Plik - Program - Akademia Pomorska w Słupsku

Plik - Program - Akademia Pomorska w Słupsku

S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 9 • 2012
WYBRANE WSKAŹNIKI HEMATOLOGICZNE KLACZY
RÓŻNYCH RAS
SELECTED HEMATOLOGICAL INDICES OF MARES
FROM DIFFERENT BREEDS
Anastasiia Andriichuk1
Halyna Tkachenko
Natalia Kurhaluk
Irina Tkachova1
Agnieszka Kleczkowska
Akademia Pomorska w Słupsku
Instytut Biologii i Ochrony Środowiska
Zakład Fizjologii Zwierząt
Zakład Zoologii
ul. Arciszewskigo 22b, 76-200 Słupsk
e-mail: [email protected]
1
National Academy of Agrarian Sciences of Ukraine
Institute of Animal Science
7 Gvardeyskoi Armii Str. 3
p.d. Kulynychi, Kharkiv Region
Kharkiv District, Ukraine
[email protected]
ABSTRACT
Hematological parameters are used in horses as an aid in the clinical diagnosis of
diseases. They are also used in monitoring the recovery during treatment and in the
assessment of metabolic conditions of a single animal or an entire herd. A number of
automated and semiautomated hematology instruments are now available for analysis of veterinary samples, which, when used properly, offer more efficient, precise
testing than can be achieved through manual methods. The aim of our study was to
characterize hematological parameters in different breeds of mares. Routine hematological analysis on fresh EDTA-blood samples from healthy mares was analyzed on
the Abacus Junior Vet analyzer. Nine Polish halfbred horses, 6 Polish primitive horses, 15 Arabian mares, 7 Ukrainian warmblood horses and 7 Hanoverian mares were
used in our study. White blood cell (WBC) level, as also as granulocyte level were
greatest in blood of Arabian mares. There were any changes in lymphocyte level between Polish primitive horses and Arabian mares. No differences were detected in
21
red blood cell (RBC), hematocrit and mean corpuscular volume (MCV) between any
groups. Hemoglobin concentration was greatest in blood of Polish primitive horses.
Erythrograms may provide an additional means of evaluating erythrocyte regeneration in horses. The red cell distribution width (RDW) was significantly higher in
Arabian mares. Platelets level in the blood of mares was slightly smaller compared
to reference values. Elevated platelets level in Arabian mares is a physiological response. The automated differential count can be used as screening tool. Hematological values determined in the present study serve as reference ranges for mares of different breeds and can be used for health control and diagnosis of diseases. Hematological values determined in the present study for mares of different breeds can be
used for health control and diagnosis of diseases and allow evaluating the level of
nutrition, performance potential and the accuracy of training and physiological condition of horses.
Słowa kluczowe: wskaźniki hematologiczne, wartości referencyjne, klacze, polski
koń szlachetny półkrwi, konik polski, konie czystej krwi arabskiej, ukraiński koń
wierzchowy, konie hanowerskie
Key words: hematological parameters, reference values, mares, Polish halfbred horse,
Polish primitive horse, Arabian horses, Ukrainian warmblood horse, Hanoverian
horses
WPROWADZENIE
Od najdawniejszych czasów człowiek doceniał wartość i użyteczność koni. Ich
siła, szybkość i inteligencja były wykorzystywane na przestrzeni wieków na wiele
różnych sposobów. Dzięki tym dużym i silnym czworonożnym zwierzętom zwiększyła się mobilność ludzi, którzy sprawniej pokonywali coraz większe odległości
w krótszym czasie, co zaowocowało rozwojem komunikacji i handlu (Kulisiewicz,
Łojek 1996). Naturalny, wrodzony wdzięk i gracja koni sprawiły, że zwierzęta te
– zarówno dawniej, jak i dzisiaj – dostarczają ludziom rozrywki i wrażeń estetycznych, są wykorzystywane do celów sportowych i rekreacyjnych (Roberts 1996).
Z biegiem lat pojawiało się i nadal pojawia coraz więcej nowych ras koni o charakterystycznych eksterierach (Kerswell 1994).
Wśród wszystkich ras koni na szczególną uwagę zasługują z całą pewnością reliktowe konie prymitywne, do których zaliczane są konie Przewalskiego i koniki
polskie. Konik polski stanowi jedyną rodzimą, prymitywną rasę koni, wywodzącą
się bezpośrednio od dzikich koni – tarpanów. Są one długowieczne, późno osiągają
dojrzałość płciową. Cechuje je znaczna wytrzymałość, a także odporność na niekorzystne warunki środowiskowe. W stanie dzikim konik polski przetrwał w Puszczy
Białowieskiej do około 1780 roku, później liczebność dziko żyjących populacji
znacznie spadła. Obok funkcji użytkowych, w agroturystyce i hipoterapii, konik polski pełni również ważną funkcję w czynnej ochronie przyrody (Kownacki 1984, Jaworski 2007).
Araby natomiast królują dziś w rajdach długodystansowych i na wyścigach, choć
użytkowane są w różnych dyscyplinach jeździeckich. Konie tej rasy uznawane są za
najszlachetniejsze. Koń czystej krwi arabskiej ma małą, „suchą” głowę z wysokim
22
czołem, o prostym lub wklęsłym profilu. Duże, okrągłe oczy są nieustannie w ruchu.
Arab ma głęboką i szeroką pierś, lekką „łabędzią” szyję, raczej krótki, dość mocny
grzbiet i lekko wypukły lub poziomy zad. Wysoko osadzony i wysoko noszony ogon
to jeden z charakterystycznych wyznaczników tej rasy. Jego kończyny są „suche”
i mocne. Arab czystej krwi jest niezwykle silny i zwrotny, ma dużo energii. Araby
hodowane są w czystości rasy. W przeszłości bardzo często służyły do uszlachetniania innych koni ras europejskich (Gammie 1995).
