nieodpłatnie w formacie PDF
Transkrypt
nieodpłatnie w formacie PDF
11 e-mail: [email protected] www.elektro.info.pl listopad 2012 (109) Nakład 9,5 tys. egz. ISSN 1642-8722 indeks 373761 Cena 11,00 zł (w tym 5% VAT) ENERGETAB, HALA K, STOISKO 15 pomiary w strefach zagrożonych wybuchem technologie transmisji danych do zdalneg zdalnego nadzoru projekt układu pomiarowego półpośredniego 04-112 Warszawa ul. Karczewska 18 tel. 22 810 65 61 faks 22 810 27 42 TM TECHNOLOGIE – jeden z czołowych polskich producentów oświetlenia awaryjnego i ewakuacyjnego oraz osprzętu elektronicznego do zastosowań w technice oświetleniowej. spis treści s. 82 s. 22 od redakcji piszą dla nas po godzinach e.nowości e.informuje e.fotoreportaż Elektryczne niechlujstwo e.fotoreportaż Kalifornia i energetyka wielcy elektrycy e.normy e.dystrybucja e.recenzja e.krzyżówka 6 8 10 12 14 20 22 90 91 92 93 94 Jordan Mężyk, Andrzej Zbrowski, Artur Flach system do wspomagania pomiarów akustycznych 60 ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa Andrzej Sowa badania urządzeń do ograniczania przepięć w instalacji elektrycznej 65 inteligentny budynek Piotr Bilski architektura i zastosowania technologii inteligentnego domu 68 termowizja instalacje elektroenergetyczne Karol Kuczyński detektory podczerwieni a możliwości diagnozowania urządzeń i instalacji elektrycznych przy zastosowaniu kamer termowizyjnych 24 Karol Kuczyński zestawienie kamer termowizyjnych – Norbert Borek aparatura łączeniowa i zabezpieczająca prezentacja Elektrobud przemysłowe stacje transformatorowe – prezentacja 74 analiza opłacalności dla inwestora 76 prezentacja miernictwo Marek Gaździński wyłączniki KATKO – rozwiązania Fryderyk Łasak badania i pomiary eksploatacyjne uesa Polska modernizacja stacji wieżowych prezentacja Michał Semeniuk, Krzysztof Puczko korzyści w zastosowaniu fotowoltaiki prezentacja podstawowe wiadomości 28 dla wymagających cd. w strefach zagrożonych wybuchem 34 Andrzej Zankiewicz technologie transmisji danych w sieciach komórkowych i ich zastosowanie do zdalnego nadzoru i pomiarów w rozproszonych systemach elektroenergetycznych w systemach zasilania UPS – GREEN DATA CENTER SOLUTION 41 Leszek Halicki prezentacja 48 multimetr cęgowy AC/DC CENTER 260 Andrzej Nowakowski systemy pomiarowe w inteligentnych sieciach Smart Grids Karol Kuczyński zestawienie liczników energii elektrycznej Jakub Lelito odnawialne znaczy innowacyjne 4 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 54 prezentacja 58 80 82 LUG LIGHT FACTORY prezentacja tutaj światło ma znaczenie – komfortowe oświetlenie biur Elmonter nowoczesne oświetlenie firmy Elmonter 50 78 84 prezentacja 85 projekt Julian Wiatr uproszczony projekt układu pomiarowego półpośredniego 86 WT N00 ar v k ,5 SPD II TYP gG1 Drodzy Czytelnicy 25 3×2 A In 3 QG 50 2 1 = 6 G g O2 D 2 kW+ + kWh h+– r kva V 0 0 30/4 ,5 0 . k VA 00 /5 600 gG4 ,5 0 . k A V 5 A ERW QG 50 50 A 0 = 7 2 1 I n = ,6·125 A 0 ,5 k 2 Ir= 0 s 1 1 0= t r = 0·125 1 I n = 0,3 s tm= gG2 50 A TN1 00 V A ERW /4 230 G25 6 2 R T DY5 REZ 16 2 N1g 2gG w w w. e l e k t r o . i n f o . p l WT DO G63 30 6 r gT 0 5 G 2g O D 12 N1g 6 WT C 7 Witam Państwa w kolejnym numerze „elektro.info”, który tym razem poświęciliśmy pomiarom elektrycznym wykonywanym w sieciach oraz instalacjach elektrycznych. W codziennym życiu pomiar odgrywa ważną rolę we wszystkich procesach wytwarzania i dystrybucji dóbr, w ochronie środowiska, w prognozowaniu i diagnostyce, transporcie i komunikacji oraz w badaniach naukowych. Znaczna część pracowników zatrudnionych przy wytwarzaniu, budowie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych ma do czynienia z pracami kontrolno-pomiarowymi. Pomiary kontrolne w instalacjach elektrycznych pozwalają na określenie stanów bezpiecznej eksploatacji, sieci, urządzeń i instalacji w zakresie ochrony przeciwporażeniowej oraz umożliwiają szybką lokalizację uszkodzeń. Pozwalają również na ocenę jakości wykonanych prac montażowych, remontowych oraz ocenę warunków bhp przez eliminację z użytkowania urządzeń niespełniających określonych warunków technicznych oraz lokalizację czynników szkodliwych dla zdrowia. Urządzenia pomiarowe spełniają również ważną funkcję w systemie rozliczeń finansowych oraz automatyce budynkowej. Dzięki nim możemy ograniczyć nadużycia oraz racjonalnie gospodarować enegią elektryczną. Dobry stan techniczny instalacji elektrycznych to również zwiększone bezpieczeństwo ppoż., dlatego przepisy dotyczące ochrony ppoż. wymagają badania stanu instalacji zasilającej urządzenia ppoż. nie rzadziej niż raz w roku. Tym problemom była poświęcona konferencja pt. „Ochrona przeciwporażeniowa oraz przeciwpożarowa w instalacjach elektrycznych” zorganizowana 18 października przez naszą redakcję wspólnie z Mazowiecką Izbą Inżynierów Budownictwa. Z tej okazji dla naszych aktualnych i nowych prenumeratorów mamy prezent: „Niezbędnik elektryka” omawiający te zagadnienia. W aktualnym numerze piszemy również o pomiarach zużytej energii elektrycznej i pomiarach termowizyjnych. Zagadnienia związane z pomiarami okresowymi w pomieszczeniach zagrożonych wybuchem opisał dla nas Fryderyk Łasak (s. 34). Natomiast Jan Mężyk przedstawił możliwości zastosowania urządzeń do pomiarów akustycznych (s. 60). Technologie transmisji danych w sieciach komórkowych i ich zastosowanie do zdalnego nadzoru i pomiarów w rozproszonych systemach elektroenergetycznych opisał Andrzej Zankiewicz z Politechniki Białostockiej (s. 41). Rozwinięciem tematyki dotyczącej pomiarów są zestawienia kamer termowizyjnych oraz liczników energii elektrycznej przygotowane przez Karola Kuczyńskiego (s. 28 i 54). W rubryce „e.projekt” tym razem projekt układu półpośredniego instalowanego w stacji dwutransformatorowej SN/nn, umożliwiający zdalne przesyłanie danych na temat zużytej energii elektrycznej do Operatora Systemu Dystrybucyjnego (s. 86). Tradycyjnie w numerze nie zabrakło informacji o nowościach, zmianach w normalizacji oraz relacji z imprez branżowych, w których uczestniczyła nasza redakcja. Miłej lektury. 11 listopad 2012 (109) Nakład 9,5 tys. egz. ISSN 1642-8722 indeks 373761 Cena 11,00 zł (w tym 5% VAT) ENERGETAB, HALA K, STOISKO 15 e-mail: [email protected] www.elektro.info.pl piszą dla nas mgr. inż. Artur Flach Absolwent Wydziału Inżynierii Mechanicznej i Robotyki Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Od 2007 roku pracuje w Katedrze Mechaniki i Wibroakustyki. Dziedziną jego zainteresowań jest automatyzacja procesów pomiarowych, badania i pomiary wibroakustyczne, akustyka pomieszczeń i architektoniczna. Zawodowo, współprowadzi Laboratorium Akustyki Technicznej AGH, jest nauczycielem akademickim. Autor i współautor licznych publikacji krajowych i zagranicznych. Tematyka jego publikacji dotyczy głównie mechatronicznych manipulatorów stosowanych w komorach bezechowych oraz akustyki pomieszczeń. s. 34 pomiary w strefach zagrożonych wybuchem technologie transmisji danych do zdalneg zdalnego nadzoru projekt układu pomiarowego półpośredniego s. 41 04-112 Warszawa ul. Karczewska 18 tel. 22 810 65 61 faks 22 810 27 42 s. 86 DOM WYDAWNICZY MEDIUM BOGUSŁAWA WIEWIÓROWSKA-PARADOWSKA dr inż. Jordan Mężyk Absolwent Wydziału Elektrotechniki, Automatyki, Informatyki i Elektroniki Akademii Górniczo-Hutniczej, w 2010 roku uzyskał stopień doktora na Wydziale Inżynierii Mechanicznej i Robotyki AGH, w latach 2002–2007 nauczyciel akademicki, obecnie adiunkt w Instytucie Technologii Eksploatacji – PIB w Radomiu. Jego zainteresowania naukowe obejmują zagadnienia związane z technologiami cyfrowymi, programowaniem, akustyką, diagnostyką techniczną i cyfrowym przetwarzaniem sygnałów. W ramach pracy zawodowej zajmuje się głównie robotyką przemysłową, układami sterowania i napędowymi, rozwojem urządzeń mechatronicznych dla zastosowań przemysłowych, w tym systemami automatycznej kontroli jakości z wykorzystaniem metod optoelektronicznych i termowizyjnych oraz rozwojem aparatury badawczo-pomiarowej na potrzeby nauki i przemysłu. 04-112 Warszawa, ul. Karczewska 18 tel. 22 810 65 61, faks 22 810 27 42 [email protected], [email protected] www.elektro.info.pl REDAKCJA Redaktor naczelny JULIAN WIATR [email protected] Sekretarz redakcji ANNA KUZIEMSKA [email protected] (redaktor językowy) Redakcja KAROL KUCZYŃSKI [email protected] (redaktor tematyczny) MARTA MUSZYŃSKA [email protected] (redaktor www) JACEK SAWICKI [email protected] (redaktor tematyczny) JANINA MYCKAN-CEGŁOWSKA (redaktor statystyczny) REKLAMA I MARKETING tel./faks 22 810 28 14 Dyrektor ds. marketingu i reklamy JOANNA GRABEK [email protected] tel. 0 600 050 380 KOLPORTAŻ I PRENUMERATA tel./faks 22 810 21 24 Dyrektor ds. marketingu i sprzedaży MICHAŁ GRODZKI [email protected] Specjalista ds. dystrybucji ANETA KACPRZYCKA [email protected] Specjalista ds. prenumeraty ANNA SERGEL [email protected] Kierownik ds. promocji MARTA LESNER-WIRKUS [email protected] dr inż. Andrzej Zbrowski W 1993 roku ukończył studia na Wydziale Mechanicznym Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Radomiu. W roku 2000 uzyskał stopień doktora na Wydziale Samochodów i Maszyn Roboczych Politechniki Warszawskiej. Adiunkt w Instytucie Technologii Eksploatacji – PIB w Radomiu. Kieruje Zakładem Doświadczalnym. Koncentruje się na zagadnieniach związanych z budową maszyn i konstrukcjami mechatronicznych urządzeń badawczych. Jest autorem lub współautorem 190 publikacji naukowych, 40 uzyskanych patentów oraz 130 zgłoszeń patentowych. Brał udział w realizacji 40 projektów badawczych, ponadto kierował 12 projektami badawczymi i rozwojowymi. 8 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l SKŁAD I ŁAMANIE Agencja Reklamowa MEDIUM tel. 22 512 60 86, [email protected] DRUK Zakłady Graficzne Taurus Redakcja zastrzega prawo do adiustacji tekstów. Nie zwraca tekstów niezamówionych. Nie ponosi odpowiedzialności za treść reklam i ogłoszeń oraz ma prawo odmówić publikacji bez podania przyczyn. Wszelkie prawa zastrzeżone © by Dom Wydawniczy MEDIUM. Czasopismo znajduje się na liście czasopism punktowanych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Lista recenzentów merytorycznych dostępna jest na stronie www.elektro.info.pl. Wersja pierwotna czasopisma – papierowa. jest członkiem Izby Wydawców Prasy – ISSN 1642-8722 Poradnik projektanta elektryka wydanie V, rok 2012 189 zł brutto 155 zł brutto dla osób, które kupiły poprzednie wydania nr 11/2012 9 indeks firm AAXEON 12, 69 w listopadzie 63 COMAP 58, 71 DELTA ENERGY 82, 83 ELEKTROBUD 76 ELEKTROMETAL 35 ELFA 5 ELGAMA 57 ELGO 12, 96 ELMONTER 85 ELTRON 25 ETI POLAM 67 FLUKE 28, 29 FORUM RONDO 17 GAZEX 37 HAGER POLO 95 HBM 12, 27 ITR 3, 50 ITRON 54 JM TRONIK 55 KAMERY IR 31 KATKO 78, 79 LABIMED ELECTRONICS 39, 48 LOVATO ELECTRIC 1, 12, 56, 74 LUG 84 MIKROS TRANSFORMATORY 13 NDN 11 NOARK ELECTRIC 15 OBO BETTERMANN 75 OSPEL 81 SBT 91 SCHNEIDER ELECTRIC 7, 56 SGB SMIT TRANSFORMERS 73 SIEMENS 57 TECHMADEX 30 TEST-THERM 32 TM TECHNOLOGIE 2 TME 21, 32 UESA POLSKA 80 VIGO SYSTEM 33 ZAMEL 23 10 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l W listopadzie zajmiemy się termowizją i miernictwem. Tematykę miesiąca rozpoczniemy artykułem Tomasza Bakonia, który opisał wpływ procesów wytwórczych na właściwości magnetyczne blach elektrotechnicznych. Karol Kuczyński omówi wybrane zagadnienia pomiarów rezystancji. Piotr Bilski przedstawi zasady projektowania aplikacji pomiarowych czasu rzeczywistego w zintegrowanym środowisku programistycznym. Oddziaływanie na środowisko pola magnetycznego wytwarzanego przez linie napowietrzne, stacje transformatorowe oraz inne instalacje elektryczne jest zagadnieniem będącym w centrum zainteresowania badaczy od wielu lat. W związku z tym Marek Jaworski opisze sposoby pomiarowej identyfikacji średnich wartości natężenia pola magnetycznego o częstotliwości 50 Hz w budynkach mieszkalnych. Następnie zajmiemy się tematyką termowizji. Wiera Oliferuk omówi zagadnienia związane z termografią podczerwieni i jej zastosowaniami w kontroli pracy urządzeń elektrycznych, Karol Kuczyński zajmie się diagnostyką termowizyjną instalacji elektroenergetycznych przy zastosowaniu kamer termowizyjnych oraz omówimy termowizję jako weryfikację jakości prac izolacyjnych. Ponadto zaprezentujemy fotoreportaż Stefana Gierlotki, który tym razem zabierze nas do Kalifornii. Zachęcamy także do odwiedzenia strony www.krzyzowka.elektro.info.pl, gdzie dostępna będzie kolejna krzyżówka, w której nagrodą jest przedłużacz firmy Lange Łukaszuk. Tekst Marta Muszyńska Rys. Robert Mirowski AUTOMATEX ANALIZATORY serii DSA800 Zakres częstotliwości od 9 kHz do 1,5 GHz • Wyświetlany średni poziom szumów (DANL) – -135 dBm • Szum fazowy -80 dBc/Hz przy 10 kHz, • Całkowita dokładność amplitudy <1,5 dB • Minimalne pasmo rozdzielczości (RBW) 100 Hz • Filtr EMI i quasi-szczytowy (opcjonalnie)• Pomiar VSWR (opcja) • Standard z przedwzmacniaczem i funkcjami demodulacji FM/AM • Wiele funkcji pomiarwych (opcja) • 1,5 GHz Generator śledzący (opcjonalnie) • 8-calowy (800 × 480 pikseli) z wysokiej rozdzielczości wyświetlacz z jasnym, żywym i łatwym w użyciu interfejsem graficznym • Pełna łączność ze standardowymi od... € interfejsami, takimi jak LAN, USB Host, USB Device i GPIB (opcja) 1058 t • Kompaktowe wymiary, mała masa (4 kg) +va OSCYLOSKOPY serii DS2000 (2 kanałowe) • Ekran 8 cali TFT (800X480) WXGA • Zakres wzmocnienia (500uV/dz-10V/dz), niski poziom szumów idealny do akwizycji małych sygnałów • Pasmo 70MHz,100MHz, 200MHz • Maksymalna częstotliwość próbkowania 2Gsa/s • Standardowa długość pamięci 14Mpkt, z możliwością rozszerzenia do 56Mpkt • Innowacyjna technologia „UltraVison” • Odświeżanie przebiegów do 50 000 ramek/s • Sprzętowe nagrywanie, odtwarzanie i analiza do 65000 ramek • Różnorodne funkcje analizy i wyzwalania magistral szeregowych (RS232, od... € I2C,SPI) • Pełny zestaw portów komunikacyjnych : USB host, USB 710 t device, LAN(LXI), AUX. a v + OSCYLOSKOPY serii DS4000 (2 i 4 kanałowe) Pasmo 100MHz, 200MHz, 350MHz, 500MHz • Max. próbkowanie 4G Sa/s • Długość pamięci 140Mpts (standard) • 2 lub 4 kanały • Częstotliwość odświeżania przebiegów do 110 000 wfms/s • Innowacyjna technologia "UltraVision" • Wspomagana sprzętowo analiza przebiegów w czasie rzeczywistym • 9 calowy wyświetlacz WVGA • Czułość 1mV/dz • Standardowe interfejsy: LAN, USB, VGA • Wyzwalanie i dekodowanie sygnałami szyn danych I2C, SPI, UART, CAN (opcjonalnie) Model Pasmo Kanały Próbkowanie Pamięć DS4054 DS4052 500 MHz 4 2 DS4034 DS4024 DS4032 DS4022 350 MHz 200 MHz 4 2 4 2 4 GSa/s (Max.) 140 Mpts (Standard) DS4014 DS4012 100 MHz 4 2 od... € 1699 t +va OSCYLOSKOPY serii DS6000 (2 i 4 kanałowe) Pasmo 1GHz, 600MHz • Częstość próbkowania do 5GSa/s • 2 lub 4 kanały • Pamięć akwizycji do 140 Mpkt (standardowo) • Odświeżanie z częstotliwością do 120 000 przebiegów na sekundę, duża pojemność pamięci i krótki czas odpowiedzi • Nagrywanie przebiegów w plikach o zawartości do 180 000 klatek • Innowacyjna technologia „UltraVision” • Zaawansowane funkcje wyzwalania i pomiary automatyczne z analizą statystyczną • Wyzwalanie i dekood... € dowanie sygnałów magistral szeregowych • Dedykowany przycisk wyszukiwania przebiegów „WaveFinder” • Różnorodne interfejsy: USB, LAN(LXI-C), WVGA, 5181 t GPIB (opcja)... • Wbudowana 2GB pamięć flash • Opcjonalne zasilanie bateryjne +va GENERATORY FUNKCYJNE / ARBITRALNE serii DG4000 Pasmo: 160 MHz, 100 MHz, 60 MHz • 2 kanały - standard • częstotliwość próbkowania 500 MSa/s • 14 bitów rozdzielczości pionowej • 2ppm - wysoka stabilność częstotliwości • Niski poziom hałasu -115dBc/Hz • Do 150 wbudowanych przebiegów • Uniwersalne analogowe i cyfrowe funkcje modulacji (AM, FM, PM, ASK, FSK, PSK, BPSK, od... QPSK, 3FSK, 4FSK, OSK, PWM) • Wbudowany wysokiej precyzji licznik € 650 t częstotliwości 200MHz • Do 16 niestandardowych funkcji • 7- calowy kolorowy a v + wyświetlacz LCD (800x480 pikseli) MULTIMETRY CYFROWE DM3068 i DM3051 (6 1/2 i 5 3/4 cyfry) DM3068 – Rzeczywisty 6 1/2-cyfrowy odczyt • True RMS napięć i prądów • Wbudowane pełne konfiguracje dla różnych czujników temperatury • Przenoszenie ustawień do innego przyrządu • UltraSensor • Standardowe interfejsy: USB Device, USB Host, od... LAN, RS-232, GPIB • Obsługa pamięci USB i zdalnego sterowania przez internet • € Funkcje matematyczne, standardowe testy. DM3051 – Rzczywisty 5 3/4 odczyt 485 t a (480000) • Maksymalne próbkowanie do 50 kSa/s • True-RMS napięcia i prądów • +v Standardowe interfejsy: • Elastyczne oprogramowanie sterujące • UltraLogger ® 02-784 Warszawa, ul. Janowskiego 15 tel./fax (22) 641-15-47, 644-42-50 11 nr 12/2012 www.ndn.com.pl e-mail: [email protected] nowości gigabitowy switch z portami POE+ W ofercie Aaxeon jest już dostępny w pełni gigabitowy switch z portami POE+ (IEEE 8 02.3at). L N P 601AGH-SFP-T wyposażony jest w 1 port 100/1000 SFP oraz 5 portów 10/10 0/10 0 0 T. 4 por t y 10/100/1000T są zgodne z High Power P.S.E. i są w stanie dostarczyć do 30 W na każdym porcie. Slot 100/1000 SFP jest dużym atutem nowego switcha. LNP-601AGH pozwala na zastosowanie dowolnego modułu SFP/mini-gbic, ponieważ Aaxeon nie blokuje możliwości stosowania modułów innych producentów. Z drugiej strony, Aaxeon ma w ofercie duży wybór przemysłowych modułów SFP, które na życzenie klienta mogą być przystosowane do pracy z dowolnym switchem przemysłowym lub komercyjnym. W przypadku, gdyby 1 slot SFP był niewystarczający, w ofercie jest również bliźniacza jednostka z dwoma slotami SFP o symbolu LNP-602AGH. LNP-601AGH-SFP-T jest przystosowany do pracy w trudnych warunkach przemysłowych. Posiada wzmocnioną, metalową obudowę zgodną z IP30 i może pracować w temperaturze od –40 do 70°C. Switch ma redundantne zasilanie 48 V oraz diody sygnalizujące poprawną pracę urządzenia. LNP-601AGHSFP-T ma certyfikat UL-508 oraz UL Class I, Division 2. O jego wysokiej jakości świadczy również 5 lat gwarancji producenta oraz możliwość zwrotu urządzenia w ciągu 45 dni bez podania przyczyny. LEDstar T8 – liniowe źródła światła LED z ELGO W GEN2i od HBM ofercie źródeł światła LED z ELGO dostępne są liniowe lampy LEDstar T8 stanowiące alternatywę dla świetlówek liniowych. Mają one wewnętrzny układ elektroniczny pozwalający na zasilanie bezpośrednio z sieci prądu przemiennego bez zewnętrznych układów zasilania. Zakres napięcia roboczego ∼185–260 V. Można je stosować nawet w istniejących oprawach świetlówkowych po zdemontowaniu stateczników i zapłonników oraz doprowadzeniu zasilania bezpośrednio do oprawek. Oferta obejmuje dwie odmiany lamp LEDstar T8: zasilane dwustronnie lub jednostronnie. Dostępne są lampy o mocy 10 W i długości 588 mm, przeznaczone w miejsce świetlówek liniowych 18 W, źródła o mocy 20 W i długości 1197 mm, stosowane zamiast świetlówek 36 W oraz lampy o mocy 25 W i długości 1500 mm zastępujące świetlówki 58 W. Lampy LEDstar T8 ofe- N DCRG8 – nowy regulator do baterii kondensatorów owy, kompaktowy rejestrator GEN2i dystrybuowany przez HBM, z uwagi na łatwą obsługę stanowi ciekawą propozycję dla sektorów utrzymania ruchu, serwisu i eksploatacji. GEN2i jest wyposażony w 4, 8 lub 16 kanałów pomiarowych zapewniających częstotliwości próbkowania od 200 kS/s do 100 MS/s, użytecznych do celów np. śledzenia błędów w układach elektrycznych lub akwizycji danych podczas testów balistycznych lub zderzeniowych. Dane pomiarowe mogą być zapisane bezpośrednio na zintegrowany półprzewodnikowy dysk twardy z prędkością do 20 MB/s lub z wyższą prędkością w pamięci RAM. W aplikacjach mobilnych GEN2i może być sterowany za pomocą zintegrowa- 12 rowane są w wersjach o trzech temperaturach barwowych światła białego: ciepłej białej (2700– 3200 K), neutralnej białej (4200– 4700 K) oraz dziennej białej (6000–6500 K). Każda z lamp jest dostępna w odmianach z jednym z trzech rodzajów klosza: opal (mleczny), frost (mrożony) i transparentny. Ogromną zaletą nowych źródeł światła jest ich wyjątkowa trwałość i energooszczędność wynikająca z zastosowania nowoczesnych diod świecących LED typu SMD, które gwarantują długoletnie użytkowanie – nawet do 50 tysięcy godzin. Dzięki temu koszty eksploatacji oświetlenia związane z wymianą źródeł światła są znacznie ograniczone. R nego 17” ekranu dotykowego. Proste menu umożliwia konfigurację urządzenia, a wszystkie ważne funkcje, takie jak Start/ Stop pomiaru, prędkość próbkowania lub ustawienia kanału są dostępne bezpośrednio poprzez „przyciski” na ekranie. GEN2i to system akwizycji danych, który może być łatwo obsługiwany, nawet poprzez mniej wyszkolonych użytkowników. W zależności wymagań, możliwa jest instalacja opcjonalnego oprogramowania do obróbki matematycznej lub analizy FFT zmierzonych sygnałów. w w w. e l e k t r o . i n f o . p l egulatory współczynnika mocy DCRG 8 produkcji LOVATO Electric zaprojektowane zostały tak, by zaspokoić techniczne wymagania nowoczesnych systemów elektrycznych oraz wymagania stawiane przez użytkowników. Główne właściwości, jakie musi spełniać regulator współczynnika mocy, poza utrzymaniem właściwego cosϕ, to niezawodność, możliwość pracy w różnych warunkach, zdolność do wykrywania warunków krytycznych systemu, itp. Regulator DCRG 8 spełnia wszystkie powyższe wymagania oraz dodatkowo umożliwia rozbudowę funkcjonalności przy zastosowaniu modułów rozszerzeń. Na uwa- gę zwraca też fakt, iż regulator został wyposażony w optyczny port USB, który można wykorzystać do programowania, diagnostyki czy pobierania danych. Interfejs użytkownika jest przyjazny i łatwy w obsłudze dzięki dużemu graficznemu wyświetlaczowi LCD, a odczyt pomiarów jest czytelny i intuicyjny oraz możliwy również w warunkach słabego oświetlenia. nr 11/2012 informuje elektro.info szkoli elektryków w całej Polsce praktyka i smart metering T Na początku września firma Pozyton zorganizowała w Częstochowie seminarium dotyczące produktów i opracowań służących współczesnemu rynkowi energii elektrycznej z uwzględnieniem smart meteringu. W tematykę inteligentnych pomiarów wprowadził uczestników Zbigniew Piętka – prezes zarządu Pozyton. W seminarium uczestniczyło 70 osób ze spółek dystrybucyjnych, PKP Energetyki, zakładów przemysłowych, firm instalacyjnych, uczelni, a także Głównego Urzędu Miar z Warszawy. Duże zainteresowanie wzbudził system obsługi odbiorców komunalnych SKADEN, który wykorzystuje SMS-y do przesyłania informacji. System ten zbudowano na podstawie trzech głównych elementów składowych: liczników jednofazowych serii LAP lub licznikiów trójfazowych serii EABM, wyposażonych w moduły komunikacji bezprzewodowej GSM z kartą SIM, dostępu do sieci GSM, centralnego systemu wykonywania odczytów wyposażonego w oprogramowanie SKADEN oraz modemy GSM. Ze względu na niewielką ilość danych wymaganych do rozliczenia odbiorców komunalnych (stany liczydeł energii czynnej), odczyt danych oraz możliwość wyłączenia licznika zrealizowane zostały za pośrednictwem SMS-ów. System pozwala na skrócenie czasu odczytu liczników oraz umożliwia obsługę odbiorców o rozproszonej strukturze. Dodatkowo pozwala spółce dystrybucyjnej na ciągłą kontrolę zużycia energii u poszczególnych odbiorców, jak również może stanowić skuteczne narzędzie do wykrywania nielegalnego poboru energii. W systemie GPRS abonent uzyskuje pasmo transmisyjne w czasie wysyłania lub odbierania danych, a kanał transmisyjny jest obciążony tylko w momencie przesyłania poszczególnych pakietów danych. Warto też wspomnieć o wynikach przeprowadzonej wśród uczestników seminarium ankiety, która dotyczyła systemów inteligentnego opomiarowania. Wniosek ogólny z tego spotkania jest taki, że należy wprowadzać system inteligentnego opomiarowa16 14 » radycyjnie jako patron medialny braliśmy udział w zajęciach wyjazdowych Studiów Podyplomowych Projektowanie Instalacji i Urządzeń Elektrycznych Wspomagane Komputerowo, które od wielu lat organizowane są przez Wydział Elektryczny Politechniki Wrocławskiej i jako redakcja podobnie od wielu lat sprawujemy nad nimi patronat. Podczas każdej edycji studiów tradycyjnie dwa zjazdy organizowane są jako spotkania wyjazdowe, na których zajęcia prowadzą nie tylko pracownicy uczelni, ale również zaproszeni goście. Tym razem zajęcia wyjazdowe odbywały się w dniach 2–4 listopada w hotelu ARTUS w Karpaczu. Prowadził je kierownik studiów Kazimierz Herlender, towarzyszyli mu Edward Kaspura oraz redaktor naczelny „elektro.info” Julian Wiatr. Tegoroczna, odbywająca się już po raz 12. edycja studiów, trwała dwa semestry i przyciągnęła 20 słuchaczy, którzy zapragnęli pogłębić swoją wiedzę w zakresie projektowania urządzeń oraz instalacji elektrycznych. Program studiów obejmuje łącznie 180 godzin dydaktycznych, w ramach których słuchacze uczestniczą w wykładach teoretycznych. Biorą również udział w zajęciach praktycznych, które odbywają się w laboratorium komputerowym. Zajęcia prowadzone są przez pracowników naukowo-dydaktycznych Politechniki Wrocławskiej. Każdy słuchacz ma obowiązek oprócz zaliczenia poszczególnych przedmiotów objętych programem nauczania, wykonać pracę końcową stanowiącą projekt instalacji elektrycznych budynku, który podlega obronie przed komisją powołaną przez Dziekana Wydziału Elektrycznego Politechniki Wrocławskiej. W ramach spotkań wyjazdowych oprócz wykładów merytorycznych zaplanowana jest prezentacja wyrobów firm zajmujących się produkcją urządzeń elektroenergetycznych oraz oprogramowania inżynierskiego wspomagającego projektowanie. Podczas pierwszego spotkania, słuchacze mieli okazję wysłuchać dwóch wykładów merytorycznych. Pierwszy, czterogodzinny wykład wygłosił redaktor naczelny „elektro.info” Julian Wiatr. Dotyczył on zasad doboru przewodów i kabli niskiego napięcia. Prowadzący omówił w w w. e l e k t r o . i n f o . p l Uczestnicy zajęć w Karpaczu procedury, które należy wykonać w celu doboru przewodów ze względu na różne wymagania (wytrzymałość mechaniczna, obciążalność długotrwała, przeciążalność, spadek napięcia, warunki zwarciowe oraz samoczynne wyłączenie zasilania dla potrzeb ochrony przeciwporażeniowej). Prowadzący zwrócił uwagę na konieczność wprowadzenia współczynników poprawkowych przy wyznaczaniu dopuszczalnej