plan wynikowy: geografia społeczno

PLAN WYNIKOWY: GEOGRAFIA SPOŁECZNO-EKONOMICZNA – POZIOM ROZSZERZONY
WYMAGANIA
DZIAŁ
I. DEMOGRAFIA
I PROCESY
OSADNICZE
TEMAT
1. Wzrost liczby
ludności świata
programowe podstawowe
Uczeń:
Uczeń:
r wyjaśnia pojęcia: współczynnik urodzeń, współczynnik
r wyjaśnia pojęcia: regres demograficzny, dzietność,
r wyjaśnia przyczyny zmian liczby ludności świata na prze-
r
r
r
r
r
12
r
r
2. Cechy demograficzne
społeczeństw na
świecie
zgonów, przyrost naturalny, eksplozja demograficzna,
podaje aktualną liczbę ludności świata,
wymienia najludniejsze kraje świata i wskazuje je na mapie,
odszukuje w roczniku statystycznym dane dotyczące liczby
ludności i przyrostu naturalnego,
podaje okresy najszybszego wzrostu zaludnienia świata,
wymienia czynniki decydujące o tempie przyrostu naturalnego,
analizuje wykres przedstawiający fazy rozwoju demograficznego,
wymienia skutki eksplozji demograficznej.
r wyjaśnia pojęcia: współczynnik feminizacji, współczyn-
r
r
r
r
r
geo_spol_ekon.indd 12
programowe ponadpodstawowe
nik maskulinizacji, piramida wieku i płci, społeczeństwo
młode, społeczeństwo stare, średnia długość życia, wiek:
przedprodukcyjny, produkcyjny, poprodukcyjny,
wyróżnia kryteria podziału społeczeństw na młode i stare,
opisuje strukturę wiekową społeczeństwa młodego i starego,
wyróżnia przyczyny dużej dzietności kobiet w krajach rozwijających się oraz małej w krajach rozwiniętych gospodarczo,
wyróżnia czynniki wpływające na poziom aktywności zawodowej,
opisuje strukturę demograficzną (wieku, płci, zatrudnienia) wybranego państwa na podstawie wykresów liniowych, słupkowych oraz piramidy wieku i płci ludności.
strzeni dziejów,
r opisuje czynniki wpływające na wielkość przyrostu natu-
ralnego,
r analizuje przyczyny zróżnicowania wielkości przyrostu na-
turalnego w państwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego,
r ocenia tendencje zmiany przyrostu naturalnego w poszczególnych fazach rozwoju demograficznego,
r ocenia konsekwencje eksplozji demograficznej,
r przedstawia dynamikę zmian liczby ludności na świecie.
r wyjaśnia pojęcie: wskaźnik aktywności zawodowej,
r analizuje przyczyny kształtowania się społeczeństwa mło-
dego i starego,
r charakteryzuje cechy i problemy społeczeństwa starego
i młodego,
r formułuje zależność między strukturą wieku a poziomem
rozwoju społeczno-gospodarczego społeczeństwa,
r wyjaśnia dysproporcje w długości trwania życia kobiety
i mężczyzny w wybranych państwach i regionach świata,
r opisuje poziom aktywności zawodowej w wybranych gru-
pach państw, uwzględniając wiek, płeć, poziom rozwoju
gospodarczego itp.,
r analizuje i interpretuje piramidy wieku i płci ludności różnych krajów,
r opisuje strukturę zatrudnienia ludności w państwach
o różnym poziomie rozwoju gospodarczego,
r analizuje przyczyny i skutki bezrobocia w państwach
o różnym poziomie rozwoju gospodarczego.
20.1.2008 16:51:05
3. Zróżnicowanie
etniczne ludności
świata
r wyjaśnia pojęcia: rasa, Mulat, Metys, Zambos, rasizm, jęr
r
r
r
4. Rozmieszczenie
ludności na świecie
r wyjaśnia pojęcia: ekumena, anekumena, subekumena,
r
r
13
r
r
5. Migracje ludności na
świecie
wskaźnik gęstości zaludnienia, bariera osadnicza,
wyróżnia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności,
oblicza wskaźnik gęstości zaludnienia dla wybranego państwa świata,
wskazuje na mapie świata regiony lub państwa o największej i najmniejszej gęstości zaludnienia,
wymienia przykłady skutków nadmiernej koncentracji
ludności w państwach słabo rozwiniętych.
r wyjaśnia pojęcia: dialekt, gwara,
r wskazuje na mapie obszary o największym zróżnicowaniu
rasowym, wyjaśniając przyczyny takiego stanu,
r wyróżnia języki używane przez największą liczbę ludności
na świecie, podaje przykłady języków o znaczeniu międzynarodowym,
r wyróżnia używane na świecie rodzaje alfabetów i przyporządkowuje im grupy państw, w których są one stosowane,
r charakteryzuje największe religie świata: chrześcijaństwo,
islam, hinduizm, buddyzm, judaizm, wskazuje na mapie
przykładowe państwa, w których dominują poszczególne
religie,
r ocenia na wybranych przykładach rolę religii w życiu społeczeństwa i państwa.