Wśród większości ras koni uzyskanych w wyniku selekcji na przestrzeni wieków
wyodrębniono wiele ras przeznaczonych do dyscyplin jeździeckich, jak m.in. koń
hanowerski, polski koń szlachetny półkrwi, ukraiński koń wierzchowy.
Dziś koń hanowerski zaliczany jest do najwyżej cenionych ras koni startujących
w międzynarodowych konkursach ujeżdżenia i skoków. Sukces tej rasy to efekt wieloletniej starannej selekcji. Swoją sławę zawdzięcza spokojnemu temperamentowi,
doskonałej skoczności i elastyczności oraz eleganckim chodom. Hanower fascynuje
swoją atletyczną budową: jest duży, ma długą, wysoko osadzoną szyję, ukośne łopatki, muskularną pierś i wysoki kłąb, dość długi grzbiet, kłodę szeroką i głęboką,
zad muskularny, solidnie zbudowane kończyny, wyraźnie zarysowane stawy, mocne
kopyta. To koń o doskonałym charakterze, pojętny i chętny do ćwiczeń, zrównoważony, dzielny. Dzięki rygorystycznej selekcji ukształtowano konia o cechach czempiona (Hendricks 2007).
Polski koń szlachetny półkrwi to jedna z najmłodszych ras koni w Polsce. Jej dynamiczny rozwój przypada na ostatnie lata, wraz z pojawieniem się koncepcji wyhodowania polskiej rasy konia sportowego. Konie te powstają z połączenia rodzimych klaczy z ogierami zagranicznymi półkrwi i krwi czystych ras. Do ogólnych
cech pokroju należą: głowa o profilu prostym, mocna budowa ciała i mocne kończyny, ścięty zad. Polski koń szlachetny półkrwi charakteryzuje się przydatnością do
skoków, ujeżdżenia czy Wszechstronnego Konkursu Konia Wierzchowego (WKKW)
(Program... 2005).
Ukraiński koń wierzchowy to rasa hodowana na potrzeby sportu jeździeckiego,
do którego ma szczególne predyspozycje. Powstała w wyniku krzyżowania licznych
ras europejskich, głównie niemieckich i węgierskich. Rozwinęła się ona na Ukrainie
po II wojnie światowej. Konie tej rasy mają atrakcyjną głowę o prostym profilu,
długą muskularną szyję, głęboką i szeroką klatkę piersiową, skośne łopatki, wydłużony grzbiet, długi, lekko ścięty zad, mocne nogi o prawidłowej postawie i wytrzymałe kopyta. Są mocne i bardzo posłuszne (Volkov, Latka 2006, Miros i in. 2007).
Od zdrowia i kondycji konia zależą jego osiągnięcia i spełnienie stawianych mu
wymagań, dlatego właściciel konia powinien czuć się zobligowany do tego, aby
umieć rozpoznać stan zdrowia swego podopiecznego i orientować się, kiedy nieodzowna staje się pomoc weterynarza. W monitorowaniu stanu zdrowia zwierzęcia
pomocne są badania wskaźników fizjologicznych w zakresie diagnostyki klinicznej,
pozwalające rozpoznać chorobę nawet w początkowym stadium, ocenić jej przebieg
i skuteczność podjętego leczenia. Ponadto wyniki badań krwi są wykorzystywane
w rozważaniach naukowych. Do badania morfologicznego krwi pobierana jest krew
pełna żylna z dużych naczyń krwionośnych, a wynik badania powinien być zawsze
porównywany z zakresem wartości referencyjnych wyrażonych w tych samych jednostkach (Winnicka 2008).
23
Krew jest najbardziej dogodną i dostępną tkanką organizmu, którą można poddać
różnorodnym badaniom laboratoryjnym. Badania diagnostyczne i laboratoryjne stanowią integralną część postępowania lekarskiego, dlatego znajomość tych procedur
może okazać się pomocna w interpretacji wyników, postawieniu szybkiej i trafnej
diagnozy oraz podjęciu skutecznego leczenia (Weiss, Wardrop 2010). W warunkach
fizjologicznych zmiany zachodzące w jej składzie są stosunkowo niewielkie i nie
wykraczają poza wyznaczone zakresy norm. Bywa jednak i tak, że oddziaływanie
wielu czynników wewnątrz- oraz zewnątrzustrojowych może prowadzić do zachwiania istniejącej równowagi homeostatycznej, następstwem czego są wyraźne
zmiany wartości poszczególnych składników krwi. W takich sytuacjach wyniki hematologiczne pozwalają na natychmiastowe wychwycenie pojawiających się ewentualnych anomalii bądź zmian w organizmie, które niezauważone we właściwym
czasie, mogłyby spowodować w przyszłości groźne w skutkach choroby (Neumfister i in. 2001). Krew jest bardzo czułym wskaźnikiem zmian metabolicznych, zarówno w warunkach fizjologicznych, jak i patologicznych zwierząt (Weiss, Wardrop
2010). W skład badania hematologicznego wchodzą oznaczenia dotyczące morfologii krwi, stanowiące najczęściej wykonywany profil badań diagnostycznych. Do podstawowych badań diagnostycznych składu krwi należą następujące wskaźniki: liczba
krwinek czerwonych (RBC), hematokryt (HCT), stężenie hemoglobiny (HGB) i białka
całkowitego (Bc), a także liczba i skład krwinek białych (WBC) (Jakubowski i in.
1995).
Celem niniejszej pracy było określenie wybranych wskaźników hematologicznych we krwi różnych ras klaczy o zróżnicowanym przeznaczeniu (sportowym, wyścigowym i rekreacyjnym). Szczególną uwagę zwrócono na ocenę parametrów hematologicznych w poszczególnych grupach koni oraz właściwą interpretację uzyskanych wyników, porównanie ich z przyjętymi wartościami referencyjnymi.
