Księga Trendów w Edukacji 2.0 – YDP

Transkrypt

1
+
2
=
Księga
Trendów
w Edukacji
2.0
ED
U
KA
JE
OCZESNA
OTWÓRZ
I SPRAWDŹ
A?
JAK
CJ
A
ST
W
NO
Księga
Trendów
w Edukacji
2.0
SPIS TREŚCI
Jaka jest nowoczesna edukacja? – s. 7
I
Nowoczesna edukacja jest osobista – s. 9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Personalizacja w edukacji – s. 13
Metauczenie się – s. 17
Nauczanie zorientowane na proces – s. 21
Indywidualny styl uczenia się – s. 25
Edukacja zorientowana na ucznia – s. 29
Spersonalizowane środowisko kształcenia – s. 33
Big Data i analityka – s. 37
Kształcenie adaptacyjne – s. 41
Edukacja mobilna – s. 45
Wirtualny mentor – s. 49
Porady i wskazówki – s. 53
1.
2.
3.
Studium przypadku: Wypracowanie sposobu wykorzystania tabletów
podczas zajęć w trzeciej klasie szkoły podstawowej – s. 56
Studium przypadku: Nauka chorego dziecka jako ilustracja trendów
związanych z personalizacją nauczania – s. 58
Studium przypadku: Tablet w klasie – stworzenie mobilnego środowiska
edukacyjnego – s. 60
II
Nowoczesna edukacja polega na zabawie – s. 63
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Edukacja poprzez gry – s. 67
Grywalizacja – s. 71
Edurozrywka – s. 75
Nowoczesne opowieści – s. 79
Gry poważne – s. 83
Edu-LARP i drama – s. 87
Edukacja plenerowa – s. 91
KSIĘGA TRENDÓW W EDUKACJI 2.0
3
SPIS TREŚCI
1.
2.
3.
Studium przypadku: Przeprowadzenie gry miejskiej z wykorzystaniem
QR kodów – s. 98
Studium przypadku: Tworzenie cyfrowych historyjek – s. 101
Studium przypadku: Znalezienie sposobu na poprawę zachowania
uczniów – s. 103
III
Nowoczesna edukacja opiera się na współpracy – s. 105
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Nauka w gronie rówieśników – s. 109
Media społecznościowe w edukacji – s. 113
Uczenie oparte na problemie – s. 117
Metoda projektów – kształcenie projektowe – s. 121
Nauczyciel – edukator – s. 125
Odwrócona klasa – s. 129
Edukacja oparta na otwartych zasobach – s. 133
Nauczanie interdyscyplinarne – s. 137
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Studium przypadku: Grupowe przygotowanie poradnika
edukacyjnego – s. 144
Studium przypadku: Teczka nieskończoności – s. 146
Studium przypadku: Metoda edukacyjna Dramy Online – s. 148
Studium przypadku: Projekt GUMISIE – uczniowie uczą młodszych
od siebie, czyli interaktywne lekcje z języka niemieckiego – s. 150
Studium przypadku: Dzień Kropki jako przykład pracy projektowej – s. 152
Studium przypadku: Wykorzystanie platformy edukacyjnej
do współpracy i nauki ortografii – s. 154
IV
Nowoczesna edukacja jest bliska rzeczywistości – s. 157
1.
2.
3.
4.
5.
Nauki ścisłe, technologia, inżynieria i matematyka – s. 161
Edukacja i szkolenia zawodowe – s. 165
Edukacja przez całe życie – s. 169
Edukacja nieformalna – s. 173
Uczenie kontekstowe – s. 177
4
SPIS TREŚCI
6.
7.
8.
9.
10.
Nauka kodowania – s. 181
Nauka oparta na kompetencjach – s. 185
Nauczanie scenariuszowe – s. 189
Umiejętności życiowe – s. 193
Umiejętności XXI wieku – s. 197
1.
2.
3.
Studium przypadku: Nauczyć się programowania i potem uczyć tego
chętnych uczniów w mojej szkole – s. 204
Studium przypadku: Wykorzystanie nowych mediów w pracy z osobami
dorosłymi – s. 206
Studium przypadku: Międzyszkolna akcja awatarkowa, czyli „Filcowała
igła z nitką" – s. 209
V
Nowoczesna edukacja jest multimodalna – s. 211
1.
2.
3.
4.
Alfabetyzm wizualny – s. 215
Rzeczywistość rozszerzona – s. 219
Nauka oparta na gestach – s. 223
Snack learning – s. 227
1.
2.
3.
Studium przypadku: Zespołowe tworzenie zasobów multimedialnych
i rozpowszechnianie ich w Internecie – s. 236
Studium przypadku: W krainie bajek braci Grimm – język niemiecki
inaczej – s. 238
Studium przypadku: Stworzenie edukacyjnego wideobloga „Instrukcja
obsługi języka polskiego” – s. 240
VI
Nowoczesna edukacja wykorzystuje technologię – s. 243
1.
2.
3.
4.
5.
Klocki w edukacji – s. 247
Roboty w edukacji – s. 251
Telewizory nowej generacji – s. 255
Technologia noszona – s. 259
Holografia – s. 263
5
SPIS TREŚCI
6.
7.
8.
9.
10.
Drukowanie przestrzenne – s. 267
Kultura makerów – s. 271
Internet rzeczy – s. 275
Rewolucja przemysłowa 4.0 – s. 279
Sieć semantyczna – s. 283
1.
Studium przypadku: Organizacja laboratorium edukacyjnego – s. 290
VII
Nowoczesna edukacja jest otwarta – s. 293
1.
Neurodydaktyka, czyli co wspiera, a co hamuje naturalne procesy
uczenia się – s. 297
Alternatywne podejścia do edukacji – s. 301
Fiński system edukacyjny – s. 307
Szkoły Montessori – s. 309
Szkoły waldorfskie – s. 312
Filozofia edukacyjna Reggio Emilia – s. 314
Szkoły demokratyczne – s. 316
Szkoły dla utalentowanych i zdolnych – s. 319
Nauczanie domowe i odszkalnianie – s. 321
HighScope – s. 323
2.
a.
b.
c.
d.
e.
f.
g.
h.
1.
2.
3.
Studium przypadku: Empatia w edukacji – jak pracować z emocjami,
realizując działania edukacyjne – s. 330
Studium przypadku: Trójmiejska szkoła demokratyczna KALEJDOSKOP –
czego uczą się dzieci w warunkach wolnego wyboru? – s. 332
Studium przypadku: „Pomóż mi zrobić to samemu” – projekt „Wyspa
wyobraźni” – s. 335
Autorzy – s. 337
Autorzy Young Digital Planet – s. 338
Autorzy współpracujący – s. 341
Young Digital Planet – s. 346
6
SPIS TREŚCI
JAKA JEST
NOWOCZESNA
EDUKACJA?
Edukacja ma inspirować. Powinna pomagać uczniom w rozpoznawaniu ich wyjątkowych
cech i pokonywaniu trudności, tak aby mogli w pełni wykorzystywać swój potencjał.
Powinna również sprzyjać krytycznemu myśleniu i kreatywności, dawać siłę do rozwijania w
sobie umiejętności potrzebnych w dzisiejszym świecie.
Jak w rzeczywistości wygląda nowoczesna edukacja? Z różnych miejsc na świecie docierają
do nas niepokojące informacje o szkołach, które działają w oderwaniu od rzeczywistości,
pozbawiają uczniów przyjemności płynącej z nauki i poznawania nowych rzeczy. Pojawiają
się wiadomości o programach nauczania przeładowanych bezużyteczną w praktyce teorią,
o młodych ludziach, którzy opuszczają szkołę bez umiejętności, wiedzy i kompetencji tak
ważnych, aby odnieść sukces w dorosłym życiu. To wszystko brzmi alarmująco. Z drugiej
strony widać jednak poprawę w postaci oddolnie podejmowanej inicjatywy, rozwoju alternatywnych rozwiązań dla edukacji oraz zwiększenia liczby badań na temat optymalizacji
kształcenia. Młodzi ludzie pragną zmian. W pewnym sensie nowym zjawiskiem jest również
gwałtowny i nieustający rozwój technologiczny, który stwarza nowe możliwości działania,
ale też stawia kolejne wyzwania przed szkołami i całym systemem edukacyjnym. Chcemy
pomóc zrozumieć okoliczności tworzenia się nowoczesnej edukacji.
Drogi Czytelniku, trzymasz w rękach drugą, rozszerzoną edycję Księgi Trendów
w edukacji 2.0. Zawiera ona odpowiedź na pytanie: Jaka jest nowoczesna edukacja? Tym
razem poszliśmy o krok dalej i naszą publikację stworzyliśmy we współpracy z edukatorami, nauczycielami-praktykami, którzy podchodzą do kształcenia w sposób profesjonalny, nie tylko z punktu widzenia akademickiego, lecz także praktycznego. W swojej
codziennej pracy podążają oni za trendami, które opisaliśmy. Tym samym zmieniają oblicze dzisiejszej edukacji. Zapaleńcy ci postanowili podzielić się swoim doświadczeniem,
osiągnięciami oraz wnioskami z pracy w specjalnie przygotowanych i zrealizowanych
przez siebie studiach przypadków. Spisali także wskazówki zaczerpnięte z własnej praktyki
– stanowią one integralną część każdego rozdziału.
Mamy nadzieję, że przykłady zaczerpnięte z życia – w połączeniu z wszechstronnym opisem trendów – umożliwią szersze spojrzenie na proces kształcenia i zrozumienie tego, co
tak naprawdę w nim się liczy.
7
JAKA JEST NOWOCZESNA EDUKACJA?
Uświadomienie zasadności wprowadzenia zmian w nauczaniu jest kluczem do ich realizacji
z tego względu, że edukacja to obszar delikatny i nie ma tu miejsca na beztroskie eksperymenty. Nie istnieje panaceum na wszystkie problemy. Brak łatwego i szybkiego rozwiązania.
Wielu ludzi wierzy, że jeśli jakaś metoda sprawdziła się w jednym miejscu, to z pewnością
powinna zadziałać także w innym, choć miejsca te czasami całkowicie się od siebie różnią.
Uważamy, że jest to niemożliwe. Nie każdy kraj może stać się Finlandią. Można natomiast
zrozumieć podłoże sukcesu Finów, dostosować je do naszych warunków i w taki sposób
zainicjować zmiany. Najkorzystniejsze rozwiązanie to kombinacja różnych trendów i modeli
nauczania, które będą pasowały do konkretnego środowiska oraz spełniały potrzeby danej
społeczności. Aby znaleźć odpowiednie połączenie, potrzebna jest przede wszystkim wiedza.
Z niniejszej publikacji można zaczerpnąć inspirację lub skorzystać z niej jako przewodnika.
Dzięki przytoczonym tu skutecznym i sprawdzonym przykładom łatwiej będzie zdiagnozować problem lub zobaczyć go w szerszym kontekście, zrozumieć zawiłości i móc znaleźć
właściwe rozwiązanie. Skupiliśmy się na najważniejszych aspektach każdego opisywanego
trendu, dając ogólny wgląd w sytuację, wyliczając korzyści i zagrożenia, przykłady oraz wartości wynikające z zastosowania każdej metody.
Proces kształcenia musi być bliższy ludzkiej naturze, odpowiadać indywidualnym potrzebom oraz poziomowi rozwoju każdego człowieka. Edukacja ma wspomagać dziecko w
rozwoju metauczenia, samoświadomości, umiejętności samodzielnego podejmowania
decyzji i niezależności. Unaocznienie różnic między ludźmi daje niezbędną podstawę do
tolerancji, a cecha ta sama w sobie może wpłynąć na ulepszenie edukacji. Coraz więcej
wiemy o funkcjonowaniu mózgu, oddziałujących na niego bodźcach oraz o zachodzących w nim procesach. Te dane mogą przynieść rewolucyjne zmiany w nauczaniu. Wiemy
już, że pokonywanie trudności sprawia ludziom przyjemność, a kiedy stoją przed kolejnym
wyzwaniem, poszukują nowych rozwiązań i znajdują zaskakujące odpowiedzi. Jednak dzieje
się tak tylko wtedy, gdy wyzwanie jest dla nich interesujące, zaspokaja ich potrzeby lub
najzwyczajniej intryguje. Ludzie lubią aktywność, a jeśli dodatkowo daje im ona satysfakcję,
wówczas nauka staje się zabawą. Nadal też wierzymy, że rola nauczyciela – niezależnie od
postępu technologicznego – ma ogromne znaczenie. Nie można jednak ignorować potęgi
technologii. Stanowi ona ogromne udoskonalenie i wsparcie w procesie uczenia o tyle, o ile
korzystamy z niej w odpowiedni sposób, mając na uwadze charakter tego narzędzia.
Niniejsze wydanie Księgi Trendów w edukacji 2.0 obejmuje wszystkie zawiłości nowoczesnego kształcenia. Mamy nadzieję, że dzięki niemu Czytelnicy w jednym miejscu odnajdą
odpowiedzi na nurtujące ich pytania i będą mogli tworzyć własną drogę, aby skutecznie się
uczyć albo nauczać.
A więc jaka jest nowoczesna edukacja? Zobaczmy…
8
JAKA JEST NOWOCZESNA EDUKACJA?
Alina Guzik
NOWOCZESNA EDUKACJA
JEST OSOBISTA
NOWOCZESNA EDUKACJA
JEST OSOBISTA
Temat personalizacji nauczania od pewnego czasu wzbudza w środowiskach edukacyjnych ogromne emocje. Przewiduje się, że właśnie ta idea najwyraźniej odciśnie swoje
piętno na systemach kształcenia oraz wytyczy kierunek rozwoju biznesu wydawców
materiałów dydaktycznych. Fundamentem personalizacji nauczania jest stopniowe uzyskiwanie świadomości własnego rozwoju oraz samodzielne wyznaczanie swojej ścieżki
edukacyjnej. Wiąże się to ściśle z wysoko rozwiniętą umiejętnością uczenia się, zakłada
podejście procesowe oraz respektuje indywidualny styl przyswajania wiedzy przez
każdego z nas. Ta umiejętność, wzbogacona o zdobycze współczesnej technologii w
postaci edukacji mobilnej, adaptatywnej oraz ogromnej ilości danych uzyskanych dzięki
analityce i Big Data, diametralnie zmieni znany nam obraz świata edukacji.
Personalizacja kształcenia stawia ucznia w centrum edukacyjnego wszechświata,
a co za tym idzie – jemu właśnie oddaje pełną decyzyjność czego, w jaki sposób
oraz kiedy powinien się uczyć. Takie założenie, choć słuszne, może budzić wiele
obaw. Warto jednak pamiętać o tym, że personalizacja nie umniejsza roli nauczyciela.
Wręcz przeciwnie. Stawia mu dużo ambitniejsze zadania niż te, które miał dotychczas.
To dzięki jego pracy uczniowie nie tylko wiedzą więcej, ale stają się również samodzielni i szczęśliwi.
Na czym polega istota personalizacji nauczania? Jak odróżnić ją od innego pokrewnego terminu, czyli od indywidualizacji? Odpowiedzi na te oraz inne pytania są na
wyciągnięcie ręki.
10
I. NOWOCZESNA EDUKACJA JEST OSOBISTA
znajdź
różnice
analizuje własne
preferencje dotyczące
uczenia się
decyduje o tym,
czego, gdzie i jak
się uczy
uczeń
w centrum
potrzebuje
technologii
te same cele edukacyjne
dla wszystkich + różne dla
poszczególnych uczniów
różne narzędzia
dla uczniów
potrzebuje
nauczyciela
jako mentora
określa własne
cele edukacyjne
nauczyciel
w centrum
nauczanie
indywidualne
praktykuje
metauczenie się
zróżnicowane
nauczanie dla uczniów
uczniowie
jako jednostki
INDYWIDUALIZACJA
PERSONALIZACJA
te same cele edukacyjne
dla wszystkich
wybiera metody
uczenia się
nauczyciel
w centrum
zróżnicowane
nauczanie dla grup
różne narzędzia
dla grup
podąża własną
ścieżką edukacyjną
nauczanie
w klasie
studenci
w grupach
ZRÓŻNICOWANIE
I
Nowoczesna edukacja jest osobista
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Personalizacja w edukacji
Metauczenie się
Nauczanie zorientowane na proces
Indywidualny styl uczenia się
Edukacja zorientowana na ucznia
Spersonalizowane środowisko kształcenia
Big Data i analityka
Kształcenie adaptacyjne
Edukacja mobilna
Wirtualny mentor
Porady i wskazówki
1.
2.
3.
Studium przypadku: Wypracowanie sposobu wykorzystania tabletów
podczas zajęć w trzeciej klasie szkoły podstawowej
Studium przypadku: Nauka chorego dziecka jako ilustracja trendów
związanych z personalizacją nauczania
Studium przypadku: Tablet w klasie – stworzenie mobilnego środowiska
edukacyjnego
12
I. Nowoczesna edukacja jest osobista
PERSONALIZACJA
W EDUKACJI
PERSONALIZACJA
W EDUKACJI
 Twoja przyszłość w twoich rękach 
ďď Powiązane terminy
Edukacja spersonalizowana, indywidualizacja, dyferencjacja, edukacja skoncentrowana na uczniu, osobiste portfolio, indywidualna ścieżka nauczania, elastyczne
wdrażanie programu, działanie z własnej inicjatywy, samokierowanie, samodzielne
wyznaczanie priorytetów
Przyjmuje się, że ustrukturyzowana personalizacja wkroczyła do edukacji około 1905
roku, kiedy to amerykańska nauczycielka Helen Parkhurst stworzyła słynny plan daltoński. W pewnym momencie swego życia zawodowego Parkhurst musiała uczyć w
kilku klasach jednocześnie. Aby zorganizować sobie pracę, podzieliła pomieszczenie na
kilka obszarów przeznaczonych do nauki różnych przedmiotów. Od tego czasu dzieci
w szkole miały możliwość uczenia się samodzielnie, we własnym tempie oraz z dużym
naciskiem na współpracę z kolegami i koleżankami. Parkhurst opracowała również
zasadę indywidualnego podejścia do oceny wyników pracy. Ponadto zadała ważne
pytanie, które można chyba uznać za sedno współczesnej idei personalizacji: „Jak
możemy zachęcić dzieci, aby same przejęły edukacyjną inicjatywę?”.
Termin „personalizacja” spopularyzował w 1970 roku hiszpański doktor pedagogiki
Víctor García Hoz. Od tego czasu, jak grzyby po deszczu, zaczęły wyrastać coraz to
nowsze definicje tego pojęcia. Niektóre z nich skupiają się na idei dostosowywania treści
do indywidualnych potrzeb ucznia, inne zaś koncentrują się na maksymalnym wykorzystaniu jego potencjału. Często zdarza się, że termin „personalizacja” jest niesłusznie zamiennie używany z pojęciami takimi jak „indywidualizacja” lub „dyferencjacja”.
Wynikać to może z nadmiernego uproszczenia definicji pojęcia oraz z faktu, że do dziś
nie jest ono zrozumiałe i dobrze ugruntowane. Aby ustrukturyzować trochę wiedzę na
ten temat, przyjrzyjmy się procesowi nauczania i uczenia w ujęciu ewolucyjnym (rysunek obok). W jego najbardziej uproszczonej formie uczniów traktuje się jednorodnie,
czyli podaje się im jednakową treść, korzystają z tych samych książek i podręczników.
Wszystkich mierzy się identyczną skalą i według tych samych kryteriów. Takie podejście przez dziesięciolecia stosowano w systemach szkolnych niemal na całym świecie.
W pewnym momencie zauważono jednak, że uczniowie nie są tacy sami i należy ich
14
podzielić na jednorodne grupy. Przykład takiej dyferencjacji stanowić może podział
uczniów na średnich, zdolnych oraz tych z problemami w nauce i, co za tym idzie,
przygotowywanie zadań w podręcznikach lub w zeszytach ćwiczeń w trzech wersjach
różniących się poziomem trudności.
Jednorodność
Dyferencjacja
Indywidualizacja
Personalizacja
W procesie indywidualizacji (trzecia kategoria na rysunku powyżej) zakłada się, że każdy
uczeń jest inny i każdy potrzebuje wyjątkowego podejścia. Wszelkie prace nad rozwojem
dziecka są stymulowane zewnętrznie i mają na celu jak najlepsze opanowanie odgórnie narzuconej podstawy programowej. Przykład indywidualizacji stanowi kształcenie
włączające, w którym wszystkie starania osób zaangażowanych w nauczanie zmierzają
ku wyrównaniu szans edukacyjnych dzieci. Proces edukacyjny zawsze jest indywidualizowany dla ucznia przez kogoś z zewnątrz, np. przez nauczyciela, rodzica lub system.
Natomiast w działaniach ukierunkowanych na personalizację proces edukacyjny wychodzi od ucznia – jest przez niego aranżowany, realizowany i odpowiednio modyfikowany.
To dziecko decyduje, jaką ścieżką podąży i nie ma żadnego znaczenia, czy jego droga
będzie mieściła się w ramach ogólnie przyjętej podstawy programowej, czy też nie.
Personalizacja oznacza przede wszystkim samoświadomość edukacyjną, umiejętność
samodzielnego uczenia się oraz dokonywania wyboru, czego chcę się uczyć. Spersonalizowana edukacja nie kończy się na szkole, lecz wykracza szeroko poza ramy ogólnie
przyjętej oświaty. Dotyczy naszych pasji, życia w społeczeństwie, rozwoju osobistego,
przeżyć i doświadczeń. W takim kontekście tylko personalizacja daje szansę na pełne
wykorzystanie potencjału edukacyjnego. Nauczyciel jest potrzebny w tym procesie,
ponieważ pomaga odkryć dar samoświadomości, pokazuje narzędzia, a gdy uczeń zbłądzi, wskazuje, jak wrócić na właściwą drogę. Tak naprawdę jednak każdy indywidualnie
może spersonalizować własną edukację. Nikt i nic go w tym nie wyręczy.
15
.. Geneza
íí
• Edukacja, w której wszystkich traktuje się
tak samo, okazała się nieskuteczna
• Dostrzeżenie wśród uczniów braku
samodzielności oraz nieumiejętności
stawiania sobie celów i ich realizacji
• Chęć sprostania wyzwaniom XXI wieku
Przykłady i nawiązania
• Instytut Technologii Informacyjnych w
Edukacji UNESCO
http://iite.unesco.org/pics/publications/en/
files/3214716.pdf
• Droga ku edukacji spersonalizowanej
– raport z badania Centrum Edukacji
Cyfrowej http://www.brothercloud.com/
pdf/OmniJoin_Personalized_Learning.pdf
• Analiza przyczyn powstawania porażek
edukacyjnych
• Badanie edukacji spersonalizowanej.
Metody stosowane w szkołach – publikacja Uniwersytetu Cambridge
Korzyści i możliwości
• Wzrost zaangażowania i odpowiedzialności ucznia w procesie kształcenia
• Uzmysłowienie uczniom ich wpływu na
własne wyniki w nauce oraz kształtowanie edukacyjnej przyszłości
http://www.education.gov.uk/publications/
eOrderingDownload/RR843.pdf
• http://www.personalisingeducation.org
ÊÊ Powiązane trendy
• Wykorzystanie swojego potencjału, harmonijne i szczęśliwe życie
Spersonalizowane
środowisko kształcenia
Wyzwania
Nauczanie zorientowane
na proces
• Brak narzędzi i wiedzy potrzebnej do
wspierania procesu personalizacji
Metauczenie się
• Zbyt wysokie koszty tworzenia treści
w różnych wariantach
Edukacja zorientowana
na ucznia
• Ograniczone możliwości przewidywania
i kontrolowania edukacji ucznia
Nauczyciel – edukator
16
METAUCZENIE SIĘ
METAUCZENIE SIĘ
 Zasada numer 1: naucz się, jak się uczyć 
Metauczenie się, samoregulacja uczenia się (SLR), neurodydaktyka, uczenie przyjazne
mózgowi, metapoznanie, style uczenia się
Personalizacja w edukacji oznacza wspieranie ucznia w osiągnięciu pełnej samodzielności
i samoświadomości. Środowisko kształcenia ma zatem na celu przede wszystkim nauczenie dziecka, jak skutecznie pomagać samemu sobie. Wykształcenie takiej umiejętności
to przekazanie wielkiego daru, który przydaje się nie tylko w szkole, ale również w całym
życiu. Uczenie się to proces, który można obserwować, starać się go zrozumieć i kształtować, tak aby był skuteczniejszy i przyjemniejszy. Metauczenie, a w konsekwencji samoregulacja uczenia (ang. Self Regulatory Learning – SLR), to proces oparty na metapoznaniu,
stosowaniu działań strategicznych, planowaniu, monitorowaniu oraz ocenie osobistych
postępów i motywacji do nauki. Natomiast samoregulacja to nic innego jak przejęcie kontroli nad własnym zachowaniem, a nad uczeniem się w szczególności.
Niestety we współczesnych szkołach bardzo niewiele uwagi poświęca się temu, w jaki
sposób się uczyć. Dzieci rzadko kiedy zachęcane są do samoobserwacji, stosowania
różnych technik zapamiętywania albo tworzenia własnych, autorskich metod przyswajania wiedzy. Nauczyciele koncentrują się na wykładaniu i zazwyczaj nie mają czasu, by
wspomagać swych wychowanków w budowaniu umiejętności metauczenia się. Trudno
jest mieć im to za złe w sytuacji, kiedy zobligowani zostają do pospiesznego zrealizowania
podstawowego materiału, z którego są odgórnie rozliczani. Na metanauce zbijają zatem
fortunę liczne firmy, które oferują kursy szybkiego czytania lub skutecznego uczenia się,
a także autorzy poradników obiecujący, że za jedyne 150 złotych zdradzą sekret, który
zmieni całe dotychczasowe życie. W dobrze poukładanym świecie umiejętność uczenia
się powinna być podstawową i najważniejszą zdolnością wyniesioną ze szkoły.
Metauczenie rozpatruje się najczęściej w trzech aspektach. Po pierwsze termin ten oznacza kształtowanie u uczniów umiejętności uczenia się więcej, po drugie – skuteczniejsze
uczenie się, a po trzecie – stawanie się lepszym uczniem. Pierwszym krokiem do pełnego samopoznania może być chociażby odkrycie własnej strategii poznawczej. Kolejny
powinno stanowić studiowanie mechanizmów funkcjonowania ludzkiego mózgu, czyli
założeń neurodydaktyki.
18
Samoświadomość w dużej mierze oparta jest na analizie i wnioskowaniu. Każda udana
i nieudana próba uczenia się przynosi wiele cennej wiedzy, np. na temat wpływu stanu
psychiki czy stanu zdrowia fizycznego na umiejętność osiągania sukcesów edukacyjnych.
To dzięki doświadczeniu uczeń odkrywa, że będąc głodnym, niewyspanym albo działając
w stresie, nie może się skutecznie skupić. Dodatkowo zaczyna mieć znaczenie wybór
odpowiednich narzędzi. W konsekwencji uczeń dochodzi do wniosku, że dobre uczenie
się nie jest kwestią wrodzonego talentu, ale treningu i doświadczeń, a co za tym idzie,
odnajduje motywację i sens w pracy nad samym sobą: „Nie udało mi się nie dlatego, że
jestem głupi, tylko dlatego że powinienem zastosować inną metodę”. Takie podejście do
uczenia się przynosi uczniom ogromną ulgę i zdejmuje z nich wysoki poziom stresu, który
dźwigają na swoich barkach.
Czy będąc uczniem, kiedykolwiek zastanawiałeś się nad tym, czego potrzebujesz, aby się
dobrze uczyć? Czy zmieniałeś metody i techniki po to, by trafić na tę najlepiej dopasowaną do swoich potrzeb? Czy analizowałeś porażkę edukacyjną pod kątem wyciągnięcia
z niej konstruktywnych wniosków na przyszłość? Jeżeli tak, to znaczy, że znasz i doceniasz wartość rozwijania potencjału uczenia się w kontekście ludzkich możliwości. W
całym systemie szkolnym nie ma ważniejszej misji, niż skuteczne i konsekwentne podnoszenie rangi metauczenia się. To właśnie ta umiejętność daje uczniom narzędzie do
rozwiązywania wszystkich szkolnych i życiowych problemów. Bo czy można podarować
im coś bardziej wartościowego?
.. Geneza
• Podążanie ku personalizacji procesu
kształcenia
• Wykształcenie u uczniów umiejętności
przydatnych nie tylko w szkole
• Położenie większego nacisku
na pozyskiwanie umiejętności niż
na samą teorię
• Wzmocnienie samooceny i poczucia
własnej wartości
• Chęć przygotowania uczniów
do stawienia czoła wyzwaniom
XXI wieku
• Potrzeba edukacyjnego
usamodzielnienia się uczniów
• Rozwinięcie umiejętności myślenia
wyższego rzędu
Wyzwania
• Potrzeba przeszkolenia nauczycieli i
wyposażenia ich w niezbędne narzędzia
oraz warsztat
19
• W obecnym systemie kształcenia metauczenie odbywać się może tylko poprzez
ograniczenie tradycyjnego nauczania i
realizowania podstawy programowej
Spersonalizowane środowisko
kształcenia
• Niski stopień przekonania środowisk
edukacyjnych o wartości i wadze metauczenia się
íí
na ucznia
• Schemat wspomagający metauczenie się
jako element nauczania przedmiotu, Tara
Winters, Uniwersytet w Auckland
Indywidualny styl
uczenia się
http://conference.pixel-online.net/foe2013/
common/download/Paper_pdf/
166-ITL28-FP-Winters-FOE2013.pdf
Neurodydaktyka
• Samoregulacja uczenia się – hasło w
Wikipedii
http://en.wikipedia.org/wiki/
Self-regulated_learning
• Publiczny serwis edukacyjny zawierający
poradniki i informacje na temat strategii
uczenia się
http://www.studygs.net/metacognition.htm
• Naucz się, jak się uczyć: skuteczne narzędzia, które pomogą ci opanować trudne
zagadnienia – kurs na portalu Coursera
https://www.coursera.org/course/learning
• Nauczyć się uczyć siebie, Karl R. Wirth
z Macalaster College i Dexter Perkins z
Uniwersytetu Północnej Dakoty
http://www.macalester.edu/academics/
geology/wirth/learning.pdf
20
NAUCZANIE
ZORIENTOWANE
NA PROCES
NAUCZANIE
ZORIENTOWANE
NA PROCES
 Uczenie się jest jak droga. Każdy podąża własną. 
POGIL (uczenie oparte na samodzielnych poszukiwaniach i zorientowane na proces),
proces samoregulacji, proces zewnętrznej regulacji, umiejętność uczenia się, uczenie
zorientowane na proces, program edukacyjny, osobiste portfolio, edukacja zorientowana na proces, edukacja zorientowana na wydarzenie
Personalizacja w edukacji wymaga przeniesienia punktu ciężkości z jednostkowych
wydarzeń edukacyjnych na uczenie się pojmowane jako holistyczny proces. Spojrzenie na
dziecko w kontekście jego całego życia, pełnego potencjału oraz potrzeb nie tylko edukacyjnych, ale również emocjonalnych i psychicznych wiele zmienia. Uczenie się to proces,
ale żeby to naprawdę zrozumieć i zacząć stosować, potrzeba wiele wysiłku – zarówno
ze strony nauczyciela, który musi wystąpić w roli analityka, stratega oraz trenera, jak i z
punktu widzenia dziecka, które powinno spojrzeć na siebie z zewnątrz, aby dobrze zrozumieć wytyczony cel i podążać do niego wybraną drogą. Ocena z pojedynczego sprawdzianu czy gorszy dzień nie mogą zaważyć na całym sukcesie edukacyjnym. Prawdziwym
kluczem do głębokiego zrozumienia procesu uczenia się jest kontekst, a jego poznanie
wymaga czasu i zaangażowania w wyjątkową historię każdego dziecka.
Zastosowanie ujęcia procesowego daje szansę na odejście od kultury oceniania, porażek oraz ciągłego porównywania z innymi. Pozwala uczyć się bez presji, strachu oraz
pogłębiania niskiej samooceny. Świadomość procesu to nie przeświadczenie, że dziecko
plasuje się w danym punkcie na skali ocen od 1 do 5, ale zrozumienie, że znajduje się ono
w pewnym określonym miejscu własnej drogi edukacyjnej. Przeszło już bardzo wiele i –
nawet jeśli przydarzy mu się wybrać chwilowo niewłaściwą ścieżkę – niezmiennie zmierza
do celu. W edukacji zorientowanej na proces uczeń nie ponosi porażek. Dostaje tylko
informację zwrotną, że taki sposób rozwiązania problemu jest niewłaściwy. Feedback to
wskazówka, a zarazem dźwignia postępu i samorozwoju.
22
W literaturze znaleźć można przykłady wielu metod pomagających zastosować tę teorię
w praktyce. Badacze Jan Vermut oraz Lieven Verschaffel uznają, że nauczanie zorientowane procesowo skupia się przede wszystkim na sposobach i procesach konstruowania
wiedzy i umiejętności oraz na możliwościach ich późniejszego wykorzystywania. Podobne
podejście prezentuje metoda POGIL (Process-Oriented Guided Inquiry Learning), która
narodziła się na uczelniach chemicznych w 1994 roku, a obecnie z powodzeniem jest
stosowana w szerszej skali. POGIL to specjalnie stworzone środowisko, w którym uczniowie aktywnie angażują się w proces opanowania nowych treści. Idea ta zakłada istnienie
samorządzących się zespołów badawczo-śledczych, działających zgodnie z modelem
5E (Engage, Explore, Explain, Extend and Evaluate), rozwiniętym przez Rogera Bybee z
Zespołu Centrum Edukacyjnego Biological Science Curriculum Study (BSCS) w Stanach
Zjednoczonych.
Nauczanie zorientowane procesowo wychodzi jednak poza POGIL czy schematy pozyskiwania nowej wiedzy. Uczenie się to przecież nie tylko szkoła i przyswajanie nowych
zagadnień. To także pasje, sposoby rozwiązywania własnych problemów, postrzeganie
samego siebie, życie zawodowe, funkcjonowanie w rodzinie oraz wiele innych czynników kontekstowych. W centrum tego edukacyjnego wszechświata niezmiennie znajduje
się człowiek. Aby go lepiej zrozumieć, należy ewidencjonować oraz analizować proces
uczenia się – unikatowy dla każdej jednostki. Z pomocą przychodzą tu rozwiązania technologiczne, bez których uchwycenie oraz monitorowanie tak skomplikowanego obrazu
byłoby bardzo trudne do zrealizowania. Wydaje się, że przyszłość edukacji zależeć będzie
w dużej mierze od tego, jak dobrze zrozumiemy proces uczenia się każdego ucznia, oraz
w jakim stopniu będziemy umieli tym procesem zarządzać.
.. Geneza
• Potrzeba głębszego zrozumienia
potrzeb edukacyjnych dziecka
• Błędy postrzegane jako informacja
zwrotna, a nie jako porażka
• Brak skuteczności podejścia zorientowanego na poszczególne wydarzenia
edukacyjne
• Edukacja bez stresu i obciążania
emocjonalnego
• Kontekst utrudniający wystawianie
uczniom sprawiedliwych ocen
• Zindywidualizowane podejście
do każdego ucznia
• Dobra droga do uzyskania samoświadomości oraz pełnej personalizacji kształcenia
23
Wyzwania
• Brak narzędzi wspierających analizę
procesu edukacyjnego
• Trudności w uchwyceniu całokształtu
zjawiska tak złożonego jak proces uczenia się
íí
na ucznia
Metauczenie się
• Projekt POGIL (uczenie oparte
na samodzielnych poszukiwaniach
i zorientowane na proces)
http://www.pogil.org
• Nowe podejście do uczenia się,
Robert-Jan Simons, Jos van der Linden,
Tom Duffy ISBN: 978-0-7923-6296-8
http://www.amazon.com/New-Learning-Robert-Jan-Simons/dp/0792362969
• Uczenie zorientowane na proces,
Avraham Cohen, University of British
Columbia
http://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ719906.pdf
24
INDYWIDUALNY STYL
UCZENIA SIĘ
INDYWIDUALNY STYL
UCZENIA SIĘ
 Edukacja zawsze w dobrym stylu 
Modalność poznawcza, strategia poznawcza, teoria inteligencji wielorakiej, lateralizacja, style kognitywne, teoria funkcji kognitywnych, wzrokowcy, słuchowcy, kinestetycy,
dotykowcy
W teorii personalizacji respektuje się wyjątkowość każdego ucznia. Wszyscy odkrywamy
świat zewnętrzny za pomocą zmysłów, a dzięki plastyczności naszych mózgów jesteśmy
w stanie odbierać bodźce oraz interpretować je w odpowiedni sposób. I chociaż mechanizm uczenia się w ogólnym założeniu jest u wszystkich podobny, to pod wieloma
względami bardzo się od siebie różnimy. Niektórzy uwielbiają uczyć się wieczorem i w
nocy, innych można śmiało nazwać rannymi ptaszkami, gdyż właśnie o poranku wykazują
najwyższą aktywność intelektualną. Jednak podczas uczenia się nie tylko pora dnia ma
znaczenie. Liczy się również nasza płeć, wiek, typ osobowości, styl myślenia oraz rodzaj
motywacji, która najsilniej na nas oddziałuje. Tych zmiennych, mających wpływ na to, czy
uczymy się szybko i efektywnie, czy też przychodzi nam to z mozołem, jest mnóstwo. Czy
przeciętny uczeń ma świadomość istnienia choć kilku z nich? Czy potrafi nimi zarządzać?
Na pewno znajdą się tacy, którzy, nawet jeśli robią to podświadomie, będą mogli twierdząco odpowiedzieć na oba pytania. Wystarczy spojrzeć na uczniowskie ławki – niektóre
sterylnie czyste, na innych znajdziemy kolorowe zakreślacze, długopisy i karteczki.
Zróżnicowanie to świadczy o tym, że przyswajamy wiedzę zgodnie z indywidualnym
stylem uczenia, dzięki czemu proces nauki staje się przyjemniejszy i bardziej skuteczny.
Indywidualny styl uczenia to nic innego jak szereg teorii opisujących różnice w preferencjach ludzi co do sposobu pozyskiwania oraz przetwarzania informacji. Termin ten
narodził się w latach 70. i z miejsca wywarł wrażenie na całym środowisku edukacyjnym.
Zaczął też być dość szybko utożsamiany z koncepcją typu strategii poznawczej (inaczej
zwanej typem modalnym), w której zakładano, że ludzie dzielą się na wzrokowców,
słuchowców i kinestetyków, a czasem również na uczuciowców (ang. tactile), czyli osoby
najszybciej przyswajające wiedzę skojarzoną z emocjami oraz światem wewnętrznym.
Jednak styl uczenia się to zjawisko postrzegane dużo szerzej niż sama modalność,
26
a zakres rozpoznanych czynników i zmiennych wpływających na proces przyswajania wiedzy wciąż się powiększa. Nie przekreśla to jednak faktu, że ogromnym darem
jest świadomość tego, jak i kiedy najlepiej się uczyć. Zrozumienie tego daje szansę na
zmianę sytuacji i zmodyfikowanie form materiałów edukacyjnych na najlepsze dla uczącego się oraz zapewnia możliwość szybszego i skuteczniejszego zdobywania wiedzy.
Z tego właśnie powodu warto pomóc uczniom pojąć, dlaczego w niektórych sytuacjach
nauka idzie im łatwiej, a w innych przychodzi z wielkim trudem.
Wiedza na temat własnego stylu uczenia się pomaga również w budowaniu poczucia
własnej wartości. Okazuje się, że uczeń, który jest typem kinestetyka, przestaje myśleć
o sobie jako o kimś nadpobudliwym, gorszym czy głupszym. Zaczyna rozumieć, że
potrzebuje ruchu po to, aby lepiej przyswoić informacje, a siedzenie w miejscu przez
kilka godzin jest sprzeczne z jego naturą. Takiemu uczniowi najłatwiej o skupienie w
sytuacjach, kiedy się porusza. Otoczenie również zaczyna pojmować, że nie ma w tym
nic złego.
Osoby projektujące system edukacyjny i budujące środowisko szkolne stają przed wielkim
wyzwaniem: jak pomóc dzieciom, które potrzebują bodźców wizualnych, w sytuacji gdy
lekcja przybiera formę odczytywanych wykładów? Jak projektować materiały dydaktyczne dostosowane do potrzeb ludzi o różnych stylach uczenia się? Jakich narzędzi
użyć, aby trafnie diagnozować zróżnicowane potrzeby uczniów? Jak pomóc im w uzyskaniu samoświadomości i poznaniu specyfiki własnego procesu przyswajania wiedzy?
W ostatnich czasach w środowisku edukacyjnym pojawia się coraz więcej krytycznych
opinii na temat stylów uczenia się. Niektórzy zarzucają tej teorii brak dowodów na to,
że style w ogóle istnieją, lub wytykają brak badań potwierdzających skuteczność takiego
podejścia w praktyce. Inni alarmują, że szufladkowanie i etykietowanie uczniów może
przynieść więcej złego niż dobrego. Trudno jednak zaprzeczyć twierdzeniu, że każde
dziecko jest na swój sposób wyjątkowe, a to w jaki sposób oraz kiedy najskuteczniej się
uczy, musi tę wyjątkowość implikować. Wiadomo, że nawet najmniejsza podjęta próba zrozumienia indywidualnych potrzeb uczniów oraz zachęta do lepszego poznania samego siebie
są szczytne i bez wątpienia wartościowe.
.. Geneza
• Słabe wyniki uczniów w nauce
• Osiąganie lepszych wyników w nauce
• Trudności z koncentracją podczas prób
uczenia się
• Podniesienie poziomu poczucia własnej
wartości uczniów
• Analiza przyczyn problemów uczniów w
przyswajaniu sobie wiedzy
• Podjęcie działań w kierunku personalizacji procesu edukacyjnego
27
Wyzwania
• Znalezienie właściwych sposobów badania stylów uczenia się
• Opracowanie Learning and teaching
styles in engineering education, Richard
M. Felder
http://www4.ncsu.edu/unity/lockers/users/f/
felder/public/Papers/LS-1988.pdf
• Niezrozumienie całości tego złożonego
zjawiska
• Niepożądane zaszufladkowanie uczniów
• Trudności w zdobyciu materiałów odpowiednich dla osób o określonym stylu
uczenia się
• Brak badań naukowych nad skutecznością
tego podejścia do edukacji
Spersonalizowane
íí
na ucznia
• ClassMapp – produkt
Young Digital Planet
Metauczenie się
• Rozwiązanie Learning Style Inventory
(LSI)
http://www.humanesources.com/organizations/program/lsi/
• Edu & You – analiza stylu uczenia się
http://www.eduyou.pl/analiza-stylu-uczenia-sie
Neurodydaktyka
• Portal zawierający bezpłatne informacje
i narzędzia, które pomogą zrozumieć styl
uczenia się i ułatwią efektywną naukę
http://learning-styles-online.com
• P.E.T. – identyfikacja stylów uczenia się
http://www.learningstyles.ca/indexfull.asp
28
EDUKACJA
ZORIENTOWANA
NA UCZNIA
EDUKACJA
ZORIENTOWANA
NA UCZNIA
 Uczeń w centrum edukacyjnego wszechświata 
Środowisko kształcenia skoncentrowane na uczniu, uczenie skoncentrowane na
dziecku, klasa skoncentrowana na uczniu
Edukacja zorientowana na ucznia kładzie nacisk na indywidualne potrzeby każdego
dziecka. Według jej założeń pozostali uczestnicy procesu edukacyjnego – nauczyciele,
rodzice, pracownicy administracji – mają obowiązek dziecko wspierać. Uczeń ze swoimi możliwościami, talentami, słabymi i mocnymi stronami oraz preferowanym stylem
uczenia się jest w tym podejściu najważniejszy. Istotne są jego zainteresowania, potrzeby
społeczne, intelektualne oraz psychologiczne, które ulegają dynamicznym zmianom. Po
dekadach pracy według modelu skoncentrowanego na osobie nauczyciela wreszcie nadszedł czas, kiedy trzeba przyznać, że to dziecko powinno znaleźć się w centrum procesu
edukacyjnego.
Wdrożenie metody nauczania skoncentrowanej na uczniu może przybrać różne formy.
Czasami twierdzi się, że to dziecku należy pozostawić decyzje dotyczące tego, czego i w
jaki sposób ma się uczyć oraz jak powinien wyglądać system oceniania i nagradzania. Niektórzy rozumieją tę metodę jako sposób na przekształcenie stosunku uczniów do szkoły
z pasywnego na aktywny i uważają, że należy ich w tym wspierać. Omawiane zagadnienia
zostały poruszone przez znakomitych myślicieli, takich jak John Dewey, Jean Piaget i Lew
Wygotski.
Problem we wdrożeniu metody skoncentrowanej na uczniu stanowi jej zastosowanie w
praktyce. Potwierdza to wielu nauczycieli. Borykają się oni z brakiem czasu potrzebnego
na poświęcenie uwagi każdemu uczniowi z osobna i indywidualne podejście. Dużą trudność sprawia też w tym przypadku ocena postępów w nauce oraz wdrożenie standardów
narzuconych przez system edukacyjny. Jednak mimo wszystko przyjęcie modelu edukacji
skoncentrowanej na uczniu to nie sugestia, ale obowiązek.
30
.. Geneza
• Uczniowie zdobywają wiedzę w różny
sposób
• Poziom umiejętności i możliwości
uczniów nie jest jednorodny
Dla uczniów:
• Lepsze wyniki w nauce i dobre samopoczucie
• Zwiększenie aktywności podczas zajęć
• Zmiany społeczne stawiają nowe wymagania kwalifikacyjne przed uczniami i
absolwentami
• Docenienie pomysłów i pytań pojawiających się w trakcie nauki
• Traktowanie uczniów jak partnerów w
edukacyjnej podróży
• Przejęcie odpowiedzialności za własną
edukację
• Zachęcanie do komentowania i –
w rezultacie – rozwijania kreatywności
• Kształtowanie własnych opinii poprzez
rozmowy, słuchanie, pisanie, czytanie i
przemyślenia na różne tematy, problemy
• Wzajemne dzielenie się przez uczniów
wiedzą
• Możliwość samodzielnego odkrywania
sposobów na zdobycie informacji
Dla nauczycieli:
• Zwiększenie efektywności pracy
31
Wyzwania
• Brak poczucia odpowiedzialności
nauczycieli za wyniki uczniów
• Czasochłonność metody skoncentrowanej na uczniu
na proces
• Trudności z wdrożeniem metody na
wczesnych etapach edukacji
Spersonalizowane środowisko
kształcenia
• Niedogodność ze standardowym systemem oceniania uczniów
• Problemy z organizacją pracy grupowej
íí
• Strona Education World – zasoby online
dla nauczycieli, administratorów i pracowników szkoły
http://www.educationworld.com/a_curr/
voice/voice117.shtml
Neurodydaktyka
• Strona Faculty Focus autorstwa Magna
Publications
http://www.facultyfocus.com/articles/
effective-teaching-strategies/
the-benefits-of-making-the-shift-to-student-centered-teaching/
• Co stanowi o edukacji skoncentrowanej
na uczniu?, publikacja dr Susan Sample z
Uniwersytetu Pacific
http://www.youtube.com/watch?v=ya0IK3yuuyg
32
SPERSONALIZOWANE
ŚRODOWISKO
KSZTAŁCENIA
SPERSONALIZOWANE
ŚRODOWISKO
KSZTAŁCENIA
 Twój własny, przytulny i bezpieczny, edukacyjny świat 
Nauka indywidualna, wirtualne środowisko nauczania, nauka nieformalna, spersonalizowane środowisko kształcenia, kształcenie zintegrowane (ang. blended learning), indywidualna sieć kształcenia, osobiste portfolio, uczenie w chmurze, e-portfolio, uczenie się
przez całe życie
Personalizacja w edukacji wymaga od ucznia stworzenia własnego, wyjątkowego,
spersonalizowanego środowiska kształcenia, w którym znajdą się wszystkie narzędzia
i materiały, służące temu, by mógł efektywnie i przyjemnie się uczyć. Niektórzy będą
umieszczać w nim ulubione flamastry i ołówki, inni ciepłą herbatę lub ulubiony notatnik
czy wybrane narzędzia online. Badania przeprowadzone przez firmę Young Digital Planet
z udziałem gimnazjalistów i licealistów pokazały, że najchętniej uczą się oni wieczorami.
Jedni potrzebują włączonej muzyki, drudzy absolutnej ciszy. Jednak to nie wszystko.
Lista przedmiotów i narzędzi używanych podczas nauki jest niezwykle długa i ciekawa.
Czy ktoś przypuszczał na przykład, że wiele osób do skutecznego przyswajania wiedzy
potrzebuje towarzystwa ukochanego kota lub psa?
W takim spersonalizowanym środowisku najistotniejsze jest to, że uczeń sam wybiera
materiały edukacyjne, planuje swoją naukę, opracowuje zagadnienia, szuka źródeł wiedzy
i tym samym sprawuje pełną kontrolę nad tym, czego, kiedy i w jaki sposób się uczy.
Dziecko samodzielnie selekcjonuje informacje, decydując o tym, co jest ważne, ciekawe,
które zagadnienia warto zgłębić, a które można pominąć. Taki model uczenia się stanowi
doskonałe rozwiązanie dla niezależnych jednostek.
34
Oto kilka przykładowych źródeł zasobów, które mogą być elementami indywidualnego
środowiska kształcenia:
• Internet – portale informacyjne, strony edukacyjne, blogi, kanały RSS, wszelkie media
społecznościowe takie jak Facebook, Twitter, Google+, LinkedIn, YouTube, Vimeo, Instagram, Flickr, newslettery, VoIP, np. Skype i inne komunikatory, zakładki społecznościowe
(ang. social bookmarking), np. delicious.com, gdzie można zgromadzić odnośniki do
ulubionych stron
• telefon – wiadomości tekstowe, zdjęcia, filmy, nagrania dźwiękowe
• źródła offline, np. interakcje z ludźmi – z rodziną i przyjaciółmi, z nauczycielami i innymi
osobami obdarzonymi autorytetem, dużą wiedzą i doświadczeniem
• radio i telewizja
Wymienienie wszystkich zasobów składających się na spersonalizowany świat edukacji
jest niemożliwe. Każdy bowiem posiada ich własny zbiór oraz unikalne środowisko uczenia się.
.. Geneza
• Istnienie wielorakich stylów uczenia się
• Rozmaitość zainteresowań
i zwyczajów
• Duże zróżnicowanie potrzeb
oraz upodobań uczniów
• Silna potrzeba spersonalizowanego
interfejsu
• Wspomaganie uczniów w sprawowaniu
pieczy nad ich własną edukacją
• Zwiększenie efektywności kształcenia
poprzez odkrywanie tego, co uczniów
naprawdę interesuje i co umożliwia im
lepsze zgłębianie wybranych dziedzin
nauki
• Czerpanie radości z uczenia się
• Rosnąca popularność e-portfolio
• Pragnienie kontrolowania własnego
życia i edukacji
35
Wyzwania
• Trudności w zaspokojeniu potrzeb każdego ucznia
• Brak możliwości kontrolowania ucznia
przez nauczyciela
Indywidualny styl
uczenia się
• Trudności w rzetelnej ocenie postępów
w nauce
na ucznia
• Odrzucenie przez ucznia standardowego programu nauczania
íí
Edukacja mobilna
• ROLE (Responsive Open Learning
Environments) – europejsko-chiński
projekt, który bada fenomen spersonalizowanego środowiska kształcenia,
identyfikuje potrzebne w nim narzędzia i
wskazuje przykłady ich wykorzystania
Edukacja oparta
na otwartych zasobach
Media społecznościowe
w edukacji
http://www.role-project.eu/
• Oprogramowanie Plex
http://en.wikipedia.org/wiki/Plex_%28software%29
Edukacja przez całe życie
• System Symbaloo EDU
http://edu.symbaloo.com/home/
• Środowisko robocze Evernote
https://evernote.com
• Portal iGoogle
http://www.igoogleportal.com
36
BIG DATA
I ANALITYKA
BIG DATA
I ANALITYKA
 Liczby, które zmieniają edukację 
Inteligentny system uczenia, analiza danych, edukacja spersonalizowana, wskaźniki
zaangażowania, analityka procesu uczenia się, dane o kompetencjach na poziomie pojęć,
aplikacje do przetwarzania danych, statystyka opisowa, statystyka indukcyjna, modelowanie predyktywne, wykrywanie zachowań, monitorowanie zachowań użytkowników
Spersonalizowane środowisko kształcenia wymaga możliwości dostępu do treści
podanych w odpowiedniej formie, we właściwej dawce i w określonym czasie. Terminy „Big Data” oraz „analityka” wiążą się ze zbieraniem dużej ilości danych od użytkowników, ich analizowaniem, przetwarzaniem oraz wizualizacją. Oznacza to z jednej
strony ogromną ilość informacji, których przetworzenie i zanalizowanie jest niezwykle
trudne, z drugiej zaś dostarcza nad wyraz cennej wiedzy. Big Data i analityka znajdują
zastosowanie w wielu dziedzinach działalności sektora prywatnego, np. w studiowaniu
nawyków i zachowań klientów sieci handlowych. Ogromne znaczenie mają one także
w badaniach naukowych oraz medycznych. Analiza dużej ilości informacji, pochodzących z licznych urządzeń pomiarowych, czy danych medycznych wielu pacjentów,
umożliwia dokonywanie lub potwierdzanie odkryć naukowych, badanie czynników
przyczyniających się do zachorowań na określone choroby albo łatwiejsze postawienie diagnozy. Dzięki analizie, która stała się wykonalna wraz z rozwojem technologii
przetwarzania danych, jesteśmy w stanie coraz dokładniej badać wyniki postępów
dzieci w nauce oraz zbierać informacje niezbędne do przygotowania lepszych materiałów edukacyjnych. Maszynowa analiza odpowiedzi na pytania w testach setek, a
nawet tysięcy uczniów umożliwia np. wykrycie zadań, które zostały źle skonstruowane
pod względem merytorycznym, a które da się poprawić, tworząc materiały wyższej
jakości. Jeżeli bowiem większość uczniów udziela nieprawidłowych odpowiedzi na
postawione pytanie, prawdopodobnie jest ono zbudowane w taki sposób, że wprowadza ich w błąd.
Big Data oraz zautomatyzowana obserwacja to także szansa na polepszenie warunków pracy nauczycieli. Dzięki analizie danych, pochodzących od wielu uczniów oraz
szeregu informacji zebranych od jednego wychowanka, możliwe jest podsuwanie
38
dzieciom zbioru materiałów, które odpowiadają ich indywidualnym potrzebom intelektualnym i emocjonalnym. Analiza dużej ilości danych daje więc szansę urzeczywistnienia prawdziwej personalizacji. Nauczyciele mają również więcej możliwości
wspierania uczniów w uzyskiwaniu umiejętności szybszego i bardziej efektywnego
przyswajania wiedzy. Mogą zaoszczędzić swój czas i ograniczyć koszty edukacji. W
historii świata jeszcze nigdy nie było tak wielu danych i takich perspektyw ich wykorzystywania. Bardzo prawdopodobne, że ta wyjątkowa sytuacja i narzędzia analityczne
zmienią oblicze edukacji na lepsze.
.. Geneza
Wyzwania
• Rozwój technologii zbierania, przetwarzania i analizy dużej ilości danych, które
można spożytkować w służbie edukacji
• Przeniesienie materiałów edukacyjnych
do świata online oraz na urządzenia
mobilne
• Łatwy dostęp do danych oraz coraz
lepsze narzędzia analityczne
• Poprawienie wyników nauczania oraz
oszczędność czasu
• Ważne jest znaczenie interpretacji
danych oraz dokonywanie zmian na ich
podstawie – zbieranie danych samo w
sobie nie stanowi wartości
• Konieczność uwzględnienia współczynnika przypadku w celu zapewnienia
skuteczności analizy
• Obawa przed szkodliwą inwigilacją
• Zagrożenie płynące z operowania
wyłącznie liczbami i wykresami
íí
• Dostęp do treści najbardziej odpowiadających potrzebom konkretnego ucznia
• Analiza danych – społeczność
• Weryfikacja niepoprawnie skonstruowanych treści edukacyjnych
• Analityka w edukacji – rozwiązanie IBM
• Możliwość zbierania danych o całej
populacji, a nie wyłącznie o jednostkach
http://www.sigkdd.org
http://www.ibm.com/analytics/in/en/solutions/industry/education.html
• Opracowanie Analityka procesu uczenia
się, Instytut Technologii Informacyjnych
w Edukacji UNESCO
http://www.iite.unesco.org/pics/publications/en/files/3214711.pdf
39
Spersonalizowane
Edukacja mobilna
40
KSZTAŁCENIE
ADAPTACYJNE
KSZTAŁCENIE
ADAPTACYJNE
 Ścieżka edukacyjna szyta na miarę 
Uczenie na podstawie technik adaptacyjnych, edukacja wspomagana komputerowo,
inteligentny system uczenia się, edukacja spersonalizowana, modalność uczenia się,
adaptacyjność, indywidualna ścieżka nauczania, hipermedia adaptacyjne, inteligentny
system nauczania, komputerowy agent pedagogiczny, Big Data, wskaźniki zaangażowania, analityka uczenia się, dane o kompetencjach na poziomie pojęć
Użytkownicy rozwiązań Google otrzymują sprofilowane wyniki wyszukiwania i reklamy
produktów. Podobny trend pojawił się ostatnio w edukacji. W kształceniu adaptacyjnym
zakłada się, że komputer jest w stanie poprawić rezultat procesu kształcenia uczniów.
Platforma, gromadząca dane o zachowaniach i efektywności użytkownika, umożliwia
założenie profilu ucznia, a następnie zlecenie mu zadań, które da się odpowiednio modyfikować, i na podstawie których można tworzyć późniejsze rekomendacje.
W ten sposób treści edukacyjne stają się dynamiczne i w pełni interaktywne, a uczeń
przeobraża się poniekąd w narzędzie w swoim własnym, zindywidualizowanym procesie
edukacyjnym. Oprogramowanie zbiera ogromną ilość danych, monitorując aktywność
konkretnego użytkownika i dostosowując się do jego potrzeb. Dane te są generowane
podczas jego interakcji z systemem oraz z materiałami tradycyjnymi (podręczniki) i niekonwencjonalnymi (gry, media społecznościowe), a także w trakcie kontaktów z nauczycielami i rówieśnikami. System nie tylko zna umiejętności i możliwości ucznia w konkretnym momencie, ale jest też w stanie określić, jakie aktywności, w jakiej formie i kolejności
uczeń powinien podjąć, aby zwiększyć swoje szanse na edukacyjny sukces.
Każdego dnia podczas zajęć online system gromadzi dane na temat ucznia, np. jego
wyniki, szybkość, dokładność, opóźnienia. Użytkownicy uczą się w swoim własnym tempie, a system dopasowuje się na bieżąco, zapewniając wyzwania i zachęcając uczniów do
optymalizacji nauki. Co więcej, zachowania konkretnego użytkownika są porównywane
z danymi dotyczącymi setek lub nawet tysięcy innych. Dzięki temu platforma kształcenia
adaptacyjnego nie tylko tworzy bieżący wizerunek ucznia wraz z informacjami diagnostycznymi, ale też daje możliwość przewidywania trudności i problemów oraz podsuwa
42
sugestie, jak im zaradzić na wcześniejszym etapie. W kształceniu adaptacyjnym uczniowie i nauczyciele otrzymują aktualne informacje o konkretnych brakach umiejętności
lub wiedzy oraz propozycje, w jaki sposób można je uzupełnić, podejmując natychmiastowe działania. Dodatkowo zastosowanie technik adaptacyjnych pozwala nauczycielom
zaoszczędzić czas. Normalnie poświęcaliby go na docieranie z wiedzą do każdego ucznia
osobno. Dzięki platformie zostałoby im więcej czasu na prawdziwą interakcję z uczniami i
wspieranie ich zaangażowania w proces edukacji.
.. Geneza
• Konieczność zaspokojenia potrzeb różnych uczniów
• Dostrzeżenie, że w poszczególnych
klasach czy grupach znajdują się dzieci
o odmiennych poziomach umiejętności
i zdolności
• Umiejętności słabszych uczniów poprawiają się, zaś talenty zdolniejszych są
rozwijane i wzmacniane
• Nauczyciel może monitorować postępy
w nauce, często w czasie rzeczywistym
• Metody te pozwalają na osiągnięcie
imponujących rezultatów w indywidualnym nauczaniu matematyki
• Trudności w przyswajaniu nowego
materiału
• Słabe wyniki uczniów w nauce
Wyzwania
• Trudności w przekazaniu informacji,
które podlegają interpretacji
• Dzięki szczegółowemu projektowaniu
treści system jest w stanie ocenić możliwości ucznia i przydzielić mu zadania
odpowiadające jego umiejętnościom
• Nauczyciele uzyskują pomoc w zidentyfikowaniu talentów oraz umiejętności
swoich wychowanków
• Uczniowie przyswajają wiedzę, podążając różnymi, spersonalizowanymi
ścieżkami edukacyjnymi
• Komputery nigdy nie zastąpią nauczyciela
• Techniki adaptacyjne nie sprawdzają się
w pewnych dziedzinach nauki, np. w
filozofii
• Tymi metodami nie wyeliminuje się
wszystkich problemów w nauczaniu. Ich
zastosowanie może zarówno polepszyć,
jak i pogorszyć rezultaty osiągane przez
uczniów
• Zaprojektowanie treści w wielu wersjach
wymaga dużych nakładów finansowych
43
• Trudno jest zapewnić użytkownikowi
informacje, których potrzebuje w danym
momencie
• Problem z dokonaniem zmian w materiale za każdym razem, gdy użytkownik
przemieszcza się na swojej ścieżce
edukacyjnej
íí
(LearnSmart) oraz uczniom szkół ponadgimnazjalnych (Power of U) materiały
dydaktyczne, programy oraz usługi
edukacyjne z wykorzystaniem technik
adaptacyjnych
http://www.mheducation.com/
• Sherston Software – brytyjski dostawca
programów edukacyjnych, oferujący
PlanetSherston – platformę edukacyjną
wykorzystującą techniki adaptacyjne.
http://shop.sherston.com/
• ALEKS Corporation – firma, która oferuje
system automatycznego wykrywania braków w wiedzy oraz materiały pozwalające
je wyeliminować
http://www.aleks.com/
• Carnegie Learning – wydawca, który
– obok tradycyjnych podręczników –
proponuje także programy adaptacyjne
do nauki matematyki
https://www.carnegielearning.com/
• CogBooks Ltd – firma oferująca szkolenia korporacyjne z użyciem platform
adaptacyjnych http://www.cogbooks.com/
• eSpindle Learning (http://learnthat.org) –
organizacja non profit, która zajmuje się
tworzeniem oprogramowania wykorzystującego techniki adaptacyjne do nauki
słownictwa i zasad pisowni
• Pearson – wydawnictwo edukacyjne,
które oferuje uczniom szkół podstawowych i ponadgimnazjalnych program
wykorzystujący techniki adaptacyjne do
czytania i nauki matematyki (Success
Maker)
https://www.pearson.com/
• Grockit – gra online dla wielu użytkowników, w której nauka odbywa
się poprzez interaktywną rozgrywkę z
osobami przygotowującymi się do tego
samego testu
https://grockit.com/
• Knewton – firma, która oferuje rozwiązania do kształcenia adaptacyjnego oraz
współpracuje z wieloma wydawcami i
twórcami materiałów dydaktycznych
http://www.knewton.com/
Sieć semantyczna
• McGraw-Hill Education – firma proponująca studentom uczelni wyższych
44
EDUKACJA MOBILNA
EDUKACJA MOBILNA
 Nauka w każdym miejscu i o każdej porze 
Urządzenia mobilne, kiedykolwiek, gdziekolwiek, nauka w trakcie innych czynności (ang.
learning on the go), u-learning, nauka z wykorzystaniem technologii przenośnych (ang.
handheld learning), m-learning, m-learners, nauka nieformalna
Personalizacja w nauczaniu oznacza zapewnienie dostępu do treści edukacyjnych wtedy,
kiedy tylko tego potrzebujemy. Ponadto zakłada ona, że uczeń otrzyma materiały w formie najbardziej dopasowanej do indywidualnego sposobu uczenia się i za pomocą narzędzi, z których najlepiej mu się korzysta. Dzięki technologii wszystkie te wytyczne można
zrealizować, posługując się urządzeniami mobilnymi.
