szótár 1

Transkrypt

szótár 1 - Lengyelország magyarul

Polsko Węgierska Encyklopedia
-
Wersja 01 01 2017
S
6551
SQL (Standard Query Language – Standardowy
język zapytań) [opracowany przez firmę
IBM] – SQL Standard Query Language
(szabványositott lekérdező nyelv)
SQL (ang. Structured Query Language)
[strukturalny język zapytań używany do
tworzenia, modyfikowania baz danych
oraz do umieszczania i pobierania danych
z baz danych. Język SQL jest językiem
deklaratywnym. Decyzję o sposobie
przechowywania i pobrania danych
pozostawia się systemowi zarządzania
bazą danych (DBMS).] – SQL, azaz
Structured Query Language (strukturált
lekérdező nyelv, ill. relációs adatbázisoknál
használható, szabványos adatkezelő és
kereső nyelv) [1. relációs adatbázis-kezelők
lekérdezési nyelve. Angol nyelvterületen
'eszkjuel' a kiejtése. A hagyományokhoz való
hűség jegyében sokan 'szíkvel'-nek ejtik,
ugyanis korábban Structured English Query
Language (SEQUEL) volt az elnevezés, és
ezt rövidítették le. A relációs adatbáziskezelők általában az SQL nyelven
programozhatók.
Az
SQL
alapvető
utasításait közel egyformán valósítják meg,
de a később beépült nyelvi elemek körében
nagyon nagy az eltérés, az inkompatibilitás,
emiatt
számos
SQL
nyelvjárásról
beszélhetünk. Jellegét tekintve ez a
szakterület-specifikus programozási nyelv
részben procedurális, részben deklaratív. 2. )
relációs
adatbázisoknál
használható,
szabványos adatkezelő és keresőnyelv]
SQL DDL (ang. Data Definition Language –
„język definicji danych”) - DDL Data
Definition Language (adatleiró nyelv)
SQLite [to system zarządzania bazą danych oraz
biblioteka C implementująca taki system,
obsługująca język SQL (ang. Structured
Query Language). Została stworzona przez
Richarda Hippa i jest dostępna na licencji
public domain. Projekt został rozpoczęty
w roku 2000. Biblioteka implementuje
silnik SQL, dając możliwość używania
bazy
danych
bez
konieczności
uruchamiania osobnego procesu RDBMS.
W
wielu
zastosowaniach,
a
w
szczególności w systemach wbudowanych,
takie rozwiązanie jest najpraktyczniejsze.]
– SQLite [1. önálló, kisméretű (kb. 500
KiB), C forrású programkönyvtárként
(library) megvalósított ACID-kompatibilis
relációs adatbázis-kezelő rendszer, illetve
adatbázismotor. 2. Kis errőforrásigényű,
nyílt forráskódú adatbáziskezelő, mely nem
tartalmaz
robusztus
adatbázisszervert.
Támogatja az SQL nyelv használatát.
Népszerűségét főleg annak köszönheti, hogy
a PHP webes programozási nyelvbe is
beépítették.]
squatter [wym. skuoter] [ang. 'jw.' od squat
'kucać; siedzieć na gruncie bezprawnie' ze
śr.fr. esquater, esquatir 'wygniatać'; eszob. eks-; quatir, catir 'gnieść' z łac.
coactus p.p. od cogere; w USA - osadnik
bez tytułu prawnego (a. oczekujący
takiego tytułu) na nowej ziemi; w
Australii - hodowca owiec dzierżawiący
pastwiska od państwa (zwł. dożywotnio a.
dziedzicznie)] – (ang.) észak-amerikai
kivándorló, akinek nincsenek állampolgári
jogai; ausztráliai telepes, főleg juhtenyésztő
squaw [wym. skuo:] [amer.ang. 'jw.; baba'
pochodz. algon. Indianka płn.amer.] –
(indián→ang.) squaw; indián feleség, indián
asszony
sracz [wulg. ubikacja, ustęp] – (közöns.) szarházi;
kákabélű; szaros, (kis) büdös; srác, szaros
kölyök; (wulg. ubikacja) árnyékszék
sracz polowy – budi, udvari v. tábori árnyékszék
sraczka [wulg. biegunka, rozwolnienie] –
(közöns.) hasmenés
sraczki [mirabelki] – sárgaszilva; P. insititia vagy
gyakrabban Prunus domestica subsp. insititia
(L.) C.K.Schneid. (mirabella)
srać [wulgarnie: oddawać kał, wypróżniać się] –
szarni
SRAM (ang. Static Random Access Memory),
[statyczna pamięć o dostępie swobodnym
–
typ
pamięci
półprzewodnikowej
stosowanej w komputerach, służy jako
pamięć buforująca między pamięcią
operacyjną
i
procesorem.
Słowo
"statyczna" oznacza, że pamięć SRAM
przechowuje dane tak długo, jak długo
włączone jest zasilanie, w odróżnieniu od
pamięci typu DRAM która wymaga
okresowego odświeżania.] – statikus RAM
(statikus működésű, véletrlen elérésű, irható
és olvasható tár) [1. A statikus RAM-ok
(SRAM) az adatok átmeneti tárolására
szolgálnak. Két állapotú kapcsolóelemek
tárolják az információt. Ezek a kapcsoló
elemek áramköri kialakításuk szerint flipflopok, olyan áramkör, melyeknek két stabil
állapotuk van. Magas áruk miatt elsősorban
gyorsító (cache) memóriaként használják.
Több típusa létezik. 2. Bitenként négy-hat
tranzisztort tartalmaz.]
srebko – ezüstke, ezüstöcske; ezüstpapír, sztaniol
srebnawy, -a, -e – ezüstös
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
6552
srebra [wyroby, naczynia, przedmioty srebrne;
srebro] – ezüstnemű
srebrnik [1. dawna moneta srebrna; 2.
zimozielona roślina drzewiasta z rodziny
srebrnikowatych,
o
barwnych
przykwiatkach i srebrzyście owłosionych
liściach, występująca głównie w Afryce
Południowej; 3. bylina z rodziny
różowatych, o żółtych kwiatach i
srebrzyście
owłosionych
liściach,
rozpowszechniona na całym świecie, w
Polsce rosnąca na wilgotnych łąkach,
rowach
i
w pobliżu
zabudowań
gospodarskich;
pięciornik
gęsi]
–
ezüstpénz; (növ.) Libapimpó (Potentilla
anserina)
srebrniki Judasza – júdáspénz, Júdás pénze; (átv.)
árulásért kapott jutalom, pénz [A kifejezés a
30 ezüstpénzre (egy rabszolga árára) utal,
melyet Karióti Júdás a főtanácstól Jézus
elárulásáért kapott (vö. Mt 27,3-5).]
srebrniki Judasza [miesiącznica, pieniążki] –
holdviola; kerti holdviola; júdáspénz, Júdás
pénze [növény, a keresztesek (Brassicaceae)
családjába tartozó, jellegzetes pénzformájú
becőtermése miatt széles körben ismert]
srebrnołuski, -a, -ie – ezüstpikkelyű
srebrnołuski pstrąg – ezüstpikkelyű pisztráng
Canoe Song
Słowa: S.Karaszewsk
Muzyka: trad.
Płyń łódko niech nas prąd poniesie bystry
Jak srebrnołuski pstrąg płyń tam gdzie dom
Płyń tam gdzie jest mój dom nad wodą czystą
Jak srebrnołuski pstrąg płyń tam gdzie dom
srebrnopióry, -a, -e [mający pióra srebrnego
koloru] – ezüsttollú
srebrny, -a, -e [1. zrobiony ze srebra; 2. mający
kolor srebra; 3. o głosie, śpiewie, tonie:
dźwięczny, metaliczny] – ezüst-; ezüstből
készült v. való; ezüstös
srebrna biżuteria – ezüst ékszer
srebrna kaseta – ezüstszelence
srebrne gody – ezüstlakodalom
srebrne wesele – ezüstlakodalom
srebrne włosy – ezüstös haj
srebrny glob – ezüstgomb
Srebrny Glob [Księżyc] – Hold
srebrny lis – ezüstróka [a vörös róka értékes
prémjéért a XIX. sz. óta tenyésztett
színváltozata]
-
Wersja 01 01 2017
srebrny medal [medal przyznawany za drugie
miejsce w zawodach sportowych, w
konkursie, na wystawie] – (sp) ezüst érem;
ezüstérem
srebrny medalista [zdobywca srebrnego medalu]
– ezüstérmes
srebrny naparstek – ezüst gyűszű
srebrny papier – ezüstpapír, staniol
srebrny pieniądz – ezüstpénz
srebro (Ag, łac. argentum) [1. pierwiastek
chemiczny, biały, błyszczący metal
szlachetny; 2. blask, połysk, odblask
srebrny; 3. wyroby, naczynia ze srebra,
nici z dodatkiem srebra; 4. srebrny medal;
5. Mieliśmy kopalnie srebra w Olkuszu,
gdzie w XVI w. wydobywano rocznie
około 5,000 grzywien czyli 2,500 funtów
tego kruszcu.; 6 metal szlachetny,
symbolizuje
odkupienie.
Podstawy
przybytku były ze srebra. Jest bardzo
starym
środkiem
płatniczym.
7.
pierwiastek chemiczny z grupy metali
przejściowych w układzie okresowym. Jest
srebrzystobiałym metalem, o największej
przewodności elektrycznej i termicznej. W
przyrodzie występuje w stanie wolnym, a
także w minerałach, takich jak argentyt
czy
chlorargyryt.
Większość
wydobywanego srebra występuje jako
domieszka rud miedzi, złota, ołowiu i
cynku.] – ezüst (Argentum) [egy kémiai
elem a periódusos rendszerben, jele Ag
(latin:
argentum),
rendszáma
47,
nyelvújításkori neve ezüstany. Fehér színű
nemesfém, atomsúlya 107,88, fajsúlya 10,5.
Színállapotban is előfordul. Elsősorban
ékszerek, pénzérmék, étkészletek, edények
készítésére és a filmes fényképészetben
hasznosítják.]; ezüst érem [srebny: ezüst-,
ezüstből való; ze srebra, posrebzany –
ezüstből]
srebro malarskie – festőezüst, ezüstfesték,
ezüstpor
srebro stołowe – ezüstkészlet, ezüstnemű
srebro złotem floryzowane – arannyal díszített
ezüst
srebrogłów [tkanina, upowszechniona pod
koniec XVI w., do której użyte były nitki
srebrne, tak samo jak do złotogłowu złote,
czasem mieszane z sobą i z jedwabiem.
6553
Bogaci nosili ze srebrogłowu żupany
(plecy były dawane z tańszej tkaniny),
panowie młodzi w darach weselnych
przywozili srebrogłów swym bogdankom.]
– ezüst cérnával hímzett szatén szövet
srebronośny, -a, -e – ezüsttartalmú
srebrzyć [pokrywać przedmioty cieniutką
warstewką srebra] – ezüstözni, beezüstözni
srebrzyć się [błyszczeć jak srebro] – ezüstöződni;
ezüstösen csillogni
srebrzystość – ezüstösség
srebrzystość liści [choroba liści występująca
najczęściej na śliwach] – levél ezüstösség;
levelek "ezüstössé" válása
srebrzysty, -a, -e [1. mający barwę, połysk
srebra; 2. dźwięczny, metaliczny] – ezüstös
srebrzysty głos – ezüstcsengésű hang
srebrzysty śmiech – ezüstcsengésű kacaj
srebrzyście – ezüstösen
Srem (zwany też Syrmia, serb. Срем, Srem,
chorw. Srijem, węg. Szerémség) [region
historyczny położony między Dunajem i
Sawą, podzielony obecnie między Serbię
(część wschodnia, w większości w
granicach
Prowincji
Autonomicznej
Wojwodina)
i
Chorwację
(część
zachodnia)] – Szerémség v. Szerém
(horvátul Srijem, szerbül Srem) [történetiföldrajzi régió az egykori Magyar Királyság
illetve a mai Horvátország és Szerbia
területén; a Duna és a Száva között elterülő
nagytáj. A Szerémségben található a Tarcalhegység (Fruška Gora)]
Sri Lanka (Demokratyczna Socjalistyczna
Republika Sri Lanka) [państwo w Azji
Południowej, na wyspie Cejlon (pod tą
nazwą znane do 1972) wraz z mniejszymi
przybrzeżnymi wyspami. Oddzielone od
Półwyspu Indyjskiego cieśniną Palk i
zatoką Mannar. Od wschodu oblewane
przez Zatokę Bengalską, od południa
otwartym Oceanem Indyjskim.] – Sri
Lanka, korábbi nevén Ceylon [könnycsepp
alakú kis sziget, az Indiai-óceán északi
részén, 880 km-rel az egyenlítő felett, India
partjaitól délre található.]
sroczka – szarkácska
Sroczka polska krótkodzioba
-
Wersja 01 01 2017
Sroczka polska krótkodzioba [Rasa ta pojawiła
się w okresie międzywojennym - bardzo
pracowitym pod kątem odbudowy
polskich ras gołębi. w tym to czasie pojawi
się średniodzioby gołąb o mrysunku
sroczym i dużych obfitych łapciach. Nie
miał wzorca hodowlanego, ale był tak
lubiany, że część hodowców trzymała go
dla urozmaicenia swoich stad. Zdrobniale
nazywano go "sroczką", w odróżnieniu od
hodowanego już gołębia długonogiego i
'bosego" zwanego sroką polską.] – (lengyel
galabfajta)
sroczy, -a, -e – szarkasrodze [w odniesieniu do czegoś nieprzyjemnego:
w wysokim stopniu, bardzo] – szigorúan;
„rém szigorúan”; (dawno) igen, nagyon
srodze go to ubodło – ez őt igen kellemetlenül
érintette
srodze zafrasowany – igen bánatos
srogi, -ia, -ie [1. pozbawiony wyrozumiałości,
litości; też: będący wyrazem takich cech;
2. bardzo
restrykcyjny,
surowy,
rygorystyczny;
3. o
czymś
nieprzyjemnym: odznaczający się dużym
stopniem natężenia] – szigorú, rideg, zord;
kegyetlen, kemény, nehéz; szigorú, kemény,
éles, kegyetlen; nyers
sroga mina – szigorú v. zord arc v. arckifejezés
sroga twarz – szigorú v. kemény arc
sroga zima – szigorú, kemény tél; zord tél
srogi los – kegyetlen v. kemény sors
srogi zwierzchnik – szigorú felettes v. főnök
srogo – szigorúan, ridegen, kegyetlenül, zordonan;
keményen
srogo na kogo spojrzeć – szigorúan tekint vkire
srogo z nim postępuje – keményen, szigorúan
bánik vele; szigorú hozzá
srogość – (surowość) szigorúság, szigor, zordság,
keménység,
ridegség,
kegyetlenség;
nyerseség
sroka [ptak o czarno-białym upierzeniu i długim
ogonie] – szarka (Pica pica) [a madarak
osztályának a verébalakúak (Passeriformes)
rendjébe és a varjúfélék (Corvidae)
családjába tartózó faj]
sroka zawsze pstra zostaje – (közm.) (mindig
tarka marad a szarka) kutyából nem lesz
szalonna
srokacz [pot. srokaty koń] – tarka (ló v. ökör)
6554
srokaty koń – tarka [Tarka a ló, ha testén nagyobb
színes és fehér foltok váltakoznak.
Változatai: a közönséges tarka lehet feketepej, és sárgatarka, nagy, színes és fehér
foltokkal. Ha a színes és a fehér foltok
közötti sáv tűzött, árnyékolt tarkáról
beszélünk, ha szürke csík veszi körül a
színes foltokat, agáttarka a szín neve. A
habos tarka lovakon a fehér és a színes
mezők közötti határ elmosódott, nem éles.
Amerikában a tarka lovat pinto (paint)
néven
tenyésztik.
Két
színváltozatát
különböztetjük meg, rengeteg variációval: a
tobiano (itt inkább a test oldalán és alul
vannak fehér foltok) és az overo, ahol a
foltok a fejen és a hát tájékán jelennek meg.
Ezek öröklődése eltér. A párductarka, kis,
színes
foltokkal színezett
ló
neve
Amerikában appaloosa. Nagyon sok
változata van. Változó állapotát is ismerjük,
eltűnő majd ismét megjelenő foltok
formájában. Sabrakpárduc az a szín, amikor
a ló testének nagy része színes (pej, sárga), a
test többi tája pedig párductarka).]
-
Wersja 01 01 2017
łechtaczki,
napletka
łechtaczki,
wędzidełka łechtaczki oraz przedsionka
pochwy.] – (dawno) szégyen, gyalázat;
(orvosi) vulva; szeméremtest része, (női
nemi szerv) [vulva latin elnevezés, „fedőt”
jelent,
és megfelel az elölről a
szeméremdomb (mons pubis), hátulról a gát
(perineum), oldalról a kis és nagy
szeméremajkak (labidum minuspudendi és
labidum május pudendi) által elfoglalt
területnek.]
srom niewieści – szeméremtest; női szemérem
sromać się – (dawno) resteli v. szégyeli magát
sromocić – (dawno) megszégyeníteni, zavarba
hozni, meggyalázni, megbecsteleníteni
sromota [przestarzałe: zhańbienie, zniesławienie,
wstyd] – (dawno) szégyen, gyalázat;
becstelenség
sromotnie
–
hitványul,
szégyenletesen,
gyalázatosan
sromotnik (Phallus) [rodzaj grzyba z rodziny
sromotnikowatych; 2. grzyb o kapeluszu
pokrytym śluzem cuchnącym padliną i
przywabiającym muchy] – szömörcsög,
kucsmagomba
Sromotnik bezwstydny (Phallus impudicus L.)
[niejadalny grzyb o charakterystycznym
silnym zapachu padliny i gorzkim smaku]
– erdei szömörcsög (Phallus impudicus) [az
osztatlan
bazídiumú
gombák
(Homobasidiomycetes)
osztályának
a
szömörcsögalkatúak (Phallales) rendjéhez,
ezen belül a szömörcsögfélék (Phallaceae)
családjához tartozó faj]
srom
srom [1. to zewnętrzna część żeńskiego układu
płciowego. 2. zewnętrzna część żeńskiego
układu płciowego. Srom składa się z
dwóch warg sromowych większych, dwóch
warg sromowych mniejszych, spoidła
przedniego i tylnego warg, wędzidełka
warg sromowych, wzgórka łonowego,
6555
sromotnikowy, -a, -e – szömörcsög-,
kucsmagombasromotność – szégyenletesség, becstelenség
sromotny, -a, -e [przynoszący hańbę, wstyd] –
szégyenletes, becstelen
sromotna klęska a. porażka – megsemmisítő
vereség
srożyć się [1. o zjawiskach atmosferycznych,
klęskach żywiołowych itp.: występować z
wielką siłą, gwałtownie, groźnie; 2. złościć
się, gniewać się] – szigorúskodni, szigorúan
viselkedni, kegyetlenkedni, dühöngeni
SS Secret Service (tajna służba) - (kat.: polityka)
SS Secret Service (titkosszolgálat)
SS (Die Schutzstaffel der NSDAP; Szwadron
Ochronny
NSDAP)
[elitarna
i
paramilitarna
niemiecka
formacja
nazistowska, podległa partii NSDAP] –
(ném) Schutzstaffel (magyarul Védelmi
Század, röviden SS) [a Nemzetiszocialista
Német Munkáspárt katonai és védelmi
szervezete volt Németországban; a hitlerista
német fasiszta párt eredetileg fekete inget
viselő fegyveres alakulata; feladata volt a
belső biztonsági szolgálat és politikai célú
erőszakcselekmények
végrehajtása,
a
megsemmisítő táborok felügyelete stb.]
ssać (ssę, ssie) [1. o niemowlętach i młodych
zwierzętach: pić mleko z piersi matki;
2. pić, wyciągając z czegoś płyn ustami;
3. trzymając coś w ustach, rozpuszczać to
stopniowo śliną; 4. trzymając coś w
ustach, poruszać wargami i językiem tak
jak przy wciąganiu ustami płynu; 5. o
różnego rodzaju urządzeniach: wciągać,
wchłaniać, wsysać coś na skutek zmiany
ciśnienia] – (dziecko) szopni; szívni, színi;
kiszívni; szivogatni, szopogatni
ssać coś – szopogatni vmit
ssać cukierka – cukorkát szopogatni
ssać palec – szopja az ujját
ssać pierś – szopni, mellet v. csecset szopni
ssać smoczek – cumizni, dudlizni
-
Wersja 01 01 2017
ssi kogo w dołku – mardossa az éhség (a gyomrát)
ssak [1. kręgowiec, którego młode karmią się
mlekiem matki; 2. zob. aspirator w zn. 1.]
(gerinces állat) emlős; nyálszívó készülék
Ssaki (Mammalia) [zwierzęta należące do
kręgowców, charakteryzujące się głównie
występowaniem gruczołów mlekowych u
samic, obecnością owłosienia (włosy lub
futro) oraz stałocieplnością (potocznie
"ciepłokrwistość"). Większość ssaków
utrzymuje temperaturę w granicach 3639 °C. Stałocieplność umożliwia aktywny
tryb życia w różnych środowiskach – od
mroźnych obszarów podbiegunowych do
gorących tropików. Futro i tłuszcz
pomagają uchronić się przed zimnem, a
wydzielanie potu i szybki oddech
pomagają pozbyć się nadmiernego ciepła.
Ssaki zamieszkują zarówno środowiska
wodne (walenie i syreny), jak i lądowe
(większość), opanowały także przestrzeń
powietrzną (nietoperze). Obecnie żyje na
świecie blisko 5500 gatunków ssaków.] –
emlősök, emlősállatok (Mammalia) [a
gerinchúrosok törzsén (Chordata) belül a
gerincesek altörzsének (Vertebrata) egyik
osztályát alkotják]
A ma ismert mintegy 5500 jelenkori, azaz
recens emlősfajt a legkorszerűbb, széles körben
elfogadott rendszertanok 30 rendbe sorolják az
alábbiak szerint (taxonómiai sorrendben):
 Emlősök (Mammalia) osztálya – Linnaeus,
1758
o Tojásrakó emlősök (Prototheria)
alosztálya – Gill, 1872
 Kloákások (Monotremata) –
Bonaparte, 1837
o Elevenszülő emlősök (Theria) alosztálya –
Parker & Haswell, 1897
 Erszényesek (Marsupialia)
alosztályága – Illiger, 1811
(=Metatheria Huxley, 1880)
 Oposszumalakúak (Didelphimorphia)
– Gill, 1872
 Cickányoposszum-alakúak
(Paucituberculata) – Ameghino,
1894
 Törpeoposszum-alakúak
(Microbiotheria) – Ameghino, 1889
 Erszényes ragadozók
(Dasyuromorphia) – Gill, 1872
 Bandikutalakúak (Peramelemorphia)
– Kirsch, 1968
 Erszényesvakond-alakúak
(Notoryctemorphia) – Kirsch, 1977
 Diprotodontia – Owen, 1866
 Méhlepényesek (Eutheria)
alosztályága – Huxley, 1880
(=Placentalia Owen, 1837)
 Afrotheria öregrend – Stanhope et
6556
al., 1998
 Elefántcickány-alakúak
(Macroscelidea) – Butler, 1956
 Afrosoricida – Stanhope, 1998
 Csövesfogúak (Tubulidentata) –
Huxley, 1872
 Előpatások (Hyracoidea) –
Huxley, 1869
 Tengeritehenek (Sirenia) – Illiger,
1811
 Ormányosok (Proboscidea) –
Illiger, 1811
 Bibymalagasia– MacPhee, 1994
 Vendégízületesek (Xenarthra)
öregrendje – Cope, 1889
 Szőrös vendégízületesek
(Pilosa) – Flower, 1883
 Páncélos vendégízületesek
(Cingulata) – Illiger, 1811
 Euarchontoglires vagy
Supraprimates öregrend
 Mókuscickányok (Scandentia) –
Wagner, 1855
 Bőrszárnyúak (Dermoptera) –
Illiger, 1811
 Főemlősök (Primates) –
Linneaues, 1758
 Nyúlalakúak (Lagomorpha) –
Brandt, 1855
 Rágcsálók (Rodentia) –
Bowdich, 1821
 Laurasiatheria öregrend – Waddell
et al., 1999
 Sünalakúak (Erinaceomorpha) –
Gregory, 1910
 Cickányalakúak (Soricomorpha)
– Gregory, 1910
 Denevérek (Chiroptera) –
Blumenbach, 1779
 Cetek (Cetacea) – Brisson, 1762
 Párosujjú patások (Artiodactyla)
– Owen, 1848
 Páratlanujjú patások
(Perissodactyla) – Owen, 1848
 Tobzoskák (Pholidota) – Weber,
1904
 Ragadozók (Carnivora) –
Bowdich, 1821
ssaki naczelne – főemlősök
ssanie – szívás, szopás
ssawka [1. narząd gębowy motyla; 2. organ
roślin pasożytniczych pobierający pokarm
z komórek żywiciela; 3. końcówka
odkurzacza] – szívógép; (növ.) szívóka
ssący, -a, -e – szívó; emlős
SSD (ang. Solid State Drive, rzadko Solid State
Disk) [urządzenie pamięci masowej,
służące do przechowywania danych,
zbudowane w oparciu o pamięć typu
-
Wersja 01 01 2017
flash] – SSD magyarul szilárdtestmeghajtó
[1.
Szilárdtest-meghajtó,
félvezetőkkel (DRAM, Flash) megvalósított
mozgó alkatrészek nélküli adattároló, amely
merevlemezként
csatlakoztatható
számítógépekhez. 2. félvezetős memóriát
használó tartós adattároló eszköz. Az SSD a
Solid State Drive angol szavakból alkotott
betűszó. Bővebben, az SSD egy olyan,
mozgó alkatrészek nélküli adattároló eszköz,
ami félvezetős memóriában tárolja az adatot,
azt hosszú ideig megőrzi (nem felejtő v.
állandó tár), a környezetéhez, illetve a
gazdaszámítógéphez a merevlemezekhez
hasonlóan SATA vagy egyéb (SCSI, PCI
Express,
USB,
PATA,
stb.)
csatlakozófelülettel csatlakozik és azokhoz
hasonlóan blokkos adatelérést biztosít. Az
SSD eszközökben a gyártók különböző
típusú memóriákat használhatnak, mint pl.
flash vagy különböző RAM fajták – ezt az
ár- és a teljesítmény-igények határozzák
meg. A flash helyett SRAM vagy DRAM
memóriát használó SSD-t gyakran Ramdrive-nak hívják. A szilárdtest – angolul
solid state – szó arra utal, hogy ez a
technológia
nem
tartalmaz
mozgó
alkatrészeket, vákuumot és elektronsugarat,
hanem
a
félvezetőkön
belüli
elektromágneses és kvantummechanikai
hatások alapján működik. A mozgó
alkatrészek hiánya miatt kevésbé sérülékeny,
mint
a
hagyományos
merevlemez,
csendesebb (ha nincs külön hűtőventillátor
felszerelve), nincsenek a mechanikából
adódó késleltetések, az adathozzáférés
egyenletesen gyors. Az SSD-ket újabban
előszeretettel
építik
be
laptopokba,
subnotebookokba, netbookokba (pl. Asus
Eee PC), annak ellenére, hogy ezek tárolási
egységre vetített ára nagyobb, mint a
hagyományos merevlemeznek.]
SSE (ang. "Streaming SIMD Extensions") [jest
nazwą zestawu instrukcji wprowadzonego
w 1999 roku po raz pierwszy w
procesorach Pentium III firmy Intel. SSE
daje
przede
wszystkim
możliwość
wykonywania
działań
zmiennoprzecinkowych
na
4elementowych
wektorach
liczb
pojedynczej precyzji (48 rozkazów).
Ponadto wprowadzono jedenaście nowych
rozkazów stałoprzecinkowych w zestawie
MMX,
a także
dano
możliwość
wskazywania, które dane powinny znaleźć
się w pamięci podręcznej. SSE to również
zmiany w architekturze procesora:
dodano 8 rejestrów XMM o rozmiarze 128
bitów oraz 32-bitowy rejestr kontrolny
6557
MXCSR; w 64-bitowych wersjach
procesorów (AMD64, EM64T) dostępne
jest jeszcze 8 dodatkowych rejestrów
XMM. Rejestry 128-bitowe, na zawartości
których wykonywana jest większość
rozkazów SSE (nazywane w asemblerze
xmm0, xmm1, ..., xmm15), stanowią
zupełnie odrębne komórki pamięci – w
odróżnieniu od rejestrów MMX nie
zostały zamapowane na inne rejestry.] – I.
SSE
[1.
Processzor
Intel
3D-s
utasításkészlete, 52 utasítással. 2. Az SSE az
x86 és az MMX utasításkészletek bővítése
70 új utasítással. Az SSE különböző
változatai kiegészítések az Pentium alap x86
utasításkészletéhez.
Az
SSE-nek
a
lebegőpontos
utasításai
az
XMM
regiszterekkel
kényelmesebben
használhatóak, mint az FPU verem-alapú
"regiszteres" megközelítése. Tipikusan olyan
helyeken használják, ahol sok matematikai
műveletet kell végrehajtani egyidőben. Az
SSE család (a SIMD utasításokon kívül),
tartalmaz még néhány cache-kezeléssel
kapcsolatos
utasítást,
amikkel
lehet
szabályozni
az
L1/L2
gyorsítótár
működését.], II. ISSE (Internet Streaming
SIMD Extension) [Ez az Intel Pentium III 72
új utasítást jelentő változása a Pentium IIhöz képest. Az új utasítások internetes és
multimédiás
alkalmazások
támogatását
célozzák, és hatékonyabb gyorsítótárkezelést is jelentenek. Jelenleg az egyetlen
ISSE-t megvalósító processzor a Pentium
III.]
SSH (ang. Secure SHell) [1. oprogramowanie
amerykańskiej
firmy
SSH
Communications Security dostarczające
narzędzi do bezpiecznego, opartego na
szyfrowaniu logowania na serwerach i
maszynach klienckich z Windows i Unix.
2.
to
standard
protokołów
komunikacyjnych używanych w sieciach
komputerowych TCP/IP, w architekturze
klient-serwer; 3. standard protokołów
komunikacyjnych używanych w sieciach
komputerowych TCP-IP, w architekturze
klient-serwer] – Secure Shell (röviden:
SSH) (távoli rendszerekhez a biztonságos
hozzáférést
segitő
technológia)
[1.
Biztonságos bejelentkezés terminálprogram
segítségével. 2. egy szabványcsalád, és
egyben egy protokoll is, amit egy helyi és
egy távoli számítógép közötti biztonságos
csatorna
kiépítésére
fejlesztettek
ki.
