docPobierz całą publikację - Polski Związek Karate Tradycyjnego
download 
Reklamacja Transkrypt
Pobierz całą publikację - Polski Związek Karate Tradycyjnego
POLITECHNIKA OPOLSKA Wydział Wychowania Fizycznego i Fizjoterapii JAKUB KIEŁTYKA „Porównanie zdolności koordynacyjnych trenujących karate tradycyjne i nietrenujących” PRACA MAGISTERSKA NAPISANA POD KIERUNKIEM dr Katarzyny Sojki-Krawiec 1 OPOLE 2008 Spis treści: WSTĘP................................................................................................................................................... 3 KARATE – RYS HISTORYCZNY ..................................................................................................... 5 1.1 Historia karate od staroŜytności po dzień dzisiejszy..................................................................... 5 1.2. Historia karate tradycyjnego w Polsce ..................................................................................... 11 KOORDYNACJA RUCHOWA......................................................................................................... 15 2.1 Koordynacyjne i kondycyjne zdolności motoryczne.................................................................... 15 2.2. Definicja koordynacji ruchowej ................................................................................................ 19 2.3. Charakterystyka zdolności koordynacyjnych ............................................................................. 22 2.4. Próby pomiarów poziomu koordynacji ruchowej u trenujących karate tradycyjne................... 23 ZAŁOśENIA METODOLOGICZNE I OGRANIZACJA BADAŃ.............................................. 28 3.1. Cel pracy i ustalenie problemu badawczego.............................................................................. 28 3.2. Hipoteza badawcza ................................................................................................................... 28 3.3. Materiał badawczy .................................................................................................................... 28 3.3.1. Metoda i technika badań...................................................................................................... 29 3.3.2. Narzędzie badawcze............................................................................................................ 29 3.3.3. Narzędzia słuŜące analizie statystycznej ............................................................................ 32 3.4. Przebieg badań........................................................................................................................... 33 WYNIKI BADAŃ................................................................................................................................ 35 4.1 Badanie zdolności kinestetycznego róŜnicowania....................................................................... 35 4.2. Badanie zdolności orientacji czasowo-przestrzennej: marsz do celu ........................................ 36 4.3 Badanie zdolności szybkiej reakcji: chwyt pałeczki Ditricha...................................................... 37 4.4 Badanie zdolności dostosowania ruchów: skok w dal z miejsca w przód i w tył ........................ 38 ANALIZA WYNIKÓW...................................................................................................................... 40 WNIOSKI ............................................................................................................................................ 43 BIBLIOGRAFIA................................................................................................................................. 47 SPIS RYSUNKÓW I TABEL ............................................................................................................ 49 ANEKS TERMINÓW SPECJALISTYCZNYCH UśYWANYCH W KARATE ....................... 50 STRESZCZENIE ................................................................................................................................ 54 2 SUMMARY ......................................................................................................................................... 55 WSTĘP Koordynacyjne zdolności motoryczne (KZM) są niezbędnymi uwarunkowaniami kaŜdej postaci czynności ruchowej i w decydującej mierze wyznaczają efektywność działań i zachowań motorycznych jednostki. Zainteresowanie tematyką koordynacyjnych zdolności motorycznych związane jest faktem, iŜ w warunkach postępujących przemian technicznocywilizacyjnych rośnie znaczenie takich moŜliwości człowieka jak: właściwa orientacja w przestrzeni i w czasie, dokładne róŜnicowanie ruchów w zakresie przestrzenno-czasowodynamicznym, szybkie reagowanie na róŜne sygnały, zachowanie równowagi w warunkach statycznych i dynamicznych, racjonalne dostosowanie działań ruchowych do zmieniających się warunków i sytuacji, integracja przestrzenno-czasowych i dynamicznych parametrów ruchu oraz prawidłowa jego rytmizacja1. Celem pracy jest zbadanie, czy istnieje róŜnica w poziomie koordynacyjnych zdolności motorycznych u osób trenujących sztukę walki – karate tradycyjne, a osobami nie uprawiającymi Ŝadnego sportu. Postawiono przy tym główną tezę badawczą, Ŝe osoby trenujące karate osiągną lepsze wyniki niŜ grupa kontrolna. Jako tezę pomocniczą przyjęto, Ŝe karate tradycyjne jako sport wymagający wielu rodzajów koordynacyjnych zdolności motorycznych, rozwija je i przyczynia się do ich polepszenia. Głównym celem badań było zbadanie poziomu koordynacji ruchowej wśród badanych w wieku 20-26 lat trenujących karate tradycyjne i nietrenujących i porównanie tych wyników. Cel badań został zrealizowany. Aby sprawdzić, czy osoby regularnie trenujące karate osiągną lepsze wyniki niŜ grupa kontrolna, w badaniach wykorzystano testy badające zdolności motoryczne zaproponowane przez J. Raczka, W. Mynarskiego i W. Ljacha. Największy wpływ na pracę miały pozycje publikowane przez pracowników AWF Katowice oraz AWF Poznań, ośrodków wiodących w badaniach nad koordynacją ruchową. W fachowych opracowaniach nie brak opisów testów, w załoŜeniu przeznaczonych do diagnostyki poziomu KZM2. Wybierając testy badawcze opierano się na pracy autorstwa Joachima Raczka, Władysława Mynarskiego, Wladimira Ljacha pod tytułem Kształtowanie 1 Raczek J., Mynarski W., Ljach W. Kształtowanie i diagnozowanie zdolności motorycznych. Podręcznik dla nauczycieli, trenerów i studentów. AWF Katowice 2002 2 Raczek J., Mynarski W. (1992) Koordynacyjne zdolności motoryczne dzieci i młodzieŜy. AWF Katowice; Juras G., Waśkiewicz Z. (1998). Czasowe, przestrzenne oraz dynamiczne aspekty koordynacyjnych zdolności motorycznych. AWF Katowice 3 i diagnozowanie koordynacyjnych motorycznych.3 zdolności W niniejszej pracy przedstawiony został zestaw testów, których wiarygodność została sprawdzona na populacji dzieci, młodzieŜy i dorosłych, pozwalających na dokonanie wszechstronnej oceny poziomu rozwoju specyficznych KZM. Wybierając testy KZM brano pod uwagę przede wszystkim moŜliwości ich przeprowadzenia w warunkach szkolnych, dlatego nie skorzystano z testów wymagających specjalistycznej aparatury pomiarowej. Bardzo duŜo materiału dostarczyła bardzo kompleksowa praca na temat koordynacji zatytułowana „Globalna i lokalna koordynacja ruchowa w wychowaniu fizycznym i sporcie” monografia autorstwa Włodzimierza Starosty, uczonego światowej sławy, lecz równieŜ znanego sportowca. koordynacyjnych Monografia zdolności przedstawia motorycznych, nie lecz tylko biopsychiczne prezentuje równieŜ podstawy koordynację na przykładzie kilkunastu wybranych sportów. Zainteresowanie badanego powyŜszym tematem wypływa stąd, iŜ uprawiałem karate tradycyjne przez 6 lat, czynnie uczestnicząc w zawodach i zgrupowaniach. W przeciągu okresu uprawiania karate zauwaŜyłem poprawę swojej sprawności fizycznej i koordynacji ruchowej. 3 Ljach W., Mynarski W., Raczek J. (2002) Kształtowanie i diagnozowanie koordynacyjnych zdolności motorycznych 4 Rozdział 1 KARATE – RYS HISTORYCZNY Karate naleŜy do sztuk walki, w których nie wykorzystuje się broni. Jedynym narzędziem jest tutaj ciało zawodnika. Odpowiednie ćwiczenia mają podnieść jego skuteczność. Ćwiczenia te polegają na wielokrotnym powtarzaniu sekwencji ruchów, których celem jest osiągnięcie perfekcji technicznej. Dawniej perfekcyjnie wykonane ruchy w walce z uzbrojonym przeciwnikiem gwarantowały przeŜycie, innymi słowy tylko wojownik, który potrafił uŜyć swojego ciała jak idealnej broni, był w stanie przeŜyć. W niniejszym rozdziale pokazano przyczyny braku operowania bronią oraz ukazano dzieje karate na świecie i w Polsce od V wieku naszej ery po dzień dzisiejszy. 1.1 Historia karate od staroŜytności po dzień dzisiejszy Pisząc niniejszy podrozdział, w głównej mierze oparto się publikacjach autorstwa Funakoshi’ego4, Nakayamy5, a takŜe wykorzystano publikacje internetowe klubów karate tradycyjnego6,7. W historii karate moŜna wyróŜnić cztery okresy: chiński, okinawański, japoński oraz „ogólnoświatowy”. Okres chiński: Wiedza o dziejach karate w okresie chińskim w większości opiera się na legendach i przypuszczeniach. Na przełomie V i VI wieku naszej ery hinduski mnich Bodhidarma przybył pieszo z Indii do Chin, by nauczać tam Buddyzmu Zen. Praktyka Zen opierała się na ścisłym poście, ubóstwie i medytacji w siedzącej pozycji. Niemniej jednak Bodhidarma w celu poprawienia sprawności mnichów stworzył zestaw technik ćwiczebnych, które do historii przeszły pod nazwą „18 rąk Lo-han”. Studiując techniki ataku zwierząt i owadów oraz siły natury, Bodhidarma złączył je ze specjalnymi technikami oddychania i stworzył w ten sposób podstawy pod legendarny system walki bez broni, w oparciu o koncentrację psychiczną. Zbudował takŜe świątynię Shaolin w prowincji Honan, gdzie udzielał swoim mnichom nauk. 4 G. Funakoshi. Karate-do: My Way of Life. Kodansha International Ltd, Tokyo 1981 5 M. Nakayama. Dynamiczne karate. Diamond Books, Bydgoszcz 1999 6 http://karate.tradycyjne.prv.pl/ 7 http://arni.elit.net.pl/hist.html 5 Bardzo powaŜnym argumentem przemawiającym za chińskim rodowodem karate jest sama nazwa. OtóŜ do końca lat dwudziestych XX wieku karate zapisywano za pomocą dwóch ideogramów: kara - co znaczyło chińskie, konkretnie z czasów dynastii Tang (618 - 907 n.e.) i te - ręce. Dlatego ze względu na swe chińskie pochodzenie sztukę tę nazywano karate i zapisywano ideogramami znaczącymi dosłownie "chińską rękę". Znaczenie to zmienił mistrz Funakoshi Gichin, zmarły w 1957 roku w wieku osiemdziesięciu ośmiu Iat. Zamiast znaku oznaczającego "chińską" uŜył on do zapisania słowa karate ideogramu oznaczającego "pustą" rękę. Mistrz Funakoshi uŜył tego znaku ze względu na jego filozoficzne pochodzenie. W buddyzmie ideogram kara oznacza "czynienie siebie pustym". Dla mistrza Funakoshiego karate było bowiem nie tylko sztuką walki, ale takŜe szkolą kształtowania charakteru. Wypowiedział on bardzo waŜne słowa: ... "Podobnie jak gładka powierzchnia lustra odbija kaŜdy przedmiot, który się przed nią znajdzie, i jak zaciszna dolina rozbrzmiewa najlŜejszym nawet dźwiękiem, tak człowiek studiujący karate musi opróŜnić swój umysł ze wszystkich złych i samolubnych myśli, by móc właściwie reagować na wszystko, co moŜe napotkać na swej drodze”... Taki właśnie znaczenie posiada w słowie karate ideogram "kara", czyli "pusty"8. Dynastia Ming (1368 - 1644 n.e.) zapisała się w rozwoju sztuk walki najwaŜniejszą księgą z zakresu taktyki i sztuk walki - Wu Pei Chih. Okres bezpośrednio po jej upadku to czasy uchodźców politycznych chroniących się w klasztorach, gdzie ćwiczono i rozwijano sztuki walki. Stąd z klasztorami i mnichami wiąŜe się tak duŜo legend o twórcach róŜnych szkół kung-fu oraz chińskiego boksu, który jednoczył w XVII i XVIII wieku powstańców walczących z dynastią mandŜurską. Wtajemniczanie adeptów kung-fu przebiegało równolegle ze sprawdzianami ich postępów w sztuce walki, według legend trzeba było pokonywać tory przeszkód takie jak tunele z atakującymi mechanicznymi manekinami, zapadnie, ruchome worki itp. Burzliwe dzieje walk nie ominęły klasztoru Shaolin w prowincji Honan, który został zburzony a mnisi zabici (choć legenda