MATERIAŁ I METODY BADAŃ
Badaniami objęto 9 klaczy rasy polski koń szlachetny półkrwi, 6 klaczy rasy konik polski, 15 klaczy rasy czystej krwi arabskiej, 7 klaczy rasy ukraiński koń wierzchowy oraz 7 klaczy rasy hanowerskiej. Klacze ras: polski koń szlachetny półkrwi,
ukraiński koń wierzchowy oraz hanowerskiej były przeznaczone do różnych dyscyplin jeździeckich (ujeżdżenie, skoki przez przeszkody, WKKW). Klacze ras czystej
krwi arabskiej i konik polski były używane w celach reprodukcyjnych. Warunki
utrzymywania koni różnych ras różniły się: klacze ras polski koń szlachetny półkrwi, ukraiński koń wierzchowy i hanowerskiej przebywały na całorocznym treningu, natomiast klacze ras czystej krwi arabskiej i konik polski utrzymywane były na
pastwiskach.
Wszystkie zwierzęta były klinicznie zdrowe. Krew do badań pobierano rano, w spoczynku, z żyły szyjnej zewnętrznej do próbówek (2 ml) z antykoagulantem K-EDTA.
Materiał poddano analizie w ciągu trzech godzin od pobrania, w analizatorze hematologicznym ABACUS Junior Vet (Diatron, Austria). Zakres przeprowadzonych badań obejmował oznaczenie: liczby leukocytów (WBC), trombocytów (PLT), erytrocytów (RBC), stężenia hemoglobiny (HGB), wskaźnika hematokrytowego (HCT),
24
wskaźnika średniej objętości krwinki czerwonej (MCV, mean corpuscular volume),
wskaźnika średniej masy hemoglobiny w krwince (MCH, mean corpuscular hemoglobin) oraz średniego stężenia hemoglobiny w krwince czerwonej (MCHC, mean
corpuscular hemoglobin concentration). Dodatkowo obraz białokrwinkowy uzupełniono wynikami badań subpopulacji leukocytów z podziałem na trzy grupy: w wierszu oznaczonym symbolem GRA zestawiono wartości granulocytów (sumarycznej
zawartości i procentowego ujęcia neutrofilów, eozynofilów i bazofilów), wartości
subpopulacji agranulocytów podzielono na ogólną liczbę i procent limfocytów
(LYM) oraz monocytów (MID). Wskaźniki czerwonokrwinkowe służą głównie do
ustalenia rodzaju niedokrwistości. We własnych badaniach przeanalizowano wskaźniki MCV i MCH. Oba wskaźniki są pomocne w diagnostyce niedokrwistości. W celu
oznaczenia zróżnicowania wielkości erytrocytów i objętości płytek krwi wykorzystano stopień anizocytozy erytrocytów (RDW, red cell distribution width) i stopień
zróżnicowania objętości płytek krwi (PDW, platelets distribution width).
Otrzymane wartości parametrów hematologicznych porównywano z wartościami
referencyjnymi wyznaczonymi dla koni (Winnicka 2008) oraz według instrukcji obsługi analizatora hematologicznego Abacus Junior Vet. Znajomość wartości referencyjnych pozwala na kliniczną ocenę pojedynczych wyników badań laboratoryjnych
oraz na wskazanie prawdopodobieństwa, że wynik jest prawidłowy. Termin „wartości referencyjne” zastępuje stosowane dotychczas pojęcie normy czy wartości prawidłowych lub fizjologicznych i jest pojęciem statystycznym, obejmującym 95%
badanej populacji zwierząt zdrowych określonego gatunku (Winnicka 2008).
Wszystkie uzyskane wyniki liczbowe opracowano statystycznie za pomocą programu Statistica 8.0 (StatSoft, Polska). W przeprowadzonych badaniach nie stwierdzono istnienia normalności rozkładu. Istotność różnic między średnimi wartościami
w poszczególnych grupach klaczy określono za pomocą testu Kruskalla-Wallisa (Zar
1999).
WYNIKI BADAŃ I ICH OMÓWIENIE
Kształtowanie się parametrów hematologicznych krwi u koni pozostaje w wyraźnej zależności m.in. od rasy, płci i wieku, wysiłku fizycznego (Persson 1997, Kędzierski, Podolak 2002, Kędzierski 2005, Kędzierski i in. 2007). W ogólnej diagnostyce klinicznej szczególnie ważne są zmiany zachodzące w obrazie krwinek białych
(Weiss, Wardrop 2010). Leukocyty uczestniczą w mechanizmach odpornościowych
organizmu, biorą udział w procesach obronnych, polegających na zdolności do aktywnego kierowania się do ognisk zapalnych, bakterii, martwych komórek oraz do
ich fagocytozy, uczestniczą w procesach immunologicznych i obronnych, a także
przeciwdziałają tworzeniu się zakrzepów (Dembińska-Kieć, Naskalski 2002).
Warunkiem oceny parametrów hematologicznych jest znajomość wartości prawidłowych i rozpiętości wahań fizjologicznych (Winnicka 2008). Już ogólna liczba
leukocytów ma pewne znaczenie w diagnostyce (Begemann 1985). Wartości średnie
dla badanych grup klaczy mieściły się w zakresie wartości referencyjnych (tab. 1).