Nyilvános kulcsú titkosítást használ a távoli
számítógép hitelesítésére, és opcionálisan a
távoli számítógép is hitelesítheti a
felhasználót. Az SSH-t leggyakrabban arra
-
Wersja 01 01 2017
használják, hogy egy távoli gépre belépjenek
vele és parancsokat adjanak ki, de támogatja
a tunnelinget, azaz tetszőleges TCP portok és
X11 kapcsolatok továbbítását; fájlok
biztonságos átvitelére is használható a
kapcsolódó SFTP (Secure FTP) és SCP
(Secure Copy) protokollok segítségével. Az
SSH szerverek alapértelmezésben a 22-es
TCP portot figyelik.]
SSI (ang. Server Side Includes) [to prosty
mechanizm
skryptowy
służący
do
dynamicznego generowania stron WWW
na serwerze WWW. Używany przede
wszystkim do włączania zdefiniowanych
plików do dokumentu wynikowego
(include). Pozwala na zagnieżdżanie w
kodzie dokumentu wartości zmiennych
serwera i wyników działania programów
uruchomionych po stronie serwera.
Domyślnie pliki generowane (filtrowane)
przez SSI mają rozszerzenie .shtml.] – SSI
(Server-Side Include) (Weboldali utasitás,
melyet a Web-kiszolgáló dolgoz fel) [1. az
újabb HTTP szervereknél használható
technika, amellyel a szerverrel lehet
kiegészíttetni egy korábban megírt HTML
állományt, közvetlenül a kliensnek való
elküldés előtt; így pl. a rendszeridőt vagy
egyéb változó információt, vagy éppen egy
állandó fejlécet lehet hozzácsatolni a Weboldalakhoz; 2. szerver oldali beágyazás - egy
olyan programra való hivatkozás, amelyet a
szerver a kért weboldal elküldése előtt
lefuttat,
és
eredményét
a
html
dokumentumba küldés előtt beépíti.]
SSI [Ze względu na stopień scalenia występuje, w
zasadzie historyczny, podział na układy:
małej skali integracji (SSI – small scale of
integration)]
–
SSI
(Small-Scale
Integration), kisebb integráltságú elemek
[egy-egy részfeladatra készülnek. Tipikus
képviselője: logikai kapuk]
SSID (ang. Service Set IDentifier) [identyfikator
sieci składający się maksymalnie z 32
znaków, dodawany do nagłówków
pakietów
wysyłanych
przez
bezprzewodową sieć lokalną. Pełni rolę
hasła dostępowego przy próbie dostępu do
punktów dostępu. Wszystkie urządzenia
mające pracować w jednej sieci muszą
używać tego samego SSID. Identyfikator
sieci SSID przesyłany jest tekstem
jawnym,
więc
może
być
łatwo
podsłuchany za pomocą snifferów, z tego
powodu SSID nie może być traktowany
jako zabezpieczenie sieci. Niektórzy
uważają, że rozgłaszanie (w trybie ang.
broadcast)
SSID
powinno
zostać
wyłączone by utrudnić korzystanie z sieci
6558
nieuprawnionym użytkownikom. Nie
poprawia to jednak bezpieczeństwa sieci
ponieważ SSID jest przesyłany przez
każdą uprawnioną stację w momencie
podłączania do punktu dostępowego i
może zostać wówczas podsłuchany.] –
SSID (ang. Service Set IDentifier),
a
vezetéknélküli hálózatot azonosító név. [1.
Szolgáltatási
készletazonosító,
vezeték
nélküli hálózatra. 2. Ha nem tíltjuk le, az AP
üzenetszórásban hirdeti az SSID-t. Ennek
alapján automatikusan (előzetes konfigurálás
után) - vagy manuálisan - csatlakozhat egy
állomás a hálózathoz. Az SS ID 32 oktet
hosszúságú bitsorozat. A gyártók a WLAN
routereket többnyire a gyártóra utaló SSIDvel hozzák forgalomba, amit természetesen a
felhasználó megváltoztathat.]
SS-owiec – (hist.) SS-legény
SSL (ang. Secure Sockets Layer) [1. protokół, w
swojej pierwotnej wersji zaprojektowany
przez firmę Netscape Communications
Corporation zapewniający poufność i
integralność transmisji danych oraz
zapewnienie uwierzytelnienia, opierający
się szyfrach asymetrycznych oraz tzw.
certyfikatach standardu X.509. 2. W 1994
roku firma Netscape stworzyła protokół,
służący
do
bezpiecznej
transmisji
zaszyfrowanego
strumienia
danych,
nazwany SSL (Secure Socket Layer), a już
rok później pojawiła się trzecia jego
wersja.] – biztonságos átviteli protokoll.
(Secure Socket Layer = biztonságos tartó
réteg) - 'SSL' biztonságos átviteli protokoll
(biztonságos tartó réteg; 128 bites biztonsági
csatlakozási szabvány, biztonsági alréteg, ill.
fokozott biztonsági szint) [1. Interneten
küldött adatok, elektronikus kereskedelmi
tranzakció, jelszavak titkosító rendszere. Az
SSL kódolja az átmenő adatokat, így senki
sem tudja elolvasni azokat a kapcsolat ideje
alatt. 2. Netscape által kifejlesztett internet
adattovábbítási protokoll, az adatforgalom
mindkét irányú titkosításával. 3. "RSA"
eljárással titkosíott biztonságos adatát- viteli
protokoll webszerverek és klienseik közötti
kommunikációra;
újabb
webalapú
levelezőrendszerek támogatják, a megcélzott
távüzletek
biztonságos
lebonyolítása
érdekében; az ilyen szerverek url címében
(https://...) egy "s" betű jelzi a biztonságos
adatátvitelt]
st. = stacja – állomás
stabat Mater (dolorosa) [1. stała Matka
(boleściwa)
–
początkowe
słowa
średniowiecznej pieśni religijnej; 2. jedna
z sekwencji wprowadzonych przez Kościół
katolicki do liturgii i wykonywana w
-
Wersja 01 01 2017
czasie Wielkiego Postu. Stabat Mater
pochodzi z łaciny i oznacza Stała Matka
(pod krzyżem). Słowa napisał Jacopone da
Todi w XIII wieku. Muzykę do Stabat
Mater komponowało wielu znanych
kompozytorów:] – (középkori vallási ének
kezdősora) Stabat Mater 13. századi
katolikus himnusz, Jacopone da Todi
szerzeménye,
egyike
a
legismertebb
középkori énekeknek. Máriának a keresztfa
mellett átélt fájdalmáról szól. A címe az első
sorából adódik: Stabat mater dolorosa (szó
szerinti fordításban: „Állt a fájdalommal
terhes anya”).
Stábat Máter dolorósa
Iúxta crúcem lacrimósa
Dúm pendébat Fílius
Cúius ánimam geméntem
Contristátam et doléntem
Pertransívit gládius
Ó quám trístis et afflícta
Fúit ílla benedícta
Máter unigéniti!
Quæ moerébat et dolébat,
Pía Máter, dúm vidébat
Náti pœ'nas íncliti
Quís ést hómo quí nón fléret,
Mátrem Chrísti sí vidéret
Ín tanto supplício?
Quís nón pósset contristári,
Chrísti Mátrem contemplári
Doléntem cúm Fílio?
Pró peccátis súæ géntis
Vídit Iésum in torméntis,
Et flagéllis súbditum.
Vídit súum dúlcem nátum
Moriéndo desolátum
Dúm emísit spíritum
Éia Máter, fóns amóris
Mé sentíre vím dolóris
Fác, ut técum lúgeam
Fác, ut árdeat cór méum
Ín amándo Chrístum Déum
Út sibi compláceam
Sáncta Máter, ístud ágas,
Crúcifixi fíge plágas
Córdi méo válide.
Túi náti vulneráti,
Tám dignáti pró mé páti,
Pœ'nas mécum dívide.
Fác mé técum, píe, flére,
Crucifíxo condolére,
6559
-
Wersja 01 01 2017
Dónec égo víxero.
Látta, hogy halálra vált.
Iúxta crúcem técum stáre,
Et mé tíbi sociáre
In plánctu desídero
Szeretetnek szent kútfője,
Add, a fájdalomnak tőre
Járjon át a lelkemen.
Vírgo vírginum præclára,
Míhi iám non sís amára
Fác mé técum plángere
Hogy szívemben lángra kelne
Krisztusomnak szent szerelme.
Segíts neki tetszenem.
Fác, ut pórtem Chrísti mórtem
Passiónis fác consórtem,
Et plágas recólere.
Esdek, hogy szívembe véssed,
Szűzanyám, nagy szenvedésed
S az Átvertnek sebeit.
Fác mé plágis vulnerári,
Fác mé crúce inebriári,
Et cruóre Fílii
Gyermekednek, a sebzettnek,
Ki miattam szenvedett meg,
Osszam meg gyötrelmeit.
Flámmis ne úrar succénsus
Pér Te, Vírgo, sím defénsus
In díe iudícii
Add meg, kérlek, hogy mig élek,
Együtt sirjak mindig véled
S azzal, ki a fán eped.
Chríste, cúm sit hínc exíre,
Dá per Mátrem mé veníre
Ád pálmam victóriæ
A keresztnél veled állni,
Gyászban veled eggyé válni:
Erre űz a szeretet.
Quándo córpus moriétur,
Fác, ut ánimæ donétur
Paradísi glória. Ámen.
Dicső szűze szent szűzeknek,
Hadd ízleljem kelyhedet meg:
Add nekem fájdalmaid:
A szöveg magyarul
SÍK SÁNDOR FORDÍTÁSA
Kis átalakítással ma ezt használják a magyar
keresztény egyházakban.
Áll a fájdalomnak anyja,
Kín az arcát könnybe vonja.
Úgy siratja szent Fiát.
Gyász a lelkét meggyötörte,
Kín és bánat összetörte,
Tőrnek éle járta át.
Ó mi nagy volt ama drága
Szűzanya szomorúsága,
Egyszülött szent magzatán!
Mennyit sírt és hogy kesergett,
Látván azt a nagy keservet,
Azt a nagy kínt szent Fián.
Ki ne sírna, melyik ember,
Hogyha ennyi gyötrelemben
Látja lankadozni őt?
Ki ne sírna Máriával,
Hogyha látja szent Fiával
Szenvedni a szent Szülőt!
Népét hogy megmossa szennytől,
Látta tenger gyötrelemtől
Roskadozni Jézusát.
Látta édes egy szülöttét,
Halálos nagy elepedtét,
Add tisztelnem, add viselnem,
S nem felednem:
holt Szerelmem Krisztusomnak kínjait.
Sebeivel sebesítsen,
Szent mámorba részegítsen
Buzgó vérével Fiad.
Hogy ne jussak ama tűzbe,
Védj meg engem, drága Szűz te,
Ha az ítélet riad.
Krisztusom, ha jő halálom,
Anyád szeme rám találjon,
És elhívjon engemet.
S hogyha testem porba tér meg,
Lelkem akkor a nagy égnek
Dicsőségét lelje meg.
BABITS MIHÁLY FORDÍTÁSA
Jacopo da Todi himnusza a fájdalmas
anyáról
Állt az anya keservében
sírva a kereszt tövében,
melyen függött szent Fia,
kinek megtört s jajjal-tellett
lelkét kemény kardnak kellett
kínzón általjárnia.
Óh mily búsan, sujtva állt ott
amaz asszonyok-közt-áldott,
ki Téged szűlt, Egyszülött!
Mily nagy gyásza volt sírása
mikor látta szent Fiát a
szívtépő kínok között!
Van-e oly szem, mely nem sírna
Krisztus anyjával s e kínra
hidegen pillantana?
aki könnyek nélkül nézze,
hogy merűl a szenvedésbe
fia mellett az anya?
6560
Látta Jézust, hogy fajtája
vétkéért mit vett magára
és korbáccsal vereték.
S látta édes fiát végül
haldokolni vigasz nélkül,
míg kiadta életét.
Kútja égi szeretetnek,
engedd éreznem sebednek
mérgét: hadd sírjak veled!
Engedd, hogy a szívem égjen
Krisztus isten szerelmében,
s ő szeressen engemet!
Óh szentséges anya, tedd meg,
a Keresztrefeszítettnek
nyomd szívembe sebeit!
Oszd meg, kérem, kínját vélem,
kinek érdem nélkül értem
tetszett annyit tűrni itt!
Jámborul hadd sírjak véled
és szenvedjek mígcsak élek
Avval, ki keresztre szállt!
Álljak a kereszt tövében!
Szívem szíved keservében
társad lenni úgy sovárg!
Szűzek szűze! Légy szívedben
hozzám jó és nem kegyetlen!
Oszd meg vélem könnyedet!
Add hogy sírván Krisztus sírján
sebeit szívembe írnám
s bánatodban részt vegyek!
Fiad sebe sebesítsen!
Szent keresztje részegítsen
és vérének itala.
hogy pokol tüzén ne égjek!
S az ítélet napján, kérlek,
te légy védőm, Szűzanya!
Ha majd el kell mennem innen,
engedj győzelemre mennem
anyád által, Krisztusom!
És ha testem meghal, adjad
hogy lelkem dicsőn fogadja
a pálmás paradicsom!
stabilizacja [1. stan trwałości i równowagi w
przebiegu jakichś procesów, w jakiejś
dziedzinie życia lub w czyimś życiu;
2. przywrócenie równowagi w gospodarce]
–
(lat.)
stabilizáció,
stabilizálás;
megszilárdítás, állandósítás, rögzítés; a pénz
értékének megszilárdítása; megszilárdulás
stabilizacja cen – árstabilizáció, árrögzítés
-
Wersja 01 01 2017
stabilizacja produkcji – termelés stabilizálása
stabilizacja rynku – piac-stabilizálás
stabilizacja siły nabywczej – vásárlóerő
stabilizálása
stabilizacja stosunków – az állapotok v.
kapcsolatok megszilárdulása
stabilizacja waluty – valuta-stabilizálás
stabilizacyjny, -a, -e – stabilizációs; a
stabilizációval kapcsolatos
stabilizator [1. przyrząd do utrzymywania stałej
wartości wielkości fizycznej; 2. substancja
dodawana w małych ilościach do tworzyw
syntetycznych, leków itp. w celu
zapobieżenia
zmianom
chemicznym;
3. urządzenie służące do zmniejszenia
kołysania statku] – (lat.) stabiolizátor;
(műsz.) egyensúlyozó, kiegyenlítő szerkezet;
önműködő kiegyenlítő, stabilizátor
stabilizator
kursu
[urządzenie
do
automatycznego utrzymywania samolotu
na wyznaczonym kursie lotu] – stabilizátor;
repülőgép egyensúlyozó készüléke
stabilizator napięcia [przyrząd służący do
utrzymywania stałej wartości napięcia
doprowadzanego
do
obwodu]
–
stabilizátor; feszültségstabilizátor
stabilizować
[1. doprowadzać
do
stanu
trwałości,
równowagi;
2. ogrzewać
przedmioty metalowe do niezbyt wysokiej
temperatury
w
celu
zapewnienia
niezmienności
wymiarów]
–
(lat.)
stabilizálni; állandósítani, megszilárdítani;
megrögzíteni, állandósítani; (közg) a pénz
értékét
megszilárdítani,
pénzértéket
stabilizálni
stabilizować ceny – árat rögzíteni
stabilizować się [stawać się trwałym, stałym] –
(lat.)
stabilizálódni;
állandósulni,
megszilárdulni; (közg) a pénz értéke
megszilárdul
stabilizowanie – stabilizálás; megszilárdítás,
állandósítás;
a
pénz
értékének
megszilárdítása
stabilizowanie się – stabilizálódás; megszilárdulás,
szilárd helyzet kialakulása; a pénz értékének
megszilárdulása
stabilnie – stabilan
stabilność – (lat.) stabilitás; állandóság, szilárdság,
erősség; biztos egyensúlyi helyzet; vminek
állandó, stabil, tartós volta
stabilność regionu – a térség stabilitása
stabilność waluty – valuta stabilitás
stabilny, -a, -e [1. niezmieniający się przez
dłuższy czas; 2. o konstrukcjach lub
przedmiotach: utrzymujący stałą pozycję;
3. o układzie fizycznym, biologicznym,
6561
ekonomicznym itp.: łatwo powracający do
równowagi
po
wcześniejszym
jej
zakłóceniu] – (lat.) stabil; szilárd, erős;
állandó, biztos, tartós; állhatatos, szilárd;
(fiz) biztos egyensúlyú; nem hasadó, nem
sugárzó (elem); rögzített
stabilna gospodarka – szilárd gazdaság
Stackable hubs [HUB-y które wyglądają i
działają jak pojedyncze urządzenia.
Można je jednak łączyć razem, najczęściej
korzystając z krótkich kabli. Wtedy
można nimi zarządzać jak pojedynczym
urządzeniem.] – (ang.) Stackable hubs
staccato [wym. stakkato] (wł. oderwany,
oddzielony) [1. muz. ostre oddzielanie od
siebie dźwięków; 2. jest to jeden
z rodzajów artykulacji, polega na krótkim
i ostrym wykonaniu kolejnych dźwięków
poprzez
skrócenie
ich
wartości
rytmicznych. Oznacza się kropką nad
lub pod nutami] – (ol) staccato; (zene)
szaggatottan, elkülönítve, röviden (utasítás
minden hangjegy elkülönített lejátszására)
Stach, Stacho, Stachu, Stanek, Staniek, Stanik,
Stanisz, Stańczyk, Stańko, Stasiek,
Stasinek, Stasiek, Stasinek, Stasio, Stasiu,
Stasz, Staszek, Staś, Staśko – Szaniszló
beceneve
stachanowiec,
stachanowista
[uczestnik
współzawodnictwa pracy w ZSRR i w
krajach komunistycznych w latach 1935–
1950]; stachanowistka – sztahanovista
(ffi/nő); élenjáró, kiváló, a tervet túlteljesítő
munkás
[Az
1950-es
években:
munkaversenyben a termelési normákat
nagymértékben túlteljesítő üzemi dolgozó,
kül. munkás (kitüntető címe).]
stachanowski, -a, -ie – sztahanovista
stacja (łac. Statio) [1. miejsce zatrzymywania się
pociągów i innych środków transportu;
2. ośrodek
naukowo-badawczy
wyspecjalizowany w jakiejś dziedzinie;
3. w liturgii rzymskokatolickiej: ołtarz,
obraz
lub
posąg,
przed
którym
zatrzymuje się procesja w czasie
nabożeństwa drogi krzyżowej] – (lat.)
stació; állomás, megálló, megállóhely;
pihenőhely; szakasz; (vall) stáció; a keresztút
egy-egy állomása; az ezt jelképező kép,
dombormű, szobor [a keresztút 14, vagy 15
állomásra
tagolódik,
ezeknél
Jézus
szenvedésének egy-egy epizódjáról szokás
megemlékezni, gyakran kép, vagy más
ábrázolás segítségével. Ha a keresztút a
szabadban van kialakítva, kálváriának
nevezzük.]
stacja badawcza – kutatóállomás
stacja bakteriologiczna – bakteriológisi állomás
-
Wersja 01 01 2017
stacja benzynowa [punkt sprzedaży paliwa i
smarów dla pojazdów samochodowych] –
benzinkút, benzinállomás; töltőállomás
stacja bunkrowa [przystań w porcie lub port do
zaopatrywania statków w paliwo lub w
słodką wodę] – bunkerállomás
stacja dyskietek (FDD; Floppy Disk Drive) [1.
element komputera przeznaczony do
obsługi jednego z rodzajów zewnętrznej
pamięci komputerowej, jakim jest
dyskietka. Stacje dyskietek zwane są
stacjami dysków miękkich.; 2. element
komputera. Przeznaczona jest do obsługi
jednego z rodzajów zewnętrznej pamięci
komputerowej, jakim jest dyskietka] –
flopimeghajtó, Floppy Disk Drive (FDD);
Hajlékonylemezes Meghajtó v. Hajlékony
lemezmeghajtó
[Könnyen
hajlítható
mágneslemezzel
dolgozó
háttértároló
egység, amely a hálózatok, valamint a CD, a
Flash memóriák és egyéb nagykapacitású
hordozható háttértárolók térhódítása előtt a
gépek közti adatcsere legnépszerűbb módja
volt. A korai IBM PC-k 5,25 colos, két
oldalán összesen 360KB tárolására alkalmas
hajlékonylemezes meghajtóval kerültek
forgalomba, amiket később először a 1,2 MB
kapacitású változatok, majd a 720, illetve a
ma is használatban lévő 1,44 MB-os 3,5"-os
társaik váltottak fel.]
stacja długofalowa – hosszúhullámú állomás v.
adóállomás
stacja docelowa – célállomás
stacja doświadczalna – kísérleti állomás, kísérleti
intézet, kísérleti telep
stacja dysków [urządzenie wchodzące w skład
komputera, służące do odczytywania i
zapisywania
danych
na
dysku
magnetycznym] – floppyállomás
stacja dyskietek (FDD; Floppy Disk Drive) [1.
element komputera przeznaczony do
obsługi jednego z rodzajów zewnętrznej
pamięci komputerowej, jakim jest
dyskietka. Stacje dyskietek zwane są
stacjami dysków miękkich.; 2. element
komputera. Przeznaczona jest do obsługi
jednego z rodzajów zewnętrznej pamięci
komputerowej, jakim jest dyskietka] –
flopimeghajtó, Floppy Disk Drive (FDD);
Hajlékonylemezes
Meghajtó
[Könnyen
hajlítható
mágneslemezzel
dolgozó
háttértároló egység, amely a hálózatok,
valamint a CD, a Flash memóriák és egyéb
nagykapacitású hordozható háttértárolók
térhódítása előtt a gépek közti adatcsere
legnépszerűbb módja volt. A korai IBM PCk 5,25 colos, két oldalán összesen 360KB
tárolására
alkalmas
hajlékonylemezes
meghajtóval kerültek forgalomba, amiket
később először a 1,2 MB kapacitású
változatok, majd a 720, illetve a ma is
használatban lévő 1,44 MB-os 3,5"-os társaik
váltottak fel.]
6562
stacja dysków CD-R lub CD-RW; stacja dysków
CD-ROM, DVD-ROM – lemezmeghajtó
stacja dysków elastycznych; stacja dyskietek –
(kat.: potoczny, informatyka) FDD, Floppy
Disk Drive; hajlékonylemez-meghajtó
stacja elektroenergetyczna [zespół urządzeń
rozdzielających
i
przetwarzających
energię elektryczną] – villamosenergetikai
állomás
stacja emisyjna – adóállomás
stacja ewakuacyjna – kiürítő v. evakuációs
állomás [Terenowa Stacja Edukacji
Ekologicznej BPN w Suchych Rzekach
k/Zatwarnicy]
stacja filtrów – vízmű, vízművek
stacja graniczna – határállomás
stacja graniczna przy wjeździe i wyjeździe –
belépő és kilépő határállomás
stacja klimatyczna – kliamtikus v. magaslati
üdülőhely v. gyógyhely
stacja klimatyczna
stacja kolejowa (st. kol) – vasútállomás (vá);
pályaudvar
stacja kolejowa towarowa – teherpályaudvar
stacja kombinowana (combined) [kombinacja
stacji pierwotnej i wtórnej, stąd jest jest
niezależna i sama siebie kontroluje] –
kombinált állomás [Amikor a HDLC
protokollt számítógépek közötti információ
cserére is alkalmazták, természetesnek tűnt,
hogy bármelyik kezdeményezheti és meg is
szüntetheti az adatkapcsolatot. Ilyen esetben
pont-pont típusú, szimmetrikus elrendezésre
van szükség. Szimmetrikus kapcsolatot úgy
valósíthatunk meg, hogy a vonal mindkét
végére főállomást helyezünk el, amelyek a
-
Wersja 01 01 2017
túloldalon
lévő
mellékállomással
kommunikálnak. Az ilyen módon felépített
és fizikailag nem különálló fő- és
mellékállomást
tartalmazó
egységet
kombinált állomásnak hívják.]
stacja końcowa – végállomás
Stacja Kontroli Weterynaryjnej I Kontroli
Żywności – Állategészségügyi és Élelmiszer
Ellenőrző Állomás (ÁÉEA)
stacja kosmiczna, międzyplanetarna, orbitalna
[1. laboratorium
w
przestrzeni
kosmicznej, działające automatycznie lub
kierowane zdalnie z Ziemi; 2. duży
sztuczny
satelita
mieszczący
obserwatorium
geograficzne,
astronomiczne itp.] – kozmikus, orbitális
állomás; űrállomás
stacja lecznica – gyógyhely, üdülő, üdülőhely
stacja lokalna – helyi adó
stacja ładunkowa – rakodó állomás
stacja maszynowa – gépállomás
stacja meteorologiczna – meteorológiai állomás
stacja międzyplanetarna – (űrh.) bolygóközi
űrállomás
stacja nadawcza – (rad) adóállomás, leadóállomás,
adó [Stacja nadawcza w Brzezinkach; stacja
nadawcza Baranowicze]
stacja nadawcza telewizyjna – TV-adó
stacja nadawcza radiofoniczna – rádiotelefon adó
stacja o pojedynczym przyłączu (w sieci FDDI,
stacja która nie posiada portów do
połączenia z obu pierścieniami, zamiast
tego przyłączana jest do koncentratora) –
(kat.: informatyka) SAS Single Attachment
Station (egyedi csatolóállomás)
stacja obsługi samochodowej; stacje obsługi
samochodów – autójavító(k); aztószervíz,
szerviz, autójavító műhely
stacja ochorny lasów – erdővédő állomás
stacja odbiorcza – vevő- v. felvevő állomás
stacja odjazdowa – indulóállomás
stacja onkologiczna – rákszűrő állomás
stacja opieki nad matką i dzieckiem – anya és
gyermekvédő intézet
stacja paliwowa – üzemanyagtöltő állomás
stacja pierwszej pomocy – elsősegélynyújtó v.
elsősegély állomás
stacja podsłuchowa – lehallgató v. rádiólehallgató
állomás
stacja pogotowia ratunkowego – mentőállomás
[Wojewódzka
Stacja
Pogotowia
Ratunkowego w Rzeszowie: Vajdasági
Mentőállomás Rzeszówban]
stacja pomp [pomieszczenie, w którym się
znajdują pompy przetaczające np. wodę
6563
do wodociągów] – szivattyúállomás,
szivattyútelep
stacja przekazująca – továbbító állomás
stacja przekaźnikowa, stacja bazowa, BTS (ang.
Base Transceiver Station) [w systemach
łączności
bezprzewodowej
(np.
popularnym GSM) urządzenie (często z
wysokim masztem), wyposażone w antenę
fal
elektromagnetycznych,
łączące
terminal ruchomy (telefon komórkowy,
pager) z częścią stałą cyfrowej sieci
telekomunikacyjnej.
Na
dalszych
odcinkach (np. do centrali) sygnał może
być transmitowany w światłowodach lub
za pomocą radiolinii.] – BTS: Base
Transceiver Station, bázisállomás [Ez maga
a bázisállomás. Magába foglalja a TRX-eket,
az antennákat, az áramellátó rendszereket,
illetve a központi összekötőelemeket]
stacja przeładunkowa – átrakodóhely; átrakó v.
átrakodó állomás
stacja przeznaczenia – célállomás
stacja radiowa – rádióállomás
stacja ratunkowa – segélyhely, mentőállomás
stacja robocza [1. W popularnym znaczeniu
stacja robocza to każdy komputer
przeznaczony do bezpośredniej pracy (w
odróżnieniu od serwera, który tylko
udostępnia zdalnie jakieś usługi). W
szczególności w sieciach komputerowych
mianem tym określa się każdy komputer,
który jest do tej sieci podłączony, a który
nie służy wyłącznie do jej obsługi.
Pokrywa się to z grubsza z terminem
komputer osobisty. 2. W fachowej
terminologii stacja robocza to wysokiej
klasy komputer o wyższej wydajności niż
komputer osobisty, szczególnie ze względu
na możliwość przetwarzania grafiki
komputerowej, moc obliczeniową i
wielowątkowość. Jedną z pierwszych
takich stacji była 3Station firmy 3Com.
Poza tym stacje robocze konstruowali:
Apollo Computer, Sun Microsystems
(stacje uniksowe oparte na procesorze
Motorola 68000).] –
munkaállomás
[munkaállomás egy felsőkategóriás asztali
számítógép, amely technikai alkalmazások
futtatására van tervezve. A munkaállomás
elsődlegesen arra van tervezve hogy
egyszerre egy személy használja, de
általában alkalmasak arra is hogy távolról
más felhasználók is hozzáférjenek ha
szükséges.]
stacja rozładunkowa – kirakodóállomás
stacja rozrządowa [stacja do rozdzielania i
zestawiania pociągów towarowych na
-
Wersja 01 01 2017
torach specjalnie do tego przeznaczonych]
– rendezőpályaudvar
stacja rozdzielcza – kol. rendező pályaudvar;
elektr. elosztó állomás
Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna (St. San.epid., sanepid) – KözegészségügyiJárványügyi Állomás (KÖJÁL)
stacja serwisowa – szervízállomás, szervíz,
autószervíz
Stacja stanowiska [(u Zygmunta Glogera) po łac.
Statio stativa. Pierwszym wyrazem
oznaczano opłatę na wojsko, drugim – leże
wojskowe. Dobra ziemskie czyli prywatne
nie podlegały w Polsce stanowiskom, t. j.
że wojsko stawać w nich nie mogło, ani też
nie płaciły stacyi. Nadawane emfiteuzy
podlegały tym ciężarom, zastrzeganym
wyraźnie w słowach salvis stativis. (Vol.
leg. IV; f. 284, 861). Ob. w Enc. Starop.