mówi o mniszce-mistrzyni kung-fu, która się uratowała rozwijając później styl modliszki). W okresie Tsing (1644 - 1911) rozwinęła się cała gama stylów kung-fu, których klasyfikacja jest utrudniona, poniewaŜ był to okres bardzo burzliwy a mistrzowie, będący często przywódcami grup powstańczych musieli się ukrywać, wielu z nich uciekło na Tajwan, a po podbiciu przez MandŜurów tej wyspy na Okinawę. Po raz ostatni adepci kung-fu dali 8 PowyŜsze słowa G. Funakoshiego są przekazywane na pierwszym treningu rozpoczynającym uprawianie karate tradycyjnego 6 o sobie znać podczas "powstania bokserów" w 1900 r., kiedy członkowie tajnych związków w rodzaju "Wielkich Pięści" walczyli z regularną armią europejską. W klasyfikacji chińskich sztuk walki wręcz, w zaleŜności od przyjętych kryteriów, wyróŜnia się style: • wewnętrzne - związane z rozwijaniem siły wewnętrznej i spektakularnych technik ataku punktów witalnych, nacisków, • zewnętrzne - stawiające na siłę fizyczną i dynamikę, • style południowe i północne – uwzględniające podział geograficzny, • style wzorujące się na zachowaniu zwierząt, często mitycznych , np. styl smoka, tygrysa, węŜa, małpy, Ŝurawia itd. Okres okinawański Sztuka karate trafiła z czasem na Okinawę, gdzie zasymilowała się z miejscowymi formami walki. Okinawa stanowiła miejsce, gdzie ścierały się wpływy kontynentu a przede wszystkim Chin i głównych wysp Japonii. OŜywiony handel Okinawczyków i rybołówstwo umoŜliwiały poznawanie obcych kultur. JuŜ w połowie XIV wieku cesarz chiński wysłał na Okinawę, w celu przekazania wiedzy rzemieślniczej i artystycznej, 36 rodzin, które tam osiadły. Okinawczycy naraŜeni byli jednak teŜ na wizyty piratów i zaborczych samurajów z Kyushu, wizyty Tajwańczyków, wszelkie intrygi polityczne większych i silniejszych sąsiadów. W XV wieku król Hashi z dynastii Sho zdołał zjednoczyć Wyspy Ryukyu w jedno królestwo. Jego następca - król Sho Shin, aby wzmocnić swoją władzę, skonfiskował całą broń i zakazał jej posiadania oraz wydał edykt zakazujący uprawiania sztuk walki. Spowodowało rozwój technik walki przy uŜyciu "pustej ręki"9. Po upadku dynastii Ming uchodźcy z Chin, Tajwanu, eksperci kung-fu dotarli na Okinawę przekazując swoje doświadczenia. PoniewaŜ ćwiczono w nocy, w tajemnicy, w gronie osób zaprzysięŜonych wiedzę przekazywano bezpośrednio z mistrza na ucznia, z ojca na syna za pomocą kata - układu walki bez przeciwnika. I tak tradycja karate przypisuje na przykład powstanie kata Kushanku chińskiemu generałowi, który w XVIII wieku przebywał na wyspie i tak właśnie się nazywał. Skuteczność karate była sprawdzana w konfrontacji z uzbrojonym przeciwnikiem, często w miecz japoński, w walce na śmierć i Ŝycie. Nieumiejętnie walczący ginął i po prostu nie przekazywał dalej swoich błędów. 9 Zakaz posiadania broni przez kastę samurajów wydał król Shoshin (1477-1526) zaraz po wstąpieniu na tron w 1477 r. Bishop M. (1989) 7 Mistrzowie opracowywali nowe kata, szlifowane z pokolenia na pokolenie, aŜ do wypracowania unikalnego, skutecznego sposobu walki podporządkowanego zasadzie ikken hisatsu - czyli zabić jednym uderzeniem. Stopniowo aspekt praktyczny tracił groźny sens pierwotny. Okinawa stała się w pełni częścią Japonii, a zastosowanie karate w samoobronie dotyczyło co najwyŜej walki na pięści. Karate przestało być praktykowane w tajemnicy, obecnie ćwiczono je ze względu na tradycję i podtrzymywanie sprawności fizycznej. W rozwoju okinawskiego karate wyróŜnić moŜna dwa kierunki: • dynamiczny - szybki shorin-ryu, • siłowy - preferujący walkę w krótszym dystansie shorei-ryu. Stopniowo powstały szkoły karate skupiające mistrzów wokół jakiegoś miasta, które nazywano te - ręce: Shuri-te, Tomari-te, Naha-te. W Shuri-te dominowały wpływy zwrotnego shorin-ryu, w Tomari-te połączono w pełni shorin-ryu z twardym shorei-ryu, Naha-te wywodziło się z idei shorei-ryu. Ta ostatnia szkoła ma najkrótszą historię, poniewaŜ ukształtowała się dopiero na przełomie XIX i XX wieku z chińskich sztuk walki. Dotyczy to szczególnie stylu Uechi-ryu, który jest wersją stylu południowo-chińskiego pan-gai-noon, praktykowaną przez ród Uechi z Okinawy. Omawiając rozwój okinawskiego karate nie sposób nie wymienić największych mistrzów. Pierwszy z nich to Sakugawa, który miał przydomek Tode (Śmiertelna ręka). Jego wkład w rozwój karate i kobudo jest ogromny. śył na przełomie XVIII i XIX wieku, wiele lat przebywał w Chinach i jest twórcą wielu kata, z których najsłynniejsze to kata bo (walka długim kijem) o nazwie Sakugawa no kon. Uczniem Sakugawa, jak i chińskiego attache wojskowego na Okinawie, Kushanku był Sokon Matsumura (1796 - 1893), zwany Bushi (Wojownik). UwaŜa się go za Jego najsłynniejsi uczniowie to: Itosu, twórcę Shuri-te i kreatora m.in. kata Chinto. Kyan, Motobu, Chibana. Zarówno w karate jak i kobudo mówi się o stylu Matsumura-ryu. Wraz z nastaniem epoki Menji nastąpiło odejście od tradycji w kierunku współczesności. Dwóch wielkich mistrzów karate przełomu XIX i XX wieku uratowało sztukę karate od zapomnienia i przyczyniło się do jej progresji: Yasutsune Itosu (1813 - 1915) z Shuri-te oraz Kanryo Higaonna (1853 - 1916) z Naha-te. Itosu, zwany Świętą Pięścią wprowadził naukę karate do szkół Okinawy i opracował w pierwszych latach XX wieku pięć kata szkoleniowych Pinan (Heian), które stanowią podstawę nauczania w większości współczesnych stylów karate. Stworzył nowe kata oraz opracował nowe wersje starych: Shiho 8 Kushanku, Kanku dai, Kanku sho, Bassai sho, Tekki nidan i Sandan. Do jego uczniów naleŜeli: Funakoshi, Mabuni, Toyama. Higaonna, przyjaciel Itosu, był instruktorem karate rodziny królewskiej Okinawy, studiował wiele lat róŜne style w Chinach (głównie Shaolin-kempo), skąd pochodziło opracowane przez niego kata Sanchin, podstawowe dla stylów twardych, rozwinął Naha-te. Jego słynnymi uczniami byli: Miyagi, Mabuni, Kiyoda. Po włączeniu nauki karate do systemu edukacji fizycznej w szkołach i w policji, do czego przyczynili się głównie wspomniani dwaj mistrzowie wieści o karate zaczęły wychodzić "na zewnątrz" i przenikać do Tokio. Okres japoński W 1922 roku karate zostało zaprezentowane po raz pierwszy japońskiemu społeczeństwu, kiedy to Funakoshi, będący w owym czasie nauczycielem w Okinawan Teacher's College, został poproszony o wykład i pokaz na wystawie tradycyjnych sztuk walki. Pokaz mistrza wywarł tak wielkie wraŜenie, Ŝe natychmiast zasypano go prośbami o nauczanie w Tokio. W rezultacie Funakoshi nie wrócił juŜ na Okinawę, lecz zaczął nauczać karate na róŜnych uniwersytetach, a nawet w Kodokanie – kolebce judo. Przełomowym rokiem w historii karate był rok 1936, w którym powstał styl Shotokan. Nazwa "Shotokan" oznacza "Szkoła Shoto" lub "Szkoła w której uczy Shoto". Wyraz "Shoto" oznacza "Fale sosen" i był to pseudonim Gichina Funakoshiego. Początkowo nazwą tą określane było jedynie dojo w którym nauczał Funakoshi, jako Ŝe sam mistrz określał swój styl do końca Ŝycia jedynie jako "karate". Nazwę „Shotokan” nadali temu stylowi karate dopiero jego uczniowie, wśród których był równieŜ jego syn10. Młodym ludziom przestało wystarczać praktykowanie kata, odwieczny sposób nauki karate na Okinawie. Na wzór judo niektórzy zaczęli myśleć o sportowym aspekcie karate. Funakoshi i większość starych mistrzów z Okinawy byli temu przeciwni uwaŜając, Ŝe wypaczy to psychikę karateków. Mimo to w1955 roku powstał Japoński Związek Karate (Japan Karate Association, w skrócie JKA), w którym Funakoshi objął stanowisko głównego instruktora, nie zdając sobie prawdopodobnie sprawy, Ŝe organizacja ta została stworzona głównie dla przekształcenia karate w sport. Początkowo organizacja ta skupiała jedynie kilku członków i garstkę instruktorów, którzy studiowali karate pod okiem sędziwego juŜ mistrza. JKA uzyskał w roku 1958 oficjalną akceptację Ministerstwa Edukacji. W tym samym roku 10 G. Funakoshi. Karate-do: My Way of Life. Kodansha International Ltd, Tokyo 1981 9 związek zorganizował pierwsze japońskie mistrzostwa karate, które pomogły nadać tej sztuce status sportu wyczynowego. Japoński okres rozwoju karate przyniósł, na wzór innych sztuk, podział na stopnie szkoleniowe kyu i mistrzowskie dan. Był to waŜny krok w usystematyzowaniu wiedzy o karate, która na Okinawie nie była spisywana, a wielu mistrzów nie znało się wzajemnie i zabierało swoje tajemnice do grobu. Okres „ogólnoświatowy” Dotkliwym ciosem dla karate była druga wojna światowa. Zginęło wielu mistrzów, szczególnie na Okinawie, gdzie toczyły się cięŜkie walki. Jednym z warunków kapitulacji był zakaz uczenia japońskich sztuk walki w szkołach - Amerykanie obawiali się odrodzenia ducha imperialistycznego w Japonii. O karate jednak nie słyszeli, toteŜ ruch ten odrodził się o wiele wcześniej szczególnie po powrocie Funakoshi’ego do Tokio. Amerykańscy oficerowie stacjonujący w Japonii byli pierwszymi uczniami karate z innego kontynentu. W szkoleniu amerykańskich Ŝołnierzy szczególnie aktywny był jeden z uczniów Funakoshi, Masatoshi Nakayama (1913 - 1987), który ponad trzydzieści lat stał na czele Japan Karate Association, rozwinął karate sportowe i spopularyzował styl Shotokan na całym świecie wysyłając dobrze wyszkolonych instruktorów, z których większość juŜ od wielu lat stoi na czele światowych organizacji (ruch Shotokan rozpadł się obecnie). Wśród nich warto wymienić T.Okazaki w USA (International Shotokan Karate Federation), H.Nishiyama w USA (International Traditional Karate Federation), T.Kase we Francji i K.Enoeda w Anglii (World Shotokan Karate Association), H.Kanazawa w Japonii (Shotokan Karate International) oraz H.Ochi w Niemczech i H.Shirai we Włoszech11. UwaŜa się, Ŝe obecnym straŜnikiem rozwoju karate i człowiekiem, który wziął na siebie całą odpowiedzialność za przekazanie japońskiego oryginalnego karate, zwanego dzisiaj karate tradycyjnym, jest Sensei Hidetaka Nishiyama (9 DAN). Urodził się on w Tokio w 1928 r. Treningi karate rozpoczął w dojo Gichina Funakoshi w roku 1943. Gichin Funakoshi w tym czasie miał 74 lata, a Nishiyama tylko 15. W 1945 r. Hidetaka Nishiyama wstąpił na Uniwersytet Takushoku, który był znany z silnego klubu karate. Cztery lata później został kapitanem uniwersyteckiej druŜyny karate. Sensei Nishiyama uczestniczył w tworzeniu Ogólnojapońskiego Akademickiego Związku Karate. W roku 1951 ukończył ekonomię. W roku 1949 powstał Japoński Związek Karate (Nihon Karate Kyokai), którego statut opracował ojciec Nishiyamy, prawnik z zawodu. Masatoshi Nakayama i Hidetaka Nishiyama 11 http://arni.elit.net.pl/hist.html 10 zostali członkami Zarządu Związku. Z inicjatywy mistrza Nakayamy i Nishiyamy powstał w 1955 r. "nowy" związek, znany powszechnie dzisiaj jako Japan Karate Association (JKA). Sensei Nishiyama został dyrektorem Departamentu zagranicznego JKA, który szkoli i wysyła japońskich instruktorów na cały świat. Hidetaka Nishiyama po raz pierwszy przyjechał do USA w 1953 r. Była to pierwsza w historii misja, która przedstawiała karate poza terytorium Japonii. Dowództwo Sił Powietrznych USA zaprosiło grupę japońskich przedstawicieli sztuk walki, którzy reprezentowali judo, karate i kendo do przeprowadzenia serii pokazów sztuk walki w 50 bazach lotnictwa amerykańskiego. Sensei Nishiyama jest autorem pierwszych metodycznie opracowanych przepisów zawodów sportowych w karate, które do dzisiaj rozwija. Nishiyama po przeprowadzeniu się do Kalifornii załoŜył w roku 1961 "All American Karate Federation" W tym samym roku zorganizował pierwsze mistrzostwa USA w karate. Pod szyldem IAKF (International American Karate Federation) odbyły się w 1975 r. pierwsze mistrzostwa świata w Karate w Los Angeles. Obecnie Sensei Hidetaka Nishiyama jest Przewodniczącym Międzynarodowej Federacji Karate Tradycyjnego ITKF z siedzibą w Los Angeles. Nishiyama jest koordynatorem karatedo w duchu swojego nauczyciela Gichina Funakoshi, metodycznego i naukowego rozwoju karate tradycyjnego. Sensei Nishiyama jest równieŜ gorącym zwolennikiem wprowadzenia karate wraz ze wszystkimi fizycznymi i moralnymi aspektami do grona dyscyplin olimpijskich. Sensei Nishiyama to "Ŝywa legenda", potrafił wznieść się ponad mało znaczące podziały stylowe i najlepiej realizuje podstawową zasadę swego nauczyciela Gichina Funakoshi, który zwykł mówić "karate jest tylko jedno"12. 