r wyjaśnia pojęcie: fizjologiczna gęstość zaludnienia,
r na podstawie mapy opisuje przestrzenne zróżnicowanie
gęstości zaludnienia,
r analizuje wpływ poszczególnych czynników przyrodni-
czych i pozaprzyrodniczych na rozmieszczenie ludności,
r wskazuje na mapie regiony świata, gdzie szybko maleje
wskaźnik fizjologicznej gęstości zaludnienia i określa konsekwencje tego zjawiska,
r analizuje dysproporcje w rozmieszczeniu ludności w skali
świata i poszczególnych kontynentów.
r wyjaśnia pojęcia: migracja, emigracja, imigracja, repatria-
r charakteryzuje pozytywne i negatywne skutki migracji dla
r
r
r analizuje przyczyny dodatniego i ujemnego salda migracji
r
r
r
6. Sieć osadnicza
zyk oficjalny, religia monoteistyczna, religia politeistyczna,
wyróżnia główne rasy ludzkie i podaje ich podstawowe
cechy, wskazuje na mapie obszary największej koncentracji kolejnych ras,
podaje przykłady języków zaliczanych do poszczególnych
grup językowych rodziny indoeuropejskiej,
wymienia języki zaliczane do tzw. języków oficjalnych,
wymienia religie świata mające najwięcej wyznawców
i wskazuje na mapie przykładowe państwa, w których one
dominują.
cja, saldo migracji, przyrost rzeczywisty,
wyróżnia rodzaje migracji ze względu na czas ich trwania,
wymienia główne przyczyny migracji: ekonomiczne, zdrowotne, społeczne, religijne, ekologiczne, polityczne,
wyróżnia i wskazuje na mapie główne kierunki przemieszczania się ludności na świecie,
wymienia pozytywne i negatywne skutki migracji,
wyjaśnia różnice między państwem emigracyjnym a państwem imigracyjnym.
r wyjaśnia pojęcia: osadnictwo, miasto, wieś, funkcje miast,
r wymienia główne cechy osadnictwa wiejskiego,
r wyróżnia podstawowe funkcje miastotwórcze i podaje
przykłady miast, które dzięki nim powstały,
r wyjaśnia przyczyny wielofunkcyjnego charakteru większo-
regionów o nasilonym zjawisku imigracji lub emigracji,
w wybranych krajach,
r ocenia na wybranych przykładach skutki migracji dla kra-
jów emigracyjnych i imigracyjnych,
r analizuje zależność między poziomem rozwoju społeczno-
gospodarczego a ruchami migracyjnymi ludności.
r opisuje wybrane przykłady typów przestrzennych wsi (pla-
cowych, jednodrożnych, wielodrożnych, rozproszonych),
r opisuje układ przestrzenny miasta średniowiecznego,
r porównuje uwarunkowania historyczne, kulturowe i cywi-
lizacyjne rozwoju miast na różnych kontynentach.
ści miast.
geo_spol_ekon.indd 13
20.1.2008 16:51:05
WYMAGANIA
DZIAŁ
I. DEMOGRAFIA
I PROCESY
OSADNICZE
(ciąg dalszy)
TEMAT
7. Fizjonomia miast
programowe podstawowe
Uczeń:
Uczeń:
r wyjaśnia pojęcie: fizjonomia miasta,
r wymienia podstawowe typy fizjonomiczne miast na świe-
r porównuje układy przestrzenne europejskich miast o za-
cie i wskazuje ich przykłady na mapie,
r rozpoznaje typy fizjonomiczne miast na podstawie opisu,
fotografii.
8. Współczesne procesy
urbanizacji
r wyjaśnia pojęcia: urbanizacja, wskaźnik urbanizacji, aglo-
14
r
r
r
r
r
r
II. ROLNICTWO
geo_spol_ekon.indd 14
programowe ponadpodstawowe
meracja monocentryczna, aglomeracja policentryczna,
megalopolis,
wymienia płaszczyzny procesu urbanizacji,
wyróżnia i opisuje kolejne fazy urbanizacji, wyjaśnia przyczyny kryzysu śródmieścia,
wymienia przyczyny eksplozji miast w krajach słabo rozwiniętych gospodarczo w drugiej połowie XX wieku,
wyróżnia i wskazuje na mapie największe zespoły miejskie
świata,
rozpoznaje na schematach poszczególne typy zespołów
miejskich,
wyróżnia skutki koncentracji ludności w zespołach miejskich.
