elastyczne formy zatrudnienia

CZŁOWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA!
Autor: Tomasz Zawiszewski
ELASTYCZNE FORMY ZATRUDNIENIA
Przygotowując niniejszą publikację zapytałem kilkanaście osób z czym kojarzy im się
pojęcie elastycznych form zatrudnienia? Najczęstsze odpowiedzi to „nienormowany czas
pracy” lub „możliwość zatrudnienia w domu dla osób wychowujących dzieci lub
niepełnosprawnych” – czyli telepraca. W rzeczywistości na rynku pracy funkcjonuje znacznie
więcej elastycznych form zatrudnienia, stosowanych przez pracodawców w celu zwiększenia
efektywności
działania
(ograniczenia
kosztów)
i
dopasowania
wielkości
zatrudnienia/wielkości produkcji do popytu. Stosowanie tego rodzaju form zamiast typowych
umów o pracę wynika więc przede wszystkim z możliwości optymalizacji struktury
zatrudnienia w przedsiębiorstwach odpowiednio do zadań stawianych pracownikom.
Elastyczne rozwiązania mogą być korzystne także dla pracowników – zwłaszcza tych, którzy
z różnych względów nie są zainteresowani pracą na pełen etat, np. dla osób wychowujących
małe dzieci, osób uczących się albo niepełnosprawnych, specjalistów wysokiej klasy lub
przedstawicieli wolnych zawodów. Są również minusy, zarówno dla pracodawców jak
i pracowników.
Elastyczne systemy zatrudnienia łączą kilka elementów:
elastyczność numeryczną – zdolność przedsiębiorstwa do dopasowania wielkości
zatrudnienia do zmian w wielkości produkcji wyznaczonej przez warunki rynkowe,
elastyczność funkcjonalną – możliwość realizowania przez pracowników różnych zadań,
elastyczność finansową – zmienność wynagrodzenia, związaną z realizacją zleceń,
elastyczność czasu pracy – zastosowanie zróżnicowanych form organizacji czasu pracy
w zależności od zapotrzebowania rynku.
Najpopularniejsze wśród polskich pracodawców elastyczne formy zatrudnienia to:
1. Praca tymczasowa – zatrudnienie za pośrednictwem agencji zatrudnienia (agencji pracy
tymczasowej), która
przejmuje na siebie
obowiązki
pracodawcy i
podpisuje
z pracownikiem umowę o pracę (czasem umowę cywilno – prawną, np. umowę zlecenie).
Umowa o pracę pracownika tymczasowego może trwać maksymalnie do 12 miesięcy.
1
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
CZŁOWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA!
2. Praca na czas określony – umowa o pracę zawarta na czas realizacji określonych zadań.
Niestety, często nadużywana przez pracodawców w celu uniknięcia zawarcia umowy na
czas nieokreślony.
3.
Praca na zlecenie/Umowa na wykonanie konkretnych zadań – umowa cywilno –
prawna (umowa zlecenie, umowa o dzieło). Jest to typowe świadczenie usług na rzecz
pracodawcy; pracownik samodzielnie ustala czas i miejsce wykonania pracy.
4. Praca w niepełnym wymiarze czasu pracy – zatrudnienie na podstawie umowy o pracę
na część etatu.
5. Samozatrudnienie – w tej formie nie ma zależności pracodawca – pracownik; pracownik
staje się zleceniobiorcą/podwykonawcą wykonującym usługę jako odrębny podmiot
gospodarczy na rzecz zleceniodawcy – „pracodawcy.”
6.
Leasing pracowniczy/Wypożyczanie pracowników – forma rzadko stosowana,
polegająca na zawarciu umowy pomiędzy pracodawcami, z których jeden bezpłatnie
oddaje swojego pracownika do dyspozycji innego pracodawcy; na ten okres pracownik
i nowy pracodawca zawierają umowę tymczasową.
7. Job Sharing – dzielenie jednego stanowiska pracy pomiędzy kilku wykonawców,
otrzymujących wynagrodzenie proporcjonalne do wielkości wykonanego przez siebie
zadania. Ta forma zatrudnienia może mieć duże znaczenie w okresie słabszej koniunktury,
ponieważ umożliwia pracodawcy zatrzymanie doświadczonych pracowników, dając im
jednocześnie poczucie stabilności zatrudnienia.
8. Ruchomy czas pracy – system pracy, w którym ogólny wymiar czasu pracy pozostaje
stały, a pracownik ma możliwość rozpoczynania i kończenia pracy według własnego
uznania. Stosowana najczęściej w dużych przedsiębiorstwach, zwłaszcza w stosunku do
pracowników o wysokich kwalifikacjach.