1.2. Historia karate tradycyjnego w Polsce W Polsce w latach 60-tych i 70-tych ogromną popularność zdobyło judo. Było ćwiczone w klubach gwardyjskich i wojskowych, nie tylko jako forma samoobrony i część programu szkoleniowego, ale przede wszystkim w celu podniesienia poziomu sprawności fizycznej „gwardzistów” i Ŝołnierzy. Uprawianie przez nich judo miało na celu równieŜ 12 http://karate.tradycyjne.prv.pl/ 11 wzmocnienie pewności siebie, cechy niezwykle istotnej w wykonywanych przez nich zawodach. Karate tradycyjne w Polsce zaczęło rozwijać się wraz z początkiem lat 70. Inicjatorem był Włodzimierz Kwieciński, który prowadził pierwsze treningi karate przy sekcji judo KS "Resursa" w Łodzi. W 1972 r. zaczął on doskonalić się pod kierunkiem Japończyka Chiyomaro Shimody, który posiadał stopień 3 Dan w karate. Pod koniec 1974 r. W. Kwieciński załoŜył własną sekcję karate przy łódzkiej Wojskowej Akademii Medycznej. PręŜna działalność sekcji doprowadziła do tego, Ŝe juŜ po czterech latach (maj 1978 r.) Polska była gospodarzem Międzynarodowych Mistrzostw Karate. Przełomowym miesiącem i rokiem dla polskiego karate tradycyjnego był luty 1980 r., kiedy to powstaje Polski Związek Karate. W latach 80. powiększa się kadra zawodników, którzy odnoszą coraz bardziej spektakularne sukcesy. Polskę coraz częściej odwiedzają zagraniczni mistrzowie, co jest dowodem na to, iŜ polskie karate zaczyna liczyć się na arenie międzynarodowej. W 1992 r. Polskę po raz pierwszy odwiedza Mistrz Hidetaka Nishiyama 9 Dan, Prezydent Międzynarodowej Federacji Karate Tradycyjnego (ITKF) z siedzibą w Los Angeles. W latach 90. coraz częściej organizowane są w Polsce mistrzostwa karate o znaczeniu międzynarodowym, a polscy kadrowicze odnoszą znaczące sukcesy za granicą. Pierwszy złoty medal na Mistrzostwach Świata Karate Tradycyjnego w Montrealu w Kanadzie w kumite druŜynowym przypadł zawodnikom: K. Neugebauerowi, J. Wierzbickiemu, W. Kamińskiemu oraz A. Maciejewskiemu. W styczniu 1993 r. z Polskiego Związku Karate wyodrębnił się Polski Związek Karate Tradycyjnego. RównieŜ w tym samym roku Mistrz Hidetaka Nishiyama po raz pierwszy w Polsce prowadzi międzynarodowe seminarium karate tradycyjnego w Warszawie. W kwietniu 1996 mija 25 lat od chwili załoŜenia pierwszej sekcji karate tradycyjnego w Polsce, natomiast rok później Urząd Kultury Fizycznej i Turystyki udzielił Polskiemu Związkowi Karate Tradycyjnego zezwolenia na działalność jako polski związek sportowy. W lipcu 1997 r. w Brennej ma miejsce zgrupowanie Karate Tradycyjnego Gasshuku`97. Gości ono ponad 310 karateków z 9 państw, którzy rozwijają swoje umiejętności pod okiem Aviego Rokah z USA, asystenta Senseia Hidetaki Nishiyamy i prezesa Polskiego Związku Karate Tradycyjnego Włodzimierza Kwiecińskiego. W sierpniu 1998 r. pod koniec zgrupowania Gasshuku Brenna`98 odbywają się Mistrzostwa Polski w Karate Tradycyjnym. Od tego roku połączenie Mistrzostw 12 z seminarium Gasshuku staje się tradycją i ma na celu przełoŜenia nabytej wiedzy uczestników seminarium na ich umiejętności praktyczne. Seminarium Brenna`98 poprzedza odbywające się w maju w Pruszkowie Międzynarodowe seminarium karate tradycyjnego prowadzone przez Senseia Hidetaka Nishiyamę. Rok później seminarium z Senseiem Nishiyamą odbywa się w maju w Krakowie. Odtąd Mistrz będzie gościł w róŜnych miastach Polski co roku w maju, aby osobiście nadzorować postępy polskich karateków. W październiku 1998 r. w podwarszawskim Pruszkowie odbywają się IX Mistrzostwa Świata w Karate Tradycyjnym, na których polscy karatecy stawali 12 razy na podium, w tym 5 razy na najwyŜszym stopniu. Bardzo waŜnym wydarzeniem u schyłku lat 90. jest utworzenie we wrześniu 1999 r. w WyŜszej Szkole Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi studiów licencjackich ze specjalnością karate tradycyjne. UmoŜliwiają one otrzymanie tytułu Trenera klasy II. Nowe stulecie przyniosło jeszcze większą profesjonalizację i usportowienie karate tradycyjnego. W celu jeszcze większego kształtowania umiejętności przez zawodników kadry polskiej, w styczniu 2001 r. powołano Polską Ligę Karate Tradycyjnego, pierwszą profesjonalną ligę na świecie, której finał odbył się w sierpniu 2001 r. w Zamościu. Pierwsze miejsce w klasyfikacji generalnej zajął Krzysztof Neugebauer. Zawodnik ten triumfował równieŜ kilka miesięcy później – w październiku 2001 r. podczas pierwszego w historii Pucharu Świata MęŜczyzn w Karate Tradycyjnym w hali Torwar w Warszawie zajął pierwsze miejsce. W marcu 2001 r. w Katowicach, stolicy Górnego Śląska, odbyły się I Mistrzostwa Polski Szkół WyŜszych w Karate Tradycyjnym, które potwierdziły klasę zawodników z kadry, którzy wciąŜ jeszcze pozostawali studentami, oraz przypomniały o akademickich korzeniach karate tradycyjnego. W sierpniu 2002 nastąpił Drugi Finał Polskiej Ligi Karate Tradycyjnego 2002 we Wrocławiu. Krzysztof Neugebauer ponownie potwierdził swoją klasę i zajął pierwsze miejsce. Finał Ligi poprzedziło Międzynarodowe Seminarium Karate Tradycyjnego Gasshuku 2002. W seminarium wzięło udział 218 zawodników z Polski i zagranicy, którzy doskonalili się pod okiem m.in. Aviego Rokah z USA i Włodzimierza Kwiecińskiego. Jak widać zapoczątkowana w 1970 r. przez Włodzimierza Kwiecińskiego passa sukcesów wciąŜ nieprzerwanie trwa. MoŜna by rzec, iŜ polskie karate wywalczyło sobie pozycję w świecie dzięki polskim karatekom, którzy uchodzą za najlepszych na świecie. 13 Tradycją stało się juŜ, Ŝe największymi rywalami polskich karateków są Włosi, z którymi Polacy zawsze spotykają się w finale w walce o najwyŜsze miejsca na podium. W ten oto sposób omówiono drogę rozwoju karate w czasie i przestrzeni, począwszy od staroŜytności aŜ po XXI wiek, od Japonii po Polskę. WyróŜniono zwłaszcza olbrzymie sukcesy polskich zawodników oraz z dumą podkreślono, Ŝe Polska, leŜąca dziesiątki tysięcy kilometrów od Wschodniej Azji, posiada jeden z najwyŜszych poziomów sztuk walki na świecie. 14 Rozdział 2 KOORDYNACJA RUCHOWA W niniejszym rozdziale zostaną dogłębnie omówione koordynacyjne zdolności motoryczne, ich miejsce w strukturze motoryczności człowieka, jak równieŜ rodzaje i ich charakterystyka. Przedstawione zostaną róŜne definicje koordynacji ruchowej, techniki i czucia przeciwnika. Pracę zakończy prezentacja badań, przeprowadzonych przez W. Starostę na czołowych zawodnikach kadry Polski w karate. 2.1 Koordynacyjne i kondycyjne zdolności motoryczne Do badaczy zajmujących się zdolnościami koordynacyjnymi w bardzo szerokim zakresie naleŜy Prof. Joachim Raczek, który w swoich teoriach dotyczących zdolności motorycznych podkreślał ich związek z materiałem genetycznym danej jednostki. Według niego jest to „zespół indywidualnych predyspozycji, które rozwijają się na podłoŜu wrodzonych zadatków genetycznych, które warunkują jakość przebiegu i efekt końcowy czynności ruchowej”13. Dla Prof. J. Raczka „predyspozycje” to podstawowe biologiczne cechy jednostki. Brał on pod uwagę zarówno cechy strukturalne jak i funkcjonalne i twierdził, Ŝe charakter określonych zdolności motorycznych wyznacza głównie charakter ich biologicznego podłoŜa (predyspozycji, które je tworzą). Według niego cechy te są mierzalne i to przy wykorzystaniu metod badawczych stosowanych w naukach podstawowych14. Od ponad 20 lat powoli ugruntowuje się opinia, zgodnie z którą koordynację ruchową trzeba traktować nie jako jednorodną właściwość motoryczności człowieka, lecz jako kompleks bardziej podstawowych, wzajemnie od siebie zaleŜnych zdolności koordynacyjnych. Kompleks tych zdolności traktuje się jako zintegrowane właściwości psychomotoryczne, bazujące przede wszystkim na funkcjach centralnego układu nerwowego15. Raczek (1991) określa je jako właściwości, które odzwierciedlają skomplikowane stosunki zachodzące pomiędzy czynnikami neuropsychicznymi, umoŜliwiającymi skuteczne sterowanie i regulację czynności ruchowych w systemie o skomplikowanej strukturze, opierającym się na podstawach biologicznych. Według Szopy 13 14 15 Raczek J. Koncepcja strukturalizacji i klasyfikacji motoryczności człowieka. Cyt za: Osiński W. Motoryczność człowieka – jej struktura zmienność i uwarunkowania. AWF Poznań, 1993. Por.: Raczek J. Koncepcja strukturalizacji i klasyfikacji motoryczności człowieka. Cyt za: Osiński W. Motoryczność człowieka – jej struktura zmienność i uwarunkowania. AWF Poznań, 1993 Takie rozwiązanie zaproponowali pracownicy naukowi AWF Katowice J. Raczek i W. Mynarski. Por. Gierat, s. 19 15 (1993) zdolności koordynacyjne „określają moŜliwości organizmu w zakresie wykonywania dokładnych i precyzyjnych ruchów w zmieniających się warunkach”16. Gierat (1999) zwraca uwagę na to, Ŝe koordynacyjne zdolności to jedne z najsłabiej zbadanych zdolności. Jak na razie brakuje ostatecznie ujednoliconych poglądów co do liczby i rodzaju zdolności, z których mógłby się składać. Do niedawna wyróŜniano tu tylko jedną zdolność, zwaną koordynacją całego ciała. Fizjolodzy opisywali koordynację ruchową jako zdolność człowieka do wykonywania złoŜonych pod względem stosunków koordynacyjnych aktów ruchowych, zdolność przestawiania się z jednych ściśle skoordynowanych ruchów na inne, jak równieŜ zdolność szybkiej realizacji nowych aktów ruchowych, odpowiednio do nieoczekiwanie powstających zadań17. Co więcej, niektórzy badacze zawierali w koordynacji ruchowej jedną (zwinność), lub dwie cechy (zręczność i zwinność)18 (rys.1). Gierat tutaj zauwaŜa, Ŝe pojęcie zwinności - "koordynacji całego ciała" jest zbyt ogólnie i niezbyt dokładnie określane oraz odzwierciedla strukturalną i kompleksowo złoŜoną kategorię motoryczności, dlatego przyjęto, iŜ pojęcie to obejmuje całokształt róŜnorodnych zdolności koordynacyjnych. Rysunek 1 Koordynacja Zwinność Zręczność Szybkość Przenoszenie Gibkość Przewidywanie Przepływ Elastyczność Rytm Dokładność Harmonia Koordynacja ruchowa i jej przejawy wg. K. Meinela Źródło: Osiński W. Motoryczność człowieka – jej struktura, zmienność i uwarunkowania. AWF Poznań. 16 17 18 Szopa J. Raz jeszcze o strukturze motoryczności – próba syntezy. Antropomotoryka 1993. Cyt za : Gierat B., Górska K. Biopsychiczne podstawy zdolności motorycznych. AWF Katowice 1999 Autorem tej definicji koordynacji jest T. Ulatowski. Zob.: Gierat, s. 18 W ostatniej dekadzie XX wieku w coraz mniejszym stopniu określano zwinność jako cechę o jednoznacznie koordynacyjnym charakterze i coraz częściej zastępowano to pojęcie określeniem "zdolności koordynacyjne". W ten sposób problematyki zwinności nie włącza się w zakres zdolności motorycznych człowieka Gierat powołuje się tutaj na takich autorów jak Szopa J., Harre D., Hirtz P. oraz na ich prace z przełomu lat 80. i 90. 16 PoniewaŜ do chwili obecnej udowodniono istnienie oraz opisano wiele elementów koordynacyjnych, moŜna zauwaŜyć, Ŝe dziś obserwuje się dwa odmienne podejścia interpretacyjne do zagadnienia zwinności. Niektórzy badacze utoŜsamiają zwinność z kompleksową zdolnością koordynacyjną, a wydzielone jej składowe definiują jako specyficzne zdolności koordynacyjne19. Inną koncepcję klasyfikacji koordynacyjnych zdolności motorycznych opracował Hirtz (rys.2). W klasyfikacji tej zdolność orientacji przestrzennej i zdolność kinestetycznego róŜnicowania ruchu opiera się na informacjach pochodzących z wraŜeń orientacyjnokinestetycznych, jakie towarzyszą procesowi sterowania ruchem. Rolę wiodącą odgrywają tu procesy sensoryczne. Bardziej kompleksowe funkcje sensoryczne i złoŜone operacje ruchowe oznaczają zdolności do szybkiej reakcji, rytmizację ruchu i zachowania równowagi. 