Z kolei liczba leukocytów we krwi klaczy czystej krwi arabskiej była najwyższa
i wynosiła (9,43 ± 0,74)*109/l. Istotną różnicę liczby leukocytów zanotowano między
25
26
2,14 ± 0,30
0,19 ± 0,04
5,17 ± 0,62
29,30 ± 3,82
2,52 ± 0,57
68,17 ± 3,60
w tym liczba limfocytów,
LYM [*109/l]
w tym liczba monocytów
i niektórych eozynofilów,
MID [*109/l]
w tym liczba granulocytów
(neutrofilów, eozynofilów
i bazofilów),
GRA [*109/l]
Odsetek limfocytów,
LY%
Odsetek monocytów
i niektórych eozynofilów,
MID%
Odsetek granulocytów,
GR%
62,83 ± 3,05
70,74 ± 4,55
2,40 ± 0,46
22,86 ± 2,02*2-3
p = 0,032
35,01 ± 2,7*2-3
p = 0,032
2,16 ± 0,57
7,13 ± 0,72*3-5
p = 0,009
0,22 ± 0,05
67,46 ± 3,48
2,86 ± 0,71
29,68 ± 3,74
4,89 ± 0,41
0,20 ± 0,05
2,22 ± 0,38
7,29 ± 0,62
9,43 ± 0,74*3-5
p = 0,002
2,09 ± 0,18
Ukraiński koń
wierzchowy
Czystej krwi
arabskiej
4,56 ± 0,38
0,15 ± 0,004
2,53 ± 0,12
7,24 ± 0,26
Konik polski
68,43 ± 2,17
2,31 ± 0,76
29,28 ± 1,48
4,03 ± 0,29*3-5
p = 0,009
0,13 ± 0,03
1,69 ± 0,05
5,85 ± 0,29*3-5
p = 0,002
Hanowerska
22-80•
0-14•
17-68•
2,3-9,5•
0-1,5•
1,5-7,7*
5,4-14,3•
5,5-12,0••
Wartości
referencyjne
Table 1
Tabela 1
Objaśnienia: • – wartości referencyjne według instrukcji obsługi analizatora hematologicznego Abacus Junior Vet; •• – wartości referencyjne według
Winnickiej (2008); * – statystyczna istotność różnic między średnimi w grupach klaczy różnych ras
7,49 ± 0,68
Polski koń
szlachetny półkrwi
Liczba leukocytów,
WBC [*109/l]
Parametry
Rasy
Values of white blood cell parameters of mares of different breeds
Wartości parametrów białokrwinkowych klaczy różnych ras
27
34,67 ± 1,57
42,26 ± 1,39
15,90 ± 0,38
Wskaźnik hematokrytowy,
HCT
Średnia objętość erytrocytów,
MCV [fl]
Średnia masa hemoglobiny
w krwince czerwonej,
MCH [pg]
Objaśnienia jak w tab. 1
Stopień anizocytozy
erytrocytów,
RDW [%]
19,84 ± 0,35
36,08 ± 0,34*1-5
p = 0,038
12,50 ± 0,56
Stężenie hemoglobiny,
HGB [g/dl]
Średnie stężenie hemoglobiny
w krwince czerwonej,
MCHC [g/dl]
7,88 ± 0,33
Polski koń
szlachetny półkrwi
Liczba erytrocytów,
RBC [*1012/l]
Parametry
19,85 ± 0,26
35,88 ± 0,19
16,22 ± 0,14*2-5
p = 0,048
45,17 ± 0,63
21,03 ± 0,30
36,49 ± 0,29*3-5
p = 0,002
15,83 ± 0,16
43,30 ± 0,53
40,19 ± 2,73
15,00 ± 0,98
15,23 ± 0,73*2-5
p = 0,024
42,12 ± 1,86
9,49 ± 0,62
Czystej krwi
arabskiej
9,40 ± 0,45
Konik polski
Rasy
20,91 ± 0,29
39,94 ± 0,25
15,91 ± 0,38
44,07 ± 1,22
33,82 ± 1,17
12,15 ± 0,48
7,71 ± 0,42
Ukraiński koń
wierzchowy
Values of red blood cell parameters of mares from different breeds
Wartości parametrów czerwonokrwinkowych klaczy różnych ras
11-17•
31-39•
31-37••
32,11 ± 1,77*1-5
p = 0,038*3-5
p = 0,002
17,57 ± 2,93
12,3-19,7•
10-20••
34-58•
35-58••
32-53•
24-52••
11-19•
8-18••
6,8-12,9•
5,5-10,0••
Wartości
referencyjne
15,16 ± 0,26*2-5
p = 0,048
44,57 ± 1,27
35,17 ± 1,00
11,96 ± 0,33*2-5
p = 0,024
7,88 ± 0,19
Hanowerska
Table 2
Tabela 2
średnimi w grupach klaczy czystej krwi arabskiej i rasy hanowerskiej (większa w grupie klaczy arabskich o 61%, p = 0,002). Fizjologiczne wahania liczby leukocytów
we krwi koni były znaczne. U koni ras polski koń szlachetny półkrwi, ukraiński koń
wierzchowy oraz hanowerskiej przeważały granulocyty obojętnochłonne w proporcjach 70:30 w odniesieniu do liczby limfocytów. U koni czystej krwi arabskiej
stwierdzono jednak tendencje do limfopenii (77:23).
Z badań subpopulacji leukocytów (leukogramu) wynikało, że na znaczny wzrost
liczby leukocytów u badanych klaczy ma wpływ duża (względem wartości referencyjnych) liczba granulocytów, czyli sumaryczna zawartość neutrofili, eozynofili
i bazofili (tab. 1). Na podstawie przeprowadzonych analiz można stwierdzić, że
wszystkie średnie wartości badanych parametrów leukogramu mieściły się w granicach normy fizjologicznej (Winnicka 2008). Uzyskana średnia liczba granulocytów
w grupie klaczy rasy hanowerskiej była o 43,5% (p = 0,009) mniejsza niż u klaczy
rasy czystej krwi arabskiej (tab. 1).
Podczas analizy statystycznej istotności różnic pomiędzy wartościami procentowymi limfocytów ważne było, czy konie należą do grup różniących się rasowo.