długotrwałej obciążalności prądowej przewodów określonej w normie PN-IEC 60364-5-523:2001 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Obciążalność prądowa długotrwała przewodów ze względu na temperaturę otoczenia oraz obciążenie czwartej żyły przewodów stosowanych w obwodach trójfazowych. Omówione zostały podstawowe sposoby układania przewodów i związane z tym ich długotrwałe obciążalności prądowe. Szczegółowo zostały wyjaśnione zasady doboru przewodów do warunków zwarciowych ze szczególnym uwzględnieniem ochrony przeciwporażeniowej zgodnie z normą PN-HD 60364-4-41:2009 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 4-41: Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed porażeniem elektrycznym. Słuchacze poznali zasady oznaczania przewodów barwami oraz doboru przekro- Podczas wykładów. Na pierwszym planie kierownik studium Kazimierz Herlender (z lewej) i Edward Kaspura nr 11/2012 reklama ju przewodów ochronnych i wyrównawczych zgodnie z wymaganiami normy PN-HD 60364-5-54:2010 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 5-54: Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Uziemienia, przewody ochronne i przewody połączeń ochronnych. Oprócz zwykłych zasad doboru przewodów omówione zostały wymagania w zakresie doboru przewodów w obwodach zasilających odbiorniki nieliniowe oraz przewodów zasilających urządzenia ppoż., które muszą funkcjonować w czasie pożaru. Uzupełnieniem referatu było omówienie zasad zabezpieczania przewodów w układach równoległych. Wykład był bogato ilustrowany rysunkami oraz przykładami rachunkowymi, które ułatwiały rozumienie przedstawianego materiału. Uczestnicy szkolenia otrzymali od naszej redakcji miniporadnik wydany w ramach serii wydawniczej „Niezbędnik elektryka” pt. „Dobór przewodów i kabli elektrycznych niskiego napięcia”, autorstwa Juliana Wiatra i Marcina Orzechowskiego. Kolejny wykład zaprezentował Edward Kaspura z firmy ELKAS w Świdnicy. Dotyczył on dokumentacji projektowej oraz zasad jej uzgadniania. Na wstępie zostały omówione wymagania Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 roku w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (DzU nr 120/2003, poz. 1133, z późniejszymi zmianami). Następnie prowadzący omówił wymagania Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 roku w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego (DzU nr 202/2004, poz. 2072, z późniejszymi zmianami). Po omówieniu podstawowych aktów prawnych prowadzący przedstawił zasady uzgadniania projektu budowlanego wynikające z Rozporządzenia Ministra Jednym z wykładowców był Edward Kaspura Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 roku w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożarowej (DzU nr 121/2003, poz. 1137, z późniejszymi zmianami) oraz wyjaśnił zasady uzgadniania dokumentacji z rzeczoznawcą ds. bhp, jak również zasady uzgadniania dokumentacji w zespole uzgadniania dokumentacji projektowej uzbrojenia podziemnego terenu (ZUDP). Wykład zakończyło omówienie wymagań, jakie musi spełnić projekt budowlany stanowiący załącznik do wniosku o wydanie pozwolenia na budowę. Uzupełnieniem wykładów merytorycznych była prezentacja wyrobów firm ABB i APATOR oraz Thorn Lighting Polska z Wrocławia. Podczas spotkania słuchacze mogli skorzystać z konsultacji dotyczących realizacji pracy końcowej wymaganej programem studiów, które prowadził kierownik studiów Kazimierz Herlender. Zajęcia wyjazdowe zakończyło wstąpienie kierownika studiów podyplomowych, który podziękował wykładowcom i zaproszonym firmom oraz przedstawił słuchaczom plan kolejnego zjazdu. Tekst i fot. ww pracowity październik za nami P aździernik był wyjątkowo pracowity dla naszej redakcji. Prowadziliśmy intensywne szkolenia dla elektryków zrzeszonych w Mazowieckiej oraz Śląskiej Izbie Inżynierów Budownictwa. Dwudziestego piątego października uczestniczyliśmy jako patron medialny w V Ogól- nr 11/2012 nopolskiej Konferencji „Inżynieria Elektryczna w Budownictwie”, zorganizowanej przez Oddział Krakowski SEP (więcej informacji na ten temat na stronie 18). Szkolenia rozpoczęły zajęcia dla elektryków rozbudowujących Oczyszczalnię Ścieków „Czajka” w Warszawie. informuje 14 » nia w Polsce wykorzystując do transmisji danych głównie system GSM (GPRS/CSD). Wniosek ten można uznać za bardzo miarodajny, bo wypłynął od osób zajmujących się bezpośrednio instalacją i obsługą tego typu systemów. II Smart Communications & Technology Forum Redaktor Julian Wiatr omawiał zagadnienia dotyczące badań eksploatacyjnych zespołów prądotwórczych Gdański hotel Hilton gościł II edycję międzynarodowej konferencji skupionej wokół tematyki smart grids i smart metering zorganizowanej w dniu 27 września 2012 r. przez zespół CBE Polska. Partnerem strategicznym wydarzenia była włoska grupa Enel, która w tym roku obchodziła pięćdziesięciolecie swojej działalności. Jako partner technologiczny zaprezentowała się szwedzka firma Net Insight. Dodatkowo dla gości Forum swoje rozwiązania przedstawiali eksperci z: Eltel Networks, Lackmann, Mikronika, ZPA Smart Energy oraz Smart Grids Networks. Po oficjalnym otwarciu konferencji przez Agatę Pęzińską – przedstawiciela CBE Polska, głos zabrało dwóch gości specjalnych reprezentujących patronów honorowych. Po zakończeniu części powitalnej głos zabrał dr hab. inż. Waldemar Skomudek, prof. Politechniki Opolskiej, Dziekan Wydziału Inżynierii Produkcji i Logistyki, który wygłosił wykład inauguracyjny (współautorstwa dr. Mariusza Swory z Uniwersytetu Jagiellońskiego) zatytułowany: „Inteligentne sieci – główne wyzwania”. Zaakcentował w nim zarówno ramy regulacyjne (a raczej braki regulacyjne) oraz główne czynniki rozwoju smart grids. Podsumowując podkreślił, że należy przyjąć spojrzenie na zarządzanie systemem elektroenergetycznym, w którym elementy energetyki konwencjonalnej, rozproszonej i infrastruktura sieciowa mają tworzyć spójną całość. Następnie prof. Waldemar Skomudek jako moderator prowadził dyskusję panelową, w której uczestniczyli przedstawiciele: PGNiG SA, IEn, GIODO, Energa Operator SA, Tauron-Dystrybucja SA, PIIT. W trakcie dyskusji omówiono zagadnienia smart grids, zarówno na gruncie poziomu wdrożeń, regulacji, ochrony danych osobowych, jak 17 16 Czwartego października redaktor naczelny „elektro.info” Julian Wiatr przeprowadził szkolenie z zakresu eksploatacji zespołów prądotwórczych dla potrzeb duńskiej firmy wykonującej instalacje oraz sieci elektroenerget yczne dla oczyszczalni ścieków „Czajka”. W czasie szkolenia słuchacze poznali budowę zespołu prądotwórczego, zasady jego przyłączania do sieci elektroenergetycznej oraz uzgadniania układu współpracy z siecią elektroenergetyczną. Podczas zajęć zostały wyjaśnione zasady projektowania ochrony przeciwporażeniowej oraz jej oceny w instalacjach zasilanych z generatora zespołu prądotwórczego. Zajęcia zakończyło omówienie podstawowych badań i oceny stanu technicznego zespołu prądotwórczego. Następnie Komisja Kwalifikacyjna Zarządu Głównego SEP przeprowadziła egzamin kwalifikacyjny w zakresie grupy 1, któremu zostały poddane wszystkie osoby biorące udział w szkoleniu. Egzamin zakończył się uzyskaniem świadectw kwalifikacyjnych grupy 1 w zakresie eksploatacji i dozoru zespołów prądotwórczych o mocy większej od 50 kW. Z kolei 10 października Julian Wiatr prowadził zajęcia w siedzibie Warszawskiego Oddziału Stowarzyszenia Polskich Energetyków w zakresie ochrony przeciwporażeniowej w instalacjach i sie- » w w w. e l e k t r o . i n f o . p l Szkolenie w oczyszczalni ścieków „Czajka” w Warszawie Zajęcia prowadzi prezes OW SPE Witold Zdunek ciach elektroenergetycznych niskiego napięcia. Ten sam wykład został powtórnie wygłoszony dla pracowników Wojskowych Zakładów Elektronicznych w Zielonce k. Warszawy. Podczas zajęć omówione zostały: oddziaływanie prądu elektrycznego na organizmy żywe, środki ochrony przeciwporażeniowej określone w normie PN-HD 60364-4-41:2009 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 4-41: Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed porażeniem elektrycznym oraz w normie N SEPE 001 Sieci elektroenergetyczne niskiego napięcia. Ochrona przeciwporażeniowa. Szczegółowo omówiono wymagania prawne dotyczące ochrony przeciwporażeniowej oraz zasady eksploatacji instalacji, sieci elektroenergetycznych i urządzeń niskiego napięcia. Zagadnienia prawne przybliżył prezes Oddziału Warszawskiego SPE Witold Zdunek. W październiku przeprowadziliśmy również zajęcia dla członków MOIIB zrzeszonych przy biurach terenowych w Siedlcach oraz Radomiu. W czasie zajęć słuchacze poznali zasady przyłączania odbiorców do sieci elektroenergetycznej zgodnie z wymaganiami Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 roku w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenerget ycznego (DzU nr Podczas zajęć w Katowicach nr 11/2012 93/2007, poz. 623, z późniejszymi zmianami). Prowadzący szkolenie zwrócił uwagę na rozbieżności dotyczące terminów wydawania technicznych warunków przyłączania do sieci elektroenergetycznej określone w wymienionym rozporządzeniu oraz Ustawie Prawo energetyczne (DzU nr 89/2006, poz. 625, z późniejszymi zmianami), co skutkuje szeregiem nieporozumień pojawiających się pomiędzy spółkami dystrybucyjnymi a odbiorcami. Po omówieniu wymagań formalnoprawnych przybliżono zasady tworzenia układu zasilania budynków użyteczności publicznej w konfiguracji zapewniającej wysoką niezawodność zasilania oraz zasady doboru źródeł zasilających stosowanych w budownictwie. Szczególna uwagę zwrócono na zasady doboru mocy zespołu prądotwórczego oraz zasilacza UPS i projektowania skutecznej ochrony przeciwporażeniowej w instalacjach elektrycznych zasilanych z tych źródeł. Przedstawiono również model optymalnej lokalizacji stacji transformatoro- wej oraz z wymagania w zakresie odległości pod względem ochrony przeciwpożarowej źródeł zasilających od innych budynków. Omówiono również układy zasilania awaryjnego stosowane w praktyce oraz zasady projektowania układów współpracy zespołu prądotwórczego z siecią elektroenergetyczną. Szczegółowo przybliżono zasady kompensacji mocy biernej w budynkach użyteczności publicznej oraz wielorodzinnych budynkach mieszkalnych. Natomiast 24 października Julian Wiatr przeprowadził szkolenie dla członków ŚOIIB oraz Oddziału Zagłębia Węglowego SEP w Katowicach. Dotyczyło ono również zasilania w energię elektryczną budynków użyteczności publicznej oraz budynków mieszkalnych. W szkoleniach i konferencjach prowadzonych z udziałem naszej redakcji w październiku uczestniczyło ponad trzysta osób. Wszyscy uczestnicy otrzymali komplet materiałów szkoleniowych oraz aktualny numer „elektro.info”. Tekst i fot. ww 16 » i profitów dla odbiorców czy zmian taryfowych. Dyskusja panelowa wzbudziła liczne pytania ze strony uczestników, a wymiana doświadczeń przeniosła się do kuluarów. Po zakończonym panelu rozpoczęto prezentacje w ramach bloku technologicznego. Jako pierwszy głos zabrał Jacek Koźbiał – dyrektor ds. Systemów Pomiarowych Energii Elektrycznej z firmy Mikronika. Zaprezentował on system BPL (szerokopasmowy PLC) do szybkiej komunikacji dla inteligentnych systemów. Następnie Rafał Wróblewski – dyrektor oddziału Lackmann Metering Sp. z o.o. przedstawił swoją ofertę w postaci inteligentnego opomiarowania odbiorców na podstawie systemu NES i protokołu Open Smart Grid Protocol. Po zakończeniu bloku technologicznego nadszedł czas na prezentacje z zakresu praktycznych doświadczeń. Kolejni reprezentanci wyjaśniali rolę technologii smart grids, a także poziom implementacji na gruncie własnych przedsiębiorstw. 18 » reklama nr 7-8/2012 informuje 17 » inteligentne oszczędzanie w miastach Jeden z pierwszych projektów wdrożenia oświetlenia drogowego LED w Polsce miał miejsce w Krakowie, na odcinku drogi wojewódzkiej o dużym natężeniu ruchu, położonej przy ul. Wielickiej. W maju br. zdemontowano tam przestarzałe oprawy sodowe i zastąpiono je oprawami Philips LED typu Speed Star. Jedna taka oprawa pobiera energię o mocy 156 W, podczas gdy jej sodowa poprzedniczka aż 250 W. Projekty nowoczesnego oświetlenia LED wdrożono również m.in. w Warszawie przy ul. Calinescu i Gorzowie Wielkopolskim przy ul. Szmaragdowej. Tego typu modernizacja oświetlenia jest dostępna nie tylko dla średnich i dużych gmin. Przykładem może być gmina Trzebielino, położona w województwie pomorskim, licząca niecałe 4 tys. mieszkańców. W ciągu miesiąca dokonano tu modernizacji 351 opraw oświetleniowych, z czego 218 sztuk wymieniono na nowe oprawy LED, a pozostałe 138 sztuk wykorzystano do ponownego montażu, wymieniając źródło światła. Wcześniej gmina była oświetlana głównie przez energochłonne oprawy rtęciowe o mocy 250 W. Dzięki modernizacji ulice są znacznie lepiej oświetlone, a koszty zużycia energii elektrycznej spadły aż o 55%. Jak podkreśla Tomasz Czechowski – wójt gminy Trzebielino modernizacja oświetlenia drogowego oznacza dla gminy lepszą jakość oświetlenia dróg oraz poprawę bezpieczeństwa mieszkańców. Dzięki mądrej inwestycji można oświetlać drogi i ulice przez całą noc, przy jednoczesnym obniżeniu wydatków na energię o ponad połowę. Zwiększona widoczność stanowi również główny element przyczyniający się do poprawy bezpieczeństwa na drogach. Testy przeprowadzone na zlecenie firmy Philips wykazały, że przy białym świetle kierowcy mogą szybciej i z większej odległości dostrzec obiekty lub ruch na poboczu. Z kolei piesi i rowerzyści prędzej zauważą nadjeżdżające pojazdy i stosownie zareagują. Na potrzebę rozwoju inteligentnych miast zwróciła uwagę Komisja Europejska, która zwiększyła finansowanie na projekty związane z efektywnym wykorzystaniem energii i technologii. Oprac. kk V OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA INŻYNIERIA ELEKTRYCZNA W BUDOWNICTWIE K rakowski oddział SEP zorganizował 25 października konferencję pt. Inżynieria Elektryczna w Budownictwie. Odbywa się ona cyklicznie co trzy lata i przyciąga rzesze zainteresowanych. W tegorocznej, piątej edycji uczestniczyło osiemdziesiąt osób, głównie z terenu południowej Polski. Patronat medialny nad obradami sprawował miesięcznik „elektro.info”. Obrady otworzył przewodniczący Komitetu Organizacyjnego dr inż. Jan Strzałka, wiceprezes Zarządu Głównego SEP, który powitał uczestników. Z kolei obrady plenarne zainaugurował Andrzej Boczkowski, przewodniczący Centralnego Kolegium Sekcji Instalacji i Urządzeń Elektrycznych SEP. Podczas swojego wystąpienia omówił zmiany, jakie są planowane do Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU nr 75/2002, poz. 690, z późn. zm.). Redaktor naczelny „elektro.info” Julian Wiatr wygłosił dwa referaty. Pierwszy dotyczył wpływu ciepła wydzielanego podczas pożaru w budynku na jakość energii elektrycznej dostarczanej do urządzeń przeciwpożarowych, których funkcjonowanie jest niezbędne podczas akcji ratowniczo-gaśniczej płonącego budynku. W referacie omówione zostało środowisko pożarowe, przebieg pożaru w budynku i tunelu komunikacyjnym, wpływ temperatury pożaru na rezystancję przewodów elektrycznych oraz zasady doboru przewodów zasilających urządzenia przeciwpożarowe, które muszą funkcjonować w czasie pożaru. Kolejny referat wygłoszony przez Krzysztofa Wincenci- Referat wygłasza Andrzej Boczkowski 18 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l Komitet konferencji podczas obrad. Od lewej: Andrzej Boczkowski, Jan Strzałka i Zbigniew Porada ka omawiał wymagania wieloarkuszowej normy PN-EN 62305 Ochrona odgromowa oraz planowane zmiany do tej normy. Zakres prac kontrolno-pomiarow ych, określony w normie PN-HD 60364-6:2008 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 6: Sprawdzanie przedstawił Fryderyk Łasak. Profesor Zbigniew Porada, pracownik naukowy Politechniki Krakowskiej, przybliżył struktury elektroluminescencyjne i ich zastosowanie z uwzględnieniem oświetlenia awaryjnego w budynkach. Witold Ślirz, przedstawiciel firmy DASL-System, wystąpił z referatem na temat pomiarów oświetlenia dróg ewakuacyjnych i stanowisk pracy we wnętrzach. Poruszył w nim ważny problem dokumentacji stanowiącej protokoły z badań. Jerzy Mikulik oraz Marcin Pawlak, pracownicy naukowi Wydziału Zarządzania AGH, pokazali ciekawy sposób wykorzystania predykcyjnych algorytmów Start/Stop do optymalizacji zużycia energii elektrycznej w inteligentnym budynku. Konferencji towarzyszyła wystawa produktów, podczas której można było skonsultować różne problemy techniczne z przedstawicielami producentów urządzeń i osprzętu elektrycznego. Tekst i fot. ww Krzysztof Wincencik omówił wymagania normy PN-EN 62305 nr 11/2012 VERBA DOCENT przyznane! J uż po raz drugi mieliśmy przyjemność organizować dla naszych czytelników konferencję, tym razem poświęconą „Ochronie przeciwpożarowej i przeciwporażeniowej w instalacjach elektrycznych”. Odbyła się ona 18 października w Mazowieckiej Okręgowej Izbie Inżynierów Budownictwa w Warszawie. Wśród uczestników byli projektanci, instalatorzy, a także inwestorzy planujący modernizację instalacji elektrycznych w swoich obiektach. Konferencję zainaugurował redaktor naczelny „elektro.info” Julian Wiatr. Ważnym punktem programu było wręczenie prof. dr. hab. inż. Zbigniewowi Hanzelce Srebrnego Krzyża Zasługi, który otrzymał z rąk wicewojewody mazowieckiego Dariusza Piątka w uznaniu osiągnięć w pracy naukowej i badawczej. Redakcja „elektro.info” tradycyjnie przyznała nagrody VERBA DOCENT, którymi honoruje autorów publikujących na łamach miesięcznika, którzy propagują wiedzę dotyczącą szeroko pojętej elektroenergetyki i elektrotechniki na wysokim pod wzgędem dydaktycznym poziomie. W tym roku otrzymali je: prof. dr hab. inż. Brunon Lejdy, dr inż. Waldemar Jaskółowski, dr inż. Paweł Piotrowski oraz prezes OW SPE Witold Zdunek. W czasie pierwszej prezentacji Mirosław Giera przedstawił zmiany w przepisach techniczno-prawnych oraz normalizacji dotyczące instalacji elektrycznych w budynkach, wprowadzone w 2012 r. oraz planowane do wprowadzenia. Następnie Krzysztof Chmielewski z firmy GAZEX interesująco omówił zasady stosowania systemów detekcji gazów toksycznych i wybuchowych. Drugą sesję plenarną rozpoczął Andrzej Boczkowski z CKSI i UE SEP, który opisał sposoby ochrony przeciwporażeniowej w strefach i obiektach zwiększonego zagrożenia. Prof. dr hab. inż. Brunon Lejdy przedstawił środki ochrony przeciwporażeniowej stosowane pod nadzorem zgodnie z PN-HD 60364-4-41:2009. Następnie Tadeusz Jopek, naczelnik Wydziału Planowania Operacyjnego i Analiz Komendy Głównej PSP, omówił zagrożenia porażeniem prądem dla ratowników w czasie prowadzenia akcji gaśniczych. Instalacje i systemy wykrywania zagrożeń pożarowych przybliżył Janusz Sawicki z Instytutu Techniki Budowlanej. Dr inż. Karol Bednarek z EVER Sp. z o.o. skupił się na zagadnieniach związanych z jakością i właściwą konstrukcją układów zasilania w odniesieniu do bezpieczeństwa urządzeń elektrycznych. Jerzy Ciszewski z Instytutu Techniki Budowlanej przedstawił podstawy projektowania i wymagania dotyczące DSO. W czasie trzeciej sesji plenarnej prof. dr hab. inż. Zbigniew Hanzelka wystąpił z referatem dotyczącym wpływu złej jakości energii elektrycznej na zagrożenie pożarowe urządzeń. Zwrócił uwagę na zjawiska powodujące uszkodzenia urządzeń i instalacji elektrycznych, takie jak odkształcenia napięcia, harmoniczne prądu. Dr inż. Waldemar Jaskółowski z SGSP w Warszawie omówił wpływ toksyczności gazów wydzielanych przez palące się kable i przewody na warunki ewakuacji. Wykład kończący część merytoryczną konferencji przedstawił redaktor naczelny „elektro.info” Julian Wiatr. W czasie prezentacji podkreślił konieczność odpowiedniego doboru przewodów do zasilania urządzeń elektrycznych, które muszą funkcjonować w czasie pożaru oraz ochrony przeciwporażeniowej tych urządzeń. Co warte szczególnego podkreślenia, organizatorzy ogromny nacisk położyli na wartość merytoryczną konferencji – z wypowiedzi uczestników wynika, że udało się stanąć na wysokości zadania. Była to także doskonała okazja do wymiany doświadczeń. Tekst Karol Kuczyński, fot. kk, mm nr 11/2012 Od lewej: Brunon Lejdy, Witold Zdunek, Bogusława Wiewiórowska-Paradowska, Waldemar Jaskółowski, Paweł Piotrowski, Julian Wiatr Od lewej: Julian Wiatr, wicewojewoda mazowiecki Dariusz Piątek, Bogusława Wiewiórowska-Paradowska oraz odznaczony Srebnym Krzyżem Zasługi Zbigniew Hanzelka Julian Wiatr podkreślił konieczność odpowiedniego doboru przewodów do zasilania urządzeń elektrycznych Profesor Brunon Lejdy omawiał rodzaje ochrony przeciwporażeniowej w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 19 fotoreportaż elektryczne niechlujstwo W Polsce wiele osób bagatelizuje wymagania norm i przepisów, uważając się za znawców w zakresie instalacji elektrycznych i to mimo całkowitego braku wiedzy w tym zakresie. Nasi czytelnicy nadsyłają informacje o różnych przypadkach, z jakimi spotykają się w praktyce. Niechlujstwo zaczyna się już na etapie pracodawców, którzy chcąc zminimalizować koszty świadomie nie przestrzegają podstawowych zasad bezpieczeństwa. Przykładem może być pewna firma zajmująca się budownictwem oraz nadzorem nad eksploatacją nieruchomości. Wskutek nieprzemyślanych działań doszło w tym roku na jednym z nadzorowanych przez tę instytucje obiektów do poważnego wypadku. Bez przygotowania miejsca pracy oraz pisemnego polecenia na pracę, wykonawca wyłoniony bez przetargu, z tzw. wolnej ręki, przystąpił do wymiany urządzeń w rozdzielnicy elektrycznej zasilającej duży obiekt. W konsekwencji doszło do samoczynnego powrotu napięcia, które spowodowało powstanie łuku elektrycznego i poparzyło wykonującego prace. Wykonawca wylądował z rozległymi poparzeniami ciała w szpitalu, a sprawą zajęła się prokuratura. W tej samej firmie latem br. ogłoszono nabór do pracy na stanowisko inspektora. Zgłosiło się kilka osób. Spośród kandydatów jedna osoba, znana w środowisku i ciesząca się nienaganną opinią dobrego fachowca, spełniała postawione przez pracodawcę wymagania. W wyniku działań komisji rekrutacyjnej, osobę tę odrzucono i zaproponowano pracę świeżo upieczonemu absolwentowi wydziału elektrycznego politechniki, który po zorientowaniu się w zakresie obowiązków zrezygnował z tej pracy. W tej samej firmie kilka tygodni później szukano inspektora do wydziału inwestycji – przyjęto technika z niepełnymi uprawnieniami budowlanymi. Trudno dziwić się takiemu postępowaniu, skoro za zgodą szefa tej instytucji zatrudnia się na stanowiskach inspektorów osoby bez uprawnień budowlanych. Skoro stanowisko kierownika sekcji odpowiedzialnej za utrzymanie nieruchomości zamiast in- Pomysłowy spsób prowadzenia kabla przyłącza do linii napowietrznej żyniera zajmuje ekonomista, to wydaje się być normalnym, że firma ta zatrudnia osoby „wygodne” dla pracodawcy, bez weryfikacji umiejętności tych osób. Pomijając to podejście, które jest niezgodne z wymaganiami prawa w tym zakresie, uważam, że bardzo odważni są pracownicy tej instytucji sprawujący nadzory na realizacją inwestycji bez posiadanych uprawnień budowlanych. Ciekawostka polega na tym, że kierownictwo instytucji wręczając tym pracownikom zakresy obowiązków było świadome, że nie mogą oni pełnić samodzielnych funkcji w budownictwie. Czyżby i tym razem chodziło o zredukowanie kosztów oraz świadome naruszanie obowiązującego prawa? Czy może praca w tej firmie jest tylko dla „wybrańców”? Przedstawiony przypadek nie jest odosobniony. Dociera do nas coraz więcej informacji o zatrudnianiu prawników w zakładach energetycznych. Czyżby mieli oni zastąpić inżynierów? Niewątpliwie prawnicy w zakładach energetycznych są potrzebni, lecz błędem jest zatrudnianie ich na stanowiskach technicznych. W swojej praktyce doświadczyłem takiej sytuacji podczas wizyty w jednym z zakładów energetycznych, kiedy okazało się, że kierownikiem wydziału wydającego warunki techniczne przyłączen ia do sieci elektroenerget ycznej jest praw n i k, z którym nie można podjąć merytorycznej dyskusji. Pomimo wyznaczenia go przez kierownictwo spółki dystrybucyjnej do załatwiania wszelkich spraw w prowadzonej przeze mnie spra- 21 » 21 „Doskonały” spsób montażu instalacji elektrycznej 20 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l Szewc bez butów chodzi... nr 11/2012 » „Bezpieczna” instalacja 20 » wie, za każdym razem byłem odsyłany do innych pracowników, z którymi rozmowa skończyła się stwierdzeniem: „decyzję i tak musi podjąć kierownik”. Jeżeli taki scenariusz zaczyna funkcjonować w wielu przedsiębiorstwach, to trudno się dziwić, że spotykamy coraz więcej tzw. bubli elektrycznych. Należy również wspomnieć o rozbieżnych interesach osób odpowiedzialnych za bezpieczeństwo elektryczne oraz osób odpowiedzialnych za ochronę środowiska. Często spotykamy zarośnięte czynne urządzenia elektryczne, które muszą funkcjonować w symbiozie z otaczającą przyrodą stwarzając poważne zagrożenia dla otoczenia. Każda likwidacja drzewa wymaga przejścia zawiłej procedury administracyjnej oraz dotkliwych opłat, co powoduje unikanie likwidacji zagrożeń stwarzanych przez rozrastającą się przyrodę. Każdy sposób jest dobry Pajęczyna elektyczna – „wzór” do naśladowania Często inwestorzy chcąc zminimalizować koszty wymuszają na projektantach oraz wykonawcach czynności niezgodne ze sztuką oraz obowiązującymi przepisami. Skoro lekceważące podejście mają projektanci i pracodawcy, to trudno dziwić się podejściu wykonawców oraz osób odpowiedzialnych za eksploatację czynnych urządzeń elektrycznych. Brak instytucji kontrolnej będzie zbierał swoje żniwo przez długi czas. Przepisy prawne oczywiście zostaną odgrzebane po wypadku tylko po to,by znaleźć winnego zaistniałych szkód, których on nie naprawi. Jak zwykle „Mądry Polak po szkodzie”. Jako przykład lekceważenia bezpieczeństwa prezentujemy zdjęcia czynnych urządzeń elektrycznych, o istnieniu, których chyba zapomniano. Tekst Julian Wiatr, fot. Julian Wiatr, Roman Styś reklama nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 21 fotoreportaż Kalifornia i energetyka K alifornia położona jest nad Pacyfikiem, na zachodnim wybrzeżu USA. Terytorium stanu rozciąga się między wybrzeżem Pacyfiku a górami Sierra Nevada od wschodu oraz