Stan.] – (daw., wojsk) állomáshely
stacja średnicowa – főállomás
stacja średniofalowa – középhullámú állomás
stacja telefoniczna – telefon- v. távbeszélőállomás
stacja telewizyjna a. radiowa [przedsiębiorstwo
nadające własny program] – tévé v.
televíziós állomás, rádióállomás
stacja towarowa – teherpályaudvar
stacja traktorowa – traktorállomás
stacja transformatorowa (zob. transformatornia
w zn. 1.) – transzformátorállomás
stacja transmitująca a. stacja transmisyjna
[Stacja
transmitująca
Real;
Stacja
transmisyjna Bytom] – közvetítőállomás;
közvetítő állomás
Stacja Uzdatniania Wody – Szennyvíztisztító
Telep
6564
stacja wewnętrzna – (telefon) mellékállomás
stacja węzłowa [stacja łącząca co najmniej dwie
linie kolejowe] – vasúti csomópont; elágazó
állomás
stacja zoologiczna – állattani intézet
stacjonarnie – (lat.) stacionáriusan; állandó
jellegűen
stacjonarny, -a, -e [1. znajdujący się gdzieś na
stałe, niezmieniający miejsca pobytu lub
swego położenia; 2. dotyczący takiego
trybu nauki, który polega na codziennym
uczestniczeniu w zajęciach prowadzonych
na uczelni] – (lat.) stacionárius; állandó
jellegű; (med.) stacioner (stationar);
maradandó, nem változó
stacjonować [zwykle o oddziałach wojska:
przebywać gdzieś przez jakiś czas, mieć
postój] – állomásozni, tartózkodni
stacjonować w porcie – a kikötőben van; kikötőtt,
a kikötőben tartózkodik
stacjonowanie – állomásozás, tartózkodás
stacjonowanie
oddziałów
pokojowych
–
békefenntartó csapatok állomásoztatása
stacjonowanie wojsk polskich w Iraku – lengyel
hadsereg állomásozása Irakban
stacyjka [1. mała stacja kolejowa; 2. urządzenie
służące do podłączenia źródła prądu do
instalacji elektrycznej w pojeździe
mechanicznym] – kis v. kisebb állomás;
(autó) gyújtáskapcsoló, indító
stacyjny, -a, -e – állomásstaczać się po pochyłości – legurulni a lejtőn
staczać się w dół – legurulni
stać (stoję, stoisz, stoi, stoimy, stoicie, stoją) [1. być
na nogach (łapach), zachowywać pozycję
pionową; 2. nie ruszać się z miejsca, trwać
w bezruchu; 3. o przedmiotach: być w
położeniu pionowym, być postawionym
gdzieś, wzniesionym na czymś; 4. być
podniesionym pionowo do góry; 5. być
nieczynnym, nie działać; 6. daw. mieszkać,
przebywać gdzieś tymczasowo] – állni;
(jármű) várakozni (várakozik); állni; áll,
fennáll, még létezik; nem mozogni, (átv.) áll,
van; (kogo na co) telni, jutni (vkinek vmire)
stać a. stanąć wokół (czego) – körülállni (vmit)
-
Wersja 01 01 2017
stać (stawać) chorobą społeczną – népbetegséggé
válni
stać a. stawać (komu) na drodze a. przeszkodzie –
útjában áll v. van (vkinek)
stać a. stawać na głowie – tótágast állni
stać a. stawać obok (kogo) – (vki) mellé áll
stać a. stawać tam – odaállni
stoi dom, a przed nim drzewa – áll a ház és előtte
a fák
stoi jak kołek – (úgy) áll, mint a cövek
stoi jak tuman – csak úgy áll, mint a hülye
stoi jak urzec – áll, mintha megbabonázták volna
stoi mi w oczach – állandóan a szemem előtt van v.
lebeg
stoi na mecie – a célban áll
stoi na najwyższym stopniu podium – a dobogó
legfelső fokán áll
stoją daleko od siebie – egymástól messze állnak
stoję obok stołu – az ablak mellett állok
stoję przy oknie – az ablaknál állok
stać2 [pot. mieć jakąś wartość, kosztować] –
vmilyen értéke van; kerülni
stać3 [daw. wystarczyć, nie zabraknąć] – elég,
elegendő
stać4 [rozkaz zatrzymania się lub zaprzestania
jakiegoś
działania]
–
megállni,
tevékenységet abbahagyni
stać
garnizonem
–
helyőrségben
lenni;
állomásozni
stać jak kat nad dobra duszą – [áll mint a hóhér a
jólélek felett] követelni, sürgetni
stać jak kół – áll, mint a cövek
stać jak pień – (úgy) áll, mint a cövek; áll, mint
akinek gyökeret vert a lába
stać jak posąg – áll, mint a szobor v. cövek; meg se
moccan
stać kogo na co – telik vkinek vmire; jut
stać komu kością w gardle – szálka (vkinek) a
(torkában) szemében; ki nem állhatja
stać komu na przeszkodzie – akadályozni vkit;
útjában állni vkinek
stać komu nad karkiem – (átv.) nyakán ülni vkinek
stać koszem – táborban lenni, táborozni
stać kością w gardle – szálka a szemében,
begyében van vkinek
stać mnie na to – telik nekem rá
stać na baczność – vigyázban állni, vigyázállásban
lenni
stać na czatach – őrségben lenni, őrt állni, lesben
állni
stać na czele – az élen állni
stać na czubkach palców – lábujjhegyre állni
stać na krawędzi upadku – a tönk szélén áll
6565
stać na kwaterze – szállásozni; kvártélyozni
(vhol); beszállásolták, van szállása
stać na ladę – a láda v. pult mögött állni
stać na palcach – lábujjhegyen állni
stać na pewnych nogach – szilárdan állni, biztos
lábon állni
stać na postarunku – őrt állni, őrhelyen állni
stać na przeszkodzie – akadályozni, útjában állni,
útban van
stać na przystanku – állni a megállóban
stać na rękach – kézen állni; kézenállást végezni
stać na rozdrożu – (átv.) válaszúton állni
stać na rozstajnych drogach – válaszúton lenni
stać na skraju przepaści – átv. az örvény szélén
áll; a pusztulás szélén v. határán állni
stać na skraju upadłości a. bankrustwa – a csőd
szélén állni
stać na straży – strázsálni; őrködni
stać na straży interesów – védi az érdekeit
stać na straży przepisów – őrködni a jogszabályok
felett
stać na świeczniku – (átv.) kiválóság; fényes
helyet foglal el; korának dísze v. fénye;
humen
stać na warcie – őrt állni, őrségben lenni, őrségen
állni, őrködni
stać na widoku – közszemlén állni; szem előtt van
stać na własnych nogach – megáll a maga lábán
stać na wysokości zadania – megállja a helyét
stać nad grobem – (átv.) a sír szélén állni
stać nad kim – vki fölött van v. áll
stać nad kimś w hierarchii – a rangsorban v.
ranglétrán vki felett állni
stać nad przepaścią – szakadék szélén állni; a tönk
szélén áll
stać naprzeciw siebie – szembenállnak egymással
stać nas na to – megengedhetjük ezt magunknak,
telik v. futja nekünk erre
stać nieruchomo – mozdulatlanul v. mereven állni
stać niewzruszenie przy swoim – rendíthetetlenül
kitart álláspontja mellett; hajthatatlan marad
stać otworem – nyitott, nyitva van v. áll
stać plecami v. tyłem do kogoś – háttal állni vkinek
stać po czyjejś stronie – vki pártján állni
stać powiżej krytyki – minden kritikán felül állni
stać przed domem – a ház előtt állni
stać przodem do kogo/czego – szembefordulni,
szembe állni vkivel/vmivel
stać przodem do ołtarza – oltárral szembefordulni,
szembe állni
stać przy czym – kitartani vmi mellett
stać przy kim – vki mellett v. vkinek a pártján áll v.
van
-
Wersja 01 01 2017
stać przy oknie – az ablakban áll
stać przy swoim zdaniu – kitart véleménye mellett
stać pustką – elnéptelenedni, kiürülni; pusztán
állni
stać sobie – ácsorogni
stać u steru – kormánynál lenni; kormányozni,
vezetni
stać u stóp góry – a hegy lábánál állni
stać w kącie – a sarokban állni
stać w kolejce – sorban állni, sort állni, sorba állni
stać w kolejce przy kasie – sorban áll a pénztárnál
stać w koszarach – laktanyában van (elszállásolva)
stać w miejscu zakazanym – tiltott helyen állni
stać w odwodzie – tartalékba maradni, utóvédként
v. hátvédként maradni
stać w ogonku – sort állni; sorban állni
stać w miejscu – egyhelyben állni
stał z boku – oldalt állt
stać się (stanę się, stanie się) — stawać się
[1. przejść stopniowo w inny stan, w inną
postać, zmienić się w kogoś lub w coś
innego; 2. przytrafić się, zdarzyć się,
nastąpić] – lesz, válik, történik, megtörténik,
előáll; (zdarzyć się) történni (co się stało? –
mi törént?); keletkezni; (zrobić się) lenni,
válni
(vkivé/vmivé);
végbemenni
(végbemegy)
stać się głośnym – híressé válni
stać się kim/czym – válni (vkivé/vmivé)
stać się inwalidą – megrokkanni; rokkanttá válni
stać się
kaleką
–
nyomorékká
válni;
megnyomorodni
stać się mętnym – zavarosodni; zavarossá válni
stać się nie do użytku – alkalmatlanná válni
stać się niecierpliwym – türelmetlenné válni
stać się niewypłacalnym – fizetésképtelenné válni
v. lenni
stać się obcym – idegenné válni, elidegenedni
stać się ofiarą czego – áldozata lesz vminek
stać się ogólnie wiadomym a. powszechnie
znanym – átmegy a köztudatba
stać się pastwą czyją – vminek a maradéka v.
martalékává lenni
stać się prawomocnym – jogerőre emelkedni,
jogerőssé válni
stać się przyczyną czyjejś zguby – okozója lesz
vki vesztének, vkinek a vesztét okozza
stać się siwym – megőszülni
stać się wielką ulgą dla kogo – nagy
megkönnyebbülésére szolgál vkinek
stać się wolniejszym – lelassulni
stać się zarozumiałym – elbizakodik, elbízza
magát, elbizakodottá válik
6566
stali się oziębli w stosunku do siebie –
elhidegültek egymástól
stadialnie – (gör) stadiálisan; fokozatosan,
lépcsőzetesen
stadialność – fokozatosság, lépcsőzetesség
stadialny, -a, -e [1. składający się z
poszczególnych stadiów; 2. odnoszący się
do danego stadium jakiegoś procesu] –
(gör) stadiális; fokozatos, lépcsőzetes
stadion [1. obiekt, na którym odbywają się
zawody
sportowe,
odpowiednio
wyposażony; 2. stadium grecka miara
długości, ok. 185 m.] – (gör) stadion; (hist)
versenypálya az ókori Görögországban; (sp)
nagyszabású nézőközönség befogadására
alkalmas, versenypályákkal, öltözőkkel
felszerelt nagyobb sprortlétesítmény; (gör.lat.) stádium (gör. stadion); (dawno) ókori
görög hosszmérték, kb. 184 m.;
stadion ludowy – népstadion
stadium [1. dająca się wyodrębnić część jakiegoś
procesu lub stopień jego zaawansowania;
2. faza rozwojowa] – stádium; (átv.)
szakasz, fokozat, fok; helyzet, alakulás, a
dolgok állása; fázis, szakasz, fejlettségi fok,
fejlődési szakasz, fejlődési állapot; állapot;
időszak
stadium psychosocjalne – pszichoszociális
stádiumok
[psychosocial
stages]
[A
pszichoszexuális fejlõdés pszichoanalitikus
elméletének Erikson általi módosítása, amely
több
figyelmet
szentel
az
egyes
szakaszokhoz kötõdõ szociális és környezeti
problémáknak,
és
további
felnõtt
stádiumokat is hozzáad a genitális érés
elérése után.]
stadium rozwojowe [etap rozwoju osobniczego,
kiedy organizm cechuje odmienny zespół
właściwości
morfologicznych
i
fizjologicznych] – fejlődészi szakasz
stadko – kisebb nyáj v. gulya
stadło [pot. para małżeńska] – pár, házaspár
stadnik [zob. buhaj] – (ló) mén, tenyészmén;
csődör, tenyészcsődőr; (buhaj) tenyészbika;
apaállat
stadnina [1. pogłowie koni w hodowli zarodowej;
2. ośrodek hodowli zarodowej, w którym
hoduje się konie] – (koni) ménes, méntelep;
(bydło) csorda, gulya
stadny, -a, -e – csorda-, gulyastado [1. gromada zwierząt jednego gatunku,
trzoda, sfora, tabun 2. tłum, gromada,
chmara; 3. (Jak czytamy u Zygmunta
Glogera) Długosz uskarża się, że lud
polski, na pamiątkę święta słowiańskopogańskiego zwanego stadem, przy
opilstwie i rozwiązłości obchodzi Zielone
-
Wersja 01 01 2017
Świątki. Na Podlasiu tykocińskiem jeszcze
za naszej pamięci święto powyższe
obchodzone było na Zielone Świątki przez
pasterzy pod nazwą „wołowego wesela”.
W Siedleckiem wół, użyty do tej
uroczystości pasterskiej, zwał się „Roduś”.
(Ob. Roduś); 4. Stado, także Trzoda - w
Starym Testamencie Izrael nazywany był
czasami stadem albo trzodą. W Nowym
Testamencie spotykamy obok nazwy
trzoda nazwę: owczarnia. Tam także jest
mowa o tym, że do niej należą Żydzi i
poganie. Pan nazwał uczniów Swoich
''maluczkim stadkiem'' (''małą trzódką'').
Trzodą jest Zbór Chrystusa (Kościół
Żywy). Trzoda powinna także żywić tych,
co dla niej pracują. Starsi w zborach nie
mają rządzić dawaniem rozkazów, ale
mają być wzorami w trzodzie; nie mają
pracować dla zysku. To czynił także
''Książe Pasterzy'', Chrystus, który nie
przyszedł po to, aby Mu służono, ale aby
On służył.] – (bydła) csorda [csoportban,
seregben,
falkában
járó,
legelő
szarvasmarhák és sertések sokasága. Van
borjú-, tehén-, ökör-, disznó-csorda.], gulya,
(koni) ménes, (owiec) nyáj; csapat, raj; falka;
(rel) nyáj [Juhok csoportja egy pásztor
felügyelete alatt; olykor kecskék is voltak
benne (1Móz 27,9; 30,32). Átvitt értelemben
Krisztus tanítványaira használják (Lk 12,32;
1Pt 5,2-3).]; gyülekezet
stado bydła – marhacsorda
stado gęsi – libanyáj
stado kawek – csókaraj
stado koni – ménes
stado krów – gulya [a rideg állattartásban tartott
szarvasmarha csoport; 2. gula, oly magyar
marhából álló falka, melyet kora tavasztól
késő őszig a szabad ég alatt a legelőn
tartanak, a telet pedig akolban tölti, v. ha
istállóban van is, nem kötik a jászolhoz, a
tehenet nem fejik s a borjak késő őszig
anyjukkal vannak; 3. a falvaktól és
városoktól távol eső pusztai és hegyi
legelőkön tavasztól őszig szabadon tartott és
éjjel is kint háló bika-, tinó- vagy
tehéncsapat. A fias tehenek bikával együtt
járó csoportját anyagulyának, a bika nélkül
tartott 1–3 éves üszők csapatát szűrgulyának,
a tinókat és bikákat tinó- és bikagulyának
nevezték.], csorda [csoportban, seregben,
falkában járó, legelő szarvasmarhák és
sertések sokasága. Van borjú-, tehén-, ökör-,
disznó-csorda.]; tehércsorda
stado krów
stado owiec – nyáj, juhnyáj
6567
stado ptactwa – madárcsapat, madársereg
stado ptaków – madársereg, madárraj
stado świń – (disznó) konda; disznócsorda
stado wilków – farkasfalka, farkacsorda
stado wron – varjúsereg, varjúcsapat
stado wron zawichrzyło się w powietrzu –
varjúcsapat kavargott a levegőben
stafilokoki [n.łac. staphylococcus l. poj. 'jw.'; gr.
staphylē 'winne grono; (spuchnięty)
języczek
(miękkiego
podniebienia)';
gronkowce, biol. drobnoustroje kuliste] –
(gör) staphylococcus; (él) szőlőfürtre
emlékeztető,
rendszertelen
sejthalmazt
alkotó gennyképző baktérium
stagnacja [1. brak ruchu, działania i zmian w
jakiejś dziedzinie lub w czyimś życiu;
2. brak wzrostu gospodarczego] – (lat.)
stagnálás, pangás, állás;
megfeneklés,
megakadás, megrekedés, tespedés
stagnacja chroniczna – krónikus pangás
stagnacja ekonomiczna a. gospodarcza –
gazdasági pangás
stagnacja w handlu – pangás a kereskedelemben
stagnować – (újlat.) stagnálni [sceny będą
stagnować: az árak stagnálni fognak];
megállni, pihenni, nyugalmi helyzetben
lenni, eliszapodosni
-
Wersja 01 01 2017
stajać [o lodzie lub śniegu: przejść ze stanu
stałego w stan ciekły] – olvadni, engedni
(jég, hó)
staje [1. dawna miara długości, różna w różnych
okresach i okolicach; 2. dawna miara
powierzchni, najczęściej równa 1,2–1,5 ha;
3. (u Zygmunta Glogera) Solski w
Geometryi z XVII w. pisze, że „mila
polska ma stajan 36”. Grzepski liczy staje
za 18-ą część łanu. Czacki mówi: „Staje
powinno mieć 220 kroków”. Haur znów
twierdzi, że „staje ma w sobie kroków 120,
t. j. stóp 625”. Podług Jakubowskiego „łan
polski dzieli się na trzy pola, w każdem
polu wzdłuż jest staj 4, każde staje wzdłuż
ma 150 stóp. Ostrowski w „Prawie
cywilnem” mówi: „Staje geometryczne ma
kroków geometrycznych 125 albo łokci 416 i
calów 16; staje statutowe ma łokci 84. Tu
dodamy tylko, że 100 kroków wielkich lub
200 małych stanowi staje dziś przez lud
używane, w różnych zresztą stronach
rozmaite. W wielu okolicach staje równa
się stu sążniom polskim czyli stu krokom
maksymalnym rozpędzonego człowieka.] –
láb (régi hossz vagy területmérték);
földecske
staje dęba, staje dębem (opiera się) – ellenkezni,
megmakacsolja magát; makrancoskodni,
csökönyösködni
stajenka – istállócska
stajenny, -a, -e – istállóstajenny
[pracownik
doglądający
koni,
sprawujący pieczę nad stajnią] –
istállómester; lovász; istállószolga
stajnia [1. pomieszczenie dla koni; 2. grupa koni
trenowana do wyścigów, reprezentująca
barwy jednej stadniny; 3. budynek w
którym trzyma się konie lub ogół koni
należących do jednego właściciela] –
istálló, lóistálló
stajnia Augiasza – Augiász istállója [Augiasz
ógörög király mondabeli, igen piszkos,
elhanyagolt istállója, amelyet Herkules csak
nagy erőfeszítéssel tudott kitisztítani];
züllött, nagyon romlott állapotok
stajnia augiaszowy, -a, -e – Augiész istállója
stajnia wyścigowa – versenyistálló
6568
stal (ang. Steel) [1. stop żelaza z węglem i innymi
pierwiastkami; 2. stop żelaza z węglem
plastycznie obrobiony i obrabialny
cieplnie
o
zawartości
węgla
nieprzekraczającej 2,06%, co odpowiada
granicznej rozpuszczalności węgla w
żelazie (dla stali stopowych zawartość
węgla może być dużo wyższa). Węgiel w
stali najczęściej występuje w postaci
perlitu płytkowego. Niekiedy jednak,
szczególnie przy większych zawartościach
węgla cementyt, występuje w postaci
kulkowej w otoczeniu ziaren ferrytu.] –
acél [1. a vas legfontosabb ötvözete, fő
ötvözője a szén, amiből legfeljebb 2,11
tömegszázalékot tartalmaz. 2. az acél olyan
vasalapú
ötvözet,
melyet
képlékeny
alakítással lehet megmunkálni (kovácsolni,
hengerelni stb.). Ebben a megfogalmazásban
nem kritérium a szén jelenléte, noha a szén a
vas legáltalánosabb ötvözőanyaga.]
stal besemerowska [stal otrzymywana w
konwertorze Bessemera] – Bessemer-acél
stal cysta – tiszta acél
stal damasceńska [wysoki gatunek stali,
używanej dawniej do wyrobu broni]–
damaszkuszi acél
stal dowolny (kraul) – gyorsúszás
stal hartowana – edzett acél
stal konstrukcyjna – szerkezeti acél
stal lana – öntött acél
stal magnetyczna – mágnes acél
stal martenowska – martinacél
stal narzędziowa – szerszámacél
stal nierdzewna – rozsdaálló v. roszdamentes acél
stal niklowa – nikkelacél
stal niskostopowa [stal o małej zawartości
składników stopowych]
–
alacsony
olvadáspontú acél
stal niskowęglowa [stal zawierająca niewielki
procent węgla] – kis széntartalmú acél
stal okrągla a. w prętach – gömbacél
stal oczyszczona – finomított acél
stal pancerna – páncélacél
stal profilowa – szelvényvas, profilvas, idomacél
stal przegrzana – túlhevített acél
stal spawalna – hegeszthető acél
stal sprężynowa – rugós acél
stal spuszczona – megeresztett acél
stal staliwo – öntött acél
stal stopowa [stal zawierająca oprócz węgla
wprowadzane celowo domieszki jednego
lub kilku pierwiastków] – öntvényacél;
ötvözött acél
stal szlachetna – nemesacél
-
Wersja 01 01 2017
stal
szybkotnąca [stal zachowująca dużą
twardość w temperaturze do 600oC,
nadająca się na narzędzia do obróbki
skrawaniem] – gyorsacél
stal taśmowa – szalagacél
stal tyglowa – tégelyacél
stal uszlachetniona – finomacél, nemesacél
stal zbrojeniowa [stal w postaci prętów,
stosowana w budownictwie do zbrojenia
konstrukcji
żelbetonowych]
–
vasbetonszerkezethez használt szerkezeti
acél
stal zlewna – folytacél
stal zmiękczona – lágyított acél
stalag [w okresie II wojny światowej: niemiecki
obóz
dla
jeńców
wojennych
–
szeregowców
i
podoficerów]
–
hadifogolytábor (a II. világháborúban)
stalagmit, stalagmity [gr. stálagma 'kropla';
stalaktós 'kapiący'. nacieki wapienne,
krystaliczne osady węglanu wapnia ze
ściekających wód, tworzące na dnie jaskiń
stożkowate słupy, łączące się niekiedy w
kolumny
ze
stalaktytami,
soplami
wapiennymi, zwisającymi ze stropu; por.
mukarnas] – (gör) sztalagmit; (geol) a
barlang
aljáról
felfelé
növekvő
cseppkőképződmény; állócseppkő
stalaktyt [naciek wapienny w postaci sopla
zwisającego ze stropu jaskini] – (gör)
sztalaktit;
(geol)
cseppkő,
cseppkőképződmény,
a
barlang
mennyezetéről
lefelé
növekvő
cseppkőképződmény; függőcseppkő
stale [przez cały czas, bez przerwy] – állandóan,
folyton, szüntelenül, szakadatlanul, szüntelen
stale mam zawroty głowy – állandóan szédülök
stale mieszkam w Budapeszcie, ale teraz
przebywam w Krakowie – állandóan
Budapesten lakom, de most Krakkóban
tartózkodom (állandó lakhelyem Budapest)
stale wyręcza się pomocnikiem – állandóan
segítséggel végezte el a saját dolgát
stale z nim przebywa – állandóan vele van
stale zamieszkuje na wsi – állandóan falun lakni v.
élni
Stalin (Józef Stalin) – Sztálin
staliwo [1. stal w postaci gotowych odlewów,
nieprzerabiana
plastycznie;
2.
wieloskładnikowy stop żelaza z węglem w
postaci lanej (czyli odlany w formy
odlewnicze),
nie poddany obróbce
plastycznej.] – öntött acél
staliwny, -a, -e – öntött acélstalka – kis acéltárgy
6569
stalle [1. śrdw.łac. stallum l.poj. 'jw.'; ozdobne
ławy w prezbiterium (chórze) kościołów
katedralnych, kolegiackich i zakonnych
przeznaczone
dla
kanoników
i
zakonników; 2. ozdobne ławy ustawiane
pod ścianami prezbiterium] – (lat.)
stallum; javadalmak; (egyh.) kórusülés,
kóruspad; (átv.) állás, hivatal
staloryt [technika graficzna polegająca na
wygrawerowaniu rysunku na płycie
stalowej, pokryciu go farbą i odbiciu na
papierze; też: odbitka, rycina wykonana
tą techniką] – acélmetszet
stalorytnictwo [rytownictwo na stali, sztuka
wykonywania stalorytów] – acélmetszés
stalorytniczy, -a, -e – acélmetszési
stalorytnik – acélmetsző
stalownia [1. dział huty wyposażony w
odpowiednie piece, w których wytapia się
stal; 2. wydział huty, w którym wytwarza
się stal. W zależnośći od sposobu
produkowania rozróżnia się stalownie
konwertorową (konwertor), martenowską
(martenowski
piec),
elektryczną
(elektormetalurgia). Podstawowe działy
stalowni to: składowisko materiałów
wsadowych
z
urządzeniami
transportowymi, piece do wytwarzania
stali z urządzeniami ładującymi, odlewnia
oraz skład materiałów ogniotrwałych] –
acélmű, acélöntöde
stalowoszary, -a, -e [szary ze stalowym
odcieniem] – acélszürke
stalowy,
-a,
-e [1. zrobiony ze stali;
2. szaroniebieski; 3. twardy, mocny, silny
fizycznie; 4. silny, odporny psychicznie;
też:
będący
wyrazem
mocnego
charakteru] – acél-; acélból való; (átv.)
acélos; (kolor) acélszürke
stalowe nerwy – acélidegek, kötélidegek,
vasidegek
stalowy kolor – acélszürke
stalowy pręt zbrojeniowy – acélbetét; betonvasak
stalowy rumak – (átv.) acélparipa (mozdony,
kerékpár)
stalówka [1. cienka, wydłużona blaszka z ostrym
końcem, umieszczona w obsadce, służąca
do pisania atramentem; 2. pot. stalowa
linijka z podziałką, nawijana na bębenek;
3. pot. lina stalowa] – acéltoll, tollhegy
staluga – állvány
stał jak martwy – (átv.) kővé meredve állott,
gyökeret vert a lába
stała [1. element stały, trwały, zachowujący
zawsze
swoją niezmienność wśród
elementów zmiennych w danej dziedzinie,
w danym zjawisku; 2. mat. funkcja
-
Wersja 01 01 2017
przyjmująca dla różnych wartości
argumentu tę samą wartość] – állandó;
elem; (mt.) konstans, állandó
stała fizyczna [wielkość o niezmiennej wartości
występująca we wzorach fizycznych,
stanowiąca podstawę ilościowego opisu
zjawisk fizycznych] – fizikai állandó
stała grawitacji, stała grawitacyjna [1.
współczynnik proporcjonalności w prawie
ciążenia Newtona; 2. Stała grawitacji
została uznana za jedną z podstawowych
stałych fizycznych.] – gravitációs állandó
stała logiczna [wyrażenie mające ustalone przez
logikę znaczenie, niezależne od dziedziny,
w której to wynikanie zachodzi] – logikai
állandó (ítéletkonstans): ha egy kijelentés
igazságértéke nem változhat (ilyenkor
általában ismert is ez az érték)
stała zanikania – kirezgési idő
stała zwracania – iránycsatolás
stałka – csillag, fehér folt (ló v. kutya homlokán)
stało się! – megtörtént, nem lehet rajta segíteni
stało się po jego myśli – elgondolása szerint történt
stało się to tuż mymi oczyma – itt történt a
szemem láttára
stałość – stabilitás, tartósság, állandóság;
állhatatosság;
szilárdság;
állottság;
keménység;
hűség;
(fiz)
szilárd
halmazállapot
stałość cen – árstabilitás
stałość charakteru – a jellem szilárdsága
stałość częstotliwości – frekvenciastabilitás
stałość fali – hullámhosszállandóság
stałość waluty – valutastíbilitás
stałość wysokości dźwięku – hangmagasság
állandósága
stały, -a, -e [1. pozostający w tym samym
miejscu i położeniu; 2. trwale związany z
jakimś miejscem lub jakąś osobą; też:
bywający gdzieś często; 3. niezmieniający
poglądów, uczuć; też: będący wyrazem
takiej postawy; 4. nieulegający zmianom;
5. trwający bez przerwy; 6. odbywający
się regularnie; 7. fiz. odznaczający się
sztywnością postaci, nieciekły i nielotny] –
stabil, állandó; folytonos; (o ciałach) szilárd,
tömör, tartós; (fiz) szilárd; (átv.) szilárd,
változatlan; állhatatos, megbízható, szilárd,
egyenes; (átv.) álló, stabil; értékálló
stała praca – állandó munka
stała przepływność (ang. constant bit rate)
[cecha
(zwykle
skompresowanego)
strumienia danych multimedialnych (np.
dźwięku, wideo) polegająca na zapisie
określonego czasu nagrania zawsze przy
pomocy tej samej liczby bitów, niezależnie
6570
od stopnia skomplikowania zapisywanych
danych.] – állandó bitsebesség (constant
bitrate, CBR) [1. Olyan tömörítési mód,
melynél a kimenetre kerülő bitek száma
időegységenként állandó. Ilyen pl. a
VideoCD-k MPEG-1 tömörítése, a digitális
64 kbit/s-os telefon, telefax, TV átvitel. 2.
