Bóle pleców Jak sobie z nimi radzić. Jak się ich pozbyć

Bóle pleców Jak sobie z nimi radzić. Jak się ich pozbyć

Bóle pleców
Jak sobie z nimi radzić. Jak się ich pozbyć
John Tanner
ISBN: 978-83-7746-091-7
format 141/218, oprawa miękka ze skrzydełkami
liczba stron: 224
cena: 34,90 zł
Jeżeli dokucza ci ból pleców lub jeśli ktoś z twoich bliskich doświadcza takich dolegliwości, prawdopodobnie masz wiele obaw, wątpliwości i pytań,
na które dotychczas nie uzyskałeś odpowiedzi. Być może masz poczucie, że
tracisz kontrolę nad tym, co się z tobą dzieje. Być może potrzebujesz wsparcia
i otuchy.
Royal Society of Medicine przedstawia poradnik, który zawiera:
• wszystkie niezbędne informacje na temat bólu pleców,
• bezcenne rady, dzięki którym będzie ci łatwiej podejmować świadome
decyzje,
• słowa otuchy potrzebne pacjentowi na każdym etapie choroby.
Dr John Tanner, wybitny specjalista w swojej dziedzinie, w bardzo jasny
i przystępny sposób wyjaśnia wszystkie ważne sprawy związane z bólem pleców i przedstawia wiarygodne i praktyczne porady.
Nie będziesz już musiał więcej szukać odpowiedzi na pytania dotyczące bólu
pleców – znajdziesz je w tej książce.
Pomaga, kiedy najbardziej tego potrzebujesz.
O autorze
Dr John Tanner jest lekarzem specjalizującym się w zaburzeniach układu mięśniowo-szkieletowego i medycynie sportu. Pracuje w Oving Clinic pod Chichester oraz w BUPA Wellness w Londynie. Uważa się go za wiodącego eksperta
w dziedzinie bólu pleców. Od ponad dwudziestu pięciu lat gromadzi różnorodne
doświadczenia.
www.laurum.pl
Bóle pleców
Spis treści
Podziękowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Rozdział 1. Dlaczego ja? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Podatność na bóle pleców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Jakie są przyczyny występowania bólu pleców? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Ból pleców a praca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Rozdział 2. Co można poradzić na ból pleców? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Samopomoc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Korzystanie z profesjonalnej pomocy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Samopomoc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Rozdział 3. Poznaj swoje plecy i mechanizm ich działania . . . . . . . . . 44
Diagnoza bólu pleców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Co konkretnie jest nie tak z twoimi plecami? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Selekcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Co to jest zaburzenie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Budowa i funkcja kręgosłupa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stawy międzykręgowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
44
47
48
49
52
57
Rozdział 4. Skąd się biorą problemy? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Napięcie mięśni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Nadwyrężenie mięśni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
www.laurum.pl
Bóle pleców
6
BÓLE PLECÓW
Krążki międzykręgowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nadwyrężenia lub zaburzenia funkcjonowania stawów
międzykręgowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kręgozmyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bóle pleców w dzieciństwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Skrzywienie kręgosłupa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ból pleców u osób starszych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
70
Rozdział 5. Do kogo należy się zgłosić? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
97
76
82
83
87
88
Tryb postępowania lekarza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
Fizjoterapia, osteopatia, chiropraktyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Rozdział 6. Badania i terapie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Nadal brak poprawy? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Który specjalista będzie idealny? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wizyta u specjalisty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Na ile przydatne są zdjęcia rentgenowskie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Na ile przydatne jest badanie MRI? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tomografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Scyntygrafia kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Elektroneurografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Terapie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
110
111
114
115
117
120
121
122
122
Rozdział 7. Zabiegi chirurgiczne i leczenie bólu . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Wskazania do leczenia operacyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Alternatywy dla operacji dysku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leczenie operacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przewlekły zespół bólowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leczenie bólu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
138
141
143
148
152
Rozdział 8. Życie z bólem pleców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
Pogodzenie się z rzeczywistością . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Unikanie obwiniania innych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Własne tempo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wyznaczanie celów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Koncentracja uwagi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leki przeciwbólowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Proste środki samopomocowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
www.laurum.pl
161
162
164
166
167
168
169
Bóle pleców
SPIS TREľCI
7
Przebieg terapii z uwzględnieniem optymalnego
czasu leczenia bólu pleców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
Dodatkowa pomoc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
Przydatne adresy w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
Słowniczek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
Dodatki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
www.laurum.pl
Bóle pleców
Rozdział 1
Dlaczego ja?
