efektywność procesów dydaktycznych wspieranych metodami e

Jadwiga Bakonyi*
EFEKTYWNOŚĆ PROCESÓW DYDAKTYCZNYCH
WSPIERANYCH METODAMI E-LEARNINGU
Streszczenie
W artykule przedstawiono działania pozwalające na ocenę efektywności procesów szkoleniowych wspieranych metodami e-learningu. Przedstawiono problemy związane z ustaleniem właściwych kryteriów i mierników pozwalających na
ocenę tego typu systemów. Zaprezentowano doświadczenia z wdrażania systemu
e-learningu dla Biblioteki Wyższej Szkoły Humanitas w Sosnowcu oraz wyniki
już przeprowadzonych badań, poprzedzających uruchomienie e-szkolenia, a także określono następne kroki, niezbędne, jeśli system e-learningu miałby dotyczyć
również innych obszarów działalności szkoły.
Wpprowadzenie
Obecne czasy to era informacji i wiedzy. Funkcjonowanie w społeczeństwie
informacyjnym nakłada na uczelnie wyższe obowiązek takiego kształcenia studentów, aby po zakończeniu etapu kształcenia byli w pełni przygotowani do
funkcjonowania w takim społeczeństwie. Nowoczesne uczelnie uczestniczą
w tworzeniu i rozprzestrzenianiu wiedzy, a aktywne wykorzystywanie technologii informacyjnych w znaczący sposób wpływa na jakość tego procesu1.
E-learning w szkołach wyższych
– korzyści, formy
W obszarze edukacji obserwuje się szybki wzrost liczby uruchamianych na
uczelniach wyższych projektów mieszczących się w szeroko rozumianym pojęciu e-edukacji. Ta, jeszcze kilka lat temu postrzegana jako nowa forma na* Dr, Instytut Zarządzania, Wyższa Szkoła Humanitas w Sosnowcu.
1 A. Marszałek, Budowanie konsorcjów edukacyjno-badawczych oraz współpracy pomiędzy ośrodkami akademickimi „E-mentor” 2008, nr 4, s. 4-8.
Jadwiga Bakonyi – Efektywność procesów dydaktycznych wspieranych metodami e-learingu
uczania, zaczyna zdobywać uznanie i akceptację, również od strony rozwiązań
prawnych. Formą zdobywającą największą popularność jest blended learning,
czyli wsparcie tradycyjnego nauczania metodami e-learningu.
Wdrożenie projektu e-learningu przynosi korzyści ekonomiczne, organizacyjne i społeczne dla wszystkich uczestników procesu kształcenia, wzrastają
umiejętności korzystania z technologii informacyjnych zarówno studentów, jak
i pracowników, podnosi się jakość procesów kształcenia. Uczelnia posiadająca
sprawnie funkcjonującą platformę e-learningową jest postrzegana jako nowoczesna, wdrażająca nowe rozwiązania technologiczne, co korzystnie wpływa na
jej wizerunek. Zwiększają się również możliwości rekrutacyjne, łatwiej przyciągnąć studentów spoza najbliższego regionu lub czasowo przebywających
w znacznym oddaleniu od siedziby uczelni.
W zależności od przyjętego kryterium podziału można wyróżnić wiele form
e-learningu. Tabela 1 prezentuje wybrane kategorie, istotne dla prezentowanego w dalszej części projektu realizowanego w WSH w Sosnowcu. Projekt
zakłada w pierwszej fazie realizacji formę asynchroniczną, uczestnicy szkoleń
będą samodzielnie korzystać z przygotowanych materiałów multimedialnych
udostępnianych przez Internet. W dalszej fazie realizacji zakłada się bardziej
aktywne wykorzystywanie platformy e-learningowej, głównie jako uzupełnienie tradycyjnie prowadzonych zajęć.
Tabela 1. Wybrane formy e-learningu
Kryterium podziału
Forma e-learningu
Dostępność w czasie
š Tryb synchroniczny – jednoczesna obecność uczących
się i nauczyciela.
š Tryb asynchroniczny – nie wymaga obecności nauczyciela
w czasie korzystania ze szkolenia przez uczestników
kursu.
Relacja uczeń – nauczyciel
š Kursy z obecnością nauczyciela –
w dowolnym trybie opisanym powyżej.
realizowane
š Kursy bez udziału nauczyciela – z wykorzystaniem
przygotowanych,
dedykowanych
materiałów
multimedialnych.
š Nauka samodzielna – z wykorzystaniem różnorodnych
materiałów i form nauczania.
Relacja do
nauczania
tradycyjnego
š Uzupełnienie nauczania tradycyjnego – nauczanie drogą
elektroniczną wspiera tradycyjne procesy dydaktyczne.