pustynią Mojave na południowym wschodzie. Leżąca na pustyni Mojave Dolina Śmierci, w której temperatura powietrza osiąga 50°C, jest najniższym punktem (86 m p.p.m.) w Ameryce Północnej. Po odkryciu w XIX wieku złóż złota w Kalifornii, wybuchła tzw. Gorączka Złota. Napływ osadników i poszukiwaczy złota spowodował rozwój gospodarczy Kalifornii. Od początku XX wieku Los Angeles stało się centrum amerykańskiego show biznesu. Rozwinięta gospodarczo Kalifornia ma duże zapotrzebowanie na energię elektryczną. W rejonie tym znajduje się wiele elektrowni cieplnych, wodnych, słonecznych, wiatrowych, geotermicznych, a także elektrowni jądrowych. W Kalifornii wyjątkowo rozwinięta jest energetyka odnawialna. Większość elektrowni słonecznych znajduje się na pustyni Mojave, gdzie jest bezchmurne niebo i bardzo dobre nasłonecznienie. Budowany na niej słoneczny park fotowoltaiczny ma docelowo posiadać moc 280 MW. W środkowej części stanu rozwinęły się elektrownie wiatrowe. Największa farma wiatrowa Altamont Pass posiada zdolność wytwórczą energii o mocy 558 MW. Ustawionych jest tam 4930 turbin wiatrowych napędzających prądnice o mocy 110 kW. Od 2012 roku zaczęto instalować turbiny wiatrowe napędzające prądnice o mocy większej niż 2 MW. W okolicy Sonoma i Mendocno, w Górach Mayacamas w pobliżu San Francisco, czynne są elektrownie geotermiczne. Zbiorniki podziemnej pary geotermicznej znajdują się na głębokości około dwóch mil. Para pozyskiwana z odwiertów jest parą przegrzaną i po wstępnej obróbce podawana jest bezpośrednio do turbin. Elektrownie geotermiczne w tym rejonie posiadają moc wytwórczą 955 MW. Duże zainteresowaniem cieszą się dwie duże elektrownie wodne na rzece Kolorado. Pierwsza z nich – Glen Canyon usytuowana jest nad jeziorem Powell i znajduje się na pograniczu stanów Utah i Arizona. Zbiornik ten powstał po wybudowaniu w 1956 roku zapory Glen Canyon i spiętrzeniu rzeki Kolorado. Nazwa jeziora pochodzi od nazwiska Johna Wesleya Powella, amerykańskiego geologa i podróżnika. Długość zapory na górnej linii brzegowej wynosi 475 metrów, a u podstawy, na dolnej linii brzegowej – 216 m. Grubość betonowej tamy u podstawy wynosi 91 m, a na szczycie 7,5 m. Zapora spiętrza wodę na wysokość 179 m. Wybudowana elektrownia wodna o mocy 1300 MW dostarcza energię elektryczną do pięciu stanów. W elektrowni pracuje osiem prądnic napędzanych turbinami Francisa, przez które przepływa 940 m3 wody na sekundę. Obok tamy, nad kanionem, wybudowano dla potrzeb komunika- 23 » 22 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2012 22 » cyjnych stalowy most o konstrukcji łukowej, którego rozpiętość przęsła wynosi 390 m. Druga elektrownia wodna na rzece Kolorado znajduje się nad zaporą Hoovera i jest położona 48 km na południowy wschód od Las Vegas. W chwili ukończenia w 1936 roku była zarówno największą na świecie elektrownią wodną, jak również i największą na świecie konstrukcją betonową. Została pokonana pod oboma względami przez zaporę Grand Coulee w 1945 roku. Obecnie jest to 38. elektrownia wodna pod względem wielkości na świecie. Zapora Hoovera o długości 379 m posiada u podstawy szerokość 200 m. Spiętrza wodę na wysokość 224 m. Woda przepływa przez 17 turbin napędzających prądnice o łącznej mocy 2,1 GW. Elektrownia dostarcza energię elektryczną do trzech stanów. Została nazwana imieniem Herberta Hoovera, który będąc prezydentem przyczynił się do jej powstania. Przesył energii elektrycznej na duże odległości odbywa się trójfazowymi liniami trójprzewodowymi o napięciu 345 kV. Najbardziej rozpowszechnione są linie przesyłowe o napięciu 230 kV. W miejskich liniach przesyłowych średniego napięcia stosowane są dwa poziomy napięć 7,2 kV lub 13,8 kV. W instalacjach domowych odbiory niskiego napięcia są zasilane napięciem 110 V, o częstotliwości 60 Hz. Sieci domowe są dwufazowe w układzie IT. Niskie napięcie wymusza stosowanie grubszych przewodów. Elektryfikacja zabudowy miejskiej zasilana jest liniami napowietrznymi. Sieci te nie są estetyczne, lecz sprawdzają się w strefie zagrożenia trzęsieniem ziemi. Elastyczność linii napowietrznych podczas trzęsienia ziemi jest większa niż linii kablowych. Uliczna linia energetyczna jest instalowana na słupach drewnianych lub żelbetonowych. Na słupach tych zawiesza się też transformatory zasilające odbiory w pobliskiej zabudowie. Dla odbiorów indywidualnych stosowane są olejowe transformatory jednofazowe o mocy 100 kVA. Transformator po stronie dolnego napięcia posiada dwa uzwojenia o napięciu 110 V, co pozwala na połączenie uzwojeń w układ przeciwsobny, w przypadku konieczności uzyskania napięcia 220 V. W pra- cy normalnej oba uzwojenia 110 V są połączone w układ równoległy. Od transformatora do odbiorów domowych prowadzona jest krótka izolowana względem ziemi sieć zasilająca 110 V, co w przypadku dotyku do części czynnej, generuje mały prąd rdzeniowy. Odbiorniki trójfazowe w gospodarstwach domowych są prawie niestosowane. Do zasilania odbiorników w układzie trójfazowym stosuje się odpowiednio połączone trzy transformatory jednofazowe zawieszone obok siebie na słupie. Sprawność energetyczna domowych instalacji elektrycznych w USA jest mniejsza niż instalacji europejskich. Standardem w pomieszczeniach jest klimatyzacja oraz bardzo słabe i niekomfortowe oświetlenie wnętrz pokojowych. Rozpowszechnione ścienne kinkiety w oświetleniu pokojowym nie zapewniają właściwego komfortu oświetleniowego, jakim jest oświetlenie sufitowe. W Ameryce, poza centrum miasta, zabudowa jest niska, jedno- lub dwukondygnacyjna, zatem nie stosuje się powszechnie ochrony odgromowej. Wiele budynków o wysokości kilku kondygnacji nie posiada instalacji odgromowych, co wynika z różnego zagrożenia występowania wyładowań atmosferycznych w danym terenie. Atrakcją turystyczną Kalifornii są rosnące najwyższe drzewa – sekwoje, osiągające wysokość 100 m. Obserwując wierzchołki tych drzew można zauważyć ślady powstałe od uderzenia w nie piorunu. Sekwoje są odporne na ogień, a szyszki otwierają się dopiero w żarze pożarowym. Uderzające pioruny odłamują wierzchołek sekwoi lub rozpoławiają pień. Po uszkodzeniu wierzchołka sekwoja rozrasta się w bocznie w górę, tworząc interesującą koronę. Ciekawe rozwiązanie spotyka się w przypadku instalacji stacji bazowych telefonii komórkowej. Maszt stacji bazowej z antenami wykonany jest w formie wysokiego drzewa o pniu betonowym. Anteny stacji bazowej są zabudowane na maszcie i zamaskowane sztucznymi zielonymi konarami drzewa. Tekst i fot. dr inż. Stefan Gierlotka reklama nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 23 termowizja detektory podczerwieni a możliwości diagnozowania urządzeń i instalacji elektrycznych przy zastosowaniu kamer termowizyjnych mgr inż. Karol Kuczyński Diagnostyka termograficzna stosowana jest wszędzie tam, gdzie stan urządzenia może ujawnić się przez zmianę rozkładu temperatury na jego powierzchni. We wszystkich urządzeniach transmitujących lub zasilanych energią elektryczną przed uszkodzeniem lub w stanie krytycznym wzrasta temperatura, powyżej stanu normalnego. Poprzez wykrycie i wskazanie anomalii temperaturowych, bardzo często niewidocznych dla ludzkiego oka, termowizja pozwala na podjęcie działań prewencyjnych. Kamera termowizyjna jest dobrym narzędziem do prowadzenia przeglądów technicznych urządzeń, umożliwiającym szybkie i bezpieczne zlokalizowanie problemów oraz niesprawności, jeszcze zanim nastąpi awaria lub uszkodzenie. J est to możliwe zarówno w przypadku zewnętrznych i wewnętrznych instalacji elektrycznych, urządzeń mechanicznych, jak również instalacji przemysłowych. Współcześnie termowizja i jej narzędzia znajdują zastosowanie w medycynie czy wykrywaniu podsłuchów. Okazuje się, że obecnie zobrazowania z wykorzystaniem termowizji stały się najbardziej wiarygodną metodą pomiaru rozkładu temperatury. Pomiary z wykorzystaniem kamer termowizyjnych można wykonywać z bezpiecznej odległości, nawet gdy urządzenie elektryczne jest pod obciążeniem [1, 2]. budowa kamery W początkowym okresie rozwoju techniki termowizyjnej stosowano w kamerach pojedyncze detektory promieniowania oraz skomplikowane systemy mechaniczno-optyczne (skanujące) umożliwiające badanie powierzchniowych rozkładów temperatury. Obecnie w konstrukcji kamer są stosowane głównie matryce detektorów. Upraszcza to znacznie ich kon- 24 strukcję i pozwala na poprawę parametrów metrologicznych. Jako szczególne osiągnięcie technologiczne ostatnich lat należy wymienić wprowadzenie niechłodzonych, tanich matryc detektorów termicznych. Spowodowało to przełom w masowym stosowaniu systemów termowizyjnych w codziennej praktyce: w przemyśle, medycynie i wielu innych dziedzinach życia. Obecnie produkowane i oferowane na rynku są matryce, w których liczba pojedynczych detektorów sięga rozmiarów 640×480, a nawet 1600×1200 pikseli, a prowadzone są intensywne prace rozwojowe nad zwiększeniem tej liczby [1, 3]. Pierwsze kamery wyposażone w pojedyncze lub linijkowe detektory zwane są też odpowiednio skanerami punktowymi lub liniowymi. Obraz pola temperaturowego powstawał w nich za pomocą optomechanicznego układu omiatającego (skanującego), zbudowanego z wirujących lub drgających zwierciadeł albo z graniastosłupów skanujących. Częstotliwość skanowania wynosiła zwykle 25 Hz (50 Hz) dla sygnału w w w. e l e k t r o . i n f o . p l PAL oraz 30 Hz (60 Hz) dla sygnału NTSC. Powstające w wyniku skanowania sekwencje sygnałów są przekazywane do detektora, przetwarzającego je na sygnał elektryczny. Sygnał ten jest proporcjonalny do natężenia promieniowania w poszczególnych punktach przetwarzanego obrazu. Po wzmocnieniu jest przekazywany synchronicznie z ruchem skanującym na ekran monitora, gdzie powstaje termowizyjny obraz pola temperaturowego badanego obiektu (termogram). Opisana zasada działania była wykorzystywana od początku powstania kamer termowizyjnych przez około 20 lat. Charakterystyka detektora określała wówczas rodzaj skanera oraz jego rozdzielczość: temperaturową, zdolność określania różnic temperatury pomiędzy dwoma sąsiednimi punktami oraz przestrzenną liczbę punktów w termogramie. Od lat dziewięćdziesiątych XX wieku są produkowane kamery wyposażone w matryce detektorów typu FPA. W takich kamerach nie ma wirujących elementów mechanicznych. Zastosowanie szybkich matryc umoż- liwiło budowanie kamer do rejestracji ultraszybkich procesów cieplnych. W związku z tym faktem powstała nowa dziedzina pomiarów termowizyjnych, tzw. ultraszybka termografia (ultrafast thermography). Obecnie na rynku są oferowane systemy termowizyjne, umożliwiające uzyskanie nawet do kilku tysięcy termogramów na sekundę. Kolejnym etapem w budowie współczesnych kamer termowizyjnych było wprowadzenie na rynek w 1997 roku pierwszej kamery z mikrobolometryczną matrycą termicznych detektorów niechłodzonych. Kilka lat później wprowadzono niechłodzone matryce zbudowane z detektorów piroelektrycznych. Możliwość wyeliminowania konieczności skanowania oraz chłodzenia poprawiła znacznie parametry eksploatacyjne kamer, które ze względu na wyeliminowanie części mechanicznej stały się lekkie i bardziej niezawodne. Czas schładzania detektora do temperatury kriogenicznej trwał niekiedy nawet do 10 minut, natomiast czas potrzebny na stabilizację temperatury jego pracy, w kamerach bez chłodzia- nr 11/2012 detektory podczerwieni Detektor promieniowania podczerwonego (fot. 1.) jest przetwornikiem, który pochłania energię tego promieniowania i zamienia ją na sygnał w postaci napięcia lub natężenia prądu elektrycznego. Detektory podczerwieni można grupować według różnych kryteriów. Z punktu widzenia zjawisk stanowiących podstawę działania detektory dzielą się na termiczne i fotonowe. Detektorem termicznym promieniowania podczerwonego może być materiał, który pochłania promieniowanie podczerwone i którego dana właściwość fizyczna zależy od zmiany temperatury detektora. Aktywny element detektora powinien być możliwie najlepiej izolowany od otoczenia. Poważnym ograniczeniem osiągnięcia tego stanu jest wymiana ciepła pomiędzy elementem aktywnym detektora a otoczeniem na drodze promieniowania. Właściwością zależną od temperatury może być przykładowo oporność elektryczna materiału detektora. Detektory, w których zastosowano tego typu zależność, nazwano bolometrami. Do termicznych detektorów podczerwieni należą także detektory, w których wykorzystuje się zjawisko termoelektryczne, znane także jako zjawisko Seebecka. Jego istotą jest indukowanie siły elektromotorycznej w obwodzie zamkniętym, zestawionym z co najmniej dwóch różnych, połączonych szeregowo, materiałów przewodzących prąd elektryczny, gdy ich złącza są utrzymywane w różnych temperaturach. Wartość siły elektromotorycznej jest wprost proporcjonalna do różnicy temperatury złączy. Jeśli jedno z nich umieścimy w temperaturze odniesienia, a drugie w ośrodku o nieznanej temperaturze, to jej wartość możemy wyznaczyć mierząc siłę elektromotoryczną oraz znając współczynnik proporcjonalności. Taki Fot. ESO rek, nie przekracza obecnie kilkudziesięciu sekund [1]. Pojawiły się również kamery termowizyjne pracujące w standardach szybkości stosowanych w przekazie telewizyjnym. Tak więc możliwe stało się uzyskanie obrazu w „czasie rzeczywistym”. Powstanie szybkich systemów akwizycji danych i obróbka cyfrowa obrazu spowodowały, że kamera termowizyjna stała się wspaniałym narzędziem w pracy badawczej, ale także w kontroli produkcji. W tym miejscu nie można zapomnieć o nieniszczących metodach badań materiałów, w diagnostyce medycznej oraz w wielu innych dziedzinach. Zaletą matryc detektorów jest zdecydowana poprawa stosunku sygnału do szumu, gdyż przetwarzanie obrazu następuje równolegle. Nie ma potrzeby stosowania tu tak szybkich układów pomiarowych, jak w przypadku np. pojedynczego detektora promieniowania. Pasmo układu pomiarowego może zostać zdecydowanie zawężone. Także gabaryty i waga kamery gwałtownie maleją, do wartości podobnych do kamer wideo. Stosując matryce półprzewodnikowe, można uzyskać nawet kilkaset obrazów na sekundę. Równocześnie dostępne stały się kamery o rozdzielczości pojedynczych milikelwinów. Oczywiście, komplikuje się układ elektroniczny, ale postępy technologii i miniaturyzacja w tej dziedzinie spowodowały, że użytkownik nie widzi tego problemu [1]. Fot. 1. Matryca składająca się z 4 detektorów podczerwieni o rozdzielczości 2048×2048 pikseli systemu HAWK-I (High Acuity Wide field K-band Imager) zainstalowana w Yepun, czwartej jednostce teleskopu VLT ( Very Large Telescope) znajdującego się na pustyni Atakama w European Southern Observatory obwód elektryczny nazywamy termoparą. Jest to przyrząd do kontaktowego pomiaru temperatury. Może on stać się detektorem promieniowania podczerwonego, jeżeli przyrost temperatury drugiego złącza jest wynikiem absorpcji promieniowania termicznego. Między złączami powstaje napięcie elektryczne, którego wartość jest funkcją mocy absorbowanego promieniowania [4]. Kolejną grupę detektorów termicznych stanowią czujniki oparte na zjawisku piroelektrycznym. Może ono zachodzić w ferroelektrykach i polega na powstawaniu ładunku elektrycznego na zaciskach detektora podczas jego ogrzewania lub studzenia. Ładunek indukuje się w wyniku zmiany polaryzacji ferroelektryka. Wartość zmiany polaryzacji zależy od szybkości zmiany temperatury. Niestety w miarę upływu czasu ładunek na okładkach ferroelektryka maleje. Detektory piroelektryczne można stosować w pomiarach termowizyjnych uzmiemiając moc padającego na nie promieniowania za pomocą modulatora. Cechą charakterystyczną wszystkich detektorów termicznych jest to, że sygnał na wyjściu nie zależy od długości fali pochłanianego promieniowania. Jeśli w danym zastosowaniu detektora wymagany jest określony przedział widmowy, wówczas stosuje się filtr, który nie przepuszcza promieniowania o częstotliwościach niemieszczących się w tym przedziale. Czas odpowiedzi termicznych detektorów podczerwieni na stymulację promieniowaniem jest stosunkowo długi i zawiera się najczęściej w przedziale od 10 –3 do 10 –1 s [4]. W detektorach fotonowych pochłanianie promieniowania termicznego jest rezultatem kwantowych oddziaływań fotonów z elektronami. Detektory te reagują nie tyle na energię padającego promieniowania, co na strumień fotonów. W odróżniereklama nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 25 termowizja Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 26 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2012 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl reklama nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 27 zestawienie zestawienie kamer termowizyjnych – podstawowe wiadomości Dystrybutor Fluke Europe B.V. 5602 BD Eindhoven Science Park Eindhoven 5110 tel. +48 602 739 200 [email protected], www.fluke.pl Producent Fluke Oznaczenie katalogowe Fluke Ti105 Ti125 Fluke Ti32 niechłodzony mikrobolometryczny niechłodzony mikrobolometryczny niechłodzony mikrobolometryczny 160×120 160×120 320×240 od 7,5 do 14 od 7,5 do 14 od 7,5 do 14 Parametry techniczne Typ detektora Rozdzielczość matrycy, w [pikselach] Zakres długości fal mierzonego promieniowania, w [μm] Zakres mierzonych temperatur, w [°C] od –20 do 250 od –20 do 350 od –20 do 600 Rozdzielczość temperaturowa NETD, w [°C] ≤0,1 przy 30°C temperatury docelowej (50 mK) ≤0,1 przy 30°C temperatury docelowej (50 mK) ≤0,045 Czułość detektora (dokładność pomiaru), w [°C] ±2 lub 2% (przy nominalnej temp. 25°C, wyższa z dwóch wartości) ±2 lub 2% (przy nominalnej temp. 25°C, wyższa z dwóch wartości) ±2 lub 2% (przy nominalnej temp. 25°C, wyższa z dwóch wartości) od 0,01 do 1,0 od 0,01 do 1,0 od 0,01 do 1,0 31×22,5 standardowy (1,2) 31×22,5 standard (0,15) 23×17 standardowy (0,15) 11,5×8,7 tele (0,45) 46×34 szerokokątny (0,075) tak/tak (2,0 megapiksele) tak/tak (2 megapikseli) tak/tak (2 megapiksele) 3,5 (9/30) 3,5 (9) 3,7 (9) Emisyjność Pole widzenia obiektywu, w [°] (minimalna odległość, w [m]) Wbudowana kamera/aparat cyfrowy (rozdzielczość matrycy) Wyświetlacz LCD, w [”] (częstotliwość obrazu, w [Hz]) Liczba palet kolorów/zoom cyfrowy Dołączona pamięć 4/tak 8/nie 8/tak karta SD 2 GB karta SD 2GB karta SD 2GB mini-USB mini-USB brak Wbudowane interfejsy komunikacyjne Zasilanie kamery akumulator litowo-jonowy 2 akumulatory litowo-jonowe akumulator litowo-jonowy Stopień ochrony IP obudowy IP54 IP54 IP54 Wymiary zewnętrzne kamery (wys.×szer.×dł.), w [mm] 284×86×135 284×86×135 277×122×170 0,726 (z akumulatorem) 0,726 (z akumulatorem) 1,05 (z akumulatorem) od –10 do 50 od –10 do 50 od –10 do 50 oprogramowanie w języku polskim bez ograniczeń licencyjnych, dożywotnie wsparcie techniczne, darmowe aktualizacje, funkcja IR-Fusion, w zestawie oprogramowanie SmartView do kompleksowej analizy i raportowania oprogramowanie w języku polskim bez ograniczeń licencyjnych, dożywotnie wsparcie techniczne, darmowe aktualizacje, funcja IR-Fusion i IR-OptiFlex, w zestawie oprogramowanie SmartView do kompleksowej analizy i raportowania menu w języku polskim, pełna wersja oprogramowania bez żadnych ograniczeń licencyjnych – można zainstalować na wielu komputerach, dołączony czytnik kart pamięci, miękki futerał, twarda walizka C22.2 nr 61010-1-04, UL STD 61010-1 (wydanie 2), ISA: 82.02.01, EN 61326-1:2006, IEC/EN 61326-1 C22.2 nr 61010-1-04, UL STD 61010-1 (wydanie 2), ISA: 82.02.01, EN 61326-1:2006, IEC/EN 61326-1 znak CE, IEC/EN 6126-1, US FCC – CFR 47, część 15, klasa B, IEC 68-2-6, IEC 68-2-29 24 24 24 Masa całkowita kamery, w [kg] Temperatura pracy (otoczenia), w [°C] Informacje dodatkowe Uwagi techniczne Normy, certyfikaty, standardy, znaki jakości Gwarancja, w [miesiącach] Dane zamieszczone w zestawieniu zostały nadesłane i zautoryzowane przez firmy 28 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2012 nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 29 zestawienie zestawienie kamer termowizyjnych – podstawowe wiadomości Dystrybutor Techmadex SA 02-796 Warszawa, ul. Migdałowa 91 tel. 22 621 42 28, faks 22 628 10 85 [email protected], www.techmadex.com.pl Producent JENOPTIK, Jena/Niemcy Oznaczenie katalogowe VarioCAM hr research 580 VarioCAM hr research 780 InfraTec VarioCAM High Definition niechłodzony mikrobolometryczny niechłodzony mikrobolometryczny niechłodzony mikrobolometryczny 384×288 (768×576 z funkcją Resolution Enhancement) 640×480 (1280×960 z funkcją Resolution Enhancement) 1024×768 (2048×1536 z funkcją Resolution Enhancement) od 7,5 do 14 od 7,5 do 14 od 7,5 do 14 Zakres mierzonych temperatur, w [°C] od –40 do 1200 (opcja do 2000) od –40 do 1200 (opcja do 2000) od –40 do 1200 (opcja do 2000) Rozdzielczość temperaturowa NETD, w [°C] 0,45 K (detektor LowNoise 0,035 K) 0,04 K (detektor LowNoise 0,03 K) 0,05 K (detektor LowNoise 0,03 K) Czułość detektora (dokładność pomiaru), w [°C] ±1,5 K (dla 0 ... 100°C) ±2% (dla < 0°C lub > 100°C) ±1,5 K (dla 0 ... 100°C) ±2% (dla < 0°C lub > 100°C) ±1,5 K (dla 0 ... 100°C) ±2% (dla < 0°C lub > 100°C) Parametry techniczne Typ detektora Rozdzielczość matrycy, w [pikselach] Zakres długości fal mierzonego promieniowania, w [μm] Emisyjność Pole widzenia obiektywu, w [°] (minimalna odległość, w [m]) Wbudowana kamera/aparat cyfrowy (rozdzielczość matrycy) od 0,01 do 1,0 od 0,01 do 1,0 od 0,01 do 1,0 30×23 standardowy 25 mm (0,12) 15×11 tele 50 mm (0,6) 10×8 tele 75 mm (1,0) 56×44 szerokokątny 12,5 mm (0,08) opcjonalnie dodatkowe obiektywy 30×23 standardowy 30 mm (0,18) 18×14 tele 50 mm (0,6) 12×9 tele 75 mm (1,0) 65×51 szerokokątny 12,5 mm (0,08) dodatkowe obiektywy po zapytaniu 32×25 standardowy 30 mm (0,18) 16×12 tele 60 mm (0,6) 60×47 szerokokątny 15 mm (0,08) dodatkowe obiektywy po zapytaniu tak/tak (1,3 megapikseli) tak/tak (1,3 megapikseli) tak/tak (8 megapikseli) 3,5 (50/60) 3,5 (50/60) 5,6 30/60/120/240 (subwindowing) 12/tak (ciągły 8×) 12/tak (ciągły 8×) 12/tak (ciągły 8×) Wyświetlacz LCD, w [”] (częstotliwość obrazu, w [Hz]) Liczba palet kolorów/zoom cyfrowy Dołączona pamięć karta SD 2GB karta SD 2GB karta SDHC 8GB FireWire/IEEE 1394 PAL/NTSC, S-video, FireWire (IEEE 1394), RS-232 GigE-Vision, DVI-D, C-Video, RS-232, Trigger, WLAN, USB 2.0, Bluetooth, FireWire akumulator litowo-jonowy akumulator litowo-jonowy akumulator litowo-jonowy Stopień ochrony IP obudowy IP54 IP54 IP54 Wymiary zewnętrzne kamery (wys.×szer.×dł.), w [mm] 133×106×110 133×106×110 210×125×155 1,5 (z akumulatorem) 1,5 (z akumulatorem) 1,7 (z akumulatorem) od –15 do 50 (w opcji od –40 do 70) od –15 do 50 (w opcji od –40 do 70) od –25 do 50 Uwagi techniczne Resolution Enhancement, LowNoiseDetektor, funkcja Makro, optyka f/1, radiometryczny transfer danych aż do 60 Hz Resolution Enhancement, LowNoiseDetektor, funkcja Makro, optyki f/1, radiometryczny transfer danych aż do 60 Hz lampa LED jedyna kamera z detektorem HD, Resolution Enhancement, funkcja makro w standardzie, jasność optyki f/1, radiometryczny transfer danych 60 Hz, wbudowany dalmierz laserowy do 70 m Normy, certyfikaty, standardy, znaki jakości ISO/IEC 17050/1, certifikat ISO 9001:2000, EC Declaration of Conformity ISO/IEC 17050/1, ISO 9001:2000, EC Declaration of Conformity ISO/IEC 17050/1, ISO 9001:2000, EC Declaration of Conformity 12/24/36 12/24/36 24/36/48 Wbudowane interfejsy komunikacyjne Zasilanie kamery Masa całkowita kamery, w [kg] Temperatura pracy (otoczenia), w [°C] Informacje dodatkowe Gwarancja, w [miesiącach] Dane zamieszczone w zestawieniu zostały nadesłane i zautoryzowane przez firmy 30 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2012 zestawienie kamer termowizyjnych – podstawowe wiadomości Przedstawicielstwo Handlowe Paweł Rutkowski 02-521 Warszawa, ul. Rakowiecka 39A/3 tel. 22 849 71 90, faks 22 849 70 01 [email protected], www.flir.com.pl FLIR FLIR E60 FLIR i3 FLIR T440 FLIR T640 niechłodzony mikrobolometryczny niechłodzony mikrobolometryczny niechłodzony mikrobolometryczny niechłodzony mikrobolometryczny 320×240 60×60 320×240 640×480 od 7,5 do 13 od 7,5 do 13 od 7,5 do 13 od 7,5 do 14 od –20 do 650 od –20 do 250 od –40 do 1200 od –40 do 2000 0,05 0,15 0,045 0,04 ±2 ±2 ±2 ±2 od 0,01 do 1,0 od 0,01 do 1,0 od 0,01 do 1,0 od 0,01 do 1,0 25×19 standardowy (0,6) 12,5×12,5 standardowy (0,6) 25×19 standard (0,4) 25×19 standardowy (0,25) tak/tak (3,1 megapikseli) nie/nie tak/tak (3,1 megapikseli) tak/tak (5 megapikseli) 3,5 (60) 2,8 (9) 3,5/ 60 4,3 (30) 6/tak 4/tak 6/tak 6/tak karta SD 2GB karta microSD 2GB karta SD 2GB karta SD 2GB USB 2.0, USB mini B, Wi-Fi, Bluetooth USB 2.0 USB 2.0, USB mini B, Wi-Fi, Bluetooth USB 2.0, USB mini B, WLAN, Wi-Fi, Bluetooth akumulator litowo-jonowy akumulator litowo-jonowy akumulator litowo-jonowy akumulator litowo-jonowy IP54 IP43 IP54 IP54 246×97×184 223×79×83 106×201×125 143×195×95 0,825 (z akumulatorem) 0,34 (z akumulatorem) 0,88 (z akumulatorem) 1,3 (z akumulatorem) od –15 do 50 od 0 do 50 od –15 do 50 od –15 do 50 użytkownik może skorzystać z wielu wbudowanych technologii, których zastosowanie usprawnia pomiary, jak np. Meterlink, Wi-Fi czy Instant Report, kamera wyposażona we wskaźnik laserowy, odporna na upadek z wysokości do 2 m rewolucyjna kamera termowizyjna, łatwa w obsłudze, praca z nią nie wymaga doświadczenia, odporna na upadek z wysokości do 2 m uchylny układ optyczny, ciekłokrystaliczny monitor dotykowy 3,5”, pozwalający na zmianę wymiarów i położenia funkcji analitycznych jednym palcem, funkcja MSX – tworzenie bardziej szczegółowego i ostrzejszego obrazu uchylny układ optyczny, ciekłokrystaliczny monitor dotykowy 4,3” pozwalający na zmianę wymiarów i położenia funkcji analitycznych jednym palcem, czułość <50 mK, detektor 640×480, funkcja MSX – tworzenie bardziej szczegółowego i ostrzejszego obrazu IEC 60068-2-30/24, IEC 60068-2-29, IEC 60068-2-6, IEC 60529 IEC 60068-2-30/24, IEC 60068-2-29, IEC 60068-2-6, IEC 60529 IEC 60068-2-30/24, IEC 60068-2-29, IEC 60068-2-6, IEC 60529 IEC 60068-2-30/24, IEC 60068-2-29, IEC 60068-2-6, IEC 60529, EN 61000-6-3 24 (120 detektor) 24 (120 detektor) 24 (120 detektor) 24 (120 detektor) nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 31 zestawienie zestawienie kamer termowizyjnych – podstawowe wiadomości TEST-THERM Sp. z o.o. 30-009 Kraków, ul. Friedleina 4–6 tel. 12 632 13 01, faks 12 632 10 37 [email protected], www.test-therm.pl Dystrybutor Producent Transfer Multisort Elektronik 93-350 Łódź, ul. Ustronna 41 tel. 42 645 55 35, faks 42 645 54 96 [email protected], www.tme.pl NEC – Japonia FLIR ThermoGear G100/G120EX FLIR E60 niechłodzony mikrobolometryczny niechłodzony mikrobolometryczny Rozdzielczość matrycy, w [pikselach] 320×240 320×240 Zakres długości fal mierzonego promieniowania, w [μm] od 8 do 14 od 7,5 do 13 od –40 do 1500 od –20 do 650 0,04 0,05 ±2 ±2 od 0,01 do 1,0 od 0,01 do 1,0 32×24 (0,1) 25×19 standardowy (0,4) 15×11 tele (0,3) 45×33 szerokokątny (0,1) tak/tak (2 megapiksele) tak/tak (3,1 megapikseli) 3,5 (60) 3,5 (60) 7/tak 6/tak Oznaczenie katalogowe Parametry techniczne Typ detektora Zakres mierzonych temperatur, w [°C] Rozdzielczość temperaturowa NETD, w [°C] Czułość detektora (dokładność pomiaru), w [°C] Emisyjność Pole widzenia obiektywu, w [°] (minimalna odległość, w [m]) Wbudowana kamera/aparat cyfrowy (rozdzielczość matrycy) Wyświetlacz LCD, w [”] (częstotliwość obrazu, w [Hz]) Liczba palet kolorów/zoom cyfrowy Dołączona pamięć karta SD 2GB karta SD 2GB USB 2.0 USB-miniA, Bluetooth, Wi-Fi, composite video akumulator litowo-jonowy akumulator litowo-jonowy Stopień ochrony IP obudowy IP54 IP54 Wymiary zewnętrzne kamery (wys.