„D
laczego ja?”, to pytanie zadaje sobie wielu ludzi, którzy doświadczają
ostrego napadu bólu pleców. W połowie tego typu przypadków ból
pojawia się właściwie bez zapowiedzi, bez przyczyny. Po chwili zastanowienia nad wydarzeniami z poprzedniego dnia lub kilku dni niektórzy przypominają sobie o dziwnych skrętach lub innych działaniach, które mogły
doprowadzić do nadwyrężenia pleców. Niektórzy wspominają o chwilowym,
pozornie banalnym skrzyknięciu lub szarpnięciu w plecach. Wiele osób regularnie podejmuje danego rodzaju formy aktywności i w związku z tym nie
potrafi zrozumieć, dlaczego akurat teraz spowodowały one dolegliwości ze
strony pleców.
W drugiej połowie przypadków mamy do czynienia z pewnym dość
oczywistym bodźcem, jakim jest nadwyrężenie pleców podczas podnoszenia ciężarów, na przykład przesuwania mebli lub pakowania czegoś o sporej
wadze do bagażnika samochodowego. Czasami pacjenci wspominają o dolegliwościach bólowych lub kilku strzyknięciach, które najpierw nasilają
się przez kilka godzin, a potem następnego dnia uniemożliwiają wstanie
z łóżka. Powszechność zjawiska, jakim jest ból pleców, potwierdzają dane
epidemiologiczne.
Do 80% populacji w pewnym momenEpidemiologia to nauka
cie swojego życia doświadcza dolegliwoo występowaniu chorób,
ści ze strony pleców. Z badań wynika, że
dolegliwości i zaburzeń
w każdym roku pewne dolegliwości lub
w społeczeństwie.
bóle pleców wystąpią nawet u 50% populacji. Wskaźnik ten określa się mianem
chorobowości bólu pleców. Z dostępnych danych na ten temat wynika, że ból
pleców to bardzo powszechne zjawisko (por. rys. 1.1).
www.laurum.pl
Bóle pleców
16
BÓLE PLECÓW
40
37,1
36,5
35
30
25
18,3
% 20
15
10
5
0
A
B
C
2,7
1,8
D
E
3,6
F
Kohorty
A
B
C
D
E
F
– Brak bólu
– Ból nienawracający
– Ból nawracający
– Ostry lub uporczywy ból przy zachowaniu pełnej sprawności
– Ostry lub uporczywy ból powodujący pewną utratę sprawności
– Ostry lub uporczywy ból powodujący poważną utratę sprawności
Rysunek 1.1. Chorobowość bólu pleców w ciągu roku po ostrym napadzie
(Von Korff, „Spine Journal”, 1991)
W zasadzie można by powiedzieć, że ból pleców to stan normalny dla
przedstawicieli gatunku ludzkiego. Szczytowy moment występowania silnych bólów pleców po raz pierwszy przypada na okres między trzydziestym
a pięćdziesiątym rokiem życia, przy czym różnego rodzaju typowe i powszechne dolegliwości bólowe w tym obszarze dotykają nawet 15% dzieci
i młodzieży. Gdyby spojrzeć na to z odpowiedniej perspektywy, można by
powiedzieć, że ból pleców to coś, co w pewnym momencie życia dotknie
prawie każdego człowieka. Wiele osób zakłada, że duże natężenie bólu musi
wskazywać na występowanie bardzo poważnego schorzenia. Dla uspokojenia tych obaw już teraz należy stwierdzić, że tylko w niespełna 1 procencie
przypadków silne bóle pleców świadczą o występowaniu choroby lub stanu
patologicznego. Innymi słowy, jest wysoce prawdopodobne, że dokuczający
ci ból pojawił się na skutek zaistnienia jednej z wielu typowych przyczyn tego
typu dolegliwości. Zapoznając się z kartą autodiagnozy zamieszczoną w Dodatku, możesz przeanalizować swoje objawy i na tej podstawie spróbować
postawić robocze rozpoznanie.
www.laurum.pl
Bóle pleców
DLACZEGO JA?
17
Mit. Skoro ból pleców jest tak silny, musi wskazywać na poważne
zaburzenia.
Fakt. Tylko 1% bólów pleców ma związek z poważną chorobą lub
stanem patologicznym.
Podatność na bóle pleców
Czynniki fizyczne i zdrowotne
Kobiety są nieco bardziej podatne na bóle pleców niż mężczyźni, co może
stanowić następstwo ciąży, porodów oraz opieki nad dziećmi (czyli dodatkowych obciążeń dla organizmu).