Dla niektórych edukacja mobilna to sposób zdobywania wiedzy za pomocą aplikacji
przeznaczonych na urządzenia takie jak tablety czy smartfony. Dla innych stanowi okazję,
aby wykorzystać urządzenia mobilne do celów edukacyjnych. Liczba materiałów edukacyjnych przeznaczonych na urządzenia mobilne gwałtownie rośnie. Na rynku dostępne
są już podręczniki, aplikacje do nauki języków obcych, gry i programy edukacyjne. Coraz
częściej też na urządzeniach mobilnych ogląda się strony internetowe, dlatego muszą
one być do tego przystosowane. Urządzenia mobilne stają się jeszcze tańsze, generując potrzebę tworzenia materiałów przyjaznych wielu użytkownikom. Nauczyciele także
zmieniają swoje nastawienie do urządzeń mobilnych. Jeszcze kilka lat temu używanie
telefonów komórkowych w szkole było surowo zabronione, obecnie zaś wzrasta liczba
szkół, w których dokłada się starań, aby zapewnić uczniom tablety i zmodyfikować politykę dotyczącą użytkowania urządzeń mobilnych na terenie szkoły.
Z edukacją mobilną powiązany jest również temat chmury obliczeniowej. W odróżnieniu
od danych przechowywanych online, które magazynuje się na jednym serwerze, dane w
chmurze przechowywane są na wielu serwerach. W przypadku chmury główną korzyścią
dla użytkownika końcowego jest dostęp do własnych danych za pośrednictwem różnych
urządzeń (np. komputera, tabletu, smartfona) – zawsze w aktualnej wersji, niezależnie od
tego, którego urządzenia akurat się użyje.
46
.. Geneza
rencjach, przemówieniach, webinariach
– w czasie rzeczywistym, bez konieczności wychodzenia z domu (oszczędność czasu i pieniędzy)
• Potrzeba dostępu do informacji w
dowolnym miejscu i czasie
• Coraz większa nieodzowność edukacji
skoncentrowanej na uczniu
• Budowanie prestiżu i nowoczesnego
wizerunku szkoły poprzez wykorzystywanie tabletów w edukacji
• Zapewnienie możliwości nauki we
własnym tempie
• Decydowanie przez uczniów o zakresie
i tematyce materiałów
• Wzrost popularności i dostępności
urządzeń mobilnych
• Potrzeba przenoszenia edukacji
na świeże powietrze
• Stworzenie natychmiastowego dostępu
do edukacji
• Łatwy dostęp do wiedzy za pomocą
• Umożliwienie nauki we własnym tempie
• Uproszczenie komunikacji pomiędzy
uczniem a nauczycielem oraz wzajemnie pomiędzy uczniami
Wyzwania
• Problemy ze skoncentrowaniem się
uczniów na celach edukacyjnych
• Możliwość uszkodzenia lub awarii urządzeń mobilnych
• Potencjalnie kosztowna konieczność
aktualizowania wersji urządzenia z uwagi
na szybki postęp technologiczny
íí
• Aplikacje na urządzenia mobilne autorstwa Young Digital Planet
• Szeroki wybór aplikacji dostępnych w App
Store, Google Play i Windows Market
• Aplikacje do tworzenia interaktywnych
książek: Digital Books Solution, iBook
• Spersonalizowanie procesu uczenia się
• Wykorzystanie urządzeń cyfrowych
w szkołach na całym świecie
• Ułatwienie dostępu do wiedzy uczniom
o specjalnych potrzebach edukacyjnych
• Wordpress iPhone app – aplikacja dla
nauczycieli prowadzących bloga
• Możliwość aktywnego uczestnictwa w
wydarzeniach edukacyjnych, np. konfe-
• Aplikacje dla nauczycieli do użycia w
klasie: Groovy Grader – aplikacja do
47
szybkiego obliczania wyników testów;
iLeap Pick a student – aplikacja, która
pomaga w wyborze uczniów, pobudzając ich aktywność podczas zajęć
• BookLeveler – aplikacja, która umożliwia ocenę poziomu trudności tekstu
za pomocą kodu ISBN i pomaga dostosować zawartość konkretnej książki do
programu nauczania
Indywidualny styl
uczenia się
• Teacher’s Assistant Pro – elektroniczny
dziennik dla nauczycieli, który umożliwia
bieżące wprowadzanie danych dotyczących uczniów
Edukacja nieformalna
Edukacja plenerowa
Snack Learning
48
WIRTUALNY MENTOR
WIRTUALNY MENTOR
 Nauczyciel wysokiej klasy, który pomoże ci spersonalizować własną edukację 
Wirtualny asystent, asystent e-learningu, wirtualny asystent nauczania, interfejs jeden
na jednego (ang. one-on-one interface), kształcenie na odległość, nauczanie wielu na
jednego (ang. many-to-one tutoring), wideonauka, szkolenia online
Personalizacja w edukacji zakłada, że uczeń sam kształtuje własną ścieżkę edukacyjną,
samodzielnie zarządza swoim czasem i sobą oraz decyduje o tym, jak i czego będzie się
uczyć. Nauczyciel przestaje zatem pełnić tradycyjnie postrzeganą rolę. Dziecko podążające własną drogą potrzebuje przede wszystkim wsparcia w uzyskaniu samoświadomości
oraz w doskonaleniu umiejętności skutecznego uczenia się. W takiej sytuacji pomocny
okazuje się tutor, który pokazuje uczniowi narzędzia do pracy, zwraca uwagę na proces
uczenia się, nakłania do analizowania przyswajanej wiedzy oraz wyciągania wniosków.
Jest przy dziecku zawsze wtedy, gdy ono go potrzebuje. Dzięki wprowadzeniu wirtualnego tutora nowoczesna technologia pozwala na takie asystowanie uczniowi niezależnie
od czasu i miejsca.
Wirtualny asystent edukacyjny zyskuje coraz większą popularność na świecie jako dodatkowa usługa lub część kształcenia online. Uczniowie z odległych zakątków świata bez
wychodzenia z domu mają możliwość uczestniczenia w zajęciach prowadzonych przez
znakomite osobistości. Mogą nawet zapisać się na kurs organizowany przez tak renomowane placówki jak Uniwersytet Harvarda lub Uniwersytet Oksford. Zaawansowane
technologicznie rozwiązania umożliwiają śledzenie postępu oraz personalizację procesu
kształcenia, czyniąc go bardziej wiarygodnym. Szybki wzrost liczby użytkowników Khan
Academy i Coursera.org dowodzi, że na ten typ usług jest ogromne zapotrzebowanie.
Kiedy rodzice zaczną uświadamiać sobie, na czym polega prawdziwa personalizacja w
nauczaniu, zapragną za wszelką cenę znaleźć jak najlepszego nauczyciela dla swoich dzieci.
Dowiedzą się, że bez niego nie ma szans, aby uczeń rozwijał się na miarę swoich możliwości.
Przyszłość idei wirtualnego mentora zapowiada się więc bardzo pozytywnie. Pewnie też za
jakiś czas nie będzie już trzeba ograniczać się do najbliższego środowiska, aby znaleźć odpowiednią osobę. Idealny tutor zamieszka na drugim końcu świata i połączy się z nami interaktywnie, kiedy tylko zajdzie taka potrzeba. Bardzo możliwe, że jego rola okaże się znacznie
bardziej prestiżowa niż współczesnych nauczycieli, a pensja będzie odpowiadała takim, jakie
trafiają do kieszeni coachów najwyższej klasy managerów.
50
.. Geneza
• Zastąpienie bezpośredniego kontaktu z
ludźmi wirtualnymi nauczycielami
• Rosnąca popularność nauczania spersonalizowanego
• Brak kształcenia kompetencji społecznych i komunikacyjnych
• Brak czasu na poświęcanie uwagi każdemu uczniowi w klasie
• Zależność od technologii
• Zmiana roli nauczyciela w edukacji
• Zawodny interfejs
• Wzrost globalizacji oraz łatwy sposób
uzyskania zawodu tutora
íí
• Blog: Smaczne Kąski Technologii – przemyślenia cyberbohatera
http://cyber-kap.blogspot.com/2011/09/
top-10-sites-for-online-tutoring-and.html
• Niższe koszty zatrudnienia i zapewnienia
odpowiedniej infrastruktury
• Portal informacyjny Mashable
• Wyrównanie możliwości edukacyjnych
dzieci mieszkających poza miastem
http://mashable.com/2012/08/28/
homework-tutor-instaedu/
• Łatwiejszy dostęp do usług edukacyjnych wysokiej jakości
• System ALEKS
• Personalizacja nauczania
• Wydawca Carnegie Learning
http://www.aleks.com/
http://online.carnegielearning.com/
• Edukacja w dowolnym miejscu i czasie
• Swobodniejsze porozumiewanie się
użytkowników w języku angielskim oraz
innych językach obcych
• Bardziej precyzyjne śledzenie postępów
w nauce
• Cognii – twórca technologii
oceniania
http://cognii.com/
• Coursera – platforma edukacyjna
z darmowymi kursami online
https://www.coursera.org/
• Khan Academy – organizacja non profit
oferująca darmowe materiały edukacyjne
Wyzwania
• Niższy odsetek osób kończących kursy
w całości przeprowadzone online
https://www.khanacademy.org/
51
Metauczenie się
Process-Oriented Learning
na ucznia
Edukacja mobilna
52
Alina Guzik
PORADY I WSKAZÓWKI
PORADY I WSKAZÓWKI
• Zachęcaj swoich uczniów, aby podczas nauki dokonywali samoobserwacji. Zaproponuj stworzenie kolaży, które będą przedstawiać ich idealne środowisko edukacyjne. Na
odwrocie prac niech zaprezentują, co im przeszkadza w nauce, czego w jej trakcie unikają
• Nagradzaj uczniów za przejawy samoobserwacji na temat własnego procesu uczenia się
• Stwórz profil każdego ucznia, opisując tylko jego pozytywne cechy i talenty
• Zachęcaj uczniów, aby pełnili różne role w zespołach projektowych. Rozmawiaj z nimi na
temat tego, w jakich rolach czują się dobrze, a w jakich nie i dlaczego. Zachęcaj uczniów,
aby rozwijali talenty, ale motywuj również do wykonywania zadań, które wymagają od
nich wysiłku i pokonywania własnych słabości
• Zanim wprowadzisz nowy temat, pozwól, aby uczniowie sami znaleźli informacje z
nim związane. Kolekcjonuj zebrane źródła i kategoryzuj ze względu na ich formę: film,
opowiadanie, raport, wykład online, blog oraz inne. Pozwalaj uczniom wybierać materiały, które im najbardziej odpowiadają. Przekazuj bazę źródeł innym klasom i następnym
rocznikom
• Jedną lekcję w miesiącu poświęć na odkrywanie i prezentowanie nowych technik uczenia
się. Dziel się z uczniami wiedzą na temat tego, w jaki sposób i kiedy ludzki mózg uczy się
najlepiej
• Proponuj uczniom, aby próbowali odnajdować osobisty kontekst dla nowo poznanych
treści. Pytaj, jakie wywołują w nich emocje
• Motywuj uczniów do planowania własnej ścieżki edukacyjnej. Podpowiedz im, aby
stworzyli mapę celu oraz wizualizowali to, w jaki sposób będą się rozwijać w perspektywie tygodnia, miesiąca, roku, dwóch i kilku lat. Poleć im, aby wykonywali takie ćwiczenie
regularnie
• Organizuj wideokonferencje z osobami, które są native speakerami, wykonują ciekawe
zawody lub uznaje się je za ekspertów w danej dziedzinie. Pokaż uczniom, że sami mogą
znaleźć ludzi, którzy pomogą im się rozwinąć
• Pracuj metodą projektu. Pozwalaj uczniom samodzielnie określić to, co będzie produktem
końcowym oraz wybrać metody wykonania projektu
54
STUDIUM PRZYPADKU
Jolanta Okuniewska
Wypracowanie sposobu
wykorzystania tabletów podczas
zajęć w trzeciej klasie szkoły
podstawowej
Wyzwanie:
Tablety Samsung Galaxy Tab 2 7.0 otrzymaliśmy w czerwcu 2013 roku jako nagrodę
za zajęcie I miejsca w międzynarodowym konkursie programu eTwinning – realizację projektu Friends Fur-ever. W Polsce brakuje opracowań na temat edukacyjnego
wykorzystania urządzeń mobilnych do pracy z uczniami w młodszym wieku szkolnym. Dlatego prowadzenie zajęć z wykorzystaniem tabletów stanowiło dla mnie
ogromne wyzwanie. Uczyłam się równolegle z dziećmi i od dzieci. Prowadziłam blog
dla nauczycieli, czytałam wszelkie opracowania angielskojęzyczne, w tym inne blogi
nauczycieli.
Przebieg projektu:
Pracę z tabletami rozpoczęliśmy w październiku 2013 roku. Od początku zdecydowałam
się na model BYOD (ang. Bring Your Own Device), w którym uczeń ma tablet na własność,
dba o niego, pilnuje gotowości do pracy, samodzielnie instaluje i odinstalowuje aplikacje,
korzysta z niego również w domu.
Było to bardzo wygodne, ponieważ nie musiałam być administratorem sprzętu, a uczniowie, obsługując tablety również w czasie wolnym, dokładnie poznali możliwości techniczne urządzeń. Bardzo często korzystałam z ich wiedzy w tym zakresie. W pracowni
przygotowałam dwa przedłużacze i wolną ładowarkę, które przydawały się zwłaszcza pod
koniec roku szkolnego, kiedy baterie tabletów były już nieco zużyte. Wspólnie z uczniami
ustaliliśmy na początku zasady korzystania z urządzeń w klasie. Zależało mi, aby nie
były one jedynie zabawką i nie przeszkadzały w prowadzeniu zajęć. Rodzice wyznaczyli
reguły korzystania ze sprzętu komputerowego w domu. Na początku dostępność tabletu
stanowiła ogromną pokusę wykorzystania go do zabawy. Obawialiśmy się, aby nie zastąpił
innych aktywności, którym małe dzieci powinny oddawać się w wolnym czasie. Współpracowaliśmy zatem w tym zakresie i szanowaliśmy wzajemne ustalenia. Najważniejsza
56
była konsekwencja.
Tablety wykorzystywaliśmy przez trzy dni szkolne. Wtedy mieliśmy najwięcej zajęć lekcyjnych i nie musiałam się obawiać, że uczniowie nie zdążą wykonać zaplanowanych zadań.
Nic tak nie frustruje jak dzwonek, który przerywa ciekawą lekcję i ogłasza koniec zajęć.
Starałam się, aby podczas zajęć występowały wszystkie rodzaje aktywności i aby uczniowie mieli czas na rysowanie, malowanie oraz pisanie w tradycyjny sposób. Moją filozofią
wykorzystania tabletu jest myślenie o nim jak o wyposażeniu piórnika. Jeśli okazuje się
potrzebny do wykonania jakiegoś zadania, powinien zostać użyty, jeśli zaś nie ma takiej
potrzeby, leży obok linijki czy gumki. Nie zrezygnowałam z podręczników ani zeszytów,
ale znacznie ograniczyłam korzystanie z kart pracy.
Aplikacje, które uczniowie instalowali na tabletach, były używane na zajęciach różnego
typu: podczas edukacji matematycznej, polonistycznej, środowiskowej, muzycznej czy
lekcji języka angielskiego. Niektóre programy zaproponowali uczniowie i zwykle były to
trafne wybory. Na tabletach instalowaliśmy również książki, które dzieci czytały z wielką
ochotą.
¤¤ Efekty projektu:
Po dziewięciu miesiącach używania tabletów przez uczniów trzeciej klasy z przekonaniem mogę powiedzieć, że wzrosły u nich umiejętności pracy grupowej, sprawnej
komunikacji oraz krytycznego myślenia. Dzieci wykorzystują aplikacje w sposób kreatywny, wymyślając dla nich nowe zastosowania. Chętnie wykonują zadania, których są
pomysłodawcami oraz dzielą się efektami swojej pracy. Dokumentują swoje działania za
pomocą zdjęć i filmów, które przysyłają mi mailem. Rozumieją istotę prawa autorskiego
oraz stosują zasady bezpiecznego poruszania się w sieci. Jeśli znajdą jakąś aplikację,
potrafią wskazać jej walory edukacyjne. Wiedzą, że tablet służy nie tylko do zabawy, ale
też do nauki lub komunikacji w przypadku osób autystycznych. Uczniowie nie porzucili czytania książek drukowanych na rzecz e-booków, ani rysowania kredkami zamiast
palcem po ekranie tabletu. Stali się raczej bardziej świadomymi użytkownikami urządzeń
mobilnych i mogą tego uczyć innych.
57
Jolanta Okuniewska
Nauka chorego dziecka jako
ilustracja trendów związanych
z personalizacją nauczania
Wyzwanie:
Stanęłam przed problemem pracy z dzieckiem przewlekle chorym. Marysia po chorobie
nowotworowej w trzeciej klasie została objęta nauczaniem indywidualnym. Otrzymałam
zadanie poprowadzenia z nią dwóch godzin zajęć tygodniowo z języka angielskiego.
Uczyłam również angielskiego klasę Marysi, więc postanowiłam włączyć dziewczynkę – z
wykorzystaniem nowoczesnych technologii – w regularne zajęcia prowadzone w klasie.
Okazało się, że Marysia, przebywając długi czas w szpitalu, sprawnie posługiwała się laptopem i potrafiła korzystać z Internetu. Uznałam, że to doskonała okazja, aby wykorzystać
tę sprawność w nauce.
Przebieg projektu:
Zapytałam Marysię, czy chciałaby prowadzić blog i w ten sposób spotykać się z kolegami
i koleżankami z klasy. Wizyty rówieśników w domu dziewczynki były niemożliwe, ponieważ często zapadała na różne infekcje. Moja propozycja spotkała się wręcz z euforią.
Po rozmowie z mamą Marysi, przedstawieniu jej mojego pomysłu i przedyskutowaniu
ewentualnych zagrożeń oraz tego, co mogłaby dzięki temu zyskać, pomogłam Marysi
założyć blog. Na początku wspomagałam ją w administrowaniu strony, jednak dziewczynka szybko wczuła się w rolę blogerki i zaczęła zapraszać do swojego świata kolegów
i koleżanki z klasy. Dbała o to, aby jej wpisy były ciekawe, a także poprawne ortograficznie
i stylistycznie. Koledzy i koleżanki komentowali posty, zostawiali pozdrowienia. Widziałam, jak bardzo ważne jest to dla Marysi oraz jak pomaga jej łagodniej przechodzić przez
trudne etapy ciężkiej choroby.
Zaczęłyśmy wspólnie przygotowywać zadania do wykonania dla kolegów i koleżanek, np.
gry edukacyjne na platformie zondle.com związane z doskonaleniem słownictwa poznanego na zajęciach języka angielskiego. Marysia tworzyła także gry samodzielnie, wykonywała do nich ilustracje i cieszyła się z tego, że rówieśnicy chętnie w nie grają. Zaproponowałam jej również lekcje z wykorzystaniem komunikatora Skype. Raz w tygodniu łączyłam
się z Marysią podczas prowadzenia lekcji w klasie.
58
Dziewczynka odpowiadała na pytania, które zadawałam dzieciom na zajęciach, wspólnie
z nami śpiewała piosenki, recytowała rymowanki i słuchała odpowiedzi dzieci. Cieszyła
się, że mogła widzieć swoich kolegów i koleżanki, za którymi bardzo tęskniła. Z czasem
wspólnie z Marysią przygotowywałyśmy fragmenty zajęć, które potem mogła zaprezentować w klasie, np. zagadki. Dziewczynka wysłuchiwała odpowiedzi, a poprawne nagradzała
brawami. Coraz częściej sama wychodziła z inicjatywą, nauka stała się dla niej terapią i
motywacją do spotkań z rówieśnikami.
Towarzyszyłam Marysi w tym nowym cyfrowym świecie przez cały rok nauki w trzeciej
klasie, pokazywałam nowe narzędzia, które służyły jej do prowadzenia bloga, do nauki i
zabawy.
Marysia jest bardzo zdolną dziewczynką. Ma duże ambicje, chęć doświadczania, poznawania i głód wiedzy. Lekcje języka angielskiego za pomocą Skype’a lub Google Hangouts
umożliwiły dziewczynce kontakt z rówieśnikami oraz doskonalenie zdobytych umiejętności. Czuła się potrzebna, doceniona i akceptowana – a to bardzo ważne w terapii dziecka
przewlekle chorego. Adres bloga Marysi: http://wdomku.jimdo.com/
59
Piotr Peszko
Tablet w klasie – stworzenie
mobilnego środowiska
edukacyjnego
Wyzwanie:
Cel projektu stanowi stworzenie mobilnego środowiska uczenia się przy wykorzystaniu
darmowych aplikacji i serwisów. Jego osiągnięcie umożliwia m.in. coraz powszechniejsza obecność tabletów w naszym życiu. W połączeniu ze zmniejszającymi się kosztami
dostępu do sieci zaczynają one w wielu codziennych sytuacjach zastępować przenośne
komputery. Fakt ten wskazuje na możliwości wykorzystania tabletów do budowania prywatnego środowiska uczenia się, które – przy wykorzystaniu serwisów internetowych –
zapewnia dostęp do zróżnicowanych zasobów, narzędzi edukacyjnych i platform nauczania.
Właściwe zorganizowanie prac, nawiązanie odpowiednich kontaktów i profesjonalne
przeszkolenie nauczycieli pozwoli stworzyć mobilne środowisko kształcenia. Dzięki temu
będzie można realizować różnorodne zadania edukacyjne, a nauczyciele zyskają wsparcie
nie tylko w zakresie dydaktycznym, ale również w działaniach opiekuńczo-wychowawczych oraz związanych z zarządzaniem szkołą.
Przebieg projektu:
Po zdefiniowaniu podstawowych zadań, które będą realizowane za pomocą urządzenia
mobilnego, należy dobrać do nich odpowiednie aplikacje. Biorąc pod uwagę możliwości
edycyjne oraz wielkość ekranów współczesnych smartfonów, a także poziom zaznajomienia się użytkowników z ich możliwościami, trzeba podkreślić, że posłużą one nie tylko
jako kanał konsumpcji informacji, lecz także jako narzędzie do tworzenia i modyfikacji
treści oraz miejsce, gdzie można współdzielić efekty pracy.
Gimnazjum im. Feliksa Szołdrskiego w Nowym Tomyślu, począwszy od września 2011
roku, jako pierwsza szkoła publiczna w Polsce, realizowało projekt wykorzystania tabletu
w edukacji.
60
W ramach wykonania planu wdrożenia tabletów Apple iPad w szkole w Nowym Tomyślu:
• nawiązano współpracę z partnerami – Apple Polska (w zakresie wsparcia merytorycznego), z firmą Cortland (w zakresie wsparcia technicznego) oraz z Łódzkim Centrum
Doskonalenia Nauczycieli i Kształcenia Praktycznego (w zakresie wsparcia metodycznego)
• zakupiono 47 iPadów przeznaczonych dla nauczycieli i uczniów
• dostarczono urządzenia do szkoły
• wyposażono w tablety nauczycieli oraz uczniów
Projekt wykorzystania tabletów do nauki w szkole w Nowym Tomyślu był szeroko omawiany na łamach prasy branżowej. Jak podsumowują sami autorzy:
„Najważniejsze efekty to: łatwiejsza i bardziej komfortowa praca dla uczniów i nauczycieli,
wykorzystanie tabletów przez nauczycieli do wykonywania prac pozadydaktycznych i
element najważniejszy: wykorzystanie tabletów przez uczniów do tworzenia i konsumpcji
wiedzy”.
Do zbudowania prostego, mobilnego środowiska uczenia się rekomenduję dziesięć aplikacji na urządzenia przenośne w podziale na następujące grupy:
• dostęp do zasobów edukacyjnych: TED, Khan Academy, Kindle Mobile Reader, Coursera,
Feedly
• edycja dokumentów i współdzielenie plików: Google Drive, Dropbox
• tworzenie i edycja notatek: Evernote, Skitch
• dostęp do LMS: Moodle Mobile
61
62
3
1
2
Piotr Milewski
NOWOCZESNA EDUKACJA
POLEGA NA ZABAWIE
NOWOCZESNA EDUKACJA
POLEGA NA ZABAWIE
Każdy, kto choć raz w życiu obserwował małe dziecko, wie, jaką radość sprawia mu
podejmowanie wyzwań: pierwsze kroki, wdrapanie się na niedosiężny szczyt fotela,
samodzielnie zawiązane sznurowadło, jazda na rowerze.
My, ludzie, kochamy pokonywać przeszkody, sięgać wyżej, zdobywać więcej, eksplorować
świat i przekraczać granice własnych możliwości. Aby zmierzać wciąż dalej, ignorujemy
słowo „niemożliwe”, nieustannie próbujemy, badamy i poszukujemy rozwiązań.
Co takiego jest w szkole, co u większości z nas zabija pierwotną, wrodzoną ciekawość i
czystą radość płynącą z nauki?
Im szybciej edukatorzy znajdą odpowiedź na to pytanie, tym lepiej. Niestety, szkoła bez
rozstrzygnięcia tego problemu nadal funkcjonuje. Można uczyć nudno i nieciekawie.
Można zniechęcać uczniów zamiast ich motywować, a zdrową rywalizację zamienić w
chory wyścig. Można, zamiast skłaniać do myślenia, zadawać prace do bezrefleksyjnego
wkuwania. A dzieci do szkoły chodzić muszą, niezależnie od jakości edukacji.
Brak palącej potrzeby zmian to komfort, na jaki nie może sobie pozwolić branża gier.
Dzieci i młodzież są jej najważniejszymi klientami, dlatego trzeba o nich zadbać jak
najlepiej. Należy przygotować dla nich produkt najwyższej jakości, taki który angażuje,
uzależnia, daje frajdę, poczucie spełnienia i satysfakcji. Każda gra dostarcza pozytywnych
bodźców, gdyż gracz – podczas pokonywania kolejnych szczebli w precyzyjnie skonstruowanej drabinie wyzwań i zadań – otrzymuje natychmiastową informację zwrotną. Złego,
niespełniającego tych założeń produktu dzieci po prostu nie kupią.
Zaskakująca jest powszechna niewiedza na temat tego, jak wiele wysiłku intelektualnego trzeba włożyć oraz ile się nauczyć, żeby odnieść zwycięstwo w grze. A to właśnie z
powodu wyzwań cały proces postrzegany bywa jako przyjemny i dający ogromną satysfakcję.
Rodzi się więc pytanie: czy nauka może stać się tak samo fajna i wciągająca jak zabawa?
Odpowiedź oczywiście brzmi: tak. Należy tylko zrozumieć prostą zależność – że jedna nie
różni się aż tak bardzo od drugiej.
64
II. NOWOCZESNA EDUKACJA POLEGA NA ZABAWIE
gry
alkoholowe
RODZINA
GIER
GRY
IMPREZOWE
guessing
games
gry
konwersacyjne
gry
towarzyskie
gry
słowne
gry
wyzwania
gry
na papierze
gry
z kostką
układanki
i łamigłówki
gry
planszowe
GRY
MATEMATYCZNE
GRY
STOLIKOWE
GRY
LISTOWNE
NARRACYJNE
GRY FABULARNE
gry
figurkowe
gry
kafelkowe
MMORPG
gry
strategiczne
gry
konsolowe
LARPY
gry
figurkowe
eurogry
gry w rzeczywistości
rozszerzonej
GRY
DZIECIĘCE
gry
miejskie
GRY
NA ŚWIEŻYM
POWIETRZU
gry z użyciem
GRY
WIDEO
gry
online
gry
komputerowe
gry
karciane
II
Nowoczesna edukacja polega na zabawie
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Edukacja poprzez gry
Grywalizacja
Edurozrywka
Nowoczesne opowieści
Gry poważne
Edu-LARP i drama
Edukacja plenerowa
Porady i wskazówki:
1.
2.
3.
Studium przypadku: Przeprowadzenie gry miejskiej
z wykorzystaniem QR kodów
Studium przypadku: Tworzenie cyfrowych historyjek
Studium przypadku: Znalezienie sposobu na poprawę zachowania uczniów
66
II. Nowoczesna edukacja polega na zabawie
EDUKACJA
POPRZEZ GRY
EDUKACJA
POPRZEZ GRY
 Nauka przez zabawę 
Gry planszowe, gry karciane, gry wideo, gry narracyjne, gry MMOLG, gry MMO,
platformy ILE, gry edukacyjne, eduGames, gry poważne, stan przepływu
Jeszcze kilka lat temu gry kojarzyły się, zwłaszcza rodzicom, z czymś antyedukacyjnym.
Czas spędzany na graniu wydawał się im zmarnowany z edukacyjnego punktu widzenia.
Jednak gdy zaczęto przyglądać się grom dokładniej, okazało się, że wbrew pozorom
właśnie w ich trakcie uczymy się cały czas: tego, jak grać, jaką zastosować strategię,
wreszcie – jak zwyciężyć. Gry okazały się gałęzią rozrywki, której nie sposób przyjmować biernie. Aby doświadczyć zadowolenia i satysfakcji, trzeba zdobyć sporo wiedzy i
wyszlifować konkretne umiejętności.
Atrakcyjność gier rozbudziła zainteresowanie badaczy, którzy zauważyli różnicę między podejściem graczy do gier a nastawieniem uczniów do nauki. W odróżnieniu od
edukacji gry wywołują duże zaangażowanie i rozwijają zdolności potrzebne do rozwiązywania problemów. Dzieje się tak głównie dzięki natychmiastowej informacji zwrotnej
oraz wprowadzaniu grającego w tzw. stan przepływu (ang. flow – według teorii, którą
opracował Mihály Csíkszentmihályi), w którym stawiane przed nim wyzwania są idealnie dopasowane do poziomu jego zaawansowania w grze. Pedagodzy próbują teraz
wdrożyć ten system motywacyjny do nauki szkolnej. Gry odzwierciedlają wiele ważnych
zasad uczenia się, takich jak interakcja, podejmowanie ryzyka, dopasowanie, wyzwanie
oraz utrwalenie, podanie potrzebnych informacji na czas i na żądanie oraz osadzanie ich
w konkretnej sytuacji i kontekście (według James Paul Gee Divers).
Nauczanie oparte na grach oznacza włączanie ich do lekcji lub opracowywanych
tematów. Biorąc pod uwagę aspekt edukacyjny, gry można podzielić na dwa gatunki: te
o charakterze stricte rozrywkowym oraz te, które jednocześnie bawią i uczą, bo zaprojektowane zostały z myślą o pełnieniu funkcji edukacyjnej. Wbrew pozorom nie tylko
druga grupa, ale i pierwsza mogą odgrywać rolę w edukacji w dużo szerszym zakresie,
niż wydawać by się mogło na pierwszy rzut oka.
68
Korzystanie z gotowych gier towarzyskich i komputerowych w procesie edukacyjnym
jest jak najbardziej możliwe, chociaż wiąże się z potrzebą ich przeanalizowania. Ważne,
by sprawdzić ich wartość merytoryczną oraz zrozumieć mechanizmy, w oparciu o które
są zbudowane. Może się okazać, że dobrze znane gry karciane da się wykorzystać w
nauce matematyki (np. rozgrywkę pokera podczas nauki prawdopodobieństwa), a wiele
komercyjnych gier komputerowych może przydać się na lekcjach geografii, historii,
astronomii czy fizyki.
Zdecydowanie łatwiej jest skorzystać z poszerzającej się oferty gier edukacyjnych, w
których elementy nauki zostały wplecione do treści już na etapie koncepcyjnym i
projektowym. Ich przewagę – w stosunku do zwykłych gier – stanowi znacznie większa wartość edukacyjna. Niestety, w ogromnej większości cierpią na tym grywalność i
atrakcyjność.
Stosowaniu gier w edukacji przyświeca jeden cel – zwiększenie zaangażowania oraz
motywacji uczniów. Nie oznacza to jednak, że dzięki nim zostaną rozwiązane wszystkie
problemy kształcenia. Gry stanowią jedynie pewien aspekt nauczania, który powinien być
zintegrowany z pozostałymi metodami edukacyjnymi. Ze względu na szczególny charakter gier z pewnością ich rola w edukacji będzie stale rosnąć.
..
Geneza
• Trudność w znalezieniu gry do konkretnego tematu
• Rozwój rynku gier
• Renesans tradycyjnych gier towarzyskich
• Rozwój technologii oraz mediów społecznościowych
• Wiedza zostaje podana w bardzo atrakcyjnej formie
• Wyodrębnienie ludologii (źródłosłów
łaciński: ludu – zabawa, rozrywka oraz
grecki: logos – słowo) jako osobnej
dziedziny nauki
• Zdobywanie informacji następuje w
czasie uznawanym za odpoczynek i nie
kojarzy się z obowiązkami
• Nauka i rozrywka przestają być postrzegane jako przeciwieństwa
Wyzwania
• Brak możliwości weryfikacji faktów, danych
oraz informacji przedstawionych w grach
69
íí
ÊÊ
Powiązane trendy
• Gry do nauki matematyki
Edukacja mobilna
http://www.mathblaster.com/
• Prawdopodobieństwo i poker
http://www.intmath.com/
counting-probability/poker.php
w edukacji
• Znana gra o narodzinach
i upadku cywilizacji
Uczenie oparte
na problemie
http://www.civilization5.com/
• Znana seria gier o sztuce prowadzenia
wojen
Snack Learning
http://www.totalwar.com/
• Znana seria gier o powstawaniu Stanów
Zjednoczonych Ameryki
http://www.oregontrail.com/hmh/
site/oregontrail
• Zbiór gier do użytku w edukacji
http://www.eduplace.com/edugames.html
70
GRYWALIZACJA
GRYWALIZACJA
 Zaszczepiając zaangażowanie 
Gamifikacja, gryfikacja, edukacja oparta na grze, ludologia, wszechobecne gry
W ciągu ostatnich dekad branża gier przeżywa niezwykły boom. Wszyscy grają na potęgę.
Wraz z pojawieniem się smartfonów, tabletów i mediów społecznościowych gry elektroniczne zyskały całkowicie nowe platformy, które przyciągnęły miliony użytkowników. Z
drugiej strony gry tradycyjne, towarzyskie przeżywają renesans popularności. Znudzeni i
przytłoczeni wirtualnym światem szukamy pretekstu, aby spotkać się z innymi, aby pograć,
ale nie na ekranie. Powyższe zjawiska zostały dostrzeżone nie tylko przez naukowców,
lecz także przez specjalistów do spraw marketingu i edukatorów. Gry przyciągają, angażują, zmieniają nasze nastawienie do abstrakcyjnych i absolutnie niepotrzebnych czynności. Nagle zaczynamy wykonywać je z ochotą, pasją i przez długi czas, w dodatku niemało
za to płacąc. Nie dziwi zatem, że cechy te postanowiono wykorzystać, jak niegdyś czynili
starożytni alchemicy – wyekstrahować z gier cudowne składniki, które wywołują takie
efekty, i użyć ich do innych celów: zwiększenia sprzedaży czy lepszego przyswojenia
wiedzy. Tak narodziła się grywalizacja (ang. gamification). Ogólnie zjawisko to można zdefiniować jako stosowanie technik znanych z gier oraz ich dynamiki, konstrukcji i mechaniki w celu osiągania pożądanych zachowań. Oznacza to, że schematy znane z gier są
wykorzystywane w sytuacjach z nimi niezwiązanych. Oczywistym polem ich zaimplementowania jest właśnie edukacja, gdzie mogą stać się lekarstwem na brak zaangażowania,
zainteresowania i nudę.
Grywalizację należy traktować jako narzędzie, nie tylko bardzo skuteczne i precyzyjne, ale
przede wszystkim kompleksowe. Prosta zamiana imiennej listy obecności na zindywidualizowane awatary czy ocen na punkty i paski postępu niczego nie zmieni i nie poprawi.
Myśląc o wprowadzeniu grywalizacji, nie wystarczy wybrać i zastosować wyselekcjonowane komponenty gier. Dopiero zaprojektowanie spójnego systemu umożliwi osiągnięcie
zamierzonych celów. System taki – podobnie jak dobra gra – musi zawierać elementy,
które działają w trzech sferach. Pierwsza z nich to dynamika, czyli percepcja i doświadczanie gry. W jej skład wchodzą fabuła, styl narracji, zakres, relacje. Druga sfera to mechanika, czyli komplet zasad, silnik całego systemu, który posuwa akcję gry do przodu. Ostatnia grupa to komponenty służące do wynagradzania gracza, takie jak rankingi, punkty,
poziomy, odznaki, awatary i wirtualne dobra.
72
Aby grywalizacja była skuteczna, trzeba połączyć w całość narzędzia ze wszystkich trzech
grup. Zanim to jednak nastąpi, należy odpowiedzieć sobie na kilka pytań: jaki cel chcę
osiągnąć? jakie uczucia i emocje wywołać? czego mają doświadczyć odbiorcy i z jakiego
powodu? Dobrze zaprojektowany system pomoże nam poprowadzić użytkownika zaplanowaną ścieżką do określonego celu, jednocześnie sprawiając, że jego podróż będzie pełna
zaangażowania i satysfakcji. Zdecydowanie warto grywalizować zarówno proces zdobywania
wiedzy, jak i samą edukację. Aby odnieść sukces, wystarczy robić to umiejętnie, pamiętając, że
grywalizacja jest dość skomplikowanym narzędziem, które służy do osiągania konkretnych
celów i efektów.
.. Geneza
íí
• Badania w dziedzinie gier i upowszechnienie mechanizmów ich działania
w biznesie. Gwałtowny rozwój branży
gier
• Blog o wprowadzaniu elementów gier
do programu nauczania
http://gamingtheclassroom.wordpress.com/
• Projekt społeczny Ogrywanie realnych
problemów świata
• Zwiększenie zaangażowania uczestników.
Nadawanie atrakcyjnej formy przedmiotom grywalizacji
• Szybsze osiągnięcie założonych wyników i celów
http://www.instituteofplay.org/
• Szkoła PlayMaker http://www.playmaker.org/
• Społeczność Gamification Research
Network http://gamification-research.org/
• Portal o grywalizacji
http://www.gamification.co/
• Możliwość projektowania, monitorowania
i wpływu na zachowania użytkowników
Wyzwania
• Brak jasno określonych celów może
zmniejszyć efektywność nauki do poziomu
niższego niż oferowany przez tradycyjne
metody
Nauczanie scenariuszowe
• Trudno znaleźć idealny balans pomiędzy komponentami merytorycznymi
a pochodzącymi z gier
73
ELEMENTY GRYWALIZACJI
zasięg
fabuła
emocje
styl narracji
konwencja
relacje
DYNAMIKA
cel
trudność
założenia
reguły
informacja zwrotna
zadania
questy
MECHANIKA
taktowanie
awatary
odblokowanie
nagrody
poziomy
KOMPONENTY
ranking
pasek postępu
story
punkty
wirtualne dobra
kolekcje
74
1
+
2
=
EDUROZRYWKA
EDUROZRYWKA
 Uczyć bawiąc, bawić ucząc 
Edukacja rozrywkowa, rozrywka edukacyjna, telewizja edukacyjna, edukacja ukryta, edukacja ukradkiem, nauka przez działanie, edukacja empiryczna, poważna zabawa, enter-educate, pro-social entertainment, pro-development entertainment, infotainment
Termin „edurozrywka” jest neologizmem, który powstał jako próba przetłumaczenia z języka
angielskiego słowa edutainment. Wyraz ten łączy w sobie dwa pojęcia – edukację i rozrywkę
(ang. education and entertainment). Edurozrywka to nic innego jak wykorzystywanie siły
zabawy w służbie nauki. Definicja ta obejmuje zatem wszelkie działania, dla których jeden
z priorytetów stanowi edukacja, drugi zaś rozrywka, pojmowana jako forma uatrakcyjnienia
przekazu wiedzy, sposób dotarcia do odbiorcy, a czasem wręcz ukrycia treści o charakterze
edukacyjnym.
Pomysł na połączenie zdobywania wiedzy i kształtowania postaw społecznych z atrakcyjną,
rozrywkową formułą nie jest nowy. Początki świadomie stosowanej edurozrywki sięgają lat 50.
ubiegłego wieku. Wtedy to brytyjska rozgłośnia radiowa BBC rozpoczęła nadawanie słuchowiska The Archers (pol. Łucznicy). Aż do 1972 roku był to program o charakterze edukacyjnym: w rozbudowaną sagę rodzinną, opowiadającą o losach mieszkańców małego, angielskiego miasteczka, wpleciono elementy wiedzy ekonomicznej, ekologicznej i rolniczej. Choć
po 1972 roku słuchowisko straciło swój wychowawczy charakter, jednak na antenie utrzymało
się do dziś. Największym projektem edurozrywkowym na świecie – nieprzerwanie od 1969
roku – jest Ulica Sezamkowa. Program ten szturmem zdobywa coraz szerszą widownię. Do
tej pory znają go nie tylko dzieci, ale i rodzice, a nawet dziadkowie w 120 krajach.
Zastosowanie edurozrywki może być bardzo szerokie. Jako kanał przekazu nadaje się do
upowszechniania właściwie każdego rodzaju wiedzy oraz informacji: od modelu tradycyjnego,
związanego z poszczególnymi przedmiotami szkolnymi, poprzez ważne tematy społeczne,
aż po umiejętności związane z życiem codziennym. Tak rozumianą edukację można udostępniać za pośrednictwem wszystkich kanałów rozrywki, takich jak piosenki, opery mydlane,
rewie, teleturnieje, seriale telewizyjne oraz inne popularne formy rozrywkowe (np. filmy, radio,
zabawki, muzea).
Nauka poprzez zabawę nabiera szczególnego znaczenia w czasach narodzin kolejnych
pokoleń cyfrowych tubylców. W przypadku tej generacji różnice w sposobie poznawa-
76
nia świata i uczenia się wymuszają konieczność stosowania nowych metod oraz środków
dydaktycznych. Aby dotrzeć do tych, którzy wydają się rodzić ze smartfonem w dłoni, trzeba
nauczyć się mówić ich językiem, wykorzystując używane przez nich na co dzień narzędzia. A
jest to przede wszystkim mowa filmów, kreskówek i seriali telewizyjnych, które dla współczesnych dzieci i nastolatków stanowią podstawowe źródło odbioru kultury. W dalszej kolejności
wymienić należy programy rozrywkowe i popularnonaukowe (głównie redagowane przez
niezależnych autorów, wolnych strzelców z serwisu YouTube), portale społecznościowe, blogi
oraz komiksy.
Niezależnie od tego, jaki środek przekazu zostanie wykorzystany, cel jest jeden – stworzyć
niezapomniane doświadczenie: bawić, jednocześnie ucząc. Edurozrywka daje niepowtarzalną
szansę na dotarcie do uczniów we współczesnym świecie. A nie sposób nauczać, nie trafiając
do odbiorców.
.. Geneza
z kolei przewaga rozrywki może przysłonić wartość edukacyjną
• Zmiany społeczne spowodowane rozwojem technologii
• Przejście z biernej do aktywnej formy
recepcji i konsumpcji kultury
íí
• Szkoły BBC
http://www.bbc.co.uk/schools
• Wytworzenie pozytywnych skojarzeń z
nauką i uczeniem się, co może zmienić
postawę dzieci wobec zdobywania wiedzy oraz poprawić ich wyniki w nauce
• Zmotywowanie uczniów do nauki
poprzez budowanie ich zaangażowania
• Kurs języka angielskiego z BBC
http://www.bbc.co.uk/worldservice/
learningenglish/flatmates
• Serial Ulica Sezamkowa
http://www.sesamestreet.org
• Interaktywne książeczki edukacyjne
dla dzieci
http://www.reader-rabbit.com
Wyzwania
• Zachowanie równowagi pomiędzy
edukacją a rozrywką może być trudne
– zbyt wiele elementów wiedzy spowoduje, że produkt stanie się nudny,
• Dzieciaka i Loco przygody w sieci – projekt polskiego Ministerstwa Administracji
i Cyfryzacji
http://mac.gov.pl/aktualnosci/
dzieciaka-i-loco-przygody-w-sieciczyli-jak-bezpiecznie-korzystac-z-internetu
77
ÊÊ
Powiązane trendy
w edukacji
Snack Learning
78
NOWOCZESNE
OPOWIEŚCI
NOWOCZESNE
OPOWIEŚCI
 Informacje osadzone w kontekście
Narracja, nauczanie oparte na przypadkach, nauczanie oparte na narracji, nauczanie
oparte na scenariuszu, nauczanie oparte na problemie, cyfrowe opowiadanie,
powieść paragrafowa
Nauka poprzez opowieść to jeden z najstarszych sposobów przekazywania wiedzy znanych ludzkości. Sprawnie opowiedziane przez mentora historie stanowią zbiór dobrze
zorganizowanych, konkretnych informacji, nadających sens ludzkiemu życiu i otoczeniu.
Opowieść jest z reguły głębsza niż podany w prosty sposób przykład. Storytelling stanowi zatem antidotum na uczenie się na pamięć i mechaniczne zapamiętywanie regułek
bez zrozumienia celu czy kontekstu informacji. Dzięki elementom fabularnym, łączącym
wszystkie części w spójną całość, opowieść staje się jednocześnie atrakcyjna i niebanalna.
Zmusza do myślenia, w równym stopniu uruchamia pracę zarówno lewej, jak i prawej
półkuli mózgowej. To jedna z najpotężniejszych form komunikacji, która ma ogromny
potencjał jako narzędzie edukacyjne.
Opowiadanie historii jest kreatywne i interaktywne. Ułatwia zapisywanie wiadomości w
pamięci długotrwałej. Pomaga uczniom w zrozumieniu, przechowywaniu i późniejszym
odszukiwaniu informacji w pamięci. W końcu każda historia to sekwencja danych uporządkowanych w czasie. Dzięki uniwersalnym mechanizmom, takim jak fabuła, akcja,
motyw czy archetyp, opowieść po pierwsze skupia uwagę, umieszczając wiadomości
w kontekście rzeczywistego doświadczenia, a po drugie niezwykle angażuje i wywołuje
emocje, które zapadają w pamięć mocniej niż cokolwiek innego.
Wbrew pozorom prezentowanie w ten sposób tematów i zagadnień pozwala odbiorcy
pełnić rolę nie tylko biernego słuchacza i obserwatora, lecz także podmiotu kontrolującego rezultat końcowy. Uczniowie mogą aktywnie kreować historię, co upodabnia sam
proces do rozgrywania narracyjnych gier fabularnych. Dzięki nowym technologiom, ułatwiającym przygotowywanie opowieści i prowadzenie samej narracji, a także dzięki gwałtownemu rozwojowi rozrywkowego storytellingu możliwe jest przywrócenie opowieści
należnego jej miejsca w procesie edukacji.
80
.. Geneza
• Wrodzone zamiłowanie ludzi do opowiadań i historii: dzieci we wszystkich
społecznościach swą pierwszą wiedzę i
wartości otrzymują najczęściej w formie
osadzonych w kulturze opowiadań i baśni
przyczyny i skutku oraz ich wzajemnych
powiązań, co poprawia rozumienie
zdarzeń i przewidywanie kolejnych, a
także rozwija umiejętność krytycznego
myślenia i słuchania ze zrozumieniem
• Naturalna zdolność mózgu do szukania
schematów i ich skutecznego rozpoznawania
• tworzą strukturę i przepływ informacji,
wzmacniając znaczenie i związki pomiędzy wydarzeniami, dzięki czemu materiał
jest łatwiejszy do zapamiętania i późniejszego przywołania
• Rozwój technologii umożliwiający efektywne prowadzenie i przygotowywanie
narracji
• ułatwiają uczenie się, dają poczucie
odprężenia, ukazując informacje w bezpiecznym kontekście i znajomej formie
• pogłębiają relacje między uczniem a
nauczycielem, czyniąc je bardziej osobistymi
• Opowiadania, zapewniając kontekst i
często przedstawiając rzeczywiste problemy, angażują słuchaczy. Skłaniają ich
do korzystania z większej liczby zasobów, wywołują emocje, dzięki którym
nauka staje się bardziej efektywna
OOOpowieści:
• wzbudzają ciekawość i zainteresowanie,
przyciągając uwagę uczniów i angażując
ich w naukę
• pomagają stworzyć wyraźne obrazy
mentalne, które stymulują wyobraźnię
i odpowiedni rozwój mózgu
• polepszają koncentrację, poprawiają
umiejętności czytania i słuchania oraz
zdolności werbalne
• kreują magię i poczucie zadziwienia,
zachwytu nad światem
• rozwijają zrozumienie, szacunek i uznanie dla innych kultur, promują akceptację
i tolerancję wobec różnic kulturowych,
religijnych i politycznych
…dzięki technologii pozwalają uczniom
bardziej kreatywnie opowiadać o świecie, z wykorzystaniem:
• dynamicznego i atrakcyjnego podejścia
do uczenia
• możliwości szybkiego tworzenia filmu,
komiksu czy animowanej historyjki
• łączenia pisania historii, ilustrowania i
zbierania obrazów, nagrywania i wybierania muzyki
• zwiększają stopień znajomości pojęć
81
Wyzwania
• Kurs opowiadania zdalnego
https://www.coursera.org/course/digitalstorytelling
• Przy zbyt obszernym wykorzystaniu
narracji łatwo pomieszać wątki
• Jeśli historie nie są opowiedziane w odpowiedni sposób, uczniowie mogą połączyć
problem z niewłaściwym rozwiązaniem
• Organizacja Center for Digital Storytelling http://storycenter.org/
• Stosowanie opowieści w klasie,
gotowe plany lekcji
• Nie na każdy temat można opowiedzieć
zgrabną i atrakcyjną historię
• Ważne jest to, aby historie były krótkie
i konkretne oraz wzajemnie powiązane,
ponieważ zbyt duża liczba elementów
może sprawić, że uczniowie skupią się
na szczegółach zamiast na głównym
przesłaniu opowieści
http://www.storyarts.org/classroom/
• Tworzenie opowieści przy użyciu różnych mediów
http://www.tstoryteller.com/
transmedia-storytelling
• The Periodic Table of Storytelling –
narzędzie do tworzenia opowieści
http://designthroughstorytelling.net/periodic/
íí
• Society for Storytelling
http://www.sfs.org.uk/
• Organizacja National Storytelling Network
http://www.storynet.org
• The Stanford Storytelling Project
http://web.stanford.edu/group/storytelling/
cgi-bin/joomla/
• Tellabration – ogólnoświatowa noc
opowieści
http://www.tellabration.org
• Nagrody Medea – Quand la colère fait
tomber les masques, And the Oscar goes
to...
ÊÊ
Powiązane trendy
Nauka w gronie
rówieśników
http://www.medea-awards.com/files/publications/MEDEA-Awards-2012_pressrelease_20121115_EN.pdf
• Internetowy kurs tworzenia opowieści
https://iversity.org/en/courses/
the-future-of-storytelling
82
GRY POWAŻNE
GRY POWAŻNE
 Granie na poważnie 
Gry wojenne, gry korporacyjne, gry biznesowe, symulacje, gry progresywne, games for
change, games for health, engaged gaming, art games, nordic style games, Kriegspiel
Termin „gry poważne” (ang. serious games) pojawił się po raz pierwszy w latach 70. XX
wieku. Choć gry poważne znane są od XIX wieku, jednak ich kariera rozpoczęła się na
dobre dopiero w ostatnich latach. Za pierwszego, dobrze udokumentowanego protoplastę serious games można uznać niemieckie Kriegspiel, czyli gry wojenne, stosowane podczas procesu treningowego oficerów armii pruskiej.
Dzisiaj w polu zainteresowań autorów serious games znajdują się inne tematy, chociaż gry
wojenne wciąż są wykorzystywane w wojskowym procesie edukacji. Współczesną problematykę gier poważnych stanowią głównie tematy społeczne: ochrona środowiska i
ekologia, nierówności i wykluczenia, a także opieka zdrowotna, ekonomia, industrializacja,
planowanie czy zarządzanie.
Co – oprócz tematyki – odróżnia gry poważne od edukacyjnych? Przede wszystkim
prymat problematyki nad rozrywką. Modelowa, idealnie skonstruowana gra edukacyjna
jest w równym stopniu efektywna w zakresie przekazywanych treści, jak i atrakcyjna w
formie: przyciąga, angażuje i w przyjemny sposób dostarcza wiedzę. Tymczasem gry
poważne nie zawsze są przyjemne. Mogą być trudne w odbiorze, powodować dyskomfort, wystawiać na próbę światopogląd i zadawać niewygodne pytania. Do tego służą
i taka jest ich wartość. Dlatego pełno w nich kontrastów: z jednej strony przyciągają
dobrze skomponowanymi elementami stricte pochodzącymi z gier, z drugiej bywają
wręcz odpychające, brutalnie wyrzucając odbiorców poza strefę komfortu.
Naturalne są pytania o celowość istnienia gier, których sama nazwa brzmi jak oksymoron.
Otóż jednym z poważniejszych zarzutów kierowanych w stronę wczorajszej i dzisiejszej
edukacji jest jej wątłe osadzenie w otaczającej rzeczywistości. Innymi słowy, coraz trudniej
przełożyć zdobywaną wiedzę na to, co dzieje się wokół nas. W życiu młodego człowieka
istnieją poniekąd dwa nurty edukacji: szkolny i życiowy. Ten pierwszy często postrzegany
bywa jako sztuka dla sztuki: uczniowie nie rozumieją i nie czują tego, jak zdobywana wiedza
może im się przydać. W trakcie dorastania i dojrzewania muszą więc – równolegle z realizacją szkolnego programu nauczania – zdobywać doświadczenie, które pozwoli im sprawnie
84
funkcjonować w społeczeństwie. Tutaj pojawia się właśnie przestrzeń dla poważnych gier
i poważnych tematów, dla jakich zwykle nie ma miejsca w szkolnych murach. Znakomicie
obrazuje to najnowsza teoria sukcesu edukacyjnego, która stawia na jednej linii funkcjonowanie poznawcze (kierowanie uwagą, poznawcze radzenie sobie, plastyczność poznawczą)
oraz funkcjonowanie społeczne (kierowanie zachowaniem, społeczne radzenie sobie i
plastyczność behawioralną).
.. Geneza
Wyzwania
• Wzrost świadomości i wrażliwości
społecznej
• Poważne gry są trudne w odbiorze
• Rosnąca popularność gier indie
• U ich odbiorców występuje podwyższony próg wejścia w stan przepływu
• Eksplorowanie przez twórców gier
nowych tematów
• Mogą być silnie nacechowane ideologicznie
• Potrzeba używania gier w kontekście
innym niż rozrywka
íí
• Festiwal Games for Change
.. Korzyści i możliwości
http://www.gamesforchange.org/
• Poważne gry przekazują istotne treści i
wiedzę o otoczeniu
• Konferencja Games for Health
• Pomagają zrozumieć i odnaleźć się
we współczesnym świecie
• Gra Papers Please
• Pomagają poznać siebie i zdobyć
nietypowe umiejętności
• Gra The Business Strategy Game
• Zmuszają do myślenia i kształtowania
światopoglądu oraz osobowości
• Gra System Danmarc
http://gamesforhealth.org/
http://papersplea.se/
https://www.bsg-online.com/
https://www.youtube.com/watch?v=gkR1yCiMS9k
• E-Book Serious Games: Mechanisms
and Effects
https://goo.gl/VpbMgw
85
• Centrum Gier Uniwersytetu w Nowym
Jorku – The NYU Game Center
http://gamecenter.nyu.edu/about/
• Międzynarodowe stowarzyszenie przemysłu poważnych gier Serious Games
Association (SGA)
http://www.seriousgamesassociation.com/
• Critical Play: Radical Game Design,
książka autorstwa Mary Flanagan
http://mitpress.mit.edu/books/critical-play/
ÊÊ
Powiązane trendy
w edukacji
Uczenie oparte
na problemie
86
EDU-LARP I DRAMA
EDU-LARP I DRAMA
 Odgrywając rolę 
Drama, psychodrama, dramoterapia, gry dramatyczne, gry sceniczne, teatr improwizowany, gra miejska, ASG, jeepform, freeform games, role playing games, parlor larp,
chamber larp, living drama
Termin „larp” wywodzi się od angielskiego akronimu LARP – Live Action Role Playing. Wśród
klasycznych i dobrze znanych narzędzi edukacyjnych larp ma najbliżej do dramy, czyli pomocniczej metody edukacyjnej, polegającej na wcielaniu się przez jej uczestników w role i odgrywaniu fikcyjnych sytuacji, aby je zrozumieć, przeanalizować swoje reakcje czy pogłębić wiedzę z
jakiegoś tematu. Drama często jest uznawana za najbardziej efektywną metodę edukacyjną. Trzy
filary, na których się opiera, to: wchodzenie w rolę, autorefleksja i zabawa. Teoretyczną podbudowę dramy stanowi tzw. cykl Kolba, czyli model uczenia przez doświadczanie. Według tej
metody najważniejszym elementem ćwiczenia dramowego jest jego omówienie, wynikająca z
tego refleksja i – w konsekwencji – płynąca z niej nauka.
Chociaż z dramą larpy łączy wiele (brak podziału na widza i uczestnika, wcielanie się w role,
odgrywanie postaci, aby zrealizować cel), to jednak ich korzenie tkwią gdzie indziej. Larpy to
przede wszystkim gry. W historii pojawiają się one w wielu miejscach: jako starożytne misteria, renesansowe zabawy dworskie czy XIX-wieczne gry wojenne. W XX wieku szerzej znane
jako gry terenowe i detektywistyczne, rozgrywane głównie przez harcerzy, zmieniły się i
rozkwitły wraz z pochodem fantastyki przez popkulturę i eksplozją gier fabularnych, szeroko
znanych pod angielskim skrótem RPG.
Od dramy larpy odróżnia przede wszystkim funkcja. Dramy są ukierunkowane na zmianę i
refleksję. Cele larpów zaś zostały określone według zdefiniowanego w latach 90. modelu
GNS jako: gamistyczne (ang. Gamism), narratywistyczne (ang. Narrativism) lub symulacyjne
(ang. Simulation). Larp skonstruowany z zamiarem osiągnięcia powyższych celów może
być więc grą, którą da się wygrać (gra), w której należy stworzyć najbardziej dramatyczną
historię (narracja) lub jak najlepiej odtworzyć świat gry, nazywany diegezą (symulacja).
Niezależnie od tego, jaką formę przybiera gra, w larpie najprościej spośród wszystkich
jej gatunków ukryć wiedzę. Po pierwsze może być ona zaszyta w historiach postaci, ich
motywacjach i dążeniach. Drugie pole to diegeza, którą gracze eksplorują – tu pomocna
staje się popkultura. Nie trzeba dużego wysiłku, żeby wiadomości z dziedziny chemii czy
biologii skryć pod płaszczykiem gry o zombie, informacje z astronomii, fizyki i matematyki
88
zawrzeć w scenariuszu rodem z filmów science fiction, a z historii i geografii oprzeć na
kanwie powieści awanturniczej. Ostatnim miejscem, w którym można przemycić wiedzę
do gry, są wbudowane w nią zadania i questy. Stanowią one immanentną część fabuły i
pozwalają odkryć wszystkie niuanse opowiadanej historii lub po prostu wygrać grę. Do ich
rozwiązania potrzebne są wiedza i umiejętności, których zastosowanie w realiach gry to
jeden z najlepszych sposobów na utrwalenie i zapamiętanie informacji.
.. Geneza
Wyzwania
• Gry podlegają procesowi analizy oraz
dostosowywania do pełnienia nowych
ról i służenia nowym celom
• Larpy rozwijają się najszybciej ze wszystkich rodzajów gier
• W dobie postępującej alienacji człowieka, która wynika m.in. z cyfryzacji
codziennego życia, narzędzia wspomagające rozwój umiejętności społecznych
są coraz bardziej konieczne
• Napisanie atrakcyjnego i grywalnego
scenariusza jest trudne
• Realizacja typowego scenariusza edu-larpa trwa około 3 do 4 godzin
• Uczniowie nie są przyzwyczajeni do aktywności, które często wymagają improwizowania i otwartości
íí
• Szkoła prowadząca wszystkie zajęcia w
formie larpów i gier typu role playing
http://osterskov.dk/om-os/osterskov-in-english/
• Dzięki zastosowaniu scenografii i
kostiumów larpy są bardzo atrakcyjne, a
jednocześnie nie tak wymagające jak np.
szkolne przedstawienia, które korzystają z tych samych narzędzi (larpy nie
wymagają, a często wręcz nie powinny
być poprzedzone próbami, które niszczą
suspens interaktywnej fabuły)
• Programy larpowe dla szkół autorstwa Seekers Unlimited http://seekersunlimited.com/
• Organizacja Education-Larpers International Network http://www.edu-larp.org/
• Wszechobecne gry
http://pervasivegames.wordpress.com/
• Materiał naukowy jest przedstawiony w
najlepszej do zapamiętania formie (demonstracja, dyskusja, praktyczne ćwiczenia)
• Cel naukowy osiąga się nie tylko podczas rozgrywania gotowych scenariuszy,
lecz także na etapie ich projektowania
• Prezentacja Gamified drama https://prezi.
com/wsmp34suwtw4/gamified-drama/
• LARP wiki http://nordiclarp.org/wiki/
• Kolekcja larpów http://goo.gl/igRuqd
89
A
A
Nauka w gronie
rówieśników
Odwrócona klasa
Przeciętne zapamiętywanie
u uczniów
wykład
5%
czytanie
10%
audio-wideo
20%
pokaz
30%
dyskusja
50%
ćwiczenie
75%
uczenie innych
90%
ZWYKŁA KLASA
Edu-LARP
EDUKACJA PLENEROWA
EDUKACJA PLENEROWA
 Nauka na świeżym powietrzu 
Edukacja plenerowa, klasa bez ścian, edukacyjne inicjatywy ekologiczne, syndrom deficytu natury, nauka w plenerze, pokolenie chowane pod kloszem, edukacja przyrodnicza,
edukacja przygodowa, przygoda w dziczy, terapia przygodowa, rekreacja na świeżym
powietrzu, zielona szkoła, edukacja eksperymentalna, kultura strachu, odkrzesławianie
Gdyby przez chwilę wyobrazić sobie dzieci jako osobny gatunek, porównując nasze
podwórka dziś i sprzed kilkunastu lat, można by odnieść wrażenie, że jest on na skraju wyginięcia. Place zabaw, improwizowane boiska, trzepaki, krawężniki i mało uczęszczane ulice
wydają się opustoszałe i porzucone. Dzieci odeszły, zrezygnowały z odkrywania prawdziwego
świata na rzecz wirtualnego. Chłoną wiedzę i kulturę przefiltrowaną przez nowoczesne media.
Analogicznie rzecz ma się z komunikacją w drugą stronę – rówieśnicy coraz częściej kontaktują się ze sobą za pomocą cyfrowych narzędzi. Publikują status, tweetują przemyślenia, wysyłają snapa. Edytują zerojedynkowe gesty, słowa i spojrzenia, które zachowają się na zawsze
w cyberprzestrzeni, dostępne dla każdego. Od rzeczywistości oddziela je ekran monitora,
tabletu albo wyświetlacz smartfona.