19 Stanowisko takie prezentują głównie rosyjscy i część niemieckich uczonych m. in. E. A. Fleishman, W.D. Mattausch oraz W. Ljach. Zob.: Gierat, s.27 17 Rysunek 2 Zdolność uczenia Zdolność sterowania Zdolność adaptacji się ruchu ruchem motorycznej Zdolność szybkiej Zdolność dokładnej koordynacji koordynacji Zdolność reakcji Zdolność rytmizacji Zdolność równowagi Zdolność Zdolność orientacji kinestetycznego przestrzennej róŜnicowania Hierarchia i współzaleŜność podstawowych zdolności koordynacyjnych [Hirtz 1985] Źródło: Gierat B., Górska K. Biopsychiczne podstawy zdolności motorycznych. AWF Katowice 1999 Według aktualnej koncepcji Prof. Raczka, pracownika naukowego katowickiej AWF zdolności motoryczne podzielono na kondycyjne i koordynacyjne, opierając się na koordynacyjnej złoŜoności zadania. Pomimo szeregu koncepcji, w których dąŜono do wprowadzenia obiektywnego podziału, ten rodzaj klasyfikacji ma charakter subiektywny. Nie uwzględnia się w nim zmian względnego odczucia stopnia komplikacji zadania, który jest zmienny i uzaleŜniony od opanowania techniki ćwiczenia. Prof. Raczek uwaŜa, Ŝe kondycyjny (energetyczny) obszar zdefiniowany jest przede wszystkim morfologią komórkową, to znaczy procesami energetycznymi zachodzącymi w organizmie i ukazuje głównie wysiłkowe (wydolnościowe) zdolności organizmu. NaleŜy podkreślić, Ŝe zdolności koordynacyjne są uwarunkowane głównie moŜliwościami centralnego i obwodowego układu nerwowego. ZaleŜą od mechanizmów wyznaczających moŜliwości sterowania ruchem i jego regulacją. Natomiast zdolności 18 kondycyjne determinuje przede wszystkim potencjał energetyczny. NiezaleŜnie od tego czy przyjmiemy ten pogląd, czy teŜ teorię o jedności procesów informacyjnych i energetycznych, zawsze przejawianie się zdolności motorycznych będzie wymagało równoczesnego zaangaŜowania jednych i drugich. Proporcje pomiędzy nimi będą zaleŜały jedynie od celu działania. Rysunek 3 ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE Kondycyjne / energetyczne Koordynacyjne / Informacyjne - wytrzymałościowe - róŜnicowania - siłowe -równowagi Kompleksowe / Hybrydowe -orientacji -zwinnościowe -szybkość reakcji -szybkościowe -łączenia -dostosowania -rytmizacji - wtórne Model struktury motorycznych zdolności wg Prof. Raczka Źródło: Gierat B., Górska K. Biopsychiczne podstawy zdolności motorycznych. AWF Katowice 1999 2.2. Definicja koordynacji ruchowej W literaturze przedmiotu znajdziemy szereg definicji koordynacji ruchowej, co dowodzi, Ŝe koordynacja ruchowa nie jest pojęciem jednolitym i róŜnie bywa definiowana. Wielu badaczy próbuje podać jej kompleksową i syntetyczną definicję. Najczęściej koordynacją ruchową określa się zdolność do wykonywania złoŜonych przestrzennie i czasowo ruchów, przestawiania się z jednych zadań ruchowych na inne oraz rozwiązywania nowych, nieoczekiwanie pojawiających się sytuacji ruchowych. (Sozański 1993, WaŜny 1994). Naglak podaje (1999), iŜ koordynacją ruchową określa się stopień wykonania czynności ruchowej w zaleŜności od przyjętego celu. Wielu uwaŜa jednak, iŜ koordynacji ruchowej nie moŜna traktować w sposób syntetyczny i naleŜy dostrzegać jej złoŜoność i wielostronność. Do tej grupy osób naleŜy Prof. W. Osiński (1993), który podzielił 19 pojecie koordynacji ruchowej na grupy definicji, w których koordynację ruchową określa jako: - zdolność20, - serwomechanizm21 - określające koordynację ruchową jako szczególną formę, - "organizację akcji motorycznych"22 mówiącej o koordynacji jako uszczegółowieniu pojęcia ruchu. UwaŜa się, Ŝe koordynacja ruchowa jest zewnętrznym przejawem procesów układu nerwowego. Tym samym jakość ruchów moŜe nie bezpośrednio dawać wyraz o sprawności układu nerwowego i jego przejawach. W tym ujęciu „koordynacja ruchowa objawia się jako cecha integrująca przejawianie się innych cech czy teŜ organizator współdziałania ich podczas rozmaitych czynności ruchowych. Dlatego moŜna ją nazwać super cechą lub, jak niektórzy – cechą fenomenalną”23. Przy definiowaniu koordynacji ruchowej nie sposób pominąć podziału wybranych dyscyplin sportu na trzy grupy pod względem stopnia trudności stosowanych w nich ruchów. Podział ten, dokonany przez W. Farfela i przedstawiony w formie tabelarycznej poniŜej został uzupełniony o karate tradycyjne przez W. Starostę (tab.2). Ruchy najmniej skomplikowane pod względem koordynacyjnym zostały zaszeregowane do poziomu I. W dyscyplinach tych wymagana jest jedynie przestrzenna dokładność ruchów odtwarzanych na podstawie wzorca. Do poziomu II zaszeregowano dyscypliny, w których ruchy muszą być dokładnie wykonywane w jak najmniejszych jednostkach czasu, tj. dokładnie i szybko. Do poziomu III naleŜą dyscypliny sportowe najbardziej złoŜone koordynacyjne, są to gry sportowe i sporty walki. Trenując je, naleŜy mieć predyspozycje do wykonywania ruchów dokładnych i szybkich w zmieniających się warunkach. W przypadku dyscyplin zaszeregowanych do III poziomu posiadanie wysokiego poziomu zdolności koordynacyjno-ruchowych jest warunkiem niezbędnym do osiągnięcia liczącego się na arenie międzynarodowej sukcesu sportowego24. 20 21 22 23 24 Osiński tutaj powołał się na definicję autorstwa Pöhlmanna. Jako drugi przykład Osiński podał równieŜ definicję Bernsteina. Tak określali koordynację K. Meinel i Schnabel. Zob.: Osiński, s.81 Wg Hirtza, 1989 Starosta W., Motoryczne zdolności koordynacyjne (znaczenie, struktura, uwarunkowania, kształtowanie). Warszawa 2003, Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej 20 Tabela 2 Orientacyjna klasyfikacja wybranych dyscyplin sportu według ich stopnia trudności – poziomów koordynacji ruchowej W. Farfela uzupełniona o karate tradycyjne przez W. Starostę 12 11 Poziom III Przestrzenna dokładność ruchów wykonywanych w minimalnych jednostkach czasu 1. 2. 3. 4. 5. 6. 10 Umowny stopień złoŜoności 9 8 7 6 5 Poziom II Przestrzenna dokładność ruchów wykonywanych w minimalnych jednostkach czasu (w warunkach prawie standardowych) 4 3 2 Poziom I Przestrzenna dokładność ruchów wykonywanych według wzorca 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. Hokej na łyŜwach i wrotkach Piłka ręczna, koszykówka Piłka noŜna Piłka siatkowa Judo, zapasy styl wolny Karate tradycyjne - walka z przeciwnikiem rzeczywistym (Kumite) Zapasy styl klasyczny Szermierka Tenis stołowy Tenis, badminton Kajakarstwo, narciarstwo zjazdowe Kolarstwo szosowe Skoki narciarskie Karate tradycyjne, walka z pozorowanym przeciwnikiem (Kata) ŁyŜwiarstwo i wrotkarstwo figurowe Gimnastyka sportowa Akrobatyka Skoki do wody Gimnastyka artystyczna Kolarstwo torowe ŁyŜwiarstwo szybkie Podnoszenie cięŜarów Figury obowiązkowe -łyŜwiarstwo i wrotkarstwo figurowe Łucznictwo Strzelanie z pistoletu ŁyŜwiarstwo podstawowe Wrotkarstwo podstawowe Karate tradycyjne Doskonalenie techniki (Kihon) 1 Źródło: Osiński W. Motoryczność człowieka – jej struktura, zmienność i uwarunkowania. AWF Poznań. 1993 PowyŜsza idea podziału ruchów według trzech poziomów koordynacji zainspirowała jednego z badaczy do próby określenia koordynacji ruchowej jako "zdolności człowieka do wykonywania złoŜonych ruchów dokładnie, szybko i w zmiennych warunkach"25. Taką właśnie definicję koordynacji przyjął autor za najbardziej trafną do rozwaŜań w swojej pracy, albowiem karate tradycyjne wymaga wykonywania skomplikowanych ruchów dokładnie i szybko w kaŜdej sytuacji. 25 Starosta W. Wybrane zagadnienia nauczania i doskonalenia techniki ruchu. 1989. Cyt. za: Osiński W. Motoryczność człowieka – jej struktura, zmienność i uwarunkowania, AWF Poznań. 1993, s. 82 21 2.3. Charakterystyka zdolności koordynacyjnych Zdolności koordynacyjne określają moŜliwości organizmu w zakresie wykonywania dokładnych i precyzyjnych ruchów w zamieniających się warunkach zewnętrznych (zmiany kierunku, płaszczyzn i osi ruchu). Zdolnościom koordynacyjnym poświęcono bardzo duŜo miejsca w literaturze przedmiotu, dlatego są one bardzo dobrze opisane i zdefiniowane26. Z opinii tych wynika jednoznacznie, iŜ zdolności koordynacyjne tworzą w duŜej mierze predyspozycje neuro-sensoryczne i psychiczne, w związku z czym moŜna je pogrupować następująco: Zdolność orientacji czasowo-przestrzennej – umoŜliwia określenie połoŜenia ciała, a takŜe jego zmian w trakcie ruchu w przestrzeni i czasie w stosunku do danego obszaru działania (np. boiska, planszy, przyrządu, przeszkody) lub poruszającego się obiektu (partner, przeciwnik, krąŜek). Orientacja przestrzenna ma ścisły związek z czasowymi parametrami ruchu. Zdolność kinestetycznego róŜnicowania – określa osiągnięcie wysokiej dokładności i ekonomii pojedynczych ruchów części ciała i etapów całego cyklu ruchowego. Główną istotą tej zdolności jest świadome, precyzyjne zdefiniowanie czynników siły (stan napięcia zaangaŜowanych mięśni), czasu (prędkość ruchu) i przestrzeni (kątowy układ w stawach) w obecnie wykonywanym ruchu, czyli dokładnego postrzegania tych parametrów w przebiegu czynności motorycznej w celu jak najlepszego wykonania całej czynności ruchowej. Zdolność zachowania równowagi – określa właściwość trzymania całego ciała w zrównowaŜonej pozycji (równowaga statyczna) bądź jej zachowanie lub przywrócenie w czasie zadania ruchowego i zaraz po jego wykonaniu (równowaga dynamiczna). Równowaga dynamiczna moŜe dotyczyć ruchów wykonywanych w jednym kierunku (równowaga lokomocyjna) lub teŜ wokół osi ciała (obrotowa). Zdolność ta nabiera jeszcze większego znaczenia, gdy chodzi o efektywność działania ruchowego wykonywanego na małych płaszczyznach podparcia, chwiejnego podłoŜa lub teŜ w warunkach częstych zakłóceń pozycji ciała. Zdolność szybkiej reakcji motorycznej – umoŜliwia szybkie rozpoczęcie i wykonanie zorientowanej na cel, krótkiej czynności ruchowej na określony sygnał, w którym brać 26 Strukturę i nazewnictwo poszczególnych zdolności koordynacyjnych zaproponowali P. Hirtz i D.D. Blume. Były one następnie opracowywane i opisywane przez kolejnych uczonych z Polski i z zagranicy, m. in. J. Kasa, K. Mekota, K. Willimczik K., K. Roth, D. Harre, J. Raczek, W. Mynarski. Szerzej zob.: Gierat, s. 22 22 udział moŜe całe ciała lub jego części. O jej poziomie świadczy czas, jaki upływa od chwili zadziałania bodźca do zakończenia ścisłe określonego ruchu, jest więc ona sumą utajonego czasu reakcji oraz szybkości akcji zaangaŜowanych mięśni27. Tak interpretowana szybkość reakcji jest zatem pojęciem szerszym niŜ czas reakcji i z tego wynika, Ŝe nie moŜe być interpretowana jako jego synonim28. Zdolność adaptacji motorycznej – pozwala na podjęcie optymalnych działań oraz ich zmienianie i przestawianie w przypadku dostrzeŜenia lub przewidywania zmiany warunków, dostosowanie się do nowej sytuacji i kontynuowanie czynności w inny sposób. Zdolność dostosowania motorycznego moŜe się objawiać w sytuacjach niewielkich zmian i wtedy układ sterująco-regulujący dokonuje niewielkiej korekty wykonywanych czynności ruchowych oraz znacznych zmian, które mogłyby zakłócić proces wykonywanego zadania oraz doprowadzić do chwilowego zatrzymania czynności ruchowych lub zmusić do rozpoczęcia zupełnie nowych zadań ruchowych. Zdolność rytmizacji ruchów – jest to cecha, która polega na uchwyceniu, odtworzeniu i realizowaniu określonej dynamiczno-czasowej struktury ruchów. Przejawia się ona w ruchach wykonywanych zgodnie z określonym lub przyjętym rytmem znajdującym się w wyobraźni i wykonywanym w trakcie zadania ruchowego (np. własny rytm rozbiegu). Ponadto zdolność rytmizacji moŜe objawiać się w czasie (zwolnienie lub przyspieszenie), sile (napięcie i rozluźnienie), formie (skłon, wyprost, obrót) i przestrzeni (zakres i kierunek ruchu). Zdolność sprzęŜenia ruchów – poprzez celową organizację ruchów części ciała prowadzi do spójności przestrzennych, czasowych i dynamicznych parametrów ruchu i dzięki temu podporządkowuje całe ciało określonym czynnościom ruchowym. 