Materiały dla ucznia

Maria Curie-Skłodowska / materiały dla ucznia
„Ludzkość potrzebuje zapewne ludzi praktycznych, którzy pracują przeważnie dla własnych
celów, chociaż pamiętają też o potrzebach ogółu. Lecz potrzebuje również marzycieli,
których bezinteresowne dążenie do celu jest tak potężne, że nie potrafią oni zwracać uwagi na
własną korzyść materialną."
Maria Skłodowska - Curie
Wielka polska uczona
Maria Skłodowska - Curie
stworzyła podwaliny pod rozwój współczesnej fizyki i chemii.
Nagrody Nobla były uwieńczeniem
jej pionierskich dokonań.

10 grudnia 1903 r. na dorocznym uroczystym zebraniu Królewska Akademia
Nauk w Sztokholmie ogłosiła, że nagrodą Nobla w dziedzinie fizyki
uhonorowano Henriego Becquerela oraz Marię i Piotra Curie za odkrycie i
badania nad promieniotwórczością. W 1911 r. Maria Skłodowska-Curie
otrzymała drugą Nagrodę Nobla, tym razem w dziedzinie chemii, za odkrycie
polonu i radu. Jak dotychczas nikomu nie udało się dostać tego wyróżnienia w
dwóch dyscyplinach naukowych. Polka była też jedyną kobietą wśród
laureatów nagrody naukowej do 1935 r., kiedy to jej córka Irena Joliot-Curie
wraz z mężem Fryderykiem otrzymała Nagrodę Nobla z chemii za odkrycie
sztucznej promieniotwórczości.

Odkrycie promieniotwórczości dokonało przełomu w istniejącym sposobie
pojmowania świata. Dzięki niemu nauki, medycyna i przemysł nabrały
rozmachu, który dotąd nie osłabł. Promieniowanie wykorzystywane w
medycynie ratuje chorych na raka.

Mimo że los związał naszą rodaczkę z Francją, zawsze utrzymywała ona
ścisłe kontakty z Polską.

Przyczyniła się ogromnie do powstania Instytutu Radowego w Warszawie.
Uczestniczyła w międzynarodowej współpracy dla rozwoju nauki. W 1929 roku
1
odbyła podróż do USA i podczas spotkania z prezydentem H.Hooverem
odebrała z jego rąk 1 gram radu dla Instytutu.

W czasie I wojny światowej organizowała ruchome stacje rentgenowskiego
prześwietlania rannych. Z własnej inicjatywy zdobyła 20 samochodów i
zorganizowała ruchome pogotowie z aparatami Roentgena. W lipcu 1916 roku
jako jedna z pierwszych kobiet zrobiła prawo jazdy, by móc prowadzić
samochód. Docierała do najbardziej zagrożonych pozycji pod Verdun. Jej
pogotowie znał cały front, a francuscy żołnierze wyposażone w aparaty
rentgenowskie pojazdy nazywali "małymi Curie". Przebadano w nich 10
tysięcy rannych. Oprócz pogotowia Maria Curie założyła 220 stacji
radiologicznych i przeszkoliła kadry do ich obsługi. Obsłużyły one ponad 3
miliony przypadków urazów wśród francuskich żołnierzy.

Jest pierwszą kobietą będącą profesorem Sorbony.