Można przyjąć, że współczesny styl życia generalnie nie sprzyja spędzaniu czasu na świeżym powietrzu. Rozwój cywilizacji i techniki czyni nasze życie jeszcze łatwiejszym i bardziej
wygodnym. Coraz więcej usług jest dostępnych na wyciągniecie ręki, bez wychodzenia z
domu czy nawet wstawania z krzesła. Zwłaszcza dzieci są narażone na kuszącą możliwość
spędzania wielu godzin przed monitorem komputera, który stał się bramą do świata rozrywki i
kontaktów z rówieśnikami. Do tego wszystkiego dochodzi kwestia bezpieczeństwa, tak często
opacznie rozumiana przez rodziców. W trosce o uniknięcie zagrożeń, jakie czyhają za każdym
rogiem, rodzice odwożą swoje pociechy do szkoły i przywożą je z niej. Wspólne weekendy
spędza się w centrum handlowym zamiast na spacerze, wycieczce czy w parku. Badania
pokazują, że dzisiejsze dzieci trzykrotnie rzadziej bawią się na dworze niż ich rodzice, gdy byli
w tym samym wieku. Trudno się więc dziwić, że tak wiele z nich dotykają choroby cywilizacyjne: otyłość, cukrzyca, alergie, niedobór witaminy D, ADHD. Spędzanie czasu na świeżym
powietrzu jest niezbędne dla prawidłowego dorastania: dotlenianie i hartowanie organizmu
zapewnia optymalne warunki rozwoju fizycznego. Zabawy z rówieśnikami, gry zespołowe
korzystnie wpływają na rozwój społeczny i stymulują wyobraźnię, a zdobywanie w ich trakcie
nowych umiejętności podnosi poczucie własnej wartości. Wszystkie te zjawiska sprawiają, że
włączenie w proces dydaktyczny aktywności na świeżym powietrzu jest niezwykle istotne. I
92
nie chodzi tu tylko o zajęcia z wychowania fizycznego, ale o przeniesienie możliwie dużej
części lekcji poza mury szkoły.
Rozwój technologii mobilnych otwiera perspektywy nauki w dowolnym miejscu. Powszechny
dostęp do systemu GPS oraz Internetu pozwolił na poznawanie otoczenia oraz bezpieczne
poruszanie się i eksplorację świata, o jakich kilkanaście lat temu nikomu się nie śniło. Dzięki
tabletom i smartfonom klasa nie musi, a nawet nie powinna być miejscem ograniczonym
murami szkoły. Dobrze przygotowane zajęcia w terenie mogą okazać się bowiem o wiele bardziej angażujące i interesujące niż ta sama tematyka poruszana w tradycyjny sposób.
Z większym rozmachem można używać wielu metod nauczania, które stosuje się rzadko lub
na małą skalę. Na koniec trzeba wspomnieć o najważniejszej funkcji zajęć prowadzonych
poza murami szkoły, czyli o łączeniu rzeczywistości z wiedzą. Sucha teoria wykładana w
szkole często staje się zbyt sterylna i obca. Przez brak możliwości eksperymentowania, obserwacji i samodzielnego badania nabiera abstrakcyjnego charakteru. Uczniom trudno znaleźć
nie tylko zastosowanie informacji w otaczającym ich świecie, ale nawet ich odzwierciedlenie.
Wiedza potrzebuje kontekstu. Wyjdźmy więc z nią tam, gdzie się przydaje – do świata.
.. Geneza
nej motywacji poprzez wskazanie
im innych sposobów zdobywania
wiedzy niż tradycyjne metody podawcze
• Zanikający zwyczaj spaceru do szkoły,
nieustanne przebywanie przed monitorem
• Rozwój mediów społecznościowych
• Obawy rodziców dotyczące bezpieczeństwa, np. że dziecko zostanie porwane
albo spotka je inne niespodziewane i
przykre zdarzenie, takie jak ugryzienie
przez psa
• Zaniedbywanie innych form nauki przez
szkoły skupione głównie na rezultatach
uczniów i wynikach testów, tłumaczące
się przeładowanymi programami nauczania i brakiem czasu
• Rozszerzanie horyzontów myślowych
dzieci i młodzieży poprzez zwracanie
ich uwagi na piękno przyrody, walory
sztuki, przyjemność płynącą z zabawy
z rówieśnikami
• Wsparcie dla nauczycieli w obszarach,
które trudno uwzględnić w klasie
• Wykorzystywanie i rozwój różnych stylów
uczenia się, zwłaszcza kinestetycznych
• Zwiększanie zdolności do interakcji
z ludźmi i wspomaganie rozwoju niezależności oraz umiejętności społecznych
dzięki wzmacnianiu pracy zespołowej
oraz kształceniu zdolności przywódczych
• Zachęcanie do nauki uczniów o obniżo-
93
• Budowanie pomiędzy nauczycielem
a uczniem relacji opartej na zrozumieniu
• Rada Nauki Poza Klasą (ang. Council for
Learning Outside the Classroom)
http://www.lotc.org.uk
• Angażowanie młodych ludzi w życie
szkoły, pomagające im rozwijać dojrzałe zachowania w kontekście zarówno
szkolnym, jak i społecznym
• Instytut Edukacji Plenerowej (ang. Institute for Outdoor Learning)
http://www.outdoor-learning.org
Wyzwania
Stany Zjednoczone:
• Portal i organizacja OutdoorEd.com
• Edukacja plenerowa przyniesie najlepsze
rezultaty, jeśli będzie stanowiła integralną część planu nauczania i utrzyma
ścisły związek z zagadnieniami omawianymi w klasie
http://www.outdoored.com
• Stowarzyszenie Edukacji Przyrodniczej i Plenerowej (ang. Association for
Environmental and Outdoor Education)
http://aeoe.org
• Wybierając formy aktywności poza szkołą,
należy zadbać, aby pozostawały one
w zgodzie z możliwościami każdego
dziecka
• Stowarzyszenie Rekreacji i Edukacji
Plenerowej (ang. Association of Outdoor
Recreation and Education)
http://www.aore.org
íí
• Zajęcia z rolnictwa i przyrody, w skład
których wchodzi „powrót do lasu”
• Wycieczki przyrodnicze i odwiedzanie
obiektów dziedzictwa narodowego
• Gra Geocaching https://goo.gl/opyUWe
• Gra Letterboxing http://goo.gl/HP5aHF
ÊÊ
Powiązane trendy
Edukacja mobilna
• Różnego rodzaju warsztaty plenerowe,
• Ćwiczenia przygodowe, takie jak: wspinaczka, sporty wodne, trekking, chodzenie
po jaskiniach, strzelanie z łuku, jeżdżenie
na quadach, bieg z przeszkodami, mountain boarding, ćwiczenia integracyjne
Nauka w gronie
rówieśników
Metoda projektów
kształcenie projektowe
• Ekspedycje i wyprawy
Wielka Brytania:
94
Agnieszka Bilska
PORADY & WSKAZÓWKI
PORADY & WSKAZÓWKI
• Wróć pamięcią do dzieciństwa i gier w chowanego, podchody. Przypomnij sobie, jaką
radość dawały ci zabawy w gronie rówieśników, współpraca oraz emocje związane z rywalizacją. Spróbuj razem z uczniami zorganizować grę w scenerii miejskiej albo na łonie natury
• Graj z uczniami w gry, próbuj znaleźć w nich elementy, które warto wykorzystać w szkole.
Używaj gier, niekoniecznie edukacyjnych, również w trakcie lekcji. Na rynku są dostępne
ciekawe gry planszowe, w kości lub karciane (np. Osadnicy z Catanu, Story Cubes, Dobble)
• Odwołuj się do doświadczeń, które uczniowie wynieśli z grania w ulubione gry, np.
niech przygotują charakterystykę postaci z gry, opiszą najpiękniejszą lokalizację w grze,
zrelacjonują epizod z gry fabularnej, zbudują swoją krainę w grze i opiszą jej ustrój
• Poleć uczniom, by – jako zadanie lub projekt edukacyjny – stworzyli grę, np. planszową,
miejską albo wideo. Zaplanuj lekcję na wolnym powietrzu, aby realny świat dostarczył
inspiracji do rozwiązywania rzeczywistych problemów
• Zaaranżuj naukę lub organizację pracy w klasie w formie gry: przyznawaj punkty
za wykonane zadania, stwórz tabelę wyników, określ wymagania na poszczególne
poziomy, a za ich osiągnięcie przyznawaj odznaki. Możesz skorzystać z gotowych
narzędzi, takich jak ClassDojo, ClassBadges, HabitRPG lub Classcraft. Zleć uczniom
organizację meczu popularnej gry – to doskonałe ćwiczenie umiejętności pracy w
zespole, zdolności organizacyjnych oraz rozwiązywania problemów
• Zwiększ dynamikę pracy w klasie, stosując liczniki czasu (Classroom Timers), narzędzia
do losowania imion (Random Name Picker) albo do podziału na grupy
• Do tworzenia interaktywnych ćwiczeń w formie gier typu wisielec, krzyżówka, wykreślanka, teleturniej itp. wykorzystuj narzędzia przeglądarek internetowych (np. Learning
Apps, Kahoot czy Zondle)
• Pozwól uczniom korzystać z ich ulubionych aplikacji do opowiadania historii, pisania
blogów, tworzenia fotokastów czy vlogów na kanale YouTube. Wielu z nich na pewno
już ma swoje autorskie miejsca w Internecie. Nie bój się korzystać z sieci społecznościowych – są one kopalnią świetnych pomysłów na nowe formy ekspresji, znajdziesz tam
memy, interaktywne plakaty i wiele innych zasobów
• Zgódź się, by uczniowie używali własnych urządzeń mobilnych w terenie. Wykorzystaj
możliwości techniczne sprzętu, żeby zbierać materiał do lekcji, zadań czy projektów
96
STUDIUM PRZYPADKU
Agnieszka Bilska
Przeprowadzenie gry miejskiej
z wykorzystaniem QR kodów
Wyzwanie:
Znana z dzieciństwa gra w podchody – wykorzystująca w nowej odsłonie kody QR – jest
świetnym pretekstem do tego, aby wyjść z nauczaniem poza szkolne mury.
Proste, darmowe rozwiązanie technologiczne, dostępne na większości uczniowskich
urządzeń mobilnych oferuje szereg sposobów na wzbogacenie tradycyjnych zadań i
zagadek w podchodach.
Przebieg projektu:
Uczniowie pierwszej klasy gimnazjum z okazji Festynu Rodzinnego na terenie i w okolicy
budynku Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 10 w Gliwicach zorganizowali grę miejską.
Miała ona na celu doprowadzenie uczestników do miejsc, w których znajdowały się różne
atrakcje, np. do stoisk z eksperymentami naukowymi, loterią fantową, liną do akrobacji
Slackline rozpiętą między drzewami czy grą w bule. Jej zadaniem było również zaznajomienie odwiedzających festyn z historią i aktualnymi działaniami szkoły. Ponad stuletni budynek
stanowił znakomite źródło ciekawostek związanych ze sławnymi absolwentami oraz ich
trofeami sportowymi i naukowymi, a także poświęconych postaci szkolnego patrona. Podczas zabawy uczestnicy mieli okazję dowiedzieć się o nich więcej i lepiej zapamiętać nowo
poznane fakty – wszystko dzięki atrakcyjnej formie i rozbudzonej potrzebie odkrywania.
Opracowanie gry zajęło uczniom trzy godziny lekcyjne oraz kilka wieczorów poświęconych
w domu. Gimnazjaliści sprawnie podzielili się zadaniami w szkole, a większa część dopracowywania szczegółów przebiegała w sieci. W chmurze na Dysku Google został założony
wspólny dokument, do którego każdy członek zespołu projektowego mógł wprowadzać
zmiany, korzystając z własnego komputera.
Etap 1: Trasa
Najpierw wyznaczono trasę, czyli listę najciekawszych punktów wartych odwiedzenia.
Wyposażeni w aparaty w swoich smartfonach uczniowie rozpierzchli się po szkole w
poszukiwaniu interesujących miejsc. Zebrali bogaty materiał fotograficzny, poddany późniejszej selekcji. Źródło inspiracji stanowiła też strona internetowa szkoły, której zawartość
98
podsunęła gimnazjalistom kilka pomysłów na ułożenie zagadek oraz wybranie lokalizacji.
Uczniowie zaproponowali mnóstwo miejsc, więcej niż było potrzebnych do wyznaczenia trasy. Zdecydowaliśmy się na te, które okazały się najzabawniejsze, niezbyt od siebie
oddalone oraz istotne pod względem codziennego funkcjonowania w szkole.
Punkty na trasie gry
Etap 2: Pytania/zagadki
Następnie do każdego miejsca ułożono pytania w formie zagadek, np. „Jaki tytuł ma
musical wystawiany podczas festynu?" albo „Na szczyt się wspinając, ujrzysz w brązie
odlane oblicze powstańca, co się w szklanej tafli przegląda. Wiesz li, jak brzmi jego imię?".
Etap 3: Kodowanie QR
Kolejny etap stanowiło zakodowanie zadań w technice QR oraz ich wydrukowanie i rozwieszenie na trasie. Użyto dostępnego w sieci, darmowego generatora kodów:
http://www.qr-online.pl/
Etap 4: Wskazówki
Dla ułatwienia opracowano w formie zagadek listę wskazówek, gdzie można znaleźć kody,
np. „Kod znajdziesz w kluczowym miejscu” (czyli na portierni) albo „666 – 276 : 3 * 5 =”
(wynik równania to numer sali, w której ukryto kolejny kod). Kartę ze wskazówkami oraz
miejscem do wpisywania odpowiedzi uczestnicy otrzymywali, przystępując do gry.
Etap 5: Krzyżówka
Odpowiedzi na pytania zakodowane w formie QR gracz miał wpisywać w krzyżówkę.
Dopiero jej rozwiązanie ujawniało finalną wiadomość. Do stworzenia krzyżówki posłużył
uczniom darmowy program Learning Apps. Całość gry polegała na jak najszybszym pokonaniu trasy i rozwiązaniu krzyżówki.
Rozgrywka
W dniu imprezy autorzy gry działali zgodnie z przydzielonymi zadaniami. Część z nich
stacjonowała na szkolnym boisku przy stoisku startowym, gdzie każdy gość, uczestnik festynu, uczeń szkoły lub członek rodziny mógł rozpocząć grę indywidualnie lub
zespołowo. Uczniowie ci notowali również godziny startu oraz powrotu, aby na końcu je
porównać i ogłosić, kto całą drogę pokonał najszybciej. Pozostali gimnazjaliści stanowili
wsparcie techniczne dla osób mniej obeznanych z technologią lub takich, które nie dysponowały własnym smartfonem. Dla nich przewidziano wspólne korzystanie z uczniow-
99
skich, dyżurnych urządzeń.
Zakończenie gry oraz ogłoszenie zwycięzców odbyło się pod koniec festynu. Nagrody
stanowiły kupon na darmową kiełbaskę z grilla oraz drobne gadżety.
Założenia projektu były różne – w zależności od zaangażowanej w jego realizację grupy.
Cele do osiągnięcia przez uczniów dotyczyły nabycia umiejętności samodzielnego tworzenia gry w ramach projektu grupowego, uczenia się współpracy w zespole, myślenia
projektowego, wykorzystania technologii informacyjno komunikacyjnej, wyszukiwania i
krytycznej selekcji treści, rozwiązywania problemów oraz orientacji w terenie. Tym samym
zaangażowani w projekt gimnazjaliści mieli okazję wykorzystać całą gamę kluczowych
umiejętności XXI wieku. Wartość dodaną w ich przypadku stanowiło również zapoznanie
się z interesującymi faktami na temat historii szkoły.
Natomiast jeśli chodzi o uczestników, organizatorom zależało na zwiększeniu ich udziału
w szkolnej imprezie oraz zaprezentowaniu w atrakcyjnej formie specyfiki szkoły, budynku
oraz jego okolicy.
Dla szkolnej społeczności celem projektu był atrakcyjny produkt – gra, którą po drobnych
przeróbkach będzie można wykorzystywać podczas innych okazji, np. do promowania
szkoły czy na zajęciach integracyjnych dla nowych uczniów.
Większość założeń projektu udało się zrealizować. Twórcy gry przekonali się, że jej projektowanie to proces, a nie tyko jednorazowe wyzwanie podobne do testu lub kartkówki.
Zadanie wymagało stworzenia kilku prototypów – wstępnych wersji produktu, który
dopiero po wielu poprawkach nadawał się do wykorzystania i stanowił źródło ciekawej
zabawy. Ponadto uczniowie dowiedzieli się o konieczności promowania swojego dzieła:
ten element został najsłabiej dopracowany i dlatego do stanowiska startowego podchodziło znacznie mniej uczestników, niż się spodziewano. Na pewno promocją gry należało
się zająć z wyprzedzeniem i na większą skalę.
Uczestnicy gry zapoznali się z technologią kodów QR, gdyż okazało się, że większość z
nich wcześniej nie miała żadnych doświadczeń związanych z ich używaniem. Przydała
się zatem grupa asystentów, którzy pomagali w pobieraniu aplikacji, odczytywaniu kodów
oraz obsłudze urządzeń.
Podsumowując, tworzenie gry przez grupę uczniów do wykorzystania przez całą społeczność szkolną nadało projektowi głębszy sens, autorom zapewniło poczucie satysfakcji z
dobrze wykonanego zadania, a uczestnikom dużo zabawy.
100
Marta Florkiewicz-Borkowska
Tworzenie cyfrowych historyjek
Wyzwanie:
Uczniowie tworzą w języku niemieckim własne, cyfrowe książeczki w aplikacjach
LittleBirdTales oraz Storybird.
Przebieg projektu:
Zadaniem uczniów było stworzenie tematycznej, cyfrowej książeczki. Miała ona zawierać
spójną opowieść, opowiadanie lub historyjkę. Do zilustrowania materiału dzieci wykorzystywały wykonane przez siebie zdjęcia lub używały zasobów dostępnych na polecanych
platformach. Aplikacja LittleBirdTales umożliwiała ponadto nagranie narracji do stworzonej
książeczki. Uczniowie realizowali zadania w ramach dodatkowych zajęć z projektu lub jako
kreatywne prace domowe. Na platformie LittleBirdTales stworzyłam wspólne konto, dzięki
czemu dzieci nie musiały zakładać własnych i logowały się przy pomocy tego samego
hasła. W aplikacji Storybird istnieje możliwość założenia klasy przez nauczyciela. Uczniowie
korzystają wówczas z loginu i hasła wygenerowanego bezpośrednio przez program.
Przykład 1.
W ramach międzynarodowego projektu eTwinning uczniowie z Polski, Włoch i Grecji opisywali dzień i zainteresowania uszytych przez siebie stworków. W tym celu musieli wykonać
serię zdjęć sytuacyjnych, a następnie każde opatrzyć jedno- lub kilkuzdaniową wypowiedzią. Chętni mogli dodatkowo nagrać narrację. W ten sposób powstały kreatywne historie
opisujące jeden dzień z życia filcowego potworka. Kolejny etap projektu stanowiło czytanie
książeczek kolegów i koleżanek oraz tworzenie do nich interaktywnego quizu w aplikacji
LearningApps.
Cyfrowe książeczki zostały zgromadzone na tablicy Pinterest:
http://www.pinterest.com/4titania/handmade-deutsch-storytelling/
101
W ramach projektu moi uczniowie stworzyli także historyjkę mającą na celu utrwalenie
zastosowania przyimków w celowniku.
Oto przykłady: http://deutschfun-pielgrzymowice.blogspot.com/search/label/LittleBirdTales
Przykład 2.
Uczniowie tworzą cyfrowe książeczki w aplikacji Storybird na podstawie wybranych zdjęć
dostępnych na tej platformie. Dzięki temu to ilustracje pobudzają ich wyobraźnię i stają się
bodźcem do wymyślenia historyjek. Nauczyciel może bardzo ogólnie określić tematykę
prac, ale może także pozwolić uczniom na dowolność w tym zakresie.
Przykłady i nawiązania:
• Przyjaciele (Die Freunde): http://storybird.com/books/die-freunde-2/?token=qgbm6t6qen
• Jeż Tom (Igel Tom): http://storybird.com/books/igel-tom/?token=637jpk53ge
• Urodziny Ingeborg (Geburtstag von Ingeborg):
http://storybird.com/books/geburtstag-von-ingeborg/?token=8mxu3a93x8
Dzięki tworzeniu cyfrowych książeczek uczniowie stają się autorami własnych opowieści. Z biernych uczestników zmieniają się w twórców, rozwijając przy okazji kompetencje
medialne. Cyfrowe historyjki mogą tworzyć indywidualnie lub w małych grupach, co
dodatkowo uczy ich cierpliwości, odpowiedzialności oraz współpracy.
102
Jolanta Okuniewska
Znalezienie sposobu na poprawę
zachowania uczniów
Wyzwanie:
Zachowanie uczniów podczas zajęć szkolnych, na przerwach, w stołówce czy na szkolnym boisku podlega ocenie. Najczęściej jest to ocena ustna, informacja podana krótko
i często nieprzynosząca natychmiast właściwego efektu. Zwykle również negatywna
ocena w zeszycie kontaktowym ucznia niczego nie zmienia. Chciałam odejść od tej
tradycji. Moim celem była poprawa zachowania uczniów poprzez system wzmocnień
pozytywnych.
Przebieg projektu:
Znalazłam w Internecie aplikację ClassDojo http://www.classdojo.com/ do zarządzania zachowaniem uczniów. Aplikacja ta została w dużej części przetłumaczona na język polski, więc
jej obsługa nie nastręczała wielkich kłopotów ani uczniom, ani rodzicom. Wiedziałam, że
ClassDojo spodoba się dzieciom, gdyż bohaterami aplikacji są awatary przedstawione jako
śmieszne potworki, a każdy użytkownik może samodzielnie wybrać własnego awatara. Po
założeniu konta nauczyciela dodałam do klasy uczniów, wpisując ich imiona. Następnie
poprosiłam dzieci o wybranie awatarów, co wprawiło je w stan euforii. Wspólnie ustaliliśmy,
jakie zachowania podlegają ocenie poprzez dodawanie lub odejmowanie punktów. Wpisałam wszystkie propozycje do naszego interaktywnego dziennika, dbając o to, aby więcej
było wzmocnień pozytywnych i aby wymagania okazały się możliwe do spełnienia przez
każdego ucznia. Ocenianiu podlegały: aktywność podczas zajęć, zgodna współpraca, gotowość niesienia pomocy kolegom i koleżankom, utrzymywanie porządku na miejscu pracy,
podejmowanie dodatkowych działań itp. W aplikacji podczas przydzielania punktów słychać
dźwięk, co sprzyja motywowaniu do właściwych zachowań. Na koniec dnia oglądaliśmy
nasz awatarowy dziennik i analizowaliśmy zachowanie dzieci. Uczniowie bardzo czekali na
ten moment, cieszyli się ze zdobytych punktów, a kolejnego dnia jeszcze mocniej się starali.
Założyłam również konta rodzicom, podałam im hasła do logowania się i ci, którzy byli
chętni, mogli na bieżąco śledzić oceny swoich pociech. Program oferuje również możliwość wysyłania rodzicom raportów za pomocą poczty internetowej bądź przygotowywania
wydruków do zaprezentowania na zebraniu z rodzicami. Według wcześniejszych ustaleń
z rodzicami raportowania można dokonywać na koniec tygodnia lub miesiąca. Do pracy z
dziennikiem zachowania możemy zaprosić również innych nauczycieli uczących w danej
103
klasie – to nowa opcja tego programu dostępna od sierpnia 2014 roku.
Stosowanie dziennika do zarządzania zachowaniem uczniów przyniosło efekt w postaci
poprawy zachowania zarówno podczas lekcji, jak i na przerwach. Dzięki temu, że
uczniowie samodzielnie ustalili kryteria zachowania podlegające ocenie, rozumieją
dokładnie ich istotę i uznają za własne. Mają wpływ na edycję ocen w dzienniku i – w
miarę pojawiania się nowych sytuacji wychowawczych – proponują dodawanie kolejnych bądź rezygnowanie z wcześniej ustalonych. Reaguję na pomysły i uwagi moich
uczniów, gdyż chcę, aby identyfikowali się z naszym awatarowym dziennikiem.
Dzięki umożliwieniu rodzicom dostępu do dziennika mam z nimi stały kontakt i na
bieżąco możemy reagować na trudne sytuacje. Rodzice cieszą się z każdej pozytywnej oceny, widzą, że doceniam starania ich dzieci, są zadowoleni z postępów swoich
pociech.
104
A
A
Olga Nerc, Monika Mizerska
NOWOCZESNA
EDUKACJA OPIERA SIĘ
NA WSPÓŁPRACY
NOWOCZESNA
EDUKACJA OPIERA SIĘ
NA WSPÓŁPRACY
W dzisiejszych czasach umiejętność współpracy i pozytywnej interakcji z innymi ludźmi
jest bardzo ważna. Zdolność współdziałania to nie tylko jeden z głównych trendów w
edukacji, lecz także cecha wymagana od współczesnego pracownika bądź organizacji.
Współpraca to nie tylko trend – to bycie częścią grupy i jedna z podstawowych potrzeb
człowieka. Dlatego interakcja i współpraca są dla nas tak naturalne i tak korzystne.
Wyniki badań dowodzą, że pracując razem z innymi, oddajemy część swojej wiedzy,
doświadczenia, osobowości, sposobu myślenia, wykorzystania zmysłów i talentów. W
połączeniu zaś z tym, co ofiarowują inni, rodzi się tzw. inteligencja zbiorowa. Dzięki
pracy w grupie można stworzyć efektywniejsze rozwiązania problemów, ponieważ
każdy jej członek wnosi swój własny wkład w postaci umiejętności, pomysłów i wiedzy.
Dowolny projekt da się zrealizować bardziej produktywnie, jeśli kilka osób podzieli się
swoim punktem widzenia na temat sposobu jego wykonania. Powstaje wówczas niepowtarzalne połączenie, które dodaje specjalnej wartości, i którego jednostka po prostu
nie może osiągnąć.
Praca w grupie może przynieść więcej korzyści, ponieważ każda należąca do niej osoba
jest odpowiedzialna za konkretne, adekwatne do posiadanych umiejętności zadanie. To
dlatego projekt da się zrealizować szybciej i z lepszym skutkiem. Kolejną zaletę pracy w
grupie stanowi to, że jej członkowie uczą się od siebie nawzajem i wykształcają w sobie
umiejętność efektywnego działania, aby osiągnąć wspólny cel. Ich kompetencje społeczne rozwijają się w trakcie realizacji zadania, kiedy to uczą się wzajemnie szanować,
wspierać, rozumieć, rozwiązywać konflikty oraz dopasowywać do stylu pracy innych
osób, ich sposobu myślenia i zachowań.
Współpraca i wymiana poglądów są dla nas tak naturalne, że nikogo nie powinny dziwić
sukcesy w stosowaniu tych umiejętności w szkołach. Użyteczne mogą okazać się tu
media społecznościowe, stanowiące doskonałe narzędzie do nauki. Wykorzystuje się je
do rozwiązywania problemów i realizacji projektów edukacyjnych. Upodobanie uczniów
do interakcji ma również zastosowanie w edukacji odwróconej oraz nauce poprzez
wymianę wiedzy i doświadczeń między rówieśnikami. W tych modelach edukacji
nauczyciele zaczynają odgrywać zupełnie inną rolę niż dotychczas.
106
III. NOWOCZESNA EDUKACJA OPIERA SIĘ NA WSPÓŁPRACY
Najważniejsze korzyści ze wspólnego
uczenia się – współpraca...
uwzględnia różnice
w stylach uczenia się
wzmacnia satysfakcję
z uczenia się
rozwija umiejętność
myślenia wyżej
zorganizowanego
zachęca uczniów do brania
odpowiedzialności
za własną naukę
rozwija umiejętności
społeczne
stawia wysokie
wymagania uczniom
i nauczycielom
wykształca umiejętność
patrzenia na sytuację
z perspektywy innych
odzwierciedla sytuacje
z życia wzięte
rozwija
komunikację
werbalną
pomaga uczniom
skupić się na zadaniach
i nie przeszkadzać innym
„Nikt nie zagra symfonii sam.
Potrzebna jest do tego cała orkiestra.”
—H.E. Luccock
sprzyja pozytywnemu
nastawieniu do przedmiotu
sprzyja stosowaniu
innowacyjnych metod nauczania
III
Nowoczesna edukacja opiera się na współpracy
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Nauka w gronie rówieśników
Media społecznościowe w edukacji
Uczenie oparte na problemie
Metoda projektów – kształcenie projektowe
Odwrócona klasa
Edukacja oparta na otwartych zasobach
Nauczanie interdyscyplinarne
Porady i wskazówki
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Studium przypadku: Grupowe przygotowanie poradnika edukacyjnego
Studium przypadku: Teczka nieskończoności
Studium przypadku: Metoda edukacyjna Drama Online
Studium przypadku: Projekt GUMISIE – uczniowie uczą młodszych
od siebie, czyli interaktywne lekcje języka niemieckiego
Studium przypadku: Dzień Kropki jako przykład pracy projektowej
Studium przypadku: Wykorzystanie platformy edukacyjnej do współpracy
i nauki ortografii
108
III. Nowoczesna edukacja opiera się na współpracy
NAUKA W GRONIE
RÓWIEŚNIKÓW
NAUKA W GRONIE
RÓWIEŚNIKÓW
 Gdzie jeden uczy, uczy się dwóch 
Nauka od rówieśników, nauka poprzez wymianę wiedzy i doświadczeń z rówieśnikami
(ang. peer-to-peer learning), nauka z pomocą rówieśnika, nauczanie rówieśnicze, grupy
badawcze, uczenie w zespołach pod kierownictwem rówieśnika, kształcenie
rówieśnicze
Kształcenie rówieśnicze to metoda wspólnej nauki, w której nie istnieje dokładny podział
na tych, którzy wiedzą i tych, którzy się uczą. Podstawowym założeniem nauki rówieśniczej jest bowiem analogiczny status wszystkich uczestników procesu edukacyjnego.
Każda zaangażowana osoba ma równe szanse nauczenia się czegoś od innych, pracujących nad tym samym tematem. Wszyscy mogą zadawać pytania, wyjaśniać swój punkt
widzenia lub podejmować dyskusję.
Główna zasada kształcenia rówieśniczego zakłada dzielenie się wiedzą nabytą dzięki
doświadczeniom, a nie teoretycznym informacjom. Poszczególni uczestnicy procesu
edukacyjnego przekazują znaną z praktyki wiedzę na dany temat, porównują ją z wyzwaniami podjętymi przez innych i wyciągają wnioski, w ten sposób budując swoje kompetencje.
Kształcenie rówieśnicze wymaga od uczniów zdecydowanie więcej zaangażowania i
aktywności niż metody tradycyjne. W zamian jego uczestnicy otrzymują możliwość skoncentrowania się na praktycznych aspektach danego tematu, sposobność poszukiwania
rozwiązań i odpowiedzi poprzez współpracę.
Nauka z pomocą rówieśnika może przyjąć formę kontaktu twarzą w twarz, odbywać się za
pośrednictwem mediów społecznościowych lub podczas specjalnych wydarzeń promujących ten typ edukacji. W takim środowisku kształcenia panuje miła atmosfera. Nie ma tu
stresu towarzyszącego zwykle uczniom nadzorowanym przez osoby dorosłe. Ludzie lubią
uczyć się nowych rzeczy od przyjaciół, którzy są specjalistami w określonych dziedzinach.
110
Taka forma nauki pozwala na przerywanie wykładu pytaniami na dany temat. W ten sposób uczniowie mogą się upewniać, czy dobrze zrozumieli materiał. Mogą również współpracować z dwoma lub trzema osobami i poświęcać odpowiednią ilość czasu na przemyślenia, dyskusję oraz sformułowanie poprawnej odpowiedzi. Opisana wyżej metoda jest
szeroko stosowana w nauczaniu akademickim i szkoleniu zawodowym.
.. Geneza
íí
• Zwiększony poziom stresu związany z
tradycyjnym środowiskiem szkolnym
• Projekt Hole in the Wall autorstwa
Sugaty Mitry
http://www.hole-in-the-wall.com
• Wyznaczanie wspólnych celów, określanie zagrożeń i presji
• Łatwy kontakt z drugą osobą
• Uczenie się poprzez nauczanie pozwala
lepiej zrozumieć pewne pojęcia. Badania
dowodzą, że edukowanie innych umożliwia najbardziej efektywne przyswajanie
i zapamiętywanie materiału
• Wzrost zaangażowania oraz poprawa
samooceny uczniów
• Natychmiastowa informacja zwrotna,
dotycząca efektywnych i nieefektywnych
elementów kształcenia
• Victoria University w Melbourne – ważne
elementy strategii tej uczelni to wprowadzenie metod kształcenia rówieśniczego
oraz modelu wzajemnego wsparcia
wśród studentów (Students Supporting
Students Learning) http://ro.uow.edu.
au/cgi/viewcontent.cgi?article=1013&context=ajpl
• Kształcenie rówieśnicze na uniwersytecie Harvarda, Eric Mazur
http://mazur.harvard.edu/education/
educationmenu.php
• Konferencje BarCamp
http://barcamp.org/w/page/402984/
FrontPage
• Społeczność The World Cafe
http://www.theworldcafe.com/
Wyzwania
• Spotkania CloudCamp
http://cloudcamp.org/
• Rosnące trudności w zarządzaniu i kontroli lub brak kontroli
• Brak pewności, czy wybrany temat dyskusji jest ważny i trafny
111
Metoda projektów –
Uczenie oparte
na problemie
A
A
Odwrócona klasa
Umiejętności życiowe
$
$
$
Edukacja i szkolenia
zawodowe
112
MEDIA SPOŁECZNOŚCIOWE
W EDUKACJI
MEDIA SPOŁECZNOŚCIOWE
W EDUKACJI
 Wszyscy jesteśmy istotami społecznymi 
Nauka nieformalna, nauka przez sieci społecznościowe, indywidualna sieć kształcenia,
środowisko społecznego uczenia się, platformy społecznego uczenia się, internetowe
narzędzia współpracy, Facebook, Twitter, Flickr, MySpace, Pinterest, LinkedIn, Google+,
Friendster, Hi5, Orkut, Digg, Badoo, NetLog, Instagram, SlideShare, Prezi
Nauka za pośrednictwem mediów społecznościowych wraz z internetowymi narzędziami
współdziałania to trend w edukacji, który wykorzystuje komunikację z użyciem Internetu
w celu wymiany materiałów, wiedzy, a także inspirowania innych i nawiązywania współpracy.
Media społecznościowe – w ramach używanych przez nie technologii – promują dialog,
dyskusję i uczenie się od innych. Wiąże się to nie tylko z interakcją w relacjach uczeń
– nauczyciel, lecz także uczeń – uczeń lub nauczyciel – nauczyciel albo nawet rodzic –
nauczyciel – uczeń.
Aby technologię można było określić mianem społecznej, musi ona spełniać przynajmniej jedno z następujących kryteriów: umożliwiać wymianę materiałów (również tych,
które stworzył sam użytkownik), zachęcać do współpracy, ułatwiać naukę formalną i
nieformalną. Mówiąc o internetowych technologiach komunikacji wykorzystywanych
przez media społecznościowe, mamy na myśli blogi, serwisy społecznościowe, takie jak
Facebook, Twitter, Flickr, Pinterest czy LinkedIn, strony do wymiany plików, takie jak np.
SlideShare – do wymiany prezentacji, YouTube, Vimeo, Vine – do wymiany plików wideo,
czy zestaw aplikacji Google i Elgg – oprogramowanie typu open source dla organizacji
oraz użytkowników indywidualnych. Za pomocą tych narzędzi użytkownicy mogą tworzyć własne platformy do prowadzenia bloga lub mikrobloga, wymiany plików, zakładania forów, grup roboczych itp. Inną formą medium społecznego jest podcasting, który
polega na internetowej wymianie plików audio (wykładów, książek, prezentacji, muzyki,
audycji typu talk-show) z zastosowaniem technologii RSS 2.0.
114
.. Geneza
• Ułatwienie komunikacji w dowolnym
miejscu i czasie
• Różnorodność i dostępność materiałów
na każdy temat. Ludzie uwielbiają dzielić
się swoimi spostrzeżeniami z innymi i
brać udział w dyskusjach na różne rozmaite tematy – od metod rozwiązywania
zadań matematycznych, przez psychologię zachowań ludzi dorosłych, aż po
ogrodnictwo i podróże
• Media społecznościowe – pomimo
występowania w nich również treści
bezwartościowych – są źródłem wiedzy
akademickiej i naukowej, o znaczeniu
podobnym do prasy branżowej w przeszłości
• Placówki edukacyjne mogą prowadzić
blogi zamiast tradycyjnych szkolnych
newsletterów i w ten sposób zachęcać
uczniów zainteresowanych polityką,
muzyką, matematyką czy sportem do
pisania o swoich hobby
• Jako że zadaniem edukacji jest wymiana
wiedzy i doświadczeń, media społecznościowe, jak każdy inny kanał komunikacji, są w stanie usprawnić naukę oraz
zwiększyć jej efektywność. Powinniśmy
zatem dołożyć wszelkich starań, by
znaleźć sposoby wykorzystania platform
społecznościowych w celu skuteczniejszego przyswajania wiedzy
• Media społecznościowe mogą stanowić
element kursów e-learningowych
o ustrukturyzowanej formie
• Zwiększenie zaangażowania, zainteresowania oraz kreatywności uczniów
• Korzystny wpływ na budowanie dobrych
relacji i zaufania pomiędzy uczniem a
nauczycielem
• Internetowe narzędzia współpracy
umożliwiają jednoczesną pracę wielu
uczniów nad jednym projektem – wszyscy członkowie grupy widzą swoje
poprawki, notatki, komentarze i śledzą
postęp w realizacji zadań
Wyzwania
• Ograniczenia w wymianie wiedzy spowodowane brakiem wystarczających
kompetencji językowych
• Spędzanie zbyt dużej ilości czasu na czatach i przeglądaniu witryn niezwiązanych
z tematem
• Blokada dostępu do platform społecznościowych w szkołach
• Brak wpływu nauczyciela na obecność
i udział serwisów społecznościowych
w życiu szkoły ze względu na decyzje
administracyjne
• Nacisk na cele reklamowe serwisów społecznościowych, choć początkowo miały
one służyć tylko do wymiany pomysłów i
przemyśleń
115
• Zachowanie względów bezpieczeństwa,
gdyż nie wszystko należy upubliczniać
íí
• Internetowe narzędzia współpracy:
Trello https://www.trello.com/
Yammer https://www.yammer.com/
Red Pen http://www.redpentool.com/
GoVisually http://www.govisually.com/
Google Docs https://docs.google.com
Microsoft SharePoint
Screenhero https://www.screenhero.com/
Skype http://www.skype.com/
Google Hangouts https://plus.google.com/
Uczenie oparte
na problemie
hangouts
Snapchat https://www.snapchat.com/
i wiele innych
• Portal edukacyjny Khan Academy
http://www.khanacademy.org
• Aplikacje do tworzenia podcastów:
Audacity http://web.audacityteam.org/
PodOmatic https://www.podomatic.com/
Mp3myMp3 http://www.mp3mymp3.com/
vozMe http://www.vozme.com/
Vocaroo http://vocaroo.com/
SoundCloud https://soundcloud.com/
116
UCZENIE OPARTE
NA PROBLEMIE
UCZENIE OPARTE
NA PROBLEMIE
 Poszerzanie wiedzy poprzez rozwiązywanie problemów 
Kształcenie oparte na doświadczeniu, proces kształcenia, rozwiązywanie problemów,
edukacyjna metoda projektowa, otwarta edukacja, konstruktywne środowisko uczenia
się, samodzielna nauka (SDL), uczenie się poprzez projekty, wspólna nauka, uczenie się
przez odkrywanie, uczenie się poprzez dociekania naukowe
Nauczanie problemowe zakłada samodzielną bądź grupową pracę uczniów, którzy
mają za zadanie rozwiązywać autentyczne problemy, wybrane i przedstawione im przez
nauczyciela. Największą korzyścią tego typu edukacji jest to, że dzieci muszą być samowystarczalne w zdobywaniu wiedzy i umiejętności. Jednocześnie nabywają – bardzo
cenioną na dzisiejszym rynku pracy – umiejętność stawiania czoła trudnościom. W ten
sposób uczniowie przygotowują się do sprawnego funkcjonowania w społeczeństwie. W
przypadku tej metody najlepsze rezultaty osiąga się, pracując grupowo, ponieważ wspólne
myślenie pozwala na rozwiązanie nawet najtrudniejszych problemów.
Nauczyciel w tym modelu kształcenia odgrywa ważną rolę, zgodną z trendami nowoczesnej edukacji. Staje się przewodnikiem, wskazuje odpowiedni kierunek badań, ale nie
narzuca swojego punktu widzenia. Jego zadanie polega na ułatwianiu nauki poprzez
przedstawianie uczniom problemów, nad którymi mają pracować. Wybrane zagadnienia
powinny być istotne dla danej dziedziny wiedzy, nie mogą dotyczyć błahostek.
Podczas pracy nad rozwiązaniem danego problemu należy zapewnić uczniom autonomię
i niezależność. Nauczyciel nie może im dyktować, nawet podświadomie, zewnętrznych
wzorców myślenia czy działania. Upewnia się jedynie, że wiedza nabyta przez dzieci w
szkole jest zgodna z ich obecnymi doświadczeniami. Metoda problemowa opiera się
zatem na strategiach zapamiętywania i porządkowania informacji już przyswojonych
przez uczniów.
118
.. Geneza
• Tradycyjne, podawcze metody przekazywania wiedzy nie gwarantują uczniom
pełnego zrozumienia tego, jak teorię
wykorzystać w praktyce, w życiu społecznym
• W tradycyjnym modelu nauczania
uczniowie przyswajają wiedzę w oderwaniu od bieżących doświadczeń
• Duże zapotrzebowanie na metody
edukacyjne, które kształcą w młodych
ludziach umiejętności krytycznego
myślenia, analizy i syntezy treści, podejmowania decyzji, wyszukiwania i selekcji
informacji. Metoda problemowa sprzyja
nabyciu wszystkich tych umiejętności
• Metoda systematycznego podejścia do
procesu uczenia się łączy wszystkie cele
edukacyjne
• Promowanie zrozumienia w nauce –
zgodnie z tą metodą nie da się pracować
bez przeprowadzania dogłębnej analizy
problemu
• Stopniowanie trudności – uczniowie
przechodzą od zadań łatwiejszych i mniej
skomplikowanych do trudniejszych i
bardziej złożonych
• Wykształcenie w uczniach poczucia
konsekwencji i spójności wiedzy poprzez
jej ciągłe porządkowanie oraz syntezę
kształcenia, dzięki połączeniu myślenia
abstrakcyjnego z rzeczowym oraz teorii
z praktyką
• Wspomaganie procesu konsolidacji wiedzy poprzez tworzenie nowych elementów i odwoływanie się do treści znanych
już uczniowi
• Zwiększenie kompetencji uczniów dzięki
wykorzystaniu nabytej wiedzy w praktyce
Wyzwania
• Metoda problemowa pochłania dużo
czasu, co wydłuża proces nauki
• Ten model kształcenia wymaga wcześniejszych przygotowań ze strony
nauczyciela: selekcji problemów i przygotowania planu lekcji
• Brak zgodności z systemem oceniania
obowiązującym obecnie w szkołach,
przez co nauczyciel może mieć trudności z kryteriami oceniania uczniów
• Zapoznanie uczniów z nowymi metodami wymaga czasu. Na początku
mogą oni czuć się zdezorientowani ze
względu na mniej uporządkowany charakter pracy
• Metoda ta sprawdza się wśród uczniów
o wysokiej motywacji do nauki. W przypadku grupy o niskiej motywacji efektywność spada
• Promowanie ilustratywnej zasady
119
íí
• PBL-Interactive – projekt na Uniwersytecie Massey w Nowej Zelandii
Nauka w gronie
rówieśników
http://pbl.massey.ac.nz/pbl-interactive.htm
• Kształcenie problemowe na
Uniwersytecie Delaware w USA
http://www.udel.edu/inst/index.html
• Opracowanie Writing Problems – a
Personal Casebook, autorstwa P. K.
Rangachariego z Uniwersytetu McMaster
w Kanadzie
$
http://www.fhs.mcmaster.ca/pbls/writing/
index.htm
$
$
120
METODA PROJEKTÓW –
KSZTAŁCENIE PROJEKTOWE
METODA PROJEKTÓW –
KSZTAŁCENIE PROJEKTOWE
 Wyjątkowy projekt pt. „Moje życie” 
Praca projektowa, PBL, podejście projektowe, metoda projektów, nauka oparta na projekcie, uczenie się poprzez dociekania naukowe, nauczanie poprzez dociekania naukowe,
współpraca, myślenie krytyczne, kreatywność, komunikacja, 4C (ang. collaboration)
Nauka metodą projektów oznacza kształcenie oparte na rzeczywistych zadaniach, w których uczniowie rozwiązują problemy i dążą do osiągnięcia konkretnego celu. Aby odpowiednio wdrożyć się w projekt, jego uczestnicy muszą wykorzystać własne umiejętności i
doświadczenia oraz różne informacje, a także odkryć nowe dziedziny i tematy. Wszystko
to pozwala im konsekwentnie poszerzać swoją wiedzę. Praca odbywa się w grupach, a
każdy członek zespołu odpowiada nie tylko za przydzielone mu zadania, lecz także za
końcowy efekt projektu.
Metoda projektów opiera się na teorii nauki współpracy. Jedna od drugiej różni się jednak
strukturą pracy oraz zadaniami grupy uczniów zaangażowanych w projekt. W metodzie
opartej na współpracy zespół powinien być mały, aby zapewnić bezpieczną i przyjazną
atmosferę. Natomiast w przypadku metody projektów liczba członków zespołu nie ma tak
dużego znaczenia.
Metoda projektów jest znana już od początku XX wieku. Odgrywa ona ważną rolę w
zdobywaniu wiedzy i umiejętności dzięki podnoszeniu motywacji do kreatywnej pracy.
Dodatkowo połączenie efektów tej metody z możliwościami zdalnej pracy, jakie zapewniają technologie informacyjno komunikacyjne, daje szansę na skuteczną naukę w dowolnym miejscu i czasie.
122
.. Geneza
Wyzwania
• Potrzeba wykształcenia wśród absolwentów szkół umiejętności wymaganych w życiu zawodowym, takich jak:
rozwiązywanie problemów, podejmowanie decyzji, myślenie krytyczne, poczucie odpowiedzialności za siebie i zespół,
w którym się pracuje
• Zapotrzebowanie na wiedzę interdyscyplinarną
• Metoda nieodpowiednia dla tradycyjnych metod oceniania
• Trudność w zachowaniu równowagi
pomiędzy wynikami nauki a rezultatami
projektów
íí
• Metoda WebQuest
• Trudności w uczeniu myślenia analitycznego i krytycznego w tradycyjnym
środowisku szkolnym
http://webquest.org/
• Project Foundry – narzędzie wspomagające naukę metodą projektów
http://www.projectfoundry.org/
• Zdobycie umiejętności lepszego wglądu
w problem bez sztucznego podziału na
zagadnienia matematyczne, chemiczne,
historyczne itp.
• Wykształcenie umiejętności niezbędnych
w dzisiejszych czasach: krytycznego
myślenia, pracy zespołowej, analizy i
porządkowania informacji, komunikacji,
dyskusji, prezentacji pomysłów, udzielania i otrzymywania informacji zwrotnej,
obrony własnych opinii itp.
• Zwiększenie efektywności nauki – lepsze
zapamiętywanie i rozumienie nowych
zagadnień; realne i osobiste zaangażowanie uczniów w rozwiązywanie
problemów
• MakerSpace – społeczność online dla
twórców
http://makerspace.com
• Makezine – platforma do wymiany inspiracji i projektów DIY
http://makezine.com
• Instructables – strona, która zawiera
autorskie projekty DIY
http://instructables.com
• Invent To Learn – Making, Tinkering,
and Engineering in the Classroom, Sylvia
Libow Martinez i Gary Stager
http://www.inventtolearn.com
• Oprogramowanie i platforma
do tworzenia map myśli
http://mindmeister.com
• Glogster – platforma edukacyjna online
http://glogster.com
123
• myHistro – bank pamięci zawierający
mapy i osie czasu
http://myHistro.com
Uczenie kontekstowe
• Animoto – program do tworzenia filmów
http://animoto.com
• VoiceThread – internetowy album
mediów i platforma do współpracy
http://voicethread.com
• Platforma audioBoom
http://audioboo.fm
• Oś czasu Dipity
http://dipity.com
• Aplikacja Popplet
http://popplet.com
124
NAUCZYCIEL – EDUKATOR
NAUCZYCIEL – EDUKATOR
 Nauczyciel XXI wieku 
Trener, mentor, lider, coach, przewodnik, metoda projektu, pedagog, doradca, uczony,
dyscyplina, edukator, nauczyciel na czasie, nauczyciel artysta, mędrzec na scenie (ang.
sage on the stage) i przewodnik na boku (ang. guide on the side), odwrócona klasa, P-route learning, T-route learning, edutainer
Dzisiejsi uczniowie nie potrzebują już nauczyciela rozumianego jako dostarczyciel wiedzy.
Mają przecież – w dowolnym miejscu i czasie – nieograniczony dostęp do informacji z
różnych źródeł. Dlatego też rola nauczyciela w klasie się zmienia. Przestaje on znajdować
się w centralnym punkcie nauczania. Stoi teraz obok ucznia, gotowy w razie konieczności
zapewnić mu wsparcie i pomoc. Jest dziś bardziej mentorem i doradcą niż wszechwiedzącym mędrcem. Taka modyfikacja w postrzeganiu roli nauczyciela wymaga również przemian w procesie kształcenia. Zamiast oceniania uczniów wyłącznie na podstawie wyników
testów, należy raczej zapewnić im możliwość eksperymentowania, a czasem również
ponoszenia porażek i popełniania błędów.
Paradoks dzisiejszej edukacji tkwi w tym, że na każdym poziomie, z wyjątkiem najważniejszego poziomu K12, uczeń jest osobą, która decyduje czego się uczyć, wybiera obszar
zainteresowań i rozwoju. Na poziomie K12 decyzje podejmuje system, a nauczyciel znajduje się w centrum procesu kształcenia. Po 12 latach nauki oczekuje się nagle od uczniów
przejęcia odpowiedzialności za własną edukację, ponieważ tego właśnie wymaga się na
wyższych uczelniach i w środowisku pracy. Nic dziwnego, że większość z nich ponosi
porażkę, a system edukacji znajduje się obecnie pod ogromną presją przeprowadzenia
zmian. Model edukacji T-route, w którym zakłada się, że to nauczyciel wie lepiej, co jest
dobre dla ucznia, przekształca się obecnie w model P-route, który taką rolę przypisuje
uczniom. W modelu edukacji P-route nauczyciel pozwala każdemu uczniowi z osobna
i wszystkim uczniom jako grupie nabywać umiejętności, które pozwolą na niezależne i
świadome podejmowanie decyzji, także dotyczących tego, jak i czego się uczyć, oraz jak
rozwijać edukacyjne doświadczenia. Współczesny nauczyciel – edutainer (od połączenia
angielskich słów education i entertainer) – musi zrozumieć, że konieczne są zmiany dotyczące metod nauczania, sposobu prezentacji wiedzy oraz materiałów dydaktycznych, gdyż
muszą one odpowiadać wymaganiom dzisiejszych uczniów. W zestawieniu obok przedstawiono główne różnice pomiędzy modelem nauczania P-route i T-route.
126
 T-route
P-route 
Nauczyciel podejmuje decyzje.
Uczniowie podejmują decyzje.
Nauczyciel przekazuje wiedzę.
Uczniowie sami zdobywają wiedzę.
Uczniowie są odbiorcami mediów.
Środowisko kształcenia wymaga rywalizacji.
Nauczyciel ocenia pracę i wyniki uczniów.
Nauka jest formalna.
Uczniowie tworzą media.
Środowisko kształcenia wymaga współpracy.
Uczniowie wzajemnie oceniają swoją
pracę.
Nauka jest także nieformalna.
Liczy się tempo pracy całej klasy.
Każdy pracuje we własnym tempie;
zadania są spersonalizowane.
Nauka jest związana z konkretnym
przedmiotem.
Nauka jest interdyscyplinarna.
Preferowany jest jeden styl uczenia się.
Nauka w jednej grupie wiekowej.
Nauczyciel indywidualizuje naukę.
.. Geneza
Uczniowie mogą wybrać własny styl uczenia
Nauka poza grupą wiekową.
Uczniowie indywidualizują swoją naukę.
• Rosnący wpływ trendów kulturalnych i
społecznych
• Rosnąca popularność edukacji skoncentrowanej na uczniu
• Wzrost znaczenia pracy metodą projektów
• Brak związku pomiędzy edukacją
formalną a światem poza salą lekcyjną
• Potrzeba kształcenia umiejętności nauki
w grupie oraz współpracy
• Edukacja na świeżym powietrzu oznaczająca, że uczniowie wychodzą poza
szkolne mury
• Nasilający się trend personalizacji w
nauczaniu (nacisk na indywidualne możliwości i ograniczenia)
• Próby usamodzielnienia się uczniów w
procesie kształcenia
• Potrzeba uczenia opartego na problemach prawdziwego życia
127
• Wzrost znaczenia umiejętności praktycznych i kreatywności, myślenia i uczenia
się, które później pomogą znaleźć pracę
• Opracowanie The Edutainer: Connecting
the Art and Science of Teaching autorstwa Brada Johnsona, Tammy Maxson
McElroy
http://www.amazon.com/The-Edutainer-Connecting-Science-Teaching/
dp/1607096137/
• Nauka komunikacji i współpracy
• Uczenie się, jak kierować własną edukacją, zadawać pytania i wykonywać
zadania bez pomocy dorosłych
• Większe zaangażowanie, zainteresowanie i aktywne uczestnictwo uczniów w
zajęciach
na ucznia
Wyzwania
• Hałas i chaos panujące podczas lekcji
• Trudności w prowadzeniu zajęć, podczas
których każdy uczeń pracuje nad czymś
innym
Nauczanie
interdyscyplinarne
• Różnice w preferowanym sposobie
pracy – niektórzy wolą pracować indywidualnie zamiast w grupie
• Konieczność stworzenia nowych modeli
uczenia się
Nauka w gronie
rówieśników
• Brak doświadczenia i przygotowania
nauczycieli do pełnienia przez nich
nowej roli
íí
Uczenie oparte na
problemie
Edukacja oparta
• Odwrócona klasa
http://www.knewton.com/flipped-classroom/
128
A
A
ODWRÓCONA
KLASA
ODWRÓCONA
KLASA
 Poprawianie kontaktu z nauczycielem 
Odwrócone nauczanie, odwrócona edukacja, odwrócona lekcja
Odwrócona klasa to metoda nauczania, która jest efektem połączenia kilku trendów w
edukacji. Zdecydowaliśmy się ją opisać w niniejszym zbiorze, ponieważ różne metody
kształcenia przynoszą podobny rezultat – wzrost satysfakcji uczniów oraz nauczycieli
poprzez większe zaangażowanie i wydajność w zdobywaniu, a także zachowywaniu
wiedzy.
Metoda odwróconej klasy oznacza przeciwieństwo klasycznego podejścia do planowania lekcji. W tradycyjnym modelu zazwyczaj nauczyciel najpierw zapoznaje klasę z
danym tematem, a następnie przychodzi czas na wykonywanie zadań i pracy domowej.
W odwróconej klasie pedagog wprowadza uczniów w zagadnienie w taki sposób, aby
umożliwić im przeanalizowanie i zbadanie go jeszcze przed lekcją. Pozwala to na zaoszczędzenie czasu, który nauczyciel może poświęcić na nawiązanie kontaktu z dziećmi,
udzielenie odpowiedzi na ich pytania, wspólne rozwiązanie problemów oraz na ćwiczenia
i dyskusje.
130
.. Geneza
• Poprawa atmosfery panującej w klasie
• Coraz słabsze wyniki w nauce
• Teoretyczne wprowadzenie do tematu
to dla uczniów najnudniejsza część lekcji
• Ograniczenie możliwości interakcji podczas zajęć pomiędzy nauczycielem
a uczniami ze względu na dużą liczebność klasy
• Brak czasu na przeprowadzanie ćwiczeń
praktycznych
• Obciążanie uczniów licznymi pracami
domowymi, które muszą wykonywać po
lekcjach, kiedy są już zmęczeni
• Potrzeba dostosowania tempa prezentacji nowego tematu do indywidualnych
potrzeb i możliwości przyswajania wiedzy przez każdego ucznia
• Zobligowanie nauczycieli do zapoznania
się z najnowszymi technologiami
• Nabycie przez uczniów umiejętności
wyjaśniania wątpliwości, zadawania
pytań i obrony własnej opinii
Wyzwania
• Nieumiejętność samodzielnego i niezależnego przygotowywania materiałów dydaktycznych poprz niektórych
nauczycieli
• Różnice w jakości i poziomie nagranych
materiałów
• Nieodpowiednie przygotowanie się
przez ucznia do lekcji uniemożliwi jego
pełne uczestnictwo w zajęciach
• Większe problemy z koncentracją u
uczniów podczas słuchania nagrywanych wykładów niż podczas lekcji
• Wydłużenie czasu potrzebnego na przeprowadzenie podczas lekcji ćwiczeń
• Możliwość otrzymania odpowiedzi na
pytania i omówienia niejasnych kwestii
íí
• Sposobność głębszego zbadania tematu,
po uprzednim zrozumieniu przez
uczniów podstaw
• Strefa portalu YouTube z filmami o tematyce edukacyjnej YouTube EDU
https://www.youtube.com/education
• Możliwość dyskusji i interakcji nauczyciel–uczeń
• Portal SchoolTube
http://www.schooltube.com/
• Czas na rozwiązywanie problemów i
naukę krytycznego myślenia
• Portal dla nauczycieli, dzieci i rodziców
131
zawierający filmy edukacyjne TeacherTube http://www.teachertube.com/
• Wykorzystanie dostępnych materiałów,
takich jak TedTalks http://www.ted.com/
lub strona CNN http://edition.cnn.com/
Edukacja oparta
• Oprogramowanie Screencast-O-Matic
http://www.screencast-o-matic.com/
• Portal Schoology
Nauka w gronie
rówieśników
https://www.schoology.com/
• Rozwiązanie VoiceThread
http://voicethread.com/
• Platforma Wikispaces Classroom
http://www.wikispaces.com/content/
classroom/about
132
EDUKACJA OPARTA NA
OTWARTYCH ZASOBACH
EDUKACJA OPARTA NA
OTWARTYCH ZASOBACH
 Kopiowanie, wymiana, ponowne wykorzystywanie – darmowe zasoby edukacyjne 
Otwarta nauka, darmowa nauka, nauka polegająca na współpracy, masowe otwarte
kursy online MOOC (ang. massively open online courses), otwarte zasoby edukacyjne,
otwartość
Kształcenie oparte na otwartych zasobach to trend, w którym zakłada się używanie zasobów internetowych do celów edukacyjnych. Dzięki temu ludzie na całym świecie mogą
korzystać z nieskończonej liczby materiałów i narzędzi do nauki. Co więcej, możliwe jest
zaprojektowanie własnych doświadczeń edukacyjnych, opartych na spersonalizowanych
treściach, zawierających dopasowane materiały i darmową wymianę tych treści z innymi
użytkownikami.
Ten rodzaj edukacji opiera się na kompetencjach tzw. cyfrowych tubylców, łącząc dostępność materiałów z uczeniem się danej dyscypliny. Tą drogą uczniowie rozwijają swoje
doświadczenia edukacyjne w sposób najbardziej odpowiadający ich potrzebom. Mogą
pracować z pomocą nauczyciela-mentora, porozumiewać się z rówieśnikami, współpracować, prowadzić badania online, blogi, używać mediów społecznościowych oraz
innych narzędzi interaktywnych. W edukacji opartej na otwartych zasobach możliwe jest
zbudowanie globalnej i uniwersalnej bazy danych, której główną zaletę stanowi darmowy
dostęp. Takie rozwiązania są osiągalne dzięki licencjom Creative Commons.
Model nauczania oparty na otwartych zasobach nie ma na celu zastąpienia umiejętności
takich jak np. pisanie, lecz jak najlepsze wykorzystanie technologii. To trend, który wspiera
reformy w kształceniu, przykładowo przemianę modelu nauczania z T-route na P-route.
Umożliwia on też uczniom zainicjowanie i przejęcie odpowiedzialności za własną edukację i kładzie kres wizerunkowi nauczyciela jako osoby wszechwiedzącej.
134
.. Geneza
• Możliwość legalnego kopiowania
i edycji zasobów
• Zbyt wolne tempo zmian w systemie
edukacyjnym oraz brak gotowości na
wyzwania XXI wieku
• Rosnące koszty edukacji, zwłaszcza w
przypadku wykształcenia wyższego
• Wysoki koszt materiałów dydaktycznych,
np. podręczników
• Teoretyczny charakter edukacji formalnej oraz brak rozwoju umiejętności
praktycznych
• Zapotrzebowanie na powszechny
dostęp do materiałów dydaktycznych
• Zainteresowanie darmowym dostępem
do wiedzy
• Społeczna potrzeba wymiany wiedzy,
osiągnięć i pomysłów
• Dostęp do zasobów, które są regularnie uaktualniane i uzupełniane dzięki
umiejętnościom oraz zainteresowaniom
cyfrowych tubylców
• Rozwijanie umiejętności umożliwiających naukę w międzynarodowym
środowisku, takich jak współpraca czy
nawiązywanie kontaktów społecznych
• Łatwy i powszechny dostęp do tej
formy nauki w dowolnym miejscu, pod
warunkiem możliwości połączenia się z
Internetem
Wyzwania
• Brak kontroli nad jakością materiałów
edukacyjnych
• Możliwość popełnienia plagiatu
• Konieczność posiadania dostępu do
Internetu
• Darmowy dostęp do wiedzy
• Wyrównanie szans edukacyjnych
wśród uczniów
• Brak kontroli nad pracą ucznia i związane z tym kwestie dotyczące bezpieczeństwa
• Wymiana wiedzy, utworów i doświadczeń nie tylko pomiędzy nauczycielami
i w obrębie środowiska szkolnego lub
akademickiego
• Ryzyko obniżenia jakości zasobów ze
względu na niedochodowość tego
kanału dystrybucji dla wydawców, autorów oraz innych twórców
• Dostęp do materiałów dydaktycznych w
różnych formach, np. wykładów audio
lub wideo, prezentacji, filmów, zdjęć,
grafik, animacji
135
íí
• Platforma MITOpenCourseWare – Massachusetts Institute of Technology, USA
$
$
http://ocw.mit.edu
$
• Projekt OpenStax – Uniwersytet Rice,
USA http://cnx.org
Spersonalizowane
• Organizacja Japan OpenCourseWare
Consortium (JOCW), Japonia
Nauka w gronie
rówieśników
http://www.jocw.jp
• Portal OpenLearn, Wielka Brytania
http://openlearn.open.ac.uk
w edukacji
A
http://www.ted.com/
• edX – darmowe kursy online z najlepszych uniwersytetów świata
A
• Ted.com – ponad 1400 plików wideo
z wykładami inspirującymi badaczy i
aktywistów związanych z technologią,
rozrywką oraz designem, USA
Odwrócona klasa
http://www.edx.org
• Coursera – darmowe kursy online z
najlepszych uniwersytetów świata
http://www.coursera.org
• OpenStax College – darmowe
podręczniki
http://openstaxcollege.org/
• Udaccity – platforma edukacyjna
https://www.udacity.com/
• Fora i grupy na Facebooku, np. forum
Graffika i grupa Social Media
• e-podręcznik – platforma edukacyjna
http://www.epodreczniki.pl/
136
NAUCZANIE
INTERDYSCYPLINARNE
NAUCZANIE
INTERDYSCYPLINARNE
 Szukaj powiązań i integruj swoją wiedzę 
Kształcenie integrujące, możliwości integrujące, myślenie integrujące, nauczanie tematyczne, podejście tematyczne, uczenie tematyczne, nauczanie interdyscyplinarne, interdyscyplinarny program nauczania, interdyscyplinarność, projektowanie interdyscyplinarne
Według definicji interdyscyplinarność to wykorzystanie dwóch lub więcej przedmiotów
szkolnych albo dyscyplin naukowych do analizy danego tematu, problemu lub znalezienia odpowiedzi na pytanie rozpatrywane z kilku perspektyw. Pojęcie to jest popularniejsze
w środowiskach akademickich, niż na poziomie edukacji K-12, gdzie częściej używa się
terminu integracja. Wprowadzenie interdyscyplinarnej ścieżki kształcenia nie jest proste,
gdyż od początku edukacji, zwłaszcza jeśli chodzi o studia wyższe, jesteśmy uczeni tego,
jak zostać ekspertem w danej dziedzinie. Niestety wąska specjalizacja może spowodować,
że – skupiając się jedynie na detalach – nie będziemy w stanie dojrzeć całości zagadnienia.