1. Przyrodnicze warunki r wyjaśnia pojęcia: okres wegetacyjny roślin, żyzność gleby,
rozwoju rolnictwa na
urodzajność gleby, melioracja,
świecie
r wyróżnia najważniejsze funkcje rolnictwa,
r wymienia i opisuje czynniki przyrodnicze warunkujące
rozwój rolnictwa na świecie,
r wymienia cechy klimatu, gleb, ukształtowania powierzchni oraz zasobów wodnych, które sprzyjają rozwojowi rolnictwa,
r wskazuje na mapie obszary o najkorzystniejszych warunkach
dla rozwoju rolnictwa na poszczególnych kontynentach,
r formułuje zależności między poziomem rozwoju rolnictwa
a warunkami przyrodniczymi.
łożeniach średniowiecznych, renesansowych i dziewiętnastowiecznych,
r charakteryzuje czynniki wpływające na zróżnicowanie fizjonomii miast na świecie,
r porównuje uwarunkowania historyczne, kulturowe i cywilizacyjne rozwoju miast na różnych kontynentach,
r opisuje i porównuje typy fizjonomiczne miast europejskich,
amerykańskich, afrykańskich i wschodnioazjatyckich.
r wyjaśnia pojęcia: suburbanizacja, dezurbanizacja, reurba-
nizacja,
r wyjaśnia zjawisko urbanizacji pozornej i wskazuje na ma-
pie regiony świata, w których ono występuje,
r porównuje aglomerację monocentryczną, policentryczną
i megalopolis,
r wskazuje na mapie przykłady różnych typów zespołów
miejskich,
r omawia kierunki i przyczyny zmian w rozwoju wielkich
aglomeracji miejskich,
r charakteryzuje główne zagrożenia dla środowiska przy-
rodniczego wynikające z rozwoju miast.
r dokonuje analizy środowiska przyrodniczego wybranych
regionów pod kątem przydatności dla rozwoju rolnictwa,
r wskazuje na mapie obszary o bardzo korzystnych i nie-
korzystnych warunkach naturalnych rozwoju rolnictwa na
świecie i w Polsce oraz uzasadnia swój wybór,
r charakteryzuje na podstawie wybranych regionów świata
warunki przyrodnicze wpływające na rozwój rolnictwa,
r analizuje udział rolnictwa w tworzeniu PKB w wybranych
krajach.
20.1.2008 16:51:05
2. Pozaprzyrodnicze
czynniki rozwoju
rolnictwa
r wyjaśnia pojęcia: kultura rolna, struktura agrarna, inter-
r
r
r
r
r
3. Typy rolnictwa na
świecie
15
4. Rozmieszczenie
produkcji roślinnej
i zwierzęcej na
świecie
wencjonizm państwowy, spółdzielczość, dzierżawa, wielkoobszarowe gospodarstwo plantacyjne,
wymienia działania zmierzające do modyfikacji warunków
przyrodniczych dla potrzeb rolnictwa,
wyróżnia pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa,
wymienia podstawowe typy własności w rolnictwie i ich
wpływ na poziom rozwoju rolnictwa,
wyróżnia podstawowe elementy struktury użytkowania
ziemi,
wymienia i wskazuje na mapie obszary o najkorzystniejszych warunkach dla rozwoju rolnictwa na świecie.
r wyjaśnia pojęcia: plony, zbiory, rolnictwo intensywne, rol-
nictwo ekstensywne, towarowość rolnictwa, monokultura,
rolnictwo plantacyjne,
r opisuje cechy rolnictwa intensywnego i ekstensywnego
oraz ich rodzaje,
r wymienia i wskazuje przykłady występowania różnych typów rolnictwa na świecie,
r na podstawie danych statystycznych określa poziom produkcji rolnej wybranego regionu lub kraju.
r wyjaśnia pojęcie: rośliny alimentacyjne,
r klasyfikuje rośliny uprawne według celów produkcji,
r wskazuje na mapie główne obszary upraw pszenicy, ku-
kurydzy i ryżu,
r wymienia główne rośliny okopowe i cukrodajne, wskazuje
na mapie najważniejsze regiony upraw,
r wyróżnia podstawowe rośliny oleiste i cukrodajne, wska-
r porównuje czynniki społeczno-ekonomiczne w krajach
o różnym poziomie rozwoju gospodarczego,
r ocenia poziom gospodarki rolnej wybranych państw świa-
ta na podstawie analizy danych statystycznych,
r ocenia na podstawie analizy map tematycznych i czynni-
ków społeczno-ekonomicznych warunki rozwoju rolnictwa
wybranych obszarów na świecie.