CBR Constant Bit Rate (állandó bithányados) [Tömörítési eljárás, az állandó
bitrátával történő tömörítés érzéketlen az
esetleges információmennyiség egyenlőtlen
elhelyezkedésére. Mindíg elhasználja a
rendelkezésre
álló
(megengedett)
adatmennyiséget.]
stała przepustka do teatru – állandó színházi
belépő
stała współpraca gospodarcza – állandó gazdasági
együttműködés
stałe dochody – állandó jövedelem
stałe miejsce zamieszkania – állandó lakhely v.
lakóhely
stałe obroty – gyenge, lanyha forgalom
stałe polączenie wyrazów – állandó v. állandósult
szókapcsolat
stałe punkty termometru – a hőmérő alappontjai
stały adres – állandó lakhely
stały adres zamieszkania – állandó lakóhelye
stały bywalec – törzsvendég
stały bywalec teatru – színházi törzsvendég
stały charakter – szilárd jellem; egyenes jellem
stały czas pracy – kötött munkaidő
stały człowiek – megbízható ember
stały dochód – állandó jövedelem
stały dysk – winchester; merevlemez
stały dyżur – állandó (éjjeli és nappali) ügyelet v.
szolgálat
stały dźwięk – tartós hang (1 s-nál hoszabb
időtartamú hang, tekintet nélkül időbeli
lefolyására)
stały gość – állandó látogató, törzsvendég
stały klient – állandó ügyfél; törzsvevő,
törzsvásárló, törzsvendég
stały korespondent – állandó tudósító
stały most – állandó híd
stały
obwód
wirtualny
(w
sieciach
przełączających pakiety, trasa logiczna wirtualna - ustanowiona pomiędzy dwoma
lokalizacjami) – (kat.: informatyka) PVC
(Permanent Virtual Circuit), Állandó
virtuális áramkör [A csomagkapcsolású
hálózatok egyik alapvető csomagtípusú
szolgálata, amely két DTE-t állandóan
összeköt logikai csatornával. Ez biztosítja a
csomagváltások során a sorrendhelyességet.]
stały odbiorca – állandó vevő
-
Wersja 01 01 2017
stały poziom dźwięku – tartós zajszint, folytonos
hangnyomásszint
stały program – állandó program
stały skręt [Patrz: Kierunek wskazówek zegara]
– tartós sodrás (Lásd: jobb sodrat)
stamet, sztamet, sztament, szamet [(u Zygmunta
Glogera) rodzaj to podobno rasy, tęgiej
materyi. Mówi o niej instruktarz celny lit.,
wspomina W. Potocki i Vol. leg. IV, f. 359,
r. 1650.] – (daw) gobelin; vastag anyagfajta
Stambuł lub Istambuł (tur. İstanbul) [największe
miasto Turcji i jedno z największych
miast świata, największa aglomeracja w
Europie. Stolica prowincji (il) İstanbul.] –
Isztambul (törökül İstanbul, görögül
Κωνσταντινούπολη
/
Konsztantinúpoli,
régiesen Sztambul, előző történelmi nevein
Bizánc, Konstantinápoly) [több mint 12
milliós
lakosságával
Törökország
legnagyobb városa, annak kulturális,
művészeti és gazdasági központja, illetve
1923-ig
fővárosa,
jelenleg
İstanbul
tartomány székhelye.]
stamtąd [zaimek odnoszący się do miejsca
oddalonego od osoby mówiącej, z którego
zaczyna się jakieś działanie, np. Stamtąd
łatwo trafisz do hotelu.] – onnan, afelől;
arról a helyről, onnét, ugyanonnan
stamtądże – onnan,ugyanonnan
stan [1. sytuacja, w której ktoś lub coś się
znajduje; 2. czyjeś usposobienie lub czyjś
nastrój; 3. wcięcie w pasie; 4. część
tułowia od ramion do talii; 5. część
ubrania od ramion do pasa; 6. część
ubrania w okolicy talii; 7. część kraju
będąca jednostką administracyjną i
terytorialną w niektórych państwach
federalnych;
8. każda
z
warstw
społecznych, na jakie dzieliło się
społeczeństwo w państwach europejskich
od XIII do XVIII w.; 9. daw. grupa
zawodowa; 10. oznaczał w dawnych
wiekach prawo panującego bawienia
bezpłatnie w dobrach, przez które
przejeżdżał. (Ob. w Enc. Star.: Podatki i
ciężary). Obowiązek ten dostarczania w
naturze potrzeb dla dworu książęcego
zamieniony został jeszcze za doby Piastów
na pieniądze.] – állapot, helyzet, állomány;
állag;
(jednostka
administracyjnoterytorialna) állam; (fiz.) halmazállapot;
(hist.) rend; állás, foglalkozás; lehetőség,
körülmény, mód, képesség, viszony
stan bezruchu – nyugalmi állapot
stan błogosławiony (ciąża) – áldott állapot
6571
stan błogosławiony
stan a. pogłowie bydła – marhaállomány
stan chorego jest poważny – a beteg állapota
súlyos
stan chorobowy – betegállomány
stan ciekły – (fiz.) cseppfolyós halmazállapot
stan cywilny [społeczno-prawna sytuacja
człowieka w zależności od tego, czy
pozostaje
(czy
nie)
w
związku
małżeńskim] – családi állapot [żonaty: nős,
mężatka:
férjezett,
rozwiedziony
/
rozwiedziona: elvált, wdowiec / wdowa:
özvegy, panna / wolna: hajadon, kawaler /
wolny: nőtlen]
stan czynny (majątkowy) – (közgazdaságtan)
ténleges vagyon; tényleges vagyonállapot
stan czynny [zob. aktywa] – aktíva, eszköz,
(kereskedelem) cselekvő vagyon
stan czynny i bierny – vagyon és teher, aktívák és
passzívák; aktív és passzív állag
stan depresji – depressziós v. nyomott lelkiállapot
stan depresyjny – depressziós állapot
stan ducha, stan duchowny – lelkiállapot
stan duchowny – (hist.) egyházi rend
stan duchowny – lelkészség, papság, papi rend
stan ekstatyczny – eksztatikus v. elragadtatott
önkívületi állapot
stan embrionalny – embrionális v. kezdetleges
állapot
stan faktyczny – tényleges állapot, valódi helyzet;
tényállás; (wojsk) tényleges állomány v.
létszám
stan finansowy – pénzügyi helyzet
stan gazowy – gáznemű halmazállapot
stan iluminowany – illuminált állapot; részeg
állapot
stan kapłański – papság
stan kasy – pénztári állomány, pénztári állag,
pénztárállomány
stan kataleptyczny – kateleptikus állapot
-
Wersja 01 01 2017
stan kawalerski [kawalerstwo] – nőtlenség; nőtlen
állapot
stan klasy – létszám, osztálylétszám
stan koloidalny – kolloid állapot
stan krytyczny [stan substancji, w którym
gęstość jej pary i cieczy są sobie równe] –
kritikus állomány v. helyzet; válságos v.
kritikus helyzet v. állapot
stan letargiczny – álomkóros állapot, önkívületi
állapot, aléltság, élettelenség
stan lękowy – alaptalan rémület, félelmi állapot
stan liczebny [np. liczba osób] – létszám
stan lotny – (fiz.) légnemű állapot v. halmazállapot
stan magnacki – (hist.) főrend, főúri rend, főurak
rendje
stan majątkowy – vagyoni helyzet v. állapot
stan makroskopowy [stan układu opisany przy
użyciu zmiennych makroskopowych (np.
ciśnienie, objętość, temperatura).] –
makroszkópikus állapot
stan małżeński [małżeństwo] – házasság, házas
állapot
stan materialny – anyagi helyzet v. állapot
stan mieszczański [Stan mieszczański uformował
się w XIII wieku w związku z
powstawaniem średniowiecznych miast
rządzących się odrębnym prawem.] –
polgári rend
stan nadzwyczajny – rendkívüli állapot
stan narkotyczny – kábultság
stan nauczycielski – a tanítóság helyzete
stan niebezpieczny – komoly, súlyos v. veszélyes
helyzet v. állapot
stan nielegalny – illegalitás
stan nietrzeźwy – részegség
stan nieustalony (przejściowy) [w automatyce,
stan dla którego w układzie występują
zmiany sygnału wyjściowego. Następuje
do momentu ustalenia się wartości sygnału
wyjściowego.] – meg nem állapított, le nem
rögzített állapot v. helyzet
stan nieważkości [brak grawitacji] – a
súlytalanság állapota, súlytalanság
stan oblężenia – ostromállapot
stan oczyszczenia – katarzis
stan odmienny – másállapot
stan odrętwienia – apátia, egykedvűség
stan osobowy – személy; állomány, személyzet,
személyzeti létszám, létszám
stan personalny obsługi – személyzetei létszám
stan pierwotny – ősállapot
stan płynny – cseppfolyós v. folyékony
halmazállapot
stan początkowy – nyitóállomány
6572
stan podgorączkowy [1. temperatura ciała nieco
wyższa od normalnej; 2.
stan
podwyższonej temperatury ciała u
organizmu stałocieplnego] – hőemelkedés;
hőemelkedéses állapot
stan podniecenia – ingerültség
stan podstawowy – alapállapot
stan posiadania – birtokállapot
stan poważny – komoly, súlyos v. veszélyes
helyzet
stan pracowników – munkáslétszám
stan prawny – jogi helyzet
stan przymusowy – szükségállapot
stan psychiczny – lelkiállapot, pszichikai állapot
stan rodziny (cywilny) – családi állapot
stan rozkładu – bomlás állapota
stan równowagi – egyensúlyállapot
stan rycerski – (hist.) a lovagok, lovasság; lovagi
v. nemesi rend
stan rzeczy – helyzet; a dolog állása; helyzetkép
stan skupienia – halmazállapot
stan skupienia materii [forma, w jakiej
występuje dana substancja] – az anyag
állapota
stan służbowy – szolgálati állapot
stan sobie wybrać – életpályát választ magának
stan spastyczny – görcs, görcsös (spasticus)
állapot
stan spoczynku [zob. czas spoczynku] –
pihenőidő; nyugalmi állapot; (emerytura)
nyugállomány
stan stały – (fiz.) szilárd halmazállapot
stan szlachecki – nemesség
stan średni [zob. mieszczaństwo] – középosztály,
polgárság
stan techniczny – műszaki állapot
stan trzeci [we Francji przed Wielką Rewolucją:
mieszczanie i chłopi] – harmadik rend
(polgárság
és
parasztság
Franciaországban)
stan tymczasowy – ideiglenes állapot
stan udręki – a levertség, a megkínzottság állapota
stan umysłowy – elmeállapot
stan wzbudzony – gerjesztett állapot
stan wojenny [jeden ze stanów nadzwyczajnych,
polegający na przejęciu administracji
przez wojsko] – hadiállapot; statárium
stan wolny [bezżenność lub niezamężność] –
nőtlenség v. hajadonság
stan wody – vízállás
stan wyjątkowy [sytuacja prawna, wynikająca z
wewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa
państwa, polegająca na ograniczeniu praw
-
Wersja 01 01 2017
i wolności obywatelskich] – rendkívüli
állapot, kivételes állapot; szükségállapot
stan wyższej konieczności [sytuacja, w której
sprawca działa w celu uchylenia
bezpośredniego zagrożenia] – magas
szükségesség állapota
stan zapalny – gyulladásos állapot
stan zapasów – készletállomány
stan zdrowia – egészségi állapot
stan zdrowia pozwoli – az egészségi állapota
megengedi
stan zdrowotny – egészségi állapot
stanąć (dk.) [stanę, staniesz, stanie, staniemy,
staniecie, staną] — stawać [1. unieść tułów,
opierając wyprostowane nogi na ziemi?
2. o przedmiotach: zostać ustawionym
pionowo; 3. o włosach, piórach: podnieść
się, przestać przylegać; 4. zatrzymać się;
5. przestać działać, pracować; 6. o rzece,
wodzie itp.: zamarznąć; 7. ściąć się, stężeć;
8. stawić się gdzieś na wezwanie lub
zgłosić się z własnej woli; 9. wystąpić,
pojawić się gdzieś, zająć określoną
pozycję;
10. zostać
wzniesionym,
zbudowanym; 11. pot. dojść do skutku;
12. daw. Wystarczyć; 13. daw. zatrzymać
się gdzieś na dłuższy lub krótszy pobyt] –
megállni, állni, kiállni, leállni; (pl. mérlegre)
ráállni; megakadni; megérkezni, tartózkodni,
megszállni, maradni, beállni; jelentkezni,
előállni, megjelenni, állni, beállni; helyt
állni, helyettesíteni, pótolni; vmivé válni,
lenni; befejeződni, elkészülni, teremni; állni,
felállni; kerülni, jutni; áll vmit, kiállni
vmiért; védelmezni, ragaszkodni, kitartani
stanęła taksówka przed domem – megállt a taxi a
ház előtt
stanęło na tym, że… - megállapodtak abban,
hogy…; úgy döntöttek, hogy…; az lett az
eredmény, hogy…; abban maradtak, hogy…
stanąć czemu oporem – ellenállni vminek
stanąć dalej – odébbállni, odábbállni
stanąć dęba – hátsó lábra áll, két lábra áll v.
ágaskodik (ló); tótágast állni; (átv.)
ágaskodni; lázadozni, megmakacsolja magát,
nem fogad szót
stanąć
do
apelu
–
kihallgatáshoz
sorakozni/felsorakozni
stanąć do egzaminu – vizsgára jelentkezni v.
vizsgán megjelenni; vizsgáztató bizottság elé
állni
stanąć do konkursu – indulni a versenyben;
versenyben részt venni; versenyezni
stanąć do pojedynku – párbajra kiállni
stanąć do raportu – kihallgatásra v. raportra menni
v. jelentkezni
6573
stanąć do roboty – munkába állni, beáll (a
munkába)
stanąć gdzie – megérkezni vhová
stanąć jak wryty – kővé v. szoborrá válni; (átv.)
elcsodálkozni
stanąć kołem – kővémeredni
stanąć komu na przeszkodzie v. na drodze –
keresztezi az útját v. útjában v. útjába állni
vkinek; akadályozni v. megakadályozni vkit
stanąć kością w gardle – szálka a szemében,
begyében van vkinek stanąć na głowie –
fejre állni, feje tetejére állni
stanąć murem – (átv.) egy emberként állnak
(sokan vmi mellé); bátran v. szolidárisan
kiállni (vmi mellett)
stanąć na czele – élre v. élére állni; vezetni,
irányítani
stanąć na czele opozycji – az ellenzék élén állni
stanąć na czubkach palców – lábujjhegyre állni
stanąć na kobiercu (z kim) – megesküdni,
házasságra lépni (vkivel)
stanąć na kotwicy – horgonyozni, lehorgonyozni;
horgonyon állni
stanąć na martwym punkcie – holtponton állni
stanąć na mecie – célhoz érni
stanąć na nocleg – megszállni, meghálni; éjjeli
szállásra helyben maradni
stanąć na nogach – (átv.) saját lábára áll
stanąć na realnym gruncie – a valóság v. realitás
talaján állni
stanąć na własnych nogach – megáll a saját lábán
stanąć na wysokości zadania – a feladat
magaslatán áll; helytállni
stanąć na starcie – rajthoz állni
stanąć obozem – tábort ütni v. verni
stanąć po czyjej stronie – (átv.) vkinek a pártján v.
az oldalán van
stanąć półkolem – fékörbe állni
stanąć przed Bogiem – [megjelenni Isten színe
előtt] meghalni
stanąć przed czyim obliczem – vki színe előtt állni,
vki elé kerülni
stanąć przed obliczem pańskim – az Úr színe előtt
állni
stanąć przed Panem/Bogiem/sędzią najwyższym
– az Úr színe elé áll, az Isten/legfőbb bíró előtt
áll
stanąć przed sądem – bíróság v. törvény elé állni;
megjelenni a törvény előtt
stanąć przed sądem (historii) – (a történelem
ítélete v. ítélőszéke elé v. előtt áll); bíróság
elé v. előtt állni
stanąć rządem – sorban állni
stanąć u celu marzeń – ábrándja céljához ért
-
Wersja 01 01 2017
stanąć u celu podróży – [uticéljánál áll] elérte
útjának célját, elérte utazásának célját
stanąć u kogo gościną – megszállni vkinél
stanąć w czyjej obronie – vállalkozni vki
védelmére; vkinek a védelmére kelni; kiállni
(vki) mellett
stanąć w obliczu śmierci – halálos veszedelmbe
kerülni; halálos veszedelemben találja magát
stanąć w ogonku – sorban állni
stanąć w pąsach – elpirulni; ott áll elpirultan
stanąć w płomieniach – lángra lobbanni,
kigyulladni, meggyulladni, lángra gyúlni,
lángba borulni; (átv.) elvörösödni, elpirulni,
(arca) lángba borul, lángvörös v. rákvörös
lesz, fül tövéig elvörösödik
stanąć w rozkroku – terpeszben v. terpeszállásban
állni
stanąć w rozstawnym szyku – ritkított sorokba
állni (tornán)
stanąć z otwartymi ustami – tátott szájjal v.
meglepődve állni v. megállni
stanąć za kogo/co – helyettesíteni vkit/vmit
stanął budynek – épület v. ház épült; felépült egy
ház; felépítették a házat v. épületet
stanął mi zegarek – megállt az órám
stanął o to zakład – fogadásra került sor
stanął pierwszy u mety – elsőnek ért a célba v.
célhoz
stanął u mety – elérte a célpontot
stanęła między nimi umowa – megállapodás jött
létre köztünk
stanąwszy na rynku herold odczytał zarządzenie
władcy – a futár a piactéren megállt és
felolvasta az uralkodó rendelkezéseit
stanca, stanza [lit. oktawa, strofa złożona z
ośmiu wierszy (jedenastozgłoskowych) o
układzie rymów abababcc] – (ol) stanza;
(irod) ötödfeles jambusokban írott nyolc
sorból álló versszak, amelyben az első hat
sor ríme keresztrím, az utolsó kettőé páros
rím; (pokój, miszkanie) (ol) stanza; lakás,
szoba; (műv.) a műtörténet a Rafael által
kifestett vatikáni szobákat így emlegeti
(Rafel stanzái)
6574
stanca
stancja [wł. stanza 'postój; stancja; izba; stanca';
przest. pomieszczenie z utrzymaniem dla
uczniów, pensjonat uczniowski; dawn.
izba (gościnna)] – (ol.) stanza; lakószoba
(ellátással),
szoba,
lakás,
penzió,
nevelőintézet
stand [ang. 'stanie; stanowisko; pulpit; jw.';
1. trybuna dla widzów wyścigów konnych;
2. stoisko na wystawie; 3. stoisko, w
którym
rozłożone
są
eksponaty
wystawowe, wykresy itp.; 4. stanowisko
dla zawodnika w zawodach strzeleckich] –
(ném) stand; bérjárművek állomáshelye;
utcai, piaci elárusítóhely; állomány
standard [ang. standard 'sztandar; jw.; miernik;
próba, parytet (złota a. srebra)'; 1. typ,
model, norma, wzorzec; typowy wyrób o
określonych
właściwościach
techn.,
ustalonych przez normy państwowe; w
muz. jazzowej - pop. temat muz., zazw. z
muz. rozrywkowej, używany jako kanwa
improwizacji i nagrań; 2. poziom towarów
lub
usług,
zwłaszcza
spełniający
podstawowe wymagania; 3. typowy i
przeciętny
model
czegoś;
4. temat
pochodzący z muzyki popularnej, służący
w jazzie jako podstawa improwizacji] –
(ang.) standard, sztenderd; minta, alap,
mérték;
szabvány;
(átv.)
színvonal,
átlagszínvonal; (közg.) a törvényesen
megállapított nemesfémérték, normálérték
standard, wzorzec (1) [próbka lub ilustracja
zatwierdzonego produktu, który służy do
oceny i porównywania właściwości i
poziomu produktów tego samego typu lub
należącego do tej samej grupy wyrobu
włókienniczego warstwowego.. Jest to
sposób na rozpoznawanie autentyczności.]
– etalon [Egy termék hivatalosan elfogadott
mintája, ami összehasonlítási alapul szolgál
annak megítélésére, hogy a termelésben
készült darabok anyagukban, színükben,
formájukban,
megmunkálásukban,
minőségükben
stb.
megfelelnek-e
a
megállapodásnak, ill. hogy azonos tételből
származnak-e.]
standard, wzorzec (2) [ogólne określenie dla
podstawowego typu tkaniny lub dzianiny,
składu materiału, struktury, właściwości
oraz wyglądu, z czego się składa i które w
produkcji
nie
przechodzą
większe
zmiany.] – műszaki előírás [Egy szövött,
kötött, vagy bármilyen más kelme
alaptulajdonságainak
általános
meghatározása, beleértve annak alapanyagát,
szerkezetét, tulajdonságait, kinézetét, amit
-
Wersja 01 01 2017
írásban rögzítenek, és amit a gyártás
folyamán folyamatosan be kell tartani.]
standard ASCII; kod ASCII [przykład: ASCII is
a standard code, which represents
alphanumeric characters as binary codes.]
- (kat.: informatyka) ASCII (Americen
Standard Code for Information Interchange =
Interchange
(Amerikai
Szabványos
Információcsere Kódrendszer) [1. amerikai
információcsere-szabványkód rövidítése; 2.
Angol rövidítés az American Standard Code
for Information Interchange kifejezésből.
Magyarul annyit tesz: Amerikai Szabványos
Információcsere Kódrendszer. — Ahhoz,
hogy a számítógépek kettes számrendszerben
tudják kódolni az adatokat, ki kellett találni
egy kódrendszert. Így született meg az
ASCII, amely egy 7 bites kódrendszer, tehát
maximum 128 különböző jelet tárolhat
(11111112=127, plusz a 0). Az ASCII az
angol
ábécé
minden
betűjéhez,
számjegyéhez, írásjeléhez egy-egy 7 bites
számot
(egy
hétjegyű,
kettes
számrendszerbeli számot) rendel hozzá. Az
ékezetes karaktereket nem tartalmazza, ezért
használata nyelvileg korlátozott, viszont
minden számítógép megérti. 2.
(kat.:
informatyka) ASCII, American Standard
Code for Information Interchange, amerikai
szabványos információcsere-kódrendszer; 3.
American Standard Code for Information
Interchange - univerzális számítógépes
kódtábla az angol betükre]
standard CGI (interfejs komunikacji serwera
HTTP z programami przetwarzającymi
dane na potrzeby prezentacji w WWW) –
(kat.: informatyka) CGI, Common Gateway
Interface,
általános
csatolófelület
(adatcseréhez használható formátumokra
vonatkozó)
Standard de facto (łac. standard faktyczny) [to
standard lub zbiór zwyczajów i
technologii stosowanych powszechnie
przez informatyków i użytkowników
komputerów, który nie jest uznany przez
żadną
z
formalnych
organizacji
standaryzacyjnych.]
–
tényleges
informatikai szabvány vagy felhasználói
előírások
standard DSS (projekt standardu umożliwiający
transmisję zabezpieczoną "podpisem"
cyfrowym poprzez algorytm DSA);
synonimy: DSS – (kat.: technika) DSS
Digital Signature Standard (digitális aláirási
szabvány)
standard EPP; ulepszony port równoległy
(standard definiujacy szybki przepływ
danych przez łącze równoległe) – (kat.:
6575
informatyka) EPP, "Enhanced Parallel Port"
azaz fejlett párhuzamos kapu. Kétirányú
adatcserét lehetővé tévő, párhuzamos kapu
szabvány.
standard faktyczny – tényleges informatikai
szabvány vagy felhasználói előírások (nem
hivatalos informatikais azbvány)
standard FTP (standard transferu plików w
internecie); (dosł.) protokół transferu
plików – (kat.: informatyka) FTP, File
Transfer Protocol
standard jakościowy – minőségi szabvány,
minőségszabvány
standard of life [ang., stopa życiowa, poziom
życia] – életszínvonal
standard państwowy – állami szabvány
standard
SAPI
(Speech
Application
Programming Interface) [jest to warstwa
pośrednicząca
pomiędzy
głosem
syntezatora mowy a programem, w
któtym chcemy by był on użyty, jeśli dany
program wykorzystuje standard SAPI np.
screenreader i głos, który wykorzystujemy
np. ivona, espeak czy jakikolwiek inny też
jest zgodny z SAPI to możemy przekazać z
programu do głosu jakieś zmienne – np.
informacje o dostępnych na elementach na
ekranie lub nowych wiadomościach w
mirandzie . Pewnie teraz programiści się
ze mnie śmieją odnośnie terminologii
jakiej używam, ale ani nie jestem
programistą ani też nie wiem jak to
inaczej opisać] – SAPI Speech Application
Programming Interface (beszédalkalmazási
programozási csatoló)
Standard Template Library, STL (ang.
standardowa
biblioteka
szablonów)
[biblioteka C++ zawierająca algorytmy,
pojemniki, iteratory oraz inne konstrukcje
w formie szablonów, gotowe do użycia w
programach] – (ang.) Standard Template
Library, STL (a szabványos C++
sablonkönyvtár)
standardowe strumienie [standardowe kanały
komunikacji
między
komputerem
a
otoczeniem (zwykle terminalem). Występują
w Uniksie i systemach uniksopodobnych, w
środowisku uruchomieniowym C, C++ i ich
pochodnych. Trzy podstawowe połączenia
I/O noszą nazwy: standard input (stdin,
standardowy strumień wejścia), standard
output (stdout, standardowy strumień
wyjścia) i standard error (stderr,
standardowy strumień błędów).] – I. stdin,
STandarD Input; szabványos bemenet
(standard input); II. stderr – STandarD
ERRor szabványos hibakimenet (standard
-
Wersja 01 01 2017
error); III. stdout – STandarD OUTput;
szabványos kimenet (standard output)
standardt
–
standardizálás,
egységesítés,
szabványosítás
standardtowy, -a, -e – standard-, típus-, szabvány
standardtowy system dyskotekowy – diszkó
szabványos eljárás
STANDARDY V – V-szabványok [Az ENSZ
Nemzetközlési Távközlési Unió nevű
irodájának (ITU) CCITT (Comité Consultatif
International
de
Télégraphique
et
Téléphonique)
szerve
által
definiált,
modemekre vonatkozó szabványok sorozata,
amelyek a használt adattömörítési és
hibajavító eljárásokat is leírják.]
STANDARDY V
V.17 - Standard transferu faksów - max. 14.400 bps
V.21 - Standard transferu danych - max. 300 bps
V.22 - Standard transferu danych - max. 1.200 bps
V.22bis - Standard transferu danych - max. 2.400 bps
(zawiera v.22)
V.27 - Starszy standard transferu faksów - max. 4.800
bps
V.29 - Starszy standard transferu faksów - max. 9.600
bps
V.32 - Standard transferu danych max. 9600 bps
(minimum dla Internetu)
V.32bis - Standard transferu danych max. 14.400 bps
V.32turbo - Standard transferu danych max. 19.200 bps
V.34 - Standard transferu danych max. 28.800 bps
V.34+ - Standard transferu danych max. 33.600 bps
V.90 - Standard transferu danych max. 57.600 bps
MNP 1-4 - Standardy korekcji błędów
V.42 - Sprzętowa korekcja błędów zapewniająca
poprawna transmisję danych (zawiera MNP 4)
MNP 5 - Sprzętowa kompresja danych pozwalająca na
ich przesyłanie w ciągu połowy czasu normalnego
transferu
V.42bis -Sprzętowa kompresja danych pozwalająca na
ich przesyłanie w ciągu 1/4 czasu normalnego
transferu (zawiera MNP 5)
Fontosabb tagjai:
o CCITT
V.22bis:
kapcsolt
vonalakon
használatos, 2400 bps sebességű modem, amely
a vonal gyenge minősége esetén 1200 vagy 600
bps sebességre kapcsol vissza.
o CCITT V.27: bérelt vonalakon használatos,
4800 bps sebességű (fax)modemek protokollja,
amelynél a sebesség a vonal gyenge minősége
esetén 1200 bps-re esik vissza..
o CCITT V.29: bérelt vonalakon használatos,
9600 bps sebességű modem, amely a vonal
gyenge minősége esetén 7200 vagy 4800 bps
sebességre kapcsol vissza.
o CCITT V.32: megegyezik a V.29 szabvánnyal,
de kapcsolt vonali modemekre vonatkozik, és
lehetővé teszi az aszinkron adatátvitelt is.
o CCITT V.42: olyan hibajavító eljárást ír le,
amely az MNP protokollok 4. osztályának felel
meg. A V.42 a modembe beépített, harderes és
nem szoftveres úton megvalósított hibajavító
protokoll. Ha a kommunikáló modemek
mindegyike ismeri a protokollt, akkor a
kommunikáció során a vevő hibákat
automatikusan felismeri, és a küldőt addig kéri
az újraadásra, amíg az adat hibátlanul meg nem
érkezik. — CCITT V.42bis: olyan adattömörítő
eljárást ír le, amellyel maximálisan négyszeres
tömörítés érhető el, ezzel az adatátvitel
hatékonyságát jelentősen megnövelve. A
protokoll leírja, hogy az adó oldalon hogyan
kell tömöríteni, illetve a vevő oldalon
visszafejteni az információt. Ehhez hasonló
protokoll az MNP protokollok 10. osztálya.
6576
standardyzacja [ujednostajnienie, ujednolicenie,
znormalizowanie,
typizacja]
–
szabványosítás; tipizálás
standardyzować – (ang.-lat.) standardizálni;
szabványosítani, egységesíteni
standardyzować konfigurację serwera – szerver
konfigurációját egységesíteni
standardyzowany, -a, -e – egységesített,
szabványosított, standardizált, tipizált
stangierka, stengierka [chustka kobieca na szyję,
złotem i srebrem przetykana] – arany v.
ezüst szálakkal átszőtt női kendő (nyakba)
stangret [służący powożący końmi w bryczce,
karecie itp.] – kocsis, fuvaros, bérkocsis
stanica [1. ros. 'jw.'; ukr. stanýcia 'jw.' duża
osada (warowna) Kozaków; 2. schronisko
turystyczne przy szlaku wodnym; 3. letnie
obozowisko harcerskie; 4. daw. strażnica
wojskowa na pograniczu kraju; 5. osiedle
wiejskie usytuowane na terenach dawnych
obszarów
kozackich;
6. terytorialna
jednostka administracyjna na obszarach
Rosji zamieszkanych przez Kozaków w
XVIII–XX w.] – (or) sztanyica; kozák
település; tanya, major
staniczek – kis melltartó
stanie – állás, az állás állapota
stanie gnicie – bomlófélben
stanie na głowie – fejenállás
stanie na palcach – lábujjhegyen állás
stanie na rękach – kézenállás; kézállás
stanie w kolejce – sorbanállás
stanieć [1. stać się tańszym; 2. stać się mniej
cenionym] – olcsóbbodni, olcsóbb lesz,
csökken az ára
-
Wersja 01 01 2017
stanięcie – megállás
stanik [1. część bielizny damskiej podtrzymująca
piersi; 2. górna część sukni od ramion do
pasa (bez rękawów); 3. wcięty kaftanik
bez rękawów, będący częścią stroju
ludowego kobiet; 4. zob. gorset w zn. 1.] –
(biustonosz) melltartó; melles, mell rész,
mellfűző, pruszlik
staniol [nm. Stanniol 'jw.' z łac. stannum 'cyna'.
zob. cynfolia] – (lat) sztaniol; ezüstpapír
Stanisław [Pochodzenia starosłowiańskiego,
oznacza: ten, który jest sławą swego stanu
(rodu) lub sławny z racji posiadania
pięknego stanu (namiotu, domu, w języku
serbskim - mieszkania). Inne znaczenie:
ten, który stanie się sławny. Od początku
XVI w. najpopularniejsze, obok Jana,
polskie imię męskie. Inne formy: Stanisz,
Stanosz, Stosław. Obce formy: Stanislas,
Stanislaus
(ang.),
Stanislas
(fr.),
Stanislaus,
Stenz,
Stenzel
(niem.),
Stanislav (słow.)] – Szaniszló [szláv
(Stanislav) eredetű férfinév, jelentése:
állhatatosságáról híres.]
Stanisław August Poniatowski (właściwie
Stanisław Antoni Poniatowski) herbu
Ciołek (ur. 17 stycznia 1732 w Wołczynie,
zm. 12 lutego 1798 w Sankt Petersburgu)
[ostatni władca Rzeczypospolitej Obojga
Narodów, król Polski i wielki książę
litewski w latach 1764–1795, stolnik wielki
litewski od 1755, starosta przemyski od
1753. Od 1777 należał do masonerii.] – II.
Poniatowski Szaniszló Ágost (lengyelül
Stanisław August Poniatowski) [született
1732. január 17-én Wolczinban (ma
Fehéroroszország), meghalt 1798. február
12-én Szentpéterváron – a lengyel és litván
nemzet közösségének utolsó uralkodója,
Lengyelország
királya
és
Litvánia
nagyfejedelme 1764-1795 között. Stanisław
Poniatowski krakkói várispán és Konstancja
Czartoryska fia. Szabadkőműves páholyhoz
tartozott 1777-től.]
Stanisław Lem (ur. 12 września 1921 we
Lwowie, zm. 27 marca 2006 w Krakowie)
[polski pisarz, filozof, futurolog, eseista i
satyryk] –Stanisław Lem (1921. szeptember
12., Lwów, Lengyelország – 2006. március
27., Krakkó) lengyel science fiction-író.
Könyvei 41 nyelven, több mint 27 millió
példányban keltek el. Egykor ő volt az egyik
legolvasottabb nem angol nyelven író sci-fi
szerző a világon.