Można by przypuszczać, że prawdopodobieństwo występowania dolegliwości bólowych będzie miało związek z postawą ciała oraz codziennym obciążeniem pleców. Tymczasem badania nie potwierdzają istnienia takiej zależności – chociaż w kolejnych rozdziałach powiemy sobie, że odpowiednia postawa
ciała i obciążanie kręgosłupa w sposób prawidłowy pozwala przyspieszyć proces rekonwalescencji i zmniejsza nasilenie objawów. Można by też przypuszczać, że dobra kondycja i siła fizyczna zapewniają ochronę przed dolegliwościami ze strony pleców. Okazuje się jednak, że to przypuszczenie również nie
znajduje jednak rzetelnego potwierdzenia naukowego. Z badań wynika natomiast, że praca nad kondycją i siłą mięśni pomaga zapobiegać ponownemu
występowaniu ataków oraz zmniejsza dotkliwość przewlekłego bólu pleców.
Bardziej podatni na tego typu dolegliwości są ludzie wysocy, z uwagi na większe obciążenie dla dolnej części kręgosłupa; co natomiast może zaskakiwać,
jeśli chodzi o pierwszy napad dolegliwości
bólowych, nie obserwuje się zwiększonego
Dysk to struktura chrzęstryzyka w przypadku osób otyłych. Pojano-włóknista znajdująca
wiają się natomiast kolejne dowody na to,
się między kręgami
że prawdopodobieństwo degeneracji dyskręgosłupa.
ków (krążków międzykręgowych) wzrasta
u osób, u których dochodzi do okładania
się depozytów tłuszczowych, oraz u źle odżywiających się palaczy. To zjawisko
może z kolei zwiększać prawdopodobieństwo występowania bólu pleców.
www.laurum.pl
Bóle pleców
18
BÓLE PLECÓW
Czynniki związane z wykonywaną pracą
Względna zapadalność
Badania epidemiologiczne dotyczące zapadalności i chorobowości w zakresie bólu pleców wśród pracowników fizycznych wskazują na istnienie
zależności między natężeniem wysiłku fizycznego a prawdopodobieństwem
wystąpienia bólu pleców. Pracownicy fizyczni wykonujący pracę bardzo obciążającą fizycznie częściej biorą zwolnienie lekarskie z powodu bólu pleców.
Zjawisko to dotyczy w równej mierze pielęgniarek, jak i pracowników budowlanych. We współczesnym społeczeństwie wskaźnik chorobowości dla
bólu pleców osiąga jednak tak wysoki poziom, dlatego że pracownicy wykonujący pracę w trybie siedzącym są narażeni na podobne ryzyko wystąpienia
dolegliwości (por. rys. 1.2).
Ciężka
Umiarkowana
Lekka
Rodzaj pracy
Rysunek 1.2. Bóle pleców a rodzaj pracy
Pracownicy wykonujący pracę zaliczającą się do środkowej kategorii, czyli
pracę „umiarkowaną” (na przykład pakowacze, pracownicy handlu detalicznego czy pracownicy rolni) dość często skarżą się na bóle pleców i często
zwalniają się z tego powodu z pracy. Jak wynika z przeprowadzonych niedawno badań, przyczyn tej względnie wysokiej zapadalności na bóle pleców
i częstej nieobecności w pracy należy upatrywać nie tyle w rzeczywistym obciążeniu dla kręgosłupa czy niekorzystnym oddziaływaniu czynników ergonomicznych, ile raczej wśród czynników o bardziej subtelnym charakterze,
takich jak podejście pracodawców do kwestii zwolnień chorobowych pracowników czy przepisów prawa pracy.
Pytanie. Czy ból, który właśnie się pojawi, ma związek z moją pracą?
www.laurum.pl
Bóle pleców
DLACZEGO JA?
19
Odpowiedź. Niekoniecznie. Istnieje wiele czynników, które mogą przyczyniać się do występowania bólu pleców. Jak wynika z badań, rodzaj wykonywanej pracy odgrywa tu tylko niewielką rolę. Niemniej jednak osoby
wykonujące ciężką pracę fizyczną częściej korzystają ze zwolnień lekarskich
z powodu bólów pleców niż inne osoby aktywne zawodowo.
Pracownik korzysta z szerokiej ochrony, co skłania go do natychmiastowego zgłaszania tego typu przypadków. Często skutkuje to zaangażowaniem
w sprawę osób odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i higienę pracy oraz
związków zawodowych. W takich przypadkach nierzadko pojawia się też
kwestia winy.