Potrzeba powiązania oraz integracji faktów to jedna z podstawowych potrzeb ludzkich,
istotny element naszego rozwoju intelektualnego i emocjonalnego. Wyzwania dzisiejszego
świata nadały tej potrzebie zupełnie nowy wymiar i wagę. Niekończący się strumień nowych
informacji, często pozbawionych porządku lub kontekstu, który przepływa przez nasz
umysł, nie pozostawiając żadnego śladu, to znak naszych czasów. Konieczna jest zatem
umiejętność dosięgnięcia tego, co niepowiązane, aby móc odnaleźć się w informacyjnym
chaosie. Wiele zależy od tego, czy oraz ile jesteśmy w stanie dostrzec związków pomiędzy
różnymi faktami, wydarzeniami i teoriami, oraz czy jesteśmy w stanie umieścić je w szerszym kontekście, tworząc w ten sposób całościowy obraz świata. To dlatego umiejętność
integrowania wiedzy staje się najważniejszym wynikiem kształcenia. Po latach nauczania i
uczenia się zorientowanego na daną dziedzinę edukatorzy starają się scalić zdefragmentowaną edukację.
Wielopłaszczyznowe zmiany – począwszy od miejsca pracy, poprzez odkrycia naukowe,
aż po medycynę i działania lokalne – wymagają całościowego podejścia. Uczniowie muszą
umieć myśleć integracyjnie i stosować wiedzę również w niestandardowych, nowych dla
nich sytuacjach: w klasie, pracy, społeczności czy życiu prywatnym. Nauczanie samej teorii
jest wciąż poddawane krytyce. Wzywa się obecnie do tematycznego uczenia wielkich idei
138
oraz do tego, aby wykorzystywać wiedzę w praktyce, w realnym życiu i w kontekstach.
Podejście multidyscyplinarne i umiejętność integracji wiedzy są dziś bardzo cenione przez
pracodawców, np. w sektorze inżynieryjnym.
Tradycyjny program nauczania zawiera jedynie listę tematów, z pominięciem sieci powiązań
i zachodzących między nimi związków. Natomiast prawda jest taka, że ta sieć okazuje się
ważna dla zrozumienia obrazu całości i rozwoju zintegrowanej wiedzy. Osiągnięcie interdyscyplinarności jest możliwe poprzez zaprojektowanie przestrzeni fizycznej i społecznej,
w której ludzie (nauczyciele, uczniowie) będą mieli styczność z innymi osobami, fachowcami spoza swojej specjalizacji czy dyscypliny, w naturalnych i niezobowiązujących warunkach. Jeden ze sposobów wprowadzenia kształcenia zintegrowanego w szkołach stanowi
powołanie specjalnego, interdyscyplinarnego zespołu nauczycieli, którego zadanie polega
na zsynchronizowaniu programów nauczania wokół wspólnie wybranych zagadnień. Udana
integracja musi być przeprowadzona na czterech poziomach: doświadczenia, społeczności,
wiedzy i spójności z programem nauczania.
.. Geneza
• Konieczność znalezienia powiązań między różnymi dyscyplinami
• Wspieranie personalizacji: uczniowie
mogą pracować we własnym tempie,
zgodnie ze swoimi zainteresowaniami,
umiejętnościami i doświadczeniem
• Potrzeba stosowania wiedzy w praktyce,
tak aby w przyszłości móc ją wykorzystać w życiu zawodowym i prywatnym
• Bardziej efektywne wykorzystanie czasu
przez nauczycieli dzięki możliwości omówienia zagadnień z szerszej perspektywy
• Wymóg umiejętności krytycznego
myślenia i rozumowania we współczesnym świecie
• Umożliwienie wiarygodnej i autentycznej
oceny
• Stworzenie atmosfery współpracy poprzez
zwiększenie zaangażowania uczniów,
nauczycieli i rodziców w proces edukacyjny
• Większa satysfakcja nauczycieli z wykonywanej pracy
• Poprawienie wyników w nauce
• Stworzenie szerszej perspektywy poszukiwania wiedzy dzięki możliwości pracy
z różnymi źródłami informacji
Wyzwania
• Zagadnienia, które należy zawrzeć
w interdyscyplinarnym programie nauczania, powinny być wynikiem wyboru
dokonanego przez nauczycieli i uczniów,
a nie zostać narzucone przez system lub
władzę
139
• Nieprzygotowanie uczniów pracujących
w systemie interdyscyplinarnym do formalnego oceniania
• Szersza perspektywa może grozić zbyt
powierzchownym podejściem do tematu,
zwłaszcza w takich dziedzinach jak np.
medycyna, prawo czy inżynieria
and 12: Interdisciplinary Studies, Ministerstwo Edukacji w Kanadzie
http://www.edu.gov.on.ca/eng/curriculum/
secondary/interdisciplinary1112curr.pdf
• Zagadnienia tematyczne i powiązania
pomiędzy nimi mogą być tworzone
sztucznie i odbiegać od doświadczenia
lub wiedzy uczniów
Nauki ścisłe, technologia,
inżynieria i matematyka
zawodowe
íí
Uczenie kontekstowe
• Dr T. Roger Taylor, społeczność Curriculum
Design for Excellence
http://www.rogertaylor.com/ index.php?src=gendocs&ref=SampleUnits&-category=Curriculum%20Units
• Przykłady projektowania interdyscyplinarnego, Curriculum for Excellence w
Szkocji
Sieć semantyczna
http://www.edubuzz.org/curriculumforexcellence/planning-support/interdisciplinary-learning/interdisciplinary-planning-samples/
Uczenie oparte
na problemie
• Warsztaty Interdisciplinary Learning in
Your Classroom na internetowej platformie Concept to Classroom
http://www.thirteen.org/edonline/concept2class/interdisciplinary/demonstration.html
• Projekt Interactive Resources for Interdisciplinary Sustainability (IRIS), Uniwersytet Keele, Wielka Brytania
$
$
$
http://www.keele.ac.uk/iris/
• The Ontario Curriculum, Grades 11
140
Grzegorz D. Stunża
PORADY I WSKAZÓWKI
Jak w grupie przygotować
materiały edukacyjne?
Porady na przykładzie dwudniowego booksprintu „(Nie)bój się bloga”,
zorganizowanego przez Medialab Gdańsk
• Określ główny cel pracy zespołu jeszcze przed spotkaniem
• Skontaktuj się z osobami, z którymi będziesz pracować i przygotuj listę ważnych wątków, pomysłów i sugestii. Możesz wykorzystać do tego pocztę elektroniczną lub użyć
edytora tekstu w sieci, pozwalającego na współtworzenie dokumentu
• Podczas spotkania ustal zasady komunikacji. Wypisz je na kartce lub umieść w ogólnodostępnym dokumencie w sieci. Poproś wszystkich o podpisanie się pod zasadami
• Nie bój się początkowego chaosu. Zrób burzę mózgów, zbieraj wszystkie pomysły,
traktuj je, jakby były tak samo ważne. Następnie dokonaj selekcji, omawiając z zespołem
wszystkie propozycje i wspólnie decydując o pozostawieniu najciekawszych
• Przydziel tematy konkretnym osobom, bazując na ich chęci opracowania danego
zagadnienia
• W przypadku sporów, braku pomysłów lub ich nadmiaru pozwól uczestnikom na
przerwę i odgórnie zdecyduj o dalszych krokach. Zrób to tak, aby nikogo nie urazić i nie
zniechęcić do pracy
• Kontroluj postępy w realizacji zadań, omawiaj kolejne etapy pracy z osobami przygotowującymi materiały
• Zachęć zespół do wzajemnego czytania własnych tekstów oraz przekazywania sobie
uwag i sugestii
• Pozwól wszystkim na swobodę ekspresji, sygnalizując jednak oczekiwania względem
formy i języka. Dzięki temu zredagowanie później materiałów we wspólną całość będzie
łatwiejsze
• Nie każ czekać na materiał. Prędko zredaguj przygotowane części. Booksprint polega
nie tylko na szybkim pisaniu, lecz także na bezzwłocznym publikowaniu materiału
142
STUDIUM PRZYPADKU
Grzegorz D. Stunża
Grupowe przygotowanie
poradnika edukacyjnego
Wyzwanie:
Punktem wyjścia do przygotowania książki (Nie)bój się bloga. Jak wykorzystywać blog
w edukacji? była potrzeba stworzenia polskiej publikacji na temat zastosowania narzędzi
blogowych w nauczaniu. Dotyczyła ona zarówno aspektów technicznych, jak i związanych z przygotowywaniem zajęć oraz prowadzeniem dodatkowych działań edukacyjnych
z wykorzystaniem bloga.
Przebieg projektu:
Czas na przygotowanie książki był ograniczony do dwóch dni. Skorzystaliśmy z metody
booksprintu stosowanej przez znawców różnych zagadnień, a także amatorów, którzy
chcą szybko podzielić się swoją wiedzą z innymi. Booksprint wymagał pewnych przygotowań przed spotkaniem z zespołem autorów. Jako prowadzący – w dwuosobowym gronie
– określiliśmy główny cel, a do współpracy zaprosiliśmy kilkanaście osób znających się
na różnych aspektach podejmowanej tematyki. Przed rozpoczęciem pisania przeprowadziliśmy burzę mózgów i doszliśmy do porozumienia w sprawie głównego przedmiotu
i szczegółowych tematów poszczególnych części. Niezbędny był podział zadań na
podstawie zainteresowań uczestników i bazowanie na ich preferencjach wyboru. Praca
nad kolejnymi częściami odbywała się przy użyciu Dysku Google. Następnie pliki przygotowane przez osoby odpowiedzialne za konkretne fragmenty zostały merytorycznie
zredagowane przez dwie osoby nadzorujące projekt.
144
W efekcie pracy metodą booksprintu powstała publikacja (http://pracownia.medialabgdansk.
pl/#blogi-w-edukacji) przedstawiająca informacje techniczne na temat rozpoczęcia blogowania oraz wiadomości teoretyczne, pokazujące nowe możliwości, dodatkowe narzędzia,
sposoby promocji itp. Ponadto zamieszczono w niej pomysły na zastosowanie blogów w
ramach działań uzupełniających lekcje z konkretnych przedmiotów. Dzięki zastosowaniu sieciowego edytora tekstu wszyscy mieliśmy dostęp do folderu z plikami, każdy był
w stanie opiniować pracę innych i sugerować poprawki. Można było też czytać gotowe
lub powstające treści i dostosowywać swoją część do całości (językowo bądź usuwając
powtarzające się przykłady itp.).
Nic nie stoi na przeszkodzie, aby za pomocą metody booksprintu przygotować cykl materiałów wideo, memów, fotografii czy innych multi- lub hipermedialnych treści.
145
Joanna Waszkowska
Teczka nieskończoności
Wykorzystanie aplikacji podczas zajęć lekcyjnych nie może być podyktowane wyłącznie
modą. Jeśli nauczyciel nie widzi sensu w używaniu multimediów, to może czasem lepiej
jest, aby tego nie robił na siłę. Z drugiej strony wielu pedagogów chętnie urozmaiciłoby
swoje lekcje. Są oni jednak przekonani o konieczności opłacania dostępu do aplikacji
bądź ponoszenia kosztów inwestycji w nową technologię i oprogramowanie. Nic bardziej
błędnego – w dalszej części tekstu udowodnię, że istnieje mnóstwo aplikacji bezpłatnych,
a do ich wykorzystania nierzadko wystarcza telefon komórkowy z systemem Android lub
dostęp do Internetu, jeśli oprogramowanie obsługuje się z poziomu strony www.
Aplikacja jako bezużyteczny ozdobnik niczemu nie służy. Niejeden polonista stwierdzi
zapewne, że równie ciekawe lekcje może przeprowadzić, nie korzystając w ogóle z elektroniki, a bazując na tradycyjnej antologii. Z tego powodu warto zastanowić się najpierw,
do czego służą programy stosowane na lekcji. W moim wypadku technika spełnia w
nauczaniu trzy funkcje.
Po pierwsze – oszczędza czas. Z powodu ścisłych normatywów czasowych problemem
każdego nauczyciela jest zmieszczenie się z realizacją danego zadania w jednostce lekcyjnej, a szerzej – wykonanie zaplanowanego działania, mając do dyspozycji określoną
liczbę godzin w roku. Przede wszystkim jednak oszczędzanie czasu pozwala ograniczyć
niektóre czynności porządkowe czy systematyzujące i tym samym pozostawić go więcej
na pracę twórczą. Celowi temu służą głównie narzędzia usprawniające pracę w grupie
na etapie podziału zespołu (Teamup, IDroo) oraz ułatwiające podejmowanie wspólnych
decyzji przy pracy nad projektem (Conceptboard, Lino). Aby zaintrygować uczniów na
początku lekcji, warto udostępnić im zakodowane zadanie. Rozbudza to ciekawość, a
przygotowywanie kodów QR do pracy w grupie jest banalnie proste z aplikacją QrDroid.
Rozgrzewka na początku lekcji wymaga często tworzenia definicji na zasadzie skojarzeń.
Taką powtórkę, np. z części mowy, ułatwią chmury wyrazów (Tagxedo, Wordle). Podczas pracy w grupie uczniowie mają najczęściej do dyspozycji jedną kartkę z instrukcją.
Warto wtedy zasugerować im wykorzystanie programu Lectures Scanner – skanowanie
dokumentu za pomocą kamery w tablecie umożliwiające indywidualną pracę na tekście
(podkreślanie, uzupełnianie notatek i ich przesyłanie). Ostatnią aplikacją, wykorzystywaną
przeze mnie do oszczędzania czasu, jest Padlet, który służy do tworzenia baz informacji
na dany temat w postaci tablic wirtualnych. Pozwala to łatwo wrócić do wykonanych
wcześniej zadań.
Innym typem aplikacji są programy nazwane przeze mnie aktywizatorami. Ich wykorzysty-
146
wanie łączy się z szeroko interpretowaną ideą arteterapii i przekładu intersemiotycznego,
które docelowo mają za zadanie z jednej strony pobudzać uczniowską kreatywność, a
z drugiej wpływać na zapamiętanie działań poprzez retranspozycję treści i aktywowanie lewej półkuli mózgu. Poczucie bliskości z działaniem wytwarza się automatycznie w
sytuacjach odmiennych, nietypowych. W odniesieniu do języka polskiego aplikacje mają
za zadanie umożliwić uczniowi inne zmierzenie się z fabułą tekstu. Dla przykładu, aby
sprawdzić rozumienie dłuższych tekstów, można poprosić uczniów o wykonanie książeczki będącej jednocześnie albo skrótem (LittlebirdTales), albo prezentacją pojedynczego
wątku czy ciągu dalszego (Storybird). Działanie na treści lektury wymaga od nauczyciela
prowokowania uczniów do spojrzenia na problem z innej perspektywy. Można zainicjować wykorzystanie zawartości książki jako sensacyjnych danych, mających posłużyć wnikliwym reporterom (czyli uczniom) do zespołowego stworzenia np. sprawozdania z bitwy
pod Grunwaldem, wywiadu z sąsiadami Kawki (bohatera Syzyfowych prac) czy reportażu z
wizyty w instytucie (Nowy, wspaniały świat). W tym celu – w ramach utrwalenia wiadomości – moi uczniowie opracowują e-gazety (publikowane na portalu Issuu) albo dokonują
przetworzenia pracy z lekcji lub cyfrowego odwzorowania przygotowanych przez siebie
gazet metodami puzzle-tekst i plakatów (Glogster). W młodszych klasach wszelkie działania na wielowątkowych fabułach doskonale sprawdzają się, gdy inicjuję przedstawienie
danego wątku w postaci komiksu czy ciekawej animacji (najczęściej używam programów
PowToon, PiZap oraz przeglądarkowej aplikacji Make Beliefs Comix www.makebeliefscomix.
com). PicCollage to zazwyczaj wykorzystywana przeze mnie aplikacja, świetnie przygotowująca do pracy nad sprawozdaniem, reportażem czy felietonem. Do zbierania materiału
nadają się wszelkie działania – wycieczka lub szkolna uroczystość. Wystarczy tylko, aby
uczniowie podczas przebywania w plenerze wykonali kilka zdjęć. PicCollage daje możliwość stworzenia ładnego plakatu, będącego podsumowaniem dowolnej aktywności.
Może on stanowić podstawę do opracowania bardziej skomplikowanych tekstów publicystycznych.
Trzecia grupa aplikacji służy utrwalaniu wiedzy i sprawdzaniu umiejętności uczniów. Zajęcia powtórzeniowe realizuję z użyciem RealtimeBoard oraz MindMup, a prowadzenie grup
projektowych oraz całoroczne syntezy za pomocą narzędzi typu Moodle (Edmodo). Stres
związany ze sprawdzaniem wiedzy można złagodzić, wykorzystując atrakcyjne formy
quizów, np. dotyczących lektury Pinokia czy Krzyżaków (Kahoot, Web Quest Google).
Podsumowanie, utrwalenie, a przede wszystkim upublicznienie dokonań zespołu pracującego nad projektem lub partią zadań jest możliwe dzięki wykonaniu efektownego
pokazu slajdów (Slide.ly) lub screencastu, udostępnionego później na blogu klasowym lub
szkolnym (aplikacja Clarisketch).
Z powyższego zestawienia płynie prosty wniosek – współczesna teczka nauczyciela nie
jest pełna materiałów dydaktycznych, a zmierza ku nieskończoności. Musi być to jednak
nieskończoność sfunkcjonalizowana, aby korzystanie z jej zasobów oznaczało efektywność i skuteczność, a nie tworzyło tylko zestaw ładnie wyglądających gadżetów.
147
Marcin Paks
Metoda edukacyjna Dramy Online
Wyzwanie:
Autorska metoda edukacyjna Dramy Online narodziła się z potrzeby przerwania bezmyślnego i niezgodnego z prawem procederu kopiowania oraz powielania przez uczniów
treści znalezionych w Internecie. Jej geneza wynika również z chęci działania w lubianym
przez młodzież środowisku portali społecznościowych typu Facebook czy w świecie gier
online, gdzie dominują rywalizacja i nagradzanie. Wypadkowe działania nawiązują do
pracy w systemie blended learning . Metoda ta została stworzona na bazie tradycji znanej
i lubianej dramy.
Przebieg projektu:
Zajęcia są prowadzone stacjonarnie oraz zdalnie we wspomnianym już systemie blended
learning. Uczniowie – po zapoznaniu się z zasadami i instrukcją korzystania z platformy
edukacyjnej Edmodo, na której odbywają się działania – losują postaci historyczne.
Później odgrywają ich role z wykorzystaniem mechanizmów platformy. Na tym etapie
rola nauczyciela sprowadza się do przedstawienia zasad oraz mechanizmów działania
Edmodo lub pomocy w założeniu konta. Ważne jest, aby rodzice byli poinformowani o
podjętych działaniach i wyrazili na nie zgodę. Można je również zawrzeć w kryteriach
oceniania danej klasy . Sukces gwarantuje odpowiedni dobór postaci według określonej tematyki, ram czasowych oraz planowanych działań projektowych. W kolejnej fazie
pracy nauczyciel staje się moderatorem i mentorem. Przez określony projektowo czas
(minimum dwa tygodnie) uczniowie, odgrywając role, realizują stopniowo zaplanowane
zadania, takie jak rozwinięcie konta, stworzenie cyfrowego portfolio i własnego awatara w
aplikacji Voki, dyskusja na wskazane przez nauczyciela tematy, tworzenie interakcji i dzielenie się swoimi pomysłami. Uczniowie mają dowieść prawdziwości postawionej przez
siebie tezy, a także – działając zgodnie z netykietą – poprawiać błędy. Za swoje działania
uzyskują medale reprezentujące konkretne aktywności, m.in. biografa, batalisty, dziennikarza czy odkrywcy. Każdemu z odznaczeń przypisana jest pewna liczba punktów. Po
ich zsumowaniu uczniowie zajmują określoną pozycję w rankingu grupy projektowej. Na
zakończenie projektu wszyscy jednocześnie tworzą online, w aplikacji Google Conceptboard, mapę myśli (booksprint) stanowiącą odpowiedź na temat projektu.
148
Wnioski
Dzięki metodzie Dramy Online uczniowie są zobligowani do korzystania z Internetu w
inny niż zwykle sposób. Odgrywając role postaci historycznych, muszą wszelkie zamieszczane informacje poddawać syntezie, analizie i przetworzeniu. Dla przykładu: treści w
sieci są przeważnie zamieszczane w trzeciej osobie, zaś w dramie w pierwszej, zatem nie
można ich bezpośrednio kopiować. Metoda ta pozwala operować większymi partiami
materiału w sposób interesujący dla uczniów oraz pracować w ich ulubionym środowisku.
Korzyści
Głównym celem Dramy Online jest kształcenie wszelkich kompetencji charakterystycznych dla społeczeństwa informacyjnego oraz innych kluczowych w edukacji, takich jak
czytanie ze zrozumieniem czy wyszukiwanie i selekcja informacji, kompetencji typowo
informatycznych i częściowo językowych – w przypadku posługiwania się aplikacjami
anglojęzycznymi. Metodę Dramy Online można z powodzeniem stosować w nauczaniu
różnych przedmiotów, np. języka polskiego (symulacja, odgrywanie ról bohaterów literackich), a także w grupach innych niż humanistyczne. Projekty realizowane z wykorzystaniem Dramy Online nie absorbują młodzieży i nauczyciela w warunkach szkolnych, a ich
gamifikacja jest dla uczniów bardzo intuicyjna.
Osiągnięcia
Uczniowie opanowują szereg ważnych umiejętności i korzystają z sieci w inny niż dotychczas sposób. Dzięki zabawie w zdobywanie medali i punktów oraz w symulowanie postaci
uczą się zdrowej rywalizacji oraz rozwijania swego cyfrowego portfolio. Możliwość korzystania z urządzeń mobilnych i realizowania metody w dowolnym czasie wpływa na jej
atrakcyjność. W trakcie trwania projektu zaobserwowałem wyraźną poprawę w nabywaniu
wiedzy i umiejętności przy wykorzystaniu aplikacji online, w tym platformy edukacyjnej,
na innych przedmiotach. Wchodząc w role postaci, uczniowie odkrywają swoje mocne
strony, co znajduje odzwierciedlenie w konwersacjach online.
149
Projekt GUMISIE
– uczniowie uczą młodszych od siebie, czyli interaktywne lekcje
języka niemieckiego
Wyzwanie:
Punktem wyjścia do stworzenia projektu było przeprowadzenie – w ramach promocji
gimnazjum – trzech interaktywnych lekcji pokazowych języka niemieckiego dla uczniów
VI klas szkół podstawowych w gminie Pawłowice. Zachęcano tym samym do używania w
edukacji nowoczesnych technologii, przekonując uczniów młodszych klas, że język niemiecki nie jest taki straszny, a nauczycielom pokazując, jak efektywnie można wykorzystać
podczas lekcji tablicę interaktywną i darmowe zasoby Internetu. Lekcje przygotowały i
prowadziły uczennice gimnazjum, które bardzo aktywnie stosowały nowoczesne technologie edukacyjne. Drugim ważnym aspektem projektu było wyjście poza mury szkoły
i chęć zaprezentowania nauczycielom niektórych darmowych aplikacji do urozmaicenia
lekcji.
Przebieg projektu:
Projekt powstał jako rozwinięcie metody Lernen durch Lehren (pol. uczenie przez
nauczanie) wykorzystywanej przeze mnie na lekcjach języka niemieckiego. Wzięły w
nim udział dwie uczennice z III klasy gimnazjum. Obie lubiły się uczyć z wykorzystaniem nowoczesnych technologii i znały aplikacje oraz narzędzia Web 2.0, które nie tylko
uatrakcyjniają edukację, ale przede wszystkim zwiększają jej efektywność oraz motywację do nauki.
Projekt trwał od września do czerwca i polegał na prowadzeniu interaktywnych lekcji dla
chętnych uczniów VI klas ze szkoły podstawowej, mieszczącej się w tym samym budynku
co gimnazjum. Uczennice założyły bloga (http://www.gimnazjumuczy.blogspot.com) i same
wymyśliły jego nazwę: GUMISIE – Gimnazjalistki Uczą Młodszych I Się Interaktywnie
Edukują. Na blogu opisywały każdą przeprowadzoną lekcję, zamieszczały przygotowane
przez siebie prezentacje i ćwiczenia interaktywne. Lekcje trwające 45 minut odbywały
się średnio raz na miesiąc i w całości opierały się na ćwiczeniach interaktywnych oraz
metodach aktywizujących. Uczniowie nie musieli siedzieć w ławkach, nie dostawali także
żadnych obowiązkowych zadań domowych. Każda lekcja miała swój
charakterystyczny przebieg: na początku wprowadzane były nowe słówka i zagadnienia
150
związane z językiem niemieckim, następnie uczniowie powtarzali ten materiał, a na
zakończenie utrwalali nowe pojęcia i zagadnienia. Dziewczyny wykorzystywały narzędzia i aplikacje, które rozwijają wszystkie umiejętności językowe: pisanie, czytanie,
mówienie i słuchanie. Same wybierały treści, które chciały zaprezentować uczniom.
Nauczyciel odgrywał w tym projekcie rolę mentora.
Gimnazjalistki miały także okazję przeprowadzić lekcję otwartą dla nauczycieli na konferencji EduZmieniacze w Zespole Szkół nr 6 w Jastrzębiu Zdroju oraz wystąpiły
w Pszczynie na konferencji W stronę Cyfrowej Szkoły, organizowanej przez Stowarzyszenie Omnibus.
Dziewczyny świetnie sprawdziły się w roli kreatywnych nauczycielek, a prowadzone przez
nie lekcje stały się bardzo popularne wśród szóstoklasistów, którzy wyczekiwali ich z niecierpliwością. Przez cały rok pracy nad projektem gimnazjalistki nauczyły się współpracy,
podziału zadań, dobierania ćwiczeń odpowiednich do kształconych umiejętności. Każde
utworzone przez nie ćwiczenie miało określony cel edukacyjny, pobudzało do myślenia i
poszukiwania rozwiązań.
Dzięki tym lekcjom uczniowie VI klas zaczęli również na inne przedmioty przygotowywać
materiały w formie interaktywnych prezentacji, quizów oraz gier. W końcowej ewaluacji
projektu stwierdzili, że dzięki interaktywnym lekcjom nauka była przyjemna i bardziej
efektywna. Teraz chodzą do pierwszej klasy gimnazjum, a dzięki omówionemu wcześniej
materiałowi nie mają żadnych kłopotów w nauce. Uczniowie nauczyli się działać twórczo,
są dobrze zmotywowani, świadomie się uczą i nauczają innych online.
151
Jolanta Okuniewska
Dzień Kropki jako przykład
pracy projektowej
Wyzwanie:
Międzynarodowy Dzień Kropki jest obchodzony 15 września w szkołach, bibliotekach i
domach kultury na całym świecie. Aby dołączyć do uczestników tego święta, należy się
zarejestrować na stronie http://www.thedotclub.org/dotday/. W 2012 roku celebrowałam
Dzień Kropki ze swoimi uczniami w klasie, ale idea ta wydała mi się na tyle ważna, że
postanowiłam zainteresować nią nauczycieli w różnych częściach Polski. Tak zrodził
się pomysł na wspólny projekt, do którego dołączyło kilkunastu pedagogów oraz ich
wychowankowie. Zależało mi na tym, aby pokazać innym, jak ważne są współpraca i
uczenie się od siebie.
Przebieg projektu:
Po przedstawieniu uczestnikom projektu założeń oraz idei tego święta utworzyłam
wspólny dokument Google, który jako plan był edytowany przez wszystkich użytkowników. Dzieliliśmy się pomysłami, gromadziliśmy linki do ciekawych zasobów sieci,
które mogły być wykorzystane podczas zajęć prowadzonych z dziećmi. Dla niektórych
nauczycieli były to pierwsze działania w chmurze, uczenie się od siebie w wirtualnej
rzeczywistości. Do filmu o Vashti uczniowie z gimnazjum dodali napisy w języku polskim, a teksty przetłumaczył nauczyciel ze Szczecina. Była to autentyczna współpraca
wielu osób przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii. Wszystkie działania podejmowane przez kilka dni w szkołach z okazji Dnia Kropki zaprezentowano w postaci wpisów na blogu http://kropka-dot.blogspot.com/. Uczniowie mogli podziwiać to, co działo
się u innych, zamieszczać komentarze i czerpać inspiracje do nauki oraz pracy. Przydzielono wspólne zadania – dokonywanie wpisu na interaktywnej mapie, ilustrowanie
książeczki, stworzenie albumu zdjęć klas biorących udział w święcie. Uczniowie wspólnie z nauczycielami ochoczo wykonywali zadania, a efekty ich pracy można podziwiać
na blogu.
152
Działania podjęte w naszych szkołach podczas obchodów święta stanowiły okazję do
wspólnej zabawy i jednocześnie nauki. Nauczyciele dowiedzieli się, jak planować zadania
dla uczniów z wykorzystaniem zasobów sieci. Opanowali też umiejętność zamieszczania postów na blogu. Prezentowali prace dzieci z użyciem ciekawych narzędzi TIK, które
bardzo często poznawali podczas pracy nad tym krótkim projektem. Na zakończenie
projektu dokonano ewaluacji prac, dzięki której wiadomo, że w kolejnych latach warto
rozszerzyć ideę tego święta kreatywności, przyjaźni i talentów.
153
Jolanta Okuniewska
Wykorzystanie platformy
edukacyjnej do współpracy
i nauki ortografii
Wyzwanie:
Zostałam zaproszona do pracy na platformie Moodle przez panią Ewę Górnicką z
Opola, która stworzyła kurs Spotkania z Pyzą. Podzielony był on na miesięczne moduły,
zawierające zadania powiązane z tematyką realizowaną podczas regularnych zajęć w
klasie. Zastosowano w nim ćwiczenia, które motywowały uczniów do wysiłku, a także
rozwijały ich zdolności twórcze. Oczywiście najlepszy sposób na osiągnięcie założonego celu to nauka poprzez zabawę, czyli wzbogacanie procesu nauczania ortografii
przez zastosowanie różnych ciekawych rozrywek umysłowych, gier i zadań, włączenie
w naukę narzędzi TIK.
Przebieg projektu:
Uczniowie w każdym miesiącu mieli wykonać podobne zadania – najpierw zagrać w gry
edukacyjne przydzielone przez nauczyciela, a pod koniec realizacji modułu dodać zadanie, które będzie podsumowywało doskonalone w nim umiejętności ortograficzne. Na
koniec każdego modułu dzieci pisały dyktando sprawdzające opanowanie danej zasady
ortograficznej. Nie musiałyśmy podawać instrukcji wykonywania zadań, gdyż wybrałyśmy proste, niewymagające logowania się narzędzia.
Uczniowie poznali sposoby tworzenia chmurki wyrazowej w aplikacji Wordle, mozaiki
wyrazowej w programie ImageChef, gier na Zondle, puzzli w Jigsaw Planet, a także
nauczyli się nagrywania zdań w aplikacji Vocaroo. Konta na platformie pomagali dzieciom zakładać rodzice. Byli oni też powiadamiani o nowych zadaniach, mogli sprawdzać ich wyniki oraz zdobyte punkty. Za zgromadzenie określonej liczby punktów
uczniowie otrzymywali nagrody w postaci ortograficznych naklejek.
154
Najciekawszy element pracy na platformie stanowiła możliwość oglądania i komentowania prac koleżanek oraz kolegów. Sprzyjało to zawieraniu przyjaźni oraz uczyło zasad
netykiety. Dzieci wyszukały na mapie miejscowość, z której pochodzili partnerzy w
pracy nad Ortografią w chmurze. Platforma Moodle to bezpieczne miejsce do pracy dla
uczniów w każdym wieku. Wszystkie materiały kursu są tam dostępne przez cały czas i z
łatwością można do nich wracać.
Najważniejszym efektem wspólnej pracy były materiały opracowane zarówno przez
nauczycielki, jak i przez uczniów. Korzystaliśmy z nich wielokrotnie jeszcze w trzeciej
klasie. Dzieci nauczyły się zasad netykiety i stosowały je w praktyce z dużą świadomością oraz swobodą. Żmudne ćwiczenia ortograficzne przybrały formę atrakcyjnych zajęć,
zostały zamienione w zabawę i współpracę. Możliwość zdobywania punktów oraz uzyskiwania komentarzy od obserwatorów przyczyniła się zaś do zwiększenia motywacji, aby
ukończyć każde zadanie i podejmować dodatkowe.
http://www.jigsawplanet.com/?rc=play&pid=105c491f23a6
http://myclass2c.jimdo.com/wordle/
155
156
0101011101000101100010010001
0101110100010110011101000101
1001110100010110010001010001
0001101110000110101010100011
1010101000110110111000001111
111000101010010100011100000
0111111010101010101011110101
0 1 0 1 0 1 0 30 1 20 110. 1. 0. 1 0 1 1 1 0 1 0 0 0 1 0 1 1
000100100010101110100010110
0111010001011001110100010110
010001010001000110111000011
0101010100011101010100011011
Monika Mizerska, Przemysław Chyrk
NOWOCZESNA
EDUKACJA JEST BLISKA
RZECZYWISTOŚCI
NOWOCZESNA
EDUKACJA JEST BLISKA
RZECZYWISTOŚCI
Ostatnio zauważono niepokojący trend: coraz więcej młodych osób kończy szkołę bez
umiejętności, wiedzy i kompetencji, które są dziś kluczowe dla osiągnięcia sukcesu w
życiu prywatnym oraz zawodowym. Na całym świecie ludzie migrują w poszukiwaniu
pracy, ponieważ nie ma dla nich miejsca w lokalnej społeczności. Często dlatego, że
umiejętności i wiedza, które nabywają w szkołach, są już nieaktualne i dalekie od otaczającej nas codzienności.
Szkoła nie może istnieć w oderwaniu od rzeczywistości. Uczniowie muszą mieć świadomość, że to, czego uczą się w szkole, jest przemyślane i służy jakiemuś celowi. Dodatkowo powinni kształcić się w środowisku przypominającym warunki, w których żyją na co
dzień. Warto, by wiedza przekazywana dzieciom i młodzieży była bliska przede wszystkim
im samym, w następnej kolejności potrzebom rynku pracy, a na końcu również lokalnej
społeczności.
System edukacji dopasowany do potrzeb rynku pracy, w którym rozwija się życiowe umiejętności, promuje nauki ścisłe, technologie, inżynierię, matematykę i kształcenie zawodowe, jest istotny dla sprawnego funkcjonowania i rozwoju nie tylko samej jednostki, lecz
całego społeczeństwa. W szkole uczeń ma rozwijać praktyczne, uniwersalne umiejętności,
myślenie krytyczne oraz innowacyjność, a także swoją osobowość i talenty.
Odkrywanie związków pomiędzy informacjami przekazywanymi w szkole, doświadczeniami uczniów oraz zrealizowanym materiałem ma ogromny wpływ na motywację do
nauki i dążenie do wyznaczonych celów. Odniesienie do wartości kulturowych jest równie
ważne dla rozwoju umiejętności, poglądów i wiedzy, gdyż stanowi połączenie życia
domowego oraz szkolnego.
Dzisiejszym absolwentom brak wiedzy specjalistycznej, a ta bierze się z doświadczenia.
Aby jednak zostać ekspertem w danej dziedzinie, trzeba około 10 lat praktyki – żadna
organizacja nie ma tyle czasu. Potrzebne są zatem nowe sposoby na przyspieszenie tego
procesu i przeprowadzenie go poza pracą. Ustanowienie partnerstwa publiczno-prywatnego jest konieczne, aby móc zaoferować uczniom możliwość odbycia staży oraz praktyk
i w ten sposób przygotować ich na obecne i przyszłe wyzwania.
158
IV. NOWOCZESNA EDUKACJA JEST BLISKA RZECZYWISTOŚCI
Edukacja bliska rzeczywistości w XXI wieku
rozwija
NAUKA
INŻYNIERIA
MATEMATYKA
UMIEJĘTN
OŚCI
I KOMPETE
NCJE
PROGRAMOWANIE
ISTOTNE
DLA...
TECHNOLOGIA
CAREER & PERSONAL LIFE
ŻYCIA PRYWATNEGO
I ZAWODOWEGO
poprzez...
EDUKACJA
ZAWODOWA
KSZTAŁCENIE
USTAWICZNE
aby zdobyć i utrzymać...
KOMPETENCJE
UMIEJĘTNOŚCI
ŻYCIOWE
IV
Nowoczesna edukacja jest bliska rzeczywistości
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Nauki ścisłe, technologia, inżynieria i matematyka
Edukacja i szkolenia zawodowe
Uczenie kontekstowe
Nauka kodowania
Nauka oparta na kompetencjach
Umiejętności XXI wieku
Porady i wskazówki
1.
2.
3.
Studium przypadku: Nauczyć się programowania, a potem uczyć tego
chętnych uczniów w mojej szkole
Studium przypadku: Wykorzystanie nowych mediów w pracy z osobami
dorosłymi
Studium przypadku: Międzyszkolna akcja awatarkowa, czyli „Filcowała Igła
z Nitką”
160
IV. Nowoczesna edukacja jest bliska rzeczywistości
NAUKI ŚCISŁE,
TECHNOLOGIA,
INŻYNIERA I MATEMATYKA
Przemysław Chyrk
NAUKI ŚCISŁE,
TECHNOLOGIA,
INŻYNIERIA I MATEMATYKA
 Strukturalne zmiany w edukacji wsparciem innowacji 
STEM, nauczanie przedmiotów ścisłych, edukacja technologiczna
STEM jest akronimem powstałym od pierwszych liter angielskich nazw nauk ścisłych,
technologii, inżynierii oraz matematyki (ang. Science, Technology, Engineering, Maths). To
cztery dyscypliny naukowe niezbędne dla rozwoju obecnych i przyszłych innowacji technologicznych. Terminu STEM użyto po raz pierwszy w USA w programach edukacyjnych
Narodowej Fundacji Naukowej (ang. National Science Foundation). Bodźce dla stworzenia
projektu stanowiły następujące czynniki: dostrzeżenie braku kandydatów do pracy w sektorze zaawansowanych technologii, obawa, że przedmiotów STEM naucza się w oderwaniu od rzeczywistości, a także potrzeba wprowadzenia integralnego systemu edukacji.
Efektywne nauczanie przedmiotów STEM wzbudza zainteresowanie uczniów i ma wpływ
na ich doświadczenia edukacyjne już od najmłodszych lat. Edukacja STEM weryfikuje
umiejętności i wiedzę dzieci, aktywuje myślenie matematyczne i naukowe podczas
zdobywania praktycznych umiejętności, podtrzymuje również zainteresowanie uczniów
naukami ścisłymi, matematyką i technologią w przyszłości. O efektywności kształcenia
STEM stanowią standardy edukacyjne, programy nauczania oraz wykwalifikowana kadra
nauczycielska. Bardzo ważne w tym procesie są także metody sprawdzania wiedzy i oceniania oraz jednakowy dostęp do nauki na wysokim poziomie dla wszystkich uczniów.
Innowacja jest siłą napędową rozwoju gospodarki. Nie istnieje ona jednak bez wykształconych, dynamicznych i zmotywowanych specjalistów, którzy posiadają rozległą wiedzę
naukową, matematyczną oraz technologiczną. Ponadto wymagania rynku pracy wciąż
się zmieniają. W dzisiejszych czasach wiele profesji obowiązkowo wymaga praktycz-
162
nej znajomości procesów technologicznych, umiejętności myślenia matematycznego i
naukowego oraz rozwiązywania problemów, czyli efektów nauczania przedmiotów STEM.
Dlatego kładzie się obecnie duży nacisk na edukację w zakresie przedmiotów ścisłych. W
miarę rozwoju nowych technologii, wzrostu wiedzy i zgłębiania nowych obszarów liczba
zawodów wymagających znajomości przedmiotów STEM stale rośnie.
Współcześnie wiele decyzji osobistych i społecznych, podejmowanych każdego dnia
(np. interpretacja i zrozumienie wyników badań naukowych lub zarządzanie codziennymi
czynnościami za pomocą aplikacji komputerowych), wymaga przynajmniej częściowej
znajomości STEM.
¤¤ Geneza
• Zbudowanie u uczniów świadomości,
że uczymy się przez całe życie
• Postępujący rozwój technologii
• Wzrost rozwoju gospodarczego jako
skutek innowacji
• Poprawienie jakości zasobów wykorzystywanych w nauczaniu przedmiotów
STEM
• Rosnące zapotrzebowanie na pracowników ze znajomością STEM
Wyzwania
• Wymóg podstawowej znajomości STEM
w wielu zawodach
• Niedostateczna liczba wysoko wykwalifikowanych nauczycieli przedmiotów
STEM
• Trudności w koordynacji działań i współpracy zespołów związanych z przedmiotami STEM pomiędzy organizacjami,
takimi jak: biura pośrednictwa pracy,
organizacje rozwoju gospodarczego,
inspektoraty szkolne i inne placówki
edukacyjne, uniwersytety i wyższe
uczelnie, ośrodki i organizacje naukowe
oraz technologiczne, instytucje edukacji
nieformalnej
• Wzrost liczby pracowników ze znajomością STEM
• Podniesienie poziomu znajomości STEM
w społeczeństwie
• Umożliwienie zwiększonego udziału
kobiet w obszarach związanych z nauką
i technologią
• Stworzenie pozytywnego nastawienia do
przedmiotów STEM w społeczeństwie
• Duże wydatki związane z koniecznym
rozwojem infrastruktury w szkole (komputery, materiały, laboratoria itp.)
163
íí
ÊÊ
Powiązane trendy
• Społeczność STEM Education Coalition
zawodowe
http://www.stemedcoalition.org
• Platforma Defined STEM
http://www.definedstem.com/
Uczenie kontekstowe
• Instytut Edukacji STEM
http://k12s.phast.umass.edu/stem
• Platforma PBS LearningMedia
http://www.pbs.org/teachers/stem
0101011101000101100010010001
0101110100010110011101000101
1001110100010110010001010001
0001101110000110101010100011
1010101000110110111000001111
111000101010010100011100000
0111111010101010101011110101
0 1 0 1 0 1 0 30 1 20 110. 1. 0. 1 0 1 1 1 0 1 0 0 0 1 0 1 1
000100100010101110100010110
0111010001011001110100010110
010001010001000110111000011
0101010100011101010100011011
• Portal informacyjny U.S. News & World
Report
Nauka kodowania
Rewolucja przemysłowa 4.0
http://www.usnews.com/news/features/
stem-education-center
Telewizory nowej generacji
• Blog Białego Domu (USA)
http://www.whitehouse.gov/
blog/2010/09/16/changing-equation-stem-education
Technologia noszona
• Centrum Edukacji STEM na Uniwersytecie Northeastern
http://www.stem.neu.edu/
• Zintegrowany program edukacji STEM
dla absolwentów Virginia Tech
http://www.soe.vt.edu/istemed/
• Centrum Edukacji STEM na Uniwersytecie Minnesota
http://www.cehd.umn.edu/stem/
• Periodyk Journal of STEM Education
http://jstem.org/
• Program Intel Education
https://www-ssl.intel.com/content/www/us/
en/education/intel-education.html
164
EDUKACJA I SZKOLENIA
ZAWODOWE
Przemysław Chyrk
EDUKACJA I SZKOLENIA
ZAWODOWE
 Poszukiwane: umiejętności i kwalifikacje! 
Szkoły zawodowe, edukacja techniczna, zatrudnialność, edukacja zorientowana na
zatrudnienie, edukacja i szkolenia zawodowe (VET), zawód, uczenie się przez całe życie
Edukacja i szkolenia zawodowe nigdy nie cieszyły się szacunkiem społeczeństwa, gdyż
postrzegano je jako przeciwieństwo wykształcenia ogólnego i akademickiego. Niepochlebna ocena tych obszarów edukacji stanowi jeden z powodów ich niedofinansowania
od długiego czasu. O samych uczestnikach edukacji zawodowej mówiło się jako o mniej
zdolnych od rówieśników studiujących na uniwersytetach.
W ostatnich latach na rynku pracy zaszły zmiany wywołane rosnącym znaczeniem technologii. Zwiększyło się również zapotrzebowanie na wykwalifikowanych specjalistów, co
przyczyniło się do licznych przemian w tym obszarze edukacji. To z kolei systematycznie
zmniejsza szkodliwą i niesprawiedliwą ocenę, jaką społeczeństwo darzy kształcenie zawodowe.
Sam sposób kształcenia zawodowego również się zmienia i zyskuje na znaczeniu. Równowaga pomiędzy edukacją formalną a nieformalną została zachwiana, a kształcenie zawodowe stopniowo przeradza się w naukę przez całe życie.
Wyzwania, z którymi dziś muszą się zmierzyć uczestnicy kształcenia zawodowego, znacząco odbiegają od doświadczeń ich rodziców i dziadków. Różnice te wynikają głównie z
szybkiego postępu technologicznego, który dotyka wszystkich aspektów naszego życia.
Współczesny specjalista musi być zawsze na bieżąco z nowinkami technicznymi związanymi z jego zawodem.
Natychmiastowy dostęp do informacji nie pozostaje bez wpływu na równowagę pomiędzy wiedzą a umiejętnościami. Oczywiście dominują te drugie.
166
Cyfrowi tubylcy nie potrzebują bardzo rozległej wiedzy w obszarze swojej specjalizacji.
Wymagają nabycia nowych sprawności służących szybkiemu odnalezieniu odpowiedniej
informacji, tzw. umiejętności XXI wieku, takich jak obsługa komputera, zdolność rozwiązywania problemów czy dobrze rozwinięte funkcje wykonawcze.
Z drugiej strony dynamiczne zmiany na rynku pracy wymuszają dwa inne zjawiska: reorientację zawodową, czyli przekwalifikowywanie się, oraz mobilność. Dlatego nie wolno
nam zapominać o korzystaniu z kompetencji miękkich takich jak zdolność przystosowania
się.
Z wcześniejszych rozważań wynika, że przyszłych pracowników czeka wiele wyzwań,
ale jednocześnie najlepsi spośród nich mogą mieć oczekiwania wyższe niż w przeszłości. Uczniowie i absolwenci placówek kształcenia zawodowego zyskują coraz większy
szacunek społeczeństwa, co przekłada się na wzrost ich wynagrodzeń. Najlepsi specjaliści
w swoich dziedzinach mogą liczyć na zarobki równie wysokie, co wynagrodzenie oferowane ich rówieśnikom z wyższym wykształceniem.
¤¤ Geneza
• Światowy kryzys gospodarczy i bezrobocie
• Brak wykwalifikowanych pracowników
• Rosnące zapotrzebowanie na bardzo
dobrze wykwalifikowanych pracowników
• Rosnąca liczba niezatrudnianych absolwentów
• Atrakcyjne płace dla specjalistów bez
wykształcenia wyższego
• Powstawanie nowych zawodów i wakatów
• Zaangażowanie sektora prywatnego
• Rozwój edukacji zawodowej poprzez
tworzenie nowych programów krajowych
i lokalnych
Wyzwania
• Ukierunkowanie polityki UE oraz inwestycji
w ramach EFS na edukację zawodową i
naukę przez całe życie
• Rozwój współpracy z lokalnym rynkiem
pracy i pracodawcami
• Potrzeba zapewnienia zadowalającego
poziomu wiedzy ogólnej
• Konieczność zdobywania kwalifikacji
odpowiadających aktualnym potrzebom
rynku pracy
• Rozwijanie w edukacji zawodowej umiejętności związanych z daną profesją oraz
kompetencji miękkich
167
• Wymóg odpowiedniego nakładu
finansowego dla zapewnienia wysokiej
jakości kształcenia zawodowego
ÊÊ
Powiązane trendy
íí
• Portal informacyjny NBC News
http://business.nbcnews.com/_news/2012/02/28/10498304-some-employers-want-return-of-vo-ed-training
Uczenie kontekstowe
• Omówienie edukacji i szkoleń zawodowych przez Organizację Współpracy
Gospodarczej i Rozwoju (OECD)
Nauka oparta
na kompetencjach
http://www.oecd.org/edu/
skills-beyond-school/41538706.pdf
• RAND – wiadomości na temat edukacji i
szkoleń zawodowych
http://www.rand.org/topics/
vocational-education.html
• Projekt 7EU-VET
http://www.7eu-vet.org/
• Komisja Europejska na temat edukacji
zawodowej i szkoleń
http://ec.europa.eu/education/
lifelong-learning-policy/vet_en.htm
• Time.com o popularności edukacji
zawodowej w Szwajcarii
http://world.time.com/2012/10/04/who-needs-college-the-swiss-opt-for-vocational-school/
168
EDUKACJA
PRZEZ CAŁE ŻYCIE
Przemysław Chyrk
EDUKACJA
PRZEZ CAŁE ŻYCIE
 W pogoni za lepszym życiem 
Edukacja dorosłych, doświadczenia edukacyjne, edukacja oparta na doświadczeniu,
edukacja domowa, samodzielna nauka, nauka autonomiczna, Uniwersytet Trzeciego
Wieku, dobrowolna edukacja, uczenie się poprzez doświadczenia, kształcenie ustawiczne, pracownik wiedzy, indywidualne środowisko kształcenia (PLE), samokształcenie,
fitness mózgu, e-learning, uczenie się przez całokształt sytuacji życiowych, edukacja
środowiskowa, nauczanie w miejscu pracy, dorosły uczeń na pół etatu
Proces ustawicznej odnowy swoich umiejętności, opanowywania i nabywania ogólnych
oraz zawodowych kwalifikacji, począwszy od wczesnego dzieciństwa aż do starości,
stanowi o nowej rzeczywistości edukacyjnej. Zjawisko to można nazwać dobrowolną
edukacją, która trwa całe życie i dotyka każdego jego aspektu.
Współczesny świat zmienia się w niespotykanym dotychczas tempie i jest mało prawdopodobne, aby proces ten uległ spowolnieniu. Najlepszy sposób odnalezienia się w naszej
niestabilnej rzeczywistości stanowi rozwinięcie umiejętności szybkiej adaptacji do nowych
warunków. Uczenie się przez całe życie to ważny element tego przystosowania. Nie
sposób przecież na początku kariery zawodowej wyposażyć ludzi w całą wiedzę i wszystkie umiejętności, których mogą potrzebować w dalszym życiu. Nowe zadania i problemy,
pojawiające się w odmienionych warunkach, wymagają ciągłej nauki.
W 2006 roku Unia Europejska zainicjowała program dotyczący nauki przez całe życie.
Jego celem jest zapewnienie ciągłego rozwoju gospodarczego w państwach członkowskich poprzez zwiększenie liczby miejsc pracy i eliminację stratyfikacji społecznej. Rozwój
różnych form uczenia się przez całe życie to promocja aktywnego społeczeństwa, zdolnego do szybkiej adaptacji zawodowej.
170
Dzisiaj – dzięki powszechnemu dostępowi do technologii – nauka przez całe życie staje
się łatwiejsza niż kiedykolwiek wcześniej. Nie musi ona łączyć się z konkretnym miejscem
i czasem, ale może się odbywać wszędzie i w każdej chwili.
¤¤ Geneza
• Potrzeba ustawicznego zdobywania wiedzy
i rozwijania umiejętności, aby liczyć się na
rynku pracy. Osoby dorosłe powinny nadążać za nowymi trendami i uczestniczyć w
programach edukacyjnych, stworzonych
specjalnie dla ich grupy wiekowej
• Mobilizowanie ludzi – ze względu na nieustanne zmiany we współczesnym świecie
– do ciągłego podnoszenia własnych
kompetencji oraz kształcenia ustawicznego
• Możliwości zatrudnienia, nadążanie za
przeobrażeniami, zmiana kwalifikacji lub
rozwój zawodowy
W sferze zawodowej:
• Niedopuszczenie do zaniedbania rozwoju zawodowego
• Zwiększenie dochodów
• Lepsze perspektywy zatrudnienia
Rozwój osobisty – zmiana zainteresowań i nauka przez całe życie:
• Łatwa zmiana stylu życia
• Nacisk na wartości rodzinne
• Polepszenie stanu zdrowia i samopoczucia
• Zdobycie cennego doświadczenia życiowego
Wyzwania
• Zapewnienie każdemu człowiekowi
możliwości uczenia się przez całe życie
– niezależnie od pochodzenia, wieku czy
statusu finansowego
• Konieczność zdobywania nowych umiejętności i kompetencji poprzez naukę
przez całe życie
• Potrzeba zapewnienia elastyczności i
możliwości dostosowania do wiedzy
początkowej oraz pożądanych efektów
końcowych na kursach nauki przez całe
życie
• Możliwości zmiany zawodu
• Pewność stałego zatrudnienia
• Sukces zawodowy
171
íí
• Masowe otwarte kursy online (ang.
Massive Open Online Course, MOOC) –
bezpłatne kursy online, zaprojektowane
przez specjalistów z całego świata i
zatwierdzone przez instytucje edukacyjne. Większość z nich jest certyfikowana. Niektóre platformy oferujące takie
kursy: Coursera, Futurelearn, iversity,
Veduca
ÊÊ
Powiązane trendy
zawodowe
0101011101000101100010010001
0101110100010110011101000101
1001110100010110010001010001
0001101110000110101010100011
1010101000110110111000001111
111000101010010100011100000
0111111010101010101011110101
0 1 0 1 0 1 0 30 1 20 110. 1. 0. 1 0 1 1 1 0 1 0 0 0 1 0 1 1
000100100010101110100010110
0111010001011001110100010110
010001010001000110111000011
0101010100011101010100011011
Nauka kodowania
Uczenie kontekstowe
• Strategia wzrostu UE, Europa 2020,
wspierająca naukę przez całe życie
• Darmowe programy edukacyjne na
urządzenia mobilne, dostępne w
AppStore i Google Play
Nauka oparta
na kompetencjach
172
EDUKACJA
NIEFORMALNA
Monika Mizerska
EDUKACJA
NIEFORMALNA
 Kształcenie przez praktykę 
ďď Połączone terminy
Masowe otwarte kursy online (MOOC), edukacja w środowisku, edukacja środowiskowa,
nauka metodą immersji, edukacja nieformalna, edukacja formalna, społeczne uczenie
się, edukacyjna społeczność online, nauczanie w miejscu pracy
Gatunek ludzki jest genetycznie zaprogramowany do nauki. Uczymy się ciągle i na
różne sposoby. Proces ten ma miejsce podczas wykonywania powszednich obowiązków zarówno w pracy, jak i w wolnym czasie, kiedy obserwujemy, słuchamy, mówimy,
czytamy, popełniamy błędy i najzwyczajniej w świecie współpracujemy z innymi ludźmi.
Edukacja nieformalna najczęściej odbywa się mimowolnie i przypadkowo – stanowi
część naszego codziennego życia. W taki sposób uczono się od najdawniejszych czasów, a dziś trend ten leży u podstaw nauczania początkowego. W przypadku edukacji
nieformalnej nie wymaga się wcześniejszego planowania i przygotowań, a mimo to
zdobywa się wciąż nowe umiejętności i wiedzę. Dla wielu osób uczenie się oznacza
przyjemność. Niewiele jednak lubi, kiedy się je naucza. Nauczanie jest wymuszane, podczas gdy uczenie się to osobisty wybór.
Niektóre umiejętności, jakie nabywamy przez edukację nieformalną, to:
• umiejętności rozwijane w miejscu pracy, np. zarządzanie projektem, obsługa komputera
• umiejętności językowe i komunikacji międzykulturowej, nabyte w trakcie podróży
• znajomość technologii informacyjnych, zdobyta poza miejscem pracy
• kompetencje nabyte dzięki obcowaniu z kulturą i sztuką, uprawianiu sportu, wykonywaniu pracy tymczasowej i obowiązków domowych (np. opiekowaniu się dzieckiem) lub
pracy wolontariusza i prowadzeniu działalności dobroczynnej
174
Edukacja nieformalna odbywa się poprzez rozmowę, podczas której wymieniana jest
wiedza. Ludzie kochają spotkania i żywiołowe dyskusje, a otwarty dialog zachęca do
powstawania innowacyjnych pomysłów. Sprzyja to dawaniu i otrzymywaniu informacji
oraz przemyśleń.
Rozwój technologii i wszechobecność Internetu wzmacniają pozycję edukacji nieformalnej. Dzięki nim nie jest już niczym ograniczona i może odbywać się poprzez
wymianę doświadczeń na forum internetowym, czacie, przez udział w wideokonferencjach lub wydarzeniach firmowych. To najbardziej naturalna metoda nauki i rozwoju.
¤¤ Geneza
• Potrzeba korzystania z lepszych metod
zdobywania wiedzy – w dzisiejszym świecie nie sprawdza się podawanie uproszczonej informacji w formie, która dopuszcza
tylko jedną prawidłową odpowiedź na
zadane pytanie oraz odwodzenie uczniów
od samodzielnego myślenia
• Wzrost globalizacji, która oznacza współzawodnictwo na arenie międzynarodowej,
krótszy cykl produkcji i więcej spraw do
prześledzenia czy załatwienia
• Niepraktyczność nauki z wyprzedzeniem,
ponieważ nie można przewidzieć, czy
to, czego uczymy się dzisiaj, będzie nadal
użyteczne jutro – szybszy rozwój naszej
cywilizacji, to szybciej uciekający czas
• Obniżenie kosztów i oszczędność czasu
dzięki zastosowaniu technologii w edukacji nieformalnej
• Zmniejszenie stresu, gdyż edukacja
nieformalna jest bardziej osobista niż
formalna w instytucjach
• Większa chęć współpracy ze strony
ekspertów i specjalistów dzielących się
swoją wiedzą w sytuacjach nieformalnych i w inicjatywach edukacyjnych
• Naturalny charakter uczenia się w
sposób nieformalny – podczas zwykłego dnia pracy zwiększa się podatność
pracowników na przyswajanie nowych
informacji
• Korzyści dla osób z trudnościami w
uczeniu się lub tych, które mają negatywne doświadczenia związane z edukacją formalną – wzbudza się ich ciekawość i zwiększa pewność siebie, a tym
samym podnosi szansę na znalezienie
dobrej, satysfakcjonującej pracy
• Sposób na zjednoczenie ludzi i całych
społeczności, zburzenie stereotypów i
zacieśnienie związków między osobami
z różnych środowisk
175
• Szansa dla starzejących się społeczeństw
na zbudowanie łącznika pomiędzy
pokoleniami i zwiększenie aktywności oraz niezależności osób w każdym
wieku
ÊÊ
Powiązane trendy
Wyzwania
zawodowe
• Ludzie, których wiedza jest uważana
za oczywistą, uczą się bardzo mało lub
wcale
$
$
$
• Korzyści wynikające z edukacji nieformalnej w dużej mierze zależą od indywidualnych możliwości uczenia się – nie
każdy bowiem skorzysta na zastosowaniu tej metody
Metauczenie się
íí
• Czaty i komunikatory internetowe
Indywidualny styl
uczenia się
• Fora internetowe
• Blogi
• Platformy e-learningowe, np. Moodle
• Portal Wikipedia
• Serwisy społecznościowe, np. Flickr
176
UCZENIE KONTEKSTOWE
Monika Mizerska
UCZENIE KONTEKSTOWE
 Dlaczego to robimy? 
Uczenie zorientowane na znaczenie, uczenie zorientowane na problem, nauka zorientowana na cel, uczenie się poprzez doświadczenia, techniki: ręka i głowa, wiedzieć i robić,
abstrakcyjna i stosowana, pedagogika miejsca, edukacja środowiskowa
Kluczowym czynnikiem wpływającym na motywację jest zrozumienie celu, do jakiego
dążymy w naszych działaniach. Przykład Kopciuszka, który w ramach kary musiał wykonywać tak bezcelowe zadania jak oddzielanie ziaren maku od piasku, obrazuje sytuację wcale
nie tak bardzo oderwaną od szkolnej rzeczywistości, kiedy uczniowie rozwiązują nieskończone równania matematyczne, czytają wszystkie rozdziały podręcznika, przygotowują plakaty lub wykonują inne typowo szkolne zadania. Taką metodę uczenia się dzieci postrzegają
jako karę i bezcelowe działanie, gdyż nie widzą żadnego sposobu wykorzystania zdobytej
wiedzy i umiejętności w prawdziwym życiu.
To dlatego powinniśmy pomóc uczniom dojrzeć praktyczne aspekty zastosowania wiedzy
i umiejętności nabywanych w szkole. Odkrywanie związków pomiędzy treściami edukacyjnymi, doświadczeniami dzieci oraz wcześniej opanowanym materiałem zwiększa ich
motywację do nauki i osiągania zamierzonych celów. Metoda nauczania zorientowana na
wydobywanie znaczenia z wiedzy i umiejętności wzmacnia proces kształcenia. Przyswojenie nowych informacji jest możliwe wówczas, gdy mają one związek z doświadczeniami i
wiedzą uczniów, oraz wtedy, gdy wskazuje się im zależności pomiędzy tym, co nowe, a tym,
co znane.
Nauczyciel, który pracuje zgodnie z metodą zorientowaną na znaczenie, ma ułatwiać
uczniom identyfikację tych połączeń i korelacji, tak aby nowe treści znalazły się w szerszym kontekście, obejmującym znany dzieciom układ odniesień. Efekt ten można osiągnąć
przykładowo poprzez nauczanie w środowisku związanym z danym tematem: w lesie,
muzeum, planetarium itp. W takiej sytuacji nowe informacje przyswajane są szybciej, ponieważ uczniowie szukają ich i odkrywają je samodzielnie, co stymuluje proces zapamiętywania
oraz tworzenia skojarzeń.