Maria Skłodowska Curie udowodniła swoim życiem, ze kobieta może osiągnąć
ponadczasowy światowy sukces. Dała tym nadzieję wszystkim dziewczętom i
kobietom na przyszłość.
Prezydent RP Ignacy Mościcki po Jej śmierci powiedział:
„Polska traci w śp. Pani Curie-Skłodowskiej nie tylko uczoną, ale i wielką obywatelkę,
zawsze przez całe życie czujnie stojącą na straży interesów swojego narodu".
„Pani Curie jest - z wszystkich ludzi na świecie - jednym niezepsutym przez sławę
człowiekiem."
Albert Einstein
2
Maria Skłodowska urodziła się w Warszawie 7 listopada 1867 roku. Rosła i
wychowywała się w środowisku inteligencji polskiej, w rodzinie biorącej żywy udział w
życiu naukowym, umysłowym, a również społecznym swego czasu. Maria w 1883 r.
ukończyła gimnazjum ze złotym medalem.
W roku 1891 wyjechała na studia do Paryża, a w 1895 poślubiła fizyka
francuskiego Piotra Curie. Maria przyjęła obywatelstwo francuskie i poświęciła się
całkowicie nauce, ale nigdy nie przekreśliła dawnych patriotycznych ideałów.
Kiedyś napisała do swojej przyjaciółki:
"...Nie przestań kochać tej drogiej ziemi,
gdzieś światło dzienne ujrzała.
A mowę naszą, sponiewieraną
We wzrastającym ucisku,
W sercu tę mowę chowaj kochaną
I przy rodzinnym ognisku. ..."
Skłodowska zawsze czuła się Polką. Na cześć Polski nadała pierwszemu
odkrytemu pierwiastkowi nazwę polon.
"...Przypuszczam, że ciało, które wyodrębniliśmy ze smółki uranowej ,zawiera
nieznany jeszcze metal, zbliżony do bizmutu ze swoich właściwości chemicznych.
Jeśli istnienie tego metalu się potwierdzi, proponujemy dla niego nazwę "polon" - od
imienia ojczyzny jednego z nas."
Maria Curie-Skłodowska pisała, wykładała, mówiła po francusku, ale całe
życie nie przestała liczyć po polsku. Zawsze utrzymywała ścisłe kontakty z krajem
ojczystym. Przeznaczyła wielką sumę na budowę sanatorium w Zakopanem. Zasługą
Marii była budowa Instytutu Radowego w
Warszawie.
Dzięki jej wysiłkom i
bezpośredniej pomocy rozwinąć się mogły w Polsce badania z zakresu
promieniotwórczości prowadzone w warszawskiej Pracowni Radiologicznej.
W 1929 roku, w czasie drugiej podróży do Ameryki Maria otrzymała w darze
50 000 dolarów na zakup grama radu, który ofiarowała Polsce.
29 maja 1932 roku Maria była obecna w Warszawie na poświęceniu Instytutu
Radowego, którego głównym zadaniem było wykorzystanie leczniczego działania
radu dla ratowania życia i zdrowia ludzkiego. Wielka uczona
została honorowym
dyrektorem Instytutu, którego działalnością interesowała się do ostatnich dni swego
życia.
Maria, będąc w Warszawie, napisała w liście:
Poszłam wczoraj na spacer w stronę Wisły...
Jest jedna piosenka krakowska, która mówi, że czar tych polskich wód
jest tak wielki, iż kto je raz pokochał, nie zapomni ich do grobu.
Co do mnie te słowa są całkiem prawdziwe. Ta rzeka ma dla mnie powab, którego
istoty nawet pojąć nie potrafię."
3
Maria
Curie
-
Skłodowska,
„wielka
Polka”
,
odkrywca
polonu
i
radu
Biografia
Urodziła się w Warszawie 7 listopada 1867r. Wzrastała w środowisku inteligencji
polskiej, w domu o głębokiej kulturze, biorącym żywy udział w życiu naukowym,
umysłowym, a również i społecznym swego czasu. Oboje rodzice byli pedagogami.
Ojciec, Władysław Skłodowski, wykładał matematykę i fizykę w gimnazjach
warszawskich, a matka, Bronisława z Boguskich, była przełożoną jednej z najlepiej
znanych
pensji
żeńskich
w
Warszawie.
.
Maria była najmłodsza spośród pięciorga rodzeństwa. Starszemu rodzeństwu
Marii nie obcy był świat pracy naukowej: zdobywało ono wyższe wykształcenie,
wnosząc w środowisko życia rodzinnego zainteresowanie nauką i jej zdobyczami. Tylko
najstarsza z gromadki rodzeństwa, Zofia, nie doczekała sławy siostry, gdyż zmarła w
czternastym roku życia. Po raz pierwszy wtedy maleńka Maria zetknęła się ze światem
śmierci; niestety, nie po raz ostatni. Wkrótce po śmierci Zofii zmarła matka,
pozostawiając osamotniony dom i dzieci. Maria miała wtedy lat dziewięć i wstępowała w
okres życia szkolnego, w świat nauki, z którym miała się już nigdy nie rozstawać.
Był to ósmy dziesiątek lat XIX stulecia, okres popowstaniowy w Polsce, kiedy szkoły były
rosyjskie i działalność rusyfikacyjna władz zaborczych całą siłą skierowana była w stronę
młodzieży polskiej.
Po rocznym pobycie na prywatnej, zaszczytnie z okresu zaborów znanej pensji
Jadwigi Skorskiej, wstąpiła Skłodowska do III gimnazjum rządowego, mieszczącego się