š Zastąpienie nauczania tradycyjnego – cały program jest
realizowany z wykorzystaniem metod e-learningu.
Źródło: A. Wodecki, Po co e-learning na uczelni?, [w:] E-learning w kształceniu akademickim, pod
red. M. Dąbrowskiego, M. Zając, Materiały z II Ogólnopolskiej Konferencji „Rozwój e-edukacji
w ekonomicznym szkolnictwie wyższym”, Warszawa 2006.
158
Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas
Efektywność procesów
Pojęcie efektywności często jest utożsamiane z pojęciami skuteczności,
sprawności, wydajności czy produktywności. Efektywność w ujęciu cybernetycznym oznacza relację między uzyskanymi wynikami a nakładami potrzebnymi do ich uzyskania2.
Efektywność może być rozpatrywana w perspektywie ekonomicznej, organizacyjnej czy menedżerskiej. Efektywność organizacyjna to zdolność
przedsiębiorstwa do bieżącego i strategicznego przystosowania się do zmian
w otoczeniu oraz produktywnego i oszczędnego wykorzystania posiadanych
zasobów dla realizacji przyjętej struktury celów3.
Efektywność organizacji jest określana przez efektywność procesów
w niej realizowanych. Proces można zdefiniować, określając jego podstawowe cechy4:
t Jest łańcuchem sekwencyjnych czynności, które transformują mierzalne
wejścia w mierzalne wyjścia;
t Ma mierzalny cel – tworzenie wartości uznanej i zweryfikowanej przez
odbiorcę;
t Ma dostawcę i odbiorcę (klienta);
t Jest powtarzalny.
Pomiar procesów jest podstawą zarządzania procesami, elementem kształtującym efektywność organizacji. System mierników procesów powinien
uwzględniać podstawowe atrybuty procesu: koszty, czas realizacji, elastyczność, jakość, znaczenie dla organizacji i przede wszystkim znaczenie dla
klienta. Budowę systemu zarządzania efektywnością zawsze jednak należy
zacząć od określenia celów dla realizowanego przedsięwzięcia, bo z nich będą
wynikały m.in. miary, niezbędne do jego prawidłowego funkcjonowania.
Jeżeli proces dydaktyczny będziemy rozpatrywali jako jeden z procesów
głównych, realizowanych w organizacji jaką jest uczelnia, to można wobec
niego zastosować mechanizmy pozwalające na jego właściwe zarządzanie.
Podstawą tych mechanizmów jest pomiar pozwalający na monitorowanie,
kontrolę i podnoszenie efektywności procesu i tym samym całej organizacji5.
2 S. Duchniewicz, Metody organizacji i zarządzania. Teoria i praktyka, praca zbiorowa, Wydawnictwo Menedżerskie PTM, Warszawa 2007.
3 J. Penc, Leksykon Biznesu, Agencja Wydawnicza „Placet”, Warszawa 1997.
4 P. Grajewski, Organizacja procesowa, PWE, Warszawa 2007, s. 55.
5 G.A. Rummler, A.P. Brache, Podnoszenie efektywności organizacji. Jak zarządzać „białymi plamami” w strukturze organizacyjnej?, PWE, Warszawa 2000, s. 176.
159
Jadwiga Bakonyi – Efektywność procesów dydaktycznych wspieranych metodami e-learingu
Kryteria oceny systemów e-learingowych –
możliwe rozwiązania
Obecność systemów e-learningu na uczelniach wyższych w Polsce jest zjawiskiem stosunkowo nowym. Wiele opracowań zwraca uwagę na fakt, że nie
zostały jeszcze wypracowane spójne systemy oceny, dające możliwość efektywnego zarządzania tymi systemami i porównań między uczelniami. Większość
ośrodków, w których zostały uruchomione platformy e-learningowe, wypracowuje własny system mierników. Istotne jest, co poddawane jest ocenie, czy
system e-learningu, czy pojedyncze kursy realizowane w ramach systemu.
W przypadku, gdy działania zmierzają do pomiaru i zarządzania efektywnością całego wdrażanego systemu e-learningowego wspierającego procesy
edukacyjne, powinien być po pierwsze jasno dla niego określony cel wynikający z misji i celów strategicznych określonych dla uczelni. Mając tak określone
cele, możliwe jest zbudowanie wynikającego z nich systemu mierników, co pozwoli na ocenę efektywności systemu e-learningowego. Ocena systemu może
wykorzystywać założenia Strategicznej Karty Wyników, wówczas dla każdej
perspektywy wyróżnionej w karcie opracować należy odrębny zestaw wskaźników6.