r analizuje przyczyny zróżnicowania efektywności rolnictwa
w różnych regionach świata,
r rozpoznaje typ rolnictwa wybranych krajów na podstawie
analizy wskaźników efektywności rolnictwa,
r formułuje zależność między nakładami kapitału i pracy
a efektywnością rolnictwa,
r analizuje i wyjaśnia prawidłowości w rozmieszczeniu rol-
nictwa intensywnego i ekstensywnego na świecie,
r omawia przyczyny pustynnienia strefy Sahelu.
r opisuje rozmieszczenie głównych roślin alimentacyjnych
na świecie,
r charakteryzuje wymagania przyrodnicze i pozaprzyrodni-
cze decydujące o rozmieszczeniu upraw roślin okopowych,
oleistych, cukrodajnych włóknistych i używek,
r opisuje czynniki wpływające na rozmieszczenie hodowli
zwierząt na świecie.
zuje na mapie głównych producentów,
r wyróżnia najważniejsze gatunki zwierząt hodowlanych
i wskazuje na mapie główne obszary ich hodowli.
5. Regiony rolnicze
świata
geo_spol_ekon.indd 15
r wymienia kryteria stosowane przy wyróżnianiu regionów
rolniczych,
r wyróżnia i wskazuje na mapie najważniejsze regiony rolnicze, uwzględniając ich udział w światowej produkcji
żywności,
r wymienia regiony o przewadze rolnictwa intensywnego
i ekstensywnego.
r charakteryzuje wybrane regiony rolnicze,
r porównuje wybrane regiony rolnicze świata,
r ocenia perspektywy rozwoju wybranych regionów rolni-
czych.
20.1.2008 16:51:06
WYMAGANIA
DZIAŁ
II. ROLNICTWO
(ciąg dalszy)
TEMAT
6. Rozwój rybołówstwa
na świecie
7. Gospodarka leśna na
świecie
programowe podstawowe
Uczeń:
Uczeń:
r wymienia i wskazuje na mapie najważniejsze łowiska na
r wyróżnia zależności między cechami przyrodniczymi mórz
świecie,
r wymienia podstawowe czynniki wpływające na rozmieszczenie łowisk na świecie,
r wymienia podstawowe ustalenia Konwencji Prawa Morza,
r wyróżnia i wskazuje na mapie państwa o największych połowach morskich i słodkowodnych.
r wyjaśnia pojecie: lesistość,
r wymienia przyczyny zróżnicowania wskaźnika lesistości
na świecie,
r wyróżnia i wskazuje na mapie największe kompleksy leśne
16
8. Problemy
wyżywienia ludności
na świecie
stwa,
r opisuje strukturę połowów według gatunków ryb,
r wyjaśnia przyczyny znacznego spadku wielkości połowu
ryb u zachodnich wybrzeży Ameryki Południowej.
r wyjaśnia pojecie: deforestacja,
r analizuje znaczenie przyrodnicze i gospodarcze lasów,
r porównuje zakres i sposób wykorzystania lasów: równiko-
wego i borealnego,
r porównuje gospodarkę leśną w krajach rozwijających się
r wyjaśnia pojęcia: głód jawny, głód utajony, niedożywienie,
r wyróżnia i wskazuje na mapie obszary nadwyżek i niedo-
r formułuje zależność między poziomem wyżywienia lud-
i krajach wysoko rozwiniętych.
ności a rozwojem gospodarczym kraju,
borów żywności na świecie,
opisuje zróżnicowane poziomu wyżywienia ludności na
świecie,
wymienia podstawowe przyczyny występowania głodu,
wykazuje różnice miedzy głodem jawnym a głodem utajonym,
podaje przykłady ograniczenia zjawiska głodu.
r porównuje przyczyny głodu w krajach wysoko i słabo roz-
r wyjaśnia pojęcie: slums,
r wymienia najważniejsze przyczyny zróżnicowania stanu
r analizuje podstawowe czynniki determinujące zróżnico-
r
r
r
geo_spol_ekon.indd 16
a wydajnością zlokalizowanych na nich łowisk,
r opisuje znaczenie dostępu do morza dla gospodarki pań-
na świecie (lasy strefy równikowej, tajga),
r wymienia korzyści i zagrożenia wynikające z wycinania
lasów Amazonii,
r wymienia podstawowe funkcje lasów,
r wymienia i wskazuje na mapie głównych producentów
drewna i papieru na świecie.
r
9. Geograficzne
uwarunkowania
stanu zdrowotnego
ludności
programowe ponadpodstawowe
zdrowotnego ludności na świecie,
r omawia podstawowe rodzaje chorób zakaźnych i wskazuje na mapie obszary (lub „ogniska”) ich występowania,
r wymienia choroby charakterystyczne dla ludności krajów
wysoko rozwiniętych, podaje przyczyny ich rozprzestrzeniania się.
winiętych,
r charakteryzuje założenia i skutki „zielonej rewolucji”,
r ocenia skuteczność sposobów ograniczenia głodu na świe-
cie.
wanie stanu zdrowia ludności na świecie,
r ocenia udział wydatków w budżecie w kontekście dostęp-
ności do służby zdrowia w wybranych krajach,
r analizuje przyczyny wysokiego odsetka zachorowań na
AIDS w Afryce,
r proponuje sposoby zapobiegania rozprzestrzenianiu się
chorób zakaźnych na świecie.