wówczas na Krakowskim Przedmieściu obok kościoła Wizytek. Rusyfikacyjny wpływ
gimnazjum nie był dla niej szkodliwy ni groźny. Ojciec pedagog i głęboki patriota,
wpływom rosyjskiej szkoły umiał przeciwstawić silniejszy wpływ rodziny polskiej. Dzieci
uczyły się w domu języka polskiego, historii i literatury polskiej. W tej atmosferze
młodziutka
Skłodowska
dojrzewała
jako
człowiek
i
jako
Polka.
W gimnazjum była zawsze świetną uczennicą. Od najmłodszych lat wykazywała wybitne
zdolności, szczególnie w zakresie matematyki i nauk przyrodniczych. Wyjątkowo
wcześnie, bo w piętnastym roku życia, Maria Skłodowska ukończyła gimnazjum z
najwyższym w szkołach rosyjskich odznaczeniem - złotym medalem. Zaraz po
zakończeniu gimnazjum młodziutka maturzystka z cala stanowczością i zapałem zaczęła
przygotowywać się do studiów wyższych. Większość uniwersytetów była dla kobiet
zamknięta, nie można było zatem uczyć się w kraju w zaborze rosyjskim ani nawet
austriackim, gdzie dla kobiet obcopoddanych przez długi jeszcze czas robiono specjalne
ograniczenia. Pozostawała jedynie droga wyjazdu za granice, wymagała jednak dużych
środków finansowych. W 1884r. Skłodowska postanowiła rozpocząć samodzielną pracę
zarobkową. Kilka lat spędziła więc Maria na wsi na posadzie nauczycielki prywatnej,
następnie powróciła do Warszawy.
Początki kariery
Rok 1891 był przełomowy w życiu Skłodowskiej. Spełniło się wreszcie jej
najgorętsze pragnienie, gdyż powstała możliwość wyjazdu na studia za granicę. W tym
czasie starsza siostra, Bronisława, ukończyła studia lekarskie w Sorbonie i po
zamążpójściu na dłuższy czas miała pozostać w Paryżu, mogła zatem sprowadzić do
siebie Marię. Skłodowska przybyła więc do Paryża i zapisała się na wydział nauk
ścisłych, aby studiować fizykę i matematykę. Skłodowska zamieszkała w studenckiej
dzielnicy w skromnym pokoiku na szóstym piętrze. Sama sobie sprzątała pokój,
gotowała jedzenie. Ani przez chwilę nie tęskniła do innego życia.
Już w roku 1893 uzyskała tzw. licencjat nauk fizycznych. Licencjat taki otrzymują
studenci wyższych uczelni francuskich po zdaniu egzaminów obranej specjalności oraz
4
po odrobieniu przewidzianych programem ćwiczeń laboratoryjnych. Jest to już stopień
uniwersytecki. W rok później otrzymała licencjat nauk matematycznych. W 1894r.
poznała uczonego, Piotra Curie, z którego imieniem miała wkrótce złączyć swe życie i
pracę. 25 lipca 1895r. odbył się cichy i skromny ślub Marii Skłodowskiej z Piotrem Curie.
Na mocy tego aktu Skłodowska stała się formalnie obywatelką francuską. Jednak nigdy
nie przestała być Polką. Życie naukowe małżonków ogniskowało się w pracowni Szkoły
Fizycznej, gdzie Piotr Curie był profesorem. Ówczesny dyrektor szkoły zezwolił na to,
żeby pani Curie pracowała obok męża. W ciągu pierwszych lat małżeństwa małżonkowie
wykonywali badania niezależnie od siebie: ona wykończyła i wydała w 1897r. pierwszą
swoją pracę o własnościach magnetycznych stali, on zaś pochłonięty był zagadnieniem
wzrostu kryształów.
Jesienią 1897r., wkrótce po urodzinach córki, Ireny, Skłodowska rozpoczęła
większą pracę doświadczalną, która miała być w przyszłości jej pracą doktorską. Temat
wybrany i pierwsze już wyniki badań zwiastowały nową epokę w dziejach fizyki i chemii.
Tematem pracy Marii były mało zbadane dotąd niewidzialne promienie, wysyłane przez
sole najcięższego pierwiastka chemicznego - uranu. Promienie te zostały wykryte w
1896r. przez uczonego francuskiego, Henryka Becquerela.
Okres badań nad promieniotwórczością
Skłodowska zbadała uran i jego sole, a następnie wykryła, że spośród wszystkich
znanych wtedy pierwiastków chemicznych jeszcze jeden metal - tor - wysyła takie same
promieniowanie jak uran i o podobnej sile. Uczona zaproponowała wtedy, aby zjawisko
wysyłania niewidzialnych promieni, jakie obserwujemy u uranu lub toru nazwać w ogóle
promieniotwórczością, a pierwiastki
chemiczne obdarzone tą własnością nazywać
promieniotwórczymi. Nazwa ta została wkrótce przez wszystkich przyjęta i dziś jest
ogólnie używana.
Piotr Curie, porzuciwszy badania nad kryształami, przyłączył się do pracy żony i
odtąd oboje małżonkowie z całym entuzjazmem oddali się poszukiwaniu nowego
pierwiastka promieniotwórczego. W 1898r. ogłosili odkrycie nowego pierwiastka
chemicznego. Na cześć kraju ojczystego Marii Skłodowskiej nowy pierwiastek został
nazwany polonem. Nie był to jednak koniec epokowych odkryć. W okresie świąt Bożego
