WSTĘP Człowiek od niepamiętnych czasów pragnął latać. Temu

WSTĘP
Człowiek od niepamiętnych czasów pragnął latać. Temu pragnieniu
nieodłącznie towarzyszyło ryzyko, przez co zagadnienia bezpieczeństwa zawsze
zajmowały naczelne miejsce. Bezpieczeństwo jest pewnym stanem obiektywnym,
polegającym na braku zagrożenia, ale odczuwanym subiektywnie przez jednostkę
lub grupę, a ocena stanu bezpieczeństwa powinna obejmować trzy główne
obszary problemów, a mianowicie:
wyzwania i zagrożenia;
podmiotową strukturę bezpieczeństwa;
przedmiotową strukturę bezpieczeństwa.
Występujące dla bezpieczeństwa lotnictwa cywilnego zagrożenia rozpatrywać
można w aspekcie ogólnej typologii bezpieczeństwa, rozumianej jako stan wolny
od zagrożeń. Kategoria negatywna jest w literaturze przedmiotu a priori
podstawową płaszczyzną analiz według przyjętych kryteriów. W zależności od
punktu widzenia, pojęcie bezpieczeństwa lotniczego może mieć różne skojarzenia,
takie jak:
brak wypadków i poważnych incydentów – pogląd powszechnie
reprezentowany przez podróżnych;
brak zagrożeń, czyli czynników, które powodują lub mogą powodować
szkody;
postawa pracowników organizacji lotniczych w stosunku do
niebezpiecznych działań i warunków;
unikanie błędów;
zgodność z przepisami.
Bezpieczeństwo jest więc bardziej pojęciem względnym niż bezwzględnym,
w którym ryzyka bezpieczeństwa wynikające ze skutków zagrożeń
w rzeczywistości operacyjnej muszą być dopuszczalne w bezpiecznym z natury
systemie. Kluczową kwestią nadal jest kontrola/nadzór, ale bardziej w pojęciu
względnym niż absolutnym. Tak długo jak ryzyko bezpieczeństwa i możliwość
wystąpienia błędów operacyjnych w działaniu utrzymywane są na rozsądnym
poziomie kontroli, tak długo systemy, tak otwarte na zmiany i dynamicznie
im podlegające, jak cywilne lotnictwo komercyjne uznaje się za bezpieczne. Innymi
słowy, ryzyka bezpieczeństwa oraz błędy operacyjne w działaniu, które są
kontrolowane na rozsądnym poziomie, są dopuszczalne w systemie z natury
bezpiecznym.
Związki między subiektywnym i obiektywnym wymiarem bezpieczeństwa mają
walor teoretyczny i nie muszą znajdować odzwierciedlenia w rzeczywistości.
Przedmiotowe ujęcie bezpieczeństwa z kolei rozpatrywać można w aspektach
teoretycznym, procesualnym i organizacyjnym. Incydenty i wypadki lotnicze
zdarzające się głównie z winy czynnika technicznego, również ludzkiego ale nie
zawitego, nieumyślnego, motywowały do doskonalenia bezpieczeństwa lotów
i wykonywanych operacji lotniczych. Nie zakładano, projektując statki powietrzne,
że ktoś chciałby się wedrzeć do kabiny pilota, aby dokonać świadomego
aktu zniszczenia. Samolot był symbolem rozwoju świadomości społecznej,
technologicznego rozwoju i traktowany był w szczególności jako środek
komunikacyjny. Postrzegano go jako swego rodzaju „wehikuł” mogący
przemieszczać szybko na duże odległości, przez co obcowanie z inną kulturą
stawało się możliwe nie tylko dla uczestników wypraw naukowych. Tymczasem
bezpieczeństwo w lotnictwie zawiera w sobie również przeciwdziałanie
zagrożeniom definiowanym po wydarzeniach z 11 września 2001 roku na równi
z aktami terroryzmu. Można zatem pod pojęciem „bezpieczeństwa” rozpatrywać
zarówno zagrożenia dla bezpieczeństwa lotów, czyli operacji startu, lotu
i lądowania (w obszarze safety), jak również zagrożenia celowymi, świadomymi
i bezprawnymi aktami ingerencji, w tym terroryzmu, choć nie są to pojęcia
tożsame.
Niniejsza publikacja zawiera autorskie teksty prezentowane przez autorów
w tematyce zarówno ogólnej definicji pojęcia, bezpieczeństwa z punktu widzenia
operacji lotów, ochrony lotnictwa cywilnego przed aktami bezprawnej ingerencji
oraz opinie na temat istotnych zmian systemowych w tym obszarze w Polsce po
wejściu w życie nowelizacji Prawo lotnicze.
Redaktorzy naukowi wyrażają przekonanie, iż monografia będzie przydatna
zarówno dla naukowców zajmujących się problematyką bezpieczeństwa
i ochrony lotnictwa cywilnego, jak również praktyków odpowiedzialnych za stan
bezpieczeństwa w komunikacji lotniczej.
Adrian Karol SIADKOWSKI
Artur TOMASIK