2.4. Próby pomiarów poziomu koordynacji ruchowej u trenujących karate tradycyjne Wśród karateków przeprowadzono niewiele badań w zakresie koordynacji ruchowej29. Badania opisane w literaturze przeprowadzono na wysoko zaawansowanych zawodnikach w karate tradycyjnym i obejmowały one: ♦ Zbadanie poziomu koordynacji ruchowej u tych zawodników 27 Jest to definicja zaproponowana przez W. Mynarskiego. Zob.:Gierat, s.22 Do takiego wniosku doszedł M. Grosser. Zob.:Gierat, s.22 29 Starosta W., Poziom wybranych elementów koordynacji ruchowej u zawodników kadry narodowej w karate tradycyjnym. Sprawozdanie z badań. Instytut Sportu, Warszawa 1993 28 23 ♦ Analiza zmian tego poziomu w róŜnych okresach treningowych ♦ Zbadanie zaleŜności pomiędzy róŜnymi elementami koordynacji ruchowej Badania przeprowadził W. Starosta, czołowy polski uczony, zajmujący się zagadnieniami koordynacji ruchowej, autor m. in. obszernej monografii na temat koordynacji w sporcie. W swojej niedawno wydanej ksiąŜce „Globalna i lokalna koordynacja ruchowa w wychowaniu fizycznym i w sporcie” umieścił opis badań, jakie przeprowadził z czołowymi zawodnikami kadry narodowej30. Do celów badawczych z polskiej kadry narodowej zostało wyłonionych 15 zawodników. Wielu z nich odznaczało się znakomitymi osiągnięciami sportowymi (udział w finałach rnistrzostw Europy i świata). Badani zawodnicy mieli od 21 do 36 lat (średnia 28 lat), trenowali karate tradycyjne od 5 do 18 lat (średnio staŜ treningowy wyniósł 11.8 lat). W badaniach, które przeprowadzono cztery razy, uŜyto następujących metod: • Metoda Schulte-Puni-Starosta31: róŜnicowania amplitudy ruchu pomiar poziomu (wykonany zdolności kinestetycznego kinestezjometrem) i zdolności róŜnicowania wielkości siły (wykonany tensodynamometrem), • Test globalnej koordynacji ruchowej (wyskok z obu nóg, w trakcie maksymalny obrót w powietrzu) i skoczności (obunóŜ, z prawej i lewej) autorstwa Włodzimierza Starosty32, • Test zdolności zachowania równowagi statycznej (wykonany posturografem), • We wszystkich trzech powyŜszych badaniach jako uzupełniająca metodę badawczą zastosowano wywiad. Poziom globalnej koordynacji ruchowej i jego wahania w róŜnych okresach treningu Zawodnicy kadry byli badani pod względem poziomu zdolności koordynacyjnych takich jak: szybkość reakcji, zachowanie równowagi, róŜnicowanie i rytmizację ruchu, orientację przestrzenną. Pomiary wykonano koordynacjomierzem. Pomiary poziomu globalnej koordynacji ruchowej w okresie szesnastomiesięcznego szkolenia wykonywane były cztery razy i podkreśliły jego duŜą zmienność. We wszystkich 30 Starosta W. Globalna i lokalna koordynacja ruchowa w wychowaniu fizycznym i w sporcie. Warszawa, Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej; Gorzów Wielkopolski, Zamiejscowy Wydział Kultury Fizycznej, 2006 31 Wg Starosta 1992 32 Wg Starosta 1978, 1978a 24 pomiarach wyniki indywidualne znacznie się od siebie róŜniły. RóŜnica ta wynosiła prawie 1/6 wartości wyniku średniego, co moŜe dowodzić, iŜ wybór zawodników do kadry narodowej bazuje głównie na osiągnięciach uzyskanych podczas zawodów. Osiągnięcia te były sumą rozlicznych uwarunkowań, wśród których badany rodzaj koordynacji ruchowej stanowił jedno z waŜnych uwarunkowań, ale nie jedyne. Poziom koordynacji ruchowej u karateków i osób uprawiających róŜne sporty walki. W celu zbadania poziomu koordynacji ruchowej wśród karateków i osób uprawiających róŜne sporty walki przeprowadzono badania poziomu koordynacji globalnej, polegające na ruchach całego ciała wykonywanych podczas maksymalnego obrotu w wyskoku obunóŜ wokół jego osi podłuŜnej. Badanie to pomysłu Włodzimierza Starosty33 określa się jako syntetyczne, gdyŜ wymaga posiadania licznych zdolności koordynacyjnych: orientacji przestrzennoczasowej, zachowania równowagi, róŜnicowania ruchów i ich rytmizacji, szybkiej reakcji, zachowania równowagi, a zatem zdolności koniecznych do wybitnych wyników oraz osiągnięcia mistrzostwa sportowego. Uzyskane wyniki wyraźnie pokazały, Ŝe za spadek poziomu koordynacji ruchowej odpowiedzialne są: zmniejszenie objętości i intensywności ćwiczeń oraz częstotliwości zajęć. Jest to zjawisko negatywne i nie moŜe być lekcewaŜone, zwłaszcza u zawodników o długim staŜu treningowym. Zjawisku temu przeciwdziała się, stosując duŜą dawkę niespecjalistycznych ćwiczeń, których celem jest utrzymanie i rozwój koordynacji. Zasada jest taka, Ŝe im dłuŜszy staŜ treningowy zawodnika, tym większą dawkę nowych i róŜnorodnych ćwiczeń powinno mu się zaaplikować34. Poziom skoczności i równowagi dynamicznej u karateków Do analizy poziomu skoczności u karateków uŜyto trzy testy: maksymalny wyskok z obunóŜ oraz z prawej nogi i lewej. Natomiast do analizy równowagi dynamicznej, która w karate jest niezwykle waŜna, słuŜył test skoczności jednonóŜ. Zdolność kinestetycznego róŜnicowania amplitudy ruchu Test opierał się na odtwarzaniu przez badanego zawodnika wcześniej z góry ustalonej 33 34 Wg Starosta, 1978 Starosta W. Globalna i lokalna koordynacja ruchowa w wychowaniu fizycznym i w sporcie. Warszawa, MSMS, 2006 25 i charakterystycznej dla karate sekwencji ruchu w stawie łokciowym bez kontroli wzrokowej. Test ten był dwuetapowy: w pierwszym etapie badany był uczony ustalonej sekwencji ruchu, natomiast w kolejnym odtwarzał ją bez kontroli wzrokowej 5 razy z pamięci. Zdolność róŜnicowania wielkości siły mięśniowej Badania przeprowadzone zostały w okresie startowym. Siła została zmierzona tenzodynamometrem. Pomiar składał się z trzech etapów. W pierwszym etapie dwa razy zanotowano maksymalną siłę wybierając wynik lepszy. W kolejnym etapie trzy razy uczono zawodnika odtwarzania wielkości równej 50% siły maksymalnej kaŜdego badanego. W końcowym etapie zawodnik pięć razy odtwarzał z pamięci 50% swej siły maksymalnej bez kontroli wzrokowej. Zdolność zachowania równowagi statycznej Do pomiarów został uŜyty posturograf. Jest to urządzenie złoŜone z platformy tenzometrycznej połączonej z komputerem rejestrującym przemieszczanie się środka cięŜkości ciała badanego. Pomiary składały się z trzech etapów. W pierwszym etapie dokonano pomiaru zdolności stabilizacji środka cięŜkości karateki przy kontroli wzrokowej w czasie 32 s. W kolejnym etapie oceniano stabilizację tego środka przy zamkniętych oczach. Podczas ostatniego etapu wykorzystano sprzęŜenie zwrotne, w ten sposób, Ŝe badany starał się utrzymać punkt świetlny w kwadracie pokazywanym na monitorze poprzez odpowiednie regulowanie platformą tenzometryczą. KaŜdy wynik indywidualny naleŜy rozpatrzyć w stosunku do wyników osiągniętych przez innych zawodników, a w szczególności odnośnie do średniej arytmetycznej badanej grupy. Informuje to o tym, o ile wyniki danego zawodnika odbiegają od średniej. Po analizie wyników moŜna by rzec, iŜ na zdolność zachowania równowagi u trenujących karate tradycyjne silnie wpływała kontrola wzrokowa. Bez niej, tracili oni prawdopodobnie znacznie na swojej wartości techniczno-taktycznej. Dzięki zdolności róŜnicowania ruchów na podstawie wraŜeń kinestetycznych funkcjonujących bez kontroli wzrokowej objawiał się u nich wysoki poziom orientacji przestrzennej, którego systematyczne doskonalenie i kształtowanie umoŜliwia wytworzenie się "czucia przeciwnika", czyli wyczucia dystansu. Czucie to umoŜliwia przewidywanie ruchów przeciwnika. Rozwijanie pewniejszej orientacji przestrzennej jest warunkiem koniecznym w drodze do mistrzostwa sportowego, natomiast wykorzystanie jej w treningu zawodników 26 umoŜliwia ich doskonalenie techniczne, a pośrednio tworzy bazę dla jeszcze wyŜszych osiągnięć. 27 Rozdział 3 ZAŁOśENIA METODOLOGICZNE I OGRANIZACJA BADAŃ W trzecim rozdziale została zaprezentowana problematyka oraz cel pracy, ponadto zostały sformułowane hipotezy badawcze. Część organizacyjna opisuje materiał badawczy, wykorzystane w badaniach metody i narzędzia badawcze, a takŜe szczegóły dotyczące przebiegu badań (podstawą rozwaŜań metodologicznych autora jest praca: Łobocki M. Metody i techniki badań pedagogicznych. jako najbardziej adekwatna do opisu podjętych badań). 3.1. Cel pracy i ustalenie problemu badawczego Celem pracy jest zbadanie poziomu koordynacji ruchowej trenujących karate tradycyjne i nietrenujących Ŝadnych sztuk walki. Problem badawczy stanowi natomiast zagadnienie, czy osoby trenujące karate tradycyjne osiągną lepsze wyniki w testach koordynacji ruchowej, niŜ osoby nietrenujące Ŝadnych sztuk walki. 3.2. Hipoteza badawcza Aby zrealizować cel pracy, postawiono hipotezę badawczą, iŜ: osoby trenujące karate osiągną lepsze wyniki w pomiarach koordynacji ruchowej niŜ grupa nietrenująca. Jako tezę pomocniczą przyjęto, Ŝe karate tradycyjne jako sport wymagający wielu rodzajów koordynacyjnych zdolności motorycznych, rozwija je i przyczynia się do ich polepszenia. Hipotezę pomocniczą sformułowano oparciu o znalezione w literaturze przedmiotu badania W. Starosty, przy czym grupę badawczą stanowili zawodowi karatecy35. 3.3. Materiał badawczy Głównym celem badań było zbadanie poziomu koordynacji ruchowej wśród 16 badanych w wieku 20-26 lat trenujących karate tradycyjne i nietrenujących za pomocą wybranych testów, mierzących poziom koordynacji ruchowej i porównanie uzyskanych wyników. Cel badań został zrealizowany. W badaniach udział wzięło 16 badanych w wieku 20-26 lat. Grupę trenujących karate tradycyjne stanowiło ośmiu badanych (trzy kobiety oraz pięciu męŜczyzn) w wieku 20-26 lat 35 zob. rozdział 2, str. 25 28 trenujących w Opolskim Klubie Karate Tradycyjnego w PSP nr 29 w Opolu, na Osiedlu ZWM. Badani karatecy trenowali karate od pół roku do 8 lat. Większość z nich to byli początkujący, którzy trenowali karate od roku do 2 lat. Wszyscy uczestnicy sekcji karate mieszkają w Opolu. Cztery osoby spośród nich pracują zawodowo, natomiast cztery pozostałe studiują na opolskich uczelniach. Grupę kontrolną równieŜ stanowiło ośmiu badanych (pięć kobiet oraz trzej męŜczyźni). Wszyscy są studentami Politechniki Opolskiej róŜnych wydziałów za wyjątkiem Wydziału Wychowania Fizycznego i Fizjoterapii oraz nie uprawiają Ŝadnych sportów. Cel badań został zrealizowany. 3.3.1. Metoda i technika badań Pod pojęciem „metoda badawcza” rozumiemy zasady oraz sposoby systematycznych dociekań w celu poznania obiektywnej rzeczywistości. Metoda badawcza obejmuje całość postępowania badacza, które zmierza do rozwiązania określonego problemu naukowego. W niniejszej pracy jako metodę badawczą zastosowano metodę sondaŜu diagnostycznego. SondaŜ diagnostyczny jest to „metoda sondaŜu diagnostycznego jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych – posiadających znaczenie wychowawcze – w oparciu o specjalnie dobrana grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje”36. Natomiast techniką badań nazywamy czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalające na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii i faktów. W niniejszej pracy techniką badań była technika testowa. Testy przeprowadzono na dwóch grupach – grupie kontrolnej, nie uprawiającej Ŝadnego sportu i na grupie trenującej karate tradycyjne. Do analizy wyników testów zastosowano narzędzia słuŜące analizie statystycznej. 3.3.2. Narzędzie badawcze Narzędziami badawczymi były tutaj testy sprawdzające poziom koordynacji ruchowej, opracowane przez Raczka J., Mynarskiego W. i Ljacha W. Wykorzystane w badaniach testy 36 Pilch T., Zasady badań pedagogicznych. Warszawa 1998 29 zostały tak wybrane, aby moŜna je było przeprowadzić w warunkach szkolnych, ze sprzętem, dostępnym w kaŜdej sali gimnastycznej. Nie wymagają one specjalistycznej aparatury ani skomplikowanych zabiegów, ponadto posiadają dostateczną moc róŜnicującą – nie są za łatwe ani za trudne i zarówno kaŜdy uczestnik sekcji karate jak i niećwiczący powinien sobie z nimi poradzić. PoniŜsze testy zostały wyselekcjonowane z pracy napisanej przez autorów, od lat zajmujących się zagadnieniami koordynacji w sporcie37. Badanie zdolności kinestetycznego róŜnicowania: Skok w dal z miejsca na 50% maksymalnych moŜliwości Sprzęt i pomoce: dwa cienkie materace lub ścieŜka filcowa, taśma miernicza. Opis wykonania testu: najpierw testowany trzykrotnie skacze w dal z miejsca na filc lub materac starając się za kaŜdym razem osiągnąć maksymalny wynik. Najlepszy z nich zapisuje się informując o uzyskanym rezultacie badanego, któremu poleca się następnie wykonanie z zamkniętymi oczami skoku z uŜyciem połowy siły odbicia. Uzyskany rezultat przekazuje się testowanemu z równoczesną informacją o róŜnicy w stosunku do wzorca (połowy wyniku maksymalnego). Po tej informacji badany jeszcze dwukrotnie wykonuje próbę juŜ bez informacji zwrotnej, a lepszy z uzyskanych wyników jest miarą wyczucia (róŜnicowania) siły. Wynik: Procent błędu lub dokładności w róŜnicowaniu siły (RS) obliczamy wg wzoru: róŜnica między wzorcem a wynikiem uzyskanym x 100/50% max wyniku (wzorzec) Przykład: Wynik maksymalny: 182 cm 50% max (wzorzec): 91 cm Wynik uzyskany: (1) 105 cm (2) 91 cm • [(91-105) x 100] / 91 = 15,4 % błędu (84,6 % dokładności) • [(91-85) x 100] / 91 = 6,6 % błędu (93,4 % dokładności) Badanie zdolności orientacji czasowo-przestrzennej: marsz do celu Sprzęt i pomoce: dwa cienkie materace lub ścieŜka filcowa, taśma miernicza. Opis wykonania testu: w odległości 5 m od linii startu rysuje się okrąg o średnicy 1 m, jego środek zaznacza się „krzyŜykiem” dobrze widoczną na tle podłoŜa kolorową taśma 37 Raczek J., Mynarski W., Ljach W. Kształtowanie i diagnozowanie zdolności motorycznych. Podręcznik dla nauczycieli, trenerów i studentów. AWF Katowice. 