Narodzenia, 26 grudnia 1898r., Piotr i Maria Curie zakomunikowali paryskiej Akademii
Umiejętności, że wykryli drugi nieznany pierwiastek chemiczny i nazwali go radem.
Pierwiastek ten, podobnie jak polon, jest bardzo silnie promieniotwórczy.
W roku 1903 Maria i Piotr Curie wspólnie z Henrykiem Becquerelem otrzymali nagrodę
Nobla za odkrycie zjawiska promieniotwórczości pierwiastków chemicznych.
19 kwietnia 1906r. Piotr Curie wracając z zebrania Stowarzyszenia Profesorów
Wydziału Nauk został potrącony przez ciężki wóz, który zadał mu natychmiastową
śmierć. Pogrzeb był cichy i skromny, bez żadnych przemówień ani nawet oficjalnych
ceremonii pogrzebowych. Było to zgodne z przekonaniami i całym życiem zmarłego,
który krył się daleko od zgiełku tłumu, szukając tych istotnych wartości, jaki znaleźć
można jedynie w ciszy własnych myśli.
Starość
Maria Skłodowska w 1911r. ponownie otrzymała nagrodę Nobla, tym razem już
sama, za zasługi w dziedzinie chemii.
Gdy wybuchła pierwsza wojna światowa, Skłodowska przebywała stale w Paryżu,
oddając wszystkie swoje siły na usługi armii francuskiej. Udało się jej zorganizować
kilkaset samochodów , stanowiących ruchome stacje szpitalne, wyposażone w aparaty
5
Roentgena.
W dwudziestą piątą rocznicę odkrycia radu, wolny już od najeźdźców kraj ojczysty
postanowił uczcić wielką rodaczkę darem. Z ofiar najszczerszych sfer społeczeństwa
polskiego zbudowano w Warszawie przy ulicy Wawelskiej Instytut Radowy, którego cele i
zakres prac są wzorowane na instytucie paryskim. Główną podstawę swojej działalności
- rad - Instytut posiadał od razu, gdyż jesienią 1929r. w czasie ponownej podróży do
Ameryki Skłodowska otrzymała w darze 50000 dolarów na zakup grama radu, który
ofiarowała Polsce.
W dniu 4 lipca 1934r. w sanatorium w Sabaudii zmarła Maria CurieSkłodowska. Gasła w ciągu długich tygodni choroby, wyczerpana nadludzką pracą,
osłabiona wieloletnim działaniem promieni szkodliwych dla zdrowia. W czasie choroby
do ostatnich dni życia nie przestawała kierować pracami Instytutu. Największą jej troską
był dalszy rozwój nauki o promieniotwórczości. Najbliższym swym współpracownikom córce, Irenie, i zięciowi - przekazała w bolesnej spuściźnie obowiązek pracy badawczonaukowej. Jak przed laty , po śmierci męża umiała wynieść ideał pracy ponad cierpienie,
tak też swoim dzieciom wskazywała moc, co rodzi się z bólu. A w dziedzinie stosunków z
ludźmi nakazywała córkom prostotę, bo sama wśród hołdów i sławy przez radość i
cierpienie szła jak królowa prostoty.
Ciało jej spoczęło obok męża na skromnym cmentarzyku w Sceaux pod Paryżem. Znów,
jak przed laty, podczas pogrzebu Piotra Curie, orszakowi żałobnemu towarzyszyli
jedynie najbliżsi. W cichym poszumie kasztanów cmentarnych, bez oficjalnych mów
złożono
do
grobu
ciało
największej
uczonej
na
świecie.
Ze śmiercią Marii Skłodowskiej-Curie zgasła wielka pochodnia wiedzy ludzkiej.
Kalendarium
 1867 - (7 listopad) Maria rodzi się jako ostatnia z pięciorga dzieci Władysława
Skłodowskiego i Bronisławy Boguskiej
 1876 - umiera matka Marii
 1882 - Maria w wieku 15 lat kończy gimnazjum i zdaje maturę
· 1890-1891 - Maria uzyskuje dostęp do Laboratorium Muzeum Przemysłu i
Rolnictwa . Kierownikiem Pracowni Fizycznej był kuzyn Marii - Józef Jerzy
Boguski - fizykochemik. W latach 1875-1876 Józef Boguski był asystentem
Dmitrija Mendelejewa, twórcy układu okresowego pierwiastków. Po powrocie do
Polski Józef Boguski utrzymywał przyjacielskie stosunki ze swoim nauczycielem,
posyłał mu nowe prace i komunikaty o planach naukowych. W liście wysłanym do
niego w 1898 r . poinformował go o odkryciu polonu i radu przez Marię
Skłodowską- Curie
 1891 - Maria wyjeżdża na studia do Paryża
 1893 - Maria uzyskuje licencjat z fizyki ...
 1894 - ... oraz z matematyki
 1895 - (26 lipca) wychodzi za mąż za francuskiego fizyka Piotra Curie
· 1897 - (12 września) przychodzi na świat pierwsza córka małżeństwa Curie Irena
 1898 - pierwsza samodzielna praca Marii - "Własności magnetyczne
zahartowanej stali"
 1898 - odkrycie polonu i radu przez małżonków Curie
 ·1899 - pierwsza po ślubie podróż Marii do rodzinnego kraju. Razem z Piotrem
przyjeżdża do Zakopanego, spotyka się z rodziną
 od 1900 - wykłada w Wyższej Szkole Normalnej w Sevres jako pierwszy w historii
profesor - kobieta. Szkoła kształci przyszłe nauczycielki licealnych szkół żeńskich.
Obok Marii wykładowcami są najwybitniejsi uczeni Sorbony i College de France
6



