Stanisław ze Szczepanowa Św. Stanisław ze
Szczepanowa
(ur.
ok.
1030
w
Szczepanowie, zm. 11 kwietnia 1079 w
Krakowie) [polski duchowny katolicki,
6577
biskup krakowski, męczennik, uznawany
przez Kościół katolicki za świętego. Jeden
z katolickich patronów Polski, patron
archidiecezji krakowskiej i diecezji
sandomierskiej.]
–
Szent
Szaniszló
(Szczepanów, 1030/1035 – Krakkó, 1079.
április 11.) [lengyel püspök és vértanú,
Lengyelország védőszentje]
Stanisława – a Szaniszló női névváltozata
Stanisławie! – Szaniszló!
stanisławowski, -a, -ie [odnoszący się do okresu
panowania króla Stanisława Augusta
Poniatowskiego] – Poniatowski Szaniszló
Ágost korából való
stannum [łac. 'cyna'] – (lat.) stannum; ón
stanowcza odpowiedź – határozott válasz
stanowczo – határozottan, ellentmondást nem
tűrően; kimondottan; visszavonhatatlanul
stanowczość – határozottság
stanowczy,
-a,
-e
[umiejący
powziąć
kategoryczną decyzję; też: właściwy takiej
osobie] – határozott, ellenmondást nem tűrő
stanowczy krok – határozott lépés
stanowiący, -a, -e – döntő, határozó; alkotó,
képező, formáló, alakító
stanowić (stanowię) [1. tworzyć coś, składać się
na coś, być czymś; 2. być czynnikiem
decydującym; 3. postanawiać o czymś;
też:
ustanawiać,
uchwalać
coś;
4. dopuszczać
samca
zwierząt
gospodarskich do samicy dla kopulacji;
5. łow. o psach myśliwskich: zatrzymywać
uciekające
zwierzę,
umożliwiając
myśliwemu strzał] – (postanawiać) dönteni,
határozni; (składać) alkotni, képezni,
formálni, alakítani; (zwierząt) befedeztetni,
meghágatni, pároztatni, fedeztetni
stanowić czyjeś zadanie – a feladatát képezi
stanowić istotę czegoś – vminek lényegét alkotni
stanowić klacz – a kancát fedezteti
stanowić o czym – határozni v. végezni v. dönteni
vmi felől v. vmit illetően
stanowić okres czego – vminek az időszakát
alkotja; vminek az időszaka v. ideje
stanowić wielki krok naprzód – ez nagy lépést
jelent előre
stanowić wyjątek – kivételt képez
stanowić wyjątek od reguły – kivételt képez a
szabály alól
stanowiony, -a, -e – döntött; határozott; alkotott,
képzett,
formált,
alakított;
(biol.)
meghágatott, pároztatott, fedeztetett
stanowisko [1. miejsce występowania czegoś;
2. sposób
pojmowania
czegoś,
zapatrywania się na coś; 3. miejsce
pobytu, postoju lub wykonywania jakiejś
-
Wersja 01 01 2017
czynności;
4. pozycja
w
hierarchii
zawodowej, służbowej; też: pozycja w
środowisku; 5. ufortyfikowane miejsce w
terenie,
zajmowane przez wojsko;
6. miejsce występowania roślin; 7. miejsce
stałego przebywania lub lęgu zwierząt
żyjących na swobodzie; 8. miejsce, w
którym myśliwy czeka na zwierzynę
podczas polowania] – állás, beosztás;
tisztség, hivatal; pozíció; (punkt widzenia)
álláspont, nézőpont; (wojsk) lövegállás;
(punkt patrzenia) álláspont, szempont;
állásfoglalás; helyzet; (wojsko) állás,
hadállás
stanowisko antropologiczne [miejsce znalezienia
kopalnych szczątków ludzkich] – emberi
lelőhely,
régészeti
lelőhely
(emberi
maradványokkal)
stanowisko artylerii – (wojsko) tüzérségi állás
stanowisko baterii – (wojsko) ütegállás
stanowisko bojowe – (wojsko) hadállás
stanowisko dowódcze – vezetői állás
stanowisko geologiczne – geológiai lelőhely
stanowisko kierownicze – vezető állás
stanowisko ministra – miniszteri állás
stanowisko naukowe – tudományos álláspont
stanowisko niepłatne – tiszteletbeli állás
stanowisko obserwacyjne – (wojsko) megfigyelési
pont, megfigyelő állás
stanowisko ogniowe [miejsce w terenie, w
którym ustawione jest działo, karabin
maszynowy itp.] – tüzelőállás
stanowisko oslonięte – (wojsko) fedett állás
stanowisko pomiarów pośrednich [Stanowisko
dokładnie na północ lub południe od
miejsca gdzie dokładne pomiary za
pomocą GPS nie są możliwe pozycja (lub
położenie) Bezwzględna – mierzona
względem stałego uzgodnionego miejsca.
Względna – mierzona względem dowolnie
wybranego punktu, na przykład miejsca,
w którym się w danej chwili znajdujesz] –
GPS-es helymeghatározás
stanowisko pracy – munkahely
stanowisko społeczne – társadalmi helyzet v. állás
stanowisko wyczekujące – várakozó álláspont
stanowisko zamaskowane – (wojsko) álcázott állás
stanowniczy
[gospody
rozpisujący,
kwatermistrz,
należał
do
niższych
urzędników dworu
królewskiego i
zostawał pod rozkazami marszałka
wielkiego.] – (daw) szállásmester
stanowość – osztályszellem, osztályszempontok;
(hist.) rendiség
6578
stanowy, -a, -e – (hist.) rendi; osztály-; állásbeli;
állapotbeli, állapot; állomány, állomány-;
állagi, állag-; létszámbeli, létszám; állásstante pede [łac., "na jednej nodze", zaraz,
natychmiast, z miejsca; por. ad aperturam
libri] – (lat.) stante pede, stantepede (álló
helyben); azonnal, tüstént, nyomban, rögtön
Stany
Zjednoczone,
Stany
Zjednoczone
Ameryki, Stany Zjednoczone Ameryki
Północnej (ang. United States, United States
of America, United States of North America
w skrócie: US, USA, USNA) [państwo
położone w Ameryce Północnej] –
Amerikai Egyesült Államok; Északamerikai
Egyesült Államok; USA (United States of
America)
stań [Rusztowanie z dylów lub drągów na
słupach około drzewa w lesie, kilka sążni
nad ziemią wysokie, dla ustawienia na
niem ulów celem zabezpieczenia ich od
wilgoci, myszy, bydląt i t. p.] – (daw)
karám [A karám a Kárpát-medencei legeltető
állattartás
legáltalánosabb
építménye.
Először az Alföldön terjedt el a külterjes
állattenyésztésben, de mint a nyári legelő
rudakból összerótt alkalmatossága ismert a
Felvidéken, a Dunántúlon és Erdélyben is. A
magyar népi építészetben és a hagyományos
állattartásban az állatállomány (sertés, juh,
szarvasmarha, ló) egyben tartására, részben
időjárás
elleni
védelmére
szolgáló
kezdetleges, csak falazatból álló, fedetlen
építmény. A karám feltehetően török
jövevényszó, s a honfoglalást megelőző
nyelvi rétegbe tartozik. Erre utalhat a nyelvi
analógiaként
felhozható,
’állattartásra
használt udvar’ jelentésű tatár koram szó.
Maga a karám (karán, karány, haráng)
elnevezés csak az Alföldön ismert. Az
azonos rendeltetésű és típusú építmény neve
a Dunántúlon, a Kisalföldön és a
Hajdúságban korlát (kollát), a Felvidéken és
Erdélyben kosár. A farudakból összerótt
karám elnevezése a magyar nyelvterület
egészén akol (akal, okol), de ez
megkülönböztetendő
a
néprajzi
szakirodalomban
akolként
definiált
építménytípustól. A karám alaprajza
általában négyszögletes, ritkábban előfordul
kör, ovális vagy szabálytalan alakú változata
is. Többnyire egyetlen teret zár közre, de
ismertek a két- és háromfiókos karámok is,
amelyek lehetővé tették az állomány életkor
és ivar szerinti elkülönítését is. A külterjes
állattartásban hagyományosan összekorcolt
nád- vagy vesszőfalazatból, esetleg sárral,
trágyával, szalmával tapasztott gerendavázas
falból állt.]
-
Wersja 01 01 2017
Jan Matejko: "Stańczyk w czasie balu na dworze
królowej Bony wobec straconego Smoleńska", 1862,
obecnie w Muzeum Narodowym w Poznaniu.
Stańczyk (zw. też Stasiu Gąska od staropol. gąska
- błazen, ur. ok. 1480, zm. ok. 1560)
[nadworny
błazen
Aleksandra
Jagiellończyka, Zygmunta Starego i
Zygmunta II Augusta. Zarówno imię,
nazwisko, jak i przebieg jego życia
pozostają nieznane, a daty urodzenia i
śmierci
niepewne.
Pochodził
z
podkrakowskich Proszowic.] – (udvari
bolond
neve);
(dawno)
(galíciai
konzervatívok csúfneve)
Stapelia (Stapelia L.) [rodzaj roślin należący do
rodziny toinowatych, liczący około 39
gatunków pochodzących z południowej
Afryki.] – Dögvirág (Stapelia grandiflora)
[Ez a növény a egyedi csillag alakú virágokat
hoz. A dögvirág a kaktuszfélékhez tartozik,
és sokak szerint nem a legvonzóbb példánya
fajtájának.]
Stapelia olbrzymia (Stapelia gigantea) – Óriás
afrikai csillagvirág (Stapelia gigantea)
[Csillag
alakú
virága
hasonló
a
dögvirágéhoz. Ezt a virágot még Stapelia
nobilis sau Stapelia marlothii néven is
ismerik.
Jellemzői
hasonlóak
a
dögvirágéhoz,
mindkettő
rendkívül
kellemetlen szagot áraszt. (Rothadó húsra
emlékeztető szagával vonzza a rovarokat.)]
Stapelia olbrzymia (Stapelia gigantea)
6579
stapiać [zob. stopić] – olvasztani, felolvasztani,
elolvasztani
stapiać a. stopić coś z czymś – ötvözni vmit vmivel
stapiać się [zob. stopić się] – egybeolvadni
stapianie – beolvasztás, megolvasztás, felolvasztás
stara [1. pot. stara kobieta; 2. pot. w zwrocie do
dobrej
znajomej;
3. pot.
szefowa,
przełożona; 4. pot. matka; 5. pot. żona] –
idős hölgy; anya, az anyjuk; az asszony,
feleség; öreg, öregasszony; gazdasszony,
főnökné, főnöknő; mama
stara baba – vénasszony; öregasszony
stara gwardia – régi gárda
stara jędza! – vén boszorka!; arg. vén szatyor; vén
szipirtyó
stara miłość nie rdzewieje – (közm.) régi
szerelmen nem fog a rozsda; a régi szerelem
mindig friss marad (Horatius)
stara panna [starsza kobieta, która nie wstąpiła
w związek małżeński] – vénkisasszony,
vénlány; aggszűz
stara pani – öreg nő; (tréf.) ülep, fenék
stara się głosem swym wywołać efekt – hangjával
igyekszik hatni
stara śpiewka – (közb.) (átv.) dal, lejárt lemez
starać się [1. dążyć do otrzymania lub do
załatwienia czegoś; 2. usiłować zrobić coś
jak najlepiej] – (o co) igyekezni, törekedni,
iparkodni (vmit megszerezni); ügyeskedni;
töri magát; serénykedni; utánajárni (vminek);
(troszczyć się o coś) gondoskodni (vmiről);
(o kogo) udvarolni (vkinek); kérni, pályázni,
folyamodni
starać się o audiencję – kihallgatást kérni
starać się o awans – emelkedni törekszik
starać się o coś – törekedni vmire, folyamodni
vmiért; pályázni vmire; igyekezni elérni
vmit; törtetni vmi után; utánajárni (vminek)
starać się o coś bezskutecznie – sikertelenül
törekedni vmire; eredménytelenül haszolni
vmit
starać się o czyjąś rękę – feleségül kérni v.
megkérni vkit; megkéri a kezét vkinek;
udvarolni vkinek
starać się o kogo – gondoskodni vkiről
starać się o pannę – udvarolni egy lánynak, meg
akarja kérni a lány kezét
starać się o paszport – útlevelet igényelni
starać się o posadę – állást keresni
starać się o rękę – a keze elnyerésére törekszik;
kezére pályázik, mega karja kérni a kezét
starać się o robotę – munkát keresni
starać się o stanowisko – pályázni az állásra;
megpályázni az állást
starać się o rozwód – válókeresetet indítani
-
Wersja 01 01 2017
starający się [ten, kto się ubiega o czyjąś rękę] –
igyekvő, törtető; törekvő; (o rękę) udvarló,
kérő
starał się być popularnym – igyekezett magát
megkedveltetni
v.
népszerűsíteni;
népszerűségre törekedett
starający się o rękę – kérő; leánykérő; udvarló
starajmy się więcej produkować – igyekezzünk
többet termelni
staranie [wysiłki podejmowane w celu
osiągnięcia lub otrzymania czegoś] –
törekvés, igyekezet, iparkodás; utánajárás,
utánjárás;
erőfeszítés,
fáradság;
gondoskodás, pályázás, lépések megtétele
(vmely célból)
staraniem – gondozásában; közbenjárására v.
annak eredményeképpen
starannie – gondosan, rendesen, pontosan,
megbízhatóan
staranność – gondosság, pontosság, rendszeretet;
igyekezet; műgond
staranność kupiecka – a rendes kereskedő
gondossága
staranny, -a, -e [1. dokładnie wykonany; 2.
zajmujący się czymś sumiennie] – gondos,
rendes, iparkodó, pontos, megbízható,
igyekvő, törekvő; szorgalmas; szabatos
staranna polszczyzna – pontos v. szép lengyelség
staranna selekcja – gondos kiválasztás
staranne pismo – gondos írás
staranny przekład – pontos fordítás
staranować [zniszczyć, zburzyć, uderzając w coś
mocno] – (dawno) széttörni, tönkretenni,
megsemmisíteni
starawy, -a, -e [1. niemłody, podstarzały; 2. o
artykułach
spożywczych:
trochę
nieświeży; 3. pot. niezbyt nowy] – öreges,
öregecske
starcie [1. powierzchowne uszkodzenie skóry;
2. potyczka, bitwa; 3. ostra wymiana
zdań; 4. w niektórych sportach: jedna z
części, na które dzieli się walka] –
veszekedés; összeütközés, összecsapás,
összetűzés; megütközés; (bitwa) ütközet;
kitörlés, kihúzás, eltüntetés; széthúzás,
szétmorzsolás; kopás
starcia militarne – fegyveres incidens
starcie na proch – porrá törés, szétmorzsolás,
szérdörzsölés
starcie wręcz – kézitusa, verekedés, tettlegesség
starcie z nieprzyjacielem – összecsapás v.
megütközés az ellenséggel
starcie zbrojne – fegyveres összecsapás
starcie się – kopás; összeütközés, ütközet, harc
6580
starczość [cecha tego, co starcze; cecha tych,
którzy są starczy] – szenilitás
starczy, -a, -e [właściwy starcowi] – öregkori,
aggkori; szenilis
starczyć — starczać [1. wystąpić w dostatecznej
ilości, liczbie; 2. stać się dostatecznym
powodem,
wystarczającą
przyczyną
czegoś] – elég, elegendő, kielégítő, futja,
kifutja
starczy – (czasownik) elég lesz
stargać 1. targając, poplątać, zwichrzyć coś;
2. zniszczyć, osłabić siły, zdrowie itp.;
3. zerwać, podrzeć coś, co krępuje ruchy
lub swobodę] – összegyűrni, összekócolni,
összetörni (vmit); elszakítani, eltépni,
elrepeszteni; elcsigázni, elnyűni, tönrketenni
stargać kajdany – eltépi v. letépi láncait v. a
láncokat
stargać kajdany – eltépi v. letépi bilincseit
stargać siły – elcsigázza v. elhasználja erejét;
tönkreteszi magát
stargać słomę – összetöri v. összenyomja a szalmát
stargać się [1. o zdrowiu, nerwach: ulec
zniszczeniu, osłabieniu; 2. zwichrzyć się,
poplątać
się]
–
összegyűrődni,
összekócolódni, összetörni, összetöri magát;
agyonhajszolja v. elcsigázza v. tönkreteszi
magát
stargować – kialkudni; árban megegyezni
starka [1. polska wódka wyrabiana ze spirytusu
żytniego, poddanego leżakowaniu przez co
najmniej 5 lat; 2. łow. samica ptaków
łownych wodząca młode; 3. w kartach
polskich nazwa dziewiątki żołędnej.] –
üres tölgyfa boroshordóban 10 évig érlelt
vodka (gabonapélinka) fajta; (átv.) Öreg;
öregasszony, vénasszony, banya, nagymama,
öreganya; arg. vén tyúk
staro – öregen, öregesen, idősen
staro wygłądający – öreges
starochrześcijański, -a, -ie [odnoszący się do
wczesnego
chrześcijaństwa]
–
őskeresztény, ókeresztény
starodawny, -a, -e [właściwy dawnym czasom] –
ódon, ó, ősrégi, régi, ősi
starodruk [druk wydany przed 1800 r.] –
ősnyomtatvány
starodrzew [1. las złożony ze starych drzew;
2. stare drzewo] – (erd.) vastagfa, túlkoros
v. megöregedett fa; idős erdőállomány
starokawalerski, -a, -ie – agglegényi, agglegénystarokawalerstwo – agglegényi helyzet v. állapot;
agglegénység
staromiejski, -a, -ie – óvárosi
-
Wersja 01 01 2017
staromodny, -a, -e [1. odpowiadający dawnej
modzie, niemodny; 2. o ludziach: nieidący
z postępem] – régimódi, ódivatú, régi
divatú,
rigidivatú,
divatjamúlt,
ósdi;
konzervatív,
idejétmúlt,
korszerűtlen,
anakronisztikus, avítt; molyrágta, ócska,
elavult, régi, öreg, antik, ódon, ó, ősi, avítt,
avatag, porlepte, ősrégi, divatjamúlt,
korszerűtlen, ókori, archaikus, vén, hajdani,
ásatag, valamikori, letűnt, ezeréves; régies,
régi stílusú, old school, retró
staroobrzędowiec [uczestnik ruchu religijnospołecznego w XVII w. w Rosji; też:
przedstawiciel
grupy
wyznaniowej
powstałej w wyniku tego ruchu] – óhitű
staropanieński, -a, -ie – vénkisasszonyos
staropanieństwo
–
vénkisasszonyoskodás,
vénkiasszonyi állapot
staropolska
gościnność
–
ősi
lengyel
vendégszeretet
staropolski, -a, -ie [dotyczący dawnej Polski] –
ólengyel, őslengyel, régi lengyel
staropolszczyzna
[1. język
staropolski;
2. obyczaje staropolskie] – régi v. ősi
lengyelség, őslengyelség; (nyelv.) ólengyel
staroruski, -a, -ie – régi v. ősi orosz; óorosz,
ősorosz
starorzecze [część dawnego koryta rzeki] –
holtág
starosłowiański, -a, -ie – ószláv, ősszláv
starosłowiańszczyzna [1. język starosłowiański;
2. obyczaje starosłowiańskie] – minden
amiószláv; aminek ószláv jellege van; ószláv
nyelv, irodalom és szokások; a szlávok
őshazája
starosta [1. urzędnik stojący na czele powiatu;
2. osoba kierująca jakąś grupą ludzi; 3. od
XIV w.:
urzędnik
mianowany
i
odwoływany przez monarchę jako
namiestnik prowincji lub ziemi; 4. we
wczesnym
średniowieczu:
naczelnik
wspólnoty terytorialnej wśród plemion
słowiańskich; 5. (Jak czytamy u Zygmunta
Glogera) Od czasów najdawniejszych
Polacy
wyrazem
tym
mianowali
przewódcę,
zwierzchnika
i
osobę
najstarszą urzędem w danem miejscu.
Wacław, król czeski, wezwany przez
Wielkopolan, przybywa z wiosną r. 1300
do Polski, koronuje się w Gnieźnie, a
wyzuwszy Łokietka z jego dziedzin i
powróciwszy do Czech, przez lat pięć
panuje
przez
ustanowionych
w
Wielkopolsce, Małopolsce i na Pomorzu
„starostów”
(capitanei),
czyli
namiestników swoich. Odtąd urząd ten,
przedstawiający władzę wykonawczą i
sądowniczą
monarchy,
zrazu
na
6581
większych, potem na drobniejszych
terytorjach (w starostwach i grodach),
ustalił się w Polsce. Kazimierza Wielkiego
zastępuje w sądach królewskich starosta
tylko w Wielkopolsce. Odtąd mnożą się
jednak starostowie, jako namiestnicy
królewscy, sprawując sądy po grodach,
zbierając podatki dla króla. Gdy
kasztelani i wojewodowie przywodzą
rycerstwu ziemskiemu w polu, starostowie
są jakby zarządcami grodów warownych,
powierzonych, ich sądownictwu. Ludwik,
król polski i węgierski, przyrzekł
Polakom, że nie będzie cudzoziemcom
oddawał starostw i grodów sądowych, a
mianowicie w miejscach, wyraźnie
wskazanych,
między
któremi
są
znaczniejsze miasta, jak np.: Kraków,
Biecz,
Sącz,
Wiślica,
Wojnicz,
Sandomierz, Lublin, Radom, Łęczyca,
Sieradz, Piotrków, Brześć Kujawski,
Kruszwica, Poznań, Kalisz i inne. Jak
wiadomo, panujący książęta i królowie
piastowscy uważani byli pierwej za
właścicieli całego obszaru ziem, wód i
lasów, objętych granicami ich państwa, a
wszystek lud wiejski stanowił ich kmieci i
służbę. Ale już bardzo wcześnie
powstawała w Polsce własność prywatna
czyli szlachecka tym sposobem, że
panujący
rozdawali
chętnie
lub
sprzedawali ziemię rycerstwu, które
stanowiło ich siłę w obronie granic i
niepodległości
kraju.
W
dobie
Piastowskiej z każdym rokiem przybywa
własności prywatnej ziemskiej, a tem
samem obszar królewski i książęcy
zmniejsza się. Gdy pierwotnie własność
rycerska czyli szlachecka stanowiła niby
wyspy wśród morza obszarów książęcych,
to później, w stosunku odwrotnym, dobra
książęce i królewskie stawały się wyspami
wśród obszarów ziemi rycerstwa i
duchowieństwa. W tych to dobrach,
zatrzymanych
stale
na
własność
panującego, królowie i książęta mieli
swoich namiestników czyli starostów, a od
nich dobra i grody im powierzone
nazywano starostwami. Starosta jest
nietylko obrońcą zamku królewskiego,
lecz nadto stróżem spokoju w granicach
swego
starostwa,
gdzie
powinien
powściągać gwałty, karać kradzieże i
rozboje. W tych obrębach władza jego
rozciąga się nietylko na chłopów i
mieszczan, ale i na szlachtę.] – (or)
sztaroszta; (hist) elöljáró; bíró, főbíró; (a
járási közigazgatás vezetője) főszolgabíró; a
cári oroszországban: a parasztközösség
-
Wersja 01 01 2017
legöregebbje, falusi előljáró, falusi bíró; a
régi Csehországban: polgármester; (dawno)
Lengyelországban:
helytartó,
kerületi
kapitány; (lengy) főnök, vezető, előljáró;
(wesele) vőfély; (w szkole) csoportvezető
Starosta, Prokonsul [rzymski naczelnik nad
władzami
prowincji.
Prokonsulem
(starostą) był także Sergiusz Paweł na
wyspie Cypr.] – (lat.) proconsul, prokonzul
(a konzul helyettese); (hist.) római tartomány
helytartója; volt konzul; (bibl.) prokonzul
(magyarul: tiszttartó, helytartó) ]Magasrangú
római tisztviselő, aki mint valamely ún.
szenátusi tartományba kiküldött konzul,
legkevesebb egy évig vezette ott a
közigazgatást. Ilyen prokonzulok voltak
Sergius Paulus Cipruson, és Gallio
Akhájában (ApCsel 13,7; 18,12).]
starosta
genralny
[urząd
ziemski I
Rzeczypospolitej]
–
fő
sztaroszta
(hivatalnok az I. Köztársaság idején)
starosta grodowy [w dawnej Polsce: starosta
sprawujący w imieniu króla władzę
sądowniczą i wykonawczą w grodzie i w
powiecie] – kerületi kapitány; várparancsnok
starosta weselny – násznagy
starostować – a strarosta tisztséget tölteni be
starostwa [(u Zygmunta Glogera) Pierwszy znany
nam lubo bardzo niezupełny spis starostw
w Rzplitej znajduje się w opisie Polski
Marcina Kromera z w. XVI. W oddzielnej
książeczce wyszedł spis wszystkich
starostw za czasów Stanisława Augusta w
Łowiczu.] – (daw) járások; előljáróságok
starostwo [1. godność, władza starosty; 2. urząd,
siedziba starosty; 3. obszar podległy
władzy starosty; 4. w dawnej Polsce:
dobra ziemskie należące do króla,
nadawane
szlachcicowi
dożywotnio;
5. daw. starosta z żoną] – (a starosta
hivatala, hatásköre, tisztsége, körzete v.
területe); járás, megye; (dawno) starosta és
felesége
staroszlachecki, -a, -ie [odnoszący się do dawnej
szlachty] – ősnemesi
starościanka [daw. córka starosty] – (dawno) a
starosta leánya
starościc – (dawno) a starosta fia
starościny [1. forma ż od starosta w zn. 2.;
2. daw. żona starosty] – női előljáró v.
vezető; (dawno) a starosta felesége
starościński, -a, -ie – a strarostára vonatkozó
starość [1. okres życia, kiedy jest się starym;
2. cecha rzeczy starych; 3. jest to okres
życia, który dożyć i przeżyć chcemy, ale
gdy on przychodzi, wtedy mówimy, że on
nam się nie podoba. Nawet Pismo Święte
6582
mówi także, by pamiętać o Stwórcy w
czasie młodości, zanim lata te nadejdą.
Najwięcej należy mówić o tym młodym, bo
oni jeszcze bardzo dużo uczynić mogą,
czego w starości już się zrobić nie da.
Młodzieży należy mówić o tym, by unikali
rzeczy, których popełnienia później będą
żałować. Młodsi nie mogą we wszystkim
rozumieć starszych, bo im trudno wejść w
położenie starszych, dlatego też powinni
słuchać rad Pisma Świętego, które mówi
że czczenie i szanowanie starszych jest
połączone z bojaźnią Boga. Prawdą jest,
że wielu młodszych drwi ze starszych, ale
gdy się sami zestarzeją, czynią to samo i
nawet starszych, których ganili chwalić
zaczynają. U inteligentniejszej młodzieży
pojawia się to ostatnie znacznie wcześniej.
Ze starością należy się pogodzić i nawet
Bogu za nią dziękować, bo ona należy do
darów Boga. Starzy tęsknią za młodością,
nawet starają się wrócić do niej (chociaż
to możliwe jest tylko w wyobraźni).
Mężczyźni zakładają kolorowe muszki
zamiast ciemnych krawatów, nakładają
modne garnitury, farbują sobie włosy, co
także czynią kobiety; może nawet więcej
niż mężczyźni. Starsi ludzie powinni
wiedzieć, że siwy włos nie szpeci, ale zdobi.
Mówi o tym bardzo wyraźnie Pismo
Święte i mądrzy i rozsądni ludzie. Granica
między starością a młodością w życiu
człowieka nie jest określona i nie podaje
jej nawet Pismo Święte. Często lata
starości mogą jeszcze być bardzo owocne.
Bardzo dużo wielkich dzieł powstało w
starszych latach ich autorów. Niektórzy
ewangeliści zaczęli ewangelizować w
chłopięcym wieku, a skończyli dopiero po
''dziewięćdziesiątce'', gdy ich Pan powołał
do Siebie. Sara porodziła Izaaka w
starości. Abraham zmarł syty starości.] –
öregség, öregkor, aggkor; vénség
starość już pochyła ją ku ziemi – a kor már
meghajlította a hátát v. meggörnysztette
starość nie radość, śmierć nie wesele – (közm) az
öregség nem öröm, a halál nem lakodalom
Starościna [1. kobieta kierująca jakąś grupą
ludzi; 2. dawniej: żona starosty; 3. dawna
gra towarzyska] – (daw) női előljáró; a
sztaroszta felesége; (gra) régi társasjáték
staroświecczyzna
[wszystko,
co
jest
staroświeckie, co wyszło z mody, z użycia]
– ódonság, régiség
staroświecki, -a, -ie [1. pochodzący z dawnych
czasów, niemodny; 2. mający przestarzałe
zasady, poglądy; też: właściwy takim
-
Wersja 01 01 2017
ludziom] – régimódi, ódon, öreg,
divatjamúlt
staroświecko – régimódian
staroświeckość – régimódiság, ódonság
starować [1. odliczyć wagę opakowania od
całkowitej wagi towaru; 2. obciążyć szalkę
wagi,
aby
zrównoważyć
ciężar
opakowania; 3. wyregulować wagę tak,
aby
bez
przedmiotu
ważonego
wykazywała równowagę] – tárázni,
kitárázni
starować wagę – mérleget kitárázni v.
kiegyensúlyozni
starowęgierski, -a, -ie [używany, powstały,
dziejący się w dawnych Węgrzech;
pochodzący, wywodzący się z dawnych
Węgier] – ómagyar; ősmagyar; ősi magyar
starowęgierska gościnność – ősi magyar
vendégszeretet
Starowęgierski lament Maryi, Lament Maryi (węg.
Ómagyar
Mária-siralom)
[jeden
z
najstarszych zachowanych tekstów w
języku węgierskim. Napisany ok. roku
1300, odnaleziony został dopiero w roku
1922, w Kodeksie Lowańskim (Dominican
Codex)
w Bibliotece Uniwersytetu
Belgijskiego.
Jego
autorem
był
prawdopodobnie zakonnik dominikański.
Zapisany był bez podziału na strofy i
zajmował 37 linijek. Po podziale obejmuje
13 zwrotek.] – Ómagyar Mária-siralom
egyike legkorábbi nyelvemlékeinknek, az
első fennmaradt magyar nyelvű (és egyben
az első fennmaradt finnugor) vers. A vers a
13. században íródott egy latin vers
átköltéseként és a latin nyelvű Leuveni
Kódexben maradt fenn. 1922-ben fedezték
fel abban az anyagban, amit a Leuveni
Katolikus Egyetem vásárolt egy müncheni
könyvkereskedésben a németek által az I.
világháborúban elpusztított könyvtári anyag
pótlására. Az értékes kódex 1982-ben került
a magyar állam tulajdonába. Szövegemlékről
van szó, az eredeti mű szerzője feltehetőleg
egy domonkos rendi szerzetes, Gotfrid, aki a
párizsi Szent Viktor ágostonos kanonokrendi
apátság helyettes házfőnöke volt, és a 12.
században élt.