Średnie wartości notowane u klaczy rasy konik polski i koni rasy czystej krwi arabskiej, które wynosiły odpowiednio 35,01% i 22,86%, ze statystycznego punktu widzenia różniły się między sobą o 53% (p = 0,032). Obliczone dla tego wskaźnika
przedziały ufności, które z 95% ufnością zawierały wartość parametru przeciętnego
zjawiska, w całości pokrywały się z przedziałami wartości referencyjnych dla koni
(tab. 1).
W obrazie białokrwinkowym znaczną różnicę w procentowej zawartości limfocytów we krwi obwodowej wykazano u klaczy rasy konik polski; parametr ten przyjął w tej grupie najwyższą wartość w porównaniu z pozostałymi grupami. Wzmożoną limfocytozę zanotowano również we krwi ras koni przeznaczonych do dyscyplin
jeździeckich (koń hanowerski, polski koń szlachetny półkrwi, ukraiński koń wierzchowy; tab. 1). Wiadomo, że wzrost WBC może wynikać z uruchomienia nieczynnej w normalnych warunkach fizjologicznych puli granulocytów i uwalniania ich ze
szpiku kostnego, co jest reakcją fizjologiczną na wzmożony wysiłek prowadzący do
leukocytozy miogennej (Jaskólski 2002). Jednocześnie wzrost liczby limfocytów we
krwi obwodowej stanowi prawidłową reakcję organizmu na uwalnianie hormonów
stresu – kortyzolu i adrenokortykotropiny – indukujących proces przechodzenia komórek układu limfatycznego z obwodowych narządów limfatycznych do naczyń
krwionośnych i jest naturalnie skorelowany z wysiłkiem fizycznym (Weiss, Wardrop
2010).
Monitorowanie parametrów RBC i HGB może być z powodzeniem wykorzystywane w przypadku koni sportowych do oceny stopnia ich wytrenowania (Szarska
1994, 2002) i przygotowania do wysiłku (Ogoński i in. 2008, 2010). W grupach badanych koni średnia liczba erytrocytów charakteryzowała się bardzo małym, nieprzekraczającym 5% współczynnikiem zmienności, co oznacza, że obserwowane
wartości w niewielkim stopniu odbiegały od wyznaczonych dla tych parametrów
wartości średnich. Statystycznie poziom krwinek czerwonych był podobny we
wszystkich grupach badanych klaczy (p > 0,05). Najwyższe średnie wartości zanotowano u rasy konik polski i klaczy rasy czystej krwi arabskiej, odpowiednio
(9,40 ± 0,45)*1012/l i (9,49 ± 0,62)*1012/l (tab. 2). Stwierdzono natomiast mniejsze
28
wartości liczby RBC we krwi klaczy ras polski koń szlachetny półkrwi, ukraiński
koń wierzchowy i hanowerskiej w porównaniu z krwią klaczy przeznaczonych do
hodowli (tab. 2).
Specyficzną reakcją organizmu konia sportowego na stres jest zdolność zwiększenia liczby RBC i poziomu HGB we krwi (Ogoński i in. 2008, 2010). W warunkach spoczynkowych pewna liczba erytrocytów u tych zwierząt jest gromadzona
w śledzionie. Podwyższone stężenie adrenaliny, wyrzucanej w warunkach stresowych spowodowanych wysiłkiem fizycznym do krążącej krwi, zwiększa zdolność
transportu tlenu do tkanek przez uruchomienie zdeponowanej w śledzionie puli erytrocytów. Zmiany wartości hematologicznych wskaźników podczas testów wysiłkowych mogą być wykorzystywane do oceny stopnia wytrenowania koni (Szarska
1994, 2002). Konie innych ras, nieprzeznaczonych do dyscyplin jeździeckich, nie
mają aż tak wyraźnie wyodrębnionych i cyklicznie powtarzających się okresów intensywnego wysiłku i spoczynku, w związku z czym określone obciążenia utrzymują się u nich na podobnym poziomie przez cały okres ich użytkowania (Ogoński i in.
2010). Badane klacze rasy konik polski, podobnie jak czystej krwi arabskiej, były
klaczami hodowlanymi, nie miały narzuconych okresów intensywnego wysiłku fizycznego, a utrzymywane były przez większą część roku na pastwiskach.
Wiadomo, że korzystnym efektem treningu jest wzrost pojemności tlenowej
krwi, wyrażający się wzrostem liczby krwinek czerwonych, co uwidacznia wzrost
wartości hematokrytu i stężenia hemoglobiny (Stopyra 2002, Weiss, Wardrop 2010).
Dane literaturowe pokazują, że u koni sportowych osiągających najlepsze wyniki
zanotowano bardziej istotne różnice między spoczynkowymi i wysiłkowymi wskaźnikami krwi (Evans i in. 1993, Neuberg, Geringer de Oedenberg 2007), o ile sam
wzrost stężenia HGB we krwi poprzedzony wysiłkiem fizycznym nie jest związany
ze stopniem wytrenowania koni (Kędzierski, Podolak 2002, Stopyra i in. 2004).
Szybkość, z jaką poziom HGB powraca do wartości przedwysiłkowej, może być parametrem wskazującym na stopień przygotowania organizmu konia do przyjęcia obciążeń fizycznych (Szarska 1994). Konie odznaczające się wysoką spoczynkową
zawartością hemoglobiny w erytrocytach są lepiej przygotowane do wysiłku. Na
przedłużone powysiłkowe utrzymywanie się wysokiej zawartości hemoglobiny
wpływa także w bardzo istotny sposób wiek konia (Kędzierski i in. 2007). W obliczu tych ustaleń stosunkowo niska zawartość hemoglobiny we krwi badanych klaczy sportowych mogła być związana z niedawno przebytym intensywnym okresem
treningowym i tym samym może świadczyć o przystosowaniu koni do znoszenia
wysiłku.