×szer.×dł.), w [mm] 212×76×138 246×97×184 0,8 (z akumulatorem) 0,825 (z akumulatorem) od –15 do 50 od –15 do 50 wbudowana funkcja panaroma łączenia obrazów w jeden duży, nagrywanie filmów termowizyjnych, alarm wibracyjny, ostrzenie automatyczne obraz w obrazie, fuzja, dotykowy ekran, sekwencje wideo, wskaźnik laserowy, natychmiastowy raport, odporna na upadek z wysokości 2 m ISO 9001 IEC 60068-2-29, IEC 60068-2-6, EN/UL/CSA/PSE 60950-1 36 24 (120 detektor) Wbudowane interfejsy komunikacyjne Zasilanie kamery Masa całkowita kamery, w [kg] Temperatura pracy (otoczenia), w [°C] Informacje dodatkowe Uwagi techniczne Normy, certyfikaty, standardy, znaki jakości Gwarancja, w [miesiącach] Dane zamieszczone w zestawieniu zostały nadesłane i zautoryzowane przez firmy 32 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2012 zestawienie kamer termowizyjnych – podstawowe wiadomości S.A. SYSTEM VIGO System SA 05-850 Ożarów Mazowiecki, ul. Poznańska 129/133 tel. 22 666 01 45, faks 22 665 21 55 [email protected], www.vigo.com.pl VIGO System SA VIGOcam v50 VIGOcam v5 VIGOcam v53 VIGOcam v60 niechłodzony mikrobolometryczny niechłodzony mikrobolometryczny niechłodzony mikrobolometryczny niechłodzony mikrobolometryczny 384×288 384×288 384×288 640×480 od 8 do 14 od 8 do 14 od 8 do 14 od 8 do 14 od –20 do 1500 od –20 do 1500 od –20 do 1500 od –20 do 1500 0,065 0,08 0,065 0,07 ±2 ±2 ±2 ±2 od 0,01 do 1,0 od 0,01 do 1,0 od 0,01 do 1,0 od 0,01 do 1,0 15×11 standardowy (0,5) 9×7 tele (0,5) 30×23 szerokokątny (0,1) 30×23 szerokokątny (0,1) 9×7 tele (0,5) 15×11 standardowy (0,5) 30×23 szerokokątny (0,1) 9×7 tele (0,5) 15×11 standardowy (0,5) 26×19 standardowy (0,5) 15×11 tele (0,5) 50×38 szerokokątny (0,1) nie/tak (640×480 pikseli) nie/tak (1600×1200 pikseli) nie/tak (1600×1200 pikseli) nie/tak (1600×1200 pikseli) 3,5 (60) 3,5 (60) 3,7 (60) 3,7 (25) 8/tak 8/tak 8/tak 8/tak karta SD 2GB karta SD 2GB karta SD 2GB karta SDHC 4GB Ethernet Ethernet USB USB 2.0 akumulator litowo-jonowy akumulator litowo-jonowy akumulator litowo-jonowy akumulator litowo-jonowy IP54 IP54 IP54 IP54 175×155×73 175×155×73 155×150×82 175×155×73 1,5 (z akumulatorem i obiektywem) 1,5 (z akumulatorem i obiektywem) 1,5 (z akumulatorem i obiektywem) 1,5 (z akumulatorem i obiektywem) od –20 do 40 od –20 do 40 od –20 do 40 od –20 do 40 – – wbudowany oświetlacz, zewnętrzny odbiornik GPS, wzorzec temperatury z pomiarem wilgotności, umożliwiający określenie punktu rosy w miejscu pomiaru – PN-EN 61010-1, PN-IEC 68-2-1, PN-EN 60082-2-2, PN-EN 60068-2-6, PN-84/E-04602.01, PN-EN 61000-4-2, PN-EN 61000-4-3, PN-EN 61000-4-4, PN-EN 61000-4-5, PN-EN 61000-4-6, PN-EN 61000-4-11, PN-EN 61000-4-8 PN-EN 61010-1, PN-IEC 68-2-1, PN-EN 60082-2-2, PN-EN 60068-2-6, PN-84/E-04602.01, PN-EN 61000-4-2, PN-EN 61000-4-3, PN-EN 61000-4-4, PN-EN 61000-4-5, PN-EN 61000-4-6, PN-EN 61000-4-11, PN-EN 61000-4-8 PN-EN 61010-1, PN-IEC 68-2-1, PN-EN 60082-2-2, PN-EN 60068-2-6, PN-84/E-04602.01, PN-EN 61000-4-2, PN-EN 61000-4-3, PN-EN 61000-4-4, PN-EN 61000-4-5, PN-EN 61000-4-6, PN-EN 61000-4-11, PN-EN 61000-4-8 PN-EN 61010-1, PN-IEC 68-2-1, PN-EN 60082-2-2, PN-EN 60068-2-6, PN-84/E-04602.01, PN-EN 61000-4-2, PN-EN 61000-4-3, PN-EN 61000-4-4, PN-EN 61000-4-5, PN-EN 61000-4-6, PN-EN 61000-4-11, PN-EN 61000-4-8 24 24 24 24 nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 33 miernictwo badania i pomiary eksploatacyjne w strefach zagrożonych wybuchem mgr inż. Fryderyk Łasak – Zakład Badań Elektrycznych „El-Fred” Kraków O ceny zagrożenia wybuchem w zakładzie dokonuje inwestor, projektant lub użytkownik decydujący o procesie technologicznym. Obejmuje ona wskazanie miejsc, pomieszczeń i przestrzeni zewnętrznych, w których mogą tworzyć się mieszaniny wybuchowe, oraz wskazanie źródeł ewentualnego zainicjowania wybuchu. klasyfikacja przestrzeni zagrożonych wybuchem Ocenę zagrożenia wybuchem i klasyfikację do odpowiednich stref powinien przeprowadzać zespół złożony z odpowiednich specjalistów, tj. technologa odpowiedzialnego za proces technologiczny, specjalistów ochrony przeciwpożarowej, ochrony środowiska i bezpieczeństwa pracy, specjalistów elektryka i inżyniera ds. wentylacji. Decyzja zespołu przeprowadzającego klasyfikację zagrożenia wybuchem powinna być ujęta w formie dokumentu, który staje się podstawą doboru urządzeń elektrycznych i systemów ochronnych w sklasyfikowanych przestrzeniach. Ocena ryzyka W każdej sytuacji przed przystąpieniem do klasyfikacji przestrzeni za- streszczenie W artykule podano zasady oceny ryzyka oraz klasyfikację przestrzeni zagrożonych wybuchem mieszanin gazowych i pyłowych. Omówiono również badania i certyfikację urządzeń, oznaczanie urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym, sposoby ochrony przeciwporażeniowej w przestrzeniach/ strefach zagrożonych wybuchem, zasady wykonywania okresowych pomiarów i badań ochronnych oraz obowiązki pracowników wykonujących pomiary w pomieszczeniach zagrożonych wybuchem. 34 grożonych wybuchem powinna być przeprowadzona ocena ryzyka. Zasady oceny ryzyka Zasady oceny ryzyka oparte są na wytycznych normy PN-EN 1127-1:2009 Atmosfery wybuchowe. Zapobieganie wybuchowi i ochrona przed wybuchem. Część 1: Pojęcia podstawowe i metodologia (oryg.). Ocena ryzyka wybuchu początkowo koncentruje się na: ocenie prawdopodobieństwa wystąpienia mieszaniny wybuchowej, ocenie prawdopodobieństwa wystąpienia efektywnych źródeł zapalenia. Ocena ryzyka powinna być przeprowadzona w odniesieniu do każdego procesu pracy lub procesu produkcyjnego oraz do każdego stanu funkcjonowania. Przed przystąpieniem do klasyfikacji przestrzeni do stref zagrożenia wybuchem powinny być podjęte działania zmierzające do minimalizacji ryzyka wybuchu. Pomieszczenia i przestrzenie zewnętrzne określa się jako zagrożone wybuchem, jeżeli może się w nich utworzyć mieszanina wybuchowa powstała z wydzielającej się takiej ilości gazów palnych, par, mgieł, aerozoli lub pyłów, których wybuch mógłby spowodować przyrost ciśnienia przekraczający 5 kPa. Podstawą uznania przestrzeni za potencjalnie zagrożoną wybuchem jest czas emisji i utrzymywania się czynników tworzących z powietrzem mieszaniny wybuchowe. Przy klasyfikacji przestrzeni do odpowiedniej strefy zagrożenia wybuchem oraz przy doborze urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym bierze się pod uwagę właściwości fizykochemiczne czynników palnych w w w. e l e k t r o . i n f o . p l występujących w danej przestrzeni, zwłaszcza granice wybuchowości, temperaturę zapłonu w przypadku cieczy, grupę wybuchowości i temperaturę samozapalenia, charakter procesu technologicznego, wentylację w klasyfikowanej przestrzeni, częstość występowania i przewidywany czas utrzymywania się mieszaniny wybuchowej. klasyfikacja przestrzeni zagrożonych wybuchem mieszanin gazowych Przestrzenie zagrożone wybuchem mieszanin gazów palnych i par cieczy palnych z powietrzem klasyfikuje się do stref: 0, 1 i 2 według częstotliwości i czasu występowania gazowej atmosfery wybuchowej w następujący sposób: strefa 0 – jest to przestrzeń, w której gazowa atmosfera wybuchowa występuje ciągle, w długich okresach lub często (ponad 1000 godzin w roku, np. w zbiornikach i w aparatach technologicznych) w czasie normalnych warunków pracy urządzeń technologicznych, oraz w miejscach, gdzie może pojawić się i utrzymywać, np. w kanałach, studzienkach, pod stropami. W zasadzie warunki takie odpowiadają warunkom występującym we wnętrzach zbiorników z cieczami palnymi, w rurociągach, reaktorach i innych urządzeniach technologicznych oraz niekiedy w przestrzeniach nad zbiornikami z dachami pływającymi, w kanałach, studzienkach pod stropami itp., strefa 1. – jest to przestrzeń, w której pojawienie się gazowej atmosfery wybuchowej jest prawdopodobne w warunkach normalnej pracy urządzeń technologicznych (w czasie od 10 do 1000 godzin w roku) np.: a) wokół nieszczelnych urządzeń i elementów instalacji technologicznych, jak dławice pomp i kompresorów, połączeń kołnierzowych itp., b) wokół kominków wentylacyjnych i oddechowych oraz przy zaworach spustowych i zrzutowych, c) w miejscach, w których produkuje się lub stosuje ciecze palne, np. przy malowaniu, myciu, czyszczeniu, klejeniu, drukowaniu, suszeniu itp., d) przy magazynowaniu substancji palnych w nieszczelnych opakowaniach lub mogących ulec uszkodzeniu, e) przy przelewaniu, mieszaniu i wykonywaniu czynności mogących doprowadzić do wydzielenia się substancji palnych (gazu, pary cieczy lub aerozoli) w ilościach mogących, w sprzyjających warunkach, doprowadzić do powstania mieszaniny wybuchowej, f) przy dystrybucji paliw i gazu płynnego (LPG), przy zaworach spustowych, zrzutowych i oddechowych, Strefa ta może również obejmować między innymi: a) bezpośrednie otoczenie strefy 0, b) bezpośrednie otoczenie miejsc zasilania surowcami aparatury technologicznej, c) bezpośrednie otoczenie miejsc napełniania i opróżniania, nr 11/2012 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl reklama świadectwo dopuszczenia do użytkowania wydane przez CNBOP nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 35 miernictwo Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 36 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2012 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl reklama nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 37 miernictwo Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 38 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2012 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl reklama Rejestrator 8870-20 2 kanały, 1 MSa/s Analizator jakości zasilania PW3198 Zgodność z IEC 61000-4-30, klasa A Rejestrator MR8880-20 4 kanały, 1 MSa/s Miernik rezystancji uziemienia 3151 NOWOŚĆ! NOWOŚĆ! Mierniki mocy 3169-20 i 3169-21 Cęgowe mierniki rezystancji uziemienia FT6380 FT6381 (z interfejsem Bluetooth®) Analizator mocy 3390 02-796 Warszawa, ul. Migdałowa 10 tel./fax 22 649 94 52, 648 96 84 e-mail: [email protected] nr 11/2012 www.labimed.com.pl www.hioki.pl WYŁĄCZNY IMPORTER Rejestratory 8860-50 i 8861-50 16/32 kanały, 20 MSa/s Pirometry FT3700-20 (-60,0÷550°C) FT3701-20 (-60,0÷760°C) Multimetry cęgowe 3280-10 (ACA 1000 A) 3280-20 (ACA 1000 A, True RMS) 3287 (AC/DCA 10/100 A), True RMS 3288 Analizator (AC/DCA 1000 A) jakości zasilania 3197 Pomiar, rejestracja, 3288-20 analiza (AC/DCA 1000 A), Cęgowy miernik mocy 3286-20 True RMS w w w. e l e k t r o . i n f o . p l FFT, RS-232C 39 miernictwo Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 40 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2012 miernictwo technologie transmisji danych w sieciach komórkowych i ich zastosowanie do zdalnego nadzoru i pomiarów w rozproszonych systemach elektroenergetycznych dr inż. Andrzej Zankiewicz – Politechnika Białostocka Obecne systemy elektroenergetyczne coraz częściej wyposażane są w mikroprocesorowe sterowniki pozwalające na automatyczne wykonywanie szerokiego zakresu czynności związanych z pomiarami wybranych parametrów sieci elektroenergetycznej, monitorowaniem jej stanu, a często także sterowaniem urządzeniami znajdującymi się w takiej sieci. Dotyczy to zwłaszcza tzw. inteligentnych instalacji elektrycznych (ang. Smart Grids). Ponieważ sieci elektroenergetyczne stanowią zazwyczaj struktury o charakterze rozproszonym, istnieje konieczność zapewnienia możliwości wymiany informacji pomiędzy sterownikami znajdującymi się w odległych lokalizacjach i serwerami, które realizują zbieranie danych z poszczególnych sterowników, wysyłają do nich komendy sterujące oraz zapewniają współpracę z pulpitami operatorskimi. Jest to tzw. komunikacja M2M (Machine to Machine). Z technicznego punktu widzenia system wymiany informacji pomiędzy rozproszonymi urządzeniami stanowi rodzaj teleinformatycznej sieci rozległej WAN (Wide Area Network) i do jego realizacji może być wykorzystany szeroki zakres technologii stosowanych w tego rodzaju sieciach. Ponieważ elementy infrastruktury elektroenergetycznej często znajdują się w odosobnionych lokalizacjach, doprowadzanie do nich dedykowanych łączy przewodowych nie znajduje uzasadnienia ekonomicznego. W takim przypadku znacznie korzystniejszymi rozwiązaniami są systemy transmisji danych bazujące na łączach radiowych. Mogą być one realizowane jako osobne instalacje z wykorzystaniem specjalizowa- do innych sieci Rys. 1. Ogólna architektura sieci komórkowej nr 11/2012 nych urządzeń pracujących w przeznaczonych dla nich licencjonowanych pasmach częstotliwości lub bazować na usługach transmisji danych oferowanych przez operatorów sieci komórkowych. Druga z wymienionych opcji charakteryzuje się wieloma zaletami, do których należą m.in. pokrycie zasięgiem praktycznie całego kraju, dostępność i stosunkowo niski koszt urządzeń transmisyjnych (modemów) oraz możliwość bezpośredniej transmisji poprzez standardowe protokoły rodziny TCP/IP. Dlatego dla specjalistów zajmujących się tworzeniem systemów instalacji inteligentnych przydatna jest wiedza dotycząca możliwości zapewnianych przez systemy transmisji danych bazujące na telekomunikacyjnych sieciach komórkowych oraz metod realizacji współpracy modemów komórkowych z systemami mikroprocesorowymi. architektura sieci komórkowych Sieć komórkowa stanowi rozległy system łączności radiowej zapewniający realizację połączeń pomiędzy stacjami mobilnymi oraz pomiędzy stacjami mobilnymi a urządzeniami dołączonymi do innych sieci, takich jak przewodowe sieci streszczenie W artykule przedstawione zostały technologie transmisji danych wykorzystywane w kolejnych generacjach telekomunikacyjnych sieci komórkowych w kontekście ich zastosowania w aplikacjach typu M2M, takich jak monitorowanie rozproszonych systemów elektroenergetycznych. Omówione zostały metody przyłączania modemów komórkowych do systemów mikroprocesorowych oraz przedstawiono przykładową strukturę systemu telemetrycznego z transmisją danych pomiarowych poprzez sieć komórkową oraz Internet. w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 41 miernictwo Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 42 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2012 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 43 miernictwo Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 44 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2012 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 45 miernictwo Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 46 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2012 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 47 prezentacja multimetr cęgowy AC/DC CENTER 260 mgr inż. Leszek Halicki – Labimed Electronics Sp. z o.o. Amperomierze i multimetry przeznaczone do pomiaru małych prądów przemiennych i stałych tworzą osobną grupę przyrządów pomiarowych. Należy do nich również nowy multimetr CENTER 260 wyprodukowany przez tajwańską firmę CENTER Technology Corp. Przyrząd jest już w ofercie firmy Labimed Electronics. M ultimetr cęgowy CENTER 260 wyróżnia się dolnym podzakresem pomiarowym prądu 5 A oraz funkcją True RMS. Dzięki tym własnościom uzupełnia lukę, która istniała dotąd w ofercie firmy CENTER w zakresie pomiaru małych prądów. CENTER 260 będzie produkowany równolegle ze znanym już i wysoko ocenianym przez użytkowników multimetrem cęgowym CENTER 223 legitymującym się dolnym podzakre- sem 10 A i analogowym wyjściem danych pomiarowych, lecz bez funkcji True RMS. Szczegółowe dane techniczne multimetru CENTER 260 zamieszczono w tabeli. 48 Potrzebną funkcję pomiarową wybiera się przełącznikiem obrotowym. Odpowiedni podzakres jest dobierany w ramach danej funkcji pomiarowej do wielkości doprowadzanego sygnału wyłącznie automatycznie. Włącza się on samoczynnie natychmiast po wybraniu funkcji pomiarowej. Oprócz pola cyfrowego przeznaczonego na wskazywanie wyniku pomiaru ma trzy rzędy symboli mających zadania ostrzegawcze i informacyjne. Wskazanie pola cyfrowego ma maksymalną wartość 5000 i jest odświeżane dwa razy na sekundę. Bieżące wskazanie można w razie potrzeby zamrozić, naciskając przycisk „HOLD”. Ponowne naciśnięcie tego przycisku powoduje wyjście przyrządu z tego trybu i powrót do normalnego stanu wskazywania wyniku pomiaru z odświeżaniem. oświetlenie miejsca pomiaru i wyświetlacza pomiar sygnałów odkształconych Mocną stroną multimetru CENTER 260 są funkcje oświetlenia. Włącza się je i wyłącza specjalnym przyciskiem. Prowadząc pomiary w ciemnym pomieszczeniu, warto skorzystać z podświetlenia wyświetlacza. Wraz z włączeniem podświetlenia wyświetlacza zaświeca się biała dioda LED umieszczona w boku cęgów, odgrywająca rolę latarki, oświetlając silnym światłem miejsce pomiaru. Niezależnie od wyłączenia przyciskiem, funkcje podświetlenia są też wyłączane automatycznie po trzech minutach. Gdy kształt mierzonego prądu lub napięcia odbiega od sinusoidy, to wynik pomiaru tradycyjnym przyrządem z pomiarem wartości średniej będzie charakteryzował się nawet znacznym błędem, zależnym od wielkości odkształcenia. Dokładny pomiar w takich warunkach może zapewnić tylko przyrząd wyposażony w funkcję pomiaru prawdziwej wartości skutecznej (True RMS). Funkcja True RMS w multimetrze CENTER 260 jest aktywna zarówno przy pomiarze prądów, jak i napięć przemiennych w paśmie od 40 Hz do 1 kHz. wskazywanie wyniku pomiaru pomiar prądu cęgi Nowy przyrząd ma wąską, ergonomicznie wyprofilowaną obudowę zintegrowaną z niewielkimi cęgami. Długie i wąskie cęgi sprawdzają się dobrze w miejscach pomiaru, w których trudno wsunąć przyrząd i założyć cęgi na przewód z mierzonym prądem. Niewielki otwór cęgów ma średnicę wewnętrzną równą 13 mm, a więc niewiele większą niż w wymienionym multimetrze CENTER 223 (12,5 mm). Dzięki tak małej średnicy cęgów uzyskuje się odpowiednio dużą czułość układu pomiarowego, a stąd wysoką dokładność pomiaru i rozdzielczość wskazania przy pomiarze małych prądów stałych. Zarówno cęgi, jak i dźwignia służąca do ich otwierania są ze względów bezpieczeństwa oznaczone na czerwono i wyraźnie oddzielone od reszty przyrządu specjalnym występem, utrudniającym operatorowi dotknięcie cęgów w trakcie pomiaru. gniazda pomiarowe Multimetr cęgowy AC/DC CENTER 260 rem badany obiekt łączy się z wymienionymi gniazdami przewodami zakończonymi wtykami banankowymi. Zarówno przy pomiarze prądu, jak i z użyciem gniazd multimetr ma III kategorię pomiarową 300 V. Dwa gniazda pomiarowe znajdują się bezpośrednio pod wyświetlaczem. Korzysta się z nich przy pomiarze napięć stałych i przemiennych, rezystancji, a także przy sprawdzaniu ciągłości obwodu. Przed pomia- w w w. e l e k t r o . i n f o . p l wybór funkcji i podzakresu pomiarowego Ciekłokrystaliczny wyświetlacz znajduje się w dolnej części obudowy. Przy pomiarze prądu użytkownik multimetru ma do dyspozycji trzy podzakresy prądowe 5, 50 i 100 A, nr 11/2012 wybierane wyłącznie automatycznie. Wynik pomiaru prądu jest wskazywany na podzakresie 5 A z wysoką rozdzielczością równą 1 mA. Przed pomiarem prądu stałego trzeba jak w każdym multimetrze cęgowym wyzerować wskazanie szczątkowe wyświetlacza, naciskając przycisk „ZERO”. To automatyczne zerowanie działa w multimetrze CENTER 260 szybko i skutecznie. pomiar napięcia Pomiar napięcia nie jest mocną stroną multimetru CENTER 260, ale też nie takie było zadanie jego konstruktorów, którym postawiono trudny wymóg zaprojektowania niezawodnego przyrządu cęgowego mierzącego dokładnie przede wszystkim małe prądy. Inne funkcje pomiarowe potraktowano marginesowo, tj. jako pomocnicze. Multimetr CENTER 260 mierzy zatem napięcia stałe i przemienne w stosunkowo niewielkim zakresie, bo tylko do 300 V. Zakres ten podzielono jeszcze na dwa podzakresy 50 i 300 V. Dolny podzakres o charakteryzuje się rozdzielczością wskazania równą 10 mV. Parametr Wartość Średnica wewnętrzna cęgów Wyświetlacz (maksymalne wskazanie) Szybkość próbkowania Funkcja True RMS Pasmo pomiaru 13 mm Ciekłokrystaliczny, podświetlany, 4 cyfry (5000) 2 razy na sekundę Aktywna przy pomiarze prądu i napięcia przemiennego 40 Hz – 1 kHz Funkcje pomiarowe Prąd stały, podzakresy Rozdzielczość wskazania Dokładność pomiaru Prąd przemienny, podzakresy Rozdzielczość wskazania Dokładność pomiaru Napięcie stałe, podzakresy Rozdzielczość wskazania Dokładność pomiaru Napięcie przemienne, podzakresy Rozdzielczość wskazania Dokładność pomiaru Rezystancja, podzakresy 5/50/100 A 1/10/10 mA 1,8/1,8/5% w.w. 5/50/100 A 1/10/10 mA 1,8/1,8/5% w.w. 50/300 V 10/100 mV 1% w.w. 50/300 V 10/100 mV 1,2% w.w. 0,5/5/50/500 kΩ 0,1/1/10/100 Ω 1% w.w. Próg zadziałania sygnalizacji dźwiękowej <120 Ω Rozdzielczość wskazania Dokładność pomiaru Ciągłość obwodu Inne parametry Zakres temperatur pracy Funkcje pomocnicze Zasilanie Wymiary Masa Cena (z podatkiem VAT 23%) Od –10 do 60°C, przy wilgotności względnej <80% MAX, MIN, automatyczne wyłączanie zasilania (po 30 minutach), automatyczne wyłączanie podświetlenia wyświetlacza (po 180 sekundach), zamrażanie wskazania wyświetlacza (hold), wskazanie niskiego napięcia baterii Napięcie 3 V – stałe; dwie baterie LR03 (alkaliczne) Czas pracy przy pomiarze (przy wyłączonym podświetleniu, latarce i sygnalizacji dźwiękowej): prądu przemiennego: 30 h, napięcia przemiennego: 60 h, napięcia stałego i rezystancji: 100 h 220×72×35 mm 210 g (z bateriami) 737 zł inne funkcje pomiarowe Objaśnienia: w.w. – wartość wskazywana Tab. Multimetr cęgowy CENTER 260 – dane techniczne Użytkownik multimetru CENTER 260 może mierzyć rezystancję, mając do dyspozycji cztery podzakresy pomiarowe 0,5, 5, 50 i 500 kΩ. W tej samej pozycji przełącznika obrotowego może też sprawdzać ciągłość obwodu. Gdy rezystancja obwodu jest mniejsza od 120 Ω, włącza się dość głośny sygnalizator dźwiękowy. równując kolejne wyniki pomiarów, poczynając od momentu włączenia tej funkcji. Wyniki porównania zapisuje w podręcznej pamięci. Zastąpienie zapisanego wyniku przez nowy następuje w chwili, gdy bieżący wynik pomiaru stanie się mniejszy lub odpowiednio większy od wartości już zapisanej. wskazywanie wartości minimalnej i maksymalnej zasilanie Funkcję wskazywania wartości minimalnej i maksymalnej włącza się przyciskiem „MIN-MAX” umieszczonym nad wyświetlaczem w jednym rzędzie z przyciskami funkcji pomocniczych („ZERO” i „HOLD”). Przyrząd oblicza wartości „MIN” i „MAX”, po- nr 11/2012 Multimetr jest zasilany z dwóch typowych baterii alkalicznych LR03. Czas pracy baterii zależy od wybranej funkcji pomiarowej i od tego, czy włączono podświetlenie wyświetlacza i latarkę (patrz tablica). Konieczność wymiany zużytych baterii na nowe sygnalizuje na wyświetlaczu wskaź- nik rozładowanej baterii. Czas pracy baterii wydłuża funkcja, która automatycznie wyłącza zasilanie przyrządu po ok. 30 minutach braku aktywności operatora. ny wtykami banankowymi, a z drugiej – typowymi sondami igłowymi. Na końcówki sond igłowych są nałożone ochronne nasadki z tworzywa wymagane przez aktualne normy bezpieczeństwa. wymiary i masa reklama Multimetr CENTER 260 ma wymiary 220×72×35 mm i masę 210 g (z bateriami). akcesoria Wraz z multimetrem producent dostarcza miękki futerał mieszczący też akcesoria pomiarowe. Oprócz futerału w komplecie są baterie (2 szt.), instrukcja obsługi oraz dwa przewody pomiarowe zakończone z jednej stro- Labimed Electronics Sp. z o.o. 02-796 Warszawa ul. Migdałowa 10 tel./faks 22 649 94 52 648 96 84 [email protected] www.labimed.com.pl w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 49 miernictwo systemy pomiarowe w inteligentnych sieciach Smart Grids dr inż. Andrzej Nowakowski – Instytut Tele- i Radiotechniczny W artykule przedstawiono propozycje rozwiązań do zastosowania w inteligentnych sieciach elektroenergetycznych. Zwrócono szczególną uwagę na potrzebę równoczesnego postępu w dwóch obszarach, elektroenergetycznym i teleinformatycznym, decydujących o rzeczywistym rozwoju sieci Smart Grids. Powszechna modernizacja infrastruktury energetycznej musi odpowiadać tendencjom rozwoju inteligentnych sieci i uwzględniać w tym zakresie innowacyjne rozwiązania. W artykule przedstawiono propozycje układów pomiarowych, które wynikają z dotychczasowych doświadczeń badawczych autora w obszarze cyfrowych systemów zabezpieczeń EAZ stosowanych w rozdzielnicach energetycznych średnich napięć. I nteligentne sieci energetyczne Smart Grids wymuszają postęp, w szczególności w układach pomiarowych. Ideą inteligentnych sieci Smart Grids jest komunikacja między wszystkimi uczestnikami rynku energii. Prowadzone prace służące rozwojowi inteligentnych sieci elektroenergetycznych w Polsce, mają obecnie na uwadze głównie aspekt metrologiczny związany z pomiarem mocy i analizą parametrów sieci. Na tym etapie daje się zauważyć, że innowacje dotyczą głównie aplikacji u odbiorców liczników cyfrowych i tworzenia telekomunikacyjnej