20.1.2008 16:51:06
III. ENERGETYKA
I PRZEMYSŁ
r wyjaśnia pojęcia: energetyka, bilans energetyczny,
r wyróżnia rodzaje źródeł energii, uwzględniając podział na
r charakteryzuje problem wyczerpywania się złóż surowców
2. Rozmieszczenie
surowców
energetycznych na
świecie
r opisuje cechy obszarów wydobycia surowców nieodna-
r opisuje tendencje zmian w wydobyciu węgla, ropy nafto-
3. Produkcja energii
elektrycznej na
świecie
r wyjaśnia pojęcia: energetyka cieplna, jądrowa, wodna,
r analizuje wielkość produkcji energii elektrycznej oraz jej
r
r
1. Bilans energetyczny
świata
zasoby odnawialne i nieodnawialne,
r wskazuje na mapie obszary ujemnego bilansu energetycznego,
r opisuje udział poszczególnych surowców energetycznych
w światowej strukturze zużycia energii pierwotnej.
wialnych (ropy naftowej, gazu ziemnego, węgla kamiennego, węgla brunatnego i uranu) i wskazuje je na mapie,
r wymienia głównych producentów podstawowych surowców nieodnawialnych.
17
r
r
r
r
4. Czynniki lokalizacji
przemysłu
r wyjaśnia pojęcia: przemysł, lokalizacja przymusowa, lo-
r
r
r
r
geo_spol_ekon.indd 17
geotermiczna, sprawność energetyczna, alternatywne źródła energii,
opisuje zróżnicowanie wielkości produkcji energii elektrycznej w różnych regionach świata,
wymienia największych producentów energii elektrycznej,
wyróżnia typy elektrowni i podaje przykłady ich zróżnicowanego udziału w produkcji energii elektrycznej w wybranych państwach świata,
wyróżnia alternatywne źródła energii,
wymienia przykłady wykorzystania alternatywnych źródeł
energii na świecie.
kalizacja związana, lokalizacja swobodna, korzyści aglomeracji,
omawia podstawowe funkcje przemysłu,
wyróżnia główne etapy rozwoju przemysłu,
wyróżnia podstawowe typy lokalizacji przemysłu,
opisuje wybrane czynniki lokalizacji i ich wpływ na określone typy zakładów przemysłowych.
energetycznych ze szczególnym uwzględnieniem ropy
naftowej,
r wymienia przyczyny malejącego udziału węgla kamiennego w światowym bilansie energetycznym,
r określa sposoby zmniejszania deficytu energii.
wej i gazu ziemnego,
r analizuje przyczyny zróżnicowania regionów pod wzglę-
dem wydobycia, importu i eksportu surowców energetycznych,
r charakteryzuje czynniki, które decydują o rosnącym wydobyciu i spożyciu gazu ziemnego na świecie.
r
r
r
r
r
zużycia na 1 mieszkańca jako miernika rozwoju gospodarczego,
charakteryzuje czynniki decydujące o lokalizacji elektrowni cieplnych, jądrowych i wodnych,
ocenia rolę alternatywnych źródeł energii w bilansie energetycznym świata,
opisuje wady i zalety elektrowni atomowych,
ocenia konieczność zmian w światowej strukturze wykorzystania surowców energetycznych,
analizuje procentowy udział różnych typów elektrowni
w bilansie energetycznym świata,
charakteryzuje propozycje wdrażania nowoczesnych systemów energetycznych (systemy hybrydowe).
r charakteryzuje poszczególne etapy rozwoju przemysłu,
r klasyfikuje czynniki lokalizacji przemysłu,
r wyjaśnia różnice między lokalizacją przymusową, związa-
ną a swobodną,
r analizuje znaczenie czynników lokalizacji dla wybranych
gałęzi przemysłowych,
r porównuje czynniki lokalizacji i ich zmieniającą się rolę
w rozmieszczeniu zakładów przemysłowych.
20.1.2008 16:51:06
WYMAGANIA
DZIAŁ
III. ENERGETYKA
I PRZEMYSŁ
(ciąg dalszy)
TEMAT
5. Struktura gałęziowa
przemysłu
przetwórczego
programowe podstawowe
Uczeń:
Uczeń:
r wskazuje na mapie główne obszary występowania rud że-
r porównuje czynniki lokalizacji zakładów przemysłu hutni-
r
r porównuje strukturę gałęziową przemysłu w krajach wy-
r
r
r
6. Okręgi przemysłowe
świata
czego, chemicznego, włókienniczego i spożywczego,
soko rozwiniętych i w krajach rozwijających się,
r opisuje rozwój wybranej gałęzi przemysłowej na podsta-
wie analizy tabel statystycznych, schematów i map tematycznych.