Następnym etapem badań była analiza poziomu hemoglobiny. Hemoglobina – czerwony barwnik zawarty w erytrocytach – ma zdolność wiązania tlenu i dostarczania
go do wszystkich komórek organizmu. U klaczy czystej krwi arabskiej i rasy konik
polski wykryto relatywnie wysoki poziom hemoglobiny, statystycznie wyższy od wartości tego parametru w grupie klaczy rasy hanowerskiej (o 27%, p = 0,024; tab. 2).
Obliczone stężenie hemoglobiny pokrywało się z wartościami referencyjnymi (Winnicka 2008).
Jak wiadomo z badań innych autorów (Kędzierski; Podolak 2002, Podolak i in.
2004), u koni rasy czystej krwi arabskiej poziom HGB oznaczony w spoczynku
utrzymywał się na stałym poziomie podczas sezonu startowego połączonego z inten29
sywnym wysiłkiem i nie był związany z wiekiem, ani ze stopniem wytrenowania
zwierząt. Może to świadczyć o pewnej specyfice metabolizmu tych koni lub/i o dobrym ich przygotowaniu do okresu wzmożonego wysiłku fizycznego (Kędzierski,
Podolak 2002, Podolak i in. 2004). W przypadku analizowania wartości RBC i HGB
istotny wpływ na ich wyniki ma także pora roku, w której dokonano poboru prób
krwi. Z badań wielu autorów (Szarska 2002, Ogoński i in. 2008) wynika, że zarówno liczba erytrocytów, jak i zawartej w nich hemoglobiny jest niższa w okresie wiosennym i wzrasta jesienią.
Hematokryt – procentowa zawartość elementów morfotycznych w objętości krwi
– w warunkach spoczynkowych mieści się zwykle w zakresie 32-53% (zależnie od
rasy, wieku i stopnia wytrenowania konia; Winnicka 2008, Weiss, Wardrop 2010).
Wskaźnik ten służy do rozpoznawania niedokrwistości w powiązaniu z innymi
wskaźnikami hematologicznymi oraz stanów odwodnienia i przewodnienia (Krumrych 2003). Porównując średni poziom hematokrytu u koni różnych ras udowodniono, że jego poziom między badanymi grupami statystycznie nie różnił się (p > 0,05;
tab. 2).
Wiadomo, że wskaźniki czerwonokrwinkowe służą głównie do ustalenia rodzaju
niedokrwistości (Weiss, Wardrop 2010). Wskaźnik MCV (mean corpuscular volume) to średnia objętość krwinki czerwonej, natomiast MCH (mean corpuscular hemoglobin) określa średnią zawartość (masę) hemoglobiny w krwince czerwonej.
Oba wskaźniki są pomocne w diagnostyce niedokrwistości. Średnie stężenie hemoglobiny w krwince czerwonej (MCHC, mean corpuscular hemoglobin concentration) jest jednym z parametrów morfologii krwi obwodowej, odnoszącym się do
opisu krwinek czerwonych (Begemann 1985, Neumfister i in. 2001, Weiss, Wardrop
2010).
Badając wskaźnik MCV (tab. 2), nie zanotowano istotnych różnic w średniej
wartości tego wskaźnika w badanych grupach (p > 0,05). Otrzymane średnie jego
wartości charakteryzowały się bardzo małym odchyleniem standardowym, na maksymalnym poziomie nie przekraczającym 1,5%. Oszacowane wyniki dla klaczy ze
wszystkich grup mieściły się w przedziale wartości referencyjnych (od 34 do 58 fl;
Winnicka 2008). Zanotowano statystycznie istotne różnice średniej zawartości hemoglobiny w erytrocycie między grupami klaczy ras konik polski i rasy hanowerskiej (większa w grupie klaczy rasy konik polski o 6%, p = 0,048). Najwyższy poziom MCHC uzyskano w grupie klaczy czystej krwi arabskiej – (36,49 ± 0,29) g/dl,
a najniższy – rasy hanowerskiej (32,11 ± 1,77) g/dl. Wyniki badań cechowały się
bardzo małym błędem odchylenia standardowego we wszystkich grupach koni, a ich
poziom nie przekroczył 3% wartości średniej MCHC. Ponadto na podstawie obliczeń stwierdzono, iż poziom średniej wartości tego parametru był statystycznie
istotny pomiędzy grupami klaczy rasy hanowerskiej i czystej krwi arabskiej (w grupie klaczy arabskich wyższy o 13%, p = 0,002) oraz grupami klaczy ras polski koń
szlachetny półkrwi i hanowerskiej (w grupie klaczy rasy hanowerskiej mniejszy o 12%,
p = 0,038).