infrastruktury na poziomie operatora dystrybucji energii. Jednak należy zwrócić uwagę, że idea rozwoju inteligentnych sieci ma służyć zwiększeniu efektywności, niezawodności oraz bezpieczeństwu łańcucha dostaw energii. Wdrożenie sieci Smart Grids spowoduje udostępnianie bezpośredniej informacji odbiorcom o awariach, poprawę oferty produktowej i zwiększenie możliwości przyłączeniowych źródeł rozproszonych. Postęp w systemach teleinformatycznych osiągnął jednak już tak wysoki poziom, że łatwo dostosować rozwiązania w tym zakresie do wymagań stawianym inteligentnym sieciom. Jeśli chodzi o infrastrukturę energetyczną, to niestety innowacje w tym zakresie nie są jeszcze powszechne i należy wy- 50 konać ogromny wysiłek, żeby rozwój obu tych dziedzin był równomierny, stanowić to będzie bowiem o rzeczywistym rozwoju sieci Smart Grids. Na wdrażanie inteligentnych sieci duży wpływ mają dyrektywy UE w tym zakresie oraz krajowe uregulowania prawne [2]. Dyrektywa 2005/89/ WE, dotycząca środków gwarantujących bezpieczeństwo dostaw energii i inwestycji w infrastrukturę, wskazuje na promowanie zaawansowanych systemów pomiarowych jako jedną z czynności, które należy podjąć w celu zbilansowania podaży i popytu na energię. Inteligentne „opomiarowanie” AMI (ang. Advanced Metering Infrastructure) postrzegane jest jako instrument mogący przyczynić się do ograniczenia popytu na energię elektryczną. W następnej dyrektywie 2009/72/WE zawarto zalecenie, aby państwa członkowskie UE do 3 września 2012 roku przeprowadziły analizę ekonomiczną wdrożenia inteligentnych systemów pomiarowych (stopniowe wprowadzenie obowiązku stosowania liczników elektronicznych). W Polsce również podjęto szereg działań w tym zakresie. W „Koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju 2030” mocno akcentuje się rozbudowę sieci przesyłowej, niezbędnej do przyłączenia nowych źródeł wy- w w w. e l e k t r o . i n f o . p l twórczych, i wdrażanie technologii informatycznych w aspekcie inteligentnych sieci. Aktualny projekt nowego prawa energetycznego przewiduje w pierwszej kolejności, zgodnie z dyrektywą UE, wdrożenie systemu tzw. inteligentnego opomiarowania AMI, z nowoczesnymi technologiami ICT (ang. Information and Communication Technology). systemy przesyłania danych w sieci energetycznej Analizując dotychczasowe realizacje programów pilotażowych w zakresie rozwiązań stosowanych przez spółki dystrybucyjne do przesyłania danych pomiarowych dokonywanych w sieci energetycznej, należy stwierdzić, że nie ma w tej kwestii jasnego i jednoznacznego stanowiska. W szczególności dostawcy liczników zajmują zdecydowaną postawę, jeśli chodzi o wybór technologii, nie dopuszczając jednocześnie możliwości zmiany systemu łączności ze względu na zastosowane przez nich rozwiązania techniczne. Wydaje się, że na system łączności zastosowany w sieciach Smart Grids należałoby popatrzeć szerzej. W celu dwukierunkowego przekazywania danych pomiarowych z liczników energii, bardzo istot- nym zagadnieniem jest wybór właściwej, optymalnej technologii łączności. Obecnie najbardziej popularne są stosowane z różnym powodzeniem dwie technologie: poprzez sieć energetyczną – PLC (ang. Power Line Communication) lub BPL (Broadband Power Communication) oraz sieć bezprzewodowa oparta na łączności radiowej (RF – Radio Freuqency) (rys. 1.). Producenci liczników elektrycznych w zależności od przyjętej koncepcji, którą zaaplikowali w swoich rozwiązaniach, z wielką determinacją wykazują zalety swojej technologii. Doświadczenia krajów, w których zastosowano w praktyce obie technologie, pozwalają na wyciąganie wniosków, które powinny pozwolić na zmniejszenie ryzyka popełnienia błędów. Na tym etapie, kiedy nie można jednoznacznie wykluczyć którejkolwiek technologii, ponieważ zarówno jedna, jak i druga posiada oprócz zalet pewne wady, to wydaje się, że powinno szukać się elastycznych rozwiązań sprzętowych zapewniających aplikację wybranej technologii. Dotychczasowe doświadczenia z Włoch dotyczące smart meteringu wskazują, że przy budowaniu inteligentnych platform nie powinniśmy ograniczać się tylko do odczytów i przekazywania danych z jednego medium nr 11/2012 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 51 miernictwo Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 52 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2012 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 53 zestawienie zestawienie liczników energii elektrycznej Dystrybutor Itron Polska Sp. z o.o. 30-702 Kraków, ul. Tadeusza Romanowicza 6 tel. 12 257 10 27 do 29, wew. 140, faks 12 257 10 25 [email protected], www.itron.pl Producent Itron Oznaczenie katalogowe ACE661B – klasa 0,5, ACE661C – klasa 1 ACE661D SL7000 Pomiar energii: czynnej/biernej (pobieranej/odbieranej) czynnej i biernej (P+, P-, Q+, Q-, Q1, Q2, Q3, Q4) całkowitej oraz na fazę w konfigurowalnych cyklach od 1 do 60 min (1440 min – opcjonalnie dzienne uśrednianie) czynnej i biernej (P+, P-, Q+, Q-, Q1, Q2, Q3, Q4) całkowitej oraz na fazę w konfigurowalnych cyklach od 1 do 60 min (1440 min – opcjonalnie dzienne uśrednianie) czynnej i biernej (P+, P-, Q+, Q-, Q1, Q2, Q3, Q4) całkowitej oraz na fazę w konfigurowalnych cyklach od 1 do 60 min (1440 min – opcjonalnie dzienne uśrednianie) Wbudowane funkcje podstawowe pomiar chwilowy napięcia, prądu, mocy, częstotliwości, współczynnika mocy, sygnalizacja i rejestracja zdarzeń: otwarcie pokrywy zacisków, obecność pola magnetycznego, konfiguracji licznika pomiar chwilowy napięcia, prądu, mocy, częstotliwości, współczynnika mocy, sygnalizacja i rejestracja zdarzeń: otwarcie pokrywy zacisków, obecność pola magnetycznego, konfiguracji licznika pomiar chwilowy napięcia, prądu, mocy, częstotliwości, wsp. mocy, sygnalizacja i rejestracja zdarzeń: otwarcie pokrywy zacisków, obecność pola magnetycznego, konfiguracji licznika 3 f∼ od 57,7/100 do 230/400 (50) 3 f∼ 230/400 (50) 3 f∼ od 57,7/100 do 230/400 (50) 0,5 (IEC 62053-22), 1 (IEC 62053-21) 1 (IEC 62053-21) 0,5/0,2 (IEC 62053-22), 1 (IEC 62053-21) do 8 do 8 do 8 10 000 Parametry techniczne Napięcie znamionowe, w [V] (częstotliwość, w [Hz]) Klasa dokładności Liczba zliczanych taryf Stała licznika, w [imp./kWh] 10 000 1000 Prąd bazowy Ib/odniesienia, w [A] 1/5 5 1/5 Maksymalny prąd Imax, w [A] 10 100 10 (klasa 0,5 i 1), 2/5 (klasa 0,2) Prąd rozruchu licznika, w [A] 0,005 (dla Ib=1 A), 0,025 (dla Ib=5 A) 0,025 0,005 (dla Ib=1 A), 0,025 (dla Ib=5 A) 4 4 4 Pobór mocy na fazę w obwodzie napięciowym, w [VA] <0,6 <0,6 1,6 Pobór mocy na fazę w obwodzie prądowym, w [VA] <0,01 <0,01 <0,01 Odporność na zewnętrzne pole magnetyczne, w [kA/m] do 500 mT do 500 mT do 500 mT RS-485/RS-232 RS-485/RS-232 RS-485, RS-232 Wytrzymałość napięciowa izolacji dla f=50 Hz, w [kV] Wbudowane porty komunikacyjne Stopień ochrony IP obudowy IP54 IP54 IP51 Wymiary zewnętrzne (wys.×szer.×gł.), w [mm] 301×173×78 301×173×78 325×180×85 Masa całkowita, w [kg] 1,1 1,1 1,9 od –40 do 70 od –40 do 70 od –40 do 60 pomiar 10 mocy maksymalnych w okresie rozliczeniowym (wg wymagań taryfowych), 2 zestawy profili obciążenia po 8 kanałów każdy (zestawy mogą pracować z różnymi okresami uśredniania) 4 wyjścia impulsowe/kontrolne, pomiar 10 mocy maksymalnych w okresie rozliczeniowym (wg wymagań taryfowych), 2 zestawy profili obciążenia po 8 kanałów każdy (zestawy mogą pracować z różnymi okresami uśredniania) wy/we impulsowe, wy/we kontrolne, sumowanie, nadzorowanie mocy, 2 zestawy profili obciążenia po 8 kanałów każdy (zestawy mogą pracować z różnymi okresami uśredniania) IEC 62052-11, IEC 62054-21, IEC 62053-21, -22, -23, -31, -52, -61, IEC 62056-21, -42, -47, -53, -61, -62, EU2004/22/EC, EN 61000-3-2, EN 61000-4-6, EN 55022/CISPR22 IEC 62052-11, IEC 62054-21, IEC 62053-21, -22, -23, -31, -52, -61, IEC 62056-21, -42, -47, -53, -61, -62, EU2004/22/EC, EN 61000-3-2, EN 61000-4-6, EN 55022/CISPR22 IEC 62052-11, IEC 62054-21, IEC 62053-21, -22, -23, -31, -52, -61, IEC 62056-21, -42, -46, -47, -53, -61, -62, EU2004/22/EC, EN 61000-3-2, EN 61000-4-6, EN 55022/CISPR22 12 12 12 Temperatura pracy (otoczenia), w [°C] Informacje dodatkowe Uwagi techniczne Normy, certyfikaty, standardy, znaki jakości Gwarancja, w [miesiącach] Dane zamieszczone w zestawieniu zostały nadesłane i zautoryzowane przez firmy 54 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2012 zestawienie liczników energii elektrycznej JM-TRONIC Sp. z o.o. 04-691 Warszawa, ul. Wapienna 43/45 tel. 22 516 66 66, faks 22 516 66 02 [email protected], www.jmtronik.pl JM-TRONIC Sp. z o.o. L1Fk-T L3Fm-T/BT L3Fn-BT/pBT/ppBT czynnej w cyklach 1… 60 minut czynnej oraz czynnej i biernej w cyklach 1… 60 minut czynnej oraz biernej pobieranej i oddawanej (EP+, EP-, EQ+, EQ-) w cyklach 1… 60 minut sygnalizacja i rejestracja zdarzeń: otwarcie obudowy, otwarcie osłony skrzynki zaciskowej licznika, zadziałanie polem magnetycznym, niewłaściwa kolejność faz sygnalizacja i rejestracja zdarzeń: otwarcie obudowy, otwarcie osłony skrzynki zaciskowej licznika, zadziałanie polem magnetycznym, niewłaściwa kolejność faz pomiar i prezentacja wielkości chwilowych napięcia, prądu, mocy, częstotliwości oraz sygnalizacja i rejestracja zdarzeń: otwarcie osłony skrzynki zaciskowej licznika, zadziałanie polem magnetycznym 230 (50) 3 f∼ 230 (50) 3×230/400 3 f∼ 230/400 (50) 58...230/100...400 A, B A, B A, B/A, B, C/A, B, C 4 4 4 10 000 10 000/2000 10 000/100 000/100 000 5–20 5–20 5–20/1–5/1–5 60(80) 80(100) 80(120)/6(10)/6(10) <0,020 <0,020 <0,020/<0,001/<0,001 4 4 4 1,4 W 1,4 W 1,4 W/1,7 W/1,1 W 0,1 0,1 0,1/0,2/0,1 530 530 530 Opto, RS-485 Opto, RS-485 Opto, RS-485, RS-232,Clo IP54 IP54 IP54 126×66×185 170×80,5×250 170×80,5×250 <0,5 <1,5 1,5/1/1 od –40 do 70 od –40 do 70 od –40 do 70 przystosowanie do współpracy z systemami zdalnego odczytu przystosowanie do współpracy z systemami zdalnego odczytu przystosowanie do współpracy z systemami zdalnego odczytu MID, PN-EN 50470-1, PN-EN 50470-3 MID, PN-EN 50470-1, PN-EN 50470-3 MID, PN-EN 50470-1, PN-EN 50470-3 36 36 36 nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 55 zestawienie zestawienie liczników energii elektrycznej Dystrybutor LOVATO Electric Sp. z o.o. 55-330 Błonie k. Wrocławia, ul. Zachodnia 3 tel. 71 79 79 010, faks 71 79 79 020 [email protected], www.lovatoelectric.pl Schneider Electric Producent LOVATO Electric SPA Schneider Electric Oznaczenie katalogowe DME D120T1 DME D310T2 A9MEM3255 czynnej/biernej czynnej/biernej czynnej/biernej (4-kwadrantowy) Parametry techniczne Pomiar energii: czynnej/biernej (pobieranej/odbieranej) multitaryfowy, z dodatkowym pomiarem prądu, napięcia i mocy, komunikacją Modbus, wejściem i wyjściem cyfrowym oraz sygnalizacją Wbudowane funkcje podstawowe 220–240 (50) 3 f∼ 220–240∼L-N 380–415∼L-L (50) 3 f∼ od 100/173 do 277/480 (50/60) 1/B 1/B 1 (IEC 62053-21, IEC 61557-12), B (EN 50470-3), 0,5S (IEC 62053-22, IEC 61557-12), B (EN 50470-3) 1 2 (4 z modułem dodatkowym) 4 (z wewnętrznym zegarem) i 2 (z zewnętrznym sterowaniem) 1/10/100 (programowalna) 1/10/100 (programowalna) 5000 (programowalna) Napięcie znamionowe, w [V] (częstotliwość, w [Hz]) Klasa dokładności Liczba zliczanych taryf Stała licznika, w [imp./kWh] Prąd bazowy Ib/odniesienia, w [A] 63 5 (przekładnik prądowy) 1/5 Maksymalny prąd Imax, w [A] 63 – 10 Prąd rozruchu licznika, w [A] 0,04 0,01 0,04 4 4 4 6,6 6,6 < 5,5 6,6 6,6 < 5,5 – – – programowalne wyjście statyczne w zależności od modułu komunikacji (RS-232, RS-485, Ethernet, USB) Modbus (RS-485) IP40 IP40 IP40 63×35,8×90 (2 moduły) 63×72×90 (4 moduły) 95×90×69 Wytrzymałość napięciowa izolacji dla f=50 Hz, w [kV] Pobór mocy na fazę w obwodzie napięciowym, w [VA] Pobór mocy na fazę w obwodzie prądowym, w [VA] Odporność na zewnętrzne pole magnetyczne, w [kA/m] Wbudowane porty komunikacyjne Stopień ochrony IP obudowy Wymiary zewnętrzne (wys.×szer.×gł.), w [mm] Masa całkowita, w [kg] 0,145 0,145 0,36 od –25 do 55 od –25 do 55 od –25 do 55 szyna DIN 35 mm, dostępne wykonania z certyfikatem MID szyna DIN 35 mm, dostępne wykonania z certyfikatem MID kondensatorowe podtrzymanie zegara (min. 3 dni), możliwość przypisania haseł do poszczególnych poziomów dostępu, możliwość regulacji parametrów pracy IEC/EN 61010-1:2001, IEC/EN 62053-21, IEC/EN 61000-6-2:2005, EN 61000-4-3:2006, EN 61000-6-3:2001, IEC/EN 60068-2-61:1993, IEC/EN 60068-2-78, IEC/EN 60068-2-6, IEC 60068-2-27 IEC/EN 61010-1, IEC/EN 62053-21, IEC/EN 61000-6-2:2005, IEC/EN 61000-4-3, IEC/EN 61000-6-3, IEC/EN 60068-2-61, IEC/EN 60068-2-78, IEC/EN 60068-2-6, IEC/EN 60068-2-27 IEC 61557-12, IEC 61036, IEC 61010, IEC 62053-21/22, IEC 62053-23, EN 50470-1/3 24 24 24 Temperatura pracy (otoczenia), w [°C] Informacje dodatkowe Uwagi techniczne Normy, certyfikaty, standardy, znaki jakości Gwarancja, w [miesiącach] Dane zamieszczone w zestawieniu zostały nadesłane i zautoryzowane przez firmy 56 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2012 Systemy Pomiarowe ELGAMA Sp. z o.o. 58-100 Świdnica Śląska, Plac Kombatantów 2 tel. 74 856 61 53, faks 74 856 61 55 [email protected], http://elgama.pl Siemens ELGAMA-ELEKTRONIKA Ltd. PAC 3200 GAMA 300 czynnej oraz biernej pobieranej i oddawanej (EP+, EP-, EQ+, EQ-) w cyklach 1 do 60 min czynnej oraz biernej pobieranej i oddawanej (EP+, EP-, |EP|, EQ+, EQ-, EQI, EQII, EQIII, EQIV) w cyklach: 1-, 5-, 10-, 15-, 30- lub 60-minutowych pomiar i prezentacja wartości chwilowych: napięcia, prądu, mocy, częstotliwości, THD, licznik godzin pracy, licznik uniwersalny pomiar wartości chwilowych: napięcia, prądu, mocy, częstotliwości, współczynnika mocy oraz sygnalizacja i rejestracja zdarzeń: otwarcie osłony skrzynki zaciskowej, zadziałanie polem magnetycznym, przekroczenie mocy umownej 3 f∼ 400/690 (45–65) 3 f∼ od 58/100 do 230/400 (50) 0,5S (PN-EN 62053-22) C/B (PN-EN 50470-3) 1/2 (EN 62053-23) 2 4 programowalna (30 … 500 ms) 1000 1/5 1/5 100 (1 s) 10 0,1% przekładni pierwotnej 0,1 (dla klasy C), 0,2 (dla klasy B) 1.05 Mohm 4 220 mW <1,0 4 mVA <0,5 – – Ethernet, Modbus RTU, Profibus, Profinet iInterfejs elektryczny CLO i RS-485, moduł GSM lub RF IP65 IP54 96×96×51 260×1175×80 0,325 1,4 od –5 do 55 od –40 do 70 wbudowana logika wspierajaca zrzut obciążenia w przypadku przekroczenia zadanego progu wielkości elektrycznej bateryjne (Li-ion) zasilanie zegara RTC, zapisywanie w pamięci flash wyników pomiarów z 16 okresów rozliczeniowych, może przechowywać profile obciążenia w 16 różnych kanałach PN-EN 60068-2-1/2, PN-EN 60068-2-30, PN-EN 62053-31, PN-EN 61557-12, PN-EN 62053-22/23, PN-EN 61010-1, GOST, UL, CE, C-Tick PN-EN 50470-3, IEC 62053-22, IEC 62053-23, IEC 62056-21, EN 13757-2, EN 13757-3, 62056-31 od 12 24 e-mail: [email protected] Prenumerata z prezentem Siemens promocja zestawienie liczników energii ZAMAWIAM PRENUMERATĘ ELEKTRO.INFO OD NUMERU NAZWA FIRMY ULICA I NUMER KOD POCZTOWY I MIEJSCOWOŚĆ OSOBA ZAMAWIAJĄCA RODZAJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ E-MAIL TELEFON KONTAKTOWY Informujemy, że składając zamówienie, wyrażacie Państwo zgodę na przetwarzanie wyżej wpisanych danych osobowych w systemie zamówień Domu Wydawniczego Medium w zakresie niezbędnym do realizacji powyższego zamówienia. Zgodnie z Ustawą o ochronie danych osobowych z dnia 29 sierpnia 1997 r. (DzU Nr 101/2002, poz. 926 z późniejszymi zmianami) przysługuje Państwu prawo wglądu do swoich danych, aktualizowania ich i poprawiania. Upoważniam Dom Wydawniczy Medium do wystawienia faktury VAT bez podpisu odbiorcy. Wysyłka będzie realizowana po dokonaniu wpłaty na konto: Bank Zachodni WBK SA VI O/Warszawa 46 1090 1753 0000 0000 7406 8950 DATA I CZYTELNY PODPIS nr 11/2012 Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych w celach marketingowych przez Dom Wydawniczy Medium oraz inne podmioty współpracujące z Wydawnictwem z siedzibą w Warszawie przy ul. Karczewskiej 18. Informujemy, że zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. (DzU Nr 101/2002, poz. 926 z późniejszymi zmianami) przysługuje Pani/ /Panu prawo wglądu do swoich danych, aktualizowania i poprawiania ich, a także wniesienia umotywowanego sprzeciwu wobec ich przetwarzania. czytelny podpis Podanie danych ma charakter dobrowolny. 57 prezentacja odnawialne znaczy innowacyjne Jakub Lelito – ComAp spol. s r.o. Zielona planeta – ta globalna tendencja stała się motorem istotnych zmian w sieciach energetycznych i ogólnie w całej energetyce. Nie chodzi tylko o ochronę środowiska, ale także, a nawet przede wszystkim, o poprawę efektywności wykorzystywania energii z różnych źródeł i osiągnięcie ekologicznej kompozycji energii w sieci. A by do 2020 roku osiągnąć ambitny cel uzyskania 20-procentowego udziału energii ze źródeł odnawialnych w całkowitej ilości produkowanej energii, polityka energetyczna w wielu krajach nadaje wysoki priorytet elektrowniom wiatrowym, słonecznym i wodnym, a jednocześnie skraca okresy eksploatacji elektrowni konwencjonalnych. Jednak odnawialne źródła energii (OZE) zwykle zlokalizowane są w miejscach, w których sprzyjają im warunki naturalne, a nie w rejonach o wysokim zużyciu energii elektrycznej. Ponadto źródła odnawialne nie dorównują elektrowniom atomowym lub ogromnym elektrowniom węglowym pod względem ilości produkowanej energii i można to skompensować jedynie ich liczbą. dynamiczne wsparcie sieci Takie rozproszone źródła o przerywanej bądź zmiennej charakterystyce produkcji energii stanowią poważne wyzwanie dla ogólnej stabilności systemu dystrybucji energii. Fluktuacje podaży i zapotrzebowania na energię jeszcze bardziej utrudniają zachowanie jakości energii i niezawodności zasilania w sieciach rozproszonych, z jednoczesnym utrzymaniem się w dopuszczalnych przedziałach częstotliwości i napięcia. Szczególnie kłopotliwe i szkodliwe dla urządzeń domowych mogą okazać się spadki napięcia, długotrwałe obniżenia napięcia oraz ogólne niestabilności napięcia w obszarach oddalonych od elektrowni. Dawniej przekaźniki w liniach łączących lub zabezpieczenia sieciowe miały za zadanie natychmiast odłączać źródło energii od sieci w przypadku naruszenia wartości granicznych dopuszczonych dla sieci. Obecnie sytuacja uległa zmianie – np. w Niemczech operatorzy sieci rozdzielczych (DNO) wymagają stosowania tzw. dynamicznego wsparcia sieci, tj. specyficznej funkcji ochronnej (odmiany zabezpieczenia podnapięciowego) umożliwiającej spadek napięcia nawet do zera w ciągu pierwszych 150 milisekund bez zadziałania odłącznika. Wtedy elektrow- Zabezpieczenie sieciowe InteliPro 58 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l W Polsce urządzenie MainsPro uzyskało certyfikat Instytutu Energetyki (nr 005/2012) Zabezpieczenie sieciowe MainsPro nr 11/2012 Możliwości zastosowań zabezpieczeń sieciowych MainsPro pozwalają w pełni korzystać z zalet ogniw fotowoltaicznych nia produkuje energię nawet podczas dość poważnych zakłóceń, co pozwala na przywrócenie sieci do stanu pierwotnego zamiast odcinania zasilania mogącego doprowadzić do stanu jeszcze głębszej nierównowagi sieci. dlaczego odnawialne źródła energii? Dynamiczne wsparcie sieci nie jest jedynym nowym wymogiem wynikającym z ogólnej zmiany tendencji w odniesieniu do sieci rozdzielczych. Na przykład zalicza się do nich także wymóg stosowania podnapięciowych zabezpieczeń mocy biernej czy ochrony przed ślizgiem bieguna w generatorach synchronicznych. Od niedawna operatorzy sieci rozdzielczych DNO i jednostki certyfikujące wymagają stosowania takich zabezpieczeń w krajach, które zapoczątkowały rozwój energii odnawialnej. W dłuższej perspektywie Niemcy, Zjednoczone Królestwo czy Włochy, kraje przodujące pod względem zainstalowanych mocy ze źródeł odnawialnych, świadome są tego, co pociągają za sobą odnawialne źródła energii. Kraje te wiedzą również, jakie warunki należy spełnić, aby system rozdzielczy działał niezawodnie i bezpiecznie, i by można było utrzymać optymalny stan równowagi między produkcją energii a jej zużyciem. Podążając za światowymi tendencjami firma ComAp wciąż gro- nr 11/2012 madzi najbardziej aktualne informacje ze swoich sieci rozdzielczych działających na całym świecie i oferuje odpowiednie produkty spełniające najbardziej rygorystyczne wymagania. Zabezpieczenia sieciowe ComAp – MainsPro i InteliPro – są zaaprobowane i zalecane przez operatorów sieci rozdzielczych w wielu krajach (w tym w Polsce), w których nasi klienci mogą korzystać z niezawodnych, certyfikowanych produktów wysokiej jakości. W Polsce urządzenie MainsPro uzyskało certyfikat Instytutu Energetyki (nr 005/2012), zatem można je oferować na rynku energetyki zawodowej i w instalacjach zasilających sieć rozdzielczą. uczymy się na błędach Wiele nauczyły nas także zdarzenia z przeszłości, np. pamiętna rozszerzająca się awaria z 2003 roku, którą odnotowano pierwotnie w Kalifornii i która objęła większą część obszaru Stanów Zjednoczonych. Jak wykazały późniejsze badania, jej przyczyną było odłączanie generatorów zasilających sieć rozdzielczą po to, by naruszenie parametrów sieci nie pogorszyło ogólnej sytuacji. Doprowadziło to jednak do nagłego zrzutu obciążenia generatorów pozostających jeszcze w ruchu, co z kolei spowodowało utratę synchronizmu i poślizg biegunów. Zastosowanie zabezpieczeń sieciowych InteliPro w kogeneracji ochrona bloków energetycznych Zapewnienie bezpiecznej pracy sieci rozdzielczej to jedna strona medalu. Drugą, o której nie należy zapominać, jest ochrona bloków energetycznych. W interesie właścicieli lub operatorów powinna leżeć ochrona bloków energetycznych bądź całych elektrowni przed awariami mogącymi je uszkodzić lub nawet całkowicie zniszczyć. Z tego powodu zaleca się stosowanie przekaźników ochronnych, a niektóre przedsiębiorstwa wręcz nie dopuszczają do przyłączania bloków bez zabezpieczeń do sieci rozdzielczych ze względu na fakt, że odpowiadają za ochronę końcowych odbiorców i użytkowników energii elektrycznej. dlaczego warto instalować zabezpieczenia? Swego czasu doszło do sytuacji, w której mała elektrownia wodna zasilająca część miasteczka nie została odcięta po wykryciu nadmiernego spadku napięcia i nadal dostarczała energię, nawet gdy zasilanie odłączyły duże elektrownie dostarczające do niego większą część energii. Doprowadziło to do groźnych przetężeń, które zniszczyły mnóstwo urządzeń domowych i przeciążyły generator. Do sytuacji tej nie doszłoby, gdyby sieć zasilająca była wyposażo- na w zabezpieczenie, które niezawodnie i na czas wykryłoby stan obniżenia napięcia, zagwarantowało bezpieczne odłączenie elektrowni i w ten sposób uchroniło zasilane elektrycznie urządzenia u odbiorców. Znaczenie zabezpieczeń w sieci rozdzielczej jest niezaprzeczalne, a wzrost wymagań nieuchronnie wymusza ich ciągły rozwój. Z tego względu firma ComAp opracowała i niedawno wprowadziła do swoich wyrobów MainsPro i InteliPro wszystkie wyżej wspomniane funkcje zabezpieczające. Po ich zastosowaniu będą Państwo mogli korzystać z różnych źródeł energii – generatorów wiatrowych, wodnych, fotowoltaicznych czy wreszcie energii z kogeneracji, przy naszym wsparciu technicznym i sprzedażowym. Szczegółowe informacje znajdą Państwo na stronie www.comap.cz/ protections. reklama ComAp spol. s r.o. Kundratka 2359/17 180 00 Praga 8 Republika Czeska tel. +420 734 875 476 www.comap.cz/pl w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 59 miernictwo system do wspomagania pomiarów akustycznych dr inż. Jordan Mężyk, dr inż. Andrzej Zbrowski, mgr inż. Artur Flach Laboratoryjne pomiary akustyczne prowadzone są między innymi w komorach bezechowych i w komorach pogłosowych. Źródłem dźwięku w pomiarach akustycznych może być głośnik, który pełni funkcję wymuszenia w torze akustycznym lub sam jest badanym obiektem, albo urządzenie techniczne generujące dźwięk (hałas). Dźwięk i jego parametry mierzone są za pomocą mikrofonów lub zestawów mikrofonowych. Ze względu na charakter propagacji fal dźwiękowych oraz w zależności od rodzaju prowadzonych badań może być wymagane wielokrotne powtarzanie pomiarów z równoczesną zmianą wzajemnego położenia źródła dźwięku, badanego obiektu oraz mikrofonu pomiarowego. Jako przykład można podać badania mające na celu wyznaczenie charakterystyki kierunkowej mikrofonu. Ź ródłem dźwięku (wymuszeniem) jest wtedy nieruchomy głośnik, natomiast mikrofon jest obracany wokół własnej osi i wykonywany jest jeden pomiar dla każdej pozycji mikrofonu. W zależności od oczekiwanej dokładności, takie pomiary mogą być bardzo czasochłonne, ponieważ w większości laboratoriów badawczych pozycjonowanie wykonywane jest ręcznie. Innym przykładem jest pomiar mocy akustycznej urządzeń prowadzony według normy [1], która wymaga pozycjonowania mikrofonu w dziewięciu różnych punktach wokół badanego urządzenia. Dlatego od dawna podejmowano próby zautomatyzowania pomiarów akustycznych, jednak pomimo że systemy automatyki były dostępne, to próby te kończyły się fiaskiem ze względu na istot- streszczenie W artykule zaprezentowano system do wspomagania pomiarów akustycznych prowadzonych w komorze pogłosowej. Jego zadaniem jest pozycjonowanie próbek badanych materiałów rozpraszających dźwięk względem źródeł dźwięku i mikrofonów pomiarowych. Zaprezentowano konstrukcję mechaniczną urządzenia, zasadę sterowania nim oraz przykładowe wyniki pomiarów. Urządzenie zaprojektowano tak, aby jego wpływ na warunki akustyczne w komorze był jak najmniejszy. 60 ny wpływ elementów konstrukcyjnych na pole akustyczne, w którym były one umieszczone. Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy w Radomiu oraz Akademia GórniczoHutnicza w Krakowie podjęły udaną próbę zautomatyzowania niektórych czynności wykonywanych zarówno w komorze bezechowej, jak i w komorze pogłosowej. Pierwsze elementy systemu, w postaci trójosiowego manipulatora, zostały wrożone do użytkownia w komorze bezechowej na terenie AGH w 2008 roku. Następnie rozszerzono możliwości o dodatkowy stopień swobody w 2010 roku. Kolejnym krokiem była instalacja układu pozycjonującego w komorze pogłosowej. Urządzenia z komory bezechowej były już prezentowane, m.in. w [2, 3]. W artykule zostanie zaprezentowany system do wspomagania pomiarów w komorze pogłosowej, przedstawimy również przykładowe wyniki badań uzyskane za pomocą tego systemu. konstrukcja mechaniczna Prezentowany system umożliwia kątowe pozycjonowanie badanych próbek materiałowych. W pomiarach akustycznych znane są metody, w których badane obiekty znajdują się w spoczynku lub są pozycjonowane na stolikach z napędem ręcznym. Spo- w w w. e l e k t r o . i n f o . p l tykane rozwiązania z napędem elektrycznym umożliwiają pozycjonowanie jedynie małych i lekkich obiektów badanych. Z reguły są to urządzenia umieszczane w komorze na czas prowadzenia badań, a następnie usuwane po przeprowadzeniu pomiarów. Przenośny charakter spotykanych urządzeń znacznie ogranicza ich obciążalność i zakres stosowania. Zaletą przedstawionego rozwiązania jest możliwość obrotowego pozycjonowania, szczególnie dużych i ciężkich obiektów badanych, ustawionych na platformie stołu. Urządzenie jest przystosowane do osadzenia poniżej poziomu posadzki w komorze pogłosowej, w taki sposób, że nad posadzką znajdują się tylko demontowalne ramiona, na których można umieścić segmentowy, demontowany blat lub bezpośrednio badaną próbkę materiału, jeżeli charakteryzuje się ona odpowiednio dużą sztywnością (fot. 1.). Zaletą urządzenia jest także możliwość zdemontowania ramion stołu oraz zdemontowania segmentowego blatu spoczywającego na ramionach w taki sposób, że nie występują żadne elementy wystające ponad poziom posadzki, które mogłyby zakłócać wyniki innych rodzajów badań prowadzonych w tej samej komorze pogłosowej. a) b) Fot. 1. Pozycjoner w komorze pogłosowej: a) osadzony w zagłębieniu pod poziomem posadzki, b) przygotowany do badań Urządzenie składa się ze skrzynkowego korpusu 1, w którym znajduje się mechanizm ruchu obrotowego 9 posiadający cylindryczny otwór przelotowy znajdującym się w osi obrotu mechanizmu. Korpus 1 połączony jest z prostokątną ramą 2 umożliwiającą osadzenie urządzenia w specjalnie przygotowanym zagłębieniu znajdującym się w posadzce komory pogłosowej. Mechanizm ruchu obrotowego 9 jest połączony z pierścieniem napędowym 6. Pierścień napędowy 6 posiada cylindryczny otwór znajdujący się w osi symetrii pierścienia, umożliwiający wyprowadzenie przewodów elektrycznych. nr 11/2012 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 61 miernictwo Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 62 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2012 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl reklama nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 63 miernictwo Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 64 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2012 ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa badania urządzeń do ograniczania przepięć w instalacji elektrycznej prof. dr inż. Andrzej Sowa – Politechnika Białostocka Z apewnienie ochrony odgromowej obiektów budowlanych, bezpieczeństwa ludzi przebywających w tych obiektach oraz bezawaryjnego działania urządzeń i systemów wymaga opracowania, a następnie przestrzegania zasad eksploatacji i konserwacji: urządzeń piorunochronnych na analizowanych obiektach budowlanych, urządzeń ograniczających przepięcia w instalacji elektrycznej oraz w obwodach przesyłu sygnałów. W artykule przedstawiono podstawowe zasady przeglądów i badań okresowych urządzeń do ograniczania przepięć SPD (Surge Protective Device) stosowanych w instalacji elektrycznej w obiekcie budowlanym posiadającym urządzenie piorunochronne. eksploatacja i konserwacja urządzeń do ograniczania przepięć Urządzenia do ograniczania przepięć, jako część tzw. wewnętrznej in- stalacji piorunochronnej, powinny być poddawane oględzinom w terminach wymaganych przez obowiązujące normy ochrony odgromowej (tab. 1.). W przypadku wewnętrznej ochrony odgromowej, dokonując oględzin urządzenia piorunochronnego należy sprawdzić: stan połączeń uziomów naturalnych i sztucznych z przewodami uziemiającymi oraz połączeń tych przewodów z pierścieniem wyrównawczym lub główną szyną uziemiającą, stan urządzeń do ograniczania przepięć (nie powinny występować oznaki uszkodzenia SPD oraz bezpieczników stosowanych do ochrony SPD), prawidłowość istniejących połączeń wyrównawczych urządzeń nowych, jeśli takie zostały zainstalowane w okresie od ostatnich oględzin. W przypadku rozbudowy, uzupełnień lub innych zmian w obiekcie lub w instalacji elektrycznej nale- 1000 U, w [V] źródło napięcia 500 iskierkowy SPD typu 1 50 pomiar 2 t, w [s] Rys. 1. Zasada pomiaru iskiernikowego SPD typu 1 ży również sprawdzić potrzebę uzupełnienia w systemie ograniczania przepięć. Dodatkowo w przypadku stosowania bezpieczników włączanych szeregowo z SPD wskazane jest sprawdzanie ich stanu po każdej burzy nad obiektem lub po zadziałaniu głównych zabezpieczeń nadprądowych w instalacji. zakres badań SPD Szczególnie informacje dotyczące konserwacji i sprawdzania urządzeń ograniczających przepięcia zawarto w normach PN-EN 62305-3 i PN-EN 62305-4, w których wprowadzono wymogi: potwierdzenie braku oznak uszkodzenia SPD i ich bezpieczników lub rozłączników (w ramach procedury oględzin LPS), stwierdzenia wykonania sprawdzania i badań przewodów wyrównawczych, złączy, urządzeń ekranujących, tras kabli i SPD (w ramach procedury oględzin LPS), utrzymania mechanicznych i elektrycznych właściwości LPS przez cały okres wykorzystywania LPS (w ramach konserwacji). Dodatkowo w programie konserwacji LPS powinny znajdować się postanowienia dotyczące sprawdzania SPD. Poziom ochrony odgromowej Odstęp pomiędzy oględzinami Okres pomiędzy sprawdzeniami Okres pomiędzy sprawdzeniami urządzeń krytycznych I i II III i IV 1 rok 2 lata 2 lata 4 lata 1 rok 1 rok W przypadku urządzeń piorunochronnych obiektów zagrożonych wybuchem należy prowadzić oględziny co 6 miesięcy. Próby elektryczne instalacji powinny być wykonywane raz na rok. Tab. 1. Okresy pomiędzy sprawdzaniem urządzenia piorunochronnego nr 11/2012 streszczenie W artykule przedstawiono podstawowe zasady badań okresowych urządzeń do ograniczania przepięć stosowanych w instalacji elektrycznej w obiekcie budowlanym. Szczególną uwagę zwrócono na badania iskiernikowych i warystorowych urządzeń typu 1 i 2. Przeprowadzenie dokładnych badań określających właściwości ograniczników przepięć wymaga zastosowania specjalistycznego sprzętu. Takie badania mogą być prowadzone przez odpowiednio przygotowane laboratoria i praktycznie nie istnieje możliwość ich przeprowadzenia w czasie kontroli stanu technicznego eksploatowanych SPD. Należy zauważyć, że większość iskiernikowych SPD typu 1 nie posiada wskaźników poprawnego działania i praktycznie ich właściwości nie są monitorowane w czasie eksploatacji. Jeśli nawet takie wskaźniki występują, to najczęściej ich działanie ogranicza się tylko do: wskazania poprawności działania systemu sterowania iskiernikiem – w przypadku trójelektrodowego iskiernika sterowanego, wskazania przekroczenia temperatury w przypadku wystąpienia zbyt dużych prądów upływu lub długotrwałych prądów zwarciowych, wskazania napięcia występującego w instalacji, w której zamontowano SPD typu 1. Nie są to dokładne wskazania stanu zużycia elektrod iskierników lub sprawdzające napięciowe poziomy ograniczania przepięć i przeciętny użytkownik, jeżeli nie występują ekstremalne przypadki zniszcze- w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 65 ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 66 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2012 reklama Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl ETITEC S C 275/20 Ogranicznik przepięć Typ 2 (klasa C) – nowa seria - najnowsza technologia wykonania - TC(G) – (thermal control) - bez prądów następczych - kontrolowane przewodzenie prądów wyładowczych (przemijających i krótkotrwałych TOV) – wysoka skuteczność ochrony - wysoka niezawodność – 7 lat gwarancji - brak możliwości powstania łuku elektrycznego - brak ryzyka pożaru - wykonane jako 1+0, 2+0, 3+0, 4+0, 1+1, 3+1 – do wszystkich układów sieci - brak prądu upływu - dłuższa żywotność ogranicznika - wymienne moduły warystorowe - ogranicznik nie wymaga dobezpieczenia wstępnego - obrotowy bezpiecznik termiczny - ochrona przed przeciążeniem - bezpieczniejszy produkt ETITEC S B 275/12,5 Ogranicznik przepięć Typ1+Typ2 (klasa B+C) – nowa seria - najnowsza technologia wykonania - TC(G) – (thermal control) - bez prądów następczych -kontrolowane przewodzenie prądów wyładowczych (przemijających i krótkotrwałych TOV) - wysoka skuteczność ochrony - wysoka niezawodność – 7 lat gwarancji - brak możliwości powstania łuku elektrycznego - brak ryzyka pożaru - wykonane jako 1+0, 2+0, 3+0, 4+0, 1+1, 3+1 – do wszystkich układów sieci - brak prądu upływu - dłuższa żywotność ogranicznika - ogranicznik nie wymaga dobezpieczenia wstępnego - obrotowy bezpiecznik termiczny - ochrona przed przeciążeniem - bezpieczniejszy produkt ETITEC S B - PV…./12,5 Ogranicznik przepięć Typ1+Typ2 (klasa B+C) do ochrony układów modułów fotowoltaicznych PV - nowa seria - najnowsza technologia wykonania - TC(G) – (thermal control) - bez prądów następczych - dostępne na napięcia DC – 300V, 600V, 1000V, 1200V, 1500V - kontrolowane przewodzenie prądów wyładowczych (przemijających i krótkotrwałych TOV) - wysoka skuteczność ochrony - wysoka niezawodność – 7 lat gwarancji - brak możliwości powstania łuku elektrycznego - brak ryzyka pożaru - brak prądu upływu - dłuższa żywotność ogranicznika - ogranicznik nie wymaga dobezpieczenia wstępnego - obrotowy bezpiecznik termiczny - ochrona przed przeciążeniem - bezpieczniejszy produkt nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 67 inteligentny budynek architektura i zastosowania technologii inteligentnego domu dr inż. Piotr Bilski – Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Rozwój elektroniki i rozszerzanie możliwości jej zastosowań w dziedzinach pokrewnych (automatyka, pomiary wielkości nieelektrycznych) ułatwiają proponowanie nowoczesnych systemów pomiarowo-sterujących, które zwiększają komfort życia oraz usprawniają pracę tysięcy ludzi. Rozwiązania stosowane pierwotnie w wojsku, wkrótce trafiają do przemysłu, stając się standardowym rozwiązaniem w fabryce lub urządzeniach komputerowych (czego przykładem była magistrala ISA [1]). Na końcu stają się one elementem systemów komercyjnych, będących w zasięgu typowego użytkownika indywidualnego. D zięki postępowi technologicznemu systemy inteligentne stały się częścią urządzeń telekomunikacyjnych, pojazdów, ostatnio zaś trafiają coraz szerzej do rozwiązań związanych z budownictwem mieszkaniowym. Dobrym przykładem tego ostatniego jest idea domu inteligentnego (ang. smart house), rozwijana oraz implementowana przez korporacje związane z informatyką przemysłową (ABB, ioBridge, czy Microsoft). Budynki mieszkalne stały się miejscami, w których coraz więcej czynności jest automatyzowanych oraz poddawanych kontroli autonomicznego modułu sterującego. W tym celu muszą być jednak rozpatrzone przynajmniej trzy składowe. Pierwsza obejmuje zestaw czujników (temperatury, wilgotności, ruchu itp.) oraz układów wykonaw- streszczenie W artykule przedstawiono strukturę i zasadę działania inteligentnego domu (ang. smart house). Omówiono metodykę projektowania systemu oraz elementów wchodzących w jego skład. Przedstawiono media komunikacyjne wykorzystywane w środowisku, kontrolery oraz moduły końcowe (czujniki, elementy wykonawcze itp.). Przedstawiono standardy łączności przewodowej (np. X10), a także bezprzewodowej (Z-Wave). Omówiono cechy oprogramowania wykorzystywane zarówno w automatycznych komputerach sterujących, jak i standardowym sprzęcie komputera PC. Zaprezentowano przykłady zastosowań i możliwości rozwoju poszczególnych technologii. 68 czych (włączników światła, alarmu, sterowników drzwi itp.). Druga to metody komunikacji pomiędzy modułami systemu, który ma charakter rozproszony nawet w środowisku o niewielkim zasięgu geograficznym (jak w przypadku typowego domu jednorodzinnego). Ponieważ architektura domu inteligentnego spełnia te warunki, istnieje obecnie szereg standardów umożliwiających łączność (przewodową lub bezprzewodową) pomiędzy modułami pomiarowymi oraz wykonawczymi. Trzecim aspektem jest oprogramowanie ułatwiające zarządzanie wszystkimi elementami z poziomu specjalizowanego mikrokontrolera lub systemu operacyjnego uruchomionego na tradycyjnym komputerze osobistym. W artykule przedstawiono strukturę systemu pomiarowo-sterującego wykorzystywanego w domu inteligentnym. Przeprowadzono analizę rozwiązań sprzętowych i programowych wykorzystywanych do tego celu. Na przykładach pokazano funkcjonowanie jego poszczególnych elementów. Uwzględniono najnowsze trendy rozwojowe w elektronice oraz informatyce, np. oprogramowanie wykorzystujące usługi (ang. ServiceOriented Architecture, SOA) oraz Internet Rzeczy (ang. Internet of Things). Ponieważ technologia domu inteligentnego jest ciągle rozwijana, nie istnieją obecnie uniwersalne standardy komunikacji i zarządzania. Wszystkie propo- w w w. e l e k t r o . i n f o . p l logiczna sieć połączeń między modułami (standardy komunikacyjne) moduły wykonawcze i pomiarowe mikrokontroler komputer sterujący Rys. 1. Architektura systemu domu inteligentnego nowane rozwiązania rywalizują zatem o uwagę użytkownika końcowego. architektura systemu Dom inteligentny jest technologią wykorzystującą rozproszone systemy pomiarowo-sterujące oraz układy automatyki. Pierwotnie idea ta była wykorzystywana w budynkach komercyjnych, obecnie jednak cena rozwiązań technicznych obniżyła się do poziomu dostępnego przeciętnego przedstawiciela klasy średniej. Rozwiązania stosowane w halach produkcyjnych, centrach handlowych czy biurowcach nadają się (po uwzględnieniu mniejszej skali) do instalacji również w niewielkich powierzchniach mieszkalnych. Cele stosowania rozwiązań automatyki obejmują oszczędności finansowe związane z mniejszym zużyciem prądu czy ciepła, dostosowa- nie trybów pracy poszczególnych urządzeń do obecności ludzi w pomieszczeniach (np. drzwi automatycznych, klimatyzacji, oświetlenia na korytarzach itp.), czy wreszcie zapewnienie bezpieczeństwa instalacji (poprzez zastosowanie czujników ruchu, w razie potrzeby wszczynających alarm). Aktualnie priorytetem są również „zielone technologie” (ang. green technologies) chroniące środowisko, których wymogi spełnia dom inteligentny. Przeniesienie sprzętu i oprogramowania do prywatnych domów i mieszkań ma dodatkowo umożliwić personalizację, tzn. dopasowanie zachowania systemu do zwyczajów właściciela. Ze względu na obecność urządzeń audio-wideo praktycznie w każdym gospodarstwie domowym, ważnym aspektem jest również zintegrowanie go z pozostałymi elementami, czemu służą osobne standardy, np. DLNA. nr 11/2012 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl reklama SZUKASZ PRODUKTÓW POE? MOCY... Produkty Power Over Ethernet firmy Aaxeon Managed PoE Switch Unmanaged PoE Switch Gigabit PoE Switch PoE+ Switch PoE Splitter PoE Media Converter Do 30W na każdym porcie POE Szeroki zakres temperatury pracy TEL.: +48 22 862 88 81 nr 11/2012 | Wzmocniona obudowa IP30 5 lat gwarancji E-MAIL: [email protected] w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 69 www.aaxeon.pl inteligentny budynek Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 70 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2012 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl reklama STEROWANIE AGREGATÓW ORAZ SILNIKÓW [email protected] www.comap.cz www.comapsystems.com/pl nr 11/2012 DOSTAWA STEROWNIKÓW ORAZ KOMPLEKSOWA REALIZACJA ROZWIĄZAŃ SYSTEMÓW STEROWANIA w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 71 inteligentny budynek Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 72 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2012 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl reklama nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 73 prezentacja aparatura łączeniowa i zabezpieczająca Norbert Borek – LOVATO Electric Sp. z o.o. LOVATO Electric to włoska firma projektująca i produkująca aparaturę niskiego napięcia. Większość opracowanych przez nią rozwiązań jest przeznaczona dla przemysłu. O zakresie działalności firmy świadczy blisko 10 tysięcy wytwarzanych przez nią produktów. Jedną z wielu grup produktów są rozłączniki izolacyjne w zakresie od 16 do 1600 A. rozłączniki izolacyjne: od 16 do 1600 A R ozłączniki wykorzystuje się do załączania i wyłączania prądów roboczych. Urządzenia te wchodzą w skład zarówno obwodów pierwotnych (torów głównych) rozdzielni elektrycznych, jak i odpływów zasilających (przychodzących). LOVATO Electric ma w ofercie dwie główne grupy rozłączników: od 16 do 125 A (seria GA), od 160 do 1600 A (seria GE). seria GA – wykonania standardowe Rozłączniki serii GA w wersji 3-polowej z możliwością rozbudowy do wersji 4-polowej poprzez dodanie czwartego pola, wyposażonego w zestyki główne, z boku rozłącznika. Wykonania trójpolowe rozłączników, od 16 do 40 A (AC21A), wykonano w jednym typie obudowy, o szerokości 36 mm, natomiast rozłączniki od 63 do 125 A (AC21A) w obudowie a) o szerokości 70 mm. Rozłączniki izolacyjne standardowo dostarczane są z pokrętłem i/lub elementem umożliwiającym montaż na drzwiach. By wykonać zamianę standardowej wersji do przełączania bezpośredniego w wersję ze sprzęgłem drzwiowym, należy tylko kupić pokrętło i trzpień. Standardowe wykonanie trójpolowe można w prosty sposób zmienić w wykonanie czteropolowe, poprzez dołączenie czwartego pola z boku rozłącznika. W ofercie występują dwa typy czwartego pola: o działaniu bezzwłocznym i działaniu z wyprzedzeniem w odniesieniu do zadziałania torów głównych. Istnieje kilka możliwości montażu czterech bloków dodatkowych, tzn. czterech zestyków pomocniczych lub jednego czwartego pola i trzech zestyków pomocniczych (zawsze 2 elementy po prawej i 2 po lewej stronie rozłącznika). Zestyki pomocnicze zostały wykonane w jednym rozmiarze i są odpowiednie do każdego typu rozłącznika od 16 do 125 A. Cała seria b) Fot. 1. Rodzina rozłączników izolacyjnych od 16 do 1600 A GA uzyskała certyfikaty KEMA i UL dla Kanady i USA. kacjach do 800 V w kategorii obciążenia DC21B. wykonania do aplikacji fotowoltaicznych wykonania specjalne Ze względu na coraz większe zainteresowanie i wykorzystanie źródeł energii odnawialnej, w szczególności energii słonecznej, LOVATO Electric wprowadziło do oferty wykonania rozłączników izolacyjnych przeznaczonych do aplikacji fotowoltaicznych, które można zastosować w aplic) Standardowe wykonania rozłączników można przystosować również do pracyw układach przełącznych (I – 0 – II) poprzez zastosowanie specjalnego systemu mechanicznego blokowania z pokrętłem. Dostępne są również wykonania w obudowie, do zastosowania jako wyłączniki główne i wersje z podstawą bezpieczników, d) Fot. 2. a) i b) Rozłączniki serii GA w obudowie izolacyjnej, c) pokrętło do rozłączników izolacyjnych serii GA, d) rozłącznik izolacyjny serii GE w układzie przełącznym z napędem elektrycznym 74 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2012 Fot. 4. Przykład aplikacji z rozłącznikami izolacyjnymi serii GA oraz ogranicznikami przepięć Fot. 3. Rozłączniki izolacyjne serii GA do ochrony urządzeń i przewodów przed przeciążeniami i zwarciami. seria GE Nowa seria rozłączników GE zawiera kilka wykonań: rozłączniki standardowe w wykonaniu trójpolowym i czteropolowym, rozłączniki bezpiecznikowe (do wkładek NH) w wykonaniu trójpolowym i czteropolowym, rozłączniki bezpiecznikowe (do wkładek BS) w wykonaniu trójpolowym i czteropolowym, rozłączniki do aplikacji fotowoltaicz- nych w wykonaniu czteropolowym, rozłączniki w układach przełącznych, wersje trójpolowe i czteropolowe. wykonania w układach przełącznych W tym artykule opisane bliżej zostaną wykonania rozłączników w układach przełącznych, które główne zastosowanie mogą znaleźć w aplikacjach układów SZR lub generatorów, do przełączania zasilania odbiorów z sieci głównej na pomocniczą lub odwrotnie. Funkcję przełączania zasilania (I – 0 – II) wykonuje się na dwa sposoby: ręcznie lub automatycznie przy użyciu napędu silnikowego. Stosując rozłączniki LOVATO Electric nie ma potrzeby stosowania dodatkowych akcesoriów łączeniowych, np. mostków. Rozłącznik w układzie przełącznym wykonany jest z jednego bloku, do którego podłącza się dwa zasilania i jeden odpływ. Projekt i wykonanie zapewniają bardzo dobre parametry elektryczne i mechaniczne. Uzupełnieniem oferty jest bogaty wybór akcesoriów, takich jak zesty- ki pomocnicze, osłony zacisków, różnego typu pokrętła czy napędy silnikowe. reklama LOVATO Electric Sp. z o.o. 55-330 Błonie k. Wrocławia ul. Zachodnia 3 tel. 71 797 90 10 faks 71 797 90 20 [email protected] www. LovatoElectric.pl reklama nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 75 prezentacja przemysłowe stacje transformatorowe – analiza opłacalności dla inwestora Elektrobud Zakłady produkcyjne i przedsiębiorstwa nie posiadają organizacji opracowujących dla nich standardy techniczne, które by spełniły ich specyficzne wymagania. Obecnie projektowanie zasilania elektroenergetycznego dla indywidualnych odbiorców oparte jest na katalogach opracowanych na potrzeby zakładów energetycznych. Realizują one specyficzną funkcję zasilania odbiorców rozproszonych. Przystosowane są do zabudowy w miastach (w obudowie betonowej) i na terenach wiejskich (na słupach betonowych). Elektrobud oferujemy unikatowe rozwiązanie dla przedsiębiorstw, obiektów użyteczności publicznej i innych odbiorców przyłączonych do sieci energetycznej po stronie średniego napięcia przy zastosowaniu stacji transformatorowej ICZE. W Urzędzie Patentowym RP został zgłoszony wniosek o opatentowanie wynalazku pt. „Sposób zasilania, z przyłączy średniego napięcia, urządzeń elektrycznych zainstalowanych we wnętrzach budynków lub budowli oraz zintegrowany punkt zasilania urządzeń eklektycznych zainstalowanych we wnętrzach budynków lub budowli”. Jego celem jest obniżenie kosztów budowy sieci energetycznej niskiego napięcia i rozprowadzenia jej do maszyn i urządzeń, przy redukcji do niezbędnego minimum powierzchni po- trzebnej do jej zabudowy. Rozwiązanie to redukuje również straty energii elektrycznej związane z jej przesyłem do maszyn i urządzeń. charakterystyka stacji Stacja transformatorowa ICZ E jest produkowana w typoszeregu od 100 kVA do 800 kVA. Jest urządzeniem kompaktowym, zawierającym w sobie trzy zintegrowane urządzenia tworzące jedną całość: rozdzielnicę średniego, rozdzielnicę niskiego napięcia oraz transformator. Dodatkowo mogą być one wyposażone w pola liniowe i pomiarowe. Aparaty średniego i niskiego napięcia dobiera się indywidualnie, w zależności od zainstalowanych urządzeń czy pełnionych funkcji. Standardowo wyposażone są w moduły telemetryczne GPRS realizujące nadzór, monitoring, diagnostykę i zdalne sterowanie. Dzięki zastosowaniu nowoczesnych systemów sterowania są praktycznie bezobsługowe. Obsługa sprowadza się do okresowych przeglądów i konserwacji, co obniża koszty eksploatacji. ICZ E gwarantuje wysoką niezawodności w dostawie energii elektrycznej oraz redukuje czas potrzebny do budowy systemu zasilania energetycznego. Produkt jest nowatorskim rozwiązaniem myśli inżynierskiej i rozwiązań konstrukcyjnych nieznanych w Polsce i krajach UE. analiza ekonomiczna porównująca miejsce zabudowy stacji transformatorowej Fot. 1. Przykładowe rozwiązanie stacji transformatorowej ICZ E 76 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l Przyjęto następujące założenia: stacja transformatorowa posadowiona przy granicy działki w odległości l=120 m od obiektu, układ pracy TN-C, zapotrzebowana moc P n=400 kW, cosϕ=0,8, Un=400 V. Prąd obciążenia wynosi: Pn = 3 ⋅ Un ⋅ cos ϕ 400000 = 721, 7 A 3 ⋅ 400 ⋅ 0, 8 IB = = Zgodnie z N SEP-E-004: IB≤In=800 A≤Iz. Dobieramy kabel 2×[4×YKXS 240], dla którego długotrwała obciążalność prądowa przy sposobie ułożenia D zgodnie z PN-IEC 60364-5-523 wynosi: I z = 2 ⋅ 3 3 ⋅ I z3 = = 2 ⋅ 1, 44 ⋅ 351 = 1011A Dla współczynnika poprawkowego uwzględniającego sposób ułożenia linii kablowej kp=0,9, kable oddalone od siebie o 25 cm: Iz≥kp ⋅ Iz Iz≥0,9 ⋅ 1011=910 A≥In. Do obliczeń przyjmujemy: reaktancję jednostkową linii kablowej nn x′=0,08 Ω/km, przewodność właściwą miedzi γ=57 m/(Ω ⋅ mm2), długość pojedynczego kabla l=120 m, przekrój kabla S=2 ⋅ 240=480 mm2. Rezystancja i reaktancja wynosi: nr 11/2012 R= l 120 = = 0, 0044 Ω γ ⋅ S 57 ⋅ 480 X = x '⋅ l = 0, 08 ⋅ 0,12 = = 0, 0096 Ω Spadek napięcia został wyliczony z zależności: sin ϕ = 1 − cos2 ϕ = 0, 6 ΔU = 3 ⋅ 100 ⋅ I B ⋅ Un ⋅ ( R ⋅ cos ϕ + X sin ϕ ) = 3 ⋅ 100 ⋅ 721, 7 ⋅ 400 ⋅( 0, 0044 ⋅ 0, 8 + 0, 0096 ⋅ 0, 6 ) = ΔU = 3 ⋅ 721, 7 ⋅ 0, 00928 = 4 = 2, 9 V Obliczony spadek napięcia ΔU=2,9 V. Dopuszczalny spadek napięcia wynosi ΔU≤5%, czyli ΔU≤20 V). Linia kablowa 2×[4×YKXS 240] spełnia wymagania normy na długotrwałą obciążalność prądową i dopuszczalny spadek napięcia. Straty w przesyle zostały wyliczone według uproszczonej zależności: Pstr = = l ⋅ P2 = γ ⋅ S ⋅ U2 ⋅ cos2 ϕ 120 ⋅ 400000 2 = 57 ⋅ 480 ⋅ 400 2 ⋅ 0, 8 2 = 6, 85 kW porównanie kosztów budowy Do obliczeń kosztów budowy linii kablowych przyjmujemy ceny kata- logowe TELE-FONIKA Kable z 1 lipca 2012 r. Zakładamy, że otrzymany rabat pokryje nam pracę ludzi, sprzętu i zakupu dodatkowych materiałów potrzebnych do budowy. Do zasilania obiektu linią kablową niskiego napięcia przyjmujemy wykonanie linii niskiego napięcia 2×[4×YKXS 240] o długości 2×120 m=240 m. Koszt wykonania linii nn wynosi: 240 m ⋅ 567,564 zł/m=136 215,36 zł. Natomiast dla zasilania obiektu linią kablową SN i stacją transformatorową ICZE T630. Linia średniego napięcia YHKXs 50/16 12/20 kV będzie miała długość 3×120 m=360 m. Koszt wykonania linii SN wynosi: 360 m ⋅ 84,987 zł/m=30 595,32 zł. Różnica w kosztach budowy wynosi: 136 215,36–30 595,32=105 620,04 zł. Wyliczona kwota 105 620,04 zł netto wskazuje, że rozwiązanie z przemysłową stacją transformatorową jest rozwiązaniem zdecydowanie tańszym. Koszt zakupu betonowej stacji transformatorowej jest porównywalny do kosztu zakupu przemysłowej stacji transformatorowej ICZE T630. straty w przesyle energii elektrycznej Podczas przesyłu założonej mocy na