178
¤¤ Geneza
Wyzwania
• Trudności uczniów w zrozumieniu pojęć
akademickich, np. matematycznych
• Nie jest to metoda uniwersalna – nie
nadaje się do nauczania przedmiotów
wymagających abstrakcyjnego myślenia
• Słabe wyniki w nauce potwierdzane wynikami standardowych testów
• Brak porozumienia pomiędzy uczniami a
nauczycielami – ich język i słownictwo są
różne
íí
• Organizacja Connected Learning
Alliance
http://clalliance.org/make-learning-relevant/
• Trudności w dotarciu do uczniów z różnych
środowisk, mających ciekawe talenty i
predyspozycje
• Problemy z utrzymaniem dyscypliny w
klasie, w której większość uczniów nie jest
zainteresowana tematem lekcji
• Edutopia’s Schools That Work – seria
fundacji Edutopia o amerykańskich
szkołach wprowadzających innowacyjne
rozwiązania edukacyjne
http://www.edutopia.org/schools-that-work
• Społeczność Ariel Community Academy
• Brak dostępu do rozwiązań umożliwiających wcielenie lekcji indywidualnych w
system zdobywania wiedzy
https://www.arielinvestments.com/content/
view/107/1067/
• Portal Literacy in Learning Exchange
http://www.literacyinlearningexchange.
org/vignette/making-learning-relevant—
bringing-world-classroom
• Lepsze osiągnięcia uczniów, poparte
wynikami standardowych testów
• The Hydrology Project: Making Learning
Relevant
• Zwiększenie dyscypliny w szkole
• Uczenie się, w jaki sposób przyswoić i
połączyć treści z różnych przedmiotów
http://bie.org/object/video/the_hydrology
_project_making_learning_relevant
• Mathalicious – lekcje z życia wzięte
http://www.mathalicious.com/
• Nauka krytycznego myślenia i podwyższenie poziomu umiejętności poznawczych
• Portal matematyczny e-zadania.pl
http://www.e-zadania.pl/
• Przygotowanie uczniów do przyszłego
życia zawodowego oraz społecznego
179
ÊÊ
Powiązane trendy
zawodowe
$
$
$
Nauczanie
interdyscyplinarne
Uczenie oparte
na problemie
Kultura makerów
180
0101011101000101100010010001
0101110100010110011101000101
1001110100010110010001010001
0001101110000110101010100011
1010101000110110111000001111
111000101010010100011100000
0111111010101010101011110101
0 1 0 1 0 1 0 30 1 20 110. 1. 0. 1 0 1 1 1 0 1 0 0 0 1 0 1 1
000100100010101110100010110
0111010001011001110100010110
010001010001000110111000011
0101010100011101010100011011
NAUKA KODOWANIA
Przemysław Chyrk
NAUKA KODOWANIA
 Współczesna szkoła uczy czytać, pisać, liczyć i… projektować algorytmy! 
Kodowanie, programowanie, informatyka, teleinformatyka, technologia informacyjna, IT,
TIK
Niezależnie od tego, czy jesteś doktorem medycyny i przeprowadzasz operację na
oddziale chirurgicznym, czy rozmawiasz z przyjacielem z zagranicy, wszystko odbywa
się za pośrednictwem komputerów. To dlatego kodowanie jest jedną z najbardziej pożądanych umiejętności na współczesnym rynku pracy. Sztuka kodowania, tak naturalna dla
programistów, podlega cały czas dynamicznemu rozwojowi. Pojawiła się oferta szkoleń
z kodowania skierowana nie tylko do specjalistów. Przykłady można mnożyć: burmistrz
Nowego Jorku Mike Bloomberg chwali się, że uczy się kodowania, znany aktor Ashton
Kutcher walczy o wprowadzenie informatyki do programu szkół publicznych, Bill Gates
przypomina, że kodowanie rzeźbi umysł.
Obecnie już nie tylko wyższe uczelnie i specjalistyczne centra edukacyjne oferują szkolenia informatyczne. Coraz częściej można je także znaleźć na stronach otwartych serwisów internetowych i w ramach zajęć otwartych – tzw. bootcampów, gdzie każdy za
darmo może nauczyć się podstaw kodowania. Informatyka jako przedmiot szkolny nie
jest niczym nowym, ale teraz proponuje się wprowadzenie jej już od najwcześniejszego
etapu edukacji formalnej. Oficjalne programy nauczania w krajach takich jak Finlandia
czy Estonia, a od kilku lat także Wielka Brytania, zawierają obowiązkowe kursy kodowania już na etapie edukacji podstawowej.
Zazwyczaj nauka kodowania w szkole koncentruje się wokół trzech obszarów: informatyki, technologii informacyjnej i alfabetyzmu cyfrowego (czyli obycia w cyfrowym świecie). Jednak jej głównym zadaniem wcale nie jest zdobycie umiejętności pisania kodu lub
opanowanie obsługi komputera. Nadrzędny cel stanowi zdobycie umiejętności rozwiązywania problemów. Najpierw uczniowie muszą nauczyć się definiować problem, rozbijać
go na mniejsze, łatwiejsze do rozstrzygnięcia części, by znaleźć algorytm, który pozwoli
na ostateczne uporanie się z danym zagadnieniem. Z tej perspektywy nie mówimy już o
zwykłym nauczaniu przedmiotu, ale o nauce myślenia i logicznego rozumowania.
182
Jak stosować to myślenie komputacyjne (ang. computational thinking)? Proces ten składa
się najczęściej z kilku faz: rozłożenia na części, identyfikacji schematu, abstrakcji, uogólnienia schematu i zaprojektowania algorytmu. Takie wykorzystanie technologii teleinformatycznych stymuluje jednocześnie myślenie krytyczne oraz kreatywność, rozwija
umiejętności analityczne i syntetyczne, tym samym zmuszając do pracy obie półkule
mózgowe.
Nauka kodowania widziana w takim świetle ma same zalety. Dzięki niej uczniowie zdobywają umiejętność myślenia kompleksowego, rozwijają umiejętności XXI wieku i uczą się
radzić sobie z problemami. Znaczenie sztuki tworzenia algorytmów stale rośnie. Niektórzy
nawet głoszą, że to jedna z czterech podstawowych kompetencji obok pisania, czytania i
arytmetyki.
Z drugiej strony należy zachować wyraźną granicę pomiędzy światem cyfrowym a realnym i
upewnić się, że uczniowie utrzymują pomiędzy nimi zdrową równowagę. Trzeba też pamiętać, aby pokazywać dzieciom, jak wymienione umiejętności wykorzystywać w prawdziwym
życiu.
¤¤ Geneza
• Rozwój technologii i cyfryzacja
• Nabywanie umiejętności logicznego
myślenia, ćwiczenie mózgu, praca obydwiema półkulami mózgowymi
• Zwiększające się zapotrzebowanie na
umiejętność programowania
• Wzmacnianie umiejętności rozwiązywania problemów
• Wszechobecność technologii informacyjnych
• Zdobywanie kompetencji technicznych,
wymaganych na rynku pracy
• Rosnące zapotrzebowanie na programistów
Wyzwania
• Zachowanie równowagi pomiędzy światem cyfrowym a prawdziwym
• Kształcenie zdolności krytycznego
myślenia
• Zapewnienie rozwoju kompetencji ogólnych, nie tylko pisania kodu
• Rozwijanie kreatywności
• Wyposażenie szkół w niezbędny sprzęt i
infrastrukturę sieciową
183
íí
ÊÊ
• Organizacja wspierająca naukę kodowania i prowadząca portal Code.org
Powiązanie trendy
Edukacja oparta
http://code.org
• Język programowania dla dzieci Scratch
http://scratch.mit.edu/
• Szkoła programowania Codecademy
http://www.codecademy.com/
• Blog Hack Education
http://hackeducation.com/2013/12/04/top-ed-tech-trends-2013-coding-programming-making/
Nauka oparta
na kompetencjach
• Artykuł na portalu Digital Media and
Learning
Uczenie kontekstowe
http://dmlcentral.net/programming-power-does-learning-to-code-empower-kids/
zawodowe
184
NAUKA OPARTA
NA KOMPETENCJACH
Przemysław Chyrk
NAUKA OPARTA
NA KOMPETENCJACH
 Kluczem do efektywnej edukacji nie jest wiedza, ale jej zastosowanie! 
Nauka oparta na kompetencjach, edukacja oparta na wynikach, nauka oparta na umiejętnościach, nauczanie zorientowane na rezultat, nauczanie w miejscu pracy, kształcenie zawodowe, umiejętności i kompetencje, możliwości
W Australii kształcenie oparte na kompetencjach oficjalnie wprowadzono do edukacji
zawodowej pod koniec lat 80. XX wieku. Od tego czasu metoda ta zyskała uznanie w
innych krajach, nie tylko w nauczaniu zawodowym, lecz także w szkolnictwie wyższym.
Wraz z rozwojem nowych technologii i ich wykorzystaniem w kształceniu pojawiło się w
Internecie wielu twórców treści edukacyjnych, stosujących naukę opartą na kompetencjach.
Na czym dokładnie polega ta metoda i dlaczego jest tak popularna? W przypadku
trendu opartego na kompetencjach – w przeciwieństwie do podejścia tradycyjnego –
nauczanie koncentruje się nie tylko wokół wiedzy ucznia, też lecz także na umiejętności
jej wykorzystania w praktyce, czyli na kompetencjach. To dlatego tę metodę nazywa się
również uczeniem na podstawie wyników.
Zgodnie z tą strategią uczniowie przyswajają nowe informacje i umiejętności oraz pracują nad swoją postawą, tak aby rozwinąć konkretne kompetencje. Na koniec udowodniają, że je opanowali i, jeśli im się to uda, mogą przejść do kolejnego etapu edukacji.
W tym modelu nie bierze się zatem pod uwagę ograniczenia czasowego, co oznacza,
że dzieci pracują we własnym tempie, albo mogą pominąć dany etap kształcenia, jeśli
udowodnią, że już opanowały wymaganą umiejętność. Daje im to też więcej czasu na
pracę nad zdobyciem trudniejszych kompetencji.
W tym podejściu do nauczania odmienną funkcję pełni także nauczyciel. Tak jak w
przypadku innych modeli, zorientowanych na ucznia i jego wyniki, tak i tutaj rola peda-
186
goga nie ogranicza się do bycia jedynym źródłem wiedzy. Nauczyciel musi prowadzić
uczniów, ułatwiać im proces nauki i pomagać w rozwinięciu wymaganych kompetencji.
Powinien również podchodzić do uczniów w sposób spersonalizowany z racji tego, że
każde dziecko pracuje we własnym tempie.
Nie istnieją natomiast żadne szczególne ograniczenia, jeśli chodzi o środowisko kształcenia. Nauka oparta na kompetencjach może oczywiście odbywać się w klasie, gdzie
nauczyciel pełni rolę przewodnika i pomaga każdemu uczniowi z osobna. Jednak ze
względu na to, że nie ma potrzeby, aby cała klasa razem kroczyła jedną ścieżką edukacyjną, jej struktura nie musi być stała lub w jakikolwiek sposób ustandaryzowana. Co
więcej, to podejście edukacyjne daje ogromną swobodę w nauczaniu, a w połączeniu z
nowymi technologiami stwarza mnóstwo możliwości zastosowania mieszanej metody
kształcenia (ang. blended learning). Z tego powodu wiele placówek szkolenia zawodowego oraz wyższych uczelni stosuje tę strategię w kursach online.
Kursy online oparte na kompetencjach stają się coraz bardziej popularne. Dzieje się tak z
wielu powodów, m.in. dlatego, że nowe technologie umożliwiają użycie nowych kanałów dystrybucji. Metodę zorientowaną na rezultat można jednak wykorzystać nie tylko
w kształceniu online czy w edukacji mieszanej. Dzięki niej ludzie, którzy ze względu na
aktywność zawodową lub zobowiązania rodzinne nie mogą uczestniczyć w tradycyjnych kursach, mają szansę poszerzać swoją wiedzę. A co ważne, mogą również rozwijać nowe kompetencje we własnym tempie.
Dzięki temu, że kursy online oparte na kompetencjach funkcjonują na rynku już od
jakiegoś czasu, pojawiły się także wyniki pierwszych związanych z nimi badań empirycznych. Stwierdzono, że metoda ta przyspiesza naukę i jednocześnie redukuje ponoszone
na nią koszty. Duży potencjał kursów można zaobserwować w sektorze przedsiębiorstw,
gdzie dopasowuje się je i projektuje dla konkretnej grupy odbiorców, tak aby zaspokoić
potrzeby pracodawców.
¤¤ Geneza
i życiowe umiejętności, poszukiwane na
rynku pracy
• Rosnące znaczenie edukacji skoncentrowanej na uczniu, autonomizacji,
personalizacji
• Zaspokojenie konkretnych potrzeb
w edukacji wyższej, np. personelu
medycznego czy technicznego
• Wzrost zapotrzebowania na praktyczne
• Poszerzenie oferty edukacyjnej w sektorze nauczania ustawicznego i rosnące
znaczenie modelów kształcenia online
oraz mieszanego (ang. blended learning)
• Stworzenie szansy dla ludzi aktywnych
zawodowo poprzez strategię nauki,
187
w której tempo pracy reguluje uczeń
• Artykuł w Harvard Business Review
https://hbr.org/2014/10/the-real-revolution
-in-online-education-isnt-moocs/
• Rosnące znaczenie szkoleń zawodowych w sektorach przedsiębiorstw
i przemysłowym
• Większa kompatybilność z modelem
edukacji mieszanej i online
• Rada Edukacji Dorosłych i Kształcenia przez Doświadczenia (ang. Council for Adult and Experiential Learning)
http://www.cael.org/what-we-do/
competency-based-education
• SkilledUp – artykuł o edukacji opartej
na kompetencjach
• Upowszechnienie kształcenia ustawicznego wśród osób aktywnych zawodowo
http://www.skilledup.com/insights/
competency-based-education-is-not-new/
• Społeczność Getting Smart – infografika
Wyzwania
http://gettingsmart.com/2014/04/competency
-based-teacher-preparation-infographic/
• Potrzeba dokładnego opisu kompetencji
w odniesieniu do wymagań przyszłej
pracy lub dalszej nauki
• Blog TeachThought
http://www.teachthought.com/learning/
what-is-competency-based-learning/
• Konieczność szczegółowej weryfikacji
każdej opanowanej kompetencji
• Podniesienie znaczenia oceny w modelu
kształcenia online
ÊÊ
Powiązanie trendy
íí
na ucznia
• Opis metody opartej na kompetencjach
w Wikipedii
http://en.wikipedia.org/wiki/Competency-based_learning
Uczenie kontekstowe
• The Glossary of Education Reform –
słownik pojęć związanych z edukacją
http://edglossary.org/
competency-based-learning/
188
NAUCZANIE
SCENARIUSZOWE
Monika Mizerska
NAUCZANIE
SCENARIUSZOWE
 Bliżej życia 
Uczenie się oparte na przypadkach, nauczanie oparte na problemie, e-learning oparty
na scenariuszu, środowiska kształcenia, edukacja kompleksowa, kształcenie oparte na
celu, nauka przez działania, symulacje, aktywna nauka, e-learning oparty na symulacjach, symulacje komputerowe, nauka zorientowana na doświadczenie, nauka metodą
immersji, metoda sytuacyjna, articulate storyline
W edukacji scenariuszowej (ang. scenario-based education, SBL) wykorzystuje się interaktywne scenariusze w celu wspierania proaktywnego podejścia uczniów do nauki. Scenariusze te buduje się na bazie złożonych problemów i sytuacji zaczerpniętych z prawdziwego
życia. Mają się one odwoływać do doświadczeń uczniów, wymagając od nich praktycznego
użycia wiedzy i rozwijania nabytych umiejętności. Metoda SBL cieszy się szczególną popularnością w kształceniu zawodowym.
Scenariusz składa się z sekwencji realnych problemów i alternatywnych rozwiązań, które
należy zastosować, albo decyzji, które trzeba podjąć. SBL różni się od innych form e-learningu (metody drill and practice, samouczków) tym, że uczeń, aby zrobić krok do przodu,
zamiast po prostu udzielić odpowiedzi na pytanie, musi najpierw podjąć konkretną decyzję.
Przyczynia się to do zwiększenia zaangażowania i poprawy wyników w nauce.
W metodzie SBL uczeń ma odnaleźć się w realnej sytuacji opisanej w scenariuszu. Podejmując decyzje i usiłując rozwiązać złożony problem z jak najlepszym skutkiem, wykorzystuje on wcześniej zdobytą wiedzę oraz praktyczne umiejętności krytycznego myślenia i
rozwiązywania problemów. Nie istnieją tutaj dobre i złe odpowiedzi, wybiera się jedynie
ścieżki sukcesu lub porażki. SBL tworzy tzw. podwójną rzeczywistość, gdyż uczniowie są
wprowadzani w sytuacje, które mogą się wydarzyć. Metoda ta jest efektywna, ponieważ
nauka odbywa się poprzez praktykę i umożliwia popełnianie błędów. Nawet jeśli uczeń się
pomyli, w środowisku edukacji scenariuszowej nic mu nie grozi.
190
Scenariusze zazwyczaj nie są liniowe, oferują obszerną informację zwrotną, zależną od
decyzji podjętej przez ucznia na danym etapie. Otaczająca nas rzeczywistość to niekończąca się okazja do nauki. A celem metody SBL jest jak najlepsze odwzorowanie tego efektu.
¤¤ Geneza
Wyzwania
• Rosnące zapotrzebowanie na nowe sposoby zdobywania doświadczenia
• Czasochłonność tworzenia bardziej
złożonych scenariuszy
• Potrzeba rozwoju umiejętności rozwiązywania problemów, krytycznego myślenia i
podejmowania decyzji
• Trudność w opracowywaniu realistycznych scenariuszy
• Stymulowanie tworzenia połączeń w
pamięci długotrwałej dzięki zaangażowaniu emocji
íí
• Oprogramowanie e-learningowe
http://www.sblinteractive.org/
• Oprogramowanie Adobe Captivate
http://www.adobe.com/products/captivate
• Umożliwienie naprawy błędów – tak jak
w rzeczywistości
• Rozwiązanie do tworzenia kursów online
Udutu
• Wspieranie myślenia krytycznego
• Szybsze budowanie doświadczenia
http://www.udutu.com
• Platforma Stochasmos
http://www.stochasmos.org
• Uczenie zapewniające kontekst
• Rozwiązanie Emergo
• Możliwość uczestniczenia w autentycznym doświadczeniu edukacyjnym
• Przyspieszenie procesu nauki
http://emergo.ou.nl/emergo/community/EN/
overemergo.htm
• Przykłady ćwiczeń chemicznych opartych na scenariuszu – ChemCollective
(Online Resources for Teaching and
Learning Chemistry)
http://chemcollective.org/scenario_based
191
• Scenario-Based Learning: Using Stories
To Engage e-Learners, Ph.D. Ray Jimenez
http://www.amazon.com/Scenario-Based -Learning-Stories-Engage-Learners/
dp/0979184746
• Firma Vignettes Learning
http://www.vignettestraining.com/
ÊÊ
Powiązane trendy
Uczenie oparte
na problemie
Edu-LARP i drama
$
$
$
192
UMIEJĘTNOŚCI
ŻYCIOWE
Monika Mizerska
UMIEJĘTNOŚCI
ŻYCIOWE
 Umiejętności, których potrzebujesz, aby osiągnąć sukces 
Umiejętności XXI wieku, uniwersalne umiejętności, zatrudnialność, kompetencje miękkie, umiejętność współpracy z ludźmi, kształcenie oparte na umiejętnościach życiowych, real-world skills
Umiejętności życiowe nabywamy w procesie edukacji lub poprzez osobiste doświadczenia. Wykorzystujemy je na co dzień, radząc sobie z problemami i szukając odpowiedzi na różne pytania, z którymi każdy musi zmierzyć się w dorosłym życiu.
Zakres tych umiejętności jest zróżnicowany, w zależności od norm społecznych i oczekiwań innych ludzi. Jednak wraz z rozpoczęciem procesu globalizacji pojawiła się potrzeba
korzystania z umiejętności uniwersalnych. Dotyczą one efektywnej współpracy, podejmowania świadomych decyzji, rozwiązywania problemów oraz pracy ze świadomością bycia
wartościowym członkiem każdej organizacji. I choć to właśnie te umiejętności stanowią
podstawę przyszłej kariery zawodowej, dzisiejsze nauczanie szkolne nie wspomaga ich rozwoju. Dopiero pracodawcy są zmuszeni inwestować czas i pieniądze w szkolenie pracowników w tym zakresie. Dlatego w szkołach na całym świecie konieczne jest zapewnienie
uczniom doświadczenia i kształcenia kompetencji związanych z ich przyszłą karierą. Oto
podstawowe umiejętności życiowe…
Rozwiązywanie problemów
Zdolność ta stanowi połączenie umiejętności krytycznego myślenia, organizacji i kreatywności. Choć nauczyciele starają się pomóc uczniom w ich rozwijaniu, to jednak problemy
omawiane na lekcjach bywają oderwane od rzeczywistości. W szkole powinno się podejmować dyskusje na temat zagadnień typowych dla środowiska pracy, takich jak układanie
harmonogramu, podział obowiązków, ustalanie i pilnowanie budżetu itp.
194
Placówki oświatowe winny też umożliwiać uczniom odbycie praktyk w lokalnych firmach,
aby promować ich proaktywne nastawienie do pracy.
Obsługa komputera
Większość uczniów z łatwością radzi sobie z obsługą urządzeń, takich jak komputer, tablet
czy smartfon, oraz korzysta z Internetu. Ale to nie jedyne umiejętności przydatne w nowym
miejscu pracy. Potrzebne są także: analiza arkuszy kalkulacyjnych zawierających mnóstwo
danych, tworzenie atrakcyjnych prezentacji bogatych w informacje, organizowanie spotkań
lub telekonferencji bądź naprawa drobnych usterek wyposażenia biura. Uczniowie powinni
także potrafić odpowiednio przygotować sprzęt biurowy, np. podłączyć dodatkowy aparat
telefoniczny lub urządzenie audiowizualne.
Funkcje wykonawcze
Do tych funkcji zalicza się m.in. zdolność koncentracji, zapamiętywania, stawiania czoła
oczekiwaniom oraz samokontroli. Wszystkie te umiejętności mają ogromny wpływ na
osiągane wyniki. Uczniowie powinni wiedzieć, jak zakończyć każde zadanie, jaką wiedzę
zastosować w danej sytuacji. Muszą także umieć podejmować nowe wyzwania i działać
profesjonalnie we wszystkich okolicznościach.
Komunikacja
Prowadzenie prezentacji czy formułowanie pisemnych wypowiedzi to nie jedyne umiejętności ważne w każdym środowisku pracy. Równie znaczące są zdolności prowadzenia negocjacji ze współpracownikami i przełożonymi, określenia oczekiwań klienta albo
napisania przekonująco CV i listu motywacyjnego do przyszłego pracodawcy.
¤¤ Geneza
• Potrzeba przekazania uczniom nie tylko
wiedzy teoretycznej, opartej na suchych
faktach
• Konieczność połączenia edukacji szkolnej
z wyzwaniami prawdziwego życia
• Zasadność przygotowania uczniów
na wyzwania XXI wieku
• Potrzeba przygotowania uczniów do funkcjonowania w nowoczesnym środowisku
pracy i do rywalizacji na światowym rynku
pracy
• Poprawa jakości życia ludzi poprzez
wyrównywanie szans
• Lepsze wyniki osiągane na wyższych
uczelniach
195
• Zmiana nastawienia do nauki: wzmożona motywacja, poświęcenie większej
ilości czasu, poprawa zachowania w
klasie
ÊÊ
Powiązane trendy
Uczenie kontekstowe
• Ograniczenie liczby problemów uczniów
z depresją, stresem, niepokojem lub
izolacją społeczną
Uczenie oparte
na problemie
Wyzwania
• Trudności w ocenie postępów uczniów
Nauka oparta
na kompetencjach
• Wysokie koszty stworzenia rzeczywistego środowiska pracy w szkole
• Nieposiadanie umiejętności życiowych
przez niektórych nauczycieli
zawodowe
íí
• Artykuł 21 aplikacji, które uczą dzieci
umiejętności życiowych
https://www.commonsensemedia.org/blog/
21-apps-that-teach-kids-real-life-skills
• Aplikacja mobilna Life Skills Winner
http://www.lifeskillswinner.com/#demo
• Projekt Macmillan Life Skills
http://www.macmillanenglish.com/life-skills/
196
$
$
$
UMIEJĘTNOŚCI
XXI WIEKU
Monika Mizerska
UMIEJĘTNOŚCI
XXI WIEKU
 Projektowanie edukacji na nowo 
Edukacja XXI wieku, XXI century lifelong skills, XXI century learning
1 stycznia 2001 roku ludzkość wkroczyła w nowy wiek, często nazywany wiekiem informacji. Wraz z nadejściem kolejnego stulecia pojawiła się konieczność rozwijania umiejętności potrzebnych do przetrwania w dzisiejszym świecie. Zdolności, które niegdyś
były konieczne, takie jak profesjonalizm, skuteczność, umiejętność współpracy z innymi
i ciężka praca, w gospodarce opartej na informacji na ogół są już niewystarczające.
Zdefiniowanie umiejętności potrzebnych we współczesnym świecie i na rynku pracy to
jedna z prób zaprojektowania edukacji na nowo.
Wśród umiejętności XXI wieku znalazły się podstawy, takie jak czytanie, pisanie czy
znajomość przedmiotów matematyczno-przyrodniczych. Jednak pojawiły się również
nowe wyzwania: nacisk na globalną świadomość, umiejętności ekonomiczne i zagadnienia związane ze zdrowiem. Umiejętności te można podzielić na trzy kategorie:
• nauka i innowacja – myślenie krytyczne, twórcze rozwiązywanie problemów, współpraca i komunikacja, innowacja i kreatywność
• umiejętność czytania i pisania w erze cyfrowej – umiejętności pozyskiwania informacji,
umiejętności informatyczne oraz związane z mediami
• życie i praca – umiejętność przystosowania się, elastyczność, inicjatywa i samodzielność, zdolności przywódcze oraz odpowiedzialność
Zdefiniowanie kilku umiejętności, które byłyby nauczane i sprawdzane, to w wypadku
edukacji XXI wieku z pewnością za mało.
198
Przede wszystkim wydaje się, że nową edukacją pokieruje uczeń, a nauka będzie odbywać się z dużym udziałem technologii w globalnej klasie, której nie ograniczą cztery
ściany.
¤¤ Geneza
• Wypracowanie umiejętności z zakresu
praktyki zawodowej i zarządzania
• Gwałtowne transformacje w dzisiejszym
świecie, przede wszystkim w przemyśle,
wymagają od uczniów elastyczności i
umiejętności podążania za zmianami
• Popyt na pracowników, którzy potrafią
myśleć krytycznie, twórczo rozwiązywać
problemy, współpracować i skutecznie
komunikować się poprzez różne media
• Konieczność przejścia od nauczania
abstrakcyjnych i niematerialnych kwestii do
uczenia umiejętności, które będą przydatne
w życiu w erze informacji
Wyzwania
• Ryzyko, że umiejętności XXI wieku
to kolejna inicjatywa mająca na celu
poprawę skuteczności nauczania, która
będzie martwa i nie znajdzie akceptacji
wśród uczniów i nauczycieli
• Umiejętności i wiedza są ze sobą nierozerwalnie związane, dlatego powinny
być nauczane jednocześnie i w równym
stopniu. Należy pamiętać, że ludzie
potrzebują wiedzy oraz informacji do
myślenia abstrakcyjnego, a wynoszenie umiejętności ponad wiedzę nie ma
sensu
• Uczenie umiejętności, zwłaszcza tych
przydatnych w życiu codziennym,
zamiast żmudnego przyswajania wiedzy,
pomaga na nowo zaangażować uczniów
w edukację
• Włączanie umiejętności XXI wieku w
standardową procedurę szkolną umożliwia wyedukowanie zasobów pracowniczych z kulturą kształcenia ustawicznego, przygotowanych na gwałtowne
zmiany ekonomiczne
• Podejście to wypełnia lukę w zakresie
niektórych umiejętności, zwłaszcza
matematycznych i dotyczących wykorzystywania technologii
199
íí
ÊÊ
• Lista umiejętności XXI wieku z objaśnieniami
Powiązane trendy
Uczenie kontekstowe
http://www.imls.gov/about/21st_century_
skills_list.aspx
• Krótka animacja, która pokazuje, czym są
umiejętności XXI wieku
https://www.youtube.com/watch?v=qwJIhZcAd0I
• Dokument przygotowany i przedstawiony przez Sekretarza Stanu do spraw
Edukacji i Umiejętności Wielkiej Brytanii
https://www.gov.uk/government/publications/21st-century-skills-realising-our-potential-individuals-employers-nation
• Przewodnik po wdrażaniu umiejętności
XXI wieku
http://www.p21.org/storage/documents/
p21-stateimp_assessment.pdf
• Krótka prezentacja najlepszych praktyk
w nauczaniu w XXI wieku
http://www.eiu.edu/facdev/PowerPoint%20
-%203%20Ames.pdf
200
Anna Miler
PORADY I WSKAZÓWKI
PORADY I WSKAZÓWKI
• Planując działania, bierz pod uwagę różne kompetencje uczestników i uczestniczek.
Zadbaj o to, aby każda osoba czegoś się nauczyła
• Zwróć uwagę na rozmaite potrzeby uczestników i uczestniczek związane z wiekiem,
niepełnosprawnościami, trybem życia, stylami uczenia się, różnicami kulturowymi itp.
• Zbadaj kontekst projektu i sprawdź, czy w danym czasie oraz miejscu planowane działanie jest potrzebne i oczekiwane
• Pamiętaj o gender balance, np. planując szkolenia z zakresu technologii, zadbaj o to, aby
wśród prowadzących znalazły się kobiety, a w trakcie rekrutacji dopilnuj, aby w procesie
edukacyjnym uczestniczyły osoby obojga płci
• Używaj języka wrażliwego na płeć – unikaj zapraszania do uczestnictwa w projektach
zgodnie ze stereotypami społecznymi, czyli np. kobiet na szkolenia dotyczące prac
opiekuńczych lub komunikacji, a mężczyzn na zajęcia z zakresu technologii; używaj
form osobowych zarówno w rodzaju męskim, jak i żeńskim, np. uczestnik i uczestniczka
• Rozważ, jeśli będzie taka potrzeba, utworzenie osobnych grup dla kobiet i dla mężczyzn
rozwijających i zdobywających kompetencje związane z obsługą nowych technologii
• Wykorzystaj istniejące narzędzia internetowe do prowadzenia działań edukacyjnych
– zadbaj o to, aby nie utracić materiałów po okresie wykupienia licencji lub opłacenia
serwera, oraz aby prezentowane treści były dostępne dla osób niewidzących (audiodeskrypcja) oraz niesłyszących (transkrypcja)
• Pytaj o oczekiwania. Na ich podstawie twórz programy nauczania lub szkolenia
• Pracuj na dostępnych zasobach takich jak: ludzie, miejsca itp.
• Wykorzystuj zainteresowania uczących się, stwarzaj możliwości do zaprezentowania
wiedzy oraz jej praktycznego zastosowania
• Określaj w jasny sposób cele prowadzonych działań edukacyjnych i możliwość ich
zastosowania w codziennym życiu oraz aktywności zawodowej uczestników i uczestniczek
• Stosuj integracyjne i motywujące metody nauczania
202
STUDIUM PRZYPADKU
Alina Idzikowska
Nauczyć się programowania,
a potem uczyć tego chętnych
uczniów w mojej szkole
Wyzwanie:
Jestem nauczycielką muzyki i historii, a matematyki uczyłam się ostatnio w liceum. Zainteresowałam się jednak rozwijaniem kompetencji matematycznych moich uczniów. Skorzystałam z okazji, aby nauczyć się programowania w języku Scratch w ramach projektu
Mistrzowie Kodowania. Zadaniem każdego nauczyciela wyszkolonego w projekcie było
przeprowadzenie ośmiu modułów dwugodzinnych zajęć dla dzieci z klas 4–6.
Przebieg projektu:
Szkolenie trwało cztery dni, podczas których zapoznano nas z podstawami programowania i środowiskiem języka Scratch – darmowego programu, stworzonego specjalnie
dla dzieci. Otrzymaliśmy też kompletne materiały do prowadzenia zajęć oraz informacje na temat sposobów komunikacji w razie pojawienia się problemów czy pytań. Z
mojej szkoły do projektu przystąpiło trójka nauczycieli, więc mogliśmy wymieniać się
doświadczeniami i wzajemnie sobie pomagać. Każdy z nas poprowadził swoją grupę
uczniów w ramach zajęć pozalekcyjnych. Mój zespół liczył osiem osób. Zajęcia oznaczały dla mnie duże wyzwanie, gdyż zawsze przychodził taki moment, gdy dziecko
mówiło: „Proszę pani, dlaczego mi nie działa?”, i trzeba było znaleźć błąd w programie.
Miałam oczywiście wiele obaw, że nie będę umiała odpowiedzieć na pytania moich
uczniów. Jednak w trakcie zajęć okazało się, że programowanie to świetna zabawa i
dla nauczyciela, i dla dzieci. Niejasności wyjaśnialiśmy razem, chociaż nie mogę powiedzieć, że o Scratchu wiem już wszystko. Jeden z moich uczniów na pewno wie więcej i
dlatego zajął się na poważnie programowaniem.
ÊÊ
Efekty projektu:
Podczas realizacji projektu wyszkoliłam ośmioro uczniów. O zajęciach z programowania zostali
poinformowali także inni uczniowie, nauczyciele oraz rodzice. Dzieci pracowały na różnym
poziomie zaawansowania i z rozmaitą częstotliwością. Każde znalazło dla siebie ciekawe
204
aspekty programu – jedne preferowały zabawy graficzne i dźwiękowe, inne wolały prezentacje
albo gry. Dwóch uczniów poważnie zainteresowało się programowaniem i zostali ekspertami
w kolejnej edycji projektu. Projekt zajęć z programowania był pokazywany na kilku imprezach
w naszej szkole, uczestniczyliśmy też w Gali Mistrzów Kodowania, która zakończyła pilotażową
edycję projektu. Przystąpiłam również do pierwszej edycji projektu, która nastąpiła po pilotażu.
Jedna z moich uczennic wykorzystywała i prezentowała programowanie na zajęciach z różnych
przedmiotów: na matematyce, angielskim, przyrodzie, muzyce, popularyzując tym samym język
Scratch wśród kolegów i koleżanek.
205
Anna Miler
Wykorzystanie nowych mediów
w pracy z osobami dorosłymi
Wyzwanie:
Inspiracją dla projektu Stocznia jest kobietą. Opowieści kobiet ze Stoczni Gdańskiej była
potrzeba zebrania materiałów o codziennym życiu gdańskiej stoczni oraz chęć wykorzystania nowych mediów do utrwalenia i upowszechnienia historii mówionych. Dla
dorosłych uczestniczek i uczestników oznaczało to nabycie kompetencji związanych z
nowymi technologiami, a także poprawienie ich umiejętności społecznych i interpersonalnych. Wiele osób mających humanistyczne zainteresowania uważa, że nowe technologie nie są dla nich, dlatego warto uświadamiać i pokazywać, że jest to obszar dostępny
prawie dla każdego. Włączenie nowych technologii w działania dotyczące danej społeczności, związane z pracą nad tożsamością i rozwojem kompetencji miękkich doprowadziło
do tego, że do udziału w projekcie zgłosiły się i zostały zaangażowane w większości
kobiety. To bardzo istotne w kontekście działań podejmowanych na rzecz zwiększania
udziału kobiet w rozwoju nowych technologii.
Przebieg projektu:
Działania zostały podzielone na kilka części:
• prace przygotowawcze – wybór odpowiedniego sprzętu, refleksja nad tym, czemu ma
służyć użycie danej technologii
• warsztaty, których cel stanowiło przybliżenie metody historii mówionej, historii kobiet
w wybranej społeczności, zdobycie wiedzy na temat technicznej strony nagrywania,
przeprowadzenie rozmów i opracowanie ich cyfrowego zapisu – uczenie się przez
doświadczenie
• przygotowanie scenariusza audio przewodnika i słuchowisk o pracy w dawnej Stoczni
Gdańskiej
• realizacja audio przewodnika i słuchowisk na podstawie nagrań
• ewaluacja oraz wytyczenie kierunków rozwoju projektu
206
Podczas warsztatów omówiliśmy poszczególnie etapy działań. Dyskutowaliśmy o tym, jak
powinno wyglądać nawiązanie relacji z rozmówcami i rozmówczyniami oraz przygotowaliśmy i przeprowadziliśmy wywiad. Dużo czasu zajęło zapoznanie się z zagadnieniami
dotyczącymi nagrywania dźwięku i akustyki. Osoby zaangażowane w projekt podzieliły się
zadaniami: jedne nagrywały wywiady, drugie promowały działania oraz zbierały kontakty
do potencjalnych rozmówców i rozmówczyń, jeszcze inne przesłuchiwały wywiady i
przygotowywały scenariusz. Ostatni z wymienionych etapów stanowił ciekawe wyzwanie dla osób pracujących nad procesem tworzenia pewnej skończonej narracji: wymagał
wielokrotnego wprowadzania zmian oraz eksperymentowania z różnymi rozwiązaniami.
Narzędzia cyfrowe dały tu wiele rozmaitych możliwości. Projekt poddawano bieżącej
ewaluacji, dzięki której modyfikowano prowadzone działania. Odbywały się także spotkania superwizyjne, które pozwoliły na wspólną pracę nad pojawiającymi się problemami.
Z pierwszej części projektu wypłynęła potrzeba stworzenia cyfrowego archiwum społecznego, które będzie służyć prezentacji rosnącego zbioru materiałów archiwalnych, dotyczących pracy w dawnej stoczni. Ten nowy kierunek rozwoju projektu sprawił, że osoby
zaangażowane w pracę rozpoczęły doszkalanie się w obszarach związanych z cyfrową
archiwistyką, archiwami społecznymi i digitalizacją.
W rezultacie powstał bezpłatny audio przewodnik o pracy kobiet w Stoczni Gdańskiej, który można pobrać ze strony: http://art-eria.pl/publikacje.html. W grudniu 2014
roku miała miejsce premiera dwóch słuchowisk również związanych z tym tematem.
Dobre praktyki projektu spisano i zamieszczono na stronie: http://metropolitanka.ikm.
gda.pl/dzialania/sjk/dobre-praktyki-sjk/. Dotyczą one nie tylko wskazówek technicznych
i technologicznych, lecz także zagadnień takich jak przygotowanie do przeprowadzenia wywiadu czy nawiązywanie relacji z rozmówcami i rozmówczyniami. Znajdują
się tam również informacje o tym, z jakich darmowych narzędzi można korzystać
podczas pracy zespołowej i koordynacji działań kilkunastu osób. Wszystkie materiały,
które powstały podczas projektu, są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie
autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska lub Creative Commons Uznanie
autorstwa-Bez utworów zależnych 3.0 Polska. Dzięki temu możliwe jest ich szerokie
wykorzystanie.
Proces uczenia się dotyczy także zespołu projektowego. Do kolejnego etapu projektu
zostaną włączeni seniorzy i seniorki. Będą oni nabywać nowe kompetencje, uczestniczyć w warsztatach rozwijających umiejętności posługiwania się nowymi technologiami
– dla niektórych z nich będzie to pierwszy kontakt z takimi narzędziami. Rola nowych
uczestników nie będzie polegała tylko na konsultowaniu powstających produktów, lecz
także na ich aktywnym udziale w tworzeniu aplikacji na urządzenia mobilne oraz słu-
207
chowisk. Dodatkowo potrzeby nabywania konkretnych umiejętności i wiedzy, zgłaszane
przez seniorki i seniorów, będą wpływały na program szkoleń. Co niezwykle istotne –
pretekstem do zdobywania nowych kompetencji będzie temat ważny dla wielu z nich,
związanych zawodowo lub rodzinnie z dawną Stocznią Gdańską, co zwiększy zaangażowanie w proponowane działania.
208
Międzyszkolna akcja
awatarkowa, czyli
„Filcowała igła z nitką”
Wyzwanie:
Edukacja w dzisiejszych czasach powinna skupiać się nie tylko na przekazywaniu uczniom
wiedzy teoretycznej. Należy również rozwijać u dzieci umiejętności przydatne w życiu
oraz kompetencje społeczne. Punktem wyjścia do realizacji projektu jest platforma ClassDojo wykorzystywana przez wielu nauczycieli w edukacji wczesnoszkolnej.
Przebieg projektu:
W ramach zajęć technicznych dla gimnazjalistek II i III klas prowadzę zajęcia z rękodzieła, na
których od początku do końca wszystkie prace wykonujemy ręcznie. Projekt Filcowała igła
z nitką polega na szyciu awatarków dla uczniów klas I–III z wybranej szkoły podstawowej w
Polsce. Awatarki to spersonalizowane, kolorowe stworki, które najpierw uczniowie wybierają
na platformie ClassDojo. Następnie uczennice gimnazjum, na podstawie zdjęcia klasowych
stworków, mają za zadanie wybrać osobę, dla której uszyją konkretnego awatarka. Zajęcia
odbywają się co dwa tygodnie w blokach dwugodzinnych. Uczennice realizują kolejne etapy
tworzenia awatarka: narysowanie szablonu na papierze, kolorystyczny dobór filcu i nici,
przeniesienie szablonu na materiał i wycinanie, przyszywanie drobnych elementów (oczu,
zębów, buzi, brwi, dodatków specjalnych), zszywanie awatarka ozdobnym ściegiem dzierganym i wypełnianie go silikonowymi kulkami. Wszystkie etapy powstawania awatarków są
dokumentowane i prezentowane na blogu HANDMADE (http://www.handmade-pielgrzymowice.blogspot.com).
Na zakończenie pracy uczennice wysyłają gotowe awatarki do wybranej wcześniej szkoły.
Dodatkowo załączają krótkie filmiki, w których przedstawiają się i pozdrawiają dziecko, dla
którego uszyły awatarka. Młodsi uczniowie w ramach rewanżu często także przygotowują
niespodzianki dla starszych koleżanek – samodzielnie wykonane kartki, drobne upominki lub
filmiki z podziękowaniami. Nie ma chyba lepszego sposobu, aby uczyć młodych ludzi empatii,
209
wrażliwości i bezinteresowności. Dzięki awatarkowej akcji uczennice doświadczają sytuacji,
w której dają, nie oczekując niczego w zamian i jednocześnie czerpią z tego wielką radość.
Projekt niesie za sobą wielkie pokłady pozytywnych emocji.
Dotychczas udało się zrealizować dwie akcje awatarkowe:
• pierwszą we współpracy z panią Moniką Walkowiak i jej I klasą ze Szkoły Podstawowej w
Kamieńcu Wrocławskim
http://handmade-pielgrzymowice.blogspot.com/search/label/Kamieniec Wrocławski
• drugą we współpracy z panią Jolantą Okuniewską i jej III klasą ze Szkoły Podstawowej w
Olsztynie
http://handmade-pielgrzymowice.blogspot.com/search/label/Olsztyn
W międzyczasie powstają dodatkowe filcowe stworko-potworki, które są sprzedawane
na organizowanych przez uczennice szkolnych jarmarkach.
210
Monika Mizerska, Wojciech Wiśniowski
WSPÓŁCZESNA EDUKACJA
JEST MULTIMODALNA
WSPÓŁCZESNA
EDUKACJA JEST
MULTIMODALNA
Sposób, w jaki się porozumiewamy, bardzo się zmienił, a zmiany te nasilają się, w miarę jak
technologia cyfrowa staje się coraz bardziej dostępna i mobilna. Dziś możemy porozumiewać się bardzo szybko za pomocą kombinacji tekstów, zdjęć, filmów itp., korzystając
z tabletów i smartfonów czy komputerów. Możemy dodawać wpisy do Wiki, prowadzić
blogi, tweetować i publikować treści w różnych serwisach społecznościowych, takich jak
Facebook, YouTube czy Flickr. Możemy błyskawicznie pozyskiwać informacje z sieci i grać
online. To wszystko tworzy nowe środowisko i zmienia sposób, w jaki ludzie przedstawiają
siebie i tworzą relacje.
Prawda jest taka, że komunikacja jest z natury multimodalna: ludzie wykorzystują jednocześnie język, gesty, postawę i inne niewerbalne nośniki jak na przykład obrazy. Często
przeprowadzając badania, korzystamy z różnych mediów. Znajdujemy kreatywne sposoby na zapisywanie tego, co postrzegamy i rozumiemy, takie jak na przykład mapy myśli.
Objaśniamy świat, korzystając z rozmaitych trybów komunikacji: dzieci konstruują multimodalne wiadomości od samego początku, bo dla nich świat z natury jest multimodalny.
Multimodalność to integracja zbioru trybów, takich jak dźwięk, kolor, tekst, obraz itp., jako
środków do tworzenia bardziej złożonego przekazu, o bogatszym znaczeniu niż przekaz
wykorzystujący tylko jeden tryb. Umiejętność posługiwania się multimodalną komunikacją
oznacza odczytywanie znaczenia za pomocą czytania, oglądania, rozumienia, reagowania, wchodzenia w interakcję i tworzenia tekstu, także z użyciem multimediów i tekstów
cyfrowych. Różne tryby komunikacji często występują jednocześnie tam, gdzie jeden z
nich dominuje. Na przykład tryb dźwiękowy przeważa w podcastach, a tryb obrazowy
dominuje podczas przetwarzania tekstu na ekranie komputera.
Multimodalność sprawia, że przekaz staje się łatwiejszy do zrozumienia i w ten sposób
ulepsza proces uczenia się. Obraz pokazuje to, czego przeczytanie wymagałoby czasu,
a tekst pisany pomaga wyjaśnić to, co trudno pokazać za pomocą obrazów. Multimodalność pozwala ludziom przyswajać pojęcia poprzez wykorzystanie i integrację różnych
zdolności umysłowych. Pomaga zyskać szersze spojrzenie na świat i osiągać więcej.
W erze informacji przydaje się zwłaszcza uczniom, którzy muszą sobie radzić z dużą ilością
danych, zarówno w otaczającym ich świecie, jak i w szkolnych programach nauczania.
212
V. NOWOCZESNA EDUKACJA JEST MULTIMODALNA
Zapamiętujemy
Wykorzystanie przekazu
wizualnego wzrosło
10%
tego, co słyszymy
o 400% w literaturze
(od 1990 r.)1
40%
tego, co czytamy
o 9900% w Internecie
(od 2000 r.)2
80%
tego, co widzimy lub robimy
o 142% w prasie
(między 1885 a 1994 r.)3
Style uczenia się
30%
Słuchowcy
uczą się, słysząc
65%
5%
Wzrokowcy
uczą się, patrząc
Kinestetycy
uczą się, odczuwając lub doświadczając
Kolorowe obrazy
zwiększają chęć
czytania o 80%4
Wzrokowcy uczą się z
1 Google Ngram Viewer
2 Google Trends
3 Zacks, J., Levy, E., Tversky, B., Schinao, D. (2002). Graphs in Print, Diagrammatic Representation and Reasoning, London: Springer-Verlag.
4 Green, R. (1989). The Persuasive Properties of Color, Marketing Communications.
V
Nowoczesna edukacja jest multimodalna
1.
2.
3.
4.
Alfabetyzm wizualny
Rzeczywistość rozszerzona
Nauka oparta na gestach
Snack learning
Porady i wskazówki
1.
2.
3.
Studium przypadku: Zespołowe tworzenie zasobów multimedialnych
i rozpowszechnianie ich w Internecie
Studium przypadku: W krainie bajek braci Grimm – język niemiecki inaczej
Studium przypadku: Stworzenie edukacyjnego wideobloga „Instrukcja obsługi
języka polskiego”
214
V. Nowoczesna edukacja jest multimodalna
ALFABETYZM WIZUALNY
Monika Mizerska
ALFABETYZM WIZUALNY
 Uczymy się widzieć lepiej 
Myślenie wizualne, edukacja wizualna, program nauczania zorientowany na obraz,
media wizualne, teksty wizualne, myślenie obrazami, język obrazowy, wyszukiwanie
wizualne, intermedialność, wizualizacja wiedzy, alfabetyzm medialny, komunikacja
wizualna, wiedza wizualna, multimodalność, alfabetyzm multimodalny, visual literacy
Alfabetyzm wizualny to w skrócie umiejętność tworzenia i konsumpcji przekazu wizualnego. To zdolność „czytania” znaczenia we wszystkim, co widzimy. Rozszerza podstawowe znaczenie określenia „umiejętność czytania i pisania” (ang. literacy) przekonaniem,
że obraz może zostać „przeczytany” i może komunikować znaczenie. Alfabetyzm wizualny to również umiejętność oceny, wykorzystywania w praktyce i tworzenia wizualnych
reprezentacji danego pojęcia. To klucz do umiejętności sensorycznych, podstawowy
aspekt myślenia krytycznego. I jest to umiejętność, której trzeba się nauczyć. Uczniowie
muszą wiedzieć, jak wykorzystywać własne zmysły jak najbardziej efektywnie.
Zdobywanie umiejętności wizualnych wykracza poza szkolną klasę i jest potrzebne w
każdym aspekcie życia, w tym także w karierach zawodowych: lekarze, pielęgniarki, reporterzy, policjanci, hydraulicy, kierowcy autobusów, kucharze i wielu innych korzystają z tej
umiejętności w codziennym życiu zawodowym. Choć jest to podstawowa umiejętność
ludzka (70% receptorów zmysłowych znajduje się w naszych oczach), nabiera specjalnego
znaczenia w erze technologii. Weźmy na przykład podręczniki – jest w nich dużo obrazów, ale są one jedynie dodatkiem do tekstu pisanego. A powinno być odwrotnie: obrazy
powinny być główną treścią, wspieraną przez towarzyszący im tekst.
Ludzie są zaprojektowani do percepcji wizualnej: 70% receptorów zmysłowych jest zlokalizowanych w oczach, a prawie połowa mózgu jest zaangażowana w przetwarzanie obrazów. Dlaczego więc tak dużo mówimy w trakcie procesu edukacyjnego? Musimy zacząć
wykorzystywać więcej obrazów w edukacji, dążąc do systemu opartego na wizualizacji i
rozwijając u uczniów umiejętności wizualne.
216
Przykładowo, w nauczaniu matematyki pozbywamy się obrazów bardzo szybko, wcześnie wprowadzając metody pisane i algorytmiczne. Zapominamy, że obraz wart jest tysiąc
słów, a strategie, takie jak rysowanie modeli, pomagają sprawić, aby problemy matematyczne, które wydają się skomplikowane, stały się łatwe do zrozumienia.
Nauczyciele często narzekają, że wielu uczniów nie stosuje się do poleceń lub że nie
zapamiętują nic z tego, co im się mówi. Przygotowanie i prezentacja wizualnej alternatywy
dla polecenia czy wykładu zabiera wprawdzie więcej czasu, ale powtarzanie lekcji bądź
zadania jest jeszcze bardziej czasochłonne.
Dzisiejsi uczniowie dobrze się znają na mediach, dorastając wśród programów telewizyjnych, gier wideo, obrazów komputerowych, filmów i reklam. Jeśli chcemy ich uczyć,
najpierw musimy do nich dotrzeć, wprowadzając media wizualne do szkół i posługując się
tym samym językiem, co oni.
.. Geneza
• Operowanie obrazami jest podstawową
umiejętnością w czasach globalizacji i
cyfryzacji
• Środowisko szkolne musi się dostosowywać do życia uczniów i ich stylu uczenia
się
• Pomaga interpretować media wizualne
oraz sztukę i rozumieć znaczenie, które
wcześniej nie było dostrzegane
• Wspiera proces myślenia analitycznego
na temat znaczeń i przedstawianie
konkretnego znaczenia w komunikatach
tekstowych
• Pomaga być bardziej świadomym konsumentem wszystkich mediów wizualnych, np. reklam
• Wspiera proces stawania się dojrzałym
czytelnikiem, który lubi czytać, tworząc
w myślach obrazy, ucząc się słownictwa
i nowych pojęć
• Pomaga uczyć się jak tworzyć media
wizualne
• Wspiera kreatywność i analizę oraz pisanie i tworzenie obrazów myślowych
Wyzwania
• Nauczyciele mogą nie być w stanie
nauczać umiejętności wizualnych, jeśli
sami ich nie posiadają
• Obrazowe przedstawienie pojęcia może
być bardziej przekonujące niż samo
pojęcie w rzeczywistości – możliwa jest
manipulacja
• Skuteczność edukacji wizualnej w
dużym stopniu zależy od doświadczenia
ucznia
217
• Wizualizacja może odwracać uwagę od
głównego celu
ÊÊ
Powiązane trendy
• Pomoce wizualne są kosztowne nie
tylko pod względem ceny, lecz także
czasu, sprzętu i umiejętności
Uczenie kontekstowe
íí
• Temat „wiedzy wizualnej" w australijskiej
edukacji
http://www.australiancurriculum.edu.au/generalcapabilities/literacy/
organising-elements/visual-knowledge
• Wirtualna tablica korkowa Lino
0101011101000101100010010001
0101110100010110011101000101
1001110100010110010001010001
0001101110000110101010100011
1010101000110110111000001111
111000101010010100011100000
0111111010101010101011110101
0 1 0 1 0 1 0 30 1 20 110. 1. 0. 1 0 1 1 1 0 1 0 0 0 1 0 1 1
000100100010101110100010110
0111010001011001110100010110
010001010001000110111000011
0101010100011101010100011011
Nauka kodowania
http://en.linoit.com/
A
http://www.pinterest.com/
A
• Portal społecznościowy Pinterest
Odwrócona klasa
• Aplikacja do tworzenia kolaży Pic Stitch
https://itunes.apple.com/us/app/pic-stitch/
id454768104?mt=8
• Rozwiązanie do wizualnego organizowania projektów i zadań Symphonical
https://symphonical.com/
• Inteligentna galeria My Roll
http://www.myroll.com/
• Edytor Kanvas
https://itunes.apple.com/gb/app/kanvas/
id653298682?mt=8
• Edytor zdjęć Over
http://madewithover.com/
• Platforma do „wizualnego pisania” Write
About This http://www.writeaboutapp.com/
218
RZECZYWISTOŚĆ
ROZSZERZONA
Wojciech Wiśniowski
RZECZYWISTOŚĆ
ROZSZERZONA
 Rozszerzenie ludzkiej percepcji 
Internet rzeczy, autentyczne uczenie się, dane sensoryczne generowane komputerowo,
zmodyfikowana rzeczywistość, rzeczywistość mieszana
Pojęcie „rzeczywistość rozszerzona" (ang. augmented reality, AR) oznacza rozszerzenie
rzeczywistości widzianej przez użytkownika poprzez dodanie do niej dodatkowej informacji przez urządzenia, takie jak laptop, tablet czy smartfon. Taka dodatkowa informacja
może przyjąć formę grafik, dźwięków, animacji, współrzędnych GPS lub informacji zwrotnej, nałożonych na autentyczne obrazy. AR rozbudowuje wizualny obraz świata wokół
nas. W ten sposób prawdziwy świat staje się interaktywny i zostaje poddany cyfrowej
obróbce. Ronald Azuma, pionier i innowator technologii AR, określił trzy główne cechy
rzeczywistości rozszerzonej:
• łączy wirtualne i autentyczne obiekty w prawdziwym świecie
• pozwala na interakcję w czasie rzeczywistym
• obrazy prawdziwe i wirtualne są do siebie dokładnie dopasowane
Dokładne dopasowanie obrazów prawdziwych i wirtualnych, zwłaszcza w wypadku interakcji w czasie rzeczywistym i poruszania się obiektów, jest bardzo trudne. Dlatego też niektóre
aplikacje AR działają z wykorzystaniem prawdziwych obiektów, np. plastikowych lub papierowych karteczek ze specjalnym elementem graficznym, który pozwala oprogramowaniu
zidentyfikować dany obiekt, dzięki czemu użytkownik może nim sterować. Aplikacje AR
mogą znaleźć zastosowanie w różnych dziedzinach życia, np. przeglądarki AR (w pewnym
sensie trzecie oko), gry MMO, wykrywanie przestępstw, a także edukacja.
220
Łącząc autentyczne obrazy z informacjami wirtualnymi generowanymi przez oprogramowanie, technologia ta oferuje natychmiastową i błyskawiczną naukę poprzez ukazanie teorii
w odpowiednim kontekście w prawdziwym życiu.
.. Geneza
Wyzwania
• Mobilność uczniów i potrzeba natychmiastowego dostępu do informacji
• Niebezpieczeństwo odwrócenia uwagi
uczniów od istotnych treści
edukacyjnych przez innowacyjność
i atrakcyjność zastosowanej technologii
• Możliwość zintensyfikowania percepcji rzeczywistości poprzez urządzenia
mobilne
• Potrzeba umiejscowienia wiedzy w
kontekście oraz możliwość czerpania
wiedzy z otoczenia
• Brak przetestowania i udowodnienia, w
jakich obszarach edukacyjnych wykorzystanie AR mogłoby przynieść korzyści
íí
Możliwości i korzyści
• Spersonalizowanie procesu nauki i uczynienie go bardziej znaczącym poprzez
odwołanie się do prawdziwych doświadczeń
• Zwiększenie zaangażowania uczniów,
zapewnienie interakcji i koniecznego
wsparcia
• Ułatwienie uczniom szerszego zrozumienia treści oraz informacji z ich
otoczenia
• Umożliwienie stworzenia realistycznych
modeli poprzez ukazanie uczniom trójwymiarowego charakteru prawdziwego
świata, zależnego od kontekstu
• Rozwiązanie SixthSense
http://www.pranavmistry.com/projects/
sixthsense/
• Gra AR Buffalo Hunt
http://gameslab.radford.edu/ROAR/games/
buffalo-hunt.html
• Aplikacja mobilna o kosmosie GoS-kyWatch Planetarium
http://www.youtube.com
/watch?v=S-yRIH-bHDw
• Platforma ARIS do tworzenia gier mobilnych i grania
http://arisgames.org/
• Szkoła podstawowa St Mary's Primary
School w Norton-le-Moors w Wielkiej
Brytanii, która korzysta z semakodów
http://news.bbc.co.uk/local/stoke/hi/
people_and_places/newsid_9371000/9371536.stm
221
• Przykłady aplikacji AR
http://www.digitaltrends.com/mobile/best-augmented-reality-apps/
• Przykłady wykorzystania AR w edukacji
http://www.educatorstechnology.com/
2013/06/20-ways-to-use-augmented
-reality-in.html
• Wirtualne laboratorium chemiczne
Professor Why – gra AR
http://professor-why.pl/
ÊÊ
Powiązane trendy
Internet rzeczy
Holografia
Technologia noszona
Nauka oparta na gestach
222
NAUKA OPARTA
NA GESTACH
NAUKA OPARTA
NA GESTACH
 Ucz się całym ciałem 
Kinestetyczne uczenie się, inteligencja fizyczno-kinestetyczna, techniki rozpoznawania
gestów, aktywna nauka, edukacja z wykorzystaniem Kinect, nauka oparta na ruchu
Gesty od zawsze były uniwersalnym sposobem komunikacji międzyludzkiej. Co więcej,
ten naturalny rodzaj komunikacji jako jeden z pierwszych sposobów porozumiewania
się z innymi ludźmi jest stosowany przez małe dzieci. Kontakt z urządzeniem za pomocą
gestów jest dla nas bardziej naturalny niż nawigacja myszką czy klawiaturą. Obecnie
wiele urządzeń wykrywa ruchy użytkownika, umożliwiając obsługę oprogramowania
poprzez ruszanie dłońmi, wykonanie określonego gestu lub zmianę pozycji samego
urządzenia. W znacznym stopniu ułatwia to współpracę z oprogramowaniem, przenosząc niejako użytkownika w wirtualny świat i pozwalając mu na instynktowną obsługę
oraz lepszą interakcję z programem. Nauka oparta na gestach ma jedną podstawową
zaletę, której nie oferują inne metody: nie pozwala na bierny udział w procesie uczenia
się. Dzięki nauce poprzez gesty można stworzyć i propagować prawdziwie interaktywne
klasy.
Interfejs mózg-komputer umożliwia odczytywanie przez komputer sygnałów EEG bezpośrednio z mózgu człowieka, co ułatwia bezpośrednią komunikację. Odczytywanie i
potencjalne wzmocnienie fal mózgowych to wciąż niewykorzystana sfera edukacyjnych
możliwości. Szybki rozwój w tej dziedzinie oraz w obszarze nauk dotyczących snów, ich
faz i wpływu na proces uczenia się mogą wkrótce zrewolucjonizować nasze rozumienie
procesu przyswajania wiedzy przez mózg.
224
.. Geneza
• Potrzeba zmiany przestarzałej formy
komunikacji z urządzeniem za pomocą
myszki lub klawiatury na nową dla
urządzeń nowych generacji, takich jak
smartfony i tablety
• Potrzeba uaktywnienia procesu uczenia
się (ruch aktywuje umysł), zmiany na
interakcję
• Potrzeba stworzenia intuicyjnego interfejsu
• Promowanie współpracy poprzez zaangażowanie w pracę grupową i rozwijanie
umiejętności rozwiązywania problemów
Wyzwania
• Zbyt wysokie koszty urządzeń w porównaniu do odniesionych korzyści
• Możliwość utrudnienia koncentracji
podczas nauki
• Konieczność zapewnienia odpowiedniej
przestrzeni, aby zapobiec ewentualnym
obrażeniom ciała
Możliwości i korzyści
• Umożliwienie wszystkim uczniom
osiągnięcia lepszych wyników metodą
kinestetyczną
íí
• Zastosowanie technik wykrywania
gestów w edukacji
• Zwiększenie zaangażowania uczniów
w proces edukacyjny
• Rozwijanie zdolności kinestetycznych
i wspieranie metody aktywnej nauki
https://education-2025.wikispaces.com/
Gesture-Based+Computing
• Systemy Nintento Wii, Kinect, KinectEducation http://www.kinecteducation.com/
blog/tag/kinecteducation/
• Przeniesienie technologii do rzeczywistego świata, gdzie ruch i reakcje są
bardziej instynktowne
• Wspomaganie uczniów o specjalnych
potrzebach edukacyjnych i dzieci niepełnosprawnych (wspomaganie rozwoju
umiejętności i ułatwianie działania)
• Projekty Kinect Nat Geo TV, EyeMusic
http://www.cs.uoregon.edu/Research/
cm-hci/EyeMusic/
• Projekt Virtual Autopsy Table
https://www.tii.se/projects/autopsy
• Rozwiązanie Emotiv Epoc
• Wspomaganie aktywności, które pomagają rozwijać kompetencje społeczne
http://www.emotiv.com/
• Rozwiązanie SixthSense
http://www.pranavmistry.com/projects/
sixthsense/
225
ÊÊ
Powiązane trendy
Edukacja mobilna
1
+
2
=
Edurozrywka
Edukacja poprzez gry
Technologia noszona
226
SNACK LEARNING
SNACK LEARNING
 Niewielkie i smaczne kąski wiedzy 
Nauka w małych porcjach (ang. bite-sized learning, bite-sized training), nauka w czasie
przekąski (ang. snack time learning, snack-sized learning)
Termin „snack learning" pochodzi od skojarzenia niewielkiej porcji jednorazowo przyswajanej wiedzy i odnosi się do edukacji podawanej w takich właśnie niewielkich kęsach
(ang. bite). Metafora określa sposób, w jaki „kawałek” wiedzy jest przekazywany uczniowi,
tak aby mógł go łatwo przyswoić. Dzięki temu nie wykracza on poza możliwości percepcji ucznia i łatwo jest na nim skupić uwagę.
Zgodnie z tą metodą nauczania uczeń koncentruje się na jednym zagadnieniu, które jest
wyjaśnione w jasny i zwięzły sposób oraz poparte przykładami. W metodzie bite-sized
learning często wykorzystuje się multimedia, np. filmy, krótkie animacje lub interaktywne
prezentacje. Dzięki temu łatwiej jest przyciągnąć uwagę uczniów niż przykładowo za
pomocą tekstów w podręcznikach. W snack learning wykorzystuje się moc nowoczesnych technologii, a zwłaszcza urządzeń mobilnych, dziś ogólnodostępnych. Połączenie urządzeń i „kęsów” wiedzy umożliwia uczniom sprawne „przemieszczanie się” w
każdym momencie pomiędzy ekranem mobilnego urządzenia, pulpitem komputera i
odwrotnie. Ponadto dzięki podziałowi treści edukacyjnych na małe, łatwe do przetworzenia porcje w dłuższej perspektywie czasu można lepiej przyswajać wiedzę krok po
kroku, a to zazwyczaj zwiększa tempo nauki.