Ocena wartości RDW (red cell distribution width), czyli tak zwanej miary zróżnicowania wielkości erytrocytów (stopień anizocytozy erytrocytów), była kolejnym
etapem naszych badań. Prawidłowy RDW oznacza względną homogenność komórek (ich podobną wielkość; Begemann 1985, Neumfister i in. 2001, Weiss, Wardrop
30
31
0,05 ± 0,001
7,46 ± 0,33
32,97 ± 1,37
PCT%
Średnia objętość płytki,
MPV
Stopień zróżnicowania
objętości płytek krwi,
PDW
Objaśnienia jak w tab. 1
74,87 ± 8,16
Polski koń
szlachetny półkrwi
Liczba płytek krwi,
PLT [109/l]
Parametry
35,08 ± 0,84
8,01 ± 0,27
0,08 ± 0,01
97,00 ± 10,68
Konik polski
33,36 ± 0,75
7,78 ± 0,24
34,52 ± 0,97
8,32 ± 0,21
0,05 ± 0,01
56,00 ± 4,65*3-4
p = 0,037
108,65 ± 19,08*3-4
p = 0,037
0,57 ± 0,48
Ukraiński koń
wierzchowy
Czystej krwi
arabskiej
Rasy
Values of platelet parameters of mares from different breeds
Wartości parametrów płytkowych klaczy różnych ras
36,11 ± 0,79
8,56 ± 0,25
0,07 ± 0,01
81,43 ± 8,51
Hanowerska
100-400•
150-400••
Wartości
referencyjne
Table 3
Tabela 3
2010). RDW powyżej wartości referencyjnych świadczy o ich heterogenności (anizocytozie), informuje o dużej rozpiętości wielkości krwinek czerwonych. Zaburzenia wartości RDW ocenia się zwykle razem z MCV w celu różnicowania przyczyny
niedokrwistości (Weiss, Wardrop 2010). Uzyskane wyniki cechowały się nieco wyższymi odchyleniami standardowymi przeciętnej wartości (11-17%). Średnia RDW
zanotowana w próbie krwi klaczy rasy czystej krwi arabskiej była wyższa od wartości w pozostałych grupach koni (tab. 2). Wartości RDW wyznaczone u klaczy z pozostałych grup miały zbliżone wartości. Wiadomo, że podwyższony poziom RDW
może wskazywać na znaczny udział retikulocytów, uwalnianych do krwi w ramach
kompensacji strat erytrocytów, co jest powiązane ze zwiększonym zapotrzebowaniem organizmu na tlen (Jashiki i in. 1995, Weiss, Wardrop 2010). Intensywna hemopoeza, zachodząca w szpiku, i przedwczesne uwalnianie dużych, niedojrzałych
jeszcze w pełni proerytrocytów do krwiobiegu ma za zadanie zmniejszyć skutki stresu powysiłkowego i zapobiec jego ewentualnym późniejszym następstwom (Rivero
2007). Na przykład u sportowców zwiększenie udziału retikulocytów we krwi jest
wyrazem adaptacji organizmu do znoszenia znacznych i powtarzających się obciążeń fizycznych (Mel’nikov, Vikulov 2001).
Wartości parametrów płytek u klaczy różnych ras przedstawiono w tabeli 3.
Trombocyty, będące fragmentami megakariocytów, odpowiadają za tworzenie czopów hemostatycznych i uwalnianie związków obkurczających mięśniówkę naczynia
krwionośnego w miejscu przerwania jego ciągłości, zapobiegają tym samym wynaczynieniu się krwi z uszkodzonych naczyń (Weiss, Wardrop 2010). Ta właściwość
płytek krwi jest elementem składającym się na zdolność organizmu do utrzymania
homeostazy, ale nadpłytkowość może też stać się przyczyną procesów zatorowozakrzepowych. Podwyższona zawartość płytek krwi (PLT) ustalona u klaczy rasy
czystej krwi arabskiej została powiązana ze stałym ich wykorzystaniem w celach reprodukcyjnych (tab. 3). Istotnych statystycznie różnic wartości parametru średniej
objętości trombocytów (MPV) między badanymi grupami klaczy w niniejszych badaniach nie wykazano (tab. 3). Badania przeprowadzone przez Piccione i in. (2008)
dowiodły, że wysiłek fizyczny u koni sportowych wyraźnie wpływa na intensywność agregacji trombocytów. Podwyższone wartości markerów hemostazy mogą
utrzymywać się u koni sportowych przez dłuższy czas po wysiłku (Weiss, Wardrop
2010).
PODSUMOWANIE
Podstawowe wskaźniki hematologiczne klaczy różnych ras mieszczą się w przedziałach przyjmowanych wartości referencyjnych. Na podstawie przedstawionej
analizy porównawczej otrzymano zależności między podstawowymi wskaźnikami
hematologicznymi a rasami koni. Istotną różnicę liczby leukocytów, m.in. liczby
granulocytów, zanotowano między średnimi w grupach klaczy rasy czystej krwi
arabskiej i hanowerskiej. Podczas analizy statystycznej istotności różnic pomiędzy
wartościami procentowymi limfocytów zanotowano wyższy poziom tego parametru
u klaczy rasy konik polski w porównaniu z wartościami w grupie klaczy czystej
krwi arabskiej.
32
Statystycznie poziom krwinek czerwonych był podobny we wszystkich grupach
badanych klaczy. Najwyższe średnie wartości HGB zanotowano u ras konik polski
i czystej krwi arabskiej. Relatywnie najniższa zawartość hemoglobiny została oznaczona we krwi badanych klaczy rasy hanowerskiej. We własnych badaniach wykazano, iż u klaczy rasy czystej krwi arabskiej średnie stężenie hemoglobiny w erytrocytach (MCHC) przyjęło najwyższą wartość spośród wszystkich badanych grup.
Także zawartość erytrocytów we krwi (RBC) i wskaźnik ich anizocytozy (RDW)
miały najwyższą wartość właśnie w tej grupie badanych zwierząt. MCHC w grupie
klaczy rasy hanowerskiej przyjęło relatywnie niską wartość w porównaniu z pozostałymi grupami. Nie wykluczono, że przyczyną tego zjawiska mogły być adaptacyjne zmiany w układzie krwiotwórczym, spowodowane codziennym treningiem.
Liczba płytek krwi badanych klaczy była nieznacznie mniejsza od przedziału
wartości referencyjnych. Podwyższone wartości liczby trombocytów PLT, obserwowane u badanych klaczy rasy czystej krwi arabskiej, były fizjologiczną reakcją
ich organizmu. Można tak wnioskować, gdyż badane konie nie wykazywały żadnych objawów chorobowych, a wyznaczona wartość PLT mieściła się w dolnych
granicach referencyjnych.
LITERATURA
Begemann H. 1985. Hematologia praktyczna. PZWL, Warszawa.
Dembińska-Kieć A., Naskalski J.W. 2002. Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej. Urban & Partner, Wrocław.