2002 30 (dł. 10 cm, szer. 2 cm). Testowany stojąc przed linią ocenia dokładnie wzrokowo odległość do centrum okręgu następnie zakłada mu się opaskę na oczy polecając by wolnym krokiem starał się dotrzeć do centrum okręgu, zatrzymał się i podniósł w górę rękę. Mierzy się w centymetrach odległość od punktu między stopami badanego do centrum okręgu. Próbę wykonuję się pięciokrotnie. Wynik: średni rezultat z pięciu prób w centymetrach. Badanie zdolności szybkiej reakcji: chwyt pałeczki Ditricha Sprzęt i pomoce: pałeczka o średnicy 1,5 cm i długości 50 cm ze skalą centymetrową, krzesło z oparciem. Opis wykonania testu: badany siada okrakiem na krześle zwrócony twarzą do jego oparcia kładąc na nim przedramię w połowie długości, cztery palce dłoni są zwarte i wyprostowane a kciuk odwiedziony. Testujący, trzymając pałeczkę za jej górny koniec, dolny ustawia równo z górną krawędzią ułoŜonej pionowo dłoni w odległości około 1 cm od jej wewnętrznej powierzchni. Po upływie około 2-4 s badający zwalnia chwyt pałeczki a testowany reaguje na jej ruch chwytając ją jak najszybciej przez zaciśnięcie dłoni. Na skali umieszczonej na pałeczce odczytuje się o ile centymetrów opadła przez zaciśnięcie dłoni. Wynik: z pięciu przeprowadzonych prób odrzuca się dwa skrajne wyniki, z pozostałych oblicza się średnią arytmetyczną. Badanie zdolności dostosowania ruchów: skok w dal z miejsca w przód i w tył Sprzęt i pomoce: dwa cienkie materace dosunięte do ściany, taśma miernicza. Opis wykonania testu: badany wykonuje trzy skoki w dal z miejsca w przód na maksymalną odległość. Następnie trzykrotnie skacze z miejsca w tył, takŜe najdalej jak potrafi. Do obliczeń wykorzystuje się wyniki w skokach w przód i w tył z dokładnością do 1 cm. Wynik: wskaźnikiem zdolności dostosowania jest wyraŜona w centymetrach róŜnica między wynikami skoków w przód i w tył. Im mniejsza róŜnica, tym wyŜszy poziom tej zdolności. 31 3.3.3. Narzędzia służące analizie statystycznej 38 Średnia arytmetyczna ( x ) n x= ∑x i i =1 n oznaczenia: x - średnia arytmetyczna x – obserwacja n – liczba Odchylenie standardowe (S) S= ∑ (x i =1 i − x )2 n S – odchylenie standardowe xi - obserwacje n – liczba obserwacji x - średnia arytmetyczna Błąd standardowej średniej arytmetycznej (S x ) Sx = S n S x - błąd standardowej średniej arytmetycznej S – odchylenie standardowe n – liczba obserwacji 38 Łobocki M. Metody i techniki badań pedagogicznych. Kraków. Oficyna Wydawnicza Impuls 2000 32 Istotność róŜnic między średnimi (t) t= ( x1 − x2 ) n1S1 + n2 S 2 n1 + n2 − 2 2 2 1 1 + n1 n2 x1 - średnia arytmetyczna cechy w pierwszej grupie x2 - średnia arytmetyczna cechy w drugiej grupie S1 - odchylenie standardowe cechy w pierwszej grupie S 2 - odchylenie standardowe cechy w drugiej grupie n1 - liczebność w pierwszej grupie n2 - liczebność w drugiej grupie współczynnik korelacji (rxy) rxy = ∑ ( x − x )( x − x ) ∑ (x − x ) ∑ (x − x ) 1 1 2 2 2 1 2 2 2 2 x1 – poszczególne wartości jednej cechy x2 – poszczególne wartości drugiej cechy x1 - średnia arytmetyczna wartości jednej cechy x2 - średnia arytmetyczna wartości drugiej cechy 3.4. Przebieg badań Badania na grupie eksperymentalnej przeprowadzono w październiku 2008 r. w Klubie Karate Tradycyjnego w Opolu. Badania na grupie kontrolnej przeprowadzono we wrześniu 2008 r. Osoby badane to kobiety i męŜczyźni w wieku 20-26 lat. W badaniach wzięło udział łącznie 16 osób: 33 a) 8 osób nietrenujących – 5 męŜczyzn, 3 kobiety b) 8 osób trenujących karate tradycyjne – 5 męŜczyzn, 3 kobiety Testy przeprowadził autor wraz z pomocą trenera sportów walki. Przed rozpoczęciem testów kaŜdy z uczestników został zapytany o zgodę na przeprowadzenie testów, a takŜe zapoznany z celem badań oraz z opisem ich przebiegu. Testy przeprowadzono osobno na dwóch grupach: trenującej i nietrenującej. Uzyskiwane wyniki testów zamieszczano w formularzu badań. Formularz ten zawierał takŜe metryczkę, w której badani wpisywali swój wiek, płeć i staŜ treningowy. 34 rozdział 4 WYNIKI BADAŃ W niniejszym rozdziale uzyskane wyniki badań zostaną przedstawione w formie podsumowania. Do opracowania wyników badań wykorzystano metody statystyczne, których opis znajduje się w poprzednim rozdziale w podrozdziale 3.3.3. 4.1 Badanie zdolności kinestetycznego róŜnicowania Podczas tego badania testowany najpierw trzykrotnie skakał w dal z miejsca, dąŜąc za kaŜdym razem do uzyskania najwyŜszego rezultatu. Najlepszy z nich przekazywano badanemu, któremu następnie zlecono wykonanie z zamkniętymi oczami skoku z uŜyciem połowy siły odbicia. O osiągniętym wyniku informowało się badanego z równoczesną informacją o róŜnicy w stosunku do wzorca (połowy wyniku maksymalnego). Po tej informacji testowany jeszcze dwukrotnie wykonywał próbę jednak juŜ bez informacji zwrotnej, a lepszy z uzyskanych wyników był miarą kinestetycznego róŜnicowania siły. Tabela 3 Wyniki próby zdolności kinestetycznego róŜnicowania (%) n x xmin-xmax S Sx T 8 96,30 % 88 – 100% 13,35 4,18 N 8 88,84 % 70 – 100 % 22,69 10,97 Trenujący T Nietrenujący 0,67 Nieistotne na poziomie p<0,05 (H0 = 2,048) 35 Badanie zdolności kinestetycznego róŜnicowania Do k ładn o ś ć [w p ro c .] 96,00 94,00 92,00 90,00 88,00 86,00 84,00 82,00 80,00 96,30 88,84 trenujący nietrenujący Wykres 1 Średnia arytmetyczna rezultatu pomiarów skoku w dal z miejsca na 50% maksymalnych moŜliwości nietrenujących i trenujących karate tradycyjne. Wynik w tym teście stanowi procent dokładności w róŜnicowaniu siły. Im bardziej wynik zbliŜa się do 100%, tym lepsza dokładność wyczucia (róŜnicowania) siły. W tym teście średni wynik trenujących karate tradycyjne wynosi 96,30% i jest o niemal 8 % lepszy od wyniku nietrenujących, których średnia dokładność wyniosła 88,84%. 4.2. Badanie zdolności orientacji czasowo-przestrzennej: marsz do celu W badaniu tym testowany z zawiązanymi oczami starał się wolnym krokiem dotrzeć do centrum okręgu. Gdy juŜ sądził, Ŝe osiągnął środek, zatrzymywał się i podnosił rękę. Następnie mierzono (w centymetrach) odległość od punktu między stopami badanego do centrum okręgu. Próbę powtarzano pięciokrotnie. Tabela 4 Wyniki próby zdolności orientacji czasowo-przestrzennej: marsz do celu [cm] Trenujący Nietrenujący N x xmin-xmax S Sx T 8 10,30 3,20 - 23,20 7,42 2,62 14,92 5,27 N 8 27,60 11,40 Nieistotne na poziomie p<0,05 (H0 = 2,048) T 0,51 36 Wykres 2 Średnia arytmetyczna rezultatu zdolności orientacji czasowo-przestrzennej nietrenujących i trenujących karate tradycyjne. Wynikiem w tym badaniu jest średni rezultat z pięciu prób wyraŜony w centymetrach. Im mniejszy wynik, tym lepsza orientacja czasowo-przestrzenna. W tym badaniu rezultaty wypadły znacznie na korzyść trenujących karate tradycyjne. Uzyskany przez nich średni wynik był niemal trzykrotnie lepszy od nietrenujących. 4.3 Badanie zdolności szybkiej reakcji: chwyt pałeczki Ditricha Test polegał na chwytaniu opadającej półmetrowej pałeczki poprzez jak najszybsze zaciśnięcie dłoni przez badanego, siedzącego na krześle i zwróconego twarzą do oparcia. Tabela 5 Wyniki próby zdolności szybkiej reakcji: chwyt pałeczki Ditricha [cm] N x xmin-xmax S Sx T 8 11,33 5,67 - 20,33 4,50 1,59 N 8 20,00 10,00 - 5,75 2,03 Trenujący T Nietrenujący 0,92 Nieistotne na poziomie p<0,05 (H0 = 2,048) 37 Wykres 3 Średnia arytmetyczna rezultatu prób zdolności szybkiej reakcji wśród nietrenujących i trenujących karate tradycyjne. Wynik testu: z pięciu przeprowadzonych prób odrzucono dwa skrajne wyniki, z pozostałych obliczono średnią arytmetyczną. Im niŜszy wynik, tym szybsza reakcja badanego. Rezultaty badań zdolności szybkiej reakcji wypadły na korzyść trenujących karate tradycyjne. Średni rezultat, uzyskany przez trenujących był o prawie dwa razy lepszy od rezultatu nietrenujących. 4.4 Badanie zdolności dostosowania ruchów: skok w dal z miejsca w przód i w tył Wykonując niniejszy test badani wykonywali trzy skoki w dal z miejsca w przód na maksymalną odległość. Następnie badani trzykrotnie wykonywali skoki w dal z miejsca w tył takŜe na maksymalną odległość. 38 Tabela 6 Wyniki próby zdolności dostosowania ruchów: skok w dal z miejsca w przód i w tył [cm] n x xmin-xmax S Sx T 8 57,75 35 – 91 18,91 6,69 N 8 75,88 54 – 116 16,65 5,49 Trenujący T Nietrenujący 0,36 Nieistotne na poziomie p<0,05 (H0 = 2,048) Wykres 4 Średnia arytmetyczna rezultatu prób zdolności szybkiej reakcji wśród nietrenujących i trenujących karate tradycyjne. Wyniki tego testu traktuje się jako wskaźnik zdolności dostosowania i jest to wyraŜona w centymetrach średnia róŜnica między wynikami skoków w przód i w tył. Im mniejsza jest ta róŜnica, tym wyŜszy poziom zdolności dostosowania. Rezultaty analizy testu zdolności dostosowania ruchów przemawiają na korzyść trenujących karate tradycyjne. Średnia róŜnica wyników uzyskanych przez grupę karateków i grupę kontrolną wynosi ponad 18 cm, tj. ok. 25%. 39 rozdział 5 ANALIZA WYNIKÓW W niniejszym rozdziale uzyskane wyniki badań zostaną poddane analizie, przy wykorzystaniu metod statystycznych. Procentowe wyniki wszystkich czterech testów ujęto w dwóch oddzielnych tabelkach, tj. Tabela 7 i Tabela 8. W pierwszej tabelce wyniki badań trenujących karate tradycyjne nie odbiegają znacząco od rezultatów osiągniętych od nietrenujących, natomiast w drugiej tabelce róŜnice w przedstawionych wynikach są znaczące. Pewnym jest, Ŝe trenujący karate tradycyjne osiągną lepsze wyniki w kaŜdym teście od nietrenujących Ŝadnych sztuk walki, poniewaŜ uprawiając sport posiadają wyŜszą sprawność fizyczną. Dlatego teŜ wyniki uzyskane przez trenujących są traktowane jako wielkość wyjściowa 100%, natomiast wyniki nietrenujących wyraŜono w ujęciu procentowym w relacji do ogółu trenujących, których wyniki przyjęto jako punkt odniesienia. Zamianę na wartości procentowe przeprowadzono, aby uzyskać jedną jednostkę – wyniki w poprzednim rozdziale przedstawiono w procentach i centymetrach oraz aby uzyskać czytelną róŜnicę pomiędzy wynikami trenujących i nietrenujących w celu przeprowadzenia analizy. Jako pierwsze zostaną przedstawione wyniki dwóch testów: badania zdolności kinestetycznego róŜnicowania oraz badania zdolności dostosowania ruchów, w których procentowa róŜnica pomiędzy trenującymi i nietrenującymi wynosi odpowiednio 8% i 24%. Tabela 7 Wyniki badań o niewielkiej róŜnicy pomiędzy trenującymi i nietrenującymi (%) Badanie zdolności Badanie zdolności kinestetycznego róŜnicowania dostosowania ruchów Trenujący: A 100% 100% Nietrenujący: B 92% 76% 8% 24% RóŜnica: A-B 40 100% 90% 92% 80% 70% 100% 100% 76% 60% 50% Trenujący 40% Nietrenujący 30% 20% 10% 0% Badanie zdolności kinestetycznego róŜnicowania Badanie zdolności dostosowania ruchów Wykres 5 Procentowe przedstawienie wyników badań zdolności kinestetycznego róŜnicowania i zdolności dostosowania ruchów W badaniu zdolności kinestetycznego róŜnicowania mierzono dokładność skoku w dal z miejsca na 50% maksymalnych moŜliwości. Uzyskany wynik był miarą wyczucia siły. Z wykresu wynika, Ŝe najmniejsza róŜnica – zaledwie 8 % - jest widoczna w tym właśnie teście. Ponadto naleŜy dodać, iŜ wynik ten nieznacznie przekracza błąd statystyczny. Badania wykazały, iŜ wśród tej grupy badanych trenujących karate tradycyjnym róŜnicowanie siły jest najmniej istotne spośród wszystkich czterech badanych cech koordynacji ruchowej. Niemniej jednak grupa badawcza jest nieliczna, zatem stwierdzenie, jakie inne jeszcze czynniki mogłyby wpływać na wynik, wymaga poszerzonych badań. Badanie zdolności dostosowania (przebudowy) ruchów polegało na obliczeniu róŜnicy w skokach w dal w przód i w skokach w dal w tył. Wyniki tego badania okazały się bardziej istotne niŜ w przypadku badania zdolności kinestetycznego róŜnicowania, tutaj bowiem róŜnica pomiędzy grupą trenującą i nietrenującą jest większa i wynosi 24%. Niemniej jednak na podstawie przeprowadzonych badań wynika, iŜ cecha ta nie jest dominująca w badawczej grupie. 