228
.. Geneza
Wyzwania
• Dostrzeżenie ograniczonej zdolności
koncentracji i krótkiego okresu skupienia
uwagi u uczniów
• Brak czasu na należyte przyswojenie
materiału
• Zbyt powierzchowne uczenie się
• Niewystarczająca ilość czasu potrzebnego na przyswojenie wiedzy w klasycznym modelu uczenia
• Niewystarczająca ilość czasu na refleksje
i pytania
• Potrzeba pracy wielozadaniowej
• Ograniczenia w przyswajaniu wiedzy
i zdolności zapamiętywania
• Rosnąca potrzeba natychmiastowego
dostępu do informacji
• Potrzeba przyswajania informacji
podzielonych na porcje
• Możliwość zastosowania
w efektywnym procesie uczenia
(model powtórz > odśwież > utrwal)
íí
• mobile Comprehensive Curriculum
– interaktywny kurs przeznaczony na
urządzenia mobilne z biologii, chemii, matematyki, fizyki, nauk ścisłych
i przedmiotów humanistycznych dla
gimnazjalistów i uczniów szkół ponadgimnazjalnych, stworzony przez Young
Digital Planet
• Matematyczne gry edukacyjne, animacje
i narzędzia interaktywne
http://mathsnacks.com/index.html
• Uczenie w wolnym czasie
• Rozwiązanie Snack Learning®
na Metriss.com dla korporacji
• Możliwość wydłużenia okresu skupienia
uwagi u uczniów
• Zmaksymalizowanie cyklu pamięciowego
http://www.metriss.com.au/snack-learning
• Kursy online metodą snack learning
http://www.mindtools.com/pages/club/
BST.htm
• Kursy metodą bite-sized learning
http://www.bitesizelearning.net/
• Możliwość nauki krok po kroku oraz
poprawienia wyników uczniów
• Ugruntowanie i pogłębienie zdobywanej
wiedzy
229
ÊÊ
Powiązane trendy
zawodowe
Edukacja mobilna
Nauka oparta
na kompetencjach
230
Radosław Bomba
PORADY I WSKAZÓWKI
PORADY I WSKAZÓWKI
Jak przygotowywać zespołowo internetowe zasoby z materiałami multimedialnymi?
Porady na przykładzie projektów „Wizualizacja sztuki” i „MedialabUMCS”
• Poświęć jedne zajęcia na określenie ogólnego tematu projektu (np. sztuka współczesna,
kultura popularna). Pozwoli to uniknąć chaosu w kolejnych etapach projektu
• Aby lepiej planować działania, wykorzystaj narzędzia do graficznego porządkowania
informacji, np. mapy myśli. Możesz w tym celu użyć aplikacji takich jak: coggle.it, Bluemind (http://blumind.org/), Exobrain (http://www.exobrain.co/)
• Wykorzystaj otwarte narzędzia i aplikacje służące do wizualnej prezentacji danych i
tworzenia infografik. W ten sposób tworzone projekty będą bardziej atrakcyjne i różnorodne. W tym celu możesz skorzystać z aplikacji, takich jak: Piktochart (http://www.
piktochart.com), Ease.ly (http://www.easel.ly)
• Prezentuj dane liczbowe za pomocą aplikacji, które umożliwiają łatwą integrację przygotowanej wizualizacji na blogach i stronach www. Użytecznym narzędziem do takiej
prezentacji danych liczbowych jest otwarta aplikacja Datawrapper (http://www.datawrapper.de)
• Zachęcaj uczestników warsztatów do tworzenia cyfrowych narracji wykorzystujących
różnorodne materiały multimedialne. Pomocne w tej pracy będą aplikacje, takie jak:
MyHistro (http://www.myhistro.com), TikiToki (http://www.tiki-toki.com), Dipity (http://www.
dipity.com)
• Stwórz grupę dyskusyjną, wykorzystując media społecznościowe (np. Facebook lub
Google). Na pewno ułatwi to komunikację
• Wykorzystaj ją jako miejsce do dzielenia się wiedzą, zasobami i informacjami o narzędziach sieciowych i zasobach internetowych, które można wykorzystać w projekcie
• Przygotuj stronę internetową lub bloga, gdzie będą zamieszczane projekty
(np. http://tumblr.com, http://blogger.com lub http://wordpress.org)
• Przygotowane projekty omawiaj wspólnie na zajęciach grupowych
• Jeżeli chcesz bardziej zaangażować uczestników poszczególnych zespołów w pracę,
po prezentacji przygotowanych materiałów zaproponuj głosowanie i zamieść na stronie
232
projektu tylko te materiały, które zostały najlepiej ocenione przez wszystkich
• Zapoznaj się z problematyką dotyczącą otwartych zasobów internetowych, otwartych
licencji Creative Commons, domeny publicznej, a następnie przedyskutuj te kwestie z
uczestnikami projektu.
• Stwórz razem z uczestnikami dzielony dokument na dysku sieciowym (np. Google Dysk)
z otwartymi zasobami internetowymi, które mogą być wykorzystane do tworzenia projektów multimedialnych.
• Kontroluj postępy w pracy każdego zespołu.
• Podpowiadaj, w jaki sposób można bardziej zdynamizować i urozmaicić pracę nad projektem, np. poprzez podzielenie projektu finalnego na kilka mniejszych podprojektów.
233
234
STUDIUM PRZYPADKU
Radosław Bomba
Zespołowe tworzenie zasobów
multimedialnych i rozpowszechnianie ich w Internecie
Wyzwanie:
Projekty Wizualizacja sztuki i MedialabUMCS były realizowane w Instytucie Kulturoznawstwa w ramach zajęć z przedmiotu Multimedia i edytory obrazu. Inspiracją dla prezentowanych działań była wizualizacja danych, dziennikarstwo społeczne, dziennikarstwo
wykorzystujące duże ilości danych (ang. big data journalism) i humanistyka cyfrowa.
Celem podjętych przedsięwzięć miało być stworzenie otwartej przestrzeni twórczej,
wykorzystującej nowe media do badania, wizualizowania i tworzenia cyfrowych opowieści o kulturze (ang. digital storytelling).
Przebieg projektu:
Projekty Wizualizacja sztuki i MedialabUMCS tworzono w ramach zajęć akademickich,
dlatego studenci mieli łącznie 30 godzin lekcyjnych na zrealizowanie przedsięwzięcia.
W kilkuosobowych zespołach samodzielnie określali tematykę swojego multimedialnego projektu. Jedynym ograniczeniem realizowanych zagadnień był temat przewodni,
określony podczas wspólnej dyskusji na początku zajęć. Po dookreśleniu tematyki
prowadzący zajęcia stworzył strony internetowe w celu zamieszczania prac studenckich.
Kolejne spotkania warsztatowe były poświęcone kwestiom otwartych zasobów internetowych. W następnym kroku studenci mieli się zapoznać z otwartymi narzędziami
umożliwiającymi współpracę w sieci (Dysk Google, Dropbox, TitanPad) oraz z narzędziami służącymi do wizualnej prezentacji treści w Internecie. Zostały wykorzystane
m.in. narzędzia do analizy trendów kulturowych (Google Ngram Viewer), tworzenia
infografik (Piktochart), interaktywnych osi czasu (TimelineJS), a także bardziej zaawansowane narzędzia do wizualizacji sieci (Gephi) i analizy dużej ilości obrazów (ImagePlot).
Wszystkie programy są otwarte i bezpłatne. Finał projektu odbył się w formie wizualizacji prac studentów.
236
W wypadku obu projektów w końcowym efekcie stworzono portal z pracami studentów,
które zostały zrealizowane w trakcie zajęć (Wizualizacja sztuki http://ww.wizualizacjasztuki.
umcs.lublin.pl oraz MedialabUMCS http://www.medialab.umcs.lublin.pl).
Do realizacji tego typu przedsięwzięcia wystarczy stworzenie bloga oraz otwarte narzędzia do wizualizacji danych i tworzenia opowieści cyfrowych dostępne w Internecie.
237
W krainie bajek braci Grimm –
język niemiecki inaczej
Wyzwanie:
Punktem wyjścia do działania są obowiązkowe gimnazjalne projekty edukacyjne. Grupy
uczniów, które zgłaszają chęć wzięcia udziału w projektach gimnazjalnych dotyczących
języka niemieckiego, uczestniczą w cyklu prezentowania znanych bajek braci Grimm w
nowoczesnej odsłonie.
Przebieg projektu:
Zadaniem uczniów jest przygotowanie ekranizacji lub inscenizacji konkretnej bajki braci
Grimm w języku niemieckim. Scenariusz powinien zostać uproszczony, fabuła ma
być zaadaptowana do realiów współczesnych oraz przedstawiona w sposób zabawny.
Grupa uczniów może liczyć od czterech do siedmiu osób. Uczniowie sami dobierają
się i tworzą grupę. Następnie wybierają lidera, którego zadaniem jest prowadzenie
bloga oraz na bieżąco informowanie na nim o postępach, kolejnych planach, podjętych
działaniach, spotkaniach z nauczycielem opiekunem i tych w grupie. O szacie graficznej
bloga i ogólnym jego wyglądzie decyduje lider w porozumieniu z grupą. Uczniowie z
nauczycielem podpisują kontrakt, ustalają harmonogram działań oraz podział zadań na
poszczególnych członków. Swoje zmagania opisują na blogu. Zadania dotyczą zajęcia
się: scenografią, rekwizytami, wyszukiwaniem podkładu muzycznego oraz odpowiednich dźwięków na wolnych licencjach, montażem filmu i wyszukiwaniem zdjęć na
wolnych licencjach, promocją projektu, czyli przygotowaniem plakatów, zaproszeń oraz
akcji promocyjnej w Internecie. Scenariusz tworzą wszyscy, wspólnie ustalają podział
ról oraz zadań, zaś tłumaczeniem swojej roli zajmuje się każdy osobno. Spotkania z
nauczycielem odbywają się w ustalonych terminach, jednak nie częściej niż raz na miesiącu. Aby lepiej się komunikować, uczniowie tworzą także grupę na portalu społecznościowym Facebook, gdzie na bieżąco omawiają aktualne sprawy.
238
Uczniowie, pracując nad projektem, realizują szereg zadań kształtujących kompetencje
społeczne: uczą się współpracy w grupie, odpowiedzialności, wzajemnej pomocy, punktualności, cierpliwości, asertywności. Rozwijają swoje umiejętności informatyczne oraz
artystyczne, uczą się poszanowania praw autorskich. Często odnajdują się w sytuacjach,
kiedy stają twarzą w twarz z własnymi lękami i oporami. W ramach pracy projektowej
uczniowie wykorzystują nowoczesne technologie. Oprócz bloga tworzą i montują filmiki,
pokazy slajdów, tworzą interakcje na platformie LearningApps lub fiszki z nowo poznanych słówek na platformie Quizlet. Na zakończenie działań w projekcie prezentują swoje
dokonania przed publicznością reprezentowaną przez społeczność szkolną, nauczycieli,
rodziców oraz innych zaproszonych gości. Z racji tego, że jest to projekt z języka niemieckiego, uczniowie rozwijają umiejętność mówienia w języku obcym, osłuchują się i
oswajają z prawidłową wymową, a także przyswajają nowe słownictwo.
Przykłady blogów prowadzonych przez uczniów w ramach projektów:
Aschenputtel – Kopciuszek
http://projektaschenputtel.blogspot.com/
Schneewittchen – Królewna Śnieżka
http://projektkrolewnasniezka.blogspot.com/
Hansel Und Gretel – Jaś i Małgosia
http://projekthanselundgretel.blogspot.com/.
239
Katarzyna Krywult
Stworzenie edukacyjnego
wideobloga „Instrukcja obsługi
języka polskiego”
Wyzwanie:
W nowoczesnej edukacji powinno się odnajdywać i rozwijać wszystkie zdolności dziecka,
autentycznie inspirować, rozpalać jego wyobraźnię i motywację. Nie jest to zadanie łatwe,
ale możliwe do wykonania. Jako nauczycielka języka polskiego mam świadomość, że moi
uczniowie mogą nie przepadać za czytaniem, być może nie lubią ortografii, nie bawi ich
słowotwórstwo i nie czują się w swoim żywiole podczas analizy środków poetyckich. Co
należałoby zrobić, żeby zmienić ich nastawienie do takich zadań? Trzeba pomóc każdemu
uczniowi odnaleźć jego własne środki wyrazu, wesprzeć go w odkrywaniu i rozwijaniu
umiejętności językowych i komunikacyjnych. A doskonałym narzędziem służącym do tego
jest wideoblog.
Przebieg projektu:
W projekcie bierze udział 12-osobowa grupa uczniów z klas IV–VI szkoły podstawowej
oraz I–II gimnazjum. W ramach kółka medialnego uczniowie tworzą scenariusze filmików
edukacyjnych, związanych z daną dziedziną języka polskiego (ortografią, frazeologizmami,
słowotwórstwem, gatunkami literackimi itp.). Dzieci dzielą się zadaniami w zależności od
swoich umiejętności i chęci zaangażowania się. Wachlarz zadań do wyboru jest ogromny:
rozstawianie statywu, obsługa aparatu, uczenie się ról, przygotowanie rekwizytów, wystąpienie przed kamerą, tworzenie napisów na tablicy do animacji poklatkowej, montowanie
filmów, obsługa bloga (umieszczanie filmów, odpowiadanie na komentarze). Każdy uczeń,
bez względu na wiek czy umiejętności, znajdzie jakieś zadanie dla siebie. W ten sposób
w ramach pracy grupowej powstają filmiki będące świetną pomocą dydaktyczną. Projekt
rozpoczął się w marcu 2013 roku i nieustannie cieszy się dużym zainteresowaniem dzieci
i młodzieży.
240
Ogólnodostępny wideoblog: http://instrukcjaobslugijezykapolskiego.blogspot.com zawiera
już ponad 20 krótkich filmików – instrukcji dotyczących wiedzy i umiejętności opisanych
w podstawie programowej nauczania języka polskiego. Filmiki zostały stworzone przez
dzieci dla dzieci. Nagrywanie filmów edukacyjnych to nie tylko doskonałe podsumowanie
i utrwalenie wiedzy z języka polskiego dla uczniów, którzy biorą udział w projekcie, lecz
także pomoc dydaktyczna dla innych. Można ją wykorzystać w każdym momencie lekcji
(jako wprowadzenie, ćwiczenie bądź podsumowanie tematu), a także w domu (np. analiza
przykładu użytego w filmiku w ramach zadania domowego). Kreatywna praca zespołowa
zdalna i w szkole sprzyja ćwiczeniu podstawowych umiejętności, takich jak: czytanie, pisanie, mówienie, słuchanie. Uczniowie tworząc, mają szansę na samorealizację, są zmotywowani do pracy, świadomie się uczą oraz nauczają online.
241
242
NOWOCZESNA EDUKACJA
WYKORZYSTUJE
TECHNOLOGIĘ
NOWOCZESNA EDUKACJA
WYKORZYSTUJE
TECHNOLOGIĘ
Szybko postępujący rozwój technologiczny stanowi źródło zarówno nowych możliwości,
jak i wyzwań dla szkół i całego systemu edukacji. Ale czy technologia jest tak naprawdę
potrzebna w szkołach?
Odpowiedź na to pytanie nie okazuje się prosta. Przyjrzyjmy się bliżej zaletom wykorzystania technologii w edukacji. Można wśród nich wyliczyć: dostęp – poprzez Internet – do
interaktywnych treści multimedialnych oraz wielu przydatnych kursów online, nieosiągalnych nigdzie indziej, a także nowe pomoce naukowe, takie jak np. roboty, hologramy
czy druk 3D. Dzięki technologiom mobilnym, a zwłaszcza urządzeniom noszonym, da
się wyprowadzić edukację poza szkolne mury i zapewnić dzieciom naukę w dowolnym
miejscu, podczas wykonywania codziennych czynności.
Ponadto uczniowie, bez ponoszenia kosztów, mogą uczestniczyć w różnych wydarzeniach edukacyjnych na całym świecie. Wykorzystanie holograficznej teleobecności daje
bowiem poczucie pełnego i rzeczywistego udziału w danym zdarzeniu.
Na progu kolejnej rewolucji przemysłowej i w obliczu szerzącej się kultury Do It Yourself
2.0 (DIY), czyli zrób to sam, instytucje edukacyjne nie mogą ignorować potrzeb przyszłego
rynku pracy. Uczniowie nie tylko pragną nabywać wiedzę dotyczącą rzeczy ważnych,
ale chcą tworzyć to, co ma prawdziwą wartość również poza szkołą. Idealne narzędzie
służące temu celowi stanowi Internet, w którym dzieci i młodzież znajdują odbiorców
swojej pracy. Technologia zapewnia uczniom łączność ze światem, jest źródłem inspiracji,
dostarczając często natychmiastowej informacji zwrotnej na temat ich osiągnięć.
Z drugiej strony wprowadzanie zmian w szkołach, które w cyfrowym świecie są ostatnim bastionem tradycjonalnego nauczania, okazuje się nie lada wyzwaniem. Zazwyczaj
oznacza to problemy związane z koniecznością modernizacji infrastruktury technicznej w
placówkach kształcenia. Nie jest to jednak największy kłopot. Dużo poważniejszy stanowi
przekonanie wszystkich osób uczestniczących w procesie edukacji dzieci o słuszności
użycia technologii w szkole. Trzeba udowodnić nauczycielom, edukatorom i rodzicom,
że wykorzystanie rozwiązań technologicznych zwiększy tempo i skuteczność uczenia się
oraz nauczania, że dzięki temu dzieci będą osiągać lepsze wyniki w procesie zdobywania
wiedzy.
244
VI. NOWOCZESNA EDUKACJA WYKORZYSTUJE TECHNOLOGIĘ
Edukacja w erze Internetu
KULTURA MAKERÓW
Ucz się, ucz innych, dziel się
tym, co stworzyłeś
KLOCKI
REWOLUCJA
PRZEMYSŁOWA 4.0
Baw się i ucz, korzystając
z coraz bardziej
skomplikowanych klocków
Ucz się i bądź świadomym
pracownikiem Przemysłu 4.0
DRUKOWANIE
PRZESTRZENNE
Urzeczywistnij wszystko,
co sobie wymyślisz
TECHNOLOGIA
NOSZONA
Noś na sobie urządzenia
i ucz się w trakcie
wszystkiego, co robisz
ROBOTY
INTERNET RZECZY
Ucz się rozwiązywać problemy,
budując i programując własne
roboty
Komunikuj się ze wszystkimi
urządzeniami wokół
i korzystaj z nich
INTERNET
TV NOWEJ GENERACJI
Wyświetlaj treści edukacyjne
na nowoczesnym telewizorze
podłączonym do Internetu
SIEĆ SEMANTYCZNA
Ucz się, używając metatagowanych
treści edukacyjnych znalezionych
w sieci
HOLOGRAFIA
Używaj prawdziwych modeli
holograficznych i bierz udział
w holograficznej komunikacji
V
Nowoczesna edukacja wykorzystuje technologię
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Klocki w edukacji
Roboty w edukacji
Technologia noszona
Holografia
Drukowanie przestrzenne
Kultura makerów
Internet rzeczy
Sieć semantyczna
Porady i wskazówki
1.
Studium przypadku: Organizacja laboratorium edukacyjnego
246
VI. Nowoczesna edukacja wykorzystuje technologię
KLOCKI W EDUKACJI
KLOCKI W EDUKACJI
 Jak dobrze się składa 
Klocki, klocki Lego, Lego Mindstorms
Nikomu chyba nie trzeba tłumaczyć, po co są klocki. Te plastikowe czy drewniane wielościany zna każdy i pewnie niektórzy do dziś jeszcze mają je w swoich domach. Z klockami
stykamy się od dzieciństwa. To właśnie wtedy rozpoczyna się edukacja z ich użyciem – od
momentu, kiedy maluch potrafi utrzymać klocek w dłoni i postawić go na drugim, tworząc swoją pierwszą budowlę.
Z czasem – w miarę jak zdolności przestrzenne, kreatywność i wyobraźnia dziecka zostają
pobudzone – konstrukcje stają coraz bardziej skomplikowane i większe. Niekiedy na klockach pojawiają się litery i dziecko uczy się składać pierwsze słowa oraz proste zdania. Pierwsze klocki to zazwyczaj wielościany zrobione z drewna, pianki lub plastiku. Jednak pisząc o
klockach, nie sposób nie wspomnieć o produktach firmy Lego, które stały się synonimem
klocków na całym świecie. Powstałe w 1949 roku plastikowe klocki Lego znajdują zastosowanie nie tylko jako kreatywne zabawki, ale także jako pomoce w nauczaniu matematyki,
fizyki albo inżynierii. Budując z klocków Lego, dzieci uczą się tabliczki mnożenia, tworzą
modele urządzeń, a nawet budują bardzo zaawansowane roboty. Jednak nauka matematyki,
techniki czy mechaniki nie wyczerpuje wszystkich możliwości zastosowania klocków Lego
w edukacji. Można ich również używać do nauki języka (np. poprawnego budowania zdań
w języku angielskim) lub też biologii, gdy dziecko na podstawie klocków uczy się budowy
organizmów. Interesującym zastosowaniem klocków Lego jest ich wprowadzenie do lekcji
na temat życia – uczenia dzieci o odpowiedzialności, zaufaniu, o różnicach między dobrem
a złem.
Ale klocki to nie tylko fizyczne, realne przedmioty. W ostatnim czasie fenomen stanowi
pewna gra, w której uczestnicy na niczym nieograniczonym terenie mogą tworzyć swoje
własne światy, budując je z trójwymiarowych sześcianów. To Minecraft. Dzięki łatwej
modyfikacji i dużej swobodzie we wprowadzaniu zmian gra ta stała się zarówno obiektem
eksperymentów socjologicznych, jak i elementem edukacji.
248
.. Geneza
Wyzwania
• Naturalna potrzeba dzieci, by tworzyć
i niszczyć przedmioty z klocków
• O ile klocki mają duży potencjał wykorzystania ich w nauce przedmiotów matematyczno przyrodniczych, o tyle – chcąc
je zastosować w zakresie przedmiotów
humanistycznych – nauczyciel musi
wykazać się dużą kreatywnością
• Powszechność i dostępność klocków
– na całym świecie i w każdych warunkach
• Celowość zastosowania w nauczaniu
dzieci metod łączących zabawę i edukację
íí
• Oferta klocków Lego dedykowanych
edukacji
• Rozwój kreatywności i wyobraźni przestrzennej dzieci
• Zdobywanie umiejętności przydatnych w
codziennym życiu, np. dzięki budowaniu
konkretnego przedmiotu czy urządzenia (samochodu, dźwigu, karuzeli) oraz
możliwości porównania stworzonej
konstrukcji z rzeczywistym obiektem
• Doskonalenie umiejętności pracy w
zespole i kreatywnego rozwiązywania
problemów
• Możliwość praktycznego uczenia się
(ang. hands-on learning) i uczenia się
poprzez działanie (ang. learning by
doing)
http://education.lego.com/pl-pl?noredir=true
• Fundacja Pozrobot popularyzująca
wykorzystanie klocków LEGO® Education i LEGO® MINDSTORMS® NXT w
pracy z dziećmi
http://pozrobot.pl/wp-content/
uploads/2012/05/
Wykorzytanie_LEGO_education_16h_ekran.pdf
• Atkin Sp. z o.o. – firma zaopatrująca szkoły
i placówki oświatowe w pomoce naukowe
oraz inne elementy wyposażenia, która w
swojej ofercie ma także szkolenia na temat
wykorzystania klocków LEGO Education w
pracy z dziećmi
http://aktin.pl/wykorzystanie-klockow-lego
-education-w-pracy-z-dziecmi-5467
• Laboratorium robotyki – organizacja
oferująca warsztaty dla uczniów oraz
szkolenia i kursy dla nauczycieli dotyczące wykorzystania robotów LEGO
i metody EduRoboLab w szkole
249
• Projekt ΛΕΓΩ-ΛΟΓΟΣ – adresowany pierwotnie do studentów kierunków humanistycznych w celu zastosowania klocków
do analizy tekstów filozoficznych; obecnie dostosowany został do szkolnictwa
publicznego
ÊÊ
Powiązane trendy
Uczenie kontekstowe
http://www.lego-logos.pl/
• Przykłady zastosowania klocków Lego
w edukacji
http://www.lehighvalleylive.com/allentown/
index.ssf/2011/12/allentown_elementary_
after-sch.html
http://education.wichita.edu/mindstorms/
http://www.kathryncramer.com/kathryn_
cramer/2005/07/teaching_perfec.html
http://qctimes.com/news/local/pv-elementary-school-students-learn-with-legos/article_32cae90c-0e8a-11e1-b988-001cc4c002e0.html
http://www.teachingvillage.org/2010/05/27/
more-than-five-things-to-do-with-lego-in-the-efl-classroom-part-1-by-emma-herrod/
• Przykłady zastosowania zmodyfikowanego Minecrafta w edukacji
http://arstechnica.com/gaming/2011/04/
educational-building-blocks-how-minecraft-is-being-used-in-the-classroom/
http://minecraftteacher.tumblr.com/
250
ROBOTY W EDUKACJI
ROBOTY W EDUKACJI
 Roboty do szkół! 
Roboty edukacyjne, robotyka edukacyjna, uczenie kontekstowe, metoda projektów,
kształcenie projektowe, STEM, VET
Kiedy zajrzymy do gazet z lat pięćdziesiątych czy sześćdziesiątych ubiegłego wieku i
przeczytamy w nich o tym, jak ludzie wyobrażali sobie świat w niedalekiej przyszłości,
to pierwszą rzeczą, która rzuci się nam w oczy, okażą się roboty. Pięćdziesiąt lat temu
myślano, że roboty będą nam towarzyszyły w każdej dziedzinie życia: w domu, pracy i
szkole. Jednak o ile w przemyśle roboty, choć zupełnie niepodobne do człowieka, znalazły szerokie zastosowanie, dotarły także do domów w postaci automatycznych odkurzaczy czy zabawek, o tyle na ulicy nie zobaczymy androidów wyprowadzających psy lub
posłusznie idących za właścicielem i dźwigających ciężkie pakunki.
Marzenia człowieka o stworzeniu sztucznych istot są prawie tak stare jak ludzkość.
Wystarczy wspomnieć chociażby mity: grecki o Pigmalionie i Galatei lub hebrajski o Golemie. Ale za pierwszego w pełni działającego robota uznaje się wynalazek epoki oświecenia – skonstruowanego przez francuskiego wynalazcę Jacquesa de Vaucansona w 1738
roku robota grającego na flecie. Musiało minąć jeszcze 250 lat, aby roboty zaczęły funkcjonować w przemyśle. Jednak dopiero w XXI wieku pojawiły się urządzenia, które pod
względem wyglądu oraz zakresu wykonywanych czynności coraz bardziej przypominają
człowieka. Współczesne roboty nie tylko są podobne do ludzi, np. tańczą lub śpiewają, ale
też mogą poruszać się po każdym terenie, w niedostępnych dotychczas dla człowieka
miejscach. Zaczynają również znajdować swe miejsce w nauczaniu.
Dotyczy to dwóch głównych obszarów edukacji. W pierwszym roboty wykorzystywane są
do uzupełnienia i podniesienia atrakcyjności programów nauczania. Natomiast w drugim
zakresie używa się ich podczas dedykowanych robotyce kursów, warsztatów lub w klubach inicjowanych zarówno przez szkoły, jak i organizacje non profit lub komercyjne. Paul
Fiorini, współprzewodniczący IEEE’s Robot & Automation Society’s Education Committee
Robots, określił zastosowanie robotów w celach edukacyjnych jako intrygującą mieszankę
wiedzy teoretycznej i praktycznego doświadczenia.
252
.. Geneza
• Produkcja dóbr na skalę przemysłową
wymaga wykonywania mnóstwa prostych, ale wielokrotnie powtarzanych
czynności, z którymi ludzie zazwyczaj
nie radzą sobie najlepiej. Dlatego też
pojawiła się idea stworzenia mechanizmu, który mógłby zastąpić człowieka
przy ciężkich, monotonnych pracach.
O tym, jak bardzo urządzenia stają się
znaczące w wielu dziedzinach naszego
życia, świadczyć mogą słowa prezesa
firmy Fujitsu, Kazuo Murano, który
stwierdził, że roboty i robotyka w XXI
wieku będą tak ważne dla przemysłu, jak
w XX wieku istotny był przemysł samochodowy. Z tego powodu umiejętności
konstruowania i programowania robotów powoli stają się niezwykle przydatne
w XXI wieku
• Roboty znajdują zastosowanie w szkole,
zwłaszcza w nauce przedmiotów szkolnych, takich jak matematyka (geometria),
fizyka, elektronika i automatyka (ang.
design and technology), a także ICT
(nauka i tworzenie oprogramowania dla
robotów)
• Pracując z robotami, uczniowie rozwijają
umiejętności korzystania z kreatywnych
technik rozwiązywania problemów.
Zamiast być pasywnymi obiektami stają
się aktywnymi podmiotami procesu
edukacji, zaczynają wykazywać inicjatywę i niezależność, co znacznie skraca
czas uczenia się. Zastosowanie robotów
podczas lekcji pozwala zazwyczaj na
pracę w małych grupach – od 2 do 4
osób. Uczniowie mogą wówczas lepiej
rozwijać swoje zdolności komunikacyjne
oraz interpersonalne. Uczą się współpracy i przekazywania skomplikowanych
pomysłów kolegom, czyli umiejętności
pożądanych na współczesnym rynku
pracy
• Zbudowanie robota, nawet wtedy, gdy
korzysta się z gotowych części, daje
wyjątkową możliwość połączenia pracy
manualnej z intelektualną. Przecież
robot bez działającego oprogramowania,
które nim steruje, nie może funkcjonować. Często obserwuje się, że nawet
uczniowie, którzy korzystają z gotowego,
wymyślonego już przez kogoś oprogramowania, po zrozumieniu zasad jego
działania, modyfikują je, dopasowując
do swoich potrzeb lub poszerzając o
nowe zestawy możliwości
Wyzwania
• Wiele firm oferuje coraz tańsze zestawy
do nauki robotyki. Powstała też fundacja
rozwoju oprogramowania o otwartych
źródłach dla robotyki. Niemniej zestawy
do celów edukacyjnych wciąż jeszcze są
dość kosztowne
íí
• HRP-4C – śpiewający i tańczący robot
http://www.youtube.com/watch?v=xcZJqiUrbnI
• Gepard – jeden z najszybszych robotów
na świecie
http://www.youtube.com/
253
watch?v=XMKQbqnXXhQ
ÊÊ
Powiązane trendy
• Zestawy do tworzenia robotów
Uczenie kontekstowe
http://www.lego.com/en-us
/mindstorms/?domainredir=mindstorms.lego.
com
• Akademia robotyki NASA
http://robotics.nasa.gov/RoboAcad/enroll.php
• Kursy robotyki dla dzieci
http://www.roboty-dla-dzieci.pl/
• Przykład zastosowania robotów w pracy
z dziećmi autystycznymi
http://www.bbc.com/news
/education-20252593
zawodowe
• Przykład zastosowania robotów w
szkole w Południowej Karolinie (Stany
Zjednoczone)
http://www.foxnews.com/tech/2013/05/03/
south-carolina-schools-bringing
-robots-to-classroom/
• Sklep oferujący różne zestawy do tworzenia robotów
http://www.robotshop.com/en/robotics-education.html/
254
TELEWIZORY NOWEJ
GENERACJI
TELEWIZORY NOWEJ
GENERACJI
 Hybrydowa edukacja 
Telewizja hybrydowa, Smart TV, telewizja interaktywna, NetTV, telewizja 3G, HbbTV,
uczenie na odległość, broadcast and broadband TV
Pierwszy telewizor został skonstruowany ponad 90 lat temu, a od pierwszej transmisji
telewizyjnej przez Atlantyk minęło już 86 lat. John Logie Baird, konstruktor pierwszego
telewizora, z pewnością nie spodziewał się, że jego wynalazek tak się rozpowszechni
i zostanie wyposażony w rozmaite dodatkowe funkcje. Na pozór właściwie nic się nie
zmieniło od lat dwudziestych ubiegłego wieku – telewizor wciąż służy do oglądania
ruchomego obrazu nadawanego przez stację telewizyjną. Jednak ekran stał się większy,
zamiast monochromatycznego oglądamy kolorowy obraz, w coraz większym stopniu
oddający rzeczywisty wygląd obiektów. Dochodzą do tego jeszcze inne różnice.
Otóż dziś nie jesteśmy już skazani na bierne oglądanie programu telewizyjnego. Mamy
możliwość interakcji, którą daje nam telewizja hybrydowa – inteligentna, stanowiąca
skrzyżowanie klasycznego telewizora i komputera PC lub też połączenie tradycyjnych
usług linearnych z nielinearnymi treściami dostarczanymi przez szerokopasmowy Internet. Dzięki temu użytkownik, który do tej pory z pozycji obserwatora jedynie konsumował
treści, teraz zyskał sposobność korzystania z szeregu interaktywnych usług, takich jak
choćby VOD (wideo na życzenie), dostęp do serwisów internetowych czy portali społecznościowych. Dla przykładu widz oglądający mecz piłkarski może w prosty sposób
dowiedzieć się więcej o graczach, poznać historie drużyn itp., używając tylko jednego
urządzenia – telewizora – i nie przerywając oglądania meczu.
Najbardziej powszechne i oczywiste zastosowanie telewizji hybrydowej to korzystanie z
aplikacji dostarczanych razem z urządzeniem. Każdy współczesny inteligentny telewizor
ma preinstalowane oprogramowanie umożliwiające np. korzystanie z serwisów takich
jak YouTube czy Vimeo, udostępniających tysiące filmów, które można wykorzystać w
edukacji. Inny ciekawy przykład stosowania Hybrid TV stanowi nauczanie na odległość.
Rolę osobistego komputera przejmuje wówczas nowoczesny telewizor z dużym ekranem, stojący w sali lekcyjnej. W najprostszym przypadku zajęcia tak naprawdę nie różnią
256
się znacznie od zwykłej lekcji prowadzonej w szkole przez nauczyciela. Uczestników
jest trochę więcej, a funkcję pedagoga przejmuje zdalny nauczyciel, widoczny na ekranie telewizora. Dzięki dwustronnej komunikacji uczniowie uczestniczą w lekcji w pełni
interaktywnie, a zastosowanie dodatkowych materiałów, które są wyświetlane na ekranie
telewizora, dodatkowo zwiększa ich zaangażowanie. Dobrym rozwiązaniem może być
również zastosowanie telewizji hybrydowej w nauczaniu języka obcego. Dzięki umiejętnemu połączeniu przekazu audiowizualnego (np. sztuki teatralnej) oraz dodatkowych
materiałów, przesyłanych szerokopasmowym łączem, możliwe jest bardziej efektywne i
holistyczne kształcenie.
Duże możliwości edukacyjne daje także połączenie inteligentnego telewizora z tabletem
lub smartfonem. W takim przypadku nauczyciel albo uczeń może wyświetlać na dużym
ekranie przygotowane przez siebie materiały i dane zebrane za pomocą smartfona lub
tabletu. Korzysta wówczas z jednej z metod bezprzewodowego połączenia między tymi
urządzeniami.urządzeniami.
.. Geneza
do odtwarzania programów czy filmów
edukacyjnych
• Rozwój technologii audiowizualnych,
obejmujących sprzęt oraz przekazywanie obrazu i dźwięku
• Upowszechnianie się tendencji do
łączenia różnych technologii w jednym
urządzeniu
• Potrzeba użytkowników, by zwiększyć
interakcję, której nie zapewnia prosty
przekaz telewizyjny
• Możliwość wzbogacenia nudnych
kursów telewizyjnych poprzez dodanie
interakcji, która jest znacznie ciekawsza i
bardziej angażująca dla uczniów
• Współcześnie każdy telewizor o płaskim
ekranie, często wyposażony w funkcję
łączenia z WiFi, można postawić lub
umocować w dowolnym miejscu sali
lekcyjnej. W przeciwieństwie do komputerów nie ma zatem w tym przypadku
konieczności wyodrębniania osobnego
pomieszczenia
• Stale malejące koszty zakupu telewizorów z dużym ekranem w porównaniu do
wciąż droższych tablic interaktywnych
lub rzutników multimedialnych
• Pełna akceptacja – zarówno przez
uczniów, jak i nauczycieli – praktyki
wykorzystywania telewizora na lekcjach
257
Wyzwania
• Film prezentujący wykorzystanie Smart
TV w szkole w Korei Południowej
• Telewizor z dużym ekranem, poza większym i lepszej jakości obrazem, nie oferuje
nic więcej niż typowy komputer klasy PC
• Pomimo powszechnego wykorzystywania telewizora w nauczaniu część
nauczycieli i rodziców nadal ma duże
obiekcje dotyczące spędzania dużej
ilości czasu przed telewizorem
• Przygotowanie dedykowanych materiałów,
łączących przekaz telewizyjny z dodatkowymi treściami, wymaga sporego wysiłku i
znajomości technologii. Często ogranicza
to możliwość ich samodzielnego opracowania przez nauczycieli
íí
http://www.youtube.com/
watch?v=-0lyKK3MMBE
• Publikacja dotycząca potrzeby stosowania Smart TV we współczesnej edukacji
http://www.bloggityboop.info/2011/04/
why-educators-must-have-a-samsung-smart-tv.html
ÊÊ
Powiązane trendy
Uczenie kontekstowe
w edukacji
• Przykłady aplikacji opracowanych
na Samsung Smart TV
http://content.samsung.com/pl/contents/
aboutn/appsTvIntro.do
• Interesujące możliwości, które daje
wykorzystanie internetowego teatru
telewizji w nauczaniu języka niemieckiego
http://jows.pl/node/674
• Ciekawa publikacja opisująca zastosowanie połączenia Apple TV oraz iPadów
na lekcjach
http://www.emergingedtech.com/2012/02/
apple-tv-in-the-classroom-the-new-smart-board/
258
TECHNOLOGIA
NOSZONA
TECHNOLOGIA NOSZONA
 Załóż na siebie komputer 
Modna technologia, urządzenia noszone, modna elektronika, komputer noszony na
ciele, komputery noszone, przetwarzanie rozpowszechnione, u-learning, tech togs
Profesor Kevin Warwick to wykładowca Uniwersytetu w Reading w Wielkiej Brytanii, który
całkiem niedawno stał się sławny. Media okrzyknęły go pierwszym cyborgiem w historii
ludzkości, dlatego że przez kilka miesięcy żył z implantem podłączonym do swojego
układu nerwowego. Choć to ekstremalny przypadek, jednak sytuacji, kiedy urządzenia
elektroniczne towarzyszą człowiekowi w codziennym życiu, jest coraz więcej. Znajdują się
one wciąż bliżej nas i naszego ciała. Początków noszenia przy sobie inteligentnych akcesoriów trzeba szukać w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Jednym z pierwszych
sprzętów zakładanych przez ludzi na co dzień był kalkulator w zegarku elektronicznym.
Od tego czasu nosimy ze sobą i ubieramy na siebie coraz więcej urządzeń, które zaczęły
być wyposażane w wiele różnych funkcji. Dzisiaj inteligentną elektroniką noszoną każdego dnia są okulary, zegarki, przypinane znaczki, brosze czy bransolety.
Każde urządzenie tego typu składa się zazwyczaj z trzech modułów: czujników, wyświetlacza i architektury przetwarzającej informacje. Kombinacja tych elementów w jednym
mechanizmie daje niezwykłe możliwości. Jedną z podstawowych zalet akcesoriów
noszonych na co dzień lub zintegrowanych z ubraniami – w przeciwieństwie do komputerów stacjonarnych, a nawet laptopów – stanowi ich ciągłe, niewymagające włączania
działanie oraz wielofunkcyjność. Takie urządzenia znajdują zastosowanie w sytuacjach, w
których użycie laptopa, telefonu czy tabletu jest niemożliwe lub utrudnione, np. kiedy w
danej chwili musimy mieć wolne ręce, a potrzebujemy wyświetlenia określonych informacji. Dlatego też powoli komputery noszone przestają być nowinkami technicznymi czy
modnymi gadżetami. Stopniowo zaczynają odgrywać coraz większą rolę w wielu dziedzinach życia – począwszy od pracy magazyniera poprzez rozmaite sposoby wykorzystania
w przemyśle aż do użycia przez strażaka czy lekarza.
Zastosowanie inteligentnych akcesoriów w edukacji otwiera nowe możliwości. Dzięki nim
uczenie nie musi ograniczać się tylko i wyłącznie do kilku godzin w szkole od poniedziałku do piątku. Może się przenosić na dowolną czynność ucznia, wykonywaną w
każdej chwili i w dowolnym miejscu.
260
.. Geneza
muzeum, ogrodu botanicznego czy
gospodarstwa wiejskiego jest możliwe
za pomocą tradycyjnej kamery, nawet
takiej, która znajduje się w telefonie.
Jednak obsługa urządzenia z wykorzystaniem komend głosowych oraz
zlokalizowanie znacznie bliżej ciała użytkownika ułatwia rejestrację i dokumentowanie wydarzeń. Daje też wrażenie
bezpośredniego uczestnictwa
• Rozwój technologiczny umożliwiający
znaczną miniaturyzację urządzeń
• Potrzeba posiadania niezbędnych przedmiotów, które zawsze są dostępne i pod
ręką
• Ciągły dostęp do urządzeń i prostych
mechanizmów wyszukiwania informacji
potrzebnych w danej chwili jest łatwy i
szybki. Przykładem może być sytuacja, w
której uczniowie wyszukują i wyświetlają
informacje o znalezionej na wycieczce
roślinie lub obserwowanym w lesie
zwierzęciu
• Tworzenie poradników Jak to się robi?
z perspektywy osoby wykonującej daną
czynność, np. przygotowanie potrawy
z punktu widzenia kucharza daje efekt
prawdziwego współuczestnictwa
• Możliwość zdalnego wzięcia udziału w
lekcji, np. w przypadku choroby ucznia
albo w sytuacji, kiedy zajęcia prowadzone są w dużej odległości od jego
miejsca zamieszkania
• Rejestracja rozwiązywania zadań przez
uczniów (także tych wykonywanych
tradycyjnie na kartce papieru) z równoczesnymi komentarzami głosowymi oraz
możliwość natychmiastowego wysłania
tak przygotowanego filmu do nauczyciela lub kolegi z prośbą o pomoc
• Dokumentowanie wycieczek do
• Osobisty wyświetlacz ucznia oznacza
nowe możliwości personalizacji materiału dydaktycznego indywidualnie dla
każdego dziecka w klasie
Wyzwania
• Urządzenia noszone znajdują się we
wczesnej fazie rozwoju, dlatego są drogie,
często niezbyt wygodne, zasilane niewystarczającymi na długie użytkowanie
bateriami oraz mają ograniczoną moc
obliczeniową
• Współczesna elektronika noszona na
ciele umożliwia rejestrację obrazu w taki
sposób, że inne osoby nie wiedzą, że są
nagrywane. Może to prowadzić do kłopotów z ochroną prywatności, a nawet do
łamania praw autorskich. Dlatego coraz
częściej w niektórych miejscach publicznych pojawiają się zakazy używania tego
typu sprzętu
• Urządzenia noszone często kupuje się
jako gadżety, którymi użytkownicy nudzą
się, zanim zdążą poznać ich wszystkie
możliwości. Według badań Endeavour
Partners co trzeci Amerykanin pozbywa się
swojego smartwatcha w ciągu 6 miesięcy
261
od daty jego zakupu
• Podobnie jak komputery czy smartfony
inteligentne akcesoria są narażone na
cyberataki, co może stanowić bezpośrednie zagrożenie zdrowia, a nawet życia
użytkownika (np. w przypadku awarii
urządzeń HUD w ruchu miejskim)
• Zastosowanie urządzeń noszonych
może doprowadzić do zmian w systemie
nauczania. Stawia to ogromne wyzwania
przed współczesną edukacją
íí
• Krótki poradnik dotyczący sposobu
używania inteligentnych akcesoriów w
edukacji
http://www.crn.com/
slide-shows/components-peripherals/
300073560/5-ways-to-use-wearable-devices
-in-education.htm/pgno/0/1
• Zbiór pomysłów na zastosowanie
Google Glass w edukacji
http://glass-apps.org/google-glass-application-list
ÊÊ
Powiązane trendy
Edukacja mobilna
• Rozwiązanie Google Glass
https://www.google.com/glass/start/
• Przykład zastosowania Google Glass w
pracy strażaka
https://www.youtube.com/
watch?v=QPbZy2wrTGk
Uczenie kontekstowe
• Konkurs zorganizowany przez firmę Intel
na najlepsze zastosowanie platformy
Edison w urządzeniach noszonych
https://makeit.intel.com/
Internet rzeczy
• Kilka interesujących przykładów potencjalnego zastosowania urządzeń noszonych w szkole
http://www.emergingedtech.com/2014/04/
imaging-the-classroom-of-2016-empowered
-by-wearable-technology/
262
HOLOGRAFIA
HOLOGRAFIA
 Dym na wodzie, ognie na niebie 
Holografia, holograficzna teleobecność, technologia holograficzna, 3DHT (ang. Three
Dimensional Hologram Technology)
Hatsune Miku to piosenkarka z Sapporo w Japonii występująca w 2014 roku jako support na koncertach Lady Gagi. Poza pewną nutą egzotyki nie byłoby pewnie w tym nic
niezwykłego, gdyby nie fakt, że Hatsune Miku nie jest człowiekiem, lecz wirtualną piosenkarką. Koncertuje od 2010 roku jako hologram, a głos, którego używa, generuje program
komputerowy. To najlepszy przykład na to, że hologramy i holografia pojawiają się w
codziennym życiu. Chociaż raczej nie należy spodziewać się, że w roku 2016 w ulubionym kinie wystraszy nas holograficzny rekin z reklamy Szczęki 19 znanej z filmu Powrót
do przyszłości II.
Źródła holografii sięgają początków XX wieku. Jednak za jej ojca należy uznać brytyjskiego
naukowca Dennisa Gabora, który w 1971 roku otrzymał Nagrodę Nobla z fizyki za opracowaną w 1948 roku ideę trójwymiarowej fotografii i pierwsze próby zapisu oraz wyświetlania obrazów metodą holograficzną. Holografia to technika stanowiąca udoskonalenie
fotografii. Umożliwia ona odwzorowanie trójwymiarowego obiektu, oświetlonego wiązką
lasera, na dwuwymiarowym nośniku (np. kliszy światłoczułej). Patrząc na zapisany na kliszy hologram, raczej nie rozpoznamy, co on przedstawia, tak jak widzimy to w klasycznej
fotografii. Aby ukazać obraz w przestrzeni, należy oświetlić go wiązką światła laserowego.
Popularne, trójwymiarowe obrazki – hologramy grubowarstwowe (np. kartki pocztowe) –
oglądamy na podobnej zasadzie, chociaż nie wymagają użycia światła lasera.
Holografia powoli znajduje także swoje miejsce w edukacji. Obecnie można wyodrębnić
dwa obszary jej zastosowań. Pierwszy to wykorzystanie holograficznych modeli 3D na
lekcjach, również w systemie rozszerzonej rzeczywistości. Drugi obejmuje holograficzną
teleobecność (ang. holografic telepresence), będącą tak naprawdę rozwinięciem idei
wideoczatu.
264
.. Geneza
›› zdalna obecność (ang. remote attendance)
• Holografia, stanowiąca rozwinięcie
klasycznej fotografii, daje zdecydowanie większe możliwości odwzorowania
i obrazowania obiektów, scen oraz
przedmiotów coraz bardziej zbliżonych
wyglądem do rzeczywistości
• Dostarczenie nauczycielom trójwymiarowych pomocy wizualnych, które
mogą wykorzystać na lekcjach, także z
zastosowaniem technologii rozszerzonej rzeczywistości (matematyka – bryły
trójwymiarowe, chemia – modele przestrzenne związków chemicznych, historia – wizualizacja scen bitew, obiektów
i przedmiotów historycznych, biologia – wizualizacja narządów ludzkiego
ciała lub organów zmienionych przez
chorobę). Istotne jest to, że obiekty nie
muszą być holograficznymi skanami
realnie istniejących przedmiotów, lecz
mogą zostać stworzone wirtualnie w
programie komputerowym
• Zastosowania związane z holograficzną
teleobecnością:
›› możliwość pełnej, trójwymiarowej projekcji procesów na żywo (np. transmisja
dla studentów operacji przeprowadzonej
przez chirurga, bez ryzyka zakażenia
pacjenta mikroorganizmami); w takiej
sytuacji zastosowanie holografii zapewnia pełniejsze, bardziej realne doświadczanie niż w przypadku zwykłej transmisji telewizyjnej
-- możliwość przeprowadzenia przez eksperta prezentacji lub wykładu dla wielu
uczniów na całym świecie w tym samym
czasie
-- możliwość wirtualnego uczestniczenia
w lekcji (szczególnie uczniów niepełnosprawnych ruchowo)
-- wirtualne wycieczki w miejsca współczesne i historyczne; możliwość
obserwacji wydarzeń w połączeniu z
rzeczywistością rozszerzoną stanowi
zupełnie nowy sposób nauczania historii,
geografii, przyrody
Wyzwania
• Pomimo że pierwsze hologramy powstały
już ponad 60 lat temu, wciąż nie są
rozpowszechnione w życiu codziennym
i w edukacji. Wynika to przede wszystkim z konieczności spełnienia wysokich
wymagań technologicznych (np. wymóg
używania światła laserowego do ukazania
obrazów)
• Dodatkowo technologia druku 3D, która
rozwija się intensywnie, staje się konkurencją dla holografii. Realny przedmiot,
który można dotknąć, to znacznie więcej
niż trójwymiarowy obraz
• Holografia i hologramy to wciąż raczej
ciekawostki i dopóki technologie wyświetlania obrazu holograficznego nie będą
bardziej dostępne, dopóty holografia
pozostanie technologią niszową
265
íí
• Firma oferująca hologramy do zastosowań w edukacji (głównie w nauce
anatomii człowieka)
http://voxel.us/index.htm
http://voxel.us/educationalm.htm
• Firma oferująca gotowe hologramy
oraz usługę ich tworzenia na życzenie
http://holorad.com/products
• Hatsune Miku – śpiewający wirtualny
hologram
https://www.facebook.com/
HatsuneMikuOfficialPage
• Jeden z przykładów holograficznej
konferencji
https://www.youtube.com/
watch?v=jMCR9xep81E
ÊÊ
Powiązane trendy
Rozszerzona rzeczywistość
266
DRUKOWANIE
PRZESTRZENNE
DRUKOWANIE
PRZESTRZENNE
 Wydrukuj swoją przyszłość 
Wytwarzanie przyrostowe, szybkie prototypowanie, stereolitografia, SLA, osadzanie
topionego materiału, FDM, selektywne spiekanie laserowe, SLS, technologia PolyJet,
wyciskanie strzykawką, bezpośrednie wytwarzanie wspomagane cyfrowo (DDM), fabryka
na biurku (ang. desktop manufacturing)
Niektórzy pamiętają zapewne filmy z serii Star Trek. W tym serialu pokazano wiele urządzeń
z przyszłości, które w dzisiejszym świecie powoli stają się rzeczywistością. Jednym z takich
wynalazków był replikator – urządzenie pozwalające stworzyć dowolny obiekt poprzez
zamianę energii w materię według określonego wzorca. Choć dziś nie mamy jeszcze
domowych replikatorów, wciąż dowiadujemy się z prasy i telewizji np. o wydrukowaniu
części czaszki, która zastąpiła uszkodzony fragment kości, o możliwości stworzenia modelu
płodu znajdującego się w łonie matki albo o wykonaniu protezy kończyny z elementów
przygotowanych przez drukarkę 3D. Drukarki 2D są powszechne w naszych domach,
szkołach i zakładach pracy, ale powoli drukowanie wchodzi także w trzeci wymiar – daje
możliwość wykonania właściwie dowolnego obiektu. Materiałami używanymi do drukowania przestrzennego są plastik, metal, a także rozmaite substancje organiczne. Coraz częściej słyszy się również o drukowaniu narządów z żywych komórek. Obiekty tworzone za
pomocą drukowania przestrzennego są bardzo różnorodne – możemy wśród nich znaleźć
zarówno bibeloty takie jak figurki czy biżuteria, jak i części urządzeń, przedmioty użytkowe
oraz modele i prototypy nowych sprzętów.
W płaskim świecie, aby wydrukować interesujący nas tekst albo obraz, należało najpierw
przygotować go na komputerze, używając edytora tekstu czy programu graficznego.
Podobnie sytuacja przedstawia się z drukowaniem przestrzennym. Wszystko zaczyna się od
pliku zawierającego instrukcje dla drukarki przestrzennej – Computer Aided Design (CAD).
Aby stworzyć dany obiekt, należy wykonać taki plik z wykorzystaniem programu do modelowania 3D, ściągnąć go z sieci lub zeskanować realny przedmiot za pomocą skanera 3D.
Tak opracowany zestaw instrukcji jest wysyłany do drukarki 3D, która bardzo powoli dodaje
kolejne warstwy materiału w odpowiednich miejscach, tworząc pożądany przedmiot bardzo efektywnie, praktycznie bez strat.
268
Technologia wydruku 3D niesie za sobą ogromny potencjał użycia jej zarówno w domu, jak
i w placówkach szkolnych. Stanowi kolejny milowy krok ku temu, że nauczyciel i uczniowie
przeniosą się z dwuwymiarowego świata ilustracji czy multimediów do trójwymiarowej
rzeczywistości stworzonych przez siebie i dopasowanych do swoich potrzeb, realnych
przedmiotów. Dzięki możliwości bezpośredniego wydruku według stworzonego projektu
uczniowie będą mogli zobaczyć i dotknąć opracowanych przez siebie, namacalnych obiektów, modeli, prototypów urządzeń.
.. Geneza
się poprzez działanie (ang. learning by
doing) dzięki zastosowaniu realnych,
stworzonych częściowo na potrzeby
danej sytuacji obiektów
• Potrzeba tworzenia nie tylko obrazów,
filmów i muzyki, ale także realnych, trójwymiarowych przedmiotów
• Obniżające się ceny urządzeń do
wydruku przestrzennego
• Dostarczenie nauczycielom trójwymiarowych pomocy wizualnych, szczególnie tych ilustrujących trudne pojęcia, i
możliwość ich wykorzystania na lekcjach
np. matematyki (bryły trójwymiarowe),
chemii (modele przestrzenne związków chemicznych, symulowanie reakcji
chemicznych na realnych modelach
obiektów), biologii (wizualizacja narządów ludzkiego ciała w wybranych przekrojach lub tworzenie dowolnych modeli
organów zmienionych przez chorobę)
• Zwiększenie zaangażowania uczniów
podczas lekcji dzięki możliwości obcowania z realnymi, trójwymiarowymi
obiektami, a nie tylko z graficznymi
obrazami
• Możliwość produkowania przez uczniów
realistycznych minimodeli wymyślonych
przez siebie obiektów przy wykorzystaniu wydruku 3D do prototypowania. Ma
to ogromne znaczenie zwłaszcza dla
uczniów zainteresowanych inżynierią,
architekturą czy sztuką
• Możliwość tworzenia nowych metod
nauczania poprzez współpracę oraz
interakcję, np. zamiana metody projektów na metodę obiektów, gdzie celem
grupy uczniów będzie stworzenie realnie
istniejącego i działającego urządzenia
bądź obiektu. Taka forma zapewnia więcej miejsca do działania, które może być
w pełni interaktywne
Wyzwania
• Zagrożenie rozwinięcia się piractwa
realnych, chronionych prawem autorskim
części i elementów
• Poprawa praktycznego uczenia się
(ang. hands-on learning) oraz uczenia
269
• Wykonanie bardziej zaawansowanych,
realistycznych modeli, o pełnej palecie
barw, zbudowanych z materiałów o
określonych, wymaganych przez projekt
właściwościach jest drogie
• Rozwiązania logistyczne związane z
użytkowaniem drukarki w szkole – duża
liczba skomplikowanych modeli oraz długi
czas wydruku przestrzennego wymagają
dokładnego zaplanowania prac
íí
• Shapeways – sklep online, który umożliwia handel projektami i wydrukami 3D
oraz zamówienie własnego wydruku lub
wynajęcie profesjonalnych designerów.
W ofercie sklepu znajdują się np.: bryły
geometryczne, łamigłówki matematyczne
czy gadżety mogące znaleźć zastosowanie w szkole
• Projekt brytyjskiego Ministerstwa Edukacji mający na celu wykorzystanie drukarek 3D w szkołach (w projekcie wzięło
udział 21 szkół) dla poprawy nauczania
przedmiotów matematyczno przyrodniczych (STEM) oraz przedmiotów związanych z wzornictwem przemysłowym,
grafiką i sztuką użytkową (ang. design
study)
https://www.gov.uk/government/
uploads/system/uploads/attachment_data/
file/251439/3D_printers_in_schools.pdf
• MakerBot Academy – projekt opracowany przez producenta drukarek 3D
w celu ich dostarczenia do każdej szkoły
w USA oraz stworzenia społeczności
dzielącej się doświadczeniami, projektami
http://www.makerbot.com/academy
ÊÊ
Powiązane trendy
http://www.shapeways.com/
• RepRap (replicating rapid prototyper) –
projekt opracowany w celu stworzenia
drukarki, która umożliwi wydrukowanie
wszystkich niezbędnych do replikacji
urządzenia części, przy zapewnieniu
ewolucji i stopniowego doskonalenia
drukarki
Edukacja oparta
Uczenie kontekstowe
• Dave White, nauczyciel stosujący drukarki 3D w swojej pracy, tworzy różne
projekty i prototypy urządzeń z uczniami
w wieku od 11 do 18 lat
zawodowe
https://3dprintineducation.wordpress.com/
270
KULTURA MAKERÓW
KULTURA MAKERÓW
 Zrób to sam 2.0 
Kultura DIY, produkcja rozproszona, ruch makerów, crowdfunding i crowdsourcing,
Hackerspace, Makerspace, Hacklab, FabLab
Kultura (czy też jak wolą niektórzy: kontrkultura) punk kojarzy się w XXI wieku raczej z
anarchią i destrukcją. Jednak niewiele osób wie, że druga fala punk rocka w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku niosła za sobą także bardzo pozytywną i konstruktywną ideę
– zrób to sam czyli DIY. I choć na początku określenie to dotyczyło głównie zakładania grup
muzycznych, tworzenia czasopism czy samodzielnej organizacji koncertów, to przyjęło się
ono nie tylko wśród punków. Co ciekawe, ziarno idei własnoręcznego wytwarzania padło
na podatny grunt, pomimo że trafiło do społeczeństwa, w którym zajęcia edukacyjne z tzw.
prac ręcznych nie były zbyt popularne i często ograniczały się do podstawowych kursów,
np. z przygotowywania kanapek lub przyszywania guzików.
Innych źródeł społeczności makerów można doszukać się w środowisku hakerów. Określenie „haker” wbrew pozorom nie oznacza osoby zajmującej się łamaniem zabezpieczeń
programów czy włamującej się do Pentagonu, lecz informatyka, który szuka lepszych sposobów programowania, dzieląc się kodem źródłowym ze społecznością, tak aby każdy jej
członek mógł go ulepszać. Z grupy hakerów wywodzą się także coraz popularniejsze ruchy
wolnego i otwartego oprogramowania.
Co jednak oznacza samo sformułowanie „zrób to sam”? Tradycyjnie mianem tym przyjęło
się określać przepisy i poradniki, w których udziela się wskazówek jak coś zrobić, np. w jaki
sposób samodzielnie zmienić oponę w samochodzie lub upiec ciasto z jagodami. W ciągu
ostatnich kilkunastu lat pojęcie to nabrało szerszego znaczenia i w chwili obecnej stanowi
synonim właściwie każdego rodzaju kreatywności, która prowadzi do zaprojektowania i
wyprodukowania czegoś na własną rękę. Dzisiaj określenie „zrób to sam” nie obejmuje już
swym zakresem tylko porady jak wywabić plamę z bluzki, ale również ręczne ozdabianie
kupionych mebli, produkcję i sprzedaż wykonanej przez siebie biżuterii. Niektórzy używają
terminu DIY w kontekście bardziej technicznym – w stosunku do pisania kodu, często z
użyciem wolnego oprogramowania, różnych elektronicznych urządzeń i gadżetów, takich
jak drukarki, mikrokomputery, urządzenia latające, roboty. Niewątpliwie pozytywny wpływ
na rozwój tej idei wywarł Internet, dzięki któremu możliwa stała się wymiana myśli, pomysłów oraz tworzenie wirtualnych i realnych społeczności. Przykładem tego są FabLaby (ang.
272
Fabrication Laboratories) – miejsca kreatywnego myślenia i twórczości, skupiające majsterkowiczów, artystów, inżynierów, którzy znajdują tam miejsce, narzędzia, a często również wsparcie techniczne, aby tworzyć prototypy nowych urządzeń, wymyślać wynalazki.
FabLaby prowadzą także działalność edukacyjną, oferując kursy albo szkolenia dotyczące
różnych dziedzin związanych z nauczaniem. Często w ich ofercie znajdują się elementy
edukacji nieformalnej.
Duży wpływ na popularyzację kultury makerów mają także serwisy typu Kickstarter. Dzięki
wsparciu wielu osób zainteresowanych danym pomysłem pomagają one twórcom zdobyć
środki, aby mogli zamienić ideę w realny produkt.