·1902 - umiera Władysław Skłodowski - ojciec Marii
1902 - Maria ustala własności radu
1903 - Maria Curie - Skłodowska wraz z mężem Piotrem Curie i Henrykiem
Becquerelem zostaje laureatką nagrody Nobla z fizyki za odkrycie
promieniotwórczości i pierwiastków promieniotwórczych
1904 - (6 grudnia) - urodziny drugiej córki, Ewy
1906 - w wypadku ginie mąż chemiczki, Piotr Curie; Maria obejmuje Katedrę
Fizyki na Sorbonie
1910 - Maria wyodrębnia metaliczny rad; polonu nie udało się jej otrzymać w
czystej postaci, ale dokonano tego w jej laboratorium i wykonano z nim szereg
ciekawych eksperymentów
1911 - przyznanie Marii Curie - Skłodowskiej nagrody Nobla z chemii za odkrycie
nowych pierwiastków (radu i polonu)
1912 - przedstawiciele Towarzystwa Naukowego Warszawskiego przyjeżdżają do
Paryża z zamiarem namówienia chemiczki do powrotu do Polski. Maria nie
zdecydowała się z powodu złego stanu zdrowia oraz potrzebą obowiązku
stworzenia instytutu im. Piotra Curie, jej męża
1913 - w Warszawie z inicjatywy Marii powstaje pracownia radiologiczna, której
Maria jest członkiem honorowym
1914 - wybuch wojny; Maria organizuje pomoc w postaci lecznictwa
radiologicznego, ratuje życie wielu francuskim żołnierzom
1919 - praca w Instytucie Radowym w Paryżu
1921 - (maj - czerwiec) pierwsza podróż do U.S.A. (razem z córkami Ireną i
Ewą). Spotkanie z prezydentem Hardingiem. Otrzymała od niego 1g radu
zamknięty w złotej szkatułce.
1925 - udział w uroczystości poświęcenia kamienia węgielnego pod Instytut
Radowy w Warszawie. Maria spotyka się z ówczesnym prezydentem II R.P.
Stanisławem Wojciechowskim oraz z polskimi fizykami i chemikami
1929 - (październik) druga podróż do U.S.A. Spotkanie z prezydentem
Hooverem. Maria przez kilka dni mieszka w Białym Domu, otrzymuje drugi gram
radu.
1932 - (29 maja) uczestniczy w jako honorowa kierowniczka w otwarciu Instytutu
Radowego im. Marii Curie - Skłodowskiej w Warszawie. Była to ostatnia podróż
chemiczki do Polski
1933 - (wiosna) ostatnie wykłady na Sorbonie
1934 - Maria Curie - Skłodowska umiera 4 lipca 1934 roku na skutek anemii
złośliwej aplasycznej o gwałtownym, gorączkowym przebiegu
1934 - Towarzystwo Naukowe Warszawskie wybija pamiątkowy medal ku czci
Marii Skłodowskiej Curie
1935 - ukazuje się książka Marii Skłodowskiej - Curie pod tytułem
"Promieniotwórczość"
Opr. Elżbieta Grodzka-Marek
Lucyna Kawęcka
7