18
r porównuje strukturę gałęziową okręgów przemysłowych
r
r
r
r na przykładach wybranych technopolii charakteryzuje czyn-
r
r
wy, region przemysłowy, technopolie,
wyróżnia kryteria wydzielania okręgów przemysłowych,
klasyfikuje typy okręgów przemysłowych,
wskazuje na mapie i opisuje wybrane wielkie okręgi przemysłowe świata,
wyszczególnia gałęzie i branże przemysłu zaliczane do
przemysłu zaawansowanej technologii,
wymienia podstawowe czynniki lokalizacji przemysłu
high-tech,
podaje przykłady największych korporacji high-tech na
świecie.
o genezie surowcowej, miejskiej i transportowej,
niki lokalizacji przemysłu zaawansowanej technologii,
r analizuje lokalizację przemysłu zaawansowanej technolo-
gii w krajach wysoko rozwiniętych,
r proponuje lokalizację nowych technopolii oraz uzasadnia
swój wybór.
r wyjaśnia pojęcia: deglomeracja przemysłu, specjalna stre-
r charakteryzuje proces restrukturyzacji na przykładzie wy-
r
r charakteryzuje strategię gospodarki otwartej,
r porównuje przemiany zachodzące w przemyśle w krajach
r
r
r
r
geo_spol_ekon.indd 18
laza i wybranych metali nieżelaznych,
wymienia czynniki lokalizacji hut i wskazuje na mapie
najważniejszych producentów stali surowej i metali nieżelaznych,
wyróżnia podstawowe branże przemysłu elektromaszynowego, wskazuje jego największe ośrodki na mapie świata,
wymienia czynniki lokalizacji zakładów przemysłu chemicznego, wyróżnia wiodące branże tej gałęzi przemysłu,
opisuje podstawowe cechy przemysłu włókienniczego
i spożywczego.
r wyjaśnia pojęcia: ośrodek przemysłowy, okręg przemysło-
r
7. Przemiany
gospodarcze na
świecie
programowe ponadpodstawowe
fa ekonomiczna, restrukturyzacja przemysłu, rewitalizacja,
globalizacja,
opisuje proces restrukturyzacji przemysłu w krajach rozwiniętych i wymienia jego skutki dla gospodarki,
wymienia cechy gospodarki postindustrialnej,
wyjaśnia przyczyny szybkiego rozwoju gospodarczego
państw Azji Południowo-Wschodniej,
opisuje rosnącą rolę Chin i Indii w gospodarce światowej,
wymienia przykłady największych korporacji przemysłowych świata oraz dominujące w nich gałęzie i branże
przemysłowe,
branego okręgu przemysłowego,
wysoko rozwiniętych, krajach Europy Środkowo-Wschodniej i w krajach rozwijających się,
r przedstawia współczesne tendencje zmian w koncentracji
przemysłu na świecie,
r ocenia znaczenie wielkich międzynarodowych koncernów
w rozwoju przemysłu na świecie.
20.1.2008 16:51:06
r opisuje tendencje zmian w koncentracji przemysłu na
świecie.
IV. USŁUGI
1. Usługi na świecie
r dokonuje podziału usług według różnych kryteriów,
r wyróżnia czynniki wpływające na poziom rozwoju usług,
r wyróżnia podstawowe grupy działalności usługowych we-
dług Europejskiej Klasyfikacji Działalności (EKD),
r omawia etapy rozwoju usług i najważniejsze czynniki ich
rozwoju,
r określa związek między poziomem rozwoju gospodarcze-
go a wielkością zatrudnienia w usługach,
r opisuje znaczenie usług dla rozwoju gospodarczego kra-
jów o różnym poziomie rozwoju gospodarczego.
2. Rozwój turystyki na
świecie
19
3. Regiony turystyczne
świata
r analizuje korzyści dla człowieka i gospodarki, wynikające
r wyjaśnia pojęcia: walory turystyczne, monokultura tury-
r uzasadnia intensywny rozwój turystyki w wybranych re-
r
r
styczna,
wyróżnia i opisuje przykłady walorów turystycznych,
wskazuje na mapie i opisuje przykłady najbardziej atrakcyjnych regionów turystycznych świata,
opisuje walory wybranych regionów turystycznych,
wymienia zagrożenia płynące dla gospodarek państw,
w których występuje monokultura turystyczna.
z rozwoju turystyki,
r analizuje czynniki decydujące o rozwoju turystyki na świe-
cie,
r wyróżnia i ocenia przyczyny występowania ujemnego sal-
da obrotów turystycznych w części najbardziej zamożnych
krajów świata.