Innym rozwiązaniem wykorzystywanym do oceny kursów e-lerningowych
jest zestaw kryteriów pozwalających oceniać różne etapy realizacji kursu, gdzie
na każdym z etapów ocena dotyczy trzech obszarów: dydaktycznego, technicznego oraz dostępności7. Ten system pozwala poddać ocenie każdy kurs realizowany on-line, niezależnie od grupy docelowej, dla jakiej został przeznaczony
i formy zajęć dydaktycznych. W tym przypadku celem oceny jest zapewnienie
właściwego poziomu jakości szkolenia prowadzonego z wykorzystaniem metod zdalnego nauczania tak, aby ich zastosowanie nie wpływało na obniżenie
standardów nauczania.
E-szkolenie biblioteczne jako element systemu
e-edukacji w wsh w sosnowcu – ocena kursu
W Wyższej Szkole Humanitas podjęto w 2008 r. decyzję o rozpoczęciu działań mających na celu uruchomienie systemu e-learningu. Decyzja o rozpoczęciu realizacji projektu e-learningu w WSH jest podyktowana koniecznością,
a nawet obowiązkiem reagowania na zmiany zachodzące w otoczeniu. Zmie6 A. Chmielewski, E-learning w realizacji strategii uczelni wyższej – perspektywy i mierniki, „E-mentor” 2007,
nr 5, s. 17-19.
7 W. Zieliński, Środowiskowe kryteria oceny kursu e-learningowego, [w:] E-edukacja dla rozwoju społeczeństwa,
pod red. M. Dąbrowskiego, M. Zając, Materiały z IV Ogólnopolskiej Konferencji „Rozwój e-edukacji w ekonomicznym szkolnictwie wyższym”, Warszawa 2008.
160
Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas
niają się i rozwijają technologie, zmieniają się studenci, czyli odbiorcy usług,
jakie świadczy szkoła. Chcąc nadążać za tymi zmianami, należy być przygotowanym, że na którymś etapie realizacji zadań szkoły konieczne będzie włączenie metod e-learningu do podstawowego procesu kształcenia.
Rys. 1. Ekran powitalny platformy e-edukacyjnej WSH z udostępnionym szkoleniem bibliotecznym
Źródło: www.humanitas.edu.pl
Obszarem, który idealnie nadawał się do wdrożenia pilotażowego, okazała
się Biblioteka Uczelniana. Do podstawowych zadań biblioteki oprócz gromadzenia, opracowywania, przechowywania i udostępniania książek i czasopism
należy również udzielanie użytkownikom wszelkiej pomocy w zakresie korzystania z jej zasobów. Pomoc ta realizowana jest między innymi w formie obligatoryjnego „Szkolenia bibliotecznego” dla studentów pierwszego roku. Liczba
studentów, których należy przeszkolić, jest z roku na rok większa, co wiąże się
z wieloma problemami organizacyjnymi i lokalowymi. Podjęto decyzję o uruchomieniu szkolenia prowadzonego drogą elektroniczną, z zastosowaniem metody e-learningu. Pierwsze, pilotażowe wdrożenie projektu przewidziano w semestrze zimowym roku akademickiego 2008/2009, szkolenie zostało uruchomione w listopadzie 2008 r. (rys. 1). Szkolenie on-line obowiązuje wszystkich
studentów pierwszego roku studiów licencjackich stacjonarnych i niestacjonarnych. Pomyślne zakończenie szkolenia, potwierdzone przez test, jest podstawą do uzyskania zaliczenia, taka organizacja pozwala na realizację szkolenia
wyłącznie drogą elektroniczną.
Podejmując decyzję o uruchomieniu szkolenia bibliotecznego drogą internetową, przeprowadzono badanie ankietowe, pozwalające na wstępną ocenę
celowości wprowadzania systemu e-szkolenia bibliotecznego. Badaniu poddani zostali wybrani losowo studenci starszych lat studiów niestacjonarnych,
w większości są to osoby aktywne zawodowo. W badanej grupie przeważały
osoby do 35 roku życia (84%). Osoby te wykorzystują internet zarówno w życiu
161
Jadwiga Bakonyi – Efektywność procesów dydaktycznych wspieranych metodami e-learingu
zawodowym, jak i prywatnym. Większość z badanych osób korzysta z Internetu w ramach swoich obowiązków służbowych, z czego 52% robi to codziennie.