41 Jako kolejne zostaną zaprezentowane wyniki testów: badania zdolności szybkiej reakcji oraz badania zdolności orientacji czasowo-przestrzennej. Tabela 8 Wyniki badań o znaczącej róŜnicy pomiędzy trenującymi i nietrenującymi (%) Badanie zdolności Badanie zdolności orientacji czasowo- szybkiej reakcji przestrzennej Trenujący: A 100% 100% Nietrenujący: B 37% 57% 63% 43% RóŜnica: A-B 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 100% 100% 57% Trenujący Nietrenujący 37% Badanie zdolności orientacji czasowoprzestrzennej Badanie zdolności szybkiej reakcji Wykres 6 Procentowe przedstawienie wyników badań zdolności orientacji czasowoprzestrzennej i zdolności szybkiej reakcji Wyniki trenujących i nietrenujących karate osiągane w badaniu zdolności szybkiej reakcji: chwyt pałeczki Ditricha róŜniły się od siebie znacznie i wynosiły 43 %. Szybka reakcja naleŜy do wrodzonych cech i człowiek nie uprawiający Ŝadnych form aktywności ruchowej moŜe mieć dobry refleks. Przyjąć jednak naleŜy, Ŝe szybka reakcja zaleŜna jest od cech osobniczych danej jednostki i sportu wymagającego tej cechy nie będą wybierać 42 osoby jej pozbawione. Tym moŜna tłumaczyć róŜnice w wynikach osiąganych przez grupę trenujących i nietrenujących karate. Podkreślić jednak naleŜy, iŜ wynik dotyczy tylko tej grupy badawczej, natomiast potwierdzenie powyŜszych wniosków na innych osobach uprawiających karate tradycyjne wymaga szerszych badań. Największą róŜnicę w wynikach – aŜ 63 % – zaobserwowano w badaniu zdolności orientacji czasowo-przestrzennej: marsz do celu. W walce bardzo waŜne jest wyczucie odległości względem przeciwnika. W czasie walki trzeba podejść na tyle blisko, aby móc zadać skuteczny cios, a jednocześnie pilnować, aby nie dosięgły nas jego ciosy. Nie wolno teŜ opuścić pola walki – otrzymuje się za to punkty karne. MoŜliwym jest, Ŝe karatecy osiągnęli tak dobre wyniki dzięki kata – układach zawierających sekwencje technik ataku i obrony, połączone z określonym poruszaniem, przyjęciem ściśle określonej pozycji i sposobu oddychania. W kata ruchy naleŜy wykonywać bardzo dokładnie w ściśle określonym kierunku, co na pewno wpływa na znakomity wynik w tym teście u karateków. NajwaŜniejsza jest nie tylko kolejność, płynność i dokładność ruchów, lecz równieŜ to, aby karateka skończył kata w tym samym miejscu, w którym je rozpoczął. PowyŜsza róŜnica została zanotowana miedzy ośmioosobową grupą badawczą oraz ośmioosobową grupą porównawczą, zatem wniosek dotyczy tylko tych dwóch grup. Stwierdzenie, czy powyŜszy wynik jest miarodajny dla innych grup badawczych, wymaga szerszych badań. 43 WNIOSKI Celem pracy było z jednej strony porównanie zdolności koordynacyjnych trenujących karate tradycyjne i nietrenujących, a z drugiej – dokonanie próby oceny, czy karate tradycyjne jako sport wymagający wielu rodzajów koordynacyjnych zdolności motorycznych, rozwija je i przyczynia się do ich polepszenia. Głównym problemem badawczym było zatem zagadnienie, czy osoby trenujące karate tradycyjne osiągną lepsze wyniki w testach koordynacji ruchowej, niŜ osoby nie uprawiające Ŝadnej dyscypliny sportu. Autor niniejszej pracy załoŜył, Ŝe róŜnice będą widoczne zarówno w przypadku osób amatorsko trenujących karate, jak i osób nie uprawiających Ŝadnego sportu. Adekwatność zastosowanej metody badawczej i dobór materiału badawczego w relacji do sformułowanych w niniejszej pracy tez, miała istotny wpływ na stopień poprawności uzyskanych wyników i ostateczne określenie wniosków z powyŜszych badań. Cel badań został zrealizowany z przyjętymi na wstępie załoŜeniami. Zastosowana metoda badawcza opierała się równieŜ na statystycznym określeniu natęŜenia i znaczenia występujących cech w obu badanych grupach: trenujących karate i nietrenujących w zaleŜności od rodzaju zastosowanego testu. W wyniku przyjętego sposobu prowadzenia badań i zastosowanych narzędzi analitycznych autor uzyskał następujące wyniki i spostrzeŜenia dot. poszczególnych testów: • Analiza przypadku obejmującego badanie grupy uczestników testów pod względem zdolności kinestetycznego róŜnicowania wykazała, Ŝe trenujący sporty walki uzyskali wyniki lepsze o ok. 8 % dokładności od nietrenujących. PoniewaŜ jest to najmniejszy spośród wszystkich czterech wyników badań, autor wnosi, iŜ w karate tradycyjnym róŜnicowanie siły ma najmniejsze znaczenie wśród wszystkich czterech zbadanych w tej pracy właściwości koordynacji ruchowej. • Wykonane testy w zakresie zdolności dostosowania ruchów obrazują, Ŝe średni rezultat uzyskany przez trenujących był o 24% lepszy od rezultatu nietrenujących, zatem rezultaty tego testu okazały się bardziej istotne niŜ w przypadku badania zdolności kinestetycznego róŜnicowania. Wprawdzie zdolność dostosowania ruchów ułatwia dostosowywanie się do zmieniających się warunków, lecz w oparciu o przeprowadzone badania autor uwaŜa, Ŝe cecha ta nie jest dominująca. W karate 44 liczy się przede wszystkim efektywność ruchów i znaczenie tej cechy jest najistotniejsze. • Wyniki testu zdolności szybkiej reakcji (chwyt pałeczki Ditricha) wypadły na korzyść trenujących karate tradycyjne, a ponadto róŜnica między nimi była znaczna i wyniosła 43 %. Wprawdzie szybka reakcja naleŜy do cech osobniczych jednostki i nawet osoba nietrenująca moŜe posiadać dobry refleks, jednak zdaniem autora osoby pozbawione zdolności szybkiej reakcji nie będą chciały uprawiać sportu, który wymaga tej cechy. NatęŜenie cechy szybkiej reakcji jest więc cechą bardzo zindywidualizowaną i zarazem stanowiącą barierę dla osób chcących uprawiać karate. • Analiza wyników testów w zakresie zdolności orientacji czasowo-przestrzennej wskazała na lepsze rezultaty uzyskane przez trenujących karate tradycyjne, ponadto róŜnica w wynikach wyniosła 63 % – a więc najwięcej ze wszystkich czterech testów. Zdaniem autora, najwaŜniejszym czynnikiem dzięki któremu karatecy osiągnęli tak dobre wyniki w tym badaniu są kata – układy składające się z technik ataku i obrony. Kata wymaga nie tylko bardzo dokładnego wykonania tych technik w ściśle określonych kierunkach, lecz takŜe powrotu karateki na miejsce rozpoczęcia. Badania potwierdziły załoŜoną główną tezę badawczą, Ŝe osoby trenujące karate osiągną lepsze wyniki w testach koordynacji ruchowej niŜ grupa kontrolna. Badania udowodniły równieŜ tezę pomocniczą, która zakładała, Ŝe karate tradycyjne jako sport wymagający wielu rodzajów koordynacyjnych zdolności motorycznych, rozwija je i przyczynia się do ich polepszenia. Autor zwraca uwagę, iŜ prawidłowe podsumowanie wykonanych testów zaleŜało w duŜej mierze od przyjętej metody badawczej, organizacji badań, zastosowanych narzędzi analitycznych, w szczególności wyboru testów oraz kompletności i jakości wykonanych pomiarów. Uznać naleŜy, iŜ cel badań został spełniony, a zastosowane metody okazały się skuteczne i pomocne w sformułowaniu wyników badań, które szczegółowo zaprezentowano w rozdziałach 4 i 5. NaleŜy podkreślić, iŜ badania zostały przeprowadzone na ośmioosobowej grupie badawczej oraz ośmioosobowej grupie kontrolnej, zatem wyniki uzyskane w badaniach dotyczą tylko tych dwóch grup. W celu uzyskania bardziej miarodajnych wyników trzeba przeprowadzić badania zakrojone na większa skalę. 45 Istnieje moŜliwość wykorzystania tej metody jako narzędzia pomocnego w zakresie selekcji potencjalnych kandydatów na zawodników sportów walki, gdzie badanie poziomu zdolności koordynacyjnych moŜe być istotnym czynnikiem we właściwym doborze osób. Interesujące byłoby teŜ rozszerzenie przeprowadzonych przez autora badań i porównanie poziomu koordynacji ruchów u ludzi trenujących róŜne rodzaje sportów walki w sposób amatorski. 46 BIBLIOGRAFIA 1. Bishop M. Okinawan Karate - Teachers, Styles and Secret Techniques. A&C Black Ltd. London, 1989 2. Bryl A. , Choi, J. H., Taekwon-do: koreańska sztuka samoobrony. Wrocław 1990, Iglica 3. Gierat B., Górska K. Biopsychiczne podstawy zdolności motorycznych. AWF Katowice 1999 4. Funakoshi, G., Karate-do: My Way of Life. Tokyo 1981, Kodansha International Ltd. 5. Funakoshi G. Karate-Do Kyohan - The Master Text. Kodansha International, Tokyo 1973 6. Łobocki M. Metody i techniki badań pedagogicznych. Kraków. Oficyna Wydawnicza Impuls 2005 7. Morecki A., Ekiel J., Fidelus K.: Sterowanie mięśniami kończyn ludzkich. W: Bionika ruchu. PWN Warszawa, 1971 8. Mynarski W., Struktura wewnętrzna zdolności motorycznych dzieci i młodzieŜy w wieku 8-18 lat, AWF Katowice 1995 9. Nakayama M., Dynamiczne karate. Bydgoszcz 1999, Diamond Books. 10. Osiński W., Motoryczność człowieka – jej struktura, zmienność i uwarunkowania. Poznań 1993, Wyd. AWF 11. Raczek J., Mynarski W., Ljach W. Kształtowanie i diagnozowanie zdolności motorycznych. Podręcznik dla nauczycieli, trenerów i studentów. AWF Katowice 2002 12. Raczek J., Koncepcja strukturalizacji i klasyfikacji motoryczności człowieka. W: Osiński W. Motoryczność człowieka – jej struktura, zmienność i uwarunkowania. AWF Poznań 1993. 13. Starosta W., Koordynacja ruchowa w sporcie. Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej. Warszawa 1990 14. Starosta W., Poziom wybranych elementów koordynacji ruchowej u zawodników kadry narodowej w karate tradycyjnym. Sprawozdanie z badań. Instytut Sportu, Warszawa 1993 15. Starosta W., Poziom wybranych elementów koordynacji ruchowej u zawodników kadry narodowej w karate tradycyjnym. Sprawozdanie z badań. Instytut Sportu, Warszawa 1994 16. Starosta W., Motoryczne zdolności koordynacyjne (znaczenie, struktura, uwarunkowania, kształtowanie). Warszawa 2003, Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej. 47 17. Starosta W., Globalna i lokalna koordynacja ruchowa w wychowaniu fizycznym i w sporcie. Warszawa 2006, Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej; Gorzów Wielkopolski, Zamiejscowy Wydział Kultury Fizycznej. 18. Strona internetowa http://arni.elit.net.pl/hist.html – wrzesień 2008 19. Strona internetowa http://karate.tradycyjne.prv.pl/ - sierpień 2008 48 SPIS RYSUNKÓW I TABEL Rysunki: Rysunek 1 Model struktury motorycznych zdolności Rysunek 2 Koordynacja ruchowa i jej przejawy wg. K. Meinela Rysunek 3 Hierarchia i współzaleŜność podstawowych zdolności koordynacyjnych dla potrzeb sportu szkolnego Rysunek 4 Zdolności motoryczne i ich powiązania w kompleksy Tabele: Tabela 1. Cechy psychiczne i zdolności motoryczne niezbędne do osiągnięcia sukcesów sportowych w karate tradycyjnym Tabela 2. Orientacyjna klasyfikacja wybranych dyscyplin sportu według ich stopnia trudności – poziomów koordynacji ruchowej W. Farfela uzupełniona o karate tradycyjne przez W. Starostę Tabela 3. Dokładność w skoku w dal z miejsca na 50% maksymalnych moŜliwości Tabela 4. Odległość od punktu między stopami badanego do centrum okręgu Tabela 5. Opad pałeczki trzymanej w dłoniach badanego Tabela 6. RóŜnica między wynikami skoków w przód i w tył Tabela 7 Wyniki badań o znaczącej róŜnicy pomiędzy trenującymi i nietrenującymi zamienione na procenty Tabela 8 Wyniki badań o znaczącej róŜnicy pomiędzy trenującymi i nietrenującymi zamienione na procenty 49 ANEKS TERMINÓW SPECJALISTYCZNYCH UśYWANYCH W KARATE39 Chudan, Gedan, Jodan – strefy na ciele przeciwnika, które podlegają uderzeniom. Chudan - strefa środkowa, tułów Gedan – od pasa w dół, strefa dolna Jodan – strefa górna, głowa i szyja Chudan mae geri - kopnięcie w przód w środkową strefę ciała przeciwnika. Po uniesieniu na wysokość pasa silnie zgiętej w kolanie kończyny uderzającej następuje jej wyprost. Poduszka stopy przemieszcza się po linii prostej w kierunku brzucha przeciwnika, po czym następuje szybkie cofnięcie stopy po tej samej linii i jej postawienie na podłoŜu. W trakcie wyprowadzania tego uderzenia występuje wysunięcie biodra wprzód i lekkie odchylenie tułowia w tył. Techniki uderzeń noŜnych i ręcznych są opisywane i zilustrowane w licznych publikacjach (Oyama 1967, 1973, 1974, 1975, 1978, Nakayama 1966). Chudan yoko geri - boczne kopnięcie w środkową strefę ciała przeciwnika, Po przeniesieniu cięŜaru ciała na kończynę podporową następuje uniesienie mocno zgiętej kończyny uderzającej w przód, po czym – szybki jej wyprost w bok w kierunku celu. Po uderzeniu zewnętrzną krawędzią stopy, ułoŜonej równolegle do podłoŜa, następuje