gionach świata, analizując ich walory krajoznawcze, wypoczynkowe, handlowe lub biznesowe,
r charakteryzuje zjawiska zagrażające dochodom z turystyki
w państwach charakteryzujących się monokulturą turystyczną, podaje ich przykłady,
r na wybranych przykładach określa pozytywne i negatywne skutki rozwoju turystyki w krajach słabo rozwiniętych.
r wyjaśnia pojęcia: sieć transportowa, węzeł transportowy,
r porównuje rozwój wybranych systemów transportowych
r
r charakteryzuje wpływ różnych rodzajów transportu na
r
r
r
geo_spol_ekon.indd 19
sektorach gospodarki w krajach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego,
r wymienia przykłady usług dla producentów i usług finansowych,
r uzasadnia rolę zatrudnienia w usługach jako miernika rozwoju gospodarczego kraju,
r wskazuje regiony na mapie świata o największym i najmniejszym udziale usług w gospodarce i wyjaśnia występujące między nimi dysproporcje.
wyjaśnia pojęcia: turystyka, saldo obrotów turystycznych,
wymienia najważniejsze czynniki rozwoju turystyki,
dokonuje podziału turystyki ze względu na jej motywy,
wskazuje na mapie państwa najczęściej odwiedzane przez
turystów (światowe potęgi turystyczne),
r wyróżnia i opisuje typy przestrzeni turystycznej,
r opisuje na wybranych przykładach zagrożenia dla środowiska przyrodniczego spowodowane rozwojem turystyki.
r
r
r
r
r
r
4. Komunikacja na
świecie
r analizuje tendencje widoczne w zatrudnieniu w różnych
transport przesyłowy,
wyróżnia podstawowe rodzaje komunikacji, uwzględniając podział na transport i łączność,
opisuje wpływ środowiska przyrodniczego na wybrane rodzaje transportu,
wymienia czynniki społeczno-ekonomiczne wpływające
na rozwój środków transportu,
wymienia podstawowe zalety i wady transportu samochodowego, kolejowego, morskiego, rzecznego, lotniczego i przesyłowego.
w krajach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego,
środowisko przyrodnicze,
r ocenia wzrost roli łączności we współczesnych powiąza-
niach komunikacyjnych.
20.1.2008 16:51:06
WYMAGANIA
DZIAŁ
IV. USŁUGI
(ciąg dalszy)
TEMAT
5. Obrót
międzynarodowy
programowe podstawowe
Uczeń:
Uczeń:
r wyjaśnia pojęcia: obrót międzynarodowy, bilans płatni-
r wyjaśnia pojęcia: bilans handlowy, bilans obrotów kapita-
r
r
r omawia rodzaj i tempo rozwoju usług w ujęciu historycz-
r
r
20
V. GEOGRAFIA
POLITYCZNA
1. Globalizacja
2. Zróżnicowanie
poziomu rozwoju
społeczno-gospodarczego na
świecie
czy, eksport, import, handel,
wymienia elementy obrotu międzynarodowego,
wymienia przyczyny zróżnicowania wielkości i kierunków
handlu międzynarodowego w krajach o różnym poziomie
rozwoju gospodarczego,
wyróżnia największych eksporterów i importerów gospodarki światowej (handlowe potęgi światowe),
wymienia główne grupy towarów, będące przedmiotem
handlu towarowego, oraz wskazuje kierunki ich przemieszczeń na świecie.
r wyjaśnia pojęcie: globalizacja,
r wyróżnia czynniki sprzyjające rozwojowi procesów globa-
łowych, bilans obrotów usługowych,
nym,
r analizuje bilans handlowy oraz strukturę importu i eks-
portu wybranych państw świata,
r ocenia znaczenie dodatniego i ujemnego bilansu handlo-
wego dla rozwoju gospodarczego kraju,
r określa przyczyny szybkiego rozwoju transferu kapitału
w obrocie międzynarodowym.
r opisuje i ocenia przejawy procesu globalizacji w Polsce
i własnym regionie,
lizacyjnych,
r wyróżnia cechy procesu globalizacji,
r wymienia przykłady procesów globalizacyjnych na świecie,
r opisuje konsekwencje (pozytywne i negatywne) procesu
globalizacji dla życia ludzi.
r ocenia rolę mediów w procesach globalizacyjnych świata,
r określa skutki procesu globalizacji dla wybranych regio-
r wyjaśnia pojęcia: wskaźnik rozwoju społecznego HDI,
r omawia konstrukcję wskaźnika HDI i charakteryzuje roz-
r
r
r
r
r
geo_spol_ekon.indd 20
programowe ponadpodstawowe
produkt krajowy brutto PKB, wskaźnik skolaryzacji, dzietność kobiet,
wymienia przyczyny dysproporcji w poziomie życia ludności,
wyróżnia podstawowe mechanizmy narastania nierówności w rozwoju społeczno-gospodarczym,
wymienia mierniki poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego krajów,
na podstawie wartości wskaźnika HDI wyróżnia trzy grupy
państw: kraje wysoko rozwinięte, kraje średnio rozwinięte, kraje słabo rozwinięte (KWR, KŚR, KSR),
wskazuje na mapie przykłady KWR, KŚR, KSR.