.. Geneza
• Naturalna potrzeba własnoręcznego
tworzenia przedmiotów zarówno użytkowych, jak i artystycznych
• Możliwość uzupełnienia edukacji szkolnej poprzez nauczanie konkretnych,
przydatnych w przyszłym życiu zawodowym programów, np. kursy modelowania 3D z użyciem oprogramowania
wolnoźródłowego
• Chęć indywidualizacji i zastąpienia
masowo produkowanych przedmiotów
użytkowych rzeczami wykonanymi przez
siebie lub dostosowanymi do własnych
potrzeb
• Konieczność zmiany podejścia do uczenia: zrezygnowanie z treści abstrakcyjnych
i niematerialnych na rzecz pomijanych
przez ostatnie dziesięciolecia obszarów
edukacji związanych z praktycznymi
umiejętnościami wymyślania i tworzenia
przedmiotów lub programowania
• Rosnące ceny usług, ale także malejące
koszty oraz zwiększające się możliwości
projektowania i produkowania dowolnych, wymyślonych przez siebie przedmiotów
• Popularyzacja i reaktywacja zawodów
powoli zanikających we współczesnym
społeczeństwie, np. dzięki kursom
kowalstwa
• Rozpowszechnianie wiedzy i praktycznych umiejętności technicznych u dzieci
i młodzieży, np. poprzez kursy budowania robotów czy kajaków lub wykorzystanie drukarki 3D
• Rozwijanie umiejętności współpracy i
komunikacji podczas wspólnej pracy nad
konkretnym projektem
• Źródło innowacyjności, wynalazków, a
dzięki serwisom takim jak Kickstarter
zapewnienie dostępu szerokiemu gronu
odbiorców i nabywców
273
Wyzwania
• Przykład zastosowania Raspberry Pi
w edukacji
• Niszowy charakter ruchu makerów
pomimo jego rosnącej popularności
• Potrzeba modyfikacji sposobu myślenia,
aby zamienić konsumpcjonizm na kulturę
partycypacyjną, w której każdy wnosi coś
do społeczności
• Brak możliwości współpracy przy założeniu wykorzystania komercyjnego potencjału swojego produktu – nie wszyscy
chcą dzielić się za darmo tym, co wartościowego tworzą
• Posądzanie ludzi zaangażowanych w ruch
makerów, że zajmują się rozwiązywaniem
nieistniejących problemów
• Dość wysokie koszty nowych technologii,
na których opiera się ruch DIY 2.0
íí
http://pi.worldpossible.org/index.html
• Kilkanaście interesujących przykładów
zastosowania Raspberry Pi
http://www.itpro.co.uk/mobile/21862/
raspberry-pi-top-15-projects-to-try-yourself
• Organizacja dostarczająca miejsca oraz
narzędzi dla społeczności do kreatywnego uczenia projektów technicznych
http://familab.org
• Hakerska instytucja edukacyjna non
profit https://www.noisebridge.net/
• Free Software Foundation
http://www.fsf.org/
• Open Source Initiative
http://opensource.org/
• Największa platforma zajmująca się
finansowaniem kreatywnych projektów
zgłaszanych przez użytkowników
• Międzynarodowe stowarzyszenie FabLabów
https://www.kickstarter.com/
http://www.fablabinternational.org/
• Krótki film prezentujący ideę FabLabów
ÊÊ
http://www.youtube.com/watch?v=nOPGJ2VBCPo#t=16
Powiązane trendy
Drukowanie przestrzenne
• Przykładowy FabLab w Trójmieście
http://www.fablabt.org/
Nauka w gronie
rówieśników
• Organizacja, która stworzyła platformę
komputerową Raspberry Pi – tani sprzęt
do nauki programowania i elektroniki
http://www.raspberrypi.org/
274
INTERNET
RZECZY
INTERNET RZECZY
 Gdy żelazko rozmawia z pralką 
IoT, komunikacja pomiędzy maszynami, komunikacja M2M, Internet inteligentnych
obiektów, Internet wszystkiego (Internet of everything)
Przed chwilą dostałem e-maila od mojej lodówki z prośbą o potwierdzenie transakcji
zakupu ulubionego mleka, które właśnie się kończy i nie wystarczy go na jutro do płatków
na śniadanie. Potwierdziłem zlecenie i wieczorem dostarczy mi je dron ze sklepu wraz z
innymi zakupami, między innymi z proszkiem do prania zamówionym wczoraj przez pralkę.
Czy takie zdania będzie można przeczytać w niedalekiej przyszłości? Trudno powiedzieć,
ale jedno jest pewne, Internet rzeczy (ang. Internet of Things, IoT) powoli staje się faktem.
Już dzisiaj żyjemy w świecie, w którym nie tylko ludzie wymieniają się informacjami poprzez
Internet. Z roku na rok coraz więcej urządzeń zostaje wyposażonych w moduły do komunikowania się między sobą poprzez Internet. Automatyczne odczytywanie liczników prądu,
zdalne monitorowanie stanu zdrowia, kamery podłączone do sieci i umożliwiające monitorowanie środowiska, oglądanie gniazda bocianów dwadzieścia cztery godziny na dobę – to
tylko kilka z licznych przykładów, w których z Internetu korzystają urządzenia.
O ile początków Internetu należy szukać w latach sześćdziesiątych, o tyle początków
Internetu rzeczy gdzieś pomiędzy rokiem 2008 a 2009. Wiąże się to z rozpowszechnieniem
tabletów i smartfonów, które dziś generują większość ruchu w sieci. Według szacunków w
roku 2020 przez Internet będzie komunikować się około 6 miliardów ludzi. Równocześnie
kalkuluje się, że do Internetu zostanie podłączonych od 50 do nawet 100 miliardów urządzeń.
Idea Internetu rzeczy opiera się na trzech głównych założeniach: wszystkie urządzenia są
w stanie zidentyfikować się wobec innych, każde urządzenie komunikuje się z pozostałymi
oraz na nie oddziałuje. Dzięki temu, że różne sprzęty wymieniają informacje, przetwarzają je i wysyłają na ich podstawie odpowiednie dane, otwierają się nowe możliwości w
codziennym życiu: ochronie zdrowia i leczeniu, w pracy oraz w edukacji. Być może właśnie
dziś stoimy u progu zmian społeczno technologicznych, które z jednej strony przeobrażą
sposób korzystania z Internetu, z drugiej zaś doprowadzą do zmiany sposobu, w jaki użytkujemy i współdziałamy zarówno z towarzyszącymi nam urządzeniami, jak i z otaczającym
światem.
276
.. Geneza
• Powstanie Internetu stworzyło nowe
możliwości komunikacji między ludźmi.
Jego rozwój przyczynił się zaś do ich
wykorzystania w wielu dziedzinach życia
w taki sposób, że dziś trudno wyobrazić sobie życie bez Internetu. Szybko
dostrzeżono potencjał globalnej sieci,
która umożliwia komunikację i przesyłanie danych na duże odległości bez
opóźnień. Dodatkowo miniaturyzacja
modułów komunikacji spowodowała,
że można wyposażać w nie właściwie
każde urządzenie – poczynając od kamer
poprzez czujniki monitorujące czynności życiowe pacjentów aż po sprzęt
powszechnego użytku. Szybko przekonano się, że człowiek jest elementem
zbędnym w procesie komunikacji między
urządzeniami i, jeśli przynajmniej niektóre
z nich wyposaży się w możliwości decyzyjne, taki system może działać w sposób
autonomiczny
• Już dzisiaj w niektórych szkołach
uczniowie noszą identyfikatory pozwalające odróżnić ich od obcych osób. Jeżeli
wyobrazimy sobie, że taki identyfikator
zostanie wyposażony w mikroprocesor
i nadajnik, to będzie można z jednej
strony zapewnić bezpieczeństwo dzieciom, a z drugiej znacznie ograniczyć
czas marnowany w klasie na czynności
administracyjne takie jak sprawdzanie
obecności. Dodatkowo w wypadku inteligentnej szkoły, dzięki monitorowaniu
miejsc przebywania uczniów i odpowiednim sterowaniu ogrzewaniem oraz
wentylacją, da się znacznie ograniczyć
koszty zużycia energii
• Umiejętne wykorzystanie informacji o
zachowaniu ucznia i jego aktywnościach,
także tych pozaszkolnych. Dostarczane
są one przez różne, połączone urządzenia, z którymi dziecko ma do czynienia.
Stanowić to może solidną podstawę do
lepszego zrozumienia potrzeb ucznia
oraz większej personalizacji sposobu
kształcenia
• Zapewnienie pomocy dla uczniów ze
specjalnymi potrzebami edukacyjnymi
poprzez zwiększenie ich samodzielności i zmniejszenie zakresu wymaganej pomocy. Przykładem może być
tu wyposażenie osób słabowidzących
w karty rozpoznawane przez każdy
komputer (w pracowni informatycznej,
w bibliotece itp.), który automatycznie
powiększy czcionkę wyświetlaną na
monitorze, zastosuje motyw o dużym
kontraście lub zaproponuje system czytający teksty
Wyzwania
• Już dziś rosnąca liczba urządzeń podłączonych do Internetu stanowi problem.
Istniejąca infrastruktura nie jest gotowa
na tak dużą skalę. Nawet jeżeli jesteśmy
podłączeni do szerokopasmowego łącza,
możemy obserwować opóźnienia i spowolnienie jego działania w chwilach, gdy
wielu użytkowników korzysta z sieci w
tym samym czasie. Konieczność przydzielenia każdemu z urządzeń odpowiedniego IP wymuszać będzie przejście na
protokół IPv6, aby zapewnić wystarcza-
277
jącą przestrzeń adresową
• Zapewnienie bezpieczeństwa stanowi
kluczowe wyzwanie dla IoT. Nietrudno
sobie wyobrazić, jak wielkie znaczenie
będzie miało chronione przesyłanie i
przechowywanie danych, kiedy urządzenia zbierające informacje będą znajdować się właściwie wszędzie i działać bez
przerwy
• Zagrożona może okazać się nasza prywatność. Obecnie w większości przypadków udaje się zachować anonimowość.
Natomiast w sytuacji, kiedy w zasadzie w
każdym miejscu, w którym się znajdziemy,
napotkamy urządzenia zbierające o nas
informacje, utrzymanie anonimowości
będzie bardzo trudne lub wręcz niemożliwe
przyszłość edukacji
http://bryanalexander.org/2014/09/17/what-does-the-internet-of-things-mean-for-education/
• Raport CISCO opisujący potencjalny
wpływ IoT na edukację
http://www.cisco.com/web/strategy/docs/
education/education_internet.pdf
• Artykuł informujący o pilocie IoT w brytyjskich szkołach
http://goo.gl/8Q2SBW
ÊÊ
Powiązane trendy
Uczenie kontekstowe
• Konieczna będzie zmiana sposobu myślenia. Chociaż dziś godzimy się na pewne
automatyczne, niezależne od naszej woli
działania ułatwiające życie, to trudno
przyjdzie nam pogodzić się z faktem, że
znaczna część, uważanych przez nas za
własne, urządzeń podejmuje dotyczące
nas decyzje. W dodatku wykonuje to w
sposób autonomiczny, jedynie na podstawie informacji zebranych od innych
urządzeń
zawodowe
íí
Technologia noszona
• Film przedstawiający ideę IoT
https://www.youtube.com/watch?v=Cpbbrpgwu2I
• Kilka interesujących przykładów pokazujących, w jaki sposób IoT może zmienić
278
REWOLUCJA
PRZEMYSŁOWA 4.0
REWOLUCJA
PRZEMYSŁOWA 4.0
 Dzisiaj budujemy fabryki jutra 
Industry 4.0, system cyberfizyczny
Gdy w 1698 roku angielski kowal Thomas Newcomen podpisywał dokumenty dotyczące
zawiązania spółki produkującej maszyny parowe, nie wiedział, że w przyszłości zostanie
nazwany rewolucjonistą, ba!, nawet ojcem rewolucji… przemysłowej. Ale choć jest on faktycznym wynalazcą maszyny parowej, w powszechnej opinii za jej twórcę uchodzi James Watt,
który wprowadził istotne usprawnienia do konstrukcji Newcomena. Dzięki temu maszyna
upowszechniła się i zapoczątkowała pierwszą rewolucję przemysłową. Rewolucja ta dotyczyła głównie zmiany sposobu produkcji dóbr konsumpcyjnych, które – zamiast być wytwarzane ręcznie w relatywnie niewielkich ilościach – zaczęto odtąd produkować w fabrykach
w sposób mechaniczny na skalę przemysłową. Przeobrażenia te pociągnęły za sobą także
zmiany ekonomiczne, społeczne i kulturalne.
Druga rewolucja przemysłowa nie była już tak przełomowa jak pierwsza i wiązała się z wprowadzeniem zdobyczy nauki i techniki do produkcji przemysłowej. Wykorzystanie w fabrykach
urządzeń elektrycznych i zastosowanie linii produkcyjnych, polegających na rozbiciu pracy na
wiele prostych czynności wykonywanych przez robotników, stanowiło swego rodzaju wstęp
do kolejnej już, trzeciej rewolucji przemysłowej. Zaczęła się ona w latach siedemdziesiątych
ubiegłego wieku i oznaczała zwiększenie stopnia automatyzacji wytwarzania. Powstały nowe,
w pełni zmechanizowane linie produkcyjne, w których – dzięki zastosowaniu urządzeń elektronicznych i cyfrowych systemów sterowania oraz kontroli – cała praca odbywała się bez
udziału człowieka.
Wydawać by się mogło, że trzy rewolucje to aż nadto na 250 lat produkcji przemysłowej.
Zdaje się jednak, że stoimy właśnie u progu kolejnej, czwartej już rewolucji przemysłowej,
określanej także jako Przemysł 4.0. Termin ten pierwszy raz pojawił się w Niemczech jako
nazwa idei zainicjowanej przez tamtejszy rząd. Jej cel stanowi zwiększenie innowacyjności i
konkurencyjności niemieckiego, a w szerszym rozumieniu europejskiego, przemysłu i gospodarki.
280
Główną koncepcją leżącą u podstaw tej rewolucji jest połączenie urządzeń w sieć, dalsza cyfryzacja produkcji, tak aby w sposób elastyczny, w zależności od aktualnych potrzeb konsumenta
definiowanych na bieżąco dzięki Internetowi, można było wprowadzać zmiany i modyfikacje do
procesu wytwórczego, a także decentralizacja i samoorganizacja procesu produkcji (dotycząca
nie tylko ludzi, ale również urządzeń). Rewolucja przemysłowa 4.0 jest swego rodzaju odpowiedzią przemysłu na kulturę makerów i wykorzystuje tworzący się właśnie Internet rzeczy.
.. Geneza
• Dzisiejszy konsument oczekuje produktów zindywidualizowanych, stworzonych
tylko dla niego. Nie chce jednak płacić za
nie takiej ceny jak za produkty wykonane
ręcznie przez rzemieślnika. Współczesne
linie produkcyjne zostały przystosowane
do wytwarzania dużych ilości takich
samych przedmiotów, dlatego też często
nie są w stanie sprostać wymaganiom
stawianym przez nabywcę. Aby stworzyć
wyroby w większym stopniu zindywidualizowane, potrzebne byłyby: produkcja
krótkich serii, częste zmiany i modyfikacje
procesu produkcyjnego. Oczekiwania
konsumentów to powód, dla którego
producenci przewidują zmiany w całej
infrastrukturze produkcji, aby umożliwić
ich wprowadzanie przy maksymalnym
skróceniu potrzebnego na to czasu.
Jest to uciążliwe zadanie, więc najlepiej
byłoby, gdyby tego typu operacje w pełni
zautomatyzować. Jeden ze sposobów,
który stosuje się w tym celu, polega
na połączeniu maszyn w sieć (Internet
rzeczy). W takim przypadku powiązane
są systemy planowania, produkcji oraz
zarządzanie inwenturą
• Rośnie konkurencja ze strony drobnych
producentów, rzemieślników, którzy
dzięki rozwojowi technologii (np. druk
3D, sprzedaż bezpośrednia przez Inter-
net itp.) są w stanie wytworzyć produkt
w większym stopniu spełniający wymagania konsumentów
• Zmiany demograficzne w społeczeństwach, polegające na zmniejszeniu
liczby młodych ludzi trafiających na
rynek pracy, wraz ze zmianami w
systemie kształcenia, w którym znacznie osłabiono nacisk na kształcenie
zawodowe, doprowadziły do braku
wykwalifikowanej kadry pracowniczej,
która potrafiłaby się odnaleźć w fabryce
przyszłości
• Rewolucja przemysłowa 4.0 oferuje
największe możliwości przyszłym konsumentom, którzy nie będą zmuszani do
polubienia produktów masowej produkcji, wyglądających tak samo i mających
te same funkcjonalności, niezależnie od
tego, z jakiej fabryki i od jakiego producenta pochodzą
• Konieczność wykształcenia nowoczesnego pracownika zmusza do intensywniejszej współpracy między firmami a
szkołami czy uczelniami kształcącymi
przyszłych pracowników. W takim systemie uczeń kończący szkołę lub uczelnię
trafia na miejsce pracy przygotowany
281
do stawianych mu zadań, bez potrzeby
czasochłonnego szkolenia. Odpowiednio wykształcony pracownik ma dużą
wartość na rynku pracy i nie powiększa
grona bezrobotnych, co jest częstym
problemem w wielu zindustrializowanych krajach w Europie
• Zwiększenie nacisku na interdyscyplinarne kształcenie uczniów, zwłaszcza
w zakresie ich umiejętności, a nie tylko
wiedzy. W porównaniu z uczeniem w
sposób relewantny szybkość edukowania jest większa, a osiągane wyniki lepsze
• Artykuł opisujący wyzwania, jakie stoją
przed uczestnikami rewolucji przemysłowej 4.0
www.criticalmanufacturing.com/en/newsroom/blog/posts/blog/industry-4-0-winners-and-losers
• Prezentacja opisująca główną ideę
Przemysłu 4.0 i znaczenie odpowiedniego wykształcenia oraz przygotowania
pracowników do pracy w „fabrykach
przyszłości”
http://goo.gl/PbxgD8
• Prezentacja na temat wprowadzania
zasad Przemysłu 4.0 do systemu edukacyjnego
Wyzwania
http://www.imove-germany.de/cps/rde/xbcr/
imove_projekt_international/d_Education
-Forum-2013_Session2_Wuerslin.pdf
• Potencjalnie duże koszty inwestycyjne
związane ze zmianami w strukturze produkcji, a także ze zmianami w kształceniu przyszłych pracowników
• Brak odpowiednio (czyli w nowoczesny
sposób, z wykorzystaniem możliwości
stawianych przez współczesne technologie) przygotowanej kadry nauczycielskiej, zwłaszcza jeśli chodzi o kształcenie zawodowe
ÊÊ
Powiązane trendy
• Konieczność zmiany sposobu kształcenia
pracowników fabryk przyszłości, co może
spotkać się z oporem ze strony współczesnego systemu edukacji
Technologia
noszona
íí
• Informacja niemieckiego federalnego
Ministerstwa Edukacji i Badań Naukowych dotycząca rewolucji przemysłowej
4.0 http://www.bmbf.de/en/19955.php
282
SIEĆ SEMANTYCZNA
SIEĆ SEMANTYCZNA
 Gdy maszyna nie rozumie człowieka 
Web 3.0, systemy WBE oparte na pojęciach, internetowe systemy edukacyjne (WBE), projekt
Semantic Web w edukacji
Dnia 3 lutego 2011 roku organizacja IANA (Internet Assigned Numbers Authority) przyznała
5 ostatnich bloków adresowych lokalnym rejestratorom. Oznacza to, że pula adresów, którą
zarządza, została wyczerpana. Nie jest to oczywiście koniec Internetu, ale sytuacja ta pokazuje,
jak wielu użytkowników korzysta z niego na co dzień. Szacuje się, że obecnie są to 3 miliardy
ludzi, a według danych zebranych przez firmę Netcraft Ltd. w styczniu 2014 roku w sieci znajdowało się prawie 870 milionów witryn. Jasno wynika z tego, że liczba informacji dostępnych
w Internecie oraz ich zróżnicowanie są olbrzymie. Można tam znaleźć wszystko: od reklam
czy filmów z kotami poprzez strony zawierające przydatną wiedzę, muzykę, sklepy internetowe, serwisy z wiadomościami aż po poezję.
Już dziś można zauważyć, że to, co miało być podstawową funkcją Internetu, czyli szybkie
odnajdywanie potrzebnych informacji, stało się dosyć trudne. Wystarczy wpisać dowolną frazę
w okno wyszukiwarki, żeby przekonać się, ile wyników, często znacznie oddalonych od tego,
czego szukaliśmy, się wyświetli. Wynika to z faktu, że komputer nie rozumie szukającego i nie
wie, czy komuś, kto w wyszukiwarce wpisał słowo „mysz”, chodziło o małego gryzonia, czy
o postać z kreskówki, a może o mysz komputerową lub też o Tomasza Alberta Mysz, sąsiada,
o którym chce się co nieco dowiedzieć. O ile człowiek w takiej sytuacji sobie poradzi, wybierając potrzebne informacje, bądź odpowiednio dobierając i modyfikując słowa kluczowe, o
tyle utrudnione czy wręcz niemożliwe będzie inteligentne porozumiewanie się maszyn. Nie
chodzi tu oczywiście o prostą wymianę danych np. pomiędzy serwerami, które z założenia są
do tego przystosowane, ale o bardziej wyrafinowany, skomplikowany system komunikacji, w
trakcie której kontaktują się ze sobą maszyny albo całe struktury, które wcześniej wzajemnie
nie współpracowały i nie zostały do tego przystosowane.
Jakiś czas temu dostrzeżono ten problem i próbuje się go rozwiązać różnymi sposobami.
Jeden z nich stanowi Semantic Web – projekt będący wizją twórcy standardu WWW Tima
Bernersa-Lee i prowadzony przez organizację World Wide Web Consortium (W3C), której
przewodniczy.
284
Projekt ten ma na celu stworzenie i popularyzację standardu, który opisywałby treści internetowe dodatkowymi informacjami (metadanymi) w taki sposób, żeby maszyny mogły przetwarzać wszelkie dane adekwatnie do ich znaczenia. W zamyśle autorów wynikiem tych działań
mają być komputery rozumiejące treści internetowe, czyli takie, które pomogą użytkownikowi znaleźć odpowiednie informacje, a także zapewnić łączenie informacji w nowy sposób.
Sieć semantyczna w tym rozumieniu ma być swego rodzaju integratorem rozmaitych treści,
aplikacji i systemów. Jej pojawienie się niesie za sobą szerokie możliwości wykorzystania w
wielu dziedzinach życia obejmujących np. sklepy internetowe, serwisy informacyjne, blogi lub
edukację – zarówno formalną, jak i nieformalną.
.. Geneza
katorzy, nauczyciele i uczniowie będą
mogli w łatwiejszy sposób przeszukiwać
zasoby dostępne w Internecie. Możliwe
stanie się znalezienie dokładnie tych
treści, które są potrzebne w danym
momencie
• Potrzeba uporządkowania chaosu panującego w Internecie
• Popularyzacja korzystania z Internetu jako
podstawowego źródła informacji wśród
osób, które nie mają zaawansowanej
wiedzy technologicznej
• Konieczność uczłowieczenia komunikacji ludzi z komputerami
• Ujednolicenie prezentowania treści,
tak aby były opisane w sposób spójny
i jednolity. Niesie to za sobą ogromny
potencjał do wykorzystania zarówno
przez twórców, jak i odbiorców treści
edukacyjnych
• Dla twórców treści edukacyjnych oznacza to opracowywanie materiałów, które
będą bez problemu działać na różnych
platformach, da się je łatwo odnajdywać
i łączyć z zasobami pochodzącymi z
innych źródeł
• Odbiorcy treści edukacyjnych: edu-
Wyzwania
• Ogromna liczba informacji znajdujących
się w Internecie oznacza równie wielką
liczbę metadanych, które trzeba przetworzyć, a często także opracować od nowa,
dodać do istniejących treści w sposób
wymagający wprowadzenia w nich znacznych zmian. Wiąże się to z ogromnymi
kosztami i wymaga sporej mocy obliczeniowej
• Język i określenia, którymi posługują się
ludzie, są często niejednoznaczne, nieprecyzyjne i nie poddają się kwantyfikacji.
Dla przykładu: określenie „łysy” może
oznaczać osobę, która nie ma w ogóle
włosów, ale także taką, która posiada
bujną czuprynę, a jednak jest postrzegana
przez otoczenie jako łysa. Jeżeli dodamy
do tego warstwę metaforyczną, zauważymy, że w znacznym stopniu rozmywa
się precyzja konieczna do tego, aby
285
działały maszyny. Wystarczy przypomnieć,
że człowiekowi zrozumienie i nauczenie posługiwania się językiem zajmuje
przynajmniej kilkanaście lat. A i tak często,
nawet w codziennej rozmowie, mamy do
czynienia z nieporozumieniami wynikającymi z różnej interpretacji wypowiadanych słów. Dołóżmy do tego jeszcze
aspekt subiektywności określeń, np. „ładny”
czy „zimno”, a osoby chcące stworzyć
sieć semantyczną staną przed naprawdę
dużym wyzwaniem
• Przez długi czas niektóre firmy oferujące
treści czy oprogramowanie stosowały
zamknięte, wypracowane przez siebie
standardy, ponieważ ich udostępnienie
mogłoby oznaczać powstanie tańszych
czy wręcz darmowych alternatyw dla ich
produktów. Dlatego też upowszechnienie
jednego standardu może stanowić problem i wyzwanie dla idei Semantic Web
stosować w celu poprawienia wyświetlanych wyników wyszukiwania
https://schema.org/
• LRMI (Learning Resource Metadata
Initiative) – projekt powstały w celu
stworzenia jednolitego słownika metadanych dla zasobów edukacyjnych
http://www.lrmi.net/
• Przykładowe treści oznaczone za
pomocą metadanych LRMI
http://www.lrmi.net/the-specification/
examples
• Publikacja, która prezentuje edukację
opartą na technologii sieci semantycznych
http://www.ijcaonline.org/
volume26/number2/pxc3874206.pdf
ÊÊ
íí
Powiązane trendy
na proces
• Strona organizacji zajmującej się tworzeniem i upowszechnianiem standardów
związanych z WWW – World Wide Web
Consortium
Nauczanie
interdyscyplinarne
http://www.w3.org/
• Dokument, który opisuje rozległy krajobraz Semantic Web i stanowi podsumowanie terminologii i technologii związanej z sieciami semantycznymi
Edukacja oparta
http://www.researchgate.net/publication/30509768_Semantic_Web_status_
model
Internet rzeczy
• Strona internetowa zawierająca zbiór
schematów, które webmasterzy mogą
286
Grzegorz D. Stunża
PORADY I WSKAZÓWKI
Jak zorganizować i poprowadzić
media lab?
• Nie bój się marzyć – nie ma złych pomysłów, a burza mózgów to świetny start. Drobne
problemy lokalnej społeczności lub chęć wypracowania innowacyjnych efektów mogą być
dobrą motywacją do pracy. Przygotuj listę interesujących cię tematów i pomysłów, jakie
chciałbyś zrealizować
• Namów innych do współpracy. Zachętą może być wspólne uczenie się nowych rzeczy czy
realizacja praktycznego projektu, który coś zmieni w twojej okolicy lub przyda się innym
do pracy, nauki albo codziennych działań. Wspólnie łatwiej kupić potrzebny sprzęt, np.
drukarkę 3D lub podzespoły do budowy komputerów czy robotów, wyposażyć pracownię
komputerową lub zaopatrzyć się w mobilne akcesoria (tablety, kamery itp.)
• Skup się na jednym wątku i wokół niego realizuj działania w gronie osób o podobnych
zainteresowaniach, umiejętnościach oraz wiedzy. Możecie również przekraczać granice
dyscyplin. Jeśli masz pomysł na aplikację, a nie potrafisz programować, namów do współpracy ludzi, którzy znają się na pisaniu kodu. Jeśli projektujesz strony, ale np. nie masz pojęcia o promocji, spróbuj przyciągnąć do projektu osoby, które dobrze posługują się mediami
społecznościowymi itd
• Wsparcie finansowe jest ważne, ale jeśli nie masz możliwości dofinansowania, ponieważ
pracujesz w nieformalnej grupie zapaleńców, początkowe projekty realizujcie z dobrowolnych składek. Spróbuj zainteresować pomysłem organizację pozarządową, instytucję
kultury, szkołę, firmę lub wspólnie ze współpracownikami pomyśl o sformalizowaniu działań
grupy
• Sprawdź, jaki sprzęt posiadają osoby zainteresowane współpracą. Nie zawsze potrzeba
pracowni komputerowej czy profesjonalnych urządzeń do rejestracji. Smartfony i tablety
pozwalają na gromadzenie danych i ich obróbkę w dowolnym miejscu i czasie
• W sieci istnieje ogromna liczba bezpłatnych aplikacji i usług, które można wykorzystać, np.
przy realizacji projektu edukacyjnego można użyć prostych w obsłudze, sieciowych narzędzi do współpracy, publikacji i promowania treści. Nie trzeba być programistą, żeby korzystać z technologii informatycznej
• Jeśli chcesz osiągnąć profesjonalne efekty, postaraj się zgromadzić w zespole nie tylko
specjalistów od dobrych pomysłów lub ludzi mających szeroką wiedzę, ale również osoby o
praktycznych, technicznych oraz inżynieryjnych umiejętnościach. Wspólnie będziecie mogli
zrealizować konkretne, dopracowane technicznie produkty
288
STUDIUM PRZYPADKU
Grzegorz D. Stunża
Organizacja laboratorium
edukacyjnego
Wyzwanie
Dzisiaj nic już nie stoi na przeszkodzie, aby łączyć ze sobą uczenie się z wykorzystaniem
nowych mediów, drukarek 3D, projektowaniem aplikacji czy gier edukacyjnych i tworzeniem tym samym poszerzonego medialnie środowiska kształcenia. Edukacyjnym eksperymentowaniem zajmują się m.in. medialaby, które rozwijają określone, tematyczne
umiejętności lub stanowią miejsce współpracy osób o różnorodnych zainteresowaniach.
Medialaby mogą funkcjonować jako przestrzenie tymczasowe, trwałe instytucje lub
zbiór działań tworzonych oddolnie.
Przebieg projektu
W 2010 roku w Chrzelicach odbył się pierwszy polski medialab pod hasłem Obóz kultury 2.0. Kilkudniowe warsztaty podzielone były na następujące sekcje tematyczne: Pure
Data (część poświęcona środowisku do generowania interaktywnych instalacji audiowizualnych), Fluxus (o języku programowania do tworzenia wizualizacji), Arduino (warsztaty dotyczące m.in. tworzenia kontrolerów muzycznych) oraz digitalizacja dziedzictwa.
Wśród uczestników warsztatu digitalizacji dziedzictwa dominowały osoby bez umiejętności inżynieryjnych i programistycznych. Przez kilka dni pracowano w dwóch sekcjach: pierwsza zbierała dane dotyczące lokalnej społeczności, a druga tworzyła mapę
Chrzelic. Pierwsza grupa nagrywała wywiady z mieszkańcami, skanowała stare fotografie, robiła zdjęcia i przygotowywała pejzaże audiowizualne. Druga skupiła się na wykorzystaniu telefonów komórkowych i smartfonów z GPS do wyznaczenia dokładnej mapy
wsi. W tym celu uczestnicy jeździli po okolicy rowerami, zapisując ścieżki przejazdów
drogami, oraz puszczali latawiec z dołączonym smartfonem, aby tworzyć dokumentację lotniczą. Pierwsza sekcja, po zebraniu materiału, zajęła się obróbką zeskanowanych
zdjęć, nagrań i filmów, które następnie opublikowała w serwisach sieciowych, pozwalających na dalsze zamieszczanie na stronach www. Druga, przy wsparciu informatyka,
nanosiła pozyskane dane na mapę w serwisie http://openstreetmap.org
290
¤¤ Efekty projektu
Współpraca obu grup zaowocowała przygotowaniem strony internetowej, na której
przedstawiono zebrane materiały wizualne i dźwiękowe oraz mapę Chrzelic (do tej pory
niedostępną ani w serwisie Google Maps, ani Open Street Map). Dokumentacja istotnych zabytków, rozmowy oraz zdjęcia miały być interaktywne i docelowo oznaczone
na opublikowanej mapie. Poruszając się po niej, można było skorzystać z materiałów
zgromadzonych w trakcie procesu digitalizacji dziedzictwa.
291
292
Jolanta Gałecka, Marzena Żylińska
NOWOCZESNA EDUKACJA
JEST OTWARTA
NOWOCZESNA EDUKACJA
JEST OTWARTA
Edukacja to bardzo złożony system, w którym znajomość poszczególnych elementów nie
daje wiedzy o jego całej wartości czy sposobie funkcjonowania. Uznanie tego faktu wymaga
niestandardowego podejścia do samego systemu, gdyż jego kształt i podejmowane aktywności
zależą bardziej od związków między składowymi niż od pojedynczych elementów. Niestety
historia edukacji pełna jest zmian wprowadzanych na podstawie wyników jednego badania, np.
dotyczącego liczby uczniów w klasie.
Dzięki rosnącej liczbie dowodów naukowych wiemy o ludzkim mózgu więcej niż kiedykolwiek
wcześniej. A im bogatsza jest nasza wiedza, tym lepsze zrozumienie złożoności procesu uczenia
się i – co chyba najważniejsze – tego, jak indywidualny jest ten proces . Forma edukacji, lub
dokładniej forma procesu uczenia się, zależy od równowagi pomiędzy biologią mózgu a środowiskiem, aspektami społecznymi, kulturalnymi i psychologicznymi ludzkich zachowań, aspektami akademickimi danego problemu lub wyzwaniami, którym chcemy sprostać, oraz wieloma
innymi elementami. Mając to na uwadze, opracowanie standardowego systemu dla całego kraju
wydaje się niemożliwe. Standaryzacja pomija bowiem indywidualizm człowieka, który w procesie uczenia się odgrywa kluczową rolę.
Należy zachować ostrożność i pamiętać o tym, o czym już wspomnieliśmy: proces uczenia
się jest złożony i nie powinno się zmieniać go radykalnie, opierając się wyłącznie na wynikach
pojedynczych badań. Testy przeprowadzane są najczęściej w konkretnym środowisku, zatem
ich bezpośrednie przeniesienie w inne warunki nie da tych samych rezultatów. Najważniejsze
wydaje się edukowanie ludzi na temat samego procesu uczenia się i umożliwienie im zrozumienia jego złożoności. Należy szkolić kadrę nauczycielską w tematach najnowszych badań i
odkryć dotyczących procesu uczenia się. Taka wiedza pozwoli nauczycielom na podejmowanie
w klasie świadomych, zależnych od sytuacji decyzji.
Rodzice poszukują alternatywnych rozwiązań, nie zawsze jednak wiedzą, do czego dążyć, a
media nierzadko zniekształcają rzeczywisty obraz edukacji, wyolbrzymiając pojedyncze sytuacje
lub tworząc wizerunek metody, która rzekomo jest globalnym must have. Trzeba mieć na
uwadze, że współczesny system szkolnictwa – nawet w swojej najbardziej surowej formie
– odpowiada potrzebom wielu uczniów. Mówi się, że około 40% spośród nich dobrze funkcjonuje w jego warunkach. System ten opiera się jednak na pradawnym kompromisie pomiędzy
potrzebami państwa, wojska i kościoła. Od tamtych czasów zaś na świecie zaszło wiele zmian.
Nie zapominajmy też, że ludzki mózg podlega ciągłej ewolucji. Dlatego musimy zaoferować
uczniom nowe możliwości. Przykładów alternatywnych form edukacji nie brakuje.
294
VII. NOWOCZESNA EDUKACJA JEST OTWARTA
Potęga ludzkiego mózgu
Kortyzol czy dopamina?
Dobrze zorganizowana nauka jest przyjemna
W poszukiwaniu sensu.
Mózg zawsze pyta
„Do czego mi to potrzebne?”
Przewrót kopernikański
w edukacji: Wstrzymać
nauczycieli, ruszyć uczniów!
Mózg ucznia
to miejsce pracy
nauczyciela
Jeśli chcesz, by dziecko cię szanowało,
najpierw pokaż dziecku, że sam
je szanujesz! – neurony lustrzane
Motywacja jako pochodna
ciekawości poznawczej
Skuteczna szkoła pomaga
odkrywać talenty i buduje
u ucznia wiarę w siebie
Mózg
jako organ
społeczny
Przez ręce do głowy –
uczeń-słuchacz czy
student-badacz
i eksperymentator?
Nie ma motywacji
i fascynacji wśród uczniów
bez motywacji i fascynacji
po stronie nauczyciela
Im głębszy poziom
przetwarzania informacji,
tym lepsze zapamiętywanie
Struktura wiedzy –
od konkretu do abstrakcji
Największym wrogiem
efektywnej nauki
jest nuda
Zależność między jakością
środowiska edukacyjnego
i materiałów dydaktycznych
a efektywnością procesu
uczenia się
VII
Nowoczesna edukacja jest otwarta
1.
Neurodydaktyka, czyli co wspiera, a co hamuje naturalne
procesy uczenia się
Alternatywne podejścia do edukacji
a. Fiński system edukacyjny
b. Szkoły Montessori
c. Szkoły waldorfskie
d. Filozofia edukacyjna Reggio Emilia
e. Szkoły demokratyczne
f.
Szkoły dla utalentowanych i zdolnych
g. Nauczanie domowe i odszkalnianie
h. HighScope
2.
Porady i wskazówki
1.
2.
3.
Studium przypadku: Jak pracować z emocjami, realizując działania
edukacyjne
Studium przypadku: Trójmiejska szkoła demokratyczna KALEJDOSKOP –
czego uczą się dzieci w warunkach wolnego wyboru?
Studium przypadku: „Pomóż mi zrobić to samemu” – projekt „Wyspa
wyobraźni”
296
VII. Nowoczesna edukacja jest otwarta
NEURODYDAKTYKA
czyli co wspiera, a co hamuje
naturalne procesy uczenia się
Marzena Żylińska
NEURODYDAKTYKA
czyli co wspiera, a co hamuje
naturalne procesy uczenia się
 „Mózg ucznia to miejsce pracy nauczyciela” 
ďď Połączone terminy
Neurony, sieć neuronalna, neuroprzekaźniki, układ limbiczny, dopamina, mózg, układ
nerwowy, neurobiologia, neuropsychologia
Wczorajsi nauczyciele, w przedwczorajszych szkołach uczą dzisiejszych uczniów rozwiązywania problemów, jakie przyniesie jutro.
Od ponad dwudziestu lat dysponujemy urządzeniami pozwalającymi nieinwazyjnie
zaglądać do wnętrza naszego ciała, w tym również do mózgu. Dzięki temu poznawanie
mechanizmów sterujących procesami uczenia się nabrało ogromnego tempa. Z badań
neurobiologów wynika, że obecny, transmisyjny model edukacji utrudnia mózgowi
naukę. Zdaniem wielu nauczycieli największym problemem dzisiejszej szkoły jest motywacja u uczniów, a raczej jej brak. Dlatego najpierw powinniśmy znaleźć odpowiedź
na pytanie: Dlaczego uczniowie właśnie w szkole tracą chęć i motywację do nauki i
dlaczego tak wielu z nich skarży się na nudę?
Z wiedzą o mechanizmach procesów uczenia się trzeba jak najszybciej dotrzeć do
osób związanych z edukacją, bo jak mówi profesor Manfred Spitzer: „Mózg ucznia to
miejsce pracy nauczyciela”. Nauczyciele powinni znać swoje miejsce pracy i wiedzieć,
co wspiera, a co hamuje naturalne procesy uczenia się. W przeciwnym razie, w dobrej
wierze wiele rzeczy można robić źle.
Motywacja jako pochodna ciekawości poznawczej
Najsilniejszym motorem pchającym ludzi do poznawania świata jest ciekawość. Wszystko,
co nietypowe, intrygujące i odbiegające od znanych schematów w naturalny sposób przy-
298
ciąga naszą uwagę. Aby mózg mógł się uczyć, neurony muszą się ze sobą komunikować,
a do tego niezbędne są substancje chemiczne, nazywane neuroprzekaźnikami. Dzięki
nim mogą również powstawać nowe połączenia neuronalne. Mózgu nie można zmusić
do uwalniania tych substancji. Nie ma też takiej potrzeby. Gdy tylko w otoczeniu pojawi
się coś interesującego, neurony natychmiast uwalniają neuroprzekaźnikowe koktajle.
Oznacza to, że na efektywność procesu uczenia się ma wpływ zarówno jakość środowiska edukacyjnego, jak i dobór metod oraz treści nauczania. Neutralne teksty, zawierające
suche opisy, definicje i reguły, są – z punktu widzenia mózgu – mocno problematyczne.
O mechanizmach procesów uczenia się wiemy już na tyle dużo, że rozumiemy konieczność stworzenia materiałów dydaktycznych nowej generacji, opartych na wiedzy
o mózgu. Nie mniej ważny jest dobór zadań i ćwiczeń. Od rodzaju aktywności zależy
bowiem, czy w układzie limbicznym pozostanie trwały ślad pamięciowy, czy też nowe
informacje zostaną szybko zapomniane.
Nasz mózg uczy się cały czas, ale inaczej niż oczekuje tego szkoła!
Założenia neurodydaktyki
• struktura sieci neuronalnej jest pochodną aktywności, dlatego mózg każdego ucznia ma
inny potencjał
• ludzki mózg to organ społeczny, dlatego dominującą formą pracy powinna być praca w
grupach
• wykorzystanie potencjału uczniów jest możliwe tylko wtedy, gdy omawiane treści są dla
nich interesujące i gdy kieruje nimi wewnętrzna motywacja
• mózg zawsze pyta o sens tego, czego ma się uczyć
• dobrze zorganizowana nauka jest przyjemna i prowadzi do uwalniania dopaminy
• im głębszy jest poziom przetwarzania informacji, tym lepsze zapamiętywanie
• emocje są markerami przeżyć, dlatego dobra szkoła powinna je dostarczać
299
ÊÊ
Połączone trendy
Personalizacja
w edukacji
na ucznia
Edukacja
plenerowa
Uczenie oparte
na problemie
Alternatywne podejścia
do edukacji
Nauczanie
interdyscyplinarne
300
ALTERNATYWNE
PODEJŚCIA DO EDUKACJI
Jolanta Gałecka
ALTERNATYWNE
PODEJŚCIA DO EDUKACJI
 Od Montessori do odszkalniania 
Edukacja alternatywna, edukacja progresywna, nietradycyjna edukacja, szkoły niezależne, szkoły domowe, edukacja eksperymentalna, charter schools, self-directed
learning
Istnieje wiele terminów pokrewnych, odnoszących się do różnych, mniej lub bardziej
konwencjonalnych, podejść do edukacji. W całej tej różnorodności trudno znaleźć jedną
wspólną cechę. Najtrafniejsze jednak wydaje się stwierdzenie, że w każdym z nich kładzie
się nacisk na wartości inne niż te, które można spotkać w tradycyjnych, często nastawionych przede wszystkim na wyniki egzaminów, szkołach. Do wartości tych, bardzo poszukiwanych obecnie na rynku pracy, zalicza się tzw. umiejętności XXI wieku: odpowiedzialność, rozwiązywanie problemów, krytyczne myślenie, kreatywność. Jako że alternatywne
formy edukacji stanowią odrębne, często systemowe jednostki, nie są one obarczone
tyloma rygorami, co szkoły tradycyjne. Ponadto liczba uczniów przypadająca na jednego
nauczyciela jest tam znacznie mniejsza niż w przeciętnej klasie tradycyjnej szkoły. Często
również placówki te różnią się architekturą i projektem wnętrz, co – jak wskazują badania
– ma wpływ na zaangażowanie uczniów oraz ich efektywność podczas zajęć.
Alternatywne szkoły powstają również ze względu na potrzebę zróżnicowania podejścia do poziomu, jaki reprezentują poszczególni uczniowie lub do stopnia ich przystosowania do środowiska tradycyjnej szkoły. W ten sposób powstają szkoły dla uczniów
zdolnych, ponadprzeciętnych albo szkoły oraz programy, których głównym celem jest
zmniejszenie liczby uczniów niekończących szkoły. Rosnąca liczba tym podobnych
projektów i programów wyraźnie pokazuje, jak bardzo szkoły tradycyjne są niedostosowane do potrzeb uczących się w nich uczniów. Braki te widać wyraźnie w krajach,
w których kultura społeczeństwa nie ceni czysto akademickich umiejętności, jeśli nie
mają one praktycznego zastosowania w codziennym życiu (tak jest np. w Brazylii lub w
Indiach).
302
Sposobów na realizację systemu kształcenia i szkolnictwa jest wiele. Podobnie wygląda
kwestia rozumienia zawodu nauczyciela. Powinniśmy odpowiedzieć sobie najpierw na
pytanie: Jakie mam oczekiwania w stosunku do szkoły i wobec nauczyciela? Każdy z nas
bowiem ceni inne wartości. Jednak prawda jest taka, że to nie my, tylko nasze dzieci będą
chodziły do szkół i to o ich przyszłość należy zadbać. Aby zrobić to właściwie, trzeba
najpierw zrozumieć proces uczenia się i rozwoju człowieka. Jest to wiedza niezbędna
do pełnienia roli rodzica, do której – jako jedynej na świecie – nikt nas nie przygotowuje.
Musimy przede wszystkim pamiętać, że dzieci nie są małymi dorosłymi. Podlegają swoim
prawom wynikającym m.in. z biologicznych aspektów ich rozwoju (np. mielinizacji komórek nerwowych wpływającej na szybkość przesyłania sygnału albo rozwojowi poszczególnych obszarów mózgowych), z kwestii emocjonalnych i psychicznych, z interakcji
społecznych oraz sytuacji rodzinnej.
Jedno jest pewne: żadna zestandaryzowana struktura nie zapewni prawidłowego
rozwoju wszystkim dzieciom, ani nawet połowie z nich. Jednak zrozumienie procesu
uczenia się da nam swobodę dokonania mądrego wyboru. Jeśli będziemy w stanie
zrozumieć, na podstawie obserwacji, rozmów, reakcji otoczenia, co się dzieje z naszym
dzieckiem, to przestaniemy się bać i odważymy się na eksperyment – poślemy dziecko
do innej szkoły, zorganizujemy dodatkowe zajęcia, pomoc lub choćby wspólne zabawy
z rówieśnikami.
Jeśli założymy, że szkoła powinna odzwierciedlać codzienne życie (bo w końcu do
tego przede wszystkim ma przygotowywać), a zadaniem nauczyciela jest wszelkimi
dostępnymi środkami maksymalizować proces uczenia się, to od razu łatwiej ocenimy,
czy nasze dzieci znajdują się we właściwym miejscu. Jeśli dodamy do tego wiedzę o
elementach niezbędnych, aby proces uczenia się był efektywny, wówczas wspomaganie
rozwoju dziecka przestanie cechować przypadkowość oraz poczucie niepowodzenia i
frustracji.
Tak naprawdę wiele z podanych niżej form edukacji nawiązuje w swojej strukturze i
podejściu do nauczania w pierwszych szkołach wiejskich. Jeden nauczyciel musiał tam
poradzić sobie z grupą uczniów w różnym wieku i na różnym poziomie zaawansowania. Bliska relacja, jaka nawiązywała się wówczas pomiędzy uczniami a pedagogiem,
pozwalała temu ostatniemu na odpowiednie różnicowanie procesu nauczania, lepsze rozumienie uczniów i dobranie odpowiednich narzędzi do nauki. Jednocześnie w
takich szkołach, niejako samoczynnie, pojawiały się pożądane zachowania: współpraca
pomiędzy uczniami czy wzajemna pomoc. W USA nadal funkcjonuje kilkaset szkół tego
typu.
303
¤¤ Geneza
Wyzwania:
• Dewaluacja świadectw, certyfikatów i
innych zaświadczeń
• Coraz lepsze rozumienie procesu uczenia
się połączone z krytyczną oceną efektów
nauczania w szkolnictwie tradycyjnym
• Chęć wyróżnienia się, zdobycia innych
umiejętności niż tylko tradycyjne (np.
pracy w grupach, komunikacyjnych, rozwiązywania problemów, samodzielności)
• Nieradzenie sobie dziecka w tradycyjnej
szkole
• Różnice w wyznawanych wartościach w
szkole tradycyjnej, w rodzinie lub grupie
społecznej
• Bardziej swobodna atmosfera oraz bliższy kontakt z uczniem sprzyjają procesowi uczenia się oraz samodzielności
uczących się osób
• Nastawienie na rozwój samodzielnego
myślenia, rozwiązywanie problemów oraz
kreatywne podejście do nich sprawiają,
że – nawet pomimo braku rewelacyjnych
wyników w egzaminach zewnętrznych
– takie osoby lepiej radzą sobie w życiu
codziennym
• Większe możliwości wyboru i wpływu
na własny proces uczenia się zwiększają
zaangażowanie oraz prowadzą często
do wzrostu poczucia odpowiedzialności
i sprawstwa
• Ze względów społecznych nie każdy
będzie zadowolony z alternatywnej
formy szkoły. Trudno bowiem w jej
przypadku mówić o szerokim przekroju
społecznym. Konkretne formy edukacji
nietradycyjnej przyciągają określone,
wyznające podobne wartości grupy
społeczne
• Poszczególne formy edukacji często
wymagają zwiększonego wysiłku, zaangażowania ze strony rodziców, dla których nie zawsze jest to warunek możliwy
do spełnienia
• Brak zaufania. Z uwagi na niewielką
wiedzę o tego typu szkołach, postrzeganie ich jako znacząco różniących się od
siebie nowości oraz niechęć do eksperymentowania na dzieciach alternatywnych
szkół nie przybywa zbyt wiele. Rodzice
często wychodzą z założenia, że skoro
sami zostali wychowani i wyedukowani
w szkołach tradycyjnych i wyrośli na
porządnych ludzi, to znaczy, że system
ten mimo wszystko się sprawdza
• Niewłaściwy wybór. W ostatnich latach
w Polsce obserwuje się tendencję wzrostową w tworzeniu szkół nietradycyjnych. Rodzice decydują się na posłanie
do nich dzieci, nie zawsze do końca
rozumiejąc, na co się godzą. Powodem
wyboru bywa często rozczarowanie
tradycyjnymi metodami nauczania. Taka
motywacja nie zawsze jest dobra i zdarza się, że po kilku miesiącach dziecko
zostaje ze szkoły zabrane
304
íí
• Proeja Transiarte w Brazylii, gdzie w jednej ze szkół w regionie Ceilandia grupa
pod przewodnictwem profesora Lucio
Telesa prowadzi zajęcia wplatające technologię i sztukę w wymagane programem przedmioty
• Autorskie Licea Artystyczne ALA we Wrocławiu, w których podstawą współpracy
z uczniami jest tutoring wychowawczy
http://www.ala.art.pl
http://www.proejatransiarte.ifg.edu.br
• School in the Cloud, czyli project Sugaty
Mitry łączący jego dwa poprzednie
projekty SOLE (Self Organised Learning
Environments) oraz Granny Cloud
https://www.theschoolinthecloud.org
• Prywatna szkoła St. Paul’s w Brisbane
w Australii (która w zasadzie wpisuje się
w główny system edukacji), gdzie holistyczne podejście do edukacji odzwierciedla m.in. w dostępności do kształcenia
umiejętności zawodowych (np. stolarki,
projektowania graficznego czy spawania)
http://www.stpauls.qld.edu.au
• Chugach School District Alaska, gdzie
zaimplementowano performance-based
learning
http://www.chugachschools.com/pages/
Chugach_School_District
• Whole Education – partnerstwo szkół
o wspólnym podejściu
http://www.wholeeducation.org
• Ruch skautowy w Polsce
http://pl.wikipedia.org/wiki/Ruch_skautowy_
na_ziemiach_polskich
• Szkoła The One Room School House
http://orsh.net
305
ÊÊ
Powiązane trendy
Umiejętności
XXI wieku
$
$
$
Uczenie oparte
na problemie
Nauczanie
interdyscyplinarne
Nauka w gronie
rówieśników
Nowoczesne
opowieści
Edukacja plenerowa
1
+
2
=
Edurozrywka
306
Jolanta Gałecka
FIŃSKI SYSTEM
EDUKACYJNY
 W świetle reflektorów 
Sławę fińskiemu systemowi i podejściu do edukacji przyniosły wyniki międzynarodowych testów
PISA. Finlandia wypada także bardzo wysoko w rankingach OECD i ONZ (Wskaźnik Rozwoju
Społecznego).
Dodatkowo informacje na temat tego, że fińskie dzieci spędzają mniej czasu w szkole, w
zamian więcej bawiąc się na powietrzu, do 16 roku życia nie zdają egzaminów państwowych,
zaś zadania domowe mają ograniczone do minimum, stawiają fiński system w centrum zainteresowania pozostałych państw.
Finowie zwracają dużą uwagę na wczesny rozwój dziecka, uznając ten okres za najbardziej znaczący dla rozwoju umiejętności współpracy i komunikacji. Duży nacisk kładą też
na indywidualność każdego dziecka oraz jego potrzeby.
Nastawienie edukacyjne jest bardzo szeroko pojmowane i nie ogranicza się wyłącznie
do szkoły. Przykładowo rodziców noworodków zachęca się do czytania dzieciom w ten
sposób, że dostają od państwa książki jako element wyprawki. Państwo zachęca też do
czytania dla przyjemności. Finlandia publikuje więcej książek dla dzieci niż jakikolwiek inny
kraj, a zagraniczne filmy są emitowane w telewizji z napisami, aby mobilizować dzieci do
czytania. Nauczyciele zajmują wysoką pozycję społeczną, ich zawód traktuje się jako prestiżowy, dlatego należy on do najbardziej pożądanych. Warto podkreślić, że fińskie szkoły
przygotowują do życia. Liczebność klas jest stosunkowo niewielka – do 20 uczniów.
Dzieci od samego początku uczą się dwóch języków obcych i poświęcają nawet 11 lekcji
tygodniowo na zajęcia praktyczne i artystyczne, takie jak plastyka, muzyka, gotowanie czy
praca w drewnie lub metalu.
Szkoły w Finlandii są z reguły dosyć małe, dlatego nauczyciele mogą poznać wszystkich
uczniów. Dzięki temu, w razie jakichkolwiek problemów, istnieje sposobność, by skonsultować swoje podejście do pracy lub wybranej metody z innym nauczycielem.
307
Ważne jest jednak to, aby system tej presji się nie poddał i aby – mając na celu
wyłącznie powrót na wysoką pozycję –
nie zaczęto wprowadzać zmian ad hoc.
Brak standaryzacji fińskiego podejścia
stanowi wielką siłę systemu, a jednocześnie jest solą w oku innych państw
• Szeroka skala oraz naturalny charakter zjawiska, jakim jest fiński system edukacyjny
(wysokie wyniki w testach sprawdzających
obejmują cały kraj i zostały osiągnięte we
wczesnym etapie prowadzenia rankingów,
kiedy jeszcze nie skupiano się na przygotowywaniu dzieci pod testy)
• Fiński system gwarantuje równość szans:
każde dziecko, bez względu na status społeczny, finansowy czy miejsce
zamieszkania, ma szanse na taki sam,
wysoki poziom edukacyjny
íí
• Krajowa Rada Edukacji Finlandii
(ang. National Board of Education)
http://www.oph.fi/english
• Fińskie Ministerstwo Edukacji i Kultury
• Różnice edukacyjne pomiędzy najsłabszymi a najlepszymi uczniami są tam
najmniejsze na świecie (OECD)
http://www.minedu.fi/OPM/?lang=en
• Program Studiuj w Finlandii (ang. Study
In Finland)
http://www.studyinfinland.fi/home
Wyzwania
• System fiński został wypracowany na
przestrzeni ponad 40 lat, skutkując
głębokimi zmianami społecznymi, i jest
m.in. efektem społecznego podejścia do
edukacji oraz uwarunkowań charakterystycznych dla tego kraju
• Działania nauczycieli nie są ustandaryzowane ani spisane w żadnym poradniku. Fińskie podejście do edukacji nie
posiada instrukcji obsługi, a jego siła leży
w indywidualnym podejściu do ucznia,
praktykowanym przez świetnie przygotowaną kadrę
• Niektóre państwa, przygotowujące
swoich uczniów do testów, zaczynają
wyprzedzać Finlandię w rankingach,
co wytwarza pewnego rodzaju presję.
308
Jolanta Gałecka
SZKOŁY MONTESSORI
 Nauka w interakcji ze światem 
Wszechstronnie wykształcona Maria Montessori studiowała m.in.: matematykę, fizykę,
medycynę (w tym pediatrię i psychiatrię) oraz filozofię. Samodzielnie dokształciła się też
w zakresie pedagogiki. Zajmowała się dziećmi chorymi, z trudnościami w uczeniu się i
upośledzeniami rozwojowymi. Występowała również w obronie praw kobiet. Wszystko
to jest o tyle ważne, że wymienione doświadczenia zapewniły jej niezwykle szerokie
spektrum spojrzenia na nowo na kwestię edukacji dzieci
Po zapoznaniu się z istniejącymi podejściami i teoriami rozpoczęła wieloletnie obserwacje dzieci, badania i doświadczenia. Uwzględniały one m.in.: fizjologię systemu nerwowego, psychologię, psychiatrię kliniczną, antropologię, anatomię oraz specjalne metody
nauczania. Pozwoliło jej to na wypracowanie metod i przygotowanie materiałów na
tyle uniwersalnych (odnoszących się nie tylko do istoty samego procesu uczenia się,
lecz także uwzględniających proces rozwoju człowieka), że stosowane są one z powodzeniem do dzisiaj. Montessori obserwowała zjawiska takie jak skupienie uwagi, chęć
powtarzania przez dziecko pewnych aktywności, dostosowanie się do zasad panujących w szkole, zaangażowanie czy wrażliwość na otaczające środowisko. Stopniowo
zwiększała liczbę zajęć praktycznych, dostosowywała otoczenie do możliwości dzieci
i ustalała zasady mające na celu przeniesienie odpowiedzialności za proces uczenia
się i otaczający świat (czyli ogród i salę lekcyjną) na dzieci. Dawała im przy tym coraz
większą swobodę i możliwość wyboru, jednocześnie tworząc określony porządek dnia
według następujących po sobie aktywności. Takie podejście stało się źródłem autonomii
i wewnętrznej motywacji dzieci, dzięki którym wyzwalał się w nich coraz większy potencjał uczenia i rozumienia nowych zagadnień. Uczniowie traktowani z szacunkiem, jako
jednostki indywidualne, bardzo dobrze się rozwijali, przyciągając uwagę coraz szerszego
grona specjalistów. Edukacja okazała się być nie tylko czynnością wykonywaną przez
nauczyciela, ale i naturalnym procesem, który wyzwala się spontanicznie u człowieka na
skutek interakcji ze środowiskiem. W tym ujęciu to aktywność jednostki stanowi podstawowy czynnik rozwoju.
309
Zadanie nauczyciela polega na obserwowaniu dziecka, co ma pomóc m.in. w dobraniu dla niego odpowiednich materiałów dydaktycznych. Pedagog stymuluje entuzjazm
ucznia, asystując w jego samodzielnym, dopasowanym zarówno do potrzeb, jak i umiejętności, rozwoju. Szkoła zaś jest środowiskiem, w którym uczeń powinien się czuć jak
u siebie – bezpiecznie i komfortowo. Z tego powodu estetyka pomieszczeń ma istotne
znaczenie. Otaczający dziecko świat należy przygotować w taki sposób, żeby zapewnić
mu idealne warunki rozwoju, bez konieczności ciągłej interwencji ze strony nauczyciela. Celem tej metody jest pozostawienie dziecku jak największej swobody działania w
ramach samoograniczających materiałów i pomocy dydaktycznych, dzięki którym ma
ono możliwość wykonywania wszystkich czynności samodzielnie. Pozwala to na rozwój
koncentracji, a w konsekwencji wpływa pozytywnie na wzrost kompetencji społecznych.
Montessori zaobserwowała, że dzieci przechodzą przez różne etapy czy też okresy
rozwojowe. Są wówczas szczególnie wrażliwe i podatne na określone rodzaje bodźców.
Tym samym bywają niezwykle zainteresowane pewnymi typami czynności i – niejako w
rezultacie – potrafią skupić się na nich bez żadnego wysiłku. Do tych etapów zaliczyła:
rozwój językowy, zmysłowy, chodzenie, zaangażowanie społeczne czy zainteresowanie małymi przedmiotami. Wyznaczyła rolę szkoły jako ośrodka przygotowania dziecka
do wszystkich tych etapów, a rolę nauczyciela jako obserwatora ucznia, dającego mu
możliwości odpowiedniego wsparcia i ukierunkowania w podążaniu za swoimi zainteresowaniami. We wczesnym rozwoju (do 6. roku życia) duży nacisk położyła na bodźce
sensoryczne, w kolejnym okresie – na przejście od konkretów do abstrakcji..
sprzyjającym środowisku – jest zdolne
do jej nieograniczonego przyswajania.
Różnicowanie wiekowe w grupach (po
3 roczniki) sprzyja wzajemnemu uczeniu
się od siebie
• Dzieci uczą się przez samodzielne działanie, a nie przez absorpcję i akceptację
pomysłów czy idei innych ludzi
• Nauczycieli można dobrze przeszkolić.
Metoda jest sprecyzowana i dookreślona,
włącznie ze sposobami postępowania
w różnych sytuacjach i w zależności
od stosowanych materiałów
• To jedna z niewielu metod, która
przetrwała nie tylko próbę czasu, ale
też świetnie adaptuje się do różnorodnych kultur. Zakłada ona, że dziecko w
sposób naturalny dąży do wiedzy i – w
• W tym podejściu do edukacji brany jest
pod uwagę zarówno rozwój psychologiczny, socjologiczny, jak i emocjonalny,
poznawczy dziecka. Estetyczne, bezpieczne, ustrukturyzowane i uporządkowane środowisko, z pieczołowicie
przemyślanymi pomocami naukowymi
ma zapewnić dziecku swobodny rozwój
w ramach ustalonych granic oraz sprzyjać wzrostowi samodzielności i wolności
wyboru
310
• Możliwość podążania za wewnętrznymi potrzebami wpływa pozytywnie
na poczucie własnej wartości, pewności siebie, wiary we własne siły. Buduje
także samodyscyplinę, umiejętność
dostosowania się do wspólnie wypracowanych zasad oraz szacunek do innych
osób
íí
• Szkoła Mountain Valley Montessori
w North Bend, stan Waszyngton, USA
http://mountainvalleymontessori.com
• Chrześcijańska Szkoła i Przedszkole
Montessori, Gdańsk
http://www.montessori.gda.pl
Wyzwania
• Bergamo Montessori Schools
http://www.bergamoschools.com
• Dzieci nie mają możliwości swobodnego
eksperymentowania z samokorygującymi materiałami, co znacząco redukuje
element uczenia się na błędach
• Swobodna kreatywność często jest
ograniczona do działań artystycznych
oraz zajęć dodatkowych (następujących
po zakończeniu części Montessori programu dnia)
• Umieszczenie nazwiska Montessori
w nazwie szkoły nie stanowi gwarancji prawidłowego podejścia do dzieci,
przeszkolenia nauczycieli, używania
odpowiednich materiałów oraz pomocy
dydaktycznych czy niezbędnej estetyki i
struktury otoczenia
311
Jolanta Gałecka
SZKOŁY WALDORFSKIE
 Siła wolnej ekspresji i artystycznego rozwoju 
Szkoły waldorfskie prowadzone są według filozofii Rudolfa Steinera, twórcy antropozofii, czyli metody poszerzania świadomości poprzez bezpośrednie poznanie świata
duchowego. Stąd też pedagogika waldorfska kładzie nacisk na zrozumienie istoty
człowieka i jego rozwoju. Wyróżnia się w niej trzy etapy rozwoju dziecka, akcentując
przy tym powiązanie rozwoju intelektualnego, emocjonalnego i artystycznego z umiejętnościami praktycznymi. Wczesny etap rozwoju to aktywności praktyczne, kreatywne
i oparte na doświadczeniach. Szkoła podstawowa kładzie nacisk na rozwój artystyczny i
społeczny, wspierając myślenie analityczne i dywergencyjne. Szkoła średnia zaś to rozwój krytycznego i pełnego empatii podejścia do życia poprzez edukację matematyczną,
przyrodniczą, plastyczną, językową i szeroko pojętą edukację humanistyczną. Rozwój
człowieka jest powiązany ze światem i społeczeństwem. Szkoły waldorfskie mają więc
na celu stworzenie warunków właściwych dla wszechstronnego rozwoju i zapewnienie
takiego wsparcia, które zagwarantuje rozkwit pasji i osobowości ucznia, przy specjalnym
uwzględnieniu jego wolności osobistej. Szczególnie istotny jest rozwój artystyczny, w
tym eurytmia, gdzie muzykę i słowa wyraża się za pomocą specyficznych gestów.
W szkołach tych nie ma ocen ani podręczników, a jeden nauczyciel przez cały rok
szkolny prowadzi wszystkie, główne zajęcia, dzieląc je na tzw. epoki, czyli trzy- lub
czterotygodniowe cykle. Przy układaniu autorskich programów nauczyciele często biorą
pod uwagę temperamenty swoich uczniów, dostosowując do nich metody postępowania. Oceny zastępują szczegółowe opisy oraz prace uczniów. Egzaminy odbywają
się dopiero na etapie szkoły średniej i są związane z aplikowaniem na wyższe uczelnie.
Tylko w niektórych krajach (np. w Polsce) uczniowie podlegają corocznym egzaminom,
mającym na celu udzielenie promocji na kolejny rok szkolny.