Tłumaczenie polskie:
Co żałość, nie znałam.
W żalu-m pogrążona,
Smutkami zgryziona.
Oddziela mój świat
Od Synaczka Żyd –
Od słodkich wesel mych.
Ach, mój słodki paneczku,
Jedyny Synaczku!
Bacz płaczącej matki,
Wyciągnij ją nad smutki!
Oczy mi łzy zakapią,
Pierś mi smutki zatrapią.
Twoje krwi padanie –
Moje tchu omdlewanie.
Ty światło światu,
Ty kwiat kwiatu!
Okrutnieś udręczon ty,
Ćwiekami żeś przebity.
6583
Synku mój, biada mi,
Słodki miodzie!
Marniejesz w urodzie,
Krew ucieka ci w wodzie.
Mój żal się, mój lament się
Na wierzch rozchodzi.
Smutek we wnętrzności mej,
Ty nigdy nie lżej.
Mnie zabieraj, śmierci,
Niech moje żyje
Jedyne paniątko,
A niech świat się boi.
Ach, pewnie Symeona
Słowo się dopełni,
Czuję miecz boleści,
Obiecany ten mi.
Rozstałabym się
Z tobą, gdyby nie
Iżeś tak udręczon,
Synaczku, na śmierć.
Żydzie, twój czyn
Bezprawiem jest,
Bo bez winy
Mój Syn jest.
Nachodząc, bodząc,
Pchając, supłając,
Zabijasz.
Nad Synkiem zlitujcie się,
Dla mnie za to litość nie,
Albo śmierci zmęczeniem
Matkę z miłym jej Synem
Już i razem zabijcie.
(tłumaczenie Mirona Białoszewskiego)
Tekst we współczesnej pisowni węgierskiej:
Volék sirolm tudotlon.
Sirolmol sepedik,
Búol oszuk, epedek.
Választ világumtuul Zsidou fiodumtuul,
Ézes ürümemtüül.
-
Wersja 01 01 2017
Sirou anyá teküncsed,
Búábeleül kinyuhhad!
Szemem künyüel árad,
Én junhum buol fárad.
Te vérüd hullottya
Én junhom olélottya.
Világ világa,
Virágnak virága!
Keserüen kinzatul,
Vos szegekkel veretül.
Uh nekem, én fiom,
Ézes mézüül!
Szegényül szépségüd,
Vírüd hioll viezül.
Sirolmom, fuhászatum Tertetik kiül
Én junhumnok bel bua,
Ki sumha nim hiül
Végy halál engümet,
Eggyedüm íllyen,
Maraggyun urodum,
Kit világ féllyen!
Ó igoz Simeonnok
Bezzeg szovo ére;
Én érzem ez bútürűt,
Kit níha egíre.
Tüüled válnum,
De nüm valállal,
Hul így kinzassál,
Fiom, halállal.
Zsidou, mit tész,
Türvéntelen,
Fiom mert hol
Biüntelen.
Fugva, husztuzva,
Üklelve, ketve
Ülüd.
Kegyüggyetük fiomnok,
Ne légy kegyülm mogomnok,
Ovogy halál kináal,
Anyát ézes fiáal
Egyembelű üllyétük!
starowier, starowierca [zob. staroobrzędowiec] –
óhitű
starowierstwo – óhitűek; óhitűség
starowierstwo polityczne – politikai óhitűség
starowin [wódka gatunkowa wytrawna] – érlelt
ópálinka
starowina [pot. ze współczuciem o starym
człowieku] – szánalmat keltő öreg (ffi v. nő)
starowinka – szánalmat keltő kis öreg
Ó én ézes urodum,
Eggyen igy fiodum!
6584
starozakonny, -a, -e [1. odnoszący się do Starego
Zakonu
(Starego
Testamentu);
2. wyznający judaizm] – ószövetségi; zsidó
starozakonny [wyznawca
judaizmu];
starozakonna – zsidó ffi/nő
starozapustna niedzela [z którą kończy się
odmawianie
słowa
pochwalnego
„Alleluja” w Mszy świętej] – hetvened
vasárnap
starożytni – a régiek, őseink
starożytności – régiségek
starożytność [1. okres dziejów najstarszych
cywilizacji od około 4000 r. p.n.e. do 476 r.
n.e.; 2. przedmioty pochodzące z epoki
starożytnej; 3. starodawność czegoś; 4.
okres w historii Bliskiego Wschodu,
Europy i Afryki Północnej obejmujący
dzieje tych regionów od powstania
pierwszych cywilizacji do politycznego
upadku cesarstwa zachodniorzymskiego w
476 roku] – (okres dziejów) ókor [az
emberiség történelmének az írásbeliség
megjelenésétől a Nyugatrómai Birodalom
bukásáig tartó korszaka. Ezt a korszakot az
őskor előzi meg és a középkor követi. Az
első ismert írásos emlékek a valószínűleg
legrégibb
írásformával,
az
ékírással
készültek i. e. 3500 körül. Ezt tekintjük az
őskor végének és az ókor kezdetének. Az
ókor végének (és a középkor elejének)
meghatározása nem egyértelmű, legtöbb
történelemtudós a Nyugatrómai Birodalom
bukását (476) tartja a fordulópontnak.]; (átv.)
régiség, ódonság, antilevitás
starożytny, -a, -e [1. prastary, starodawny;
2. odnoszący się do starożytności – epoki
historycznej] – ókori, antik
Starówka [najstarsza dzielnica miasta z
zabytkową zabudową] – Óváros
Starsi Zboru [tekst grecki, z którego
przekładano Nowy Testament ma dwa
wyrazy dla tego pojęcia: presbyteros i
episkopos. W funkcji ich oznaczają to
samo. Pierwsza nazwa oznacza raczej
mężczyznę (brata) starszego wiekiem, a
druga urząd (funkcję). Niektóre przekłady
zatrzymały
nazwy
w
oryginalnym
brzmieniu (jako że to wprowadza trochę
więcej tajemniczości i może służyć jako
usprawiedliwienie
dla
szumnej
tytułomanii;
jako
przykład:
tytuł
''pastor'',
który
został
wzięty
z
łacińskiego, a znaczy ''pasterz''. Stąd
mamy znane dziś tytuły: ''prezbiter'' i
''biskup''. W dzisiejszym zastosowaniu są
raczej znakiem nawrotu do wprowadzenia
kasty kapłańskiej. Kasty kapłańskie były
bardzo powszechne wśród starożytnych
-
Wersja 01 01 2017
pogan, ale i dzisiejsze grupy religijne,
nawet chrześcijańskie, nie są od tego
wolne. Zły wpływ kapłaństwa w
starożytnym Egipcie w bardzo udany
sposób przedstawił polski pisarz Bolesław
Prus (1845-1912) w swoim ''Faraonie''.
Najważniejszym i najwyższym tytułem w
zborze chrześcijańskim jest tytuł ''brat'' (i
oczywiście ''siostra''). Tytuły te wskazują
na powinowactwo z samym Chrystusem, o
czym wyraźnie mówi Pismo Święte (Hbr.
2;11); wszystkie inne tytuły wskazują na
wywyższanie się ponad drugich, co nie jest
zgodne
z
świętymi
zasadami
chrześcijaństwa. Walczył z tym złem sam
Pan nasz. ''Starsi'' występują w Biblii w
liczbie mnogiej. Nie ma w Nowym
Testamencie podziału na jednego pasterza
i parafian (albo ''duchownych'' i
''laików''). Starsi zborów mieli w
pierwotnym
chrześcijaństwie
ważne
zadanie.
Musieli
prowadzić
życie
przykładne, być mężami jednej żony,
musieli być gościnni, nie mogli być
nowicjuszami
(niedoświadczonymi
w
wierze) i musieli się znać na nauce
apostolskiej, bo Nowy Testament nie był
wtedy jeszcze napisany. W czasach
Starego Testamentu tzw. starsi byli znani i
specjalne
mieli
zadania,
które
otrzymywali od Boga. Mieli ich także
Moabici, Madianici i Gedeonici.] –
VÉNEK TANÁCSA, PRESBITÉRIUM [1.
Izráel
véneinek
szervezett
tanácsa
Jeruzsálemben (ApCsel 22,5). 2. Presbiter
(vén); a gyülekezet idősebb, tapasztalt tagja
(1Tim 4,14).]
starszawy, -a, -e [pot. niezbyt młody,
podstarzały] – öreges
starszeństwo [bycie starszym od kogoś innego;
też: starszy wiek] – anciennitás (elsőbbség
korban;
rangidősség);
rangidősség;
elsőszülöttség, szeniorátus
starszy, -a, -e – öregebb, idősebb; idős, koros,
(nagyon) agg; régibb; fő-, rangban idősebb;
öregebb ember, az öregebb; feljebbvaló
starsza pani – idős v. idősebb hölgy
starsza siostra – nővér; vkinek a nénje, néne
starsze dzieci dostały książki, a maluchy
słodycze – a nagyobb gyerekek könyveket
kaptak, a kisebbek meg édeséget
starsze klasy – felsőbb osztályok
starszy brat – báty, fivér
starszy człowiek – idős, időskorú ember
starszy inspektor – főfelügyelő
starszy jak mnie – idősebb nálam
starszy kelner – főpincér, fizetőpincér, főúr
6585
starszy mechanik – főgépész
starszy o rok – egy évvel idősebb
starszy obozu – (wojsk) táborfelelős
starszy oficer [oficer w stopniu majora,
podpułkownika lub pułkownika; w
marynarce wojennej: oficer w stopniu
komandora podporucznika, komandora
porucznika lub komandora] – idősebb v.
rangidős tiszt
starszy pan – idősebb úr; (względem dzieci) bácsi
starszy pastuch – számadó juhász
starszy podoficer [podoficer w stopniu sierżanta,
starszego sierżanta, sierżanta sztabowego,
starszego sierżanta sztabowego] – idősebb
altiszt
starszy pan – az öregúr; idősebb úr v. ember; (biz.)
(idősebb ) bácsi, öregúr
starszy rangą – rangidős
starszy redaktor – felelős szerkesztő
starszy referent (st. ref.) – főelőadó (főea.)
starszy sierżant (st. sierż.) – törzsőrmester;
alhadnagy (alhdgy.)
starszy szeregowiec (strzelec) – (wojsk.) őrvezető
(őrv.)
starszy szeregowy [stopień pośredni między
szeregowym a kapralem] – (wojsk.)
őrvezető
starszym należy się uszanowanie – az öregeket
megilleti a tisztelet; az öregeknek tisztelet jár
starszyzna [ludzie stojący na czele grupy osób,
organizacji, plemienia] – főnökség,
vezetőség
staruch [pogard. o starym człowieku] – vénember
staruch – vénasszony, öregasszony
staruszek [1. pot. o starym mężczyźnie; 2. pot. o
ojcu; 3. pot. o starej rzeczy darzonej
sympatią] – öregapó, apóka, apuka, tata;
öregecske (dolog, tárgy, emlék)
staruszka [1. pot. o starej kobiecie; 2. pot. o
matce; 3. pot. o starej rzeczy darzonej
sympatią] – öreganyó, anyóka, öreg néne;
anyuka, mama; öreganya; öregasszony;
vénasszony
staruszka dobrze się zakonserwowała – az öreg
néni jól ápolt maradt
staruszka przeżyła wszystkich krewnych – az
öreganyó túlélte minden rokonát
staruszkowie [pieszcz. o rodzicach] – öregék
staruszkowie siedzieli pod piecem i od czasu do
czasu pogadywali – az öregek (ott) ültek a
kályha mellett és el-elbeszélgettek v. néhanéha elbeszélgettek
start1 [1. rozpoczęcie biegu, wyścigu; 2. miejsce,
w którym zawodnik rozpoczyna bieg,
wyścigi; 3. udział w jakichś zawodach;
-
Wersja 01 01 2017
4. pierwsza faza lotu statku powietrznego;
5. rozpoczęcie pracy w jakimś zawodzie,
podjęcie jakiejś działalności] – (ang.) (sp)
start; rajt, rajthely; startkő; rajtolás; indítás
versenyeknél az induláspillanata, amelyre
szóval, pisztolylövéssel v. zászlóval adnak
jelet
 start lotny [minięcie linii startowej przez
zawodnika rozpędzonego w wyścigu] – repülő
rajt
 start niski [w sprincie: pozycja klęczna, z
której zawodnicy rozpoczynają bieg] –
(térdeplő) rajt; térdelőrajt
 start wysoki [pozycja wykroczna, z której
rozpoczyna się bieg na średnich lub długich
dystansach] – (magas v. álló) start
start!2 [komenda nakazująca zawodnikom
ruszenie z miejsca] – rajt! start! (vezényszó)
start życiowy – (átv.) indulás az életbe
starter [1. sędzia dający sygnał do rozpoczęcia
zawodów sportowych; 2. urządzenie do
uruchamiania
silnika
spalinowego,
maszyny lub urządzenia elektrycznego] –
(ang) starter; (sp) indító (személy), startbíró;
(műsz) önindító
startować [1. rozpoczynać bieg, wyścig lub inną
konkurencję sportową; 2. stawać do
zawodów; 3. o statku latającym lub
pilocie: rozpoczynać lot; 4. rozpoczynać
jakąś działalność] – (ang) startolni; indulni,
rajtolni, elindulni; indítani; (sp) rajtolni;
(biz.) nekiindulni, szedi a lábát; (samolot)
felszállni
startowanie – startolás, rajtolás
startowy, -a, -e – startstarty, -a, -e – kopott, elnyűtt, felborzolt,
feldörzsölt
starty dżins [twarda, ciężka bawełniana tkanina,
z charakterystycznymi prążkami, tkana
splotem diagonalnym. Efekt ten otrzymuje
się
poprzez
ścieranie.
Najczęściej
występuje
w
kolorze
niebieskim.
Wykorzystywany na spodnie (damskie i
męskie) i odzież sportową.] – koptatott
farmeranyag [Erős, nehéz, telt fogású,
jellegzetes bordázottságú, sávolykötésben
készült pamutszövet. Finoman bolyhos
felületét csiszolással állítják elő. A koptatott
farmerszövet legtöbbször kék színű. Női és
férfinadrágok, sportruhák céljára szolgál.]
starty dżins
6586
staruch [pogard. o starym człowieku] – öreg,
öregember; vén, vénember
starucha – öreg, öregasszony; vénasszony, banya;
(közb.) halál
staruszek [1. pot. o starym mężczyźnie; 2. pot. o
ojcu; 3. pot. o starej rzeczy darzonej
sympatią] – öreg, öregember; aggastyán,
apó
staruszka [1. pot. o starej kobiecie; 2. pot. o
matce; 3. pot. o starej rzeczy darzonej
sympatią] – öregasszony, nénike, anyóka,
öreganyám; anyuka; vénasszony
staruszkowie [pieszcz. o rodzicach] – öregék
stary [1. pot. stary mężczyzna; 2. pot. w zwrocie
do dobrego znajomego; 3. pot. szef,
przełożony; 4. pot. ojciec; 5. pot. mąż] –
öreg, agg, idős; atya; főnök; férj
stary, -a, -e [1. mający wiele lat, istniejący od
wielu lat; 2. charakterystyczny dla kogoś,
kto przeżył wiele lat; 3. taki, który ma za
sobą wieloletnie doświadczenie w jakiejś
dziedzinie; 4. istniejący od dawna, mający
długą tradycję; 5. pochodzący z dawnych
czasów i mający wartość historyczną;
6. zniszczony wskutek długiego używania;
7. dawny,
poprzedni,
nieaktualny;
8. znany, trwający od dawna, a mimo to
nietracący
na
aktualności;
9. o
produktach żywnościowych: nieświeży] –
(niemłody) öreg, régi, ó, agg, idős, vén,
öreges; régi, öreg, ó-; régies; elavult, ócska,
ósdi; ódon; régidivatú; antik, ősi, avítt,
avatag
stara baba – vénasszony, banya
stara głowa, rozum pusty – (közm.) öreg fej, üres
ész
stara gwardia – régi gárda (pl. munkatársi); régi
fegyvertársak, veteránok
stara pani – gazdasszony; (tréf.) fenék, ülep
stara panna – vénkisasszony, öreglány, aggszűz
stara piosenka – régi nóta
stare czasy – régi idők
stare druki – ősnyomtatvány
stare drzewo – vén fa
stare i nowe przymierze – Ó- és Újszövetség
Stare i nowe przymierze – rola Prawa W
poprzednim numerze naszego pisma, pisaliśmy
dużo o charakterze Prawa, Sabatu i Bożej łaski.
Teraz skoncentrujemy się na roli Prawa Boga, a
to jest możliwe przez zrozumienie charakteru
starego i nowego przymierza. Generalnie panuje
przekonanie, że stare przymierze to przymierze
Prawa dla Żydów, przymierze litery, a nowe to
przymierze łaski dla wszystkich wierzących,
przymierze ducha. Jeśli jednak mamy trzymać
się zasady; Biblia i tylko Biblia, to koncepcja taka jest
całkowicie nie biblijna.
-
Wersja 01 01 2017
stare kości trzeba rozruszać – az öreg csontokat
meg kell mozgatni
stare lata – öregkor
stare meble to jest jego konik – antik bútor az ő
vesszőparipája
stare miasto – régi város, óváros
Stare Miasto – Óváros (Varsóban)
stare miasto [najstarsza część miasta] – óváros
stare monety – régi érmék
stare porzekadło – régi bölcsesség
stare próchno – (átv.) vénség, vén emberek
stare pudło – (átv.) vén skatulya, csoroszlya
stare rzeczy – ócska holmik, ócskaságok, lim-lom
stare ubranie – használt, régi v. ócska ruha
stare wino – óbor
stare z niego dziwadło – vén különc
stare żelastwo – ócskavas
starej daty – régimódi
stary absolwent – véndiák
stary adres – régi cím
stary ale jary – [öreg de friss] öreg, de fürge v.
még jól bírja magát; fiatalos; öreg ember
nem vén ember
stary, ale krzepki – szívós v. mokány öregember;
öreg, de jól bírja még magát
stary babiarz – vén kujon
stary babsztyl! – vén boszorka v. banya!
stary belfer – öreg, rossz tanító
stary chleb – szikkadt v. ósüttetű kenyér
stary człowiek – öreg ember; öregember, aggastyán
Stary Człowiek * Naturalny człowiek – vén;
időskorú ember, aggastyán
stary gach – vén v. nagy kujon
stary grat – (átv.) vén mamu
stary gruchot – (tréf.) ócskaság; vén mamu, rozoga
öreg
stary grzeszik – öreg bűnös, (átv.) vén róka
stary grzyb v. piernik v. pryk – (öreg gomba ~
vén szivar, öreg szivar) (gúny, tréf) öreg
trotli, vén szivar, öreg mókus, vén sztari, vén
mamu, totyakos (öregember); vén krampusz
stary, jak świat [bardzo stary] – (közm) (öreg,
mint a világ) (olyan) öreg, mint az országút
stary kalendarz – régi naptár
stary kawaler [starszy mężczyzna, który nie
wstąpił w związek małżeński] – agglegény,
öreglegény
stary kawał – régi v. szakállas v. szakállas vicc
stary koń – vén csataló; (átv.) pelyhedző állú
legényke, süvölvény, nagy legény
stary, kupę lat cię nie widziałem! – ezer éve nem
láttalak, öregem!
stary lis – (átv.) vén róka
stary
6587
musi się nagderać – az öregnek
zsémbeskedni v. zsörtölődni kell
stary, kupę lat cię nie widziałem! – ezer éve nem
láttalak, öregem!
stary osioł – átv. vén szamár
stary praktyk – (átv.) öreg róka
stary pryk – vén fecsegő
stary przyjaciel – régi barát v. jóbarát
stary purt [do niczego - np. mężczyzna (obelż.)]
[Teatr Śląski im Stanisława Wyspiańskiego
w Katowicach] – haszontalan, semmirevaló,
semmirekellő ffi
stary reżim – a régi rendszer
stary rok – óév
stary system – régi rendszer v. módszer
Stary Sącz [miasto w woj. małopolskim, w
powiecie nowosądeckim, siedziba gminy
miejsko-wiejskiej Stary Sącz. W latach
1975-1998
miasto
administracyjnie
należało do woj. nowosądeckiego. Jedno z
najstarszych miast w Polsce, uzyskało
prawa miejskie w XIII w. Leży na szlaku
bursztynowym. Stary Sącz zwany jest
potocznie Bryjowem.] – Stary Sącz, ÓSzandec
Stary Świat [Europa, Azja i Afryka] – Óvilág
[kifejezés a Földnek azokat a részeit fedi le,
amelyek Kolumbusz utazásai előtt ismertek
voltak; ide tartozik Európa, Ázsia és Afrika
(együttes nevük: Afro-Eurázsia), és a
környező szigetvilág.]
Stary Testament [zbiór ksiąg religijnych
powstałych między XI a III w. p.n.e.,
stanowiący część Biblii] – Ószövetség v.
Ótestamentum [1. a Biblia első része a
keresztény vallás szerint. Rendszerint négy
részre osztják: törvény, történelem, versek
(vagy bölcsességek) és jövendölések.
Mindegyiket Jézus, a keresztény Újszövetség
főszereplője születése előtt írták. 2. A Biblia
Mózes 1. könyvétől Malakiás próféta
könyvéig terjedő része, 39 könyvet
tartalmaz, mégpedig öt törvénykönyvet
(Tóra); tizenkét történeti könyvet; öt költői
könyvet; öt nagy és tizenkét kis próféta
könyvét; a mai héber Bibliai felosztása más:
öt törvénykönyv, nyolc prófétai könyv és
tizenegy
különböző
könyv
(iratok,
"ketubim"); ez a 24 könyv foglalja magában
a mi ÓSZ-ünk 39 könyvét; az izráeliták
mindezeket a könyveket Istentől ihletettnek,
a hit számára kötelező érvényűnek tartották;
az első század végén zárták le; keletkezési
ideje mintegy ezer esztendőt ölel át.]
Prawo – Tora (Pięcioksiąg Mojżesza)
1. Księga Rodzaju – Bereszit ("Na
początku")
-
Wersja 01 01 2017
2. Księga Wyjścia – Welle szemot ("Oto
imiona")
3. Księga Kapłańska – Wajjikra ("I
zawołał")
4. Księga Liczb – Wajedabber ("I mówił")
a. Bemidmar ("Na pustyni")
5. Księga Powtórzonego Prawa – Elle
Haddewarim ("Oto słowa")
Prorocy – Newiim
6. Księga Jozuego – Jehoszua
7. Księga Sędziów – Szoftim
8. 1-2 Księgi Samuela – Szemuel
9. 1-2 Księgi Królów – Melachim
10. Księga Izajasza – Jeszajahu
11. Księga Jeremiasza – Jiremijahu
12. Księga Ezechiela – Jichzekel
13. Dwunastu Proroków Mniejszych – Trej
Asar (‫)רשע ירת‬
Księga Ozeasza
Księga Joela
Księga Amosa
Księga Abdiasza
Księga Jonasza
Księga Micheasza
Księga Nahuma
Księga Habakuka
Księga Sofoniasza
Księga Aggeusza
Księga Zachariasza
Księga Malachiasza
Pisma – Ketuwim
14. Księga Psalmów – Tehilim
15. Księga Przysłów – Miszlei
16. Księga Hioba – Ijow
17. Pieśń nad pieśniami – Szir Haszirim
18. Księga Rut – Rut
19. Lamentacje Jeremiasza – Eika
20. Księga Koheleta – Kohelet
21. Księga Estery – Ester
22. Księga Daniela – Daniel
23. Księgi Ezdrasza i Nehemiasza – Ezra wu
Nechemia
24. 1-2 Księgi Kronik – Diwrej Hajamim
*
A héber biblia ‫( ך״נת‬Tanakh) (24 könyv)
Mózes öt könyve: – ‫הָרּת‬
‫( ֹו‬Tóra)
1. Mózes első könyve – ‫( ת שיראֵר ית‬B'reshit)
2. Mózes második könyve – ‫( ֵי מָת‬Sh'mot)
3. Mózes harmadik könyve – ‫( ָאררק ֹוירא‬Vayiqra)
4. Mózes negyedik könyve – ‫ָתברדי תֹור‬
(B'midbar)
5. Mózes ötödik könyve – ‫( םי ִ רֹוריד‬D'varim)
A próféták könyvei – ‫( ניִריאר יד‬Nevi'im)
6. Józsué könyve – ָ‫( ייּתֵָֹו ע‬Y'hoshua)
7. A bírák könyve – ‫( ִֵָיְר יד‬Shophtim)
8. Sámuel könyve (I & II) – ‫( ֵי מּואש ש‬Sh'muel)
9. A királyok könyve (I & II) – ‫ימ ֹושָריד‬
(M'lakhim)
10. Ézsaiás próféta könyve – ‫ייֵָ יעיֹוּת‬
(Y'shayahu)
11. Jeremiás próféta könyve – ‫י ירר ימיֹוּת‬
(Yir'mi'yahu)
12. Ezékiel próféta könyve – ‫יי קְֵיקשאש‬
(Y'khezqel)
6588
13. A tizenkét próféta – ‫הי שרי עֵרָ ר‬
I. Hóseás próféta könyve – ‫( ּתֵָש ָע‬Hoshea)
II. Jóel próféta könyve – ‫( יָאש ש‬Yo'el)
III. Ámósz próféta könyve – ‫( עֹומָע‬Amos)
IV. Abdiás próféta könyve – ‫יֹוּתעִָָדי‬
(Ovadyah) – témája Edom pusztulása, amely
emberemlékezet óta Izráel ellensége volt; a
könyv nincs keltezve, valószínűleg Kr. e. a 8.
század végéről való; Aház, júdabeli király
idejéből, amikor Edom és a filiszteusok
szövetkeztek Izráel ellen (19. v.). Felosztása: 1.
ítélethirdetés Edom ellen (1-14. v.) 2. Izráel
helyreállítása az Úrnak napján (15-21. v.).
V. Jónás próféta könyve – ‫( יָנֹוּת‬Yonah)
VI. Mikeás próféta könyve – ‫( מריָֹוּת‬Mikhah)
VII. Náhum próféta könyve – ‫( נֵָּוד‬Nakhum)
VIII. Habakuk próféta könyve – ‫ִֵֵָבּוק‬
(Khavaquq)
IX. Zofóniás próféta könyve – ‫יה ִָנייֹוּת‬
(Ts'phanyah)
X. Haggeus próféta könyve – ‫( ֵָגָי‬Khagai)
XI. Zakariás próféta könyve – ‫ְיָ יָריֹוּת‬
(Z'kharyah)
XII. Malakiás próféta könyve – ‫ָמשיְָרי‬
(Mal'akhi)
Írások – ‫(יד ִיתּוִר‬Ketuvim)
Költői művek – ‫(אמ"ת‬Sifrei Emet)
14. A zsoltárok könyve – ‫( הי רּתִריד‬T'hilim)
15. A példabeszédek könyve – ‫( מרֵי ששי‬Mishlei)
16. Jób könyve – ִָ‫( אר ר‬Iyov)
Öt tekercs – ‫( ֹוֵמשֵ ימׁשרִָת‬Hames megillot)
17. Énekek éneke – ‫ירידֵר יר ּתָיר‬
‫( ר‬Shir
Hashirim)
18. Ruth könyve – ‫( רּות‬Rut)
19. Jeremiás siralmai – ‫( אש יָֹוּת‬Eikhah)
20. A prédikátor könyve – ‫( ק ֶ קּתשקת‬Qohelet)
21. Eszter könyve – ‫( אק עיהש ר‬Esther)
Egyéb írások
22. Dániel próféta könyve – ‫( םֹו נררשאש‬Dani'el)
23. Ezsdrás és Nehémiás könyve – ‫קעְ ֹוירא ני קֵ ימיֹוּת‬
(Ezra Nekhem'ya)
24. A krónikák könyve (I & II) – ‫( םר ִ שירי ָּתרֹומריד‬Divrey
Hayamim)
stary wilk morski – vén tengeri medve
stary wojak – öreg harcos, veterán, hadfi; vén
csáklyás; obsitos, öreg katona
stary wyga; stary wyjadacz – vén róka
stary zakon [Stary Testament, Biblia Hebrajska,
Pisma Hebrajsko-Aramejskie – starsza
część Biblii] – ótestamentum, ószövetség
stary zamek – ódon v. régi vár
starzec (staruszek) [1. człowiek stary; 2. roślina
zielna, krzew lub drzewo występujące na
całej kuli ziemskiej] – aggastyán, öreg,
öregember; vén; vénember; (növ.) aggófű
Starzec (Senecio L.) [rodzaj roślin z rodziny
astrowatych. Jeden z najliczniejszych
gatunkowo – liczy około 1000 gatunków
występujących na całej Ziemi. Liczba
gatunków
zależy
od
ujęcia
taksonomicznego, zmienia sie też, gdyż
nawet obecnie opisywane są nowe gatunki.
-
Wersja 01 01 2017
Gatunkiem typowym jest Senecio vulgaris
L.] – aggófű (Senecio) [a fészkesek
(Asteraceae)
növénycsaládjának
egyik
nemzetsége. Fészekvirágzatuk többnyire
teljesen sárga, csöves és nyelves virágokat is
tartalmaz, a fészkek fürtökbe állnak össze.
Az aggófű a zárvatermők legnagyobb
fajszámú nemzetségei közé tartozik, bár
számos faját sorolták más nemzetségbe, még
így is ezernél több, nagy változatosságot
mutató fajt sorolnak ide; vannak köztük
levél-, szár- és gyökérszukkulensek, évelő,
egyéves és vízinövények, kúszónövények,
cserjék és alacsony növésű fák is. Egyes fajai
természetes biocideket (főleg alkaloidokat)
termelnek, amik elriasztják, vagy akár el is
pusztítják a fogyasztásukkal próbálkozó
állatokat.]; Egynyári cinerária
Gatunki flory Polski:
 starzec bagienny (Senecio paludosus L.)
 starzec błotny (Senecio congestus R. Br.)
DC.)
 starzec cienisty (Senecio umbrosus Waldst. &
Kit. s. s.) – gatunek w Polsce wymarły
długolistny (Senecio papposus
(Rchb.) Less.)
starzec hercyński (Senecio hercynicus
Herborg)
starzec gajowy (Senecio nemorensis L.)
starzec gorczycznikowy, s. gorycznkowy
(Senecio barbaraeifolius (Krock.) Wimm. &
Grab.)
starzec główkowaty (Senecio capitatus
(Wahlenb.) Steud.)
starzec górski (Senecio subalpinum W. D. J.