jej cofnięcie po linii, prostej i opuszczenie na podłoŜe. Chudan ushiro geri – kopnięcie w tył w środkową strefę ciała atakowanego. W trakcie obrotu w prawo o około 1800 na lekko ugiętej nodze wykrocznej (lewej) następuje uniesienie zgiętej w kolanie prawej kończyny dolnej i mocne uderzenie proste, piętę w kierunku przeciwnika, który znajduje się z tyłu. Dan - wyŜszy, mistrzowski stopień wyszkolenia (od 1 do 10). Posiadający Dan przewiązuje ubiór do ćwiczeń czarnym pasem. Enpi - łokieć, powierzchnia uderzająca łokcia. Gedan mawashi geri – niskie kopnięcie okręŜne. Podczas obrotu na stopie lekko ugiętej nogi podporowej następuje uniesienie bokiem drugiej kończyny dolnej silnie zgiętej w stawie kolanowym. Dzięki pełnemu zgięciu stawu kolanowego występuje skrócenie ramienia dźwigni i zmniejszenie momentu bezwładność i w chwili zapoczątkowania ruchu obrotowego. Po skręcie bioder do ustawienia bokiem w kierunku celu ataku następuje gwałtowny wyprost kończyny uderzającej w udo przeciwnika. Stopa przemieszcza się po łuku. Po osiągnięciu celu następuje szybkie zgięcie nogi w stawie kolanowym 39 Sterkowicz S.,Charakterystyka wybranych wskaźników określających stan przygotowania zawodników w karate. AWF Kraków 1992 50 i postawienie stopy na podłoŜu. To uderzenie moŜna wykonywać takŜe podudziem na mięśnie przedniej, przyśrodkowej lub tylnej powierzchni uda, w zaleŜności od sytuacji w walce Hajime – start, naprzód, zaczynać. Komenda uŜywana przez sędziego prowadzącego walkę. Hidari domawashi kaiten geri – kopnięcie lewą nogą z przewrotem. Po skłonie tułowia w przód i podparciu cięŜaru ciała na rękach, następuje noŜycowe skrzyŜowanie lewej nogi – wykonujące odbicie od podłoŜa i uderzenie – z prawą nogą, która wcześniej realizuje zamach w kierunku przeciwnika. Lewa stopa przemieszcza się do celu po łuku z góry w dół. Po uderzeniu następuje przewrót w przód. Ippon- punkt. Ocena sędziowska techniki skutecznej, która daje zwycięstwo przed upływem regulaminowego czasu walki. Jodan mawashi geri - wysokie kopnięcie okręŜne; wykonuje się podobnie jak Gedan mawashi geri. Konieczne jest jednak uniesienie kolana uderzającej kończyny dolnej silnie zgiętej w kolanie na zewnątrz, Da wysokość powyŜej pass, oraz ułoŜenie uda i podudzia w płaszczyźnie równoległej do podłoŜa. Z tego połoŜenia stop9 przemieszcza się po łuku w kierunku. głowy atakowanego. Gwałtowne rozluźnienie mięsni prostowników stawu kolanowego powoduje w następstwie działanie rozciągniętych mięsni zginaczy tego stawu i cofnięcie stopy uderzającej kończyny. Jodan kagato oroshi – wysokie kopnięcie piętą. Po jak najwyŜszym wymachu wyprostowaną kończyną dolną w przód, powyŜej głowy atakowanego zawodnika, następuje gwałtowne opuszczenie stopy skierowanej piętą do celu ataku. Istotne dla powodzenia tej techniki jest ominięcie blokujących rąk przeciwnika. Jodan uchi mawashi geri – wysokie kopnięcie okręŜne na zewnątrz. Po uniesieniu kolana przodem do wewnątrz i skręcie obręczy biodrowej w kierunku przeciwnika, następuje szybkie wyprostowanie kończyny uniesionej w kierunku celu ataku i cofnięcie stopy po łuku. Jodan ushiro mawashi geri - wysokie kopnięcie okręŜne w tył. W trakcie obrotu w prawo wokół głównej osi ciała o około 1800 unosimy zgiętą w kolanie prawą kończynę w bok na wysokość pasa, a następnie ją prostujemy. Po osiągnięciu wysokości głowy przeciwnika znajdującego się z tylu nogę lekko zginamy w stawie kolanowym i uderzamy podeszwą stopy lub piętą. Stopa przemieszcza się po łuku. Karate - pusta ręka. Słowo Kara wskazuje równieŜ na chińskie pochodzenie i filozoficzną stronę tej sztuki. walki. Karateka – osoba uprawiająca karate. Kata – ćwiczenia formalne wykonywane bez partnera; polegają na połączeniu róŜnorodnych 51 technik ataku i obrony w ustalonej kolejności. Do najprostszych naleŜą Taikyoku 1 oraz Heian 1. Kendo - (dosł. droga miecza) japońska szermierka, w której miecz trzyma się obiema rękami. Tradycyjnie adepci kendo kształcili się w Zen aby lepiej rozwinąć czujność, nauczyć się ripostować całym sobą i bez lęku przyjmować śmierć. W chwili obecnej jest to sport, w którym uŜywa się bambusowego miecza. Kumite – wolna walka. Dowolne połączenia ruchów ciała, technik ręcznych i noŜnych w walce z przeciwnikiem. Kyokushin – granica prawdy. Styl karate, którego twórcą jest M. Oyama - 10 Dan, obecnie dyrektor Międzynarodowej Organizacji Karate. Kyokushinkai powstałej w 1964 roku. Kyoku ostateczna, Shin - prawda, Kai - spotkanie, stowarzyszenie. Kyu - niŜsze stopnie wyszkolenia od 10 (biały pas) do 1 (brązowy pas). Kyusho – miejsca na ciele człowieka, których uderzenie moŜe spowodować zakłócenie w czynnościach organów waŜnych dla zdrowia, utratę świadomości, a nawet śmierć. Ich znajomość ma duŜe znaczenie w sztukach walki. Kyusho są równieŜ wykorzystywane do akupresury. . Nage waza – technika rzutów. W karate stosuje się rzuty przez podcięcie. Samadhi – termin ten ma wiele znaczeń. W Zen oznacza nie tylko równowagę, spokój i skupienie umysłu, lecz takŜe stan intensywnej, choć bez ,wysiłku przychodzącej koncentracji, wyŜszej i większej przytomność i całkowitego zanurzenia umysłu w samym sobie. Sanchin dachi – pozycja klepsydry, trójkąta; walki. W tej pozycji, która jest często uŜywana podczas treningu, palce stopy nogi zakrocznej i pięta nogi wykrocznej znajdują się na linii biegnącej z prawej na lewą stronę ciała. Stopy są ustawione w skręcie ok. 450 do wewnątrz, tułów wyprostowany tak, ze rzut środka cięŜkość i pada prosto między stopy. Jest to bardzo stabilna pozycja, umoŜliwiająca ruch w kaŜdym kierunku, wykorzystywanie w walkach technik ręcznych oraz noŜnych. Pozwala silnie napiąć przeponę i mięśnie brzucha. Seiken chudan tsuki – pchnięcie pięścią w środkową strefę ciała. Na początku ruchu pięść uderzającej kończyny jest odwrócona grzbietern dłoni do podłoŜa i utrzymywana z boku klatki piersiowej. Stąd następuje cios prosty. W chwili uderzenia cały impuls siły powinien być przekazany przez pięść, której ruch postępowy łączy się w końcowej fazie uderzenia z obrotem o 1800. Powierzchnię uderzającą stanowią główki II i III kości śródręcza. Senryu – jedno z miejsc będących celem uderzeń skierowanych na udo przeciwnika. W obrębie 52 uda występuje jeszcze pięć innych punktów Kyusho. Shuto – zewnętrzna krawędź dłoni. UłoŜenie dłoni w niepełnym nawróceniu sprawia, Ŝe kontakt z celem następuje nad kością grochowatą. W zawodach powierzchnię tę wykorzystuje się do uderzeń podczas konkurencji Tameshiwari, jak równieŜ w Kata. Sokuto – zewnętrzna krawędź stopy, słuŜąca do uderzeń, np. Yokogeri. Suigetsu – jedno z miejsc ataku uderzeniami ręcznymi i noŜnymi w obrębie tułowia przeciwnika, znajdujące się nieco poniŜej mostka. Uderzenie w to miejsce powoduje, Ŝe impuls mechaniczny przekazywany jest w kierunku splotu słonecznego. Taekwondo – koreański sport walki, w której uderza się kończynami górnymi i dolnymi z pełną mocą full contact. Uderzenia nie są zatrzymywane przed celem. Przeciwnicy uŜywają ochraniaczy tułowia, podudzi, przedramion i głowy. Tameshiwari – test siły uderzeń, stosowany na zawodach sportowych gdzie uŜywa się znormalizowanych desek do łamania. Na pokazach popularyzatorskich wykorzystuje się róŜnorodne cele nieruchome i ruchome. Tobi – wyskok, prawie wszystkie sposoby ataku mogę być wykonywane w wyskoku. Uraken – uderzenie odwrócone pięścią Uraken shita uchi jest podobne do Seiken chudan tsuki. Nie wykonuje się nawrócenia pięści. Wazaari – pół punktu. Sędziowska ocena techniki skutecznej, świadczącej o uzyskaniu wyraźnej przewagi przez atakującego. Yame – stop, przerwa. Komenda stosowana w karate do przerwania medytacji na początku i końcu treningu, jak równieŜ do zaprzestania walki. Zen – proces koncentracji, w trakcie którego umysł zostaje najpierw uspokojony i doprowadzony do skupienia, w końcu zaś do przebudzenia. W sztukach walki najwaŜniejszą rzeczą jest całkowite oddanie się, zapomnienie o sobie, o swoich wrogach, zwycięstwach i poraŜkach. Doprowadza to do stanu duchowego zjednoczenia, o które chodzi zarówno w Zen, jak i w Karate. 53 STRESZCZENIE W powyŜszej pracy dokonano porównania poziomu koordynacyjnych zdolności motorycznych trenujących karate tradycyjne i nietrenujących. Praca składa się z dwóch części: teoretycznej i praktycznej. W części teoretycznej przedstawiono rys historyczny i rodowód karate tradycyjnego, oraz przebieg jego rozwoju na świecie i w Polsce. Następnie zdefiniowano pojęcie koordynacji ruchowej. Przedstawiono charakterystykę koordynacyjnych zdolności motorycznych i ich miejsce w strukturze motoryczności człowieka. Scharakteryzowano róŜnicę pomiędzy techniką a koordynacją ruchową. Opisano pojęcie „czucie przeciwnika”. Na koniec zaprezentowano badania koordynacji ruchowej, które przez niektórych naukowców zostały juŜ przeprowadzone na trenujących karate tradycyjne. Objaśnienie powyŜszych pojęć umoŜliwiło kontynuację tematyki będącej zasadniczym celem niniejszej pracy. W części praktycznej znajduje się problematyka badawcza określona na podstawie pytań badawczych. Natomiast przeprowadzenie badań pozwoliło na sprawdzenie słuszności postawionych pytań. Badania zostały przeprowadzone na grupie 16 dorosłych osób w wieku 20-26 lat. Grupa trenujących wywodzi się z opolskiego klubu karate tradycyjnego natomiast grupę nietrenujących stanowili studenci Politechniki Opolskiej. W ramach badań przeprowadzono wybrane testy do pomiaru koordynacji ruchowej. Następnie otrzymane rezultaty poddano analizie, która z kolei umoŜliwiła podsumowanie całości badań i wysunięcie końcowych wniosków. NaleŜy zaznaczyć, iŜ przeprowadzone badania miały charakter przekrojowy ze względu na małą grupę badawczą. UmoŜliwiły wysnucie ogólnych wniosków na temat związków uprawiania karate tradycyjnego z koordynacyjnymi zdolnościami motorycznymi. Praca moŜe zapoczątkować bardziej złoŜone i obszerniejsze badania w celu głębszej analizy poruszanego w niej problemu. Pracę zamyka bibliografia, spis rysunków i tabel, aneks specjalistycznych terminów uŜywanych w karate tradycyjnym oraz przykładowy formularz badań. 54 SUMMARY In this work a comparison of coordination motor abilities between adults practising traditional karate and students of Opole Universities was carried out. The work consists of two parts: theoretical and practical. The theoretical part presents history and origin of traditional karate, and process of its development in Poland and in the world. Afterwards the concept of movement coordination was defined. Properties of coordination motor abilities and their place in human’s motor structure were presented. The difference betwenn technics and movement coordination was characterized. The concept “sense of the opponent” was described. At the end of the work study of movement coordination was presented, that had been carried out by some scientists on adults practising traditional karate. The explanation of above-mentioned concepts enabled continuation of the subject matter, that is the principal purpose of this work. In the practical part a set of research problems is presented, which has been determined on the basis of research questions. On the other hand the execution of investigations enabled verification of rightness of asked questions. The research has been carried out on a group of 16 adults in the age of 20-26 years. The trainig group came from Opole Traditional Karate Club, while not training group was created by students of Opole Technical University. In the scope of research selected tests for movement coordination measurement had been carried out. Afterwards the obtained results were subject to analysis, which enabled to sum up the whole study and to put forward conclusions. It should be emphasized, that the conducted research was cross-cutting because of small research group, however it allowed putting forward general conclusions on the connexions of traditional karate training with coordination motor abilities. The work can be a starting point for future extensive study, that will enable a deeper analysis of raised issues in it. The work is closed up by list of references, list of illustrations and charts, and annex of specialized terms used in traditional karate. 55