312
íí
• Dbałość o wszechstronny i swobodny
(bezstresowy) rozwój dziecka, pobudzenie
zmysłowe, dużo zajęć praktycznych i lekcji
na powietrzu
• Szkoła waldorfska w Colmarze
http://www.steiner-waldorf.org/
ecoles_steiner/colmar.html
• Szkoła Three Cedars
• Rozwój ekologicznego podejścia do
świata, ochrona przed – wymuszanym
przez współczesność – zbyt wczesnym
dojrzewaniem, nacisk na rozwój artystyczny
http://threecedarswaldorf.org
• Szkoła waldorfska w Bielsku-Białej
http://www.szkola-waldorfska.bielsko.pl
• Szkoły i przedszkola waldorfskie w Polsce
• Szczególne wyeksponowanie znaczenia kontaktów międzyludzkich, rozmów,
współdziałania, budowania relacji
http://zspwp.pl/strona/lista_szkol_i_przedszkoli_waldorfskich_w_polsce_o2
Wyzwania
• Idea szkoły waldorfskiej zasadza się na
silnej współpracy z rodzicami – nauczyciele odwiedzają uczniów w domach,
a rodzice, przed przyjęciem dziecka
do szkoły, często wypełniają bardzo
szczegółowe ankiety, zobowiązując się
np. do egzekwowania zakazu oglądania
przez dziecko telewizji czy używania
komputera
• Wychowawca pełni wszystkie role
pedagogiczne i w całości odpowiada za
przebieg nauki, zapewniając nie tylko
rozwój intelektualny i emocjonalny, lecz
także duchowy
• Z uwagi na duży ładunek duchowy
stosunkowo niewielkie i czasami dość
zamknięte społeczności szkół waldorfskich bywają posądzane o sekciarstwo
313
Jolanta Gałecka
FILOZOFIA EDUKACYJNA
REGGIO EMILIA
 Wsparcie społeczności 
Nazwa pochodzi od miejscowości w północnych Włoszech, gdzie ukształtowała się
filozofia edukacyjna, w której dziecko i jego rozwój postawiono w centrum zainteresowania. Twórca tej filozofii – Loris Malaguzzi – wychodził z założenia, że dziecko w
procesie poznawania i uczenia się doznaje przyjemności. Uczucie to należy wzmacniać,
aby było obecne nawet wówczas, gdy proces zrozumienia będzie wymagał wysiłku.
W filozofii Reggio Emilia kładzie się nacisk na ekspresję artystyczną i kontakt nauczyciela
z uczniem. Zakłada się w niej, że dzieci muszą mieć możliwość kontrolowania procesu
uczenia się i należy im zapewnić edukację poprzez dotyk, ruch, słuchanie i obserwację. Dzieci uczą się, eksplorując świat, nawiązując relacje z innymi dziećmi i otaczającymi je przedmiotami oraz wchodząc w bliskie związki ze środowiskiem. Powinny też
zawsze mieć możliwość wyrażenia swoich potrzeb i opinii. Odkrywanie świata opiera
się na zasadach szacunku i odpowiedzialności, przy uwzględnieniu ogromnego wkładu
oraz wsparcia ze strony rodziców i całej społeczności. W tym przypadku środowisko
odgrywa zatem rolę trzeciego edukatora. Nauczyciel jest dla ucznia nie tylko przewodnikiem, dociekliwym obserwatorem i dokumentalistą jego rozwoju, lecz także dogłębnie
wykształconym pedagogiem. Jego ciągłe samodoskonalenie gwarantuje utrzymanie
wysokiego poziomu rozwoju ucznia przy zachowaniu bardzo szerokich granic swobody
i podejścia dostosowanego do indywidualnych potrzeb dziecka. Nauczyciele opracowują ogólne cele i przewidują reakcje dzieci na przygotowane aktywności, odpowiednio
kształtując otaczające środowisko.
Istotną rolę w tej filozofii nauczania odgrywa dokumentowanie postępów ucznia oraz
wielość form komunikacji, sposobów na przekazanie myśli, pomysłów i rozwiązań („sto
języków” z wiersza Lorisa Malaguzziego). Dziecko jest postrzegane jako twórca procesu
uczenia się. Obecni w jego życiu dorośli mają zapewniać wsparcie, opiekę i bezpieczeństwo. Czynić to jednak powinni bez narzucania mu kierunków rozwoju. Bardzo ważny
element pracy stanowią projekty, często długoterminowe i bez sprecyzowanego na
314
wstępie rezultatu końcowego. Dzięki wykorzystaniu tej metody uczeń jest wolny w swej
eksploracji, a dorosły może za nim podążać.
íí
• Wszechstronne podejście do rozwoju
dziecka. Dbałość o jego rozwój kulturowy
i społeczny
• Reggio Children
• Nauczyciel wspiera wielorakie ścieżki i
sposoby myślenia, analizowania, wyciągania wniosków, komunikowania się oraz
ekspresji. Celem jest lepsze zrozumienie
dziecka i pełniejszy kontakt między nim
a dorosłym
• Red Solare Guatemala
http://www.reggiochildren.it/?lang=en
http://reggioalliance.org
http://www.redsolareguatemala.com
Wyzwania
• Bardzo ogólnie nakreślona rola nauczyciela, którego skuteczność w ogromnej
mierze zależy od jego indywidualnego
podejścia, wykształcenia, umiejętności
obserwacji, budowania i analizowania
dokumentacji oraz od przełożenia tego
wszystkiego na praktykę
• Większe zaangażowanie społeczności,
a w szczególności rodziców, nie zawsze
jest możliwe
315
Jolanta Gałecka
SZKOŁY
DEMOKRATYCZNE
 Wolność i autonomia źródłem motywacji 
Szkoła demokratyczna jest budowana na bazie wartości demokratycznych, takich jak
decydowanie o sobie, równość wszystkich uczestników procesu edukacyjnego, sprawiedliwość, szacunek i zaufanie. W takiej szkole zakłada się rzeczywisty udział dziecka
w tworzeniu ścieżki swojego rozwoju.
Według – zapoczątkowanej przez Johna Locke'a – tradycji nauka nie powinna być dla
człowieka ciężarem i nie należy do niej zmuszać, bo takie podejście jedynie zniechęca.
Jean Jacques Rousseau uzupełnił tę teorię o aspekt naturalnego dążenia człowieka
do poznania i uczenia się tego, co go ciekawi lub intryguje, albo co uzna za użyteczne
i przydatne. Istotą procesu uczenia się jest w tym przypadku odkrywanie, które daje
możliwość wyrobienia sobie własnych opinii, a nie powtarzania poglądów innych ludzi.
Eksperymentowanie oraz subiektywne doznania rozwijają umiejętność rozumowania i
wyciągania wniosków. Większy nacisk kładzie się na poczucie szczęścia niż na dydaktykę.
Takie podejście do edukacji obejmowało początkowo tylko dzieci z bogatych rodzin.
Dopiero w XIX i XX wieku zaczęły powstawać szkoły oparte na filozofii demokratycznej i
skierowane do dzieci biednych oraz sierot (np. Lew Tołstoj utworzył szkołę dla dzieci chłopów w Rosji, a Janusz Korczak – Dom Sierot w Polsce).
Wychodząc z założenia, że to szkoła powinna dostosowywać się do uczniów, a nie na
odwrót, w 1921 roku Alexander Sutherland Neill założył w Anglii najstarszą, działającą
szkołę demokratyczną – Summerhill.
W szkołach demokratycznych wszystkich, także najmłodsze dzieci, obowiązują takie
same zasady. Sprawy organizacyjne załatwia się na regularnie organizowanych spotkaniach, podczas których każdy może zgłosić temat lub inicjatywę do omówienia.
Nauczyciele mają w nich wspierać oraz inspirować, traktując młodych ludzi z szacun-
316
kiem i nie zmuszając ich do niczego. Rozwiązywanie sytuacji spornych
i konfliktowych odbywa się wspólnie, czasami przy pomocy specjalnie powołanego
trybunału lub komitetu złożonego ze starszych członków społeczności.
W szkołach demokratycznych nie ma planu lekcji ani wytycznych dotyczących tego,
czego dziecko ma się w danym dniu nauczyć. Uczniowie sami wybierają sobie tematy
i zagadnienia oraz poszukują odpowiedzi, korzystając z dostępnych w szkole zasobów,
włącznie z pomocą nauczycieli. Tym samym przejmują odpowiedzialność za proces
uczenia się. Nauczyciel ma im pokazywać możliwości działania lub ukierunkowywać
proces poznawczy. Z reguły w tego typu szkołach przygotowuje się zestawy dwóch lub
trzech tematów, które są realizowane danego dnia i na podstawie których uczniowie
mogą wybrać interesujące ich zagadnienia. Młodzi ludzie są zachęcani do przyjścia do
szkoły, jednak przymusu nie ma. Zajęcia odbywają się często w tzw. grupach kompetencyjnych, skupiających uczniów o podobnym poziomie kompetencji, którego nie należy
mylić z wiekiem.
Szkoły demokratyczne zatrudniają czasami specjalistów z danych przedmiotów na
stałe, zaś w ciągu roku przyjmują na czas określony pasjonatów danego zagadnienia
– ludzi twórczych, o ciekawych zainteresowaniach, pragnących się nimi podzielić,
wzbudzić zaciekawienie, zainspirować. Dodatkowo szkoły tego rodzaju często zabezpieczają swoim podopiecznym noclegi.
szkole omawiany jest znacznie szybciej
(często pod koniec procesu nauki, przed
egzaminami na wyższe uczelnie), a tutaj
większość czasu spędza się na poszukiwaniu i rozwijaniu pasji, eksperymentowaniu, międzyludzkich interakcjach
• Ogromna swoboda działania i samodzielność w połączeniu z bogactwem
oferowanych aktywności znacząco
zwiększa motywację
• Podejmowanie aktywności niedostępnych w tradycyjnej szkole
• Nauczanie poszanowania wolności drugiego człowieka i sposobów rozwiązywania sporów
• Młodzi ludzie mają tyle czasu, ile potrzebują, co umożliwia im prawdziwe zgłębienie danego zagadnienia
• Materiał dydaktyczny w tradycyjnej
• Mniejsze społeczności pozytywnie
wpływają na interakcje międzyludzkie,
w niewielkiej grupie łatwiej być sobą i
zyskać akceptację pozostałych osób oraz
spokojnie się rozwijać
Wyzwania
• Nie każde dziecko jest gotowe na przejęcie odpowiedzialności za własny proces
uczenia się
317
• Uczniowie podlegają w pewnym sensie
ograniczeniom w zakresie zainteresowań do tych, które są bliskie otaczającym ich osobom, od nich czerpią inspiracje lub bodźce do poznania danego
zagadnienia
íí
• Najstarsza szkoła demokratyczna na
świecie – Summerhill
http://www.summerhillschool.co.uk
• Sands School w Wielkiej Brytanii
• Czasami trudno przekonać młodego
człowieka, by nauczył się czegoś, co
może początkowo przychodzić mu z
większym trudem, co leży poza obszarem jego zainteresowań bądź umiejętności
• W wielu krajach (w tym w Polsce) szkoły
demokratyczne pozostają poza tradycyjnym systemem nauczania, co oznacza
konieczność zewnętrznego podchodzenia do egzaminów w celu uzyskania
oficjalnej promocji na kolejny rok nauki.
Czasami budzi to kontrowersje, zwłaszcza wtedy, gdy młody człowiek nie pojmuje, dlaczego ma zdawać dodatkowe,
niezrozumiałe dla niego testy
http://www.sands-school.co.uk
• Sadbury Valley School w Massachusetts,
USA
http://www.sudburyvalley.org
• Demokratyczna szkoła w Brazylii
– Politeia
http://escolapoliteia.com.br
• Lumiar – szkoła z demokratyczną wizją
http://lumiar.org.br
• Trampolina – szkoła demokratyczna w
Poznaniu
http://www.trampolina.szkola.pl
• EUDEC – European Democratic Education Community
http://www.eudec.org/
318
Jolanta Gałecka
SZKOŁY DLA
UTALENTOWANYCH
I ZDOLNYCH
 Nie ma standardowych rozwiązań! 
Standardowe podejście do uczniów, przeważające w większości systemów edukacyjnych na świecie, paradoksalnie powoduje zazwyczaj niedopasowanie do nich. Nauczyciele często skarżą się na to, że nie są w stanie poradzić sobie z uczniami słabszymi,
którzy nie nadążają z przyswajaniem wiadomości, tracąc tym samym zapał i motywację
do nauki (często więc przeszkadzają na lekcji), oraz z uczniami zdolnymi, którzy na
lekcjach się po prostu nudzą. W interesie wszystkich państw jest posiadanie obywateli z
odpowiednim potencjałem intelektualnym. Tylko oni będą bowiem w stanie udźwignąć
wyzwania współczesnej cywilizacji, dokonać odkryć naukowych i wpłynąć na poprawę
efektywności poszczególnych procesów. Dlatego dostrzeżono konieczność wyławiania
talentów na wczesnym etapie edukacyjnym i zapewniania im odpowiednich warunków
rozwoju oraz wsparcia, których szkoła systemowa nie jest w stanie dostarczyć.
Tworzone są zatem programy dodatkowe – pozalekcyjne lub zastępujące program
szkolny raz lub kilka razy w tygodniu, bądź odrębne szkoły, oferujące specjalne programy dopasowane do indywidualnych potrzeb uczniów zdolnych. Szkoły tradycyjne
nie mogą tego zapewnić.
319
íí
• Zwiększenie efektywności procesu uczenia się. Podejście to powinno być multiplikowane do wszystkich systemów
• Quest Academy
http://www.questacademy.org
• Magnet Schools
• To często jedyna szansa na pełniejsze
wykorzystanie potencjału młodego człowieka
http://en.wikipedia.org/wiki/Magnet_school
• Salzmannschule
http://www.salzmannschule.de/
Wyzwania
• Stowarzyszenie Talent
http://talent.edu.pl
• Zabieranie osób zdolnych z tradycyjnego
systemu szkolnego skutkuje tym, że
pozostałe dzieci nie mają już wokół siebie uczniów, którzy mogliby je inspirować, uczyć lub wspierać. Z drugiej strony
uczniowie utalentowani zostają niejako
wyciągnięci ze społeczeństwa i wstawieni w sztucznie stworzone środowiska
społeczne, w których np. nie można
pomagać słabszym, być dla kogoś wzorem, inspiracją czy nauczycielem. Takie
społeczności nie pozwalają też często
na pełne zrozumienie reguł, jakimi rządzi
się społeczeństwo
• Lista programów dla uzdolnionych
uczniów na całym świecie
List_of_gifted_and_talented_programmes
• Przykłady letnich programów dla dzieci
uzdolnionych
http://www.nwgca.org/uploads/1/2/0/1/
12018395/summer_opportunities_2014_
from_nwgca.pdf
320
Jolanta Gałecka
NAUCZANIE DOMOWE
I ODSZKALNIANIE
 Uczmy się poza szkołą! 
Termin „odszkalnianie” (ang. unschooling) wymyślił John Holt, który zachęcał rodziców
do podążania za dzieckiem i jego zainteresowaniami oraz naturalną potrzebą uczenia
się. Teoria ta jest również ściśle związana z indywidualnym podejściem do dziecka – do
jego umiejętności, stylów uczenia się, wielorakich inteligencji i ciekawości poznawczej,
a także z chęcią wyeliminowania niepotrzebnego stresu, którym naznaczone jest tradycyjne nauczanie.
Nauczanie domowe często uznaje się za formę odszkalniania. Jednak nie każde
nauczanie domowe radykalnie odcina się od szkoły. W odszkalnianiu często odwołujemy się do naturalnych form uczenia, które następują niejako na żądanie, gdy pojawi
się potrzeba, zaciekawienie, żądza wiedzy. Proces uczenia się następuje w każdym
miejscu i w każdym czasie, a rodzice modelują odpowiednie umiejętności, inspirują
i zapewniają właściwe środowisko.
Niezależnie od nazwy nauczanie domowe rzadko odbywa się wyłącznie w domu.
Kształcenie dziecka powierza się jego rodzicom, grupie rodziców, którzy wymieniają się
w ciągu tygodnia, lub korepetytorowi. Często też w nauczaniu tym biorą udział zorganizowane podmioty lub społeczności, dając okazję do regularnych, społecznych interakcji
pomiędzy dziećmi, a także weryfikacji postępów w nauce.
Nauczanie domowe umożliwia indywidualne potraktowanie kwestii religijnych lub wartości moralnych, czasami jest też odpowiedzią na szczególne potrzeby dziecka. Bywa
związane ze stanem jego zdrowia lub próbą ochrony przed znęcaniem się ze strony
kolegów. Przez wiele lat istniało przekonanie, że nauczanie domowe bardzo negatywnie
wpływa na umiejętności społeczne dzieci, a poziom tego rodzaju edukacji jest zdecydowanie niższy od przeciętnego. Przeprowadzane badania zdają się pokazywać, że efekty
akademickie są zróżnicowane, ale dzieci wydają się szczęśliwsze i bardziej zaangażowane w życie społeczne (zob. badania Johna Taylora na http://www.hslda.org).
321
Zróżnicowanie wykorzystywanych metod pracy, podejść do nauczania oraz materiałów
dydaktycznych jest bardzo duże. W wielu wypadkach edukacja odbywa się przeważnie
poza domem, w terenie: w muzeach, teatrach, parkach, na wystawach itp. Często jest
dostosowywana do zainteresowań ucznia i jego talentów, czasami jednak zdarza się, że
rodzice realizują własne marzenia, nieosiągnięte przez nich samych cele.
W USA można zakupić specjalnie przygotowane pakiety zawierające niezbędne książki,
materiały dodatkowe oraz testy wraz z odpowiedziami i przewodnikiem dla nauczyciela.
Jest to dość długa, jednak niewymagająca dużego przygotowania, droga, która znacząco ułatwia ewentualny powrót do szkoły tradycyjnej. Realizowane są tam bowiem te
same tematy, co w programie szkół publicznych.
íí
• Indywidualne podejście w przyjaznym i
dobrze znanym otoczeniu
• Nauczanie domowe w Wielkiej Brytanii
• Możliwość realizowania pasji dziecka i
podążania za jego zainteresowaniami
https://www.gov.uk/home-education
http://www.home-education.org.uk
• Nauczanie domowe w Indiach
http://homeschoolers.in
Wyzwania:
• Correspondence School w Nowej
Zelandii
• Ograniczone interakcje społeczne wynikające z oddzielenia dziecka od życia
szkolnego
• Brak doświadczenia i przygotowania
osoby uczącej, brak ustalonych celów i
brak umiejętności dostosowania podejścia do indywidualnych potrzeb dziecka
http://www.tekura.school.nz
• Organizacja szkolnictwa domowego –
Washington Homeschool Organization
http://www.washhomeschool.org
• Lista osób, które były nauczane w domu:
List_of_homeschooled_people
• Brak możliwości bezproblemowego
powrotu do środowiska szkolnego
322
Jolanta Gałecka
HIGHSCOPE
 Badania i obserwacje podstawą rozwoju 
Nazwa tego podejścia do edukacji dzieci nawiązuje do szeroko zakrojonej misji i
dalekosiężnych w założeniu celów. Dotyczyć one mają przede wszystkim poziomu
wczesnego rozwoju dziecka – okresu przedszkolnego i szkoły podstawowej oraz
zapewniać najwyższe standardy programów edukacyjnych. Początki nurtu HighScope
są osadzone w badaniach przeprowadzonych przez Davida Weikarta. Miały one na celu
niesienie pomocy dzieciom wysokiego ryzyka związanego z ukończeniem szkoły, ale
również dotyczącego zaaklimatyzowania się w społeczeństwie. Zebrany przez Weikarta
zespół pracował pod wspólną nazwą Perry Preschool Project. Wyniki badań pokazały,
że zapewnienie dzieciom żyjącym w biedzie programów edukacyjnych wysokiej jakości
znacząco przyczynia się do ich intelektualnego i społecznego rozwoju, wpływa na
osiągnięcie sukcesu szkolnego, późniejszą sytuację finansową i prowadzi do zredukowania przestępczości. Przeprowadzone analizy stanowiły jedne z pierwszych, wieloletnich prac z obszaru wczesnego rozwoju dzieci, a opracowane wyniki przyczyniły się
do wykształcenia nowego podejścia do edukacji, w którym głównym założeniem jest
aktywność młodych ludzi w procesie uczenia się. To zainteresowania i wybory uczniów
mają decydować o tym, jakie działania zostaną podjęte.
W szkołach wykorzystujących podejście HighScope dzień jest podzielony na zdefiniowane i następujące po sobie bloki. W klasie wyodrębnia się obszary różnych zainteresowań uczniów. W ich zakresie, mając świadomość dostępnych wyborów, dzieci mogą się
swobodnie poruszać. Pracują według schematu plan-do-review, który daje im możliwość zaplanowania aktywności, wykonania jej i zastanowienia się nad rezultatem lub
nad samą aktywnością. Praca odbywa się zarówno w małych, jak i w dużych grupach,
przy wsparciu ze strony dorosłych, którzy aktywnie uczestniczą w zabawach, rozmowach, uważnie obserwując swoich podopiecznych oraz ich postępy. W dużych grupach
inicjuje się aktywności związane z ruchem, muzyką, opowiadaniem historii, a w małych
– konkretne doświadczenia poznawcze.
Nauczyciele prowadzą obserwacje, codziennie notując aktywności i wypowiedzi uczniów.
Dokonują też ich oceny w wydzielonych obszarach kompetencji obejmujących: języki i
komunikację, rozwój społeczny i emocjonalny, matematykę, przyrodę i technologię, rozwój
323
artystyczny, sport i zdrowie. Ważnym elementem rozwoju jest również rozwiązywanie konfliktów. Podstawową formę rozwijania pełnego potencjału człowieka stanowi zabawa. Takie
aktywne podejście do procesu uczenia się wymaga środowiska, które odpowiada potrzebom młodego człowieka – zapewnieniu poczucia kontroli, zaciekawienia, dostaniu szansy
na osiągnięcie sukcesu i kształcenia kompetencji oraz wiary we własne siły.
Wyzwania:
• Podejście HighScope zostało przebadane i zweryfikowane na przestrzeni
lat zarówno w teorii, jak i w praktyce.
Pojawiają się jednak zarzuty związane
przede wszystkim z brakiem podjęcia
próby powtórzenia badań
• Dzieci (zwłaszcza małe) często męczą się
podczas zajęć w dużych grupach, szczególnie jeśli trwają one zbyt długo
• Podejście HighScope zapewnia młodym
ludziom wsparcie i jest dopasowane do
ich aktualnego poziomu rozwoju oraz
potrzeb. Jednocześnie wzmacnia ich
potencjał i buduje mocne strony, ze
szczególnym uwzględnieniem rozwijania
umiejętności rozwiązywania problemów,
planowania i podejmowania decyzji
• Środowisko bogate w materiały umożliwiające rozwój zmysłów, samodzielną
pracę, dokonywanie wyborów i podejmowanie decyzji, dające możliwości
eksploracji i manipulacji oraz przetwarzania doświadczeń na indywidualną
wiedzę. Nauczyciele wiedzę tę na
bieżąco weryfikują, zachęcając jednocześnie do podejmowania kolejnych
aktywności i poszerzania horyzontów
myślowych
• Zarówno badania, jak i ukształtowanie
bazującego na nich podejścia, wykonane
zostały na podstawie celów przygotowanych dla grup wysokiego ryzyka
• Materiały są bardzo ważnym elementem
programu, jednak każdy ośrodek może
posiadać inne
íí
• Sekolah HighScope, Indonezja
http://www.highscope.or.id
• Head to Toe Early Learning Centre, Etiopia
http://headtotoeaddis.com/our-curriculum/
• HighScope Institute, Wielka Brytania
http://www.ukchildcare.ca/practices/
bstart2.shtml
• HighScope Nursery, Wielka Brytania
http://www.hsnursery.co.uk
• Kaleidoscoop, Niderlandy
http://www.nji.nl/nl/Kennis/Projecten/
Projecten-Kaleidoscoop
324
Aleksandra Wzorek
PORADY I WSKAZÓWKI
PORADY I WSKAZÓWKI
Jak uwzględniać emocje w trakcie działań edukacyjnych z dziećmi i młodzieżą?
• Przygotuj się! Zastanów się, ile emocji potrafisz nazwać od ręki. Spisz je. Następnie poszukaj w Google, poszperaj w słownikach synonimów, w różnych książkach. Wypisz tyle
emocji, ile uda ci się znaleźć. Przemyśl, jak radzisz sobie z różnymi emocjami obecnie, a
jak radziłeś sobie z nimi w okresie szkolnym. Co się zmieniło? Co wpłynęło na te zmiany?
Odpowiedz na pytania: Dlaczego realizując to działanie edukacyjne, warto zwrócić uwagę
na pracę z emocjami? Dlaczego będzie to ważne dla uczestników zajęć? Dlaczego będzie
to ważne dla mnie?
• Spisz kontrakt ze swoją grupą. Wspólne określenie zasad sprawia, że osoby je ustanawiające rzeczywiście zwracają uwagę na to, co ustaliły i chętniej tego przestrzegają. W
pracy z emocjami jest to szczególnie ważne, gdyż daje uczestnikom poczucie bezpieczeństwa i umożliwia pełniejsze zaangażowanie się w zajęcia. Kontrakt można spisać
według następujących reguł: wszyscy, także prowadzący, muszą się zgodzić na zaproponowaną normę; funkcjonować powinna zasada wzajemności, czyli jeśli ja jestem
w stanie coś zrobić, to inni również mogą; po zebraniu wszystkich reguł uczestnicy
potwierdzają zgodę na ich przestrzeganie, podpisując się poniżej
• Stwórz z grupą ściągawkę z emocji. Może mieć ona różną formę. Najczęściej tworzy
się tzw. koła emocji, w których w poszczególnych częściach zapisuje się słowa bliskoznaczne (np. z zaproponowanej wcześniej listy), a następnie przypisuje się im określony
kolor oraz emotikon. Warto również zadbać o to, aby każdy uczestnik przygotował
własne koło, ponieważ kolory przypisane emocjom mogą oznaczać inne odczucia dla
różnych osób. Można także, odchodząc od standardowych rozwiązań, pozwolić uczestnikom zajęć na stworzenie kart do gry w emocje albo gry planszowej. Jeśli nie masz
pomysłu na to, jakie zasady wprowadzić do gry, zaproponuj grupie ich samodzielne
wymyślenie. Na pewno większość uczestników będzie zachwycona taką możliwością
• Każde zadanie w trakcie warsztatów, lekcji czy ćwiczeń zakończ omówieniem. Niech to
będzie okazja dla uczestników do wypowiedzenia się na temat tego, jak im się pracowało (samodzielnie i w grupie) oraz jakie emocje temu towarzyszyły. Znajdą się z
pewnością osoby, którym łatwo będzie mówić przy innych o swoich odczuciach, ale
pojawią się też takie, które będą potrzebowały więcej czasu, aby się na to odważyć.
Pamiętaj, że w tym momencie nie ma poprawnych czy błędnych wypowiedzi. Każdy
opowiada o swoich emocjach, więc wszyscy powinni to uszanować. Zwróć uwagę
uczestnikom, aby starali się – choć na początku może to być dla nich trudne – budować swoje wypowiedzi poprzez komunikat ja
326
• Otwórz się na informację zwrotną. W trakcie zajęć i podczas podsumowania uczestnicy
mogą opowiedzieć o swojej frustracji lub niechęci do zaproponowanego zadania. Choć
jest to trudne, warto wysłuchać, dlaczego te emocje się pojawiły. Wynik działań edukacyjnych będzie wówczas lepszy – zarówno dla uczestnika, jak i dla prowadzącego
• Przygotuj energizery, czyli proste ćwiczenia i zabawy, których celem jest podniesienie
energii wśród uczestników zajęć oraz pobudzenie ich do działania. Powinny one w lekki
sposób nawiązywać do pracy z emocjami
• Pamiętaj, żeby mówić o trudnych i przyjemnych emocjach, a nie o pozytywnych i
negatywnych. Złość, żal czy rozczarowanie popularnie nazywa się negatywnymi odczuciami. Aby rozwinąć w uczestnikach poczucie, że nie ma nic złego w ich przeżywaniu,
koniecznie zwróć uwagę na to, jak nazywasz emocje
327
328
STUDIUM PRZYPADKU
Aleksandra Wzorek
Empatia w edukacji – jak
pracować z emocjami, realizując
działania edukacyjne
Wyzwanie:
Podczas realizacji cyklu trzech warsztatów dla dzieci i rodziców pod wspólną nazwą
E2 – Empatia w Edukacji, razem z trojgiem trenerów pokazywaliśmy młodszym i starszym, jak rozmawiać, jak współpracować i jak uczyć się od siebie nawzajem. Wprowadzanie elementów pracy z emocjami do działań dydaktycznych wywiera bezpośredni
wpływ na rezultaty pracy edukacyjnej. Może stanowić wsparcie w nauczaniu przedmiotów ścisłych, w trakcie warsztatów językowych lub podczas nauczania konkretnych umiejętności twardych.
Przebieg projektu:
Warsztaty rozplanowaliśmy na trzy soboty. Pierwsze spotkanie z dziećmi w wieku od 6
do 9 lat realizowaliśmy z nastawieniem na budowanie więzi w grupie oraz integrację.
Dzieci wraz z prowadzącymi zawarły kontrakt, wspólnie określając zasady, które mają je
obowiązywać podczas warsztatów. Uznaliśmy to także za dobry moment na rozmowę
o tym, czym są emocje, oraz na budowanie wspólnego zasobu słownictwa. Dzieci,
korzystając z przygotowanych materiałów (emotikonów i napisów), opisywały, w jaki
sposób rozumieją różne emocje, odgrywały je przed grupą, tworzyły proste gry, w których przedstawiały poznane słowa. Drugie spotkanie koncentrowało się na rozbudzaniu
zainteresowania dzieci nauką. Każde zadanie zawierało jednak elementy powiązane
z emocjami. Przykładowo dzieci rozwiązywały zagadki detektywistyczno-logiczne, a
przedstawione w nich historie niosły za sobą istotny ładunek emocjonalny. Wielokrotnie
też musiały sobie odpowiadać na pytanie: Jak poczulibyście się w takiej sytuacji? Trzecia
sobota została poświęcona na zabawę w przygodę w świecie czarodziejów, powiązaną
z eksperymentami i zdobywaniem odznaki Ambasadora Emocji.
330
W równolegle prowadzonych warsztatach dla rodziców położyliśmy nacisk na ich
umiejętności komunikacyjne oraz relacje, jakie budują ze swoimi dziećmi. W ramach
połączonych warsztatów dla dzieci i dorosłych rodziny wypełniały mapę emocji. Miała
ona pozwolić na lepsze poznanie siebie nawzajem – swoich marzeń, zainteresowań i
potrzeb.
ÊÊ
Efekty projektu:
W czasie podsumowania zajęć odbyliśmy rozmowy z chętnymi rodzicami połączone z
informacją zwrotną o nich samych oraz ich dzieciach. Część rodziców zdecydowała się
także na kontynuowanie pracy w ramach indywidualnych zajęć wyrównawczo-psychologicznych (program Educoaching dla dzieci i rodziców).
Z informacji zwrotnej, uzyskanej od rodziców po kilku tygodniach od zakończenia warsztatów, wynikało, że dzieci zaczęły chętniej mówić im o swoich emocjach, potrafiły je
nazwać i prosiły o pomoc w radzeniu sobie z trudnymi odczuciami. Dodatkowo dwoje
spośród uczestników znacznie lepiej radziło sobie ze stresem szkolnym.
331
Magdalena Saja
KALEJDOSKOP
trójmiejska szkoła demokratyczna – czego uczą się dzieci
w warunkach wolnego wyboru?
Wyzwanie:
Szkoła Kalejdoskop powstała z chęci zapewnienia dzieciom warunków optymalnego
rozwoju, a także w wyniku przekonania, że nastąpić on może w warunkach wolności,
szacunku, akceptacji i poczucia bezpieczeństwa. Aby zrealizować założone cele, twórcy
szkoły wykorzystali model edukacji demokratycznej, której fundament stanowi równość
praw wszystkich członków społeczności szkolnej.
Przy takim podejściu do edukacji dzieci mogą samodzielnie decydować o swoich
codziennych aktywnościach – obojętnie, czy jest to chodzenie po drzewach, czytanie
książek, rozwiązywanie łamigłówek, granie w planszówki, gonitwa po ogrodzie, lepienie
z gliny, przebywanie w samotności, czy też prowadzenie wielogodzinnych rozmów.
Przebieg projektu:
Podstawowym warunkiem powodzenia przedsięwzięcia było zebranie takich osób, które
akceptują kluczowe założenia projektu: rodziców, traktujących dzieci z szacunkiem i
przekonanych o ich wewnętrznej motywacji do rozwoju, oraz pracowników, którzy w
środowisku wolnym od władzy i przymusu będą podążać za dziećmi, budować z nimi
autentyczne relacje i wspierać je w osobistych dążeniach.
Pracując nad otwarciem szkoły, grupa jej twórców opierała się na takich samych zasadach działania, jakie miały obowiązywać w szkole: wolnej woli, wzajemnym szacunku,
akceptacji i wspólnym podejmowaniu decyzji drogą konsensusu. Na takich fundamentach, podczas serii kilkugodzinnych spotkań i dwudniowych, rodzinnych zjazdów,
powstawała szczegółowa koncepcja projektu. Dzięki przyjętemu sposobowi pracy społeczność szkolna – jako podstawa funkcjonowania szkoły demokratycznej – zaczęła się
formować jeszcze przed 2 września 2014 roku, kiedy to Kalejdoskop oficjalnie wystartował.
332
Przeznaczenie i wyposażenie szkolnych pomieszczeń nie zostało z góry ustalone. Pozostawiono te decyzje dzieciom i dorosłym, tak aby mogły się kształtować w reakcji na
potrzeby pojawiające się z biegiem życia szkolnego.
Dominującą aktywnością w szkole podczas pierwszych tygodni była nauka bycia
wolnym wśród innych, czyli rozpoznawania nowych warunków: „Czy tu naprawdę nikt
nie rządzi (dlaczego dorośli nie mówią mi, co mam robić)?”, „Czy rzeczywiście mogę
zajmować się tym, czym chcę (np. chodzić po schodach po drugiej stronie poręczy)?”,
„Jak daleko sięga moja wolność (czy jeśli chcę być sam, to mogę wszystkich wyprosić z
pokoju)?”, „Czego ja tak naprawdę chcę?”
Dorośli skupili się w tym czasie na dawaniu dzieciom poczucia bezpieczeństwa w
trudnych momentach procesu adaptacji: rozpoznawali sytuacje konfliktowe, opisywali
je, pomagali w identyfikacji potrzeb, nazywali uczucia, wspierali w osiągnięciu porozumienia.
Zasady szkolne, które powstały w tym czasie – tworzone wspólnie przez dzieci i dorosłych metodą konsensusu – dotyczyły przede wszystkim bezpieczeństwa i porządku w
placówce.
Z biegiem czasu procesy adaptacyjne zaczęły wygasać, a relacje pomiędzy członkami
społeczności się zacieśniały. Dzieci poczuły, że mają wpływ na rzeczywistość, w której
przebywają, i zaczęły coraz świadomiej z niego korzystać – zarówno jeśli chodzi o
decyzje podejmowane przez całą społeczność (np. na cotygodniowych zebraniach
szkolnych), jak i o indywidualne wybory dotyczące codziennych czynności. Ze względu
na brak odgórnie narzuconego planu zróżnicowanie tych aktywności jest tak duże,
że wymyka się opisowi. Natomiast wszystkie je łączy to, że w perspektywie edukacji
demokratycznej każda podejmowana aktywność jest dla danego dziecka ważna i każda
oznacza dla niego naukę.
Większość dzieci uczęszczających do Kalejdoskopu ma 6 lat, brak im doświadczeń
związanych z tradycyjną szkołą i nie nabyły nawyków związanych z jej systemem
nauczania. Dzieci szybko przejęły odpowiedzialność za to, w jaki sposób spędzają czas.
Na akceptację dorosłych odpowiedziały zaufaniem, śmiało korzystają z ich wiedzy i
umiejętności wtedy, kiedy są im potrzebne lub wydają się ciekawe.
Spójrzmy np. na kompetencje komunikacyjne. W Kalejdoskopie większość dzieci uznała,
że sposób, w jaki dorośli mediują konflikty, jest przydatny i dzięki temu dziś potrafią
diagnozować przyczyny konfliktów, szukać ich rozwiązań tak skutecznie, że dorośli są
333
im do tego coraz mniej potrzebni (np. chłopcy, którym do tej pory nieporozumienia nie
pozwalały zakończyć prawie żadnej wspólnej zabawy, potrafią dziś wspólnie przejść
przez trudności i spędzić ze sobą cały dzień).
Za tą umiejętnością kryją się inne, wcale nie pomniejsze: rozpoznawanie cudzych
emocji, branie pod uwagę potrzeb innych i poszanowanie ich granic, uważne słuchanie, wypowiadanie się, negocjowanie, przekonywanie do swoich racji itp. Wszystkie one
rozwijają się na fundamencie społeczności, są elementami skomplikowanej układanki
zwanej ogólnie umiejętnością pracy w grupie. Satysfakcja z bycia razem jest dla dzieci
tak duża, że chętnie opanowują strategie, które im to ułatwiają.
Obok rozwijania tych umiejętności osobne miejsce zajmują działania związane ze
zdobywaniem wiedzy ogólnej oraz rozwojem indywidualnych zainteresowań. Czasem
dzieci zasypują dorosłych pytaniami, innym razem proszą o zajęcia na dany temat albo
samodzielnie korzystają z książek i pomocy dydaktycznych, niekiedy z wiedzy innych
dzieci. Bywa też, że same organizują zabawy związane z interesującymi je dziedzinami
i angażują w nie inne dzieci. Podążają w różnych kierunkach i wybierają różne strategie, swobodnie odnajdując sposoby uczenia się najlepsze dla siebie.
334
Beata Szulc
„Pomóż mi zrobić to samemu”
– projekt „Wyspa wyobraźni”
Wyzwanie:
„Pomóż mi zrobić to samemu” – oto zdanie, które usłyszała Maria Montessori od jednego ze swoich podopiecznych. Odkryła, że nie jest to tylko prośba jednego dziecka,
ale niewypowiedziany apel wszystkich dzieci do dorosłych. To krótkie zdanie stało się jej
mottem w pracy z dziećmi.
W naszej szkole jedną z ważniejszych form zajęć jest trwająca kilka godzin praca własna.
Ma ona na celu jak najpełniejsze wspieranie rozwoju potencjału dziecka, jego samodzielności, odpowiedzialności i poczucia wartości. Zajęcia lekcyjne nazywane pracą
własną, to odrębny od innych czas zajęć, w którym w atmosferze otwartości i wzajemnego szacunku odbywa się wielowymiarowy rozwój dziecka. Obejmuje on szereg
istotnych aspektów składających się na program, który dzieci realizują w indywidualny
sposób.
Można się tu posłużyć przykładem projektu zatytułowanego Wyspa wyobraźni, który
uczniowie realizują w ramach pracy własnej przez kilka miesięcy. Potrzebują do niego
przyswojonych wcześniej informacji i umiejętności badawczych. Projekt ma na celu
zapewnienie uczniom twórczej swobody, przy czym nauczyciel czuwa nad tym, aby
każda praca została wykonana kompleksowo, z dostateczną ilością informacji na temat
wyspy.
Przebieg projektu:
W projekcie uczniowie wykorzystują wiedzę z różnych dziedzin: matematyki, geografii,
historii oraz własne umiejętności, zaczerpnięte z życia codziennego. Tworzą trójwymiarowy model wyspy. Ostatnim wyzwaniem jest publiczna prezentacja swojego projektu
przed dziećmi z klasy.
Z racji tego, że projekt stanowi zadanie długoterminowe, wymaga starannego zaplanowania. Z tego powodu przygotowuje się dla niego oś czasu z poszczególnymi etapami
realizacji, co pozwala na skuteczne monitorowanie postępów w pracy.
335
Wyspa tworzona jest na podstawie kryteriów takich jak położenie geograficzne, rozmiary
wyspy, klimat, roślinność, życie zwierząt, historia wyspy, społeczność, infrastruktura transportowa (drogi i szlaki wodne), ubiór wyspiarzy, rząd, sztuka, religia, święta i dni wolne od
pracy.
Na bazie tych założeń uczniowie wykonują szereg prac składających się na cały projekt.
Są to m.in.: różnego rodzaju opisy historyczne, mapy z legendami, rysunki budynków,
narzędzi, ubiorów (codziennych i odświętnych), środków transportu czy roślinności. Na
koniec wszystko połączone zostaje w opracowanej komputerowo prezentacji, którą
uczniowie przedstawiają pozostałym uczestnikom projektu.
Spuścizna edukacyjna doktor Marii Montessori obejmuje wielowymiarowy proces kształcenia dziecka, koncentrując się na rozwijaniu jego unikalnych możliwości i potencjału,
nawyków życiowych i umiejętności zdobywania wiedzy. Zajęcia lekcyjne w formie pracy
własnej stanowią jeden z wielu realizowanych w naszej szkole sposobów osiągania
optymalnych wyników w kształceniu dzieci. W tak przyjaznych do rozwoju warunkach
dzieci uczą się doprowadzania podjętych działań do końca, stają się odważne, pewne
siebie i niezależne. Ponadto elastycznie dostosowują się do nowych sytuacji, nie boją się
krytyki, często podejmują inicjatywę i są ciekawe świata. Nabywają umiejętności współdziałania w grupie, rozwiązywania konfliktów i negocjacji. Trudno przecenić wartość
takich cech w dzisiejszym, tak szybko zmieniającym się świecie.
336
AUTORZY
Autorzy
Przemysław Chyrk Pracował jako nauczyciel akademicki,
ma ponad 10-letnie doświadczenie w nauczaniu dorosłych
i młodzieży. Absolwent Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
w Poznaniu. Studiował również na Université Haute-Bretagne
Renes II we Francji. Dzięki pracy w Dziale Sprzedaży YDP zyskał
wyjątkowe doświadczenie, umiejętności oraz wiedzę, które
pozwoliły mu bardzo dokładnie poznać potrzeby młodych ludzi,
starających się sprostać wymaganiom wciąż zmieniającego się
rynku pracy. Jest zwolennikiem ścisłej współpracy środowiska
biznesu ze społecznością branży edukacyjnej i jest przekonany,
że jest to jedyna droga do tworzenia innowacyjnej gospodarki.
Jolanta Gałecka Pracuje jako ekspert do spraw edukacji
w Young Digital Planet. Odpowiada za prace badawcze, pisanie
artykułów, scenariuszy i przemówienia publiczne. Pasjonuje
się szeroko pojmowaną edukacją, rozwojem dzieci, badaniami
nad funkcjonowaniem i potencjałem mózgu. Z wykształcenia
radca prawny, studiowała też psychologię i socjologię. Podczas
pobytu w Stanach Zjednoczonych uczyła w szkole Montessori
i Spanish Immersion Academy. Interesuje się pedagogiką waldorfską, metodą Berlitz oraz stosowaniem najnowszych materiałów dydaktycznych. Pracowała również w firmie Microsoft.
Ma dwóch synów, z którymi wspólnie dużo eksperymentuje.
Uwielbia uczestniczyć w ich rozwoju edukacyjnym.
Alina Guzik Kierownik produktu w firmie Young Digital Planet,
pomysłodawczyni pierwszego wydania Księgi Trendów w Edukacji. Z wykształcenia jest nauczycielem, logopedą oraz specjalistą
do spraw zarządzania i marketingu. Interesuje się zagadnieniami
związanymi z psychologią, a w szczególności dotyczącymi
potęgi ludzkiej samoświadomości. Uważa, że temat personalizacji stanowi długo wyczekiwany pomost pomiędzy światem
edukacji a poczuciem zadowolenia z życia i psychologią
338
AUTORZY
osiągania sukcesów. Lubi bieganie, gry planszowe, ale największą
satysfakcję czerpie z wymyślania i tworzenia nowych produktów
edukacyjnych, w czym pomaga jej ukochana córka Oliwia.
Piotr Milewski Jest specjalistą do spraw badań i rozwoju w Young
Digital Planet. Interesuje się zjawiskiem grywalizacji, teorią gier
i neurodydaktyką. Absolwent Uniwersytetu Gdańskiego, kierunku ekonomia i integracja europejska. Gry uwielbia od zawsze.
Jest twórcą kilkudziesięciu gier planszowych i karcianych, a
przede wszystkim larpów (ang. live action role playing games).
Był pięciokrotnie nominowany do nagrody i trzy razy zwyciężył
w konkursie larpowym Złote Maski – dwukrotnie w kategorii
Najlepszy Scenariusz, którą ceni najwyżej. Często dzieli się
swoim doświadczeniem podczas konferencji oraz w różnych
publikacjach dotyczących gier. Ma głęboką nadzieję, że w przyszłości edukacja i gry połączą się w jeden urodzajny twór.
Monika Mizerska Pracuje jako kierownik produktu w firmie Young
Digital Planet, gdzie odpowiada za kreowanie i rozwój multimedialnych produktów edukacyjnych. Ma w swoim dorobku
wiele innowacyjnych produktów, między innymi – nagrodzony
Godłem Quality International 2013 – program Mobile Comprehensive Curriculum. Z wykształcenia jest nauczycielką języka
polskiego i angielskiego. Łączy pracę nad produktami edukacyjnymi w Young Digital Planet z pasją nauczycielki, prowadząc
zajęcia w szkołach policealnych. Orędowniczka korzystania z
technologii oraz wizualizacji w procesie edukacyjnym. Z powodzeniem stosuje rozwiązania multimedialne we własnej praktyce
nauczycielskiej.
Olga Nerc Jako dyrektor Działu Marketingu w Young Digital
Planet wie prawie wszystko na temat pracy zespołowej i wykorzystania jej potencjału. Jest inicjatorką akcji charytatywnych
zarówno w pracy, jak i w środowisku lokalnej społeczności.
Potrafi z zapałem i poświęceniem zachęcać innych do pomocy.
Żona wyjątkowego mężczyzny, matka trojga unikalnych dzieci
oraz opiekunka kota darmozjada. Codziennie pracuje nad
pogłębianiem swoich umiejętności zawodowych i nad duchem
rodzinnym. W wolnych chwilach tworzy.
339
AUTORZY
Ewa Siekierska Od kilku dobrych lat pracuje w Young Digital Planet jako doświadczony kierownik projektu i specjalista do spraw
marketingu. Dba o wysoką jakość każdego projektu. Zawsze
gotowa na nowe wyzwania, wciąż pasjonuje się poszukiwaniem nowatorskich rozwiązań dla edukacji. Jako mama 7-latka
w szkole Montessori i 3-latki w przedszkolu Montessori popiera
alternatywne metody oraz docenia szeroki punkt widzenia.
Praktykuje mindfulness, uważnie wykorzystując każdą przerwę
pomiędzy akcją a reakcją.
Wojciech Wiśniowski Biotechnolog z wykształcenia (z naciskiem
na technolog). Ma bzika na punkcie nowinek technicznych, na
które jest gotów wydać majątek. Oddany kierownik produktu
z 10-letnim stażem w Young Digital Planet. Bada wpływ oraz
możliwości, jakie nauczaniu oferują nowoczesne technologie.
Współtwórca najlepszych produktów Young Digital Planet: Universal Curriculum, Comprehensive Curriculum, Lower Primary
Maths – rewolucyjnych rozwiązań wyprzedzających swoje czasy.
Jest szczęśliwy, kiedy może dzielić swoją pasję z innymi.
Marzena Żylińska Zajmuje się metodyką i neurodydaktyką.
Propaguje wprowadzanie do szkół nowej kultury edukacyjnej,
opartej na wnioskach płynących z neuronauk. Zachęca do
twórczego wykorzystywania nowych technologii w nauczaniu. Współorganizatorka europejskich projektów Zmieniająca
się szkoła i Budząca się szkoła. Autorka licznych artykułów i
materiałów dydaktycznych, wykorzystujących wnioski płynące
z badań nad mózgiem oraz książek Między podręcznikiem
a internetem (Warszawa 2013) i Neurodydaktyka. Nauczanie
i uczenie się przyjazne mózgowi (Toruń 2013). Pracuje w firmie
Young Digital Planet. Należy do grona doradców Minister Edukacji Narodowej. Prowadzi blog Neurodydaktyka, czyli neurony
w szkolnej ławce.
340
AUTORZY
Autorzy
współpracujący
Radosław Bomba Doktor, adiunkt w Instytucie Kulturoznawstwa UMCS. Jest medioznawcą i cyfrowym humanistą. Zajmuje
się edukacją medialną, ludologią, cyberkulturą, teorią i praktyką
wizualizacji wiedzy, nową nauką w sieci oraz edukacyjnymi
aspektami gier cyfrowych. Autor książki Gry komputerowe w
perspektywie antropologii codzienności (Toruń 2014), poświęconej m.in. edukacyjnym walorom gier komputerowych. Współorganizator dwóch polskich THATCampów (The Humanities and
Technology Camp). Pracuje również jako zastępca redaktora w
czasopiśmie naukowym Kultura i Historia oraz redaktor naukowych portali internetowych. Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego i Polskiego Towarzystwa Badania Gier,
autorem licznych projektów medialnych o charakterze edukacyjnym, m.in.: Jarocin ‘85 w Second Life, MediaLab UMCS, Wizualizacja sztuki, portal Wiedza i Edukacja.
Agnieszka Bilska Anglistka od 15 lat pracująca w zawodzie,
obecnie w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 10 w Gliwicach. Promuje szkołę przyjazną nowoczesnym technologiom w modelu PSK – Przynieś Sobie Kompa z otwartym dla
uczniów dostępem do WiFi. Jest gorącą zwolenniczką pracy
metodą projektu (Challenge Based Learning), edukacji przez
zabawę z wykorzystaniem gier i gamifikacji. Prowadzi profil
GamifikacjaEdu na Facebooku. Trenerka w komponencie e-nauczyciel Cyfrowej Szkoły w programie CEO Aktywna Edukacja,
opiekunka wirtualnej pracowni języka angielskiego w programie
Szkoła z klasą 2.0. Należy do społeczności nauczycieli Superbelfrzy RP. Ambasador edukacyjny Intel, mieszkanka Facebooka
z miejscem pracy w chmurze.
341
AUTORZY
Marta Florkiewicz-Borkowska Nauczycielka języka niemieckiego i zajęć technicznych w Publicznym Gimnazjum nr 3 w
Pielgrzymowicach, trenerka edukacyjna, ekspert CEO, edukator
w zakresie nowoczesnych rozwiązań w kształceniu, studentka
arteterapii. Należy do społeczności Superbelfrzy RP. Jest fanką
nauki metodą projektu, uczenia przez nauczanie i nowoczesnych technologii oraz propagatorką gier planszowych. Prowadzi
dwa blogi: http://deutschfun-pielgrzymowice.blogspot.com/ z języka
niemieckiego oraz http://handmade-pielgrzymowice.blogspot.com/
z zajęć technicznych.
Alina Idzikowska Nauczycielka dyplomowana z 20-letnim stażem
pracy. Uczy muzyki i historii w warszawskiej szkole podstawowej,
gdzie prowadzi ożywioną działalność artystyczną (chór, teatr,
zespoły muzyczne). W 2013 roku podczas udziału w projekcie
Mistrzowie Kodowania nauczyła się programować w języku
Scratch. Zainteresowała się nauczaniem matematyki, aby pomóc
swoim uczniom. Stwierdziła, że dzieciom bardzo przeszkadza
nuda panująca często na lekcjach matematyki, więc zaczęła
poszukiwać nowatorskich metod nauczania tego przedmiotu.
Początkowo nie wierzyła, że nauczyciel humanista może programować, a dziś jest pasjonatem języka Scratch i uczy go swoich
wychowanków.
Katarzyna Krywult Nauczycielka języka polskiego w Szkole Podstawowej w Bestwinie. Należy do społeczności SuperBelfrzy
RP. Jest absolwentką Uniwersytetu Jagiellońskiego, kierunku
filologia polska, a także Uniwersytetu Pedagogicznego, kierunku edukacja spersonalizowana i zróżnicowana. E-learningowy samouk, twórca i koordynator projektów szkolnych, w
tym warsztatów filmowych z animacji poklatkowej i LipDubu.
Stworzyła i prowadzi witrynę http://polski.enauczanie.com oraz
projekt Instrukcja obsługi języka polskiego, który został nagrodzony w europejskim konkursie The Best Content For Kids.
342
AUTORZY
Anna Miler Kulturoznawczyni i politolożka, doktorantka na Filologicznych Studiach Doktoranckich Uniwersytetu Gdańskiego.
Interesuje się rolą animacji oraz animatorów kultury i sztuki w
przemianach społecznych. Zajmuje się nieformalną edukacją
kulturalną oraz animacją kultury. Pracuje w Gdańskim Archipelagu Kultury PROJEKTORNIA i Stowarzyszeniu Arteria. Współpracuje także z innymi instytucjami i organizacjami z całej Polski.
Zajmuje się wykorzystywaniem nowych mediów w edukacji
kulturalnej. Realizowała projekty, takie jak: Dziewczyny też rysują
komiksy, Klisze i piksele. Edukacja wizualna oraz Akcja! Komiks w
ruchu (dwa ostatnie w ramach Akademii Orange), Stocznia jest
kobietą oraz wiele innych.
Jolanta Okuniewska Nauczyciel dyplomowany z 27-letnim stażem pracy. Zajmuje się edukacją wczesnoszkolną i nauczaniem
języka angielskiego w klasach I–III w Szkole Podstawowej nr 13
w Olsztynie. Ambasador międzynarodowego programu eTwinning w województwie warmińsko-mazurskim. Zdobywczyni I
miejsca w europejskim konkursie Mój projekt eTwinning w kategorii wiekowej 4–11 lat w 2013 roku oraz dwukrotna laureatka
konkursu krajowego. Autorka e-booka Technologie są dla dzieci.
Poradnik dla nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej. Otrzymała nagrody Warmińsko-Mazurskiego Kuratora Oświaty oraz
Nagrodę Ministra Edukacji Narodowej. Była nominowana w konkursie Nauczyciel Roku 2013 pod patronatem MEN oraz Głosu
Nauczycielskiego. W pracy z uczniami wykorzystuje tablety,
prowadzi związany z tym blog http://www.tableciaki.blogspot.com.
343
AUTORZY
Marcin Paks Nauczyciel historii w Gimnazjum nr 8 i ZSO nr 5 w
Sosnowcu. Jest członkiem grupy Superbelfrzy RP, Szkolnym
Organizatorem Rozwoju Edukacji w Katowicach, edukatorem z
zakresu praktycznego wykorzystania TIK przez nauczycieli. Udziela
się jako ekspert CEO w programie Szkoła z Klasą 2.0, bloger i
felietonista. Twórca aktywnej metody symulacji w Internecie –
Drama Online oraz pasjonat nowoczesnych rozwiązań w edukacji,
zwłaszcza wykorzystania urządzeń mobilnych.
Piotr Peszko Projektant, trener i twórca szkoleń online. Jest
blogerem i komentatorem zjawisk związanych z nowoczesną edukacją, autorem bloga o e-learningu http://blog.2edu.pl.
Pomysłodawca i organizator serii edukacyjnych BarCampów –
EduCamp oraz studiów na temat e-learningu.
Grzegorz D. Stunża Doktor nauk społecznych w zakresie pedagogiki. Na co dzień pracuje jako adiunkt w Pracowni Edukacji
Medialnej w Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu Gdańskiego.
Głównym obszarem jego zainteresowań jest szeroko rozumiana edukacja medialna. Stara się łączyć pedagogiczne
poszukiwania z kulturoznawczymi inspiracjami (uczestniczył
przez semestr w studiach II stopnia z zakresu kulturoznawstwa). Zajmuje się nie tylko teorią i prowadzeniem badań, lecz
także działaniami praktycznymi i aktywistycznymi. Fascynują go
MediaLaby, bierze udział w budowaniu MediaLabu Gdańsk przy
Instytucie Kultury Miejskiej w Gdańsku. Współpracuje też jako
ekspert z zakresu edukacji medialnej z Narodowym Instytutem
Audiowizualnym, Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Fundacją Nowoczesna Polska.
Magda Saja Współzałożycielka Trójmiejskiej Szkoły Demokratycznej Kalejdoskop, członkini EUDEC (European Democratic
Education Community) i polskiej społeczności działającej na
rzecz edukacji demokratycznej. Z wykształcenia jest filolożką
zafascynowaną nurtem antypedagogiki, teoriami i dokonaniami
A. S. Neilla, J. Holta, H. von Schöenebecka, I. Illicha, D. Greenberga oraz współczesnymi koncepcjami psychologii rodziny.
344
AUTORZY
Beata Szulc Pasjonatka pedagogiki Marii Montessori. Swoje życie
zawodowe rozpoczęła od pracy w korporacji, ale już wtedy
szkoliła się i kończyła kursy z tej metody. W międzyczasie podjęła również studia podyplomowe na kierunku edukacja wczesnoszkolna i przedszkolna. W 2011 roku we współpracy z innymi
pasjonatami założyła Chrześcijańską Fundację Edukacji Montessori CHCEMY, która w tym samym roku powołała do istnienia
pierwszą w Trójmieście szkołę podstawową pracującą metodą
Marii Montessori - Chrześcijańską Szkołę Montessori w Gdańsku.
Od roku 2013 jest jej dyrektorem. Prowadzi liczne prelekcje i
warsztaty propagujące tę metodę. Współpracuje jako nauczyciel
z Polskim Instytutem Montessori w Warszawie. Prywatnie jest
żoną Macieja i mamą trojga dzieci – Piotra, Oli i Jasia.
Joanna Waszkowska Nauczycielka języka polskiego zbierająca
doświadczenie w różnych typach szkół od 12 lat. Obecnie pracuje w Zespole Szkół Prywatnych Twoja Przyszłość w Sosnowcu,
nauczając w klasach gimnazjalnych oraz szkoły podstawowej.
Aby nauczanie było skuteczne, bardzo chętnie wykorzystuje na
lekcjach nowe technologie. Należy do społeczności Superbelfrzy
RP. Prowadzi bloga nauczycielskiego
http://www.uczycielnica.blogspot.com.
Aleksandra Wzorek Prawniczka, edukatorka i trenerka w ramach
zajęć wyrównawczo-psychologicznych dla dzieci i młodzieży
Coaching edukacyjny. Koordynatorka merytoryczna i autorka
podręcznika dla nauczycieli w projekcie POKL Gra w klasy:
rozwój bez granic (http://www.grawklasy.edu.pl). Jest współautorką podręcznika (Nie)bój się bloga! Jak wykorzystywać blog
w edukacji?, powstałego w ramach projektu Medialab – pracownia edukacji i kultury, jak również współautorką zwycięskiego projektu technologicznego w ramach Startup Sprint
Edukacja. Prowadziła cykle warsztatów dla nauczycieli, dzieci
i rodziców, dotyczące postrzegania emocji w procesie kształcenia E2 – Empatia w Edukacji, a także korepetycje przedmiotowo-terapeutyczne, wykorzystujące innowacyjne metody
nauczania.
345
AUTORZY
Jesteśmy grupą pasjonatów i innowatorów, którzy codziennie pracują nad profesjonalnymi
rozwiązaniami, mającymi za zadanie ulepszyć i wzbogacić nowoczesną edukację. Wykorzystujemy najefektywniejsze metodologie i najnowsze technologie, by odkrywać nowe sposoby na zwiększenie potencjału każdego człowieka. Chcemy inspirować uczniów, nauczycieli, rodziców i sprawić, że edukacja będzie efektywnym, przyjaznym i radosnym procesem.
Mamy ponad 20 lat doświadczenia w tworzeniu cyfrowych rozwiązań dla placówek edukacyjnych na całym świecie. Nasze rozwiązania stosuje się w ponad 45 krajach. Jesteśmy niezawodnym partnerem, gotowym do nawiązania współpracy, której podstawą jest wzajemne
wsparcie i zaufanie budowane przez lata.
Zajmujemy się wszystkimi aspektami edukacji, dostarczając:
• treści edukacyjne dla różnych przedmiotów i programów nauczania oraz kursy językowe
• platformy i technologie wydawnicze – elastyczne rozwiązania do codziennego użytku
• produkty skierowane do dzieci i dorosłych ze szczególnymi potrzebami edukacyjnymi
Wierzymy, że współczesna edukacja powinna się koncentrować na indywidualnych potrzebach każdego ucznia. Spersonalizowane podejście sprawia, że proces uczenia się i nauczania jest jednocześnie ciekawszy i bardziej efektywny, ponieważ motywacja wewnętrzna to
najlepsza gwarancja prawdziwego zaangażowania. Takie podejście można realizować za
pomocą starannie zaprojektowanych rozwiązań cyfrowych – treści i narzędzi. W Young
Digital Planet wiemy, jak wykorzystać nowoczesne technologie w edukacji.
Jesteśmy dostawcą zarówno cyfrowych produktów i technologii edukacyjnych, jak i
wsparcia oraz usług doradczych w procesie przechodzenia od produktów drukowanych
do cyfrowych. Oferujemy kompleksowy zestaw rozwiązań i usług wspierających cyfryzację.
Nasze rozwiązania opierają się na dogłębnym zrozumieniu edukacyjnych trendów edukacyjnych i potrzeb wszystkich uczestników procesu nauczania.
Nowoczesna edukacja inspiruje młodych ludzi do poszukiwania niekonwencjonalnych
metod i kreatywnych sposobów rozwiązywania problemów. Tylko w ten sposób mogą się
przygotować na wyzwania prawdziwego życia. Jesteśmy tu, aby im w tym pomóc.
346
YOUNG DIGITAL PLANET
Copyright © 2015
Young Digital Planet SA
Project management – Ewa Siekierska
Lider zespołu autorskiego – Monika Mizerska
Projekt graficzny – Marcin Kulawczyk,
Paweł Wojciechowski
ISBN: 978-83-62484-10-2
Edukacja ma za zadanie inspirować. Powinna wspierać uczniów w odkrywaniu ich
własnej wyjątkowości i pokonywaniu przeszkód, aby w pełni wykorzystywali swój
potencjał. Ma sprzyjać krytycznemu i twórczemu myśleniu. A jak jest w rzeczywistości? Jaka jest nowoczesna edukacja?
Księga Trendów w Edukacji 2.0 dostarcza odpowiedzi na te pytania. To kompleksowe
opracowanie przygotowane przez Young Digital Planet we współpracy z nauczycielami i wieloma innymi osobami zaangażowanymi w proces edukacji. Publikacja
przedstawia popularne obecnie trendy i różnorodne podejścia do nauczania. Zawiera również przykłady zastosowania opisanych metod w codziennej pracy
z uczniami. Dzięki temu raport w pełni odzwierciedla szkolną rzeczywistość.
Drogi Czytelniku, mamy nadzieję, że Księga Trendów w Edukacji 2.0 stanie się dla
Ciebie źródłem inspiracji i wskaże kierunek, w którym zdecydujesz się podążać
w poszukiwaniu najlepszych rozwiązań edukacyjnych.
7
rozdziałów
51
22
autorów
trendów
7
22
zestawów
wskazowek
studia
przypadków
Young Digital Planet SA
a Sanoma Company
Łużycka 3c
81-537 Gdynia
Tel. +48 58 768 22 22
[email protected], www.ydp.pl
ISBN: 978-83-62484-10-2
Księga Trendów
w Edukacji 2.0

Księga Trendów w Edukacji 2.0 – YDP

Transkrypt

Podobne dokumenty

Drodzy Nowocześni, Sąd Najwyższy uznał w orzeczeniu, że ludzka

06.03.2011-11 - Polska Parafia w Leeds

Aulus Cornelius Celsus 1