kablu nn powstaną straty Pstr=6,85 kW. Zakładamy średnią cenę 1 kWh=0,67 zł oraz pracę zakładu 21 dni w miesiącu po 16 godzin dziennie. Otrzymujemy w ten sposób stratę miesięczną w przesyle energii w postaci iloczynu godzin, Fot. 2. Montaż rozdzielnicy SN w stacji ICZ E na hali produkcyjnej dni i straty mocy: Pstr=16 ⋅ 21 ⋅ 6,85= 2301,6 kWh. Przeliczamy straty w przesyle energii po uwzględnieniu aktualnej ceny energii i otrzymujemy: 2301,6 ⋅ 0,67=1.542,07 zł/miesiąc, 18.504,86 zł/rok, 185.048,6 zł w okresie 10 lat. wnioski Zbudowanie stacji transformatorowej w obiekcie jest rozwiązaniem nieporównywalnie opłacalnym dla inwestora ze względu na obniżenie kosztów budowy oraz daje wymierne korzyści przez zmniejszenie kosztów eksploatacji obiektu. Wnętrzową stację transformatorową można postawić tylko i wyłącznie w wydzielonych, przeznaczonych do tego celu pomieszczeniach obiektu ze względu na wymagane ograniczenie dostępu osób postronnych do urządzeń energetycznych. Został przez nas opracowany system budo- Stacja transformatorowa w obudowie betonowej Stacja transformatorowa ICZE Na zewnątrz obiektu Wewnątrz obiektu 136 215,36 zł 0,00 zł 0,00 zł 30 595,32 zł Koszt przesyłu mocy linią niskiego napięcia 1 912,49 zł/miesiąc 22 949,88 zł/rok 229 498,80 zł/10 lat 0,00 zł Koszt przesyłu mocy linią średniego napięcia 0,00 zł Miejsce posadowienia Koszt linii kablowej niskiego napięcia 2×[4×YKXS 240] Koszt budowy linii kablowej średniego napięcia 15 kV lub 20 kV Razem nakłady w ciągu 10 lat 365 714,16 zł 310,75 zł/miesiąc 3729,00 zł/rok 37 290,00 zł/10 lat 67 885,32 zł wy wnętrzowych stacji transformatorowych zapewniający bezpieczeństwo ludzi i prawidłową eksploatację stacji transformatorowej. Kompaktową stację transformatorowa ICZE można postawić na hali lub w piwnicy. Jej konstrukcja wyklucza dostęp do niej osób postronnych. ICZE to stacja mobilna i przystosowana do zabudowy w dowolnych obiektach i pomieszczeniach. Dodatkowo Elektrobud oferuje kompetentną pomoc w zakresie doboru odpowiednich urządzeń dostosowanych do indywidualnych wymagań oraz wsparcie projektowe, dzięki któremu klient może zapoznać się z wizualizacją zaprojektowanych urządzeń i ich usytuowania w wybranym miejscu. Modułowość wyrobów umożliwia w przyszłości uniknięcie wysokich kosztów związanych z rozbudową czy modernizacją. Firma zapewnia dostawę urządzeń, a także profesjonalny montaż, uruchomienie oraz serwis gwarancyjny i pogwarancyjny na wszystkie urządzenia i usługi. reklama ELEKTROBUD Przyczyna Dolna 39 67-400 Wschowa tel. 65 540 80 00 faks 65 540 80 08 www.elektrobud.pl Tab. 1. Analiza opłacalności dla inwestora nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 77 prezentacja wyłączniki KATKO – rozwiązania dla wymagających cd. Marek Gaździński – KATKO W poprzednim artykule („elektro.info” 10/2012) omówione zostały wyłączniki serii KER w obudowach ze stali nierdzewnej. Nie zawsze warunki eksploatacyjne są tak skrajnie wymagające, jak na przykład w przemyśle spożywczym, dlatego KATKO oferuje swoim klientom również inne rozwiązania, a wśród nich wyłączniki w obudowach z tworzyw sztucznych. T o chyba najbardziej popularna grupa wyłączników w obudowach (wyłączników bezpieczeństwa) wykorzystywana w różnych branżach przemysłu i przez wielu użytkowników indywidualnych. Jakie wymagania stawiają najczęściej klienci wyłącznikom w obudowach? Są to: szczelność obudowy, trwałość i estetyka, wygoda instalacji, proste i bezpieczeczne użytkowanie, długi okres eksploatacji, bogaty wybór wykonań, dostosowanie do specyficznych zastosowań, np. EMC. Wszystkie te wymagania zostały uwzględnione przy opracowaniu wyłączników serii KEM oraz uzupełniającej serii TKM. Wnętrze obudowy wyłącznika KEM EMC 78 wyłączniki serii KEM W ramach tej serii oferujemy wyłączniki 3-, 4-, 6- i 8-polowe od 10 do 630 A. KATKO przyjęło jako podstawę do oznaczania swoich wyrobów użytkowanie ich w klasie AC22, oznacza to, że symbol wyłącznika zawiera zawsze wartość znamionowego prądu łączeniowego w tej klasie, np. KEM 363 to 3-polowy wyłącznik 63 A AC22 690 V. Wyłączniki KEM oferowane są w obudowach poliwęglanowych, szaro-czarnych lub żółto-czerwonych. Do najważniejszych cech poliwęglanu możemy zaliczyć: wysoką wytrzymałość mechaniczną, w tym także na uderzenia, oraz szeroki zakres temperatur pracy, odporność na promieniowanie UV czy doskonałe właściwości izolacyjne. Wyłączniki od 10 do 125 A oferowane są w obudowach IP66, wykonania dla wyższych prądów w obudowach IP65. Obudowy wyłączników KEM posiadają kilka wyróżniających je rozwiązań: otwory do mocowania wyłącznika do podłoża umieszczono poza strefą szczelności obudowy, co ułatwia montaż i nie może wpłynąć na szczelność samej obudowy, pokrętła posiadają możliwość blokowania kłódkami (3 sztuki), blokada zdjęcia pokrywy obudowy przy załączonym wyłączniku, w w w. e l e k t r o . i n f o . p l Wyłączniki serii KEM specjalny mechanizm umożliwia- jący obejście ww. blokady. Ten dodatkowy mechanizm wymagając w pełni świadomego działania i użycia dodatkowych narzędzi pozwala zachować wszelkie możliwości dostępu do elementów wyłącznika, także w czasie pracy pod obciążeniem, zachowując wysoki poziom bezpieczeństwa obsługi, obudowa posiada przygotowane miejsca do zamontowania dławików kablowych zarówno w górnej i dolnej ściance obudowy, jak również w ściance tylnej (wprowadzenie przewodów od strony podłoża – ściany), sama konstrukcja obudów wyłączników od 10 do 80 A umożliwia bardzo łatwe wyjęcie z obudo- wy rozłącznika w celu łatwiejszego przygotowania jego podłączenia. Wyłącznik KEM można łatwo wyposażyć w dodatkowe styki pomocnicze (maksymalnie dwa styki przełączne) dla układów sterowania lub sygnalizacji. KATKO zawsze dostosowuje swoje rozwiązania do potrzeb klientów. Również w ramach serii KEM oferuje: niestandardowe wielkości obudów dostosowane do wielkości kabli przyłączeniowych wraz z niezbędnymi dławikami kablowymi, wyposażenie wyłączników w dodatkowe zaciski lub złączki kablowe umożliwiające przyłączenie kabli o większych przekrojach, wyposażenie wyłącznika w dodatkową aparaturę, np. lampki nr 11/2012 kontrolne czy wyłączniki nadmiarowe. Jednym z wymagań stawianych wyłącznikom bezpieczeństwa jest dostosowanie ich do specyficznych zastosowań, jak na przykład układy silników elektrycznych sterowanych falownikami, w których wymagane jest zachowanie zgodności elektromagnetycznej. Rozwiązaniem są wyłączniki KEM w wykonaniu EMC, dostępne w od 10 do 80 A, zapewniające bezpieczne działanie w warunkach możliwych zakłóceń elektromagnetycznych. Obudowa w wykonaniu EMC jest pokrywana wewnątrz specjalną przewodzącą farbą. Wyłączniki w tym wykonaniu są dostarczane w komplecie z dławikami EMC w celu pełnej zgodności elektromagnetycznej w obwodzie, oczywiście dla jej zapewnienia niezbędne jest zastosowanie ekranowanych przewodów przyłączeniowych. W ostatnim okresie rosnącym zainteresowaniem cieszą się na świecie odnawialne źródła energii (OZE). Wymagania Unii Europejskiej oraz przygotowywane zmiany prawne dotyczące energii pochodzącej z odnawialnych źródeł powinny znacząco wpłynąć na rozwój tego sektora również w naszym kraju. Jednym z obszarów OZE jest fotowoltaika, konwersja promieniowania słonecznego na elektryczność prądu stałego przetwarzanego następnie na prąd przemienny do wykorzystania w konwencjonalnych sieciach odbiorczych. Wyłączniki KEM z powodzeniem stosowane są również w układach fotowoltaicznych (PV). W typowej instalacji PV powinny znaleźć się dwa wyłączniki, jeden po stronie stałoprądowej pomiędzy panelami a inwerterem, drugi po stronie przemiennoprądowej pomiędzy inwerterem a odbiornikiem – siecią. Koncern KATKO dostarczając swoje wyroby do ponad 50 krajów świata zdobył doświadczenie również jeżeli chodzi o instalacje PV i stosowanie w nich swoich rozwiązań. In- stalacje PV z wyłącznikami KATKO można spotkać np. w Australii i Wielkiej Brytanii. Wyłączniki KATKO w wykonaniach stałoprądowych były z powodzeniem testowane między innymi w polskich laboratoriach BBJ SEP. wyłączniki serii TKM Rozwiązania tej serii obejmują oparte na łącznikach krzywkowych: przełączniki rodzaju za- Przełącznik gwiazda – trójkąt serii TKM silania (sieć – agregat), nie jednorodności aparatury monto przełączniki gwiazda – trójkąt, przełączniki kierunku wirowania wanej w ramach instalacji. (lewo – prawo). Przełączniki serii TKM dostępne Wszystkie wymienione przełącz- są w wykonaniach od 16 do 40 A dla niki oferowane są w takich samych klasy AC22. Pozwala to na sterowanie jak wyłączniki serii KEM obudowach bezpośrednie silników elektrycznych poliwęglanowych o stopniu szczel- o mocach do 18,5 kW. ności IP66. Wykorzystanie takich saPełna oferta wyłączników KATKO mych obudów pozwala na zachowa- jest dostępna na www.katko.com. reklama nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 79 prezentacja modernizacja stacji wieżowych uesa Polska Sp. z o.o. Stacje transformatorowe wieżowe stanowią często spotykany element energetycznej sieci rozdzielczej SN/nn. Część tych obiektów powstała po II wojnie światowej, istnieje jednak wiele miejsc, w których znajdują się stacje datowane na lata 20. ubiegłego wieku. W e wnętrzu tych stacji pracuje przestarzała i wyeksploatowana aparatura rozdzielcza średniego i niskiego napięcia, a ich operatorzy napotykają na trudności w niezawodnej i bezpiecznej obsłudze. bezpieczeństwo w działaniu Istnieją jednak sposoby wydatnej poprawy niezawodnej pracy i bezpiecznej eksploatacji tych stacji. Jednym z nich jest wymiana zużytej aparatury SN na rozłączniki wnętrzowe typu KL i KLF, wyposażone w teleskopowe komory gaszeniowe. Komory te przerywają obwód prądu bez widocznego łuku elektrycznego, który nie wydostaje się na zewnątrz tej komory. Są zatem idealnym rozwiązaniem do pracy w otwartej przestrzeni wewnątrz stacji wieżowej, gdzie rozłącznik nie jest osłonięty obudową rozdzielnicy SN. W stanie otwarcia rozłączniki stwarzają bezpieczną, widoczną przerwę izolacyjną. Aparaty te spełniają wymagania norm IEC dla urządzeń wnętrzowych, a elementy konstrukcji są zabezpieczone przed korozją poprzez cynkowanie galwaniczne. modernizacja krok po kroku Fot. 1. określić lokalizację napędów, w celu dobrania odpowiedniej długości cięgieł (fot. 4.). Przy prawidłowym określeniu powyższych informacji sama wymiana aparatury SN przebiega w sposób bardzo prosty. W konsekwencji odstawienie remontowanej stacji zajmuje 1 do 2 dni roboczych (w zależności od liczby rozłączników). elastyczne rozwiązania W stacjach, gdzie rozłączniki SN montowane są w górnej części stacji wieżowej, a ich obsługa ma odbywać się na parterze (lub na zewnątrz stacji), stosuje się napędy elastyczne typu Flexball (fot. 5.). Napęd elastyczny może mieć długość do kilkunastu metrów, jest odporny na działanie czynników atmos- Przygotowanie do wymiany aparatury SN należy rozpocząć od określenia rozstawu poszczególnych faz rozłącznika liniowego (KL) i transformatorowego (KLF) (fot. 2. i 3.). W sieciach o napięciu 15 i 20 kV najczęściej stosowane są aparaty o podziałkach 230 i 275 mm. Aparaty te można wyposażyć w uziemniki dolne (EUK) lub uziemniki górne (EOK) rozłącznika. Następnie należy 80 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l Fot. 3. Fot. 2. ferycznych i daje możliwość swobodnego wyboru miejsca, z którego dokonuje się czynności łączeniowych. Jest chętnie stosowaną alternatywą wielu rodzajów napędów: sztywnych, hydraulicznych, pneumatycznych czy elektrycznych. Rozłączniki typu KL, KLF można również wyposażać w napędy silnikowe i przystosowywać do zdalnego sterowania. W napędach tych stosowane są silniki komutatorowe, które mogą być zasilane napięciem stałym lub przemiennym w zakresach: 24, 60, 110, 230 V. Napędy te umocowane są bezpośrednio na ramie rozłącznika. piecznej obsługi, są rozdzielnice niskiego napięcia. Obecnie powszechnie stosowane są rozdzielnice nn typu 1250 LTS-10 z rozłącznikiem głównym Sirco – SOCOMEC oraz aparaturą listwową firmy EFEN. Dodatkowo rozdzielnice te można wyposażyć w analizator parametrów sieci Diris. Istotnym elementem wymiany rozdzielnicy nn jest takie jej wykonanie, aby była ona dopasowana do warunków w modernizowanej stacji wieżowej (fot. 6.). rozdzielnice nn W przypadku remontu stacji wieżowej często spotykamy się z koniecznością wymiany stolarki drzwiowej i krat wentylacyjnych. W tym celu Innym elementem obecnym w stacjach wieżowych, wymagającym bez- modernizacja elementów zewnętrznych Fot. 4. Fot. 5. nr 11/2012 Fot. 6. stosuje się drzwi wykonane z blachy ocynkowanej, malowane proszkowo (klasa odporności na korozję: min. C4 wg testu Kesternicha) o skrzydle konstrukcji dwupłaszczowej (płaszcz zewnętrzny o gr. 2,0 mm i wewnętrzny o gr. 1,5 mm zespawane punkto- wo od strony wewnętrznej). Ościeżnica jest konstrukcją ramową spawaną z zewnętrzną osłoną przylegającą do ściany. Jest ona wyposażona w okapnik, a skrzydło drzwi – w profil uszczelniający, zabezpieczający jednocześnie przed uszkodzeniem powierzchni ościeżnicy. W tego typu rozwiązaniach stosuje się zawiasy ze stali nierdzewnej umiejscowione po stronie wewnętrznej oraz zamki 3-punktowe z funkcją „PANIKA” wg PN-EN 179. Istotnym elementem drzwi jest wentylacja. Żaluzja wentylacyjna wykonana jest na całej szerokości drzwi i skonstruowana w taki sposób, aby zabezpieczyć stację przed przedostawaniem się do wewnątrz cieczy, ciał obcych itp. Jednocześnie takie drzwi powinny posiadać odpowiedni stopnień ochrony (np. IP23D) oraz współczynnik oporu powietrza (cx, cx<12) (fot. 7.). Przedstawione rozwiązania zwiększają w znaczący sposób bezpieczeństwo zarówno osób postronnych, jak i personelu obsługi stacji wieżowych. Pokazują, w jaki sposób z urządzeń tych można zrobić nowoczesne i niezawodnie pracujące elementy sieci, zachowując jednocześnie charakter i wygląd zewnętrzny budynku. Jest to istotną kwestią, ponieważ warto pamiętać, że starsze transformatoro- Fot. 7. we stacje wieżowe mogą być obiektami architektury znajdującymi się pod ochroną konserwatora zabytków. reklama uesa Polska Sp. z o.o. 68-300 Lubsko, ul. Traugutta 2 tel. 68 372 50 00 faks 68 372 50 10 e-mail: [email protected] www.uesa.pl reklama nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 81 prezentacja korzyści w zastosowaniu fotowoltaiki w systemach zasilania UPS – GREEN DATA CENTER SOLUTION na przykładzie instalacji dla grupy Netia Michał Semeniuk, Krzysztof Puczko – Delta Energy Systems Delta Energy Systems jest podmiotem grupy Delta Electronics w Polsce, największego na świecie producenta systemów zasilania. Firma jest liderem w dostawach nowoczesnych i energooszczędnych rozwiązań, m.in. systemów zasilania UPS, siłowni telekomunikacyjnych, układów fotowoltaicznych czy oświetlenia przemysłowego LED. W ostatnim okresie firma Delta Energy Systems dostarczyła i uruchomiła system zasilania UPS o mocy 600 kVA (3×200 kVA w połączeniu równoległym) z możliwością rozbudowy do 1 MVA w przyszłości. System UPS serii DPS charakteryzuje się małymi gabarytami, łatwą skalowalnością oraz największą na rynku sprawnością, osiągającą wartość 96%. Każda jednostka o mocy 200kVA/180kW współpracuje z baterią akumulatorów, która składa się z 3 gałęzi w połączeniu równoległym o pojemności 100 Ah. Łącznie 3 systemy UPS wpółpracują z 9 gałęziami baterii akumulatorów. W ramach zadania, oprócz ww. systemu UPS, firma Delta Energy Systems opracowała i zainstalowała innowacyjny system odseparowanego rozładowania i ładowania baterii, wykorzystując falownik solarny Delta Solivia 11 (11 kW). Układ za pomocą wyłączników umożliwia odseparowanie jednej z 9 gałęzi i załączenie testu baterii w dowolnym momencie za pomocą automatyki, która dodatkowo wykorzystując sterownik Delta Orion archiwizuje wszystkie dane i pozwala wygenerować raport z wykonanego testu. Po osiągnięciu zadanych wartości, układ automatycznie przełączy tryb pracy na ponowne naładowanie baterii. Wyjście falownika solarnego Delta Solivia wyprowadzone jest na zaciski w szafie bus bar, a energia pobierana z baterii podczas testu rozładowania zwracana jest do sieci. W przypadku klasycznej metody rozładowania za pomocą opornicy rozładowczej, energia ta jest wytracana i zamieniana na ciepło za pomocą grzałek. battery UPS PV plant AC distribution servers DC distribution PV inverter Rys. 1. Poglądowy schemat instalacji green data center 82 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l Kluczową zaletą systemu jest bezpieczeństwo przy procesie rozładowania baterii. W przypadku zaniku zasilania w trakcie trwania testu rozładowania, układ UPS ma do dyspozycji pozostałe 8 z 9 gałęzi baterii akumulatorów. W klasycznej metodzie rozładowania baterii zanik napięcia podczas testu baterii może doprowadzić do utraty zasilania odbiorów. Dodatkowe korzyści to oszczędności finansowe płynące z zastosowania układu. Możliwość przeprowadzenia procesu rozładowania baterii samodzielnie i w dowolnym momencie przez lokalną obsługę, pozwala znacznie zredukować koszty utrzymania urządzeń (OPEX) i ograniczyć je jedynie do przeglądów urządzeń UPS. Klasyczna alternatywa w tym przypadku to również rozładowanie baterii opornicą. Wiąże się ona z bardzo wysokimi kosztami, ponieważ urządzenie dopasowane do tej mocy to często opornica o mocy kilkudziesięciu kilowatów, która dostarczana jest na układzie jezdnym i wymaga poprowadzenia tymczasowej instalacji kablowej. Kolejnym elementem systemu, który „przypieczętuje” nazwę instalacji jako green data center, będzie instalacja paneli słonecznych na budynku. Zostanie ona dobrana do mocy zainstalowanego falownika solarnego Delta Solivia – 11 kW (zespół 51 pa- Fot. 1. System UPS serii DPS neli). Układ ten w codziennej eksploatacji, korzystając z energii słonecznej, pozwoli produkować w momencie szczytowym 11 kWp. Energia generowana przez panele zostanie zamieniona za pomocą falownika solarnego na prąd przemienny i przesłana do odbiorów, ograniczając tym samym pobór energii z sieci przez system UPS. W przyszłości istnieje możliwość rozbudowy instalacji o kolejne falowniki i panele solarne. Tego typu system zasilania jest przykładem instalacji green data center i wyznacza nowe trendy w projektowaniu systemów zasilania, wykorzytujących zieloną energię. Misją grupy Delta jest dostarczanie innowacyjnych, czystych i wydajnych rozwiązań w dziedzinie systemów zasilania dla lepszego jutra. nr 11/2012 Smarter. Greener. Together. Delta Energy Systems (Poland) Sp. z o.o. Poleczki 23, 02-822 Warszawa tel.:+48 22 335 26 00, faks: +48 22 335 26 01 e-mail: [email protected] www.deltapowersolutions.com nr 10/2012 83 prezentacja tutaj światło ma znaczenie – komfortowe oświetlenie biur LUG LIGHT FACTORY Sp. z o.o. Ludzie pracujący w pomieszczeniach powinni identyfikować się ze swoim miejscem pracy. Spędzają w nim dużą część dnia i istotne dla ich samopoczucia i efektywności wykonywanej pracy jest to, aby warunki na stanowisku pracy były optymalne do zakresu wykonywanych zadań. Praca w biurze wymaga wysokiego poziomu koncentracji i aktywności intelektualnej. B ezsprzecznie, na podstawie długoletnich doświadczeń ustalono, iż efektywność i samopoczucie w miejscu pracy można poprawić dobierając odpowiedni system oświetleniowy. Biorąc pod uwagę elementy niezbędne do stworzenia optymalnych warunków pracy, takie jak m.in. odpowiednie natężenie oświetlenia, firma LUG LIGHT FACTORY proponuje oprawy z bogatej oferty nowoczesnych systemów oświetleniowych do montażu zwieszakowego i natynkowego. Dzięki swojemu atrakcyjnemu wzornictwu i dużemu wyborowi rozwiązań technicznych, rodziny opraw Cirrus/Cirrus System, Arkadia, Stratus, Zodiak spełniają najwyższe wymagania oświetleniowe, jak również stanowią ciekawy element wyposażenia wnętrz. Wymienione tutaj oprawy można zaliczyć do rozwiązań światła bezpośredniego/pośredniego, które dzięki możliwości indywidualnego sterowania pozwalają w sposób płynny dopasować ilość oświetlenia do charakteru wykonywanej pracy. Oprawy Cirrus Fot. 1. A-line – oprawa profilowa dzięki swojej konstrukcji oraz elementom optyki wykonanym z wysokiej jakości matowego aluminium, spełniają wymagania dotyczące ograniczenia olśnienia w pomieszczeniach biurowych. Kolejnym atutem opraw z rodziny Cirrus jest możliwość łączenia opraw w systemy oświetleniowe. Na szczególną uwagę zasługują także nowe profilowe rozwiązania systemowe wprowadzone do oferty LLF jak: A-line/A-line System i Argus One/Argus One System, w których różnorodne elementy optyki zostały zaprojektowane w celu maksymalnej sprawności świetlnej i ograniczenia olśnienia przy zachowaniu równie wysokich walorów wizu- warto wiedzieć! Co oferuje system sterowania instalowany w oprawach i systemach oświetleniowych firmy LUG? oszczędność energii do 75% (przy zachowaniu maksymalnego komfortu), Plug&Play; gotowość do pracy zaraz po zainstalowaniu, zgodność z obecną i przyszłą legislacją i wymogami dotyczącymi biur i pomieszczeń użyteczności publicznej, możliwość zmiany charakteru oświetlenia poprzez ustawienie różnych scen świetlnych, zwrot kosztów inwestycji w ciągu 2–3 lat. Wymierne korzyści można uzyskać dzięki: czujnikom światła dziennego pozwalającym na oszczędności aż do 50%, czujnikom ruchu pozwalającym na oszczędności aż do 25%. 84 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l Fot. 2. Argus One – oprawa profilowa alnych i użytkowych. Systemy oświetleniowe zostały stworzone z myślą o łatwej integracji z systemami sterowania oświetleniem pozwalającymi na dynamiczne zmiany charakteru oświetlenia oraz wysoki komfort użytkowania. Postęp w dziedzinie technik oświetleniowych otworzył nowe możliwości aranżacji wnętrz. Wraz z pojawieniem się zaawansowanej technologii LED systemy oświetleniowe produkowane przez LLF dają projektantom nieograniczone możliwości ich wykorzystania. Wysoka trwałość LD, sięgająca aż do 50 000 h, kompaktowe rozmiary i elastyczność umożliwiają miniaturyzację rozwiązań oświetleniowych. Natychmiastowy zapłon, duża energooszczędność, brak promieniowania UV i IR oraz niskie koszty eksploatacji to podstawowe parametry wyróżniające rozwiązania LED. Propozycją firmy LUG LIGHT FACTORY w tej dziedzinie jest downlight LUGSTAR PREMIUM LED oraz LUGSTAR PREMIUM LED w IP43. Unikalny projekt i zastosowanie wysokiej jakości komponentów sprawiają, że oprawy osiągają doskonałe parametry świetlne, spełniają też wysokie kryteria energooszczędności. Oprawy z linii LUGSTAR PREMIUM LED zostały zaprojektowane w sposób umożlwiający ste- Fot. 3. LUGSTAR PREMIUM LED rowanie ich oświetleniem, co jest odpowiedzią na potrzeby klientów w zakresie inteligentnych systemów. literatura 1. Praca zbiorowa: Technika Świetlna ’09, Poradnik – Informator, tom I, Zakład Wydawniczy Letter Quality, Warszawa 2009. 2. J. Bąk, O niektórych kwestiach wynikających z procesu projektowania oświetlenia wnętrz, „Elektroinstalator”, nr 5/2012. 3. Targi Światło 2012 – materiały szkoleniowe, prelekcja M. Ejsmonta, dyrektora technicznego firmy LUG LIGHT FACTORY Sp. z o.o. reklama LUG LIGHT FACTORY Sp. z o.o. 65-127 Zielona Góra ul. Gorzowska 11 tel. 68 453 32 06 faks 68 453 32 01 [email protected] www.lug.com.pl nr 11/2012 prezentacja nowoczesne oświetlenie firmy Elmonter Elmonter Oświetlenie F irma Elmonter doskonale zdaje sobie sprawę z tego, że potencjalni klienci rynku, na którym działa, oczekują od producenta oryginalnych, niebanalnych i energooszczędnych rozwiązań oświetlenia zewnętrznego – dlatego wprowadza na rynek kilkadziesiąt nowych opraw oświetleniowych oraz nowoczesnych latarni. Ideą firmy jest dostarczenie klientowi opraw i słupów odpowiadających jego preferencjom, przy zachowaniu wysokiej jakości dostarczanych produktów. Przykładem realizacji spełniającej te kryteria jest inwestycja w Pobierowie na ulicy Moniuszki. Do oświetlenia ulicy wykorzystano czternaście nowoczesnych opraw Elipt z sodowym źródłem światła o mocy 70 W, zamontowanych na słupach Dolomit o wysokości sześciu metrów na pojedynczym giętym ramieniu. Dolomit Dolomit proponowany jest w wysokościach od sześciu do ośmiu metrów w konfiguracji z jedną lub dwoma oprawami. Trzon słupa stanowi połączenie części wielokątnej zbieżnej (dolny segment słupa) wraz z częścią rurową giętą (górny segment słupa). Istnieje możliwość wykonania latarni, w której dwie oprawy zawieszone są dwóch różnych wysokościach. Elipt Oprawa Elipt dostępna jest w trzech wielkościach korpusu z klo- Fot. 2. Słup nowoczesnego oświetlenia DOLOMIT z oprawą ELIPT nr 11/2012 Fot. 1. Oświetlenie ul. Moniuszki w Pobierowie, woj. zachodniopomorskie szem płaskim, ściętym oraz wypukłym. Może być montowana bezpośrednio na słup, pod wysięgnik bądź zwieszana. Pierścień i korpus oprawy wykonane są z tłoczonego aluminium. Oprawa dostępna jest w zakresie mocy od 35 W do 400 W ze źródłami metalohalogenowymi, sodowymi lub Cosmowhite. Stopień szczelności oprawy wynosi IP66. Jest ona wyposażona w wysokiej jakości aktywny filtr węglowy. Bezpośredni dostęp do źródła światła i osprzętu możliwy jest po przekręceniu o ćwierć obrotu trzech uchwytów. Elipt w wersji ledowej dostępny jest z 32 lub 45 diodami. W modułach zastosowano źródła LED dużej intensywności o barwie światła 4200 K, każde z indywidualną optyką. Maksymalny pobór mocy w zależności od zastosowanego modułu jest na poziomie 74 W i 105 W. W wersji z 32 źródłami LED możemy osiągnąć maksymalny strumień światła na poziomie 4800 lumenów. Oprawy z 45 źródłami LED przy maksymalnej mocy ma strumień 7120 lumenów. Oprawa z modułem z 32 LED dostępna jest z czujnikiem ruchu, dzięki któremu uzyskuje się większą oszczędność energii. Wprowadzenie przez firmę Elmonter do oferty kilkudziesięciu nowych opraw oświetleniowych, wraz z przeznaczonymi do nich słupami, pozwala na wybór latarni nowoczesnych, dostosowanych pod wymogi oświetleniowe i architektoniczne każdej inwestycji. reklama Elmonter Oświetlenie ul. Przemysłowa 1 62-410 Zagórów tel. 63 274 30 30 faks 63 276 10 11 [email protected] www.elmonter.pl w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 85 pprroojjeekktt uproszczony projekt układu pomiarowego półpośredniego mgr inż. Julian Wiatr Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 86 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2012 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 87 projekt Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 88 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2012 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 89 wielcy elektr ycy Gabriel Narutowicz pionier elektryfikacji Szwajcarii G abriel Narutowicz urodził się 17 marca 1865 r. w Telszach na Żmudzi, w rodzinie szlacheckiej. Ukończył gimnazjum w Lipawie i podjął studia na Wydziale Matematyczno-Fizycznym Uniwersytetu w Petersburgu, ale z powodu choroby (gruźlicy) został zmuszony do ich przerwania i wyjazdu na zalecenie lekarzy do Szwajcarii. W latach 1887–1891 studiował budownictwo lądowe na Politechnice w Zurychu. Pierwszą posadę otrzymał w biurze budowy kolei żelaznej w St. Gallen w północno-wschodniej Szwajcarii. W roku 1895, po uzyskaniu obywatelstwa szwajcarskiego, objął stanowisko szefa sekcji regulacji Renu, był też zatrudniony w biurze technicznym Kürsteinera, zajmującym się budową kolei, wodociągów i kanalizacji. Specjalizował się w dziedzinie hydroenergetyki, co było wtedy bardzo potrzebne, bo Szwajcaria zaczęła na wielką skalę budowę elektrowni wodnych. Przeszedł wszystkie szczeble kariery inżynierskiej, by na początku XX wieku stać się cenionym specjalistą i współwłaścicielem firmy Kürsteinera – renomowanego przedsiębiorstwa zajmującego się projektowaniem i budową elektrowni wodnych. Jednym ze szczytowych osiągnięć Narutowicza była budowa elektrowni wodnej w Kübel, która do dziś jest jednym z największych obiektów tego typu w Europie. Jego prace zostały nagrodzone na Wystawie Międz y na rodowej w Pa r y żu (1896 r.), zyskał też sławę jako pionier elektryfikacji Szwajcarii. Kierował budową wielu hydroelektrowni w Europie Zachodniej, m.in. w Hiszpanii, Włoszech w Monthey, Mühleberg i Andelsbuch (Austria). W 1907 roku został profesorem w katedrze budownictwa wodnego na Politechnice w Zurychu. W latach 1913–1919 pełnił tam funkcję dziekana. Był również członkiem szwajcarskiej komisji gospodarki wodnej. W czasie I wojny światowej brał udział w pracach Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce, należał do stowarzyszenia La Po- 90 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l logne et la Guerre w Lozannie i stopniowo zbliżył się do koncepcji realizowanych przez Józefa Piłsudskiego. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości we wrześniu 1919 r. na zaproszenie polskiego rządu Gabriel Narutowicz przybył do kraju, gdzie aktywnie zaangażował się w odbudowę państwa polskiego. 23 czerwca 1920 roku objął tekę ministra robót publicznych w rządzie Władysława Grabskiego. Na tym stanowisku pozostał do 26 czerwca 1922 roku i pełnił tę funkcję w czterech gabinetach: Władysława Grabskiego, Wincentego Witosa, pierwszym i drugim rządzie Antoniego Ponikowskiego. Jako minister robót publicznych wykorzystywał swoje bogate doświadczenia z pracy w Szwajcarii. Badał bieg Wisły na odcinku od Warszawy do Modlina i podejmował prace w sprawie jej regulacji. Nadzorował prace nad budową hydroelektrowni w Porąbce na Sole. Pierwszym jego posunięciem w czasie pracy w ministerstwie robót publicznych, była likwidacja siedmiuset etatów i racjonalizacja działalności samego ministerstwa. Narutowicz działał z wpojoną przez trzydzieści lat szwajcarską dokładnością i konsekwencją. Kierując tym ministerstwem w czterech kolejnych rządach, konsekwentnie dążył do uruchomienia inicjatyw obywateli, które wobec słabości finansów publicznych były jedyną szansą na odbudowę wyniszczonego wojną kraju. Podjął także pracę nad tworzeniem prawa, forsując przygotowane w ministerstwie ustawy w sprawie budowy i utrzymania dróg publicznych, popierania państwowych przedsiębiorstw melioracyjnych, przepisów porządkowych na drogach publicznych, zezwoleń na budowę i eksploatację dróg wodnych, ustawy elektryfikacyjnej i wodnej, i innych. 28 czerwca 1922 r. został ministrem spraw zagranicznych w rządzie Artura Śliwińskiego, tę funkcję pełnił również w późniejszym rządzie Juliana Ignacego Nowaka. Jako minister spraw zagranicznych w październiku 1922 roku reprezen- tował Polskę na konferencji w Tallinie. Kilkumiesięczne sprawowanie funkcji ministra w dwóch rządach Narutowicz poświęcił próbom konsolidowania Polski i państw bałtyckich – czemu służyła konferencja w Rewlu – oraz normalizacji stosunków z ZSRR. Jako człowiek sfer gospodarczych – zdając sobie sprawę, jakim obciążeniem dla polskiego budżetu jest utrzymywanie dużej armii w gotowości operacyjnej – dążył do wzajemnego rozbrojenia. W wyborach w 1922 r. poparł Unię Narodowo-Państwową, związaną z Józefem Piłsudskim. Sam też kandydował z listy Państwowego Zjednoczenia na Kresach, jednak nie uzyskał mandatu poselskiego. Zgodnie z konstytucją marcową powołano urząd prezydenta, którego wybierał parlament. Układ sił parlamentarnych nie pozwalał na wybór prezydenta w I turze. Choć zdecydowaną przewagę mieli przedstawiciele partii narodowo-prawicowych, to nie pozwalała ona na samodzielny wybór prezydenta. Najpoważniejszym kandydatem na urząd prezydenta był hrabia Maurycy Zamoyski. Kandydaturę Gabriela Narutowicza zgłosiło Polskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie”. Wzmogła ona brutalne ataki prawicy na Narutowicza. Ostatecznie, po kilku turach, głosami partii lewicowych i mniejszości narodowych 9 grudnia 1922 roku Gabriel Narutowicz został w ybrany pierwszym prezydentem niepodległej Polski. Zaprzysiężenie Gabriela Narutowicza odbyło się 11 grudnia 1922 r. W dniu zaprzysiężenia demonstranci przeciwni temu wyborowi próbowali powstrzymać elekta siłą, tarasując ulice prowadzące do gmachu sejmowego. 16 grudnia 1922 roku o godzinie dwunastej – kilka dni po objęciu urzędu – Gabriel Narutowicz zginął w zamachu w galerii „Zachęta” zastrzelony przez powiązanego z endecją fanatyka – malarza Eligiusza Niewiadomskiego. Został pochowany w podziemiach Archikatedry Warszawskiej pw. św. Jana. Tekst dr L. M. Krześniak nr 11/2012 normy pomiary elektryczne w technice Polskie Normy w branży elektrycznej Z estawienie norm zawiera wybrane Polskie Normy dotyczące pomiarów elektrycznych w technice, które zostały ogłoszone przez Polski Komitet Normalizacyjny. Zakres Polskich Norm dotyczących pomiarów elektrycznych w technice ujęty jest kompleksowo w następujących grupach i podgrupach klasyfikacji ICS: a. pomiary elektryczne – grupa i podgrupy: 17.220.20, 19.080, 91.140.50, b. wybrane pomiary wielkości nieelektrycznych – podgrupy: 17.140.01, 17.140.20, 17.140.50, 33.100.01, 33.100.10, 33.100.20, c. pomiary zużycia energii elektrycznej sprzętu domowego – grupa 97.040.30, d. pomiary zakłóceń radioelektrycznych – podgrupy 33.100.01, 33.100.10. Z uwagi na ciągłą nowelizację i aktualizację Polskich Norm zalecamy zbadanie możliwości zastosowania najnowszego wydania tych norm oraz aktualnych projektów Polskich Norm zamieszczonych w zestawieniu. Zachęcamy też do odwiedzenia strony internetowej Polskiego Komitetu Normalizacyjnego www.pkn.pl. Część 1: Wymagania ogólne (oryg.). Zastępuje: PN-EN 61010-1:2004, PN-EN 61010-1:1999, PN-EN 61010-1:1999/A2:1999. PN-EN 61010-2-030:2011 Wymagania bezpieczeństwa elektrycznych przyrządów pomiarowych, automatyki i urządzeń laboratoryjnych. Część 2-030: Wymagania szczegółowe dotyczące pomiarów i badań obwodów pomiarowych (oryg.). PN-EN 61010-2-033:2012 Wymagania bezpieczeństwa dotyczące elektrycznych przyrządów pomiarowych, automatyki i urządzeń laboratoryjnych. Część 2-033: Wymagania szczegółowe dotyczące podręcznych mierników uniwersalnych i innych mierników podręcznych stosowanych do pomiarów domowych i profesjonalnych umożliwiających pomiar napięcia sieci zasilającej (oryg.). PN-EN 61557-13:2011 Bezpieczeństwo elektryczne w niskonapięciowych sieciach elektroenergetycznych o napięciach przemiennych do 1000 V i stałych do 1500 V. Urządzenia przeznaczone do sprawdzania, pomiarów lub monitorowania środków ochronnych. Część 13: Przenośne ręczne cęgi prądowe i czujniki do pomiaru prądów upływowych w sieciach elektroenergetycznych (oryg.). Jerzy Nowotczyński, Krystyna Nowotczyńska Polskie Normy dotyczące pomiarów elektrycznych w technice reklama PN-EN 55015:2011 Poziomy dopuszczalne i metody pomiarów zaburzeń radioelektrycznych wytwarzanych przez elektryczne urządzenia oświetleniowe i urządzenia podobne. Zastępuje PN-EN 55015:2007. PN-EN 55016-2-2:2011 Wymagania dotyczące aparatury pomiarowej i metod pomiaru zaburzeń radioelektrycznych oraz badania odporności na zaburzenia. Część 2-2: Metody pomiaru zaburzeń i badania odporności. Pomiary mocy zaburzeń (oryg.). Zastępuje PN-EN 55016-2-2:2008. AGREGATY PRĄDOTWÓRCZE DO ZASILANIA REZERWOWEGO I PRACY CIĄGŁEJ PN-EN 60060-1:2011 Wysokonapięciowa technika probiercza. Część 1: Ogólne definicje i wymagania probiercze (oryg.). Zastępuje PN-E-04060:1992. PN-EN 60060-2:2011 Wysokonapięciowa technika probiercza. Część 2: Układy pomiarowe (oryg.). Zastępuje PN-EN 60060-2:2000, PN-EN 60060-2:2000/Ap1:2002. PN-EN 61000-4-2:2011 Kompatybilność elektromagnetyczna (EMC). Część 4-2: Metody badań i pomiarów. Badanie odporności na wyładowania elektrostatyczne. Zastępuje PN-EN 61000-4-2:2009. PN-EN 61000-4-7:2007/A1:2011 Kompatybilność elektromagnetyczna (EMC). Część 4-7: Metody badań i pomiarów. Ogólny przewodnik dotyczący pomiarów harmonicznych i interharmonicznych oraz przyrządów pomiarowych, dla sieci zasilających i przyłączonych do nich urządzeń. • Stacjonarne, przewoźne, również wyciszone, sterowanie ręczne lub automatyczne, SZR • Zakres mocy od 10 do 2000 kVA • Przygotowywanie dokumentacji, uzgodnienia, instalacja, serwis PN-EN 61010-1:2011 Wymagania bezpieczeństwa dotyczące elektrycznych przyrządów pomiarowych, automatyki i urządzeń laboratoryjnych. Szwedzkie Biuro Techniczne Sp. z o.o. nr 11/2012 04-664 Warszawa • ul. Floriana 3/5 tel. 22 613 00 12 • fax 22 815 31 16 81-340 Gdynia • ul. Hryniewickiego 12 tel. 58 627 63 01 • fax 58 627 63 76 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l e-mail: [email protected] www.sbt.com.pl dystr ybucja ACEL Gdańsk, ul. Twarda 6c, tel. 58/340-14-45 www.acel.com.pl AMPER sp. j. Bolesławiec, ul. Wróblewskiego 7e, tel. 75/732-61-54 ASTE Sp. z o.o. Gdańsk, Kowale, ul. Magnacka 25, tel. 58 340 69 00 www.aste.pl BARGO Sp. z o.o., Dziekanów Polski, ul. Kolejowa 223, tel. 22/751-29-29 www.bargo.pl COSIW-SEP Warszawa, ul. Świętokrzyska 14, tel. 22/336-14-19, 336-14-20, 336-14-21 www.cosiw.sep.com.pl ELECTRIC Gdańsk, ul. Grunwaldzka 481, tel. 58/344-73-54 ELEKTRO-PARTNER- HURTOWNIE ELEKTRYCZNE Ząbkowice Śl., ul. Niepodległości 24, tel. 74/815-40-00 ELGED – HURTOWNIA ARTYKUŁÓW ELEKTRYCZNYCH Inowrocław, ul. Metalowców 7, tel. 52/356-55-40 FH EL-INSTAL Bartoszyce, ul. Szewców 7 HURTOWNIA ELEKTROTECHNICZNA ELMAT Żary, ul. Hutnicza 1 Sieć hurtowni Elektrotechnika „MORS” Sp. z o.o. Gdynia, ul. Hutnicza 35, tel.58/785-99-99 ELMI www.elmi.net.pl Giżycko, ul. Smętka 6A, tel. 87/428-47-88 Rynkowa 6, 11-400 Kętrzyn, tel. 89/752-20-68 PPH ELNOWA Bydgoszcz, ul. Szubińska 17, tel. 52/375-45-71 ELPIE Sp. z o.o. www.elpie.com.pl Lublin, ul. Inżynierska 3, tel. 81/744-26-51 Chełm, ul. Mickiewicza 7A, tel./faks 82/564-86-91 Zamość, ul. Hrubieszowska 63, tel./faks 84/639-84-95 Puławy, ul. Włostowicka 3, tel./faks 81/886-41-50 Biała Podlaska, ul. Handlowa 1, tel./faks. 83/342-07-61 Hrubieszów, ul. Polna 1, tel./faks 84/697-23-56 euroKABEL-prorem Sp. z o.o. Starachowice, ul. Kościelna 98A ZAKŁAD ENERGETYCZNY TORUŃ ENERGOHANDEL Sp. z o.o. www.energohandel.com.pl Toruń, ul. Wschodnia 36b, tel. 56/659-57-75 Włocławek, ul. Duninowska 8, tel. 54/233-29-25 Brodnica, ul. 18 Stycznia 40, tel. 56/697-53-67 Grudziądz, ul. M. Curie-Skłodowskiej 6/7, tel. 56/642-18-80 Rypin, ul. Pisaki 31, tel. 54/423-13-90 Radziejów Kujawski,ul. Brzeska 19, tel. 54/285-34-48 Toruń, ul. P.Fr.Skarbka 7/9, tel. 56/659-56-35 FERT KSIĘGARNIA BUDOWLANA Kraków, ul. Kazimierza Wielkiego 54A, tel. 12/294-73-99 92 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l FHU MAKRO Bochnia, ul. Proszkowa 40A, tel. 14/611-15-75 Kraków, ul. Królewska 2, tel. 12/292-80-51 Wieliczka, ul. Narutowicza 24, tel. 12/278-59-74 Polska Grupa Elektryczna FORUM-RONDO Sp. z o.o. Morszków, 08-304 Jabłonna Lacka, tel. 25/787-18-10 www.forum-rondo.pl APARATEX, 63-400 Ostrów Wielkopolski, ul. Prądzyńskiego 30, tel./faks 62/737-27-62 AREL, 10-406 Olsztyn, ul. Lubelska 29c, tel./faks 89/532-02-93 BANASIAK Sławomir, 62-700 Turek, ul. Kolska Szosa 7b, tel./faks 63/278-39-05 BASS, 04-376 Warszawa, ul. M. Paca 48, tel.22/870-75-05, BERM GROSFELD, 18-300 Zambrów, ul. Wiśniowa 13, tel./faks 86/271-41-31 BTS 2, 18-402 Łomża, ul. Poznańska 43, tel. 86/ 218-45-00 CANDELA, 48-250 Głogówek, ul. Dworcowa 8, tel./faks 77/406-77-12 CONECT, 08-400 Garwolin, Aleja Legionów 47, tel. 25/786-28-90 DELTA, 20-445 Lublin, ul. Zemborzycka 112B, tel. 81/745-25-99 DOKO, 87-300 Brodnica, ul. Lidzbarska 2, tel. 56/697-01-48 ELBUD, 07-200 Wyszków, ul. I Armii Wojska Polskiego 173, tel. 29/743-11-50 ELESKO, 42-200 Częstochowa, ul. Bór 77/81A, tel. 34/363-33-68 ELEKTRA, 06-500 Mława, ul. Warszawska 65, tel./faks 23/654-34-30 ELEKTROHURT, 61-756 Poznań, ul. Małe Garbary 7A, tel. 61/853-02-53 ELEKTROMAX, 62-300 Września, ul. Warszawska 27a, tel. 61/436-75-10 ELEKTRO-PARTNER Centrala, 57-200 Ząbkowice Śląskie, ul. Niepodległości 24, tel./faks 74/815-40-00 ELEKTROS, 59-700 Bolesławiec, ul.10 Marca 6, tel./faks 75/732-41-98 ELEKTROTECH, 62-800 Kalisz, ul. Wojska Polskiego 13, tel. 62/766-51-72 ELEKTRYK, 17-300 Siemiatycze, ul. Zaszkolna 26, tel. 85/655-54-80 ELGOR, 77-100 Bytów, ul. Sikorskiego 41, tel. 59/822-33-16 ELHURT, 58-200 Dzierżoniów, ul. Strumykowa 2, tel./faks 74/831-86-00 ELMEHURT, 87-800 Włocławek, ul. Okrężna 2b, tel. 54/231-14-25 ELMEX, 10-420 Olsztyn, ul. Żelazna 7a, tel./faks 89/535-14-05 ELMONTER, 08-300 Sokołów Podlaski, ul. Kosowska 5, tel./faks 25/781-54-84 ELTOM, 89-600 Chojnice, ul. Drzymały 14, tel. 52/396-01-26 ELTRON, 18-100 Łapy, ul. Mostowa 4, tel. 85/715-68-44 EL-DAR, 26-600 Radom, ul. Przytycka 25a, tel. 48/331-74-24 ELMAT, 37-450 Stalowa Wola, ul. Kwiatkowskiego 2, tel. 15/844-55-17 EL-SAM, 07-410 Ostrołęka, ul. 11 listopada 21, tel./faks 29/760-29-20 ELUS, 83-300 Kartuzy, ul. Kościerska 1A, tel./faks 58/681-15-38 FIRMA HANDLOWA HURT-DETAL, 16-400 Suwałki, ul. Sejneńska 57, tel./faks 87/563-18-85 IMPULS, 68-100 Żagań, ul. Gen. Bema 19, tel./faks 68/367-05-20 INSTALATOR, 38-400 Krosno, ul. Krakowska 147 A, tel./faks 13/432-37-90 JALEX, 05-400 Otwock, ul. Świderska 22, tel. 22/779-13-10 JANTESSA, 05-092 Łomianki, ul. Warszawska 51, tel. 22/751- 30-88 KRAK-OLD, 30-704 Kraków, ul. Na Dołach 2, tel./faks 12/656-30-71 KWANT II, 33-200 Dąbrowa Tarnowska, ul.Graniczna 6a, tel./faks 14/642-41-69 LUMIER, 91-203 Łódź, ul. Traktorowa 109, tel. 42/272-30-00 ŁĄCZNIK, 64-600 Oborniki, ul. Staszica 1D, tel. 61/ 646-30-22 MARCUS, 58-100 Świdnica, ul. Husarska 1, tel. 74/851-44-57 MAPEX, 95-200 Pabianice, ul. Św. Jana 48, tel./faks 42/215-31-47 MERKURION, 05-827 Grodzisk Mazowiecki, ul. Królewska 14, tel./faks 22/724-04-33ZPH PEX-POOL, 39-200 Dębica, ul. Fredry 3, tel. 14/670-23-81 POLMARK, 33-150 Wola Rzędzińska 589c, tel./faks 14/679-22-79 SEPIX, 76-200 Słupsk, ul. Ogrodowa 23, tel./faks 59/841-12-91 inmedio IN MEDIO SALONY SPRZEDAŻY PRASY IN MEDIO NOWA FRANCE Sp. z o.o. Poznań, ul. Złotowska 30, tel. 61/864-57-01 KSIĘGARNIA TECHNICZNA DOMU WYDAWNICZEGO MEDIUM Warszawa, ul. Karczewska 18, tel. 22/810-21-24 KSIĘGARNIA „QUO VADIS” Elbląg, ul. 1 Maja 35, tel. 55/232-57-91 Platforma Handlowa ELENET e-hurtownia ELENET, www.elektrotechnika.net.pl POLAMP Sp. z o.o. www.polamp.com Giżycko, ul. Przemysłowa 1, tel. 87/429-89-00 Giżycko, ul. Armii Krajowej 7, tel. 87/428-32-68 Ełk, ul. Suwalska 82B, tel. 87/621-62-18 Mrągowo ELTA, ul. Mrongowiusza 54, tel. 89/741-25-05 Kętrzyn ELTA, ul. Rycerska 4/2, tel. 89/752-21-94 Ełk, ul. Stary Rynek 2, tel. 87/610-96-26 HURTOWNIA ELEKTROTECHNICZNA ROMI [email protected] www.romisj.pl Warszawa, ul. Kłobucka 10, tel. 22/857 31 83 RUCH SA SIEĆ SPRZEDAŻY RUCH W CAŁYM KRAJU SEP www.sep.org.pl STOWARZYSZENIE ELEKTRYKÓW POLSKICH Oddziały SEP w calym kraju SOLAR Polska Sp. z o.o. www.solar.pl Łódź, ul. Rokicińska 162, tel. 42/677 58 00 (centrala), 42/677 58 32 (sklep) Gliwice, ul. Ligocka 15, tel. 32/270 60 10, 14 Jastrzębie-Zdrój, ul. Podhalańska 31, tel. 32/471 31 21 Katowice, ul. Pułaskiego 20, tel. 32/346 16 45, 46 Kępno, ul. Poznańska 4, tel. 62/782 14 18, 19 Konin, ul. Poznańska 47, tel. 63/249 11 70 Kraków, ul. Radzikowskiego 35, tel. 12/638 91 00 Lublin, ul. Witosa 3, tel. 81/745 59 00 Poznań, ul. Czechosłowacka 108, tel. 61/832 62 58 Radlin, ul. Rybnicka 125, tel. 32/456 02 87, 32/456 03 10 Rybnik, ul. Podmiejska 81, tel. 32/739 17 07 Szczecin, ul. Heyki 3, tel. 91/485 44 00 Tarnów, ul. Przemysłowa 4F, tel. 14/629 80 20 Wałbrzych, ul. Armii Krajowej 1, tel. 74/880 01 14, 17 Wrocław, ul. Krakowska 141-155, tel. 71/377 19 00 SPE www.spe.org.pl STOWARZYSZENIE POLSKICH ENERGETYKÓW Oddziały SPE w całym kraju. Punkty sieci empik w całej Polsce. elektro.info można kupić w całej Polsce KONTAKT W SPRAWIE DYSTRYBUCJI ANETA KACPRZYCKA TEL. 22 512 60 83 E-MAIL: [email protected] nr 11/2012 recenzja komputerowe obliczenia w elektrotechnice dr inż. Jarosław Michał Wiater W związku z szybkim rozwojem urządzeń stosowanych w energetyce zawodowej rosną potrzeby poznania i stosowania uniwersalnych oraz szybkich metod obliczeń układów prądu stałego i zmiennego. Coraz większa złożoność stosowanych w praktyce układów elektrycznych i energoelektronicznych wymusza wykorzystanie komputerów. Książka przedstawia możliwości pakietu oprogramowania ATP-EMTP jako narzędzia wspomagającego obliczenia w różnych dziedzinach elektrotechniki. Autor podzielił pracę na dwie części. W pierwszej zawarte zostały podstawowe informacje na temat zastosowania oprogramowania. Przedstawiono szczegółowe wytyczne niezbędne do prawidłowego zainstalowania pakietu ATP-EMTP na komputerze użytkownika. Poprawność instalacji można sprawdzić przeprowadzając pierwsze obliczenia. ZŁ z VAT Autor przedstawił podstawowe elementy elektrotechniczne, z których składają się bardziej skomplikowane układy. Omówił podstawowe zagadnienia dotyczące obwodów prądu przemiennego oraz elementy systemu elektroenergetycznego, takie jak linie przesyłowe (napowietrzne i kablowe) i transformatory. Drugą część opracowania poświęcono obliczeniom konkretnych układów. Opisano metodę obliczenia spadków i strat napięcia w sieciach elektroenergetycznych. Dodatkowo uzupełniono ją o metodę wyznaczania rozpływu mocy. Zajęto się też przepięciami w systemie elektroenergetycznym. Omówiono szczegółowo drugi typ przepięć występu- ku, tak aby nie stwarzać bariery nie do przejścia osobom, które po raz pierwszy sięgają po komputerowe narzędzie wspomagające proces obliczeniowy. Przedstawione przykłady opatrzone zostały wstępem teoretycznym, niezbędnym do zrozumienia procesu modelowania – tworzenia komputerowego odwzorowania analizowanego przykładu. Kilkadziesiąt przykładów przedstawionych w książce jest w sposób kompletny, przy czym w niektórych miejscach przydałby się dokładniejszy wstęp teoretyczny, opisujący symulowany element lub układ. Dobrym pomysłem jest również kończenie każdego punktu podsumowaniem. Bibliografia jest niezbyt liczna, jednak w tym wypadku można to uzasadnić niewielką liczbą opracowań z przedstawianej dziedziny. Pozycja jest tylko wstępem do szeroko pojętej dziedziny komputerowych obliczeń w elektrotechnice. Niektóre aspekty mogą wydawać się trywialnymi, ale aby móc w przyszłości przejść do spraw bardziej skomplikowanych, należy dobrze opanować podstawy działania programu. Podsumowując, książka jest interesującą pozycją i może być przydatna inżynierom chcąc y m w ykorz ystać pakiet ATP-EMTP do obliczeń w elektrotechnice. Może być przydatna dla słuchaczy wyższych szkół inżynierskich na wydziałach elektrycznych, automatyki i pokrewnych. Praktyczne przykłady będą na pewno użyteczne także dla inżynierów elektryków wykonujących na co dzień obliczenia. Tekst mgr inż. Karol Kuczyński 41 jących w sieciach elektroenergetycznych – przepięcia atmosferyczne, przytaczając konkretne przykłady zastosowań. W dalszej części książki powiązano dotychczas przedstawioną wiedzę i przeanalizowano typowe układy automatyki zabezpieczeniowej stosowanej w systemach elektroenergetycznych. Opisano również najczęściej popełniane błędy podczas modelowania i przedstawiono metody ich korekty. Publikację opracowano w taki sposób, aby każdy podstawowy rodzaj obliczeń stosowanych przez projektantów elektryków znalazł wsparcie ze strony ATP-EMTP. Większość możliwych zastosowań pakietu zostało szczegółowo opisanych krok po kro- www.ksiegarniatechniczna.com.pl Księgarnia Techniczna tak, zamawiam książkę .............................................................................................................. w liczbie ........... egz., w cenie ................. + koszty przesyłki 13 zł, płatności dokonam przy odbiorze. imię nazwisko firma zawód wykonywany kod NIP miejscowość ulica ul. Karczewska 18 04-112 Warszawa tel.: 22 512 60 60 faks: 22 810 27 42 e-mail: [email protected] www.ksiegarniatechniczna.com.pl nr tel./faks lok. e-mail Informujemy, że składając zamówienie, wyrażacie Państwo zgodę na przetwarzanie wyżej wpisanych danych osobowych w systemie zamówień Domu Wydawniczego Medium w zakresie niezbędnym do realizacji powyższego zamówienia. Zgodnie z Ustawą o ochronie danych osobowych z dnia 29 sierpnia 1997 r. (DzU Nr 101/2002, poz. 926 z późniejszymi zmianami) przysługuje Państwu prawo wglądu do swoich danych, aktualizowania ich i poprawiania. Upoważniam Dom Wydawniczy Medium do wystawienia faktury VAT bez podpisu odbiorcy. data Podpis Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych w celach marketingowych przez Dom Wydawniczy Medium oraz inne podmioty współpracujące z Wydawnictwem z siedzibą w Warszawie przy ul. Karczewskiej 18. Informujemy, że zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. (DzU Nr 101/2002, poz. 926 z późniejszymi zmianami) przysługuje Pani/Panu prawo wglądu do swoich danych, aktualizowania i poprawiania ich, a także wniesienia umotywowanego sprzeciwu wobec ich przetwarzania. Podanie danych ma charakter dobrowolny. Kupon należy nakleić na kartę pocztową i przesłać na adres: DW Medium, ul. Karczewska 18, 04-112 Warszawa, lub przesłać faksem: 22 810 27 42 czytelny podpis krzyżówka nagrodę ufundowała firma Lange Łukaszuk 20 19 2 34 Poziomo: 2 przetwarza energię jednego rodzaju w energię innego rodzaju; 8 stopień oficerski w po- żarnictwie lub w policji; 9 rodzaj zatyczki; 10 sławny wulkan we Włoszech; 12 żal do kogoś; 14 polecenie wojskowe; 16 miesiąc; 17 górnicze wyrobisko odkrywkowe; 19 mała sprężynka w zegarku; 20 pasma wijących się włosów; 21 noclegownia dla taboru komunikacyjnego; 22 szata adwokata; 23 państwo na Morzu Śródziemnym; 24 zwisająca masa skalna; 25 części przegrody nosowej; 26 figura geometryczna, 28 grupa społecznie uprzywilejowana; 31 nocny ptak drapieżny; 33 pojazd zimowy; 34 szusuje po stoku; 35 nauka o morzach i oceanach. Pionowo: 1 metoda leczenia prądem eletrycznym; 2 postronek; 3 plus lub minus; 4 rodzaj ciężkiej siekiery; 5 odwzorowanie; 6 mat. przybliżone obliczenie, oszacowanie wartości znajdujących się między dwiema znanymi wartościami; 7 służy do tamowania krwi; 11 starszy kanonik katedralny; 12 ważna część silnika elektrycznego; 13 wdrapuje się wysoko; 15 kwaterowanie żołnierzy; 18 krzak; 27 popłoch; 29 złośliwy duch; 30 przybytek muzy Melpomeny; 32 imię cesarzy niemiec(jasa) kich; 33 przełożony. Nagrodę w krzyżówce z numeru 9/2012 wygrał Pan Łukasz Grzelak z Białegostoku. Gratulacje! Data: ................................ Kupon należy nakleić na kartę pocztowąPodpis: i przesłać na.................................................... adres: 04-112 Warszawa, ul. Karczewska 18 Kupon należy nakleić na kartę pocztowąfaksem i przesłać na adres: Warszawa, ul. Karczewska 18 lub przesłać na numer: 22 04-112 810-27-42 lub przesłać faksem na numer: 22 810-27-42 Data: ................................ Podpis: .................................................... Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych w celach marketingowych przez Dom Wydawniczy Medium oraz inne podmioty współpracujące z Wydawnictwem z siedzibą w Warszawie przy ul. Karczewskiej 18. Informujemy, że zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. (DzU Nr 101/2002, poz. 926 z późniejszymi zmianami) przysługuje Pani/Panu prawo wglądu do swoich danych, aktualizowania i poprawiania ich, a także wniesienia umotywowanego sprzeciwu wobec ich przetwarzania. Podanie danych ma charakter dobrowolny. zaznacz, jeśli wyrażasz zgodę na zapisanie się do newslettera „elektro.info” imię: ................................................... nazwisko: .................,............................................... zawód wykonywany .......................................................................................... ulica: ...................................................................................... nr ............... lok. ................... telefon...................................................... e-mail ............................................................. kod .. .. – .. .. .. miejscowość .................................................................................................. hasło krzyżówki: .................................................................................................................. Litery z pól ponumerowanych od 1 do 14 utworzą hasło. Rozwiązanie prosimy nadsyłać do 20 stycznia 2013 r. na adres redakcji (kupon zamieszczamy obok). Do rozlosowania: przedłużacz listwowy ufundowany przez Lange Łukaszuk. 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 nr 11/2012 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 94 5 6 35 4 3 2 1 33 32 31 23 13 22 27 26 11 25 10 18 17 30 29 28 1 14 24 9 Do wygrania przedłużacz listwowy 21 12 13 12 11 10 7 9 8 16 15 14 3 8 4 7 6 5 4 3 2 1