W badanej grupie tylko jedna osoba nie posiada w domu dostępu do Internetu, wszyscy bieżące informacje dotyczące szkoły sprawdzają w Internecie,
60% korzysta z katalogu on-line biblioteki uczelnianej. W ankiecie znalazły się
również pytania dotyczące uczestnictwa w szkoleniach typu on-line. Okazuje
się, że bardzo mała liczba osób brała udział w tego typu szkoleniach w ramach
obowiązków służbowych (24%), jeszcze mniej osób wykorzystuje tę formę dokształcania się prywatnie (8%).
Na tym etapie realizacji projektu konieczne jest przeprowadzanie badań
mających na celu ocenę tak prowadzonego szkolenia. Ze względu na planowane dalsze prace najbardziej istotne obszary badań to:
t Określenie dostępności rozumianej m.in. jako:
− ocena sprzętu, oprogramowania, łączy wykorzystywanych przez
odbiorców szkolenia;
− ocena kompetencji informatycznych odbiorców niezbędnych do
poprawnego korzystania ze szkolenia.
t Zbadanie warunków technicznych pozwalających na sprawne funkcjonowanie wszystkich elementów platformy zdalnego nauczania.
t Ocena wzrostu kompetencji użytkowników systemu w aspekcie korzystania z usług oferowanych przez Bibliotekę Uczelnianą.
Pozytywna ocena działań opisanych powyżej będzie podstawą do rozszerzenia aktywności w sferze e-edukacji. Pierwszym krokiem będzie zdefiniowanie
projektu jako realizującego strategiczne cele uczelni i podjęcie kroków mających na celu zbudowanie efektywnego ekonomicznie i organizacyjnie systemu
e-learningu prowadzącego do wzrostu kompetencji i zadowolenia użytkowników. Oparcie systemu o założenia Strategicznej Karty Wyników wydaje się najlepszym rozwiązaniem.
Podsumowanie
Projekt „E-Szkolenia Bibliotecznego” jest pierwszym etapem realizacji włączenia na stałe metody e-learningu do procesu dydaktycznego i organizacyjnego w szkole. Opracowany system w przyszłości może wspomagać standardowe
zajęcia dydaktyczne, prowadzenie szkoleń podyplomowych oraz wybrane procesy obsługi administracyjnej studentów.
Realizacja projektu dla potrzeb biblioteki uczelnianej pozwoli zdobyć niezbędne doświadczenia, zarówno od strony technologicznej, dydaktycznej, jak
i organizacyjnej. Pracownicy oraz studenci poprzez uczestniczenie w projekcie
„E-Szkolenia Bibliotecznego” będą oswojeni ze specyfiką tego typu rozwiązań
i łatwiej będzie rozszerzać możliwości systemu na inne etapy procesu dydaktycznego i organizacyjnego.
162
Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas
Summary
The aim of the article is to present activities allowing evaluation of effectiveness
of training processes supported by e-learning methods. It demonstrates problems
connected with establishing appropriate criteria and measures allowing evaluation of these types of systems. The article also presents experience gained from
introduction of e-learning system for Library of Humanitas University in Sosnowiec. Results of research preceding launching of e-training are also discussed. The
article describes next steps that are necessary in case of introducting e-learning
system to other areas of University’s activites.
Literatura
1. Chmielewski A., E-learning w realizacji strategii uczelni wyższej – perspektywy i mierniki, „E-mentor” 2007, nr 5.
2. Duchniewicz S., Metody organizacji i zarządzania. Teoria i praktyka, praca
zbiorowa, Wydawnictwo Menedżerskie PTM, Warszawa 2007.
3. Grajewski P., Organizacja procesowa, PWE, Warszawa 2007.
4. Marszałek A., Budowanie konsorcjów edukacyjno-badawczych oraz współpracy pomiędzy ośrodkami akademickimi, „E-mentor” 2008, nr 4.
5. Penc J., Leksykon Biznesu, Agencja Wydawnicza „Placet”, Warszawa 1997.
6. Rummler G.A., Brache A.P., Podnoszenie efektywności organizacji. Jak zarządzać „białymi plamami” w strukturze organizacyjnej?, PWE, Warszawa
2000.
7. Wodecki A., Po co e-learning na uczelni?, [w:] E-learning w kształceniu akademickim, pod red. M. Dąbrowskiego, M. Zając, Materiały z II Ogólnopolskiej Konferencji „Rozwój e-edukacji w ekonomicznym szkolnictwie wyższym”, Warszawa 2006.
8. Zieliński W., Środowiskowe kryteria oceny kursu e-learningowego, [w:] Eedukacja dla rozwoju społeczeństwa, pod red. M. Dąbrowskiego, M. Zając,
Materiały z IV Ogólnopolskiej Konferencji „Rozwój e-edukacji w ekonomicznym szkolnictwie wyższym”, Warszawa 2008.
163