nów świata.
mieszczenie państw według tego wskaźnika,
r analizuje przyczyny pogłębiania się nierówności w pozio-
mie rozwoju społeczno-gospodarczego państw,
r charakteryzuje wskaźniki rozwoju społeczno-gospodar-
czego ukazujące dysproporcje pomiędzy krajami wysoko
i słabo rozwiniętymi,
r porównuje kraje wysoko i słabo rozwinięte.
20.1.2008 16:51:06
3. Zmiany na mapie
politycznej świata
4. Organizacje
integracyjne na
świecie
r wyjaśnia pojęcia: terytoria zależne, wody wewnętrzne,
morze terytorialne, strefa wyłączności ekonomicznej,
r wyróżnia podstawowe i konieczne warunki umożliwiające
powstanie nowego niepodległego państwa na politycznej
mapie świata,
r wyróżnia i wskazuje na mapie państwa, które powstały
w Europie oraz w Azji po 1989 r.,
r wskazuje na mapie wybrane terytoria zależne i opisuje ich
funkcje.
r wymienia główne płaszczyzny integracji państw,
r wskazuje podstawy działań integracyjnych na świecie,
r wyróżnia podstawowe kierunki działań Organizacji Naro-
dów Zjednoczonych,
r wyróżnia cele działań niektórych wyspecjalizowanych or-
ganizacji ONZ,
r podaje przykłady międzynarodowych organizacji gospo-
darczych (MERCOSUR, NAFTA, Unia Europejska, EFTA,
ASEAN, OECD, OPEC) i polityczno-wojskowych (NATO),
i wskazuje je na mapie.
21
5. Unia Europejska
r opisuje cele powstania, etapy i płaszczyzny integracji
r
r
r
r
6. Konflikty zbrojne
i terroryzm na
świecie
w ramach Unii Europejskiej,
wskazuje na mapie państwa członkowskie UE,
wyróżnia podstawowe instytucje UE,
określa zasady wspólnej polityki gospodarczej w ramach
UE,
opisuje na podstawie danych statystycznych zróżnicowanie społeczno-gospodarcze UE.
r analizuje główne przyczyny zmian na mapie politycznej
świata,
r wymienia przyczyny i opisuje proces rozpadu bądź jedno-
czenia państw w Europie po 1989 r.,
r analizuje przyczyny rozpadu Związku Radzieckiego.
r wyróżnia i krótko opisuje najważniejsze organy ONZ: Ra-
dę Bezpieczeństwa, Zgromadzenie Ogólne, Radę Społeczną i Gospodarczą, Radę Powierniczą, Międzynarodowy
Trybunał Sprawiedliwości, Sekretariat,
r omawia przyczyny kryzysu ONZ,
r analizuje korzyści i zagrożenia wynikające z integracji gospodarczej na świecie,
r wymienia przykłady ważniejszych osiągnięć i porażek
ONZ.
r analizuje przyczyny procesów integracyjnych w Europie,
r określa udział poszczególnych instytucji UE w podejmo-
waniu decyzji,
r opisuje procesy integracyjne w ramach UE,
r wyróżnia i opisuje najważniejsze wydarzenia w procesie
integracji krajów europejskich,
r porównuje korzyści, jakie czerpią z integracji państwa tzw.
„starej” i „nowej” Unii.
r wyjaśnia pojęcie: terroryzm,
r wyróżnia przyczyny konfliktów zbrojnych na świecie,
r wskazuje na mapie i wyróżnia przyczyny konfliktów i na-
r analizuje przyczyny wybranych konfliktów na świecie, wy-
r wskazuje na mapie i wyróżnia przyczyny konfliktów w Azji
r omawia przyczyny interwencji międzynarodowej w Afga-
pięć w Europie,
(np. w Izraelu i Kaszmirze),
mienia strony konfliktów,
r analizuje powody częstych konfliktów, w tym wojen do-
mowych w Afryce,
nistanie i Iraku, ocenia ich skuteczność.
r wymienia przyczyny częstych konfliktów zbrojnych w Afry-
ce i podaje ich przykłady,
r opisuje formy współczesnego terroryzmu, przedstawia je-
go przyczyny i skutki,
r wskazuje przykłady współpracy międzynarodowej, której
celem jest zwalczanie światowego terroryzmu.
geo_spol_ekon.indd 21
20.1.2008 16:51:07