Koch)
starzec jakubek (Senecio jacobaea L.) Jakabnapi aggófű (Senecio jacobaea)
starzec jajowaty (Senecio ovatus (P. Gaertn.,
B. Mey. & Scherb.) Willd., syn. Senecio
fuchsii C. C. Gmel.)
starzec
karpacki
(Senecio
carpaticus
Herbich)
starzec kraiński (Senecio carniolicus Willd.)
starzec kędzierzawy, s. nadpotokowy
(Senecio crispatus DC., syn.S. rivularis
(Waldst. & Kit.) DC.)
starzec lepki (Senecio viscosus L.)
starzec leśny (Senecio sylvaticus L.) – erdei
aggófű
starzec nadrzeczny (Senecio fluviatillis
Wallr.)
starzec niemiecki (Senecio germanicus
Wallr.)
starzec nierównozębny (Senecio inaquidens
DC.) – efemerofit
starzec polny (Senecio integrifolius (L.)
Clairv.)
 starzec
















 starzec pomarańczowy (Senecio aurantiacus






6589

(Hoppe) Less.)
starzec srebrzysty, s. wąskolistny (Senecio
erucifolius L.)
starzec ukraiński (Senecio ukrainicus
Hordálova)
starzec wielkolistny (Senecio macrophyllus
M. Bieb.)
starzec wiosenny (Senecio vernalis Waldst. &
Kit.) – antropofit zadomowiony
starzec wodny (Senecio aquaticus Hill)
starzec zwyczajny (Senecio vulgaris L.) –
antropofit zadomowiony – közönséges aggófű
Senecio nebrodensis L. – efemerofit
Gatunki uprawiane (wybór):
 starzec bluszczolistny (Senecio macroglossus
DC.)
-
Wersja 01 01 2017
o








 starzec drzewiasty (Senecio arborescens
Steetz)
 starzec mikaniowaty (Senecio mikanioides)
 starzec ozdobny (Senecio elegans L.)
 starzec popielny, s. srebrzysty (Senecio
cineraria DC.) (mrozy popielate) – Hamvaska
(Senecio cineraria) [20-40 cm magas, ezüstös
lombú növény. Teljes napsütést és jó
vízáteresztő képességű talajt szeret.]










 starzec Rowleya (Senecio rowleyanus H.
Jacobsen)
 starzec wielokwiatowy (Senecio grandiflorus
Less.)
 Senecio articulatus (L. f.) Sch. Bip.
 Senecio tamoides DC.
 Senecio viravira Hieron.
A magyar elnevezések a Terra Alapítvány és a
Növénykatalógus oldalairól, valamint a KözépEurópa vadvirága c. könyvből származnak.
 Senecio ampullaceus
 Senecio angulatus L.f.
 Senecio antisanae
 Senecio aquaticus Hill – vízi aggófű
 Senecio arborescens
 Senecio aurantiacus – narancsvörös aggófű
vagy narancsszínű aggófű
 Senecio aureus L. – aranysárga aggófű
o Packera aurea (L.) A. & D. Löve
 Senecio barbertonicus Klatt
 Senecio battiscombei
















Dendrosenecio battiscombei
Senecio brasiliensis (Spreng.) Less.
o Cineraria brasiliensis
Senecio cambrensis
Senecio cineraria
o Cineraria maritima
o Jacobaea maritima
o Othonna maritima
Senecio congestus (R. Br.) DC.
o Cineraria palustris
o Othonna palustris
o Tephroseris palustris
Senecio eboracensis
Senucio erucifolius – keskenylevelű aggófű
Senecio flaccidus Less.
Senecio fuschii – szaracén aggófű
o Senecio nemorensis subsp. fuchsii –
kárpáti aggófű
Senecio gallicus Chaix
Senecio glabellus Poir.
o Packera glabella (Poir) C. Jeffrey
Senecio glaucus L.
Senecio haworthii
Senecio hercynicus – berki aggófű
Senecio integrifolius (L.) Clairv. – mezei
aggófű
Senecio iscoensis
Senecio jacobaea – jakabnapi aggófű
o Szinonim neve: Jacobaea vulgaris
Senecio keniensis
o Dendrosenecio keniensis
Senecio keniodendron
o Dendrosenecio keniodendron
Senecio keniophytum
Senecio kleinia
o Kleinia neriifolia
Senecio lamarckianus
Senecio leucanthemifolius Poir. – lásd még:
tavaszi aggófű
Senecio littoralis
Senecio macroglossus – viaszrepkény
Senecio maritima – tengerparti aggófű
Senecio mikanioides – fokföldi borostyán vagy
szobai repkény
Senecio nemorensis – berki aggófű
o Delairea odorata
Senecio obovatus Muhl.
o Packera obovata (Muhl. ex Willd.)
Senecio ovatus (P. Gaertn., B. Mey. & Scherb.)
Willd. – lilásszárú aggófű
Senecio ovirensis – hosszúlevelű aggófű vagy
havasalji aggófű
Senecio paludosus L. – mocsári aggófű
Senecio patagonicus
Senecio pulcher
Senecio rivularis – csermelyaggófű
 Senecio rowleyanus – zöldborsólevelű aggófű
 Senecio rupestris vagy Senecio rupester – szirti
6590
aggófű
 Senecio sanmarcosensis
 Senecio sarracenicus – patakparti aggófű
 Senecio squalidus – szirti aggófű
 Senecio sylvaticus L. – erdei aggófű
 Senecio umbrosus W. ET K. – nagy aggófű
 Senecio vaginatus
 Senecio vernalis – tavaszi aggófű
 Senecio viscosus – enyves aggófű
 Senecio vulgaris – közönséges aggófű
Korábban a Senecio-hoz tartozott
 Brachyglottis greyi (mint S. greyi)
 Florist's Cineraria, Pericallis × hybrida (mint
S. cruentus)
 Rugelia nudicaulis
Szinonim nevek: A következő nemzetségek
korábban a Senecio-hoz sorolt fajokat
tartalmaznak.
Valószínűleg szinonim nevek:
 Antillanthus B. Nord.
 Barkleyanthus H. Rob. & Brettell
 Brachyglottis J. R. Forst. & G. Forst.
 Canariothamnus B. Nord.
 Dauresia B. Nord. & Pelser
 Dendrophorbium C. Jeffrey
 Dendrosenecio (Hauman ex Hedberg) B. Nord.
 Dorobaea Cass.
 Dresslerothamnus H. Rob.
 Elekmania B. Nord.
 Herreranthus B. Nord.
 Hubertia Bory
 Iocenes B. Nord.
 Jacobaea Mill.
 Lasiocephalus Willd. ex Schltdl.
 Leonis B. Nord.
 Lundinia B. Nord.
 Mesogramma DC.
 Monticalia C. Jeffrey
 Nelsonianthus H. Rob. & Brettell
 Nesampelos B. Nord., nom. inval.
 Oldfeltia B. Nord. & Lundin
 Packera Á. Löve & D. Löve
 Pentacalia Cass.
 Pippenalia McVaugh
 Pittocaulon H. Rob. & Brettell
 Pojarkovia Askerova
 Psacaliopsis H. Rob. & Brettell
 Pseudogynoxys (Greenm.) Cabrera
 Pseudojacobaea (Hook. f.) R. Mathur
 Roldana La Llave
 Sinosenecio B. Nord.
-
Wersja 01 01 2017
 Synotis (C. B. Clarke) C. Jeffrey & Y. L. Chen
 Telanthophora H. Rob. & Brettell
 Tephroseris (Rchb.) Rchb.
 Zemisia B. Nord.
starzec bagienny (Senecio paludosus) – Mocsári
aggófű. (Senecio paludosus L. )
Starzec błotny (Senecio congestus (R. Br.) DC.)
[gatunek rośliny należący do rodziny
astrowatych. Występuje na północy Azji,
Europy oraz Ameryki Północnej. W
Polsce rzadki gatunek rodzimy, występuje
głownie na północy kraju] – Aggófű
(Senecio congestus)
Starzec cyneraria (Cineraria cruenta) – (növ.)
Cineraria cruenta / Senecio cruentus.
(cinerária)
Starzec jakubek (Senecio jacobaea L.) [gatunek
rośliny z rodziny astrowatych. Występuje
w całej Europie, na dużej części Azji oraz
w Afryce Północnej (Algieria, Maroko,
Tunezja). W Polsce jest pospolity.] –
Jakabnapi aggófű (Senecio jacobaea)
starzec leśny (Senecio sylvaticus) – erdei aggófű.
(Senecio sylvaticus)
starzec pochylony laty – hajlottkorú aggastán
Starzec wiosenny (Senecio vernalis) [gatunek
rośliny z rodziny astrowatych. Pochodzi z
6591
Azji i południowo-wschodniej Europy. Do
Polski został przypadkowo zawleczony w
wieku XVIII-XIX. Obecnie występuje w
całej Polsce. Dla gatunków rodzimych
stanowi niewielkie zagrożenie, jednak na
obszarach chronionych powinien być
zwalczany. Na niżu jest rośliną pospolitą,
w górach (występuje tylko na niższych
położeniach) jest rzadszy. Status gatunku
we florze Polski: kenofit .] – Tavaszi
aggófű (Senecio vernalis) [a őszirózsafélék
(Asteraceae) családjának kiterjedt aggófű
(Senecio) nemzetségébe tartozó növényfaj. A
18. századtól kezdve Kelet- és DélkeletEurópából bevándorolt Közép- és ÉszakEurópába, azóta (Magyarországon is)
elterjedt gyomnövénnyé vált. Bolygatott
területek,
szántók
gyomtársulásaiban
csoportosan található meg, többnyire
homokos, vályogos talajon. Bár régóta
Senecio vernalis néven ismert, egy 2008-as
tanulmány a Senecio leucanthemifolius Poir.
alfajaként azonosította.]
Starzec zwyczajny (Senecio vulgaris) [gatunek
rośliny
jednorocznej
z
rodziny
astrowatych. Rodzimy obszar jego
występowania to Europa, znaczna część
Azji i Afryka Północna (Algieria, Libia,
Maroko, Tunezja). Znacznie jednak
powiększył swój zasięg i jako gatunek
zawleczony rozprzestrzenił się w innych
rejonach świata. Jest pospolity na terenie
całej Polski. Prawdopodobnie archeofit.] –
közönséges aggófű v. pihésfű (Senecio
vulgaris) [a fészkesvirágzatúak rendjéhez,
ezen belül a őszirózsafélék családjához
tartozó növényfaj]
starzeć się (starzeję się, -esz się) [1. o ludziach i o
zwierzętach: stawać się starym; 2. o
-
Wersja 01 01 2017
produktach, towarach, materiałach itp.:
tracić cechy świeżości; 3. o utworach,
poglądach,
pojęciach
itp.:
tracić
aktualność; 4. o grupie, populacji: w coraz
większym stopniu składać się z ludzi
starych] – öregedni (öregszik, öregedik);
megöregedni;
kiöregedni;
vénülni;
megvénülni; korosodni
starzejący się – öregedő; korosodó
starzenie przedwczesne [zob. progeria] – idő
előtti öregedés
starzenie się – öregedés, vénülés
starzy i młodzi – apraja nagyja; öregek és fiatalok
starzyzna [1. stare ubranie, stare przedmioty
itp.; 2. to, co jest niewspółczesne,
przestarzałe] – ócskaság, régiség, ócska
holmi, zsibáru, lim-lom
stasować – (ká) összekeverni, megkeverni, keverni
stasować karty – keveri v. megkeveri a kártyát
stasować się – összekeveredni, megkeveredni
stasowanie – (ká) keverés
Staszówka [1. szabla polska ze Staszowa; 2.
szabla
z fabryki
staszowskiej w
Sandomierskiem] – (daw) szablya fajta
stateczek – hajócska; edényke
statecznie – komolyan, higgadtan, meggondoltan,
megfontoltan, nyugodtan
statecznieć
–
lehiggadni,
megkomolyodni,
megfontollát válni
statecznik [nieruchoma część usterzenia statku
powietrznego
przeznaczona
do
zwiększania jego stateczności w czasie
lotu] – (elav.) higgadt ember; (műsz.)
stabilizátor, kiegyenlítő szerkezet; (rep.)
vezérsík,
egyensúlyozó
[(brzechwa)
nieruchoma
powierzchnia
usterzenia
samolotu, rakiety lub pocisku rakietowego.
Wyróżnia się stateczniki poziome i pionowe.
Wykorzystywane do stabilizowania lotu]
statecznik pionowy – függőleges irányfelület
statecznik poziomy – vízszintes irányfelület
stateczność
–
komolyság,
higgadtság,
meggondoltság,
megfontoltság,
kiegyensúlyozottság; stabilitás
stateczny, -a, -e [1. zrównoważony, poważny i
odpowiedzialny; też: świadczący o takich
cechach; 2. o łodzi, samolocie itp.: mający
zdolność samoczynnego odzyskiwania
równowagi po jej utracie; 3. zachowujący
swoje położenie mimo działających nań
sił] – higgadt, meggondolt, nyugodt, komoly,
érett,
kiegyensúlyozott;
(niezłomny)
állhatatos; stabil
stateczny małżonek – komoly, kiegyensúlyozott
férj
Stateful Packet Inspection (Stateful Firewall)
[funkcja sprzętowych zapór sieciowych
zwiększająca bezpieczeństwo w sieci LAN]
– (informatika) SPI tűzfal
1
statek , okret [duży obiekt pływający,
przeznaczony do przewozu ludzi i
ładunków] – hajó
6592
statek atomowy [statek, którego silnik zasilany
jest parą otrzymywaną z reakcji jądrowej]
– atommeghajtású hajó (pl. tengeri jégtörő
hajó)
statek cysternowy – tartályhajó
statek dalekomorski – nyílttengeri hajó, óceánjáró
hajó
statek drobnicowy [zob. drobnicowiec] – darabáru
szállítására szolgáló hajó
statek flagowy [reprezentacyjny statek danej
floty] – zászlós hajó
statek frachtowy [zob. frachtowiec] – teherhajó
statek gubi się we mgle – a hajó eltűnik a ködben
statek handlowy – kereskedelmi hajó
statek holowniczy – vontatóhajó
statek hydrograficzny [statek służący do
dokonywania pomiarów głębokości mórz]
– hidrográfiai hajó
statek idzie na dno – a hajó elsüllyed
statek jednomotorowy – egymotoros hajó
statek kablowy [zob. kablowiec] – kábelfektető
hajó
statek kabotażowy – parti hajó
statek kołowy – lapátkerekes hajó
statek kontenerowy [zob. kontenerowiec] –
konténer szállító hajó; konténerhajó
statek kosmiczny [pojazd przystosowany do
lotów kosmicznych] – űrhajó
-
Wersja 01 01 2017
statek kupiecki – kereskedelmi hajó
statek latarniowy [zob. latarniowiec] –
világítóhajó
statek liniowy [zob. liniowiec: statek pasażerski
lub towarowy kursujący regularnie na
określonej trasie] – sorhajó, csatahajó;
menetrend szerinti hajójárat
statek matka [duży statek zaopatrujący na
pełnym morzu jednostkę mniejszą w
paliwo, żywność itp.] – anyahajó
statek morski – tengeri hajó
statek motorowy (m/s) – motoros hajó
statek napowietrzny – léghajó
statek odpłynął od brzegu – a hajó elindult a
parttól
statek parowy (s/s) [Clermont - pierwszy statek
parowy, skonstruowany przez Roberta
Fultona (Stany Zjednoczone) w 1807
roku] – gőzhajó
statek pasarżerski – személyszállító v. utasszállító
hajó
statek pełnomorskie – nyílttengeri hajó, óceánjáró
hajó
statek piracki – kalózhajó
statek płynie do portu – a hajó a kikötőbe tart
statek pływający – úszó hajó
statek pocztowy – postahajó
statek powietrzny [pojazd latający, który może
się poruszać lub utrzymywać w
atmosferze] – léghajó, vitorlázó repülőgép
Statek powietrzny to urządzenie zdolne do
unoszenia się w atmosferze na skutek
oddziaływania
powietrza
innego
niż
oddziaływanie powietrza odbitego od podłoża
(zgodnie z definicją legalną z ustawy — Prawo
lotnicze). Ze względu na sposób unoszenia się
w powietrzu statki powietrzne dzieli się na
aerostaty (lżejsze od powietrza) i aerodyny
(cięższe od powietrza).
Podstawowe rodzaje statków powietrznych:


aerodyny:
o latawiec: sárkányrepülő
o
lotnia (sárkányrepülő, ejtőernyő), motolotnia
(motoros sárkányrepülő), paralotnia
(ejtőernyő)
o
o
samolot: repülőgép
skrzydłowiec (ornitopter): madár alakú
repülőszerkezet
o
o
o
szybowiec: vitorlázó repülőgép
spadochron: ejtőernyő
śmigłowiec (helikopter): helikopter
aerostaty:
o balon: hőlégbalon
o sterowiec: léghajó (szivar alakú)
statek promowy [zob. promowiec: statek do
przewozu ładunków w kontenerach oraz
pojazdów] – promoveált v. szállító hajó
6593
statek przetwórnia – feldolgozóhajó
statek rybacki [statek wodny o długości
(umownie przyjętej) powyżej 24 m
przeznaczony do połowu ryb lub innych
zwierząt
wodnych.
W
niektórych
wypadkach statek rybacki może również
zajmować się przetwarzaniem złowionych
zwierząt.] – halászhajó
statek spacerowy – sétahajó
statek stoi na kotwicy – a hajó horgonyoz v. le van
horgonyozva
statek szkolny – iskolahajó
statek śrubowy – csavargőzös
"Delta Queen"
statek towarowy – teherhajó
statek transportowy towarowy – áruszállító hajó
statek wojenny – hadihajó
statek wpłynął na mieliznę – a hajó zátonyra futott
statek wpływa do portu – a hajó befut a kikötőbe
statek wycieczkowy – kirándulóhajó
statek wypływa na wody – a hajó vízre fut
statek wypływa z portu – a hajó kifut a kikötőből
statek zawija do portu – a hajó befut a kikötőbe
statek został przedziurawiony – a hajó léket
kapott
statek żaglowy – vitorláshajó; parti hajó
statek żeglugi przybrzeżnej – partmenti hajó
statek2 – edény
statek3 – (átv.) komolyság, méltóság
Stater [1. pieniądz grecki, wartości około 30 zł. 2.
srebrna moneta grecka o wartości 4
drahm (zob.)] – (gör.) Sztátér (Mt. 17:27.)
[mint a semita sékel (Siklus) szó fordítása
első sorban súlyt jelent (súlydarab), aztán a
görögök legrégibb pénzegysége. Értéke és
súlya különböző. Ismertek. Az eginai ezüst
Sz., 12,4 g. súlyu s körülbelül 2,6 kor.
értékü, van benne 2 drachma; ez a pénz
hosszabb ideig forgott Görögország nagyobb
részében. Az eubeai könnyebb sztatér, 8,5 g.
súlyu, erre vezethető vissza a korintusi
sztatér 3 és az attikai sztatér 2 drachmával,
amiért didrachmonnak is nevezték. Ehhez
közel állt a persa arany sztatér (daricus).]
-
Wersja 01 01 2017
statera [(u Zygmunta Glogera) Tak u nas w
dawnych
czasach
zwano
bezmian,
przezmian, do ważenia niewielkich
ciężarów używany. Samuel Twardowski w
Miscelaneach (wyd. kaliskie z r. 1681)
pisze: „Zważyła ich fortuna staterą równą”.]
– (daw) rugós kézi mérleg
Static Random-Access Memory {rzecz.}; (też:
SRAM); statyczna pamięć operacyjna {f.}
[komp.] [zł.] – statikus RAM (SRAM)
Statistical
multiplexing
(statystyczne
multipleksowanie) [Polega na dzieleniu
pojedynczego obwodu na wiele połączeń w
oparciu
o
schemat
współdzielenia
dostępnej szerokości pasma.] – (ang.)
Statistical multiplexing - statisztikus
nyalábolás
1
statki [Niektóre luźne wiadomości o budowie
statków wodnych na rzekach naszych
zebrał J. Kołaczkowski (ob. „Wiadomości,
tyczące się przemysłu i sztuki w dawnej
Polsce”, str. 522).] – hajók
statki2 [daw. naczynia kuchenne] – (naczynia)
edény, konyhaedény
statki kuchenne – konyhaedény, konyhaedények
statki kursują po Wiśle – hajók járnak v.
közlekednek a Visztulán
statkować się – lehiggadni, megnyugodni,
kiegyensúlyozódni
statkować się w tak młodym wieku – oly fiatalon
lehiggadni
statolit [1. u niektórych zwierząt: część składowa
narządu zmysłu równowagi; 2. statolit,
otolit, kamyczek błędnikowy: występująca
u niektórych kręgowców i bezkręgowców
grudka fosforanu lub węglanu wapnia.
Stanowi element składowy narządu
zmysłu słuchu i zmysłu równowagi
(narząd otolitowy).] – otolit v. otolyth;
fülkő
stator [nieruchoma część maszyny elektrycznej]
– (lat) sztator, (vill.) állórész
statoryczny, -a, -e – lassú, magyarázatokkal ellátott
statoryczne czytanie – lassú, magyarázatokkal
fűszerezett olvasás
Statoskop (od gr. statós stały + skopein oglądać)
[w lotnictwie: przyrząd pokładowy,
dokładniej
barometr,
oparty
konstrukcyjnie na aneroidzie, rejestrujący
małe wahania ciśnienia, służący do
monitorowania małych zmian wysokości
lotu.] – (gör) sztatoszkóp; magasságmérő
statua [rzeźba przedstawiająca postać ludzką] –
szobor
6594
statua
statuetka – szobrocska, kis szobor, kisplasztika
statuować [ustanawiać przepis lub prawo] –
(lat.) statuálni; felállítani; példát statuálni;
példát mutatni
status [1. stan prawny jakiejś osoby, instytucji
lub organizacji; 2. pozycja społeczna i
zawodowa jakiejś osoby lub grupy;
3. funkcja, ranga lub znaczenie czegoś] –
(lat) státus; állapot, helyzet; a kinevezett
alkalmazottak, munkatársak állománya,
létszáma; állás, álláshely
status confessionis (łac.) - (lat.) status
confessionis; hitbeli döntést igénylő állapot
status exaltationis (stan wywyższenia) [stan
wywyższenia Chrystusa] – (lat) status
exaltationis; a megdicsőülés állapota Jézus
Krisztus személyében
status exinanitionis (stanem poniżenia) - (lat)
status exinanitionis; a megalázottság állapota
Jézus Krisztus személyében
status nascendi [nietrwały stan substancji
gazowej w momencie jej powstawania] – a
gázfázist megelőző állapot
status quo [stan prawny lub polityczny istniejący
w danej chwili] – (lat.) status quo;
megelőző, a korábbi pillanatnak, helyzetnek
megfelelő
állapot;
"az
az
állapot,
amelyben...", vagyis egy adott időpontban
fennálló állapot
status quo ante [stan prawny lub polityczny
istniejący poprzednio, przed zmianami] –
-
Wersja 01 01 2017
(lat.) status quo ante; megelőző, a korábbi
helyzetnek megfelelő v. a változást megelőző
állapot; az előbbi állapot
statut [zbiór przepisów określających strukturę,
zadania i sposób działania instytucji lub
organizacji] – (lat) statútum; (ustawa
stowarzyszenia) alapszabály, alapszabályok,
alapszabályzat,
alapokmány;
működési
szabályzat,
szervezeti
szabályzat;
szabályrendelet
Statut Litewski [1. 6 grudnia 1522 r. - w Wilnie
po
skardze
goniądzkiej
szlachty
dotyczącej bezprawnego zmuszania ich
przez zmarłego Mikołaja Radziwiłła do
niezwyczajnych służb i opłat pieniężnych,
król polski Zygmunt Stary nakazuje
spadkobiercom, aby nie czynili szlachcie
goniądzkiej żadnych krzywd do czasu
rozstrzygnięcia skargi. 2. (Jak czytamy u
Zygmunta Glogera) Król Zygmunt I w r.
1522 dnia 6 grudnia ogłosił w Wilnie
edykt, w którym oświadcza, że ponieważ
dotąd w Wielkiem Księstwie Litewskiem
bez statutów pisanych odbywały się sądy,
a sprawiedliwość tylko podług rozumu,
sumienia i widzenia sędziów była
wymierzaną, przeto stanowi, iż odtąd
jednem prawem pisanem duchowni i
szlachta sądzić się mają. Był to pierwszy
zbiór praw dawniej uchwalonych i starych
zwyczajów
litewskich
czyli
praw
zwyczajowych, a król, dbały o dobro
narodu, aby prawo tem prędzej i łatwiej
do
wiadomości
każdego
doszło,
zapowiada, że nowy ten zbiór w licznych
egzemplarzach „wydrukować rozkazał”.
Że jednak zaszła potrzeba zmian i
dopełnień, statut Litewski nie został
wówczas wydrukowany. Przerabiany i
poprawiany pod kierunkiem kanclerza
Alberta Gasztołda, jednomyślnie przez
Stany litewskie przyjęty, otrzymał sankcję
królewską i moc obowiązującą od dnia 1
stycznia 1530 r. Zbiór ten znany pod
nazwą Starego Statutu, napisany po
rusińsku w narzeczu krzywiczańskiem,
tegoż roku przetłómaczony został z
rozkazu Zygmunta I na język łaciński, a w
r. 1532 na polski.] – Litván Szabályzat [A
Litván
Nagyfejedelemség
Európa
jelentékeny részére terjedt ki a Baltitengertől a Fekete-tengerig. A litván
nemesség, városlakók és parasztok 1386-ban
tértek át a kereszténységre, azután, hogy
Litvánia nagyfejedelmét, Jagellót (Jogaila)
1386. február 2-án lengyel királlyá
koronázták. Litvánia és Lengyelország
perszonálunióban egyesültek. A szoros
együttműködésben harcoló lengyel és litván
6595
hadsereg legyőzte a Német Lovagrendet
1410-ben a grünwaldi csatában, a középkori
Európa legnagyobb csatájában. A centralizált
Moszkvai Nagyfejedelemség növekvő ereje
miatt 1569-ben Litvánia és Lengyelország
egyesült
a
Lengyel–Litván
Államszövetségben. Az államszövetség
tagjaként Litvánia megőrizte intézményeit,
beleértve önálló hadseregét, pénzét és
jogrendszerét. Ekkortól kezdve Litvániából
sok zsidó menekült tengerentúlra az
üldözések elől és tevékenységük korlátozása
miatt.]
statut spółki – társasági alapszabály
statut spółki akcyjnej – részvénytársaság
alapszabályzata
Wiślica
Statut Wiślicki [1. Kazimierz Wielki dokonał
kodyfikacji ujednolicenia i spisania praw
w Polsce. Wydał on 2 odrębne statuty: dla
Małopolski – statut Wiślicki; 2. Statuty
wiślicko-piotrkowskie,
pierwsze
kodyfikacje prawa zwyczajowego w
Polsce. W latach 1346 – 1347 z polecenia
Kazimierza Wielkiego wykonana została
kodyfikacja praw w postaci statutów
wiślicko – piotrkowskich. Było to
wydarzenie ogromnej wagi. Statuty
tworzyły
system
norm
prawnych,
zapobiegających
różnego
rodzaju
nadużyciom. 3. kodyfikacja prawa
zwyczajowago
dokonana
przez
Kazimierza Wielkiego dla Małopolski; 4.
Został wydany na wiecu ustawodawczym
w Wiślicy, później niż statut wielkopolski,
najpóźniej w 1362 roku. Liczył około 59
artykułów. Była to właściwie ustawa
zmieniająca prawo zwyczajowe. 5.
Pierwotne prawa polskie nie były
napisane, ani narzucone narodowi, ale
były prawami zwyczaju. Ponieważ Polska
Piastowska składała się z wielu ziem i
księstw, mających różnolite warunki bytu
i rozwoju, zatem każda ziemia wytwarzała
sobie zwyczaje prawne nieco różne. Były
tedy
zwyczaje
ziemi
krakowskiej,
łęczyckiej, ziem mazowieckich i t. d., a
stąd były i owe różnice statutów
-
Wersja 01 01 2017
wielkopolskich i małopolskich, które
obrazowo wykazał Szajnocha we wstępie
do dzieła swego „Jadwiga i Jagiełło”.] –
Nagy Kázmér 1347-ben, Wislicában kiadott
statútuma (a lengyel szokásjog írásba
foglalása)
statutowo – alapszabályok szerint v. értelmében
statutowy, -a, -e – statutum-; alapszabályzattal
összefüggő, szabályrendeleti
statuty (łac. statuere - ustanawiać) [przepisy
uzupełniające (zob. reguła zakonna,
konstytucje), ustanowione przez zakon,
odnawiane
i
przystosowywane
do
wymagań miejsca i czasu. Odnosić się
mogą do całego zakonu (statuty generalne)
lub prowincji (statuty prowincjalne) po
zatwierdzeniu przez Radę generalną.] –
statútumok (lat. statuere - alapít) [kiegészítő
előírások (lásd szerzetesi regula, konstitúciók),
a rend által az idő és a hely követelményeinek
megfelelően kidolgozott újítások. A Generális
Tanács jóváhagyásával vonatkozhat az egész
rendre (generális statútumok), vagy a
provinciára (provinciális statútumok) is.]
Statuty Kazimierza Wielkiego [zbiory praw
wydane przez Kazimierza III Wielkiego,
króla Polski. Jedyna kodyfikacja prawa
sądowego o znacznym zakresie w Polsce
za panowania dynastii piastowskiej.] –
(hist.) Nagy Kázmér lengyel király
statútumai v. szabályzatai
Statuty litewskie [określenie kodyfikacji z
zakresu prawa cywilnego, karnego,
procesowego i w części publicznego
wydanych w 1529, 1566 i 1588 w Wielkim
Księstwie Litewskim.] – Litván ediktuúmok
statycznie – sztatikusan, sztatikailag
statyczność – sztatika, statika
statyczny, -a, -e [1. nieulegający zmianom lub
będący w bezruchu; 2. będący w stanie
równowagi lub dobrze utrzymujący
równowagę; 3. dotyczący statyki – nauki o
równowadze ciał] – (lat.) sztatikus, statikus;
(fiz) a statikával kapcsolatpos, rá vonatkozó;
statikai
statyka [1. nauka badająca prawa równowagi
ciał
poddanych
działaniu
sił;
2. równowaga lub brak ruchu] – (gör)
statika, sztatika; (fiz) a fizikának a testek
erőhatás alatti egyensúlyával, az egyensúly
feltételeivel foglalkozó ága; nyugalmi állapot
v. egyensúly; egyensúlytan
statysta [1. osoba występująca w filmie lub
sztuce teatralnej w podrzędnej roli w
scenach zbiorowych; 2. osoba niebiorąca
udziału w jakichś zdarzeniach, będąca
jedynie ich biernym obserwatorem;
3. daw. mąż stanu, polityk] – (lat) statiszta
6596
(ffi); (szính) szöveg nélküli mellékszerepet
játszó egyén; néma szereplő; tömegszereplő;
(átv.) passzív szerepet játszó, jelentéktelen
személy; (dawno) férj, politikus, diplomata,
államférfi
statysta filmowy – filmstatiszta
statystka – női statiszta
statystować [brać udział w sztukach teatralnych
lub w filmie jako statysta] – (lat)
statisztálni; néma szerepeket játszani,
színpadi tömegjelenetekben szerepelni; (átv.)
csak nézőként, tétlen szereplőként venni
részt vmiben
statystycznie – statisztikailag
statystyczny, -a, -e [1. dotyczący statystyki;
2. taki, którego cechy wynikają z badań i
zestawień większej liczby danych] – (lat.)
statisztikai
(stat.);
a
statisztikával
kapcsolatos, rá vonatkozó
Statystyczna Kontrola Procesu (SKP, ang.