Mit. Ból pleców pozbawi mnie możliwości wykonywania dotychczasowej pracy. Będę musiał zrezygnować z dalszej aktywności zawodowej
albo zmienić pracę.
Fakt. Jeżeli chodzi o przewlekłe dolegliwości bólowe pleców, jednym
z głównych czynników ryzyka jest niski poziom satysfakcji zawodowej.
Stres, niezadowolenie wynikające z konieczności współpracy z określonymi ludźmi bądź przełożonymi, a także poczucie utraty kontroli
lub autonomii we własnym środowisku pracy – to wszystko czynniki
niekorzystnie wpływające na poziom motywacji i przyczyniające się
do wydłużania okresów nieobecności w pracy, a także utrwalania się
objawów i utraty sprawności fizycznej.
W dzisiejszej kulturze panuje specyficzne postrzeganie kwestii ryzyka,
w związku z czym pracodawcę często obarcza się odpowiedzialnością za to,
że pracownik odczuwa bóle pleców – nawet jeśli ten potknął się o dywan
albo spadł ze schodów. Powstaje błędne koło, ponieważ dolegliwości bólowe
i utrata sprawności stają się przyczynkiem do ubiegania się o odszkodowanie. Problem dodatkowo ulega nasileniu, gdy zachodzi potrzeba przekonania przedstawicieli odpowiednich organów o prawdziwości bólu. W takich
przypadkach pacjent musi gromadzić dokumentację i poddawać się licznym
procedurom diagnostycznym i leczniczym – co dodatkowo wydłuża proces
powrotu do zdrowia. Ponadto pracodawcy oraz służby publiczne mają obo-
www.laurum.pl
Bóle pleców
20
BÓLE PLECÓW
wiązek chronić własne interesy. Ponieważ muszą dbać o to, aby obecna kontuzja pracownika nie uległa zaostrzeniu, zabraniają mu ponownego podjęcia
wszystkich wykonywanych dotychczas obowiązków do czasu powrotu do
pełnej sprawności. Oczywiście wiąże się to z przyjęciem skrajnie mało prawdopodobnego założenia, że przed pojawieniem się bólu pracownik cechował
się stuprocentową sprawnością fizyczną.
Należy zatem podkreślić, że ten proces nie zawsze stanowi najszybszą
drogę powrotu do zdrowia i dobrej kondycji. Oczywiście zdarzają się autentyczne zaniedbania, kiedy pracodawca zmusza pracownika do wykonywania
przesadnie ciężkiej pracy lub gdy środowisko pracy stwarza realne zagrożenie wypadkiem, niemniej jednak takie sytuacje zdarzają się względnie rzadko. Mechanizm powstania bólu pleców w pracy jest dokładnie taki sam, jak
w przypadku dolegliwości występujących po raz pierwszy w domu czy na
boisku sportowym. Ból pojawia się na skutek nietypowego skłonu lub skręcenia ciała bądź też potknięcia.
Inna perspektywa
Można jednak spojrzeć na to zagadnienie nieco inaczej. Nie brakuje osób,
którym zależy na możliwie szybkim powrocie do uprawiania ulubionej dyscypliny sportu lub formy rozrywki. Kontuzjowani sportowcy mają dużą motywację do tego, by jak najprędzej odzyskać formę i wrócić do gry z drużyną
lub do pracy nad wynikami. Okres braku aktywności skraca się wówczas do
minimum, a pacjent aktywnie poszukuje możliwości rehabilitacji. Sportowcy
na ogół biorą na siebie pełną odpowiedzialność za obciążenie i przeciążenie
swojego organizmu, dostrzegając potrzebę odpowiedniego zrównoważenia
wysiłku podczas treningów i w czasie zawodów.
Zachęcamy do lektury!
Jakie są przyczyny występowania bólu pleców?
Dawniej w celu ustalenia przyczyny dolegliwości często wykonywano
zdjęcia rentgenowskie. Na ogół nie wykazują one niczego, co pozwalałoby
zidentyfikować przyczynę problemu, niekiedy jednak ujawniają pewne mało
istotne nieprawidłowości. Często chodzi o następujące zjawiska:
Skolioza, czyli boczne skrzywienie kręgosłupa, które w postaci łagodnej
jest zjawiskiem dość powszechnym. Poważne skrzywienie (przekraczające
45 stopni) daje się bez trudu zauważyć i wymaga specjalnego leczenia.
www.laurum.pl