Evans D.L., Harris R., Snow D.H. 1993. Correlation of racing performance with blood lactate
und heart rate after exercise in Thoroughbred horses. Equine Vet. J., 25: 441-445.
Gammie J.L. 1995. Arabian horses. Abdo & Daughters, Minnesota, USA.
Hendricks B.L. 2007. International Encyclopedia of Horse Breeds. University of Oklahoma
Press, USA.
Jakubowski Z., Kabata J., Kalinowski L., Szczepańska-Konkel M., Angielski S. 1995. Badania laboratoryjne w codziennej praktyce. MAKmed., Gdańsk.
Jashiki K., Kusunose R., Tagaki S. 1995. Diurnal variations of blood constituents in young
thoroughbred horses. J. Equine Sci., 6: 91-97.
Jaskólski A. 2002. Podstawy fizjologii wysiłku fizycznego. Wyd. AWF, Wrocław.
Jaworski Z. 2007. Bezcenne koniki. Akademia, 2(10): 32-33.
Kerswell J. 1994. Konie, świat koni w 200 kolorowych fotografiach. Wyd. R. Kluszczyński,
Kraków.
Kędzierski W. 2005. Wpływ intensywnego wysiłku na wybrane wskaźniki hematologiczne
i biochemiczne krwi koni rasy arabskiej. Acta Sci. Pol., Medicina Veterinaria, 4(1): 113-119.
Kędzierski W., Podolak M. 2002. Wpływ treningu koni rasy arabskiej na poziom parametrów
biochemicznych związanych z gospodarką węglowodanowo-lipidową. Med. Wet., 58(10):
788-791.
Kędzierski W., Kowalik S., Janczarek I. 2007. Wybrane wskaźniki biochemiczne i hematologiczne oraz częstotliwość skurczów serca u koni rasy kłusak francuski w kolejnych etapach treningu. Acta Sci. Pol., Medicina Veterinaria, 6(2): 15-24.
Kownacki M. 1984. Koniki polskie. PWN, Warszawa.
Krumrych W. 2003. Wskaźniki laboratoryjne krwi koni – wartości referencyjne i interpretacja. Państwowy Instytut Weterynarii, Puławy.
33
Kulisiewicz J., Łojek J. 1996. Konie i kuce. Oficyna Wydawnicza Multico, Warszawa.
Mel’nikov A.A., Vikulov A.D. 2001. Age-Related Erythrocyte Structure and Rheological
Blood Properties in Athletes. Human Physiology, 28(2): 214-218.
Miros V.V., Golovko V.A., Tkachova I.V. 2007. Horse breeding: a training manual. Kharkov
(in Russian).
Neuberg K., Geringer de Oedenberg H. 2007. Wpływ treningu na wybrane parametry
hematologiczne u koni sportowych. Acta. Sci. Pol. Zootechnica, 6(4): 59-68.
Neumfister B., Besenthal I., Liebich H. 2001. Diagnostyka laboratoryjna. Urban & Partner,
Warszawa.
Ogoński T., Pikuła R., Kopczyński P. 2010. Wpływ wysiłku fizycznego na wartość wybranych wskaźników hematologicznych i antyoksydacyjnych u koni będących w różnych
okresach treningu. Acta Sci. Pol., Zootechnica, 9(4): 173-180.
Ogoński T., Pikuła R., Majewski G. 2008. Blond plasma antioxidants and dehydration in
three-month-long trained Standardbred trotters before and after intensive race. Med. Wet.,
64(4): 421-426.
Persson S.G.B. 1997. Hart rate and blond lactate responses to submaximal treadmill exercise
in the normally performing Standardbred trotter – age and sex variations and predictability from the total red blood cell volume. J. Vet. Med., A44: 125-132.
Piccione G., Grasso F., Fazio F., Giudice E. 2008. The effect of physical exercise on the daily
rhythm of platelet aggregation and body temperature in horses. Vet. J., 176(2): 216-220.
Podolak M., Kędzierski W., Janczarek I. 2004. Wpływ intensywnego treningu na poziom wybranych parametrów biochemicznych krwi i liczbę tętna u koni rasy arabskiej. Med. Wet.,
60: 403-406.
Program hodowli koni rasy polski koń szlachetny półkrwi. 2005. Polski Związek Hodowców
Koni, Warszawa.
Rivero J.L. 2007. A scientific background for skeletal muscle conditioning in equine practice.
J. Vet. Med. A, Physiol. Pathol. Clin. Med., 54(6): 321-332.
Roberts P. 1996. Wszystko o koniu. Wyd. Kluszczyński, Kraków.
Stopyra A. 2002. Wskaźniki gospodarki tlenowej i aktywność wybranych enzymów surowicy
koni w warunkach ekstremalnego wysiłku. Med. Wet., 58: 543-547.
Stopyra A. Sobiech P., Zbanyszek M., Pomianowski A., Procajło A., Rajski A. 2004. Wpływ
treningu na zmiany zawartości 2,3-difosfoglicerynianu we krwi koni w różnym wieku.
Med. Wet., 60: 776-779.
Szarska E. 1994. Ocena wydolności koni podczas zawodów konkurencji WKKW. Med. Wet.,
50(6): 274-276.
Szarska E. 2002. Wykorzystanie badań diagnostycznych krwi do oceny stanu zdrowia i zaawansowania treningowego koni wyczynowych. Wyd. SGGW, Warszawa.
Volkov D.A., Latka O.M. 2006. Ukrainian warmblood. Kharkov (in Ukrainian).
Weiss D., Wardrop K.J. 2010. Schalm’s Veterinary Hematology. Wiley-Blackwell, USA.
Winnicka A. 2008. Wartości referencyjne podstawowych badań laboratoryjnych w weterynarii. Wyd. SGGW, Warszawa.
Zar J.H. 1999. Biostatistical Analysis. Prentice-Hall Inc., Englewood Cliffs, New Jersey.
34