9. Telepraca – najczęściej kojarzona z elastycznością, nowoczesna forma organizacji pracy
poza siedzibą pracodawcy, z wykorzystaniem technologii teleinformatycznych. Stwarza
możliwość
podjęcia
zatrudnienia
np.
osobom
niepełnosprawnym
ruchowo,
wychowującym dzieci. Forma zatrudnienia nie ma w tym przypadku znaczenia (umowa
o pracę, umowa cywilno – prawna), elastyczność dotyczy sposobu organizacji pracy.
2
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
CZŁOWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA!
10. Praca sezonowa – bardzo popularna forma zatrudnienia w sektorach, w których
występuje sezonowe zapotrzebowanie na pracowników (rolnictwo, budownictwo, handel).
Stosowanie elastycznych form zatrudnienia może być korzystne zarówno dla pracodawcy
jak i pracownika. Pracodawca zyskuje dzięki wprowadzeniu przedstawionych rozwiązań
przede wszystkim:
obniżenie kosztów pracy ale także uniknięcie lub ograniczenie redukcji zatrudnienia,
kompromis pomiędzy wymaganiami pracodawcy wynikającymi z celów przedsiębiorstwa
a potrzebami i oczekiwaniami pracownika,
zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstwa i adaptacyjności do potrzeb rynkowych,
zwiększenie motywacji pracowników, efektywniejszą realizację zadań ze względu na
dogodny czas pracy,
znacznie większą swobodę regulowania wielkości zatrudnienia,
łatwiejszy dostęp do pracowników o pożądanych kwalifikacjach i kompetencjach,
możliwość weryfikacji umiejętności pracownika,
możliwość uzupełniania stałej załogi w razie konieczności sezonowego zwiększenia
zatrudnienia,
zwiększenie mobilności zawodowej i geograficznej pracowników.
Korzyści jakie z pracy „elastycznej” mogą odnieść pracownicy:
możliwość uzyskania większego wynagrodzenia,
swobodę regulacji czasu pracy,
większą samodzielność w realizacji powierzonych zadań,
silniejszy związek między poziomem wynagrodzenia a efektami pracy,
łatwiejszą możliwość zmiany pracodawcy,
możliwość świadczenia pracy dla kilku pracodawców,
zdobycie większego doświadczenia zawodowego.
Zagrożenia i bariery wynikające z zastosowania elastycznych form zatrudnienia dla
pracodawcy to przede wszystkim:
brak identyfikacji pracowników z firmą,
napięcia pomiędzy pracownikami stałymi a tymczasowymi,
3
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
CZŁOWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA!
opór ze strony związków zawodowych,
niedostateczna ochrona informacji stanowiących tajemnicę firmy,
deficyt pożądanych pracowników w okresie wzmożonego zapotrzebowania na pracę.
Pracownicy decydujący się na podjęcie pracy w formie innej niż umowa o pracę również
powinni pamiętać, że oprócz korzyści, rozwiązanie takie ma i minusy, np.:
znaczne obniżenie standardów bezpieczeństwa socjalnego,
gorsze warunki płacowe,
niepewność zatrudnienia, brak stabilizacji zawodowej,
ryzyko braku dochodów z pracy,
brak identyfikacji z firmą, odizolowanie od środowiska pracy,
nieznajomość regulacji prawnych w zakresie elastycznych form zatrudnienia,
nadmierne obciążenie pracą – chęć uzyskania wyższych dochodów.
Na zakończenie warto zwrócić uwagę na obowiązujące w naszym kraju regulacje prawne.
Kodeks Pracy jednoznacznie określa, w jakich przypadkach nie dopuszcza się zawierania
umów innych niż umowy o pracę. Art. 22 Kodeksu Pracy:
§ 1. Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy
określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie
wyznaczonym
przez
pracodawcę,
a
pracodawca
do
zatrudniania
pracownika
za
wynagrodzeniem.
§ 11. Zatrudnienie w warunkach określonych w § 1 jest zatrudnieniem na podstawie stosunku
pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy.
§ 12. Nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy
zachowaniu warunków wykonywania pracy, określonych w § 1.
Tomasz Zawiszewski
Bibliografia:
Kozioł L., Zarządzanie czasem pracy, Kraków 2000;
4
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
CZŁOWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA!
Skowron – Milenik B., Zarządzanie czasem pracy w przedsiębiorstwie. Podstawy elastycznego kształtowania
czasu pracy, AE Poznań 2003
5
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.