Statistical
Process
Control,
SPC)
[statystyczna
metoda
zarządzania
jakością, wykorzystująca tak zwane karty
kontrolne Shewhart'a.] – SPC Statistical
Process
Control;
Statisztikai
folyamatszabályozás [a termék minőségi
tulajdonságainak
változékonyságát
tanulmányozza]
statystyczny numer identyfikacyjny – statisztikai
számjel
statystyczny współczynnik pochłaniania –
statisztikus hangelnyelési fok
statystyk – statisztikus
statystyka
[1. nauka
zajmująca
się
analizowaniem i liczbowym opisem
zjawisk masowych; 2. zbiory informacji
liczbowych dotyczących jakichś zjawisk] –
(lat.) statisztika (stat.); a társadalom és a
nemzetgazdaság fejlődésében mutatkozó
mennyiségi változásokkal foglalkozó és a
mennyiségi megfigyeléseket tudományos és
gyakorlati célok érdekében feldolgozó
tudomány; tömegjelenségek mennyiségi
összeállítása, csoportosítása és nyilvántartása
statystyka bankowa – bankstatisztika
statystyka branżowa – ágazati statisztika
statystyka ekonomiczna – gazdasági statisztika
statystyka finansów – pénzügyi statisztika
statystyka gospodarcza – gazdasági statisztika
statystyka handlu – kereskedelmi statisztika
statystyka inwestycyji – beruházási statisztika
statystyka kryminalna – kriminálstatisztika [az
igazságügyi statisztikának az az ága, amely a
bűnözésre mint társadalmi tömegjelenségre,
és a bűnözéssel foglalkozó állami szervekre
vonatkozó
adatok
gyűjtésével,
-
Wersja 01 01 2017
rendszerezésével,
feldolgozásával
és
elemzésével foglalkozik]
statystyka ludności – népesség-statisztika
statystyka ludnościowa – népesedési v.
népmozgalmi statisztika
statystyka matematyczna [dział matematyki
stosowanej zajmujący się metodami
wnioskowania o populacji na podstawie
losowych prób z tej populacji] –
matematikai statisztika
statystyka międzynarodowa – nemzetközi
statisztika
statystyka państwowa – állami statisztika
statystyka płac – bérstatisztika
statystyka podatkowa – adóstatisztika
statystyka pracy – munkaügyi statisztika
statystyka przemysłu – iparstatisztika
statystyka rolnicza – mezőgazdasági statisztika
statyw [podstawa służąca do ustawiania różnych
aparatów] – (lat-ném) statív; háromlábú
állvány; fényképező állvány, állvány
statyw hidrauliczny – hidraulikus emelő v. állvány
statyw mikrofonowy – mikrofonállvány
stauropigia [w Kościele prawosławnym: klasztor
lub inna instytucja zależna bezpośrednio
od patriarchy lub synodu] – (görögkeleti
exempt kolostor)
1
staw [zbiornik wodny] – tó, tavacska
staw2 [(łac. articulationes) ruchome połączenie
między
składnikami
szkieletu
(zewnętrznego lub wewnętrznego). Stawy
występują u stanowogów (Arthropoda)
oraz kręgowców (Vertebrata). U tych
ostatnich stawy są określane, ze względu
na specyficzną budowę, jako połączenia
maziowe (juncturae synoviales). W
stawach (tak jak w łożyskach wielu
maszyn) największym problemem jest
tarcie i dlatego powierzchnie stawowe
pokryte są bardzo odporną na ścieranie
chrząstką szklistą] –
(anat) izület
(articulatio); (csontrendszeré) íz
staw barkowy – vállizület
staw biodrowy – csípőizület
staw dla kaczek – kacsaúsztató
staw kolanowy – térdizület
staw łokciowy [w anatomii człowieka staw
łokciowy (łac. articulatio cubiti) jest
stawem łączący ramię z przedramieniem]
– könyökcsukló, könyökizület
staw napiąstkowy – kézcsukló, kéztő
staw narybkowy – halastó
staw ramienny – vállizület
staw rybny – halastó
6597
staw skroniowo-żuchwowy, SSŻ (łac. articulatio
temporomandibularis) [jest dwupiętrowym,
kulistym
i
symetrycznym
stawem
twarzoczaszki,
jedynym
sprzężonym
czynnościowo w organizmie człowieka.
Staw leży ku przodowi od ujścia przewodu
słuchowego zewnętrznego i zewnętrznie
osłonięty jest przez łuk jarzmowy.] –
állkapocsízület
(Articulatio
temporomandibularis) [a koponya egyetlen
valódi ízülete, mely az állkapcsot a
koponyához rögzíti, ugyanakkor lehetővé
teszi az állkapocs elmozdulását. Páros
tojásízület, funkcionálisan a két ízület
működési egységet alkot. Anatómiailag
korlátolt
szabadízületnek,
ginglimoartroidának tekintik. Mivel a két ízület között
egy csont található, valamely mozgás során
mindkettőben létrejön egy elmozdulás.]
staw żuchowy – halántékizület
Stawa [znak nawigacyjny lub sygnalizacyjny
umieszczony na brzegu lub w morzu w
sposób stały, tzn. wbity w dno bez użycia
kotwicy.] – tengeri navigációs irányjelző a
pertvonalon
Stawa Młyny [stawa (znak nawigacyjny) w
kształcie wiatraka, usytuowana na końcu
Falochronu Zachodniego w Świnoujściu,
przy ujściu Świny do Bałtyku.] – tengeri
irányjelző Świnoujsciében (kis fehér
szélmalommal)
stawać (staje) [zob. stanąć] – (przestawać) állni,
megállni; ráállni; (na dłuższy czas)
megállapodni; (przy kim) kiállni, kitartani
(vki mellett)
stawać a. stanąć dęba – (o koniu) felágaskodni
stawać komu na drodze – vkinek az útját állni
stawać (komuś) na drodze – útjában állni (vkinek)
stawać a. stanąć na tylnych nogach –
felágaskodni
stawać okoniem – (átv.) éles v. szöges ellentétben
állni vkivel
stawać słupka – cöveket ütni (hátsólábon ülni)
stawać w płomieniach – lángokban állni
stawać w poprzek czemu – keresztben áll vminek
stawać wszysko na jedną kartę – mindent egy
lapra tesz fel
stawać się – (kim/czym) válni, lenni (vkivé/vmivé)
stawiacz
min
[okręt
przeznaczony
do
umieszczania min w morzu] – aknatelepítő
hajó [a legtöbb elavult, ósdi cirkálót, amely
elkerülte
a
lebontást,
megfosztották
fegyvereitől és víziakna-telepítési célok
szerint módosították, hogy eképp védje
tovább az ország vizeit. Az aknatelepítő hajó
vízi aknákat és tengeralattjáró hálókat
telepíthet és takaríthat el.]
-
Wersja 01 01 2017
stawiać ― stawić (stawię) [1. umieszczać gdzieś
jakąś rzecz, ustawiać gdzieś kogoś lub coś;
2. nadawać lub przywracać komuś lub
czemuś pozycję pionową; 3. budować,
wznosić coś; 4. występować z czymś,
proponować, formułować coś; 5. wykładać
pewną sumę pieniędzy jako stawkę w grze
hazardowej; 6. pot. fundować komuś
poczęstunek w restauracji, bilet do kina
itp.; 7. pot. umieszczać na kuchni, nad
ogniem itp. naczynie z jakąś zawartością
przeznaczoną do gotowania] – állítani,
felállítani, odatenni, helyezni, odaállítani,
ráállítani, felállítani; felrakni, felhelyezni,
feltenni, alkalmazni; (átv.) feltenni, fogadni,
tenni vmire, kirakni; rendelni, feltálalni,
hozatni; ajánlani, előterjeszteni; javasolni;
emelni, állítani, felállítani, építeni; ellenállni,
ellenállást fejteni ki, ellenszegülni; (gallért)
felgyűrni
stawiać bańki [umieszczać bańki na ciele
chorego w celach leczniczych] –
köpölyözni, megköpölyözni
stawiać barykady – utcai torlaszokat v.
barrikádokat emelni
stawiać coś na stole – az asztalra tenni v. helyezni
vmit
stawiać a. stawić czoło (komu/czemu) – dacolni,
szembefordulni,
szembeszállni
(vkivel/vmivel)
stawiać daremny opór – hiábavaló ellenállást
tanúsítani v. fejteni ki
stawiać diagnozę – betegséget felismerni;
diagnózist megállapítani
stawiać dom – házat építeni
stawiać hipotezę – felállítani a hipotézist
stawiać horoskop – horoszkópot készíteni v.
állítani fel vkinek; jövendölni, jósolni
stawiać jazy – gátakat emelni v. építeni
stawiać kabałę – kártyát vetni, kártyából jósolni
stawiać kandydaturę – (tisztségre) jelölni;
megejteni v. bejelenteni a jelölést
stawiać karty – kártyát vetni
stawiać kogo na nogi – talpra v. lábra állítani vkit;
újra embert faragni v. csinálni vkiből
stawiać kogo na równi ze sobą – ugyanolyannak
tart vkit; egyenlőnek tart vkit magával
stawiać kogoś w położeniu – olyan helyzetbe
hozni v. sodorni vkit
stawiać kolejkę – fizetni egy kört
stawiać komu litr – meghívni vkit (egy liter) italra
stawiać komu pijawki – piócát rakni vkire
stawiać komu pytanie – feltenni vkinek a kérdést
stawiać komu wymagania – követelményeket
támasztani vkivel szemben
6598
stawiać komuś – állja a számlát
stawiać komuś horoskop – horoszkópot felállítani
v. készíteni vkinek
stawiać komuś wymagania – követelményeket
támasztani vkivel szemben
stawiać kropkę nad i – (átv.) i-re pontot tenni;
befejezni vmit
stawiać na jedną kartę – (átv.) mindent egy lapra
feltenni; egy kártyára tenni
stawiać na kogoś/coś – tenni vkire/vmire
stawać a. stanąć na nogi – talpra állni
stawiać opór – ellenállni, ellenállást tanúsítani v.
fejteni ki
stawiać pasjansa – (ká) passziánszt rakni,
passziánszozni
stawiać pierwsze kroki – (átv.) megtenni az első
lépéseket
stawiać pijawki – nadályokat, piócákat rak fel
(testére)
stawiać pod pręgierzem – (átv.) szégyenfára,
pellengérre állítani; kipellengérezni
stawiać przeszkody – akadályokat gördíteni v.
támasztani; nehézségeket támasztani
stawiać pułapki – csapdát v. tőrt állítani
stawiać pytanie – kérdéseket feltenni
stawiać sieci – hálót v. tőrt állítani
stawiać snopki – kévét kötni
stawiać tezę – tételt felállítani, kimondani
stawiać trudności – nehézségeket támasztani
stawiać weto – vétót v. óvást emelni, tiltakozni;
megvétózni (vmit)
stawiać wino – bort tesz v. helyez az asztalra; boer
rendelni
stawiać wniosek – javaslatot terjeszt be v. elő;
javaslatot tesz, indítványoz
stawiać wniosek o coś – indítványozni vmit
stawiać wódkę komuś – rendel vkinek pálinkát
stawiać wszystko na jedną kartę [1.
zaryzykować wszystko w trudnej sytuacji,
gdy możliwości odniesienia sukcesu są
nikłe; wykorzystać jedyne pozostające
wyjście, uzależniać od czegoś swój los lub
jakąś istotną sprawę; odmiana: 2. zob.
stawiać „wszystko na jedną kartę”, w
formach zaprzeczonych - „wszystkiego na
jedną kartę”] – közm. mindent egy kockára
tesz fel; mindent egy lapra tesz fel; kockáztat
stawiać wymagania – követeléseket támasztani
stawiać zagadnienie – felteszi v. előterjeszti a
kérdést; problémát vet fel; felvetni egy
kérdést
stawiać zamki na lodzie – (átv.) légvárakat építeni
stawiać zarzuty – felhánytorgatni
stawiać żądanie – bejelenti követelését
-
Wersja 01 01 2017
stawić czoło komu – nem engedni; ellenszegülni
vkinek
stawić a. stawiać na jednym poziome – átv. egy
kalap alá vesz
stawić znak równości między czym a czym –
egyenlőséget tenni vmi közé
stawić trudności – nehézségeket támaszt
stawić się — stawiać się [1. przybyć osobiście,
zgłosić
się;
2. stawiać
się
pot.
przeciwstawiać się komuś lub czemuś,
zachowywać się zuchwale w stosunku do
kogoś]
–
ellenszegülni,
ellenállni;
legénykedni; (zgłosić się) jelentkezni,
megjelenni; megérkezni; (zgłaszać się)
jelentkezni;
stawiać się – belehelyezkedik v. beleképzeli magát
vmibe; (közb.) felvágni, adja a bátor, merész
embert; hősködni, dühöngeni; (közb.) házat
épít (magának)
stawiać się w czyjeś położenie – vkinek a
helyzetébe képzeli magát
stawić się czym – mutatkozni vminek; alakulni
vmivé
stawić się gdzieś – megjelenni vhol; előállni
stawić się na zawołanie – előállni, hívásra v.
idézésre megjelenni
stawić się na placu – kiállni (harcra, párbajra,
mérkőzésre)
stawić się na słowie – állja (a) szavát
stawić się przed kimś – megjelenni vki előtt
stawidło [1. ruchoma zastawka w budowli na
rzece, strumieniu, kanale, służąca do
regulacji przepływu wody; 2. w silniku
parowym:
mechanizm
napędzający
suwaki lub zawory, regulujący dopływ
pary do cylindrów] – malomtiló; (műsz)
tolattyú, gőzszelep
stawienie się – jelentkezés, megjelenés, betérés
stawiennictwo [stawienie się gdzieś na wezwanie]
– megjelenés; szóbeliség
stawiennictwo
obowiązkowe
–
kötelező
megjelenés
stawka [1. kwota, którą można zyskać lub
stracić w grze hazardowej; też: kwota
płacona za los loterii; 2. to, czym się
ryzykuje
lub
co
można
zyskać,
podejmując jakieś działanie; 3. ustalona
jednostka, według której oblicza się
wysokość zarobków, opłat, świadczeń itp.;
4. grupa zawodników startujących w
danej konkurencji; 5. pewna liczba koni
biorących udział w tym samym wyścigu] –
tarifa, díj, díjszabás; statisztika; tét, betét
(játékban)
stawka akordowa – teljesítménybér
stawka amortyzacyjna – amortizáiós kulcs
6599
stawka celna – vámtarifa
stawka degresywna – degresszív díjszabás
stawka dzienna – napidíj
stawka eksportowa – export-tarifa
stawka frachtowa – fuvardíjszabás
stawka godzinowa – órabér, óradíj
stawka jednolita – egységes díjszabás
stawka płac – bértarifa
stawka podatkowa – adókulcs
stawka podstawowa – alapdíjszabás
stawka preferencíjna – kedvezményes tarifa
stawka procentowa – kamatláb
stawka prohibicyjna – prohibitív tarifa
stawka prowizyjna – províziós kulcs
stawka przewozowa – szállítás díjszabás
stawka spedycyjna – szállítmányozási díjszabás
stawka taryfowa – díjtétel
stawka ubezpieczeniowa – biztosítási díjszabás
stawka ulgowa – kedvezményes díjszabás
stawka umowa – egyezményes díjszabás
stawka zasadnicza – alapdíjszabás
stawonóg [zwierzę mające ciało zbudowane z
segmentów i odnóża złożone z członów
połączonych stawami] – (áll.) ízeltlábú
stawonogi (Arthropoda, z gr. ἄρθρον arthron –
staw + πούς, ποδός pous, podos – noga)
[najliczniejszy w gatunki typ zwierząt na
Ziemi. Dotychczas opisano ponad milion
gatunków. Według danych IUCN opisano
950
000
gatunków owadów i
40
000 skorupiaków. Liczby w pozostałych
grupach stawonogów wahają się – w
zależności od źródła – od kilkunastu
tysięcy (np. wije) do ponad 60 tysięcy
gatunków pajęczaków, a z każdym rokiem
przybywa ich coraz więcej. Nazwę
„stawonogi” zwierzęta te, zawdzięczają
sobie charakterystycznym dla wszystkich
przedstawicieli tego typu, wyrostkom,
których człony połączone są stawami] – áll
ízeltlábúak (Arthropoda) csoportja [az egyik
leghamarabb
megjelent
többsejtű
állatcsoport,
amelynek
(egyes
trilobitaszerűlenyomatok tanúsága szerint)
már a prekambriális ediacarai faunában is
élhettek képviselői. Jelenleg ízeltlábú az
ismertélőlényfajok számának
(kb.
1,9
millió növény-, állat-, gomba- és mikrobafaj)
több mint kétharmada – egyedeik számát
ésbiomasszájukat tekintve is övék az állatok
legnagyobb csoportja]
stawowy1, -a, -e – tó-, tavi
stawowy2, -a, -e – izületi
stawy bezrybne – halban szegény tavak
-
Wersja 01 01 2017
staż [1. praktyczna nauka zawodu odbywana w
jakiejś instytucji przez absolwentów
szkoły lub studiów, czasem stanowiąca
próbny okres ich pracy; też: czas tej
nauki; 2. czas, który upłynął od momentu
rozpoczęcia pracy w jakiejś instytucji lub
od chwili rozpoczęcia działalności w
jakiejś dziedzinie] – szolgálati idő;
szolgálatban
eltöltött
idő;
próbaidő,
(szakmai) gyakorlat; gyakorlóév
stażysta, stażystka – próbaidős, gyakornok (ffi/nő
v. fiú/lány)
stażowy, -a, -e – próbaidős, gyakornoki
stąd [1. zaimek wyznaczający miejsce, w którym
znajduje się osoba mówiąca lub z którego
zaczyna się jakieś działanie, np. Zabierz
stąd tego psa.; 2. zaimek wskazujący na
źródło, przyczynę lub punkt wyjścia
czegoś, np. Stąd biorą się jego kłopoty.;
3. zaimek wprowadzający zdanie lub jego
równoważnik, które określają następstwo
wcześniejszego
faktu,
np.
Nie
przestrzegano higieny, stąd częste choroby
zakaźne.] – innen, erről; e helyről; emerről;
(átv.)
innen,
ebből,
ezért,
ennek
következtében, ennek eredményeképpen
stąd do stacji a. do dworca jest tylko pięć minut
– az állomás öt percre van ide
stąd dotąd – innen eddig
stąd jeżdżę – innen utazom
stąd ni z owąd – egészen hirtelen, váratlanul
stąd Pan/Pani może jechać autobusem,
tramwajem, trolejbusem – innen mehet
(utazhat)
autóbusszal,
villamossal,
trolibusszal
stąd pochodzi – innen van az… [Stąd pochodzi
nasza polska mowa: innen van a mi lengyel
beszédünk…]
stąd przedstawia się piękny widok – innen szép
kilátás nyílik; innen szép a kilátás
stąd roztacza się piękny widok – innen szép
kilátás nyílik
stąd wieje zgnilizna – (honnan fúj a fertő) itt van a
kutya eltemetve v. elásva; innen fúj a szél
stąd wniosek taki, że… - ezzel magyarázható az a
javaslat, amely szerint…
stąd wypłynęła struga – innen fakad a csermely
stągiew [daw. duże, wysokie naczynie o szerokim
dnie] – háromlábú kis kád, dézsa, szapuló
stągiew [1. dawna jednostka objętości stosowana
w XIX wieku (po 1819 roku). Stągiew
odpowiadała 50 garncom nowopolskim
czyli ok. 200 litrom. 2 Stągiew, stągwia,
stągiewka – kadź stojąca na wodę,
kilkowiadrowej objętości. Tłómacz polski
prawa saskiego w XVI w. pisze: „W
każdym domu ku gaszeniu ognia ma być
woda w stągwiach”.] – (régi lengyel
űrmérték, kb. 200 liter = 2 hektoliter)
6600
stągiewka [1. drucik lub żyłka z haczykiem,
stanowiące zakończenie żyłki wędkarskiej,
zabezpieczające ją przed zerwaniem przez
rzucającą się rybę; 2. daw. mała stągiew] –
háromlábú kis kád, kis dézsa
stąpanie – lépés, lépegetés
stąpnąć — stąpać [postawić nogę, stopę,
posuwając się naprzód] – lépni; lépdelni,
lépegetni; (stąpnąć) egyet lépni, toppanni
stąpnięcie – lépés, toppanás
stąpić – lépni, lépést tenni; belépni, bemenni,
beállni;
(odstępować)
visszalépni,
visszahúzódni; (porzucać) elállni, elhagyni;
(komuś) átengedni; (np. z ceny) engedni
stchórzyć [cofnąć się przed czymś ze strachu] –
gyáván viselkedni, megijedni, elveszti
bátorságát
steak [wym. stejk] [ang., befsztyk, plaster mięsa
wołowego (zazw. z polędwicy) do
smażenia] – (ang) steak; hirtelen kisütött
hússzelet
Stearyna [to zależnie od kontekstu mieszanina
kwasu palmitynowego (C15H31COOH) i
kwasu stearynowego (C17H35COOH) lub
ester glicerynowy wyżej wymienionych
kwasów] – (gör) sztearin; (vegy) palmitinsav
és
sztearinsav
elegye;
különféle
nyersanyagok keveréke, a gyertyagyártás
alapanyaga paraffinnal keverve
stearynowy, -a, -e – sztearinsteatyt [1. minerał używany jako materiał
rzeźbiarski;
2. materiał
ceramiczny
stosowany w ceramice elektrotechnicznej
do produkcji izolacji] – (gör) szteatit,
zsírkő
steatoma, sebocystoma, steatocystoma (gruczoł
łojowy, torbiel) – (gör.) szteatoma,
Steatocystoma multiplex (zsírdaganat)
steatopygia [gr. stéar dpn. stéatos 'tłuszcz; łój;
tran';
pygē,nadmierne
otłuszczenie
pośladków, zwł. u kobiet, częste u
Hotentotów i Buszmenów] – (gör.)
szteatopigia; zsírfarúság; a bőr alatti
zsírrétegnek túltengése a far táján (a
hottentotta és busman nők jellemző
sajátsága)
steczka – (táj, rég.) ösvény
Stefan
[imię męskie
pochodzenia greckiego
(Στέφανος, Stefanos). Wywodzi się od
słowa oznaczającego "znak zwycięstwa".
Starogreckie słowo Στέφανος oznacza
wieniec.
Pierwotnym
polskim
odpowiednikiem
było
imię Szczepan.
Żeńskim odpowiednikiem imienia jest
-
Wersja 01 01 2017
Stefania.] – István [Görög-latin-németmagyar eredetû, a görög Sztephanosz névbõl
(latinul Stephanus, németül Stephan,
magyarul Istefán)]
Stefan (ukoronowany) [dom jego ochrzczony
został przez Pawła. Byli pierwszymi
chrześcijaninami w Achai (Grecji).] –
STEFANÁS (koszorú, korona) [Korintusi
férfi, az első keresztyén Akhájában (1Kor
1,16; 16,15-17).]
Święty Stefan I [święty Kościoła katolickiego,
papież; jego pontyfikat przypadał w
okresie od 12 maja 254 do 2 sierpnia 257.]
– I. Szent István a 23. pápa a kereszténység
történetében. 254. március 21-e körül
választották meg I. Lucius pápa utódjának,
és Novatianus ellenpápa ellenfelének. 257.
augusztus 2-áig uralkodott.]
Stefan I Święty (ur. ok. 969, zm. 15 sierpnia
1038) [książę Węgier od 997 roku, król od
1001 roku z dynastii Arpadów. Pierwszy
węgierski władca koronowany na króla.
Założyciel dwóch arcybiskupstw w
Ostrzyhomie i Kalocsy oraz ośmiu
biskupstw. Kanonizowany w 1083 roku.] I. (Szent) István király (eredetileg Vajk, kb.
975., Esztergom – 1038. augusztus 15.,
Székesfehérvár vagy Esztergom-Szentkirály)
[az első keresztény magyar király, aki a
Kárpát-medence magyar törzseit vagy
fegyverrel, vagy békés úton hajtotta uralma
alá, a lázadásokat pedig leverte.]
Stefan Batory (węg. Báthory István, ur. 27
września 1533 w Szilágysomlyó, zm. 12
grudnia 1586 w Grodnie) [książę
siedmiogrodzki od 1571, król Polski i
wielki książę litewski od 1576, po ślubie (w
tym samym roku) z Anną Jagiellonką,
córką Zygmunta I Starego. Przez wielu
historyków uważany jest za jednego z
najwybitniejszych
polskich
królów
elekcyjnych.] – Báthory István somlyai
Báthory (Báthori) István (Somlyó, 1533.
szeptember 27. – Grodnó, 1586. december
12.) [erdélyi fejedelem (1571–1586),
Lengyelország királya (1576–1586)]
Stefania [żeński odpowiednik imienia Stefan] –
Stefánia
Stefcio, Stefek – Pisti, Isti
Stefek – Pista, Pisti, Pityu
steganografia [ukrycie wiadomości w czytelnym
pliku
tekstowym,
graficznym,
dźwiękowym lub wideo; technika ta
stosowana
jest
jako
alternatywa
kryptografii i odróżnia się od niej tym, że
ukrywany jest sam fakt ukrycia
wiadomości, choć sam nośnik wiadomości
jest czytelny - osoba postronna nie ma
6601
zatem świadomości istnienia tajnego
przekazu, natomiast wie o nim jedynie
właściwy
odbiorca
przekazu.
Steganografia jest dzięki temu popularną
techniką ukrywania informacji.] –
steganografia [1. rejtett írás; 2. az olyan
kommunikáció művészete, melynek során a
kommunikáció ténye rejtve marad.]
stegno, ściegno [(u Zygmunta Glogera) ścieżka
udeptana nie przez ludzi, tylko przez
bydlęta, liczne ślady tropów zwierzęcych.
Twardowski pisze: „Drogi tam już nie było,
tylko trop zwierzęcy i stegna udeptane,
którędy do wody chodzili”.] – (daw) ösvény,
csapás
Stegodon [rodzaj wymarłych ssaków z rzędu
trąbowców, które żyły od pliocenu do
holocenu na terenie Azji] – sztegodon:
korai elefántféle, amely a Távol-Keleten a
középső pleisztocén első felében élt
stek1 [kotlet z mięsa wołowego, wieprzowego lub
cielęcego] – steak; szelet, sertésszelet,
natúrszelet, natúrborda
stek barani – báránypecsenye, báránysült
stek2 [1. nagromadzenie, zbiorowisko, zwykle
czegoś złego, niepożądanego; 2. końcowy
odcinek
przewodu
pokarmowego
niektórych zwierząt, do którego uchodzą
drogi moczowe i płciowe] – vmi
felhalmozása, torlódása;
nemkívánatos,
hivatlan; gyülekezés, központ; özöne;
lefolyó, csatorna
stek odchodowy – kloáka, elfelnyílás
stek oszczerstw – a rágalmak özöne
stekowce – (áll.) egysejtűek
Stekowce (Monotremata) rząd prymitywnych
ssaków
charakteryzujących
się
jajorodnością.
Nazwa
łacińska
Monotremata
(jednootworowce)
nawiązuje do faktu, że ich układ
pokarmowy, układ wydalniczy i układ
rozrodczy mają wspólne ujście w steku
(cloaca).] – a kloákások (Monotremata) az
emlősök osztályának egyik rendjét alkotják.
Ebbe a csoportba tartoznak a tojásrakó
emlősök alosztályának egyedüli ma élő
képviselői, a hangyászsünök, valamint a
kacsacsőrű emlős.]
stekowiec [prymitywny typ ssaka żyjący w
Australii, Nowej Gwinei i Tasmanii] –
tojásrakó emlős
Stela [1. pomnik nagrobny rozpowszechniony w
starożytności; 2. środkowa część łodygi i
korzenia;
3.
kamienna,
ustawiona
pionowo
płyta
z inskrypcją
lub
płaskorzeźbioną dekoracją o wysokości od
kilkunastu centymetrów do kilku metrów;
-
Wersja 01 01 2017
4. kamienne słupy, nagrobki w postaci
słupków, używane przez pogan (także
wśród niektórych chrześcijan) jako
ozdoby. Ponieważ zaczęto im przypisywać
pewną łączność z religią, zostały
zabronione w Piśmie Świętym.] – (gör)
stélé, sztéle; oszlop, pillér, hirdetőoszlop; a
görögöknél egy darab márványból faragott
sírkő; tábla, márványtábla; fogadalmi kőtábla
vésett felirattal
stelaż [1. konstrukcja, która podtrzymuje lub
usztywnia coś; 2. zestaw stojaków, półek
służący do prezentacji eksponatów na
wystawach lub towarów w sklepach] –
stelázsi, telázsi; állvány, polc (pl. spájzban,
amin a befőtteket, lekvárokat tároljak)
stelaż ekspozycyjny [nm. Stellage 'rusztowanie;
staluga' z hol. 'jp.' od stellen '(u)stawiać';
por. sztalugi. zestaw elementów (jak półki,
stojaki, rurki rozporowe, ekrany itd.)
służących do prezentacji eksponatów na
wystawach] – stelázsi, telázsi; állvány, polc
stelaże ekspozycyjne dla muzeów – múzeumi
tárlók v. kiállítási polcok
stelażowy, -a, -e – állvány-, polc-; polcos
Stele [u ludów starożytnego Wschodu słupy
kamienne, stawiane przez panujących dla
upamiętnienia swoich zasług. Miały one
nie tylko świecki charakter, ale stawiano
je także na cześć bóstw. Stąd Prawo
Mojżeszowe surowo zakazuje stawiania
ich.] – (gör) stélé, sztéle; oszlop, pillér
Stela – pomnik nagrobny, kamienna, ustawiona
pionowo płyta z inskrypcją lub płaskorzeźbioną
dekoracją
o
wysokości
od
kilkunastu
centymetrów do kilku metrów.
Rozpowszechniony zwłaszcza w starozytnym
Egipcie i Grecji, gdzie występował już w okresie
archaicznym. Stele wykonane były najczęściej z
marmuru lub miękkiego kamienia i przechodziły
ewolucję kształtu (od prostokątnej płyty
zwieńczonej palmetą do imitacji kolumnowego
frontonu świątyni) i formy przedstawień (od
plaskiego konturu poprzez wypukły relief do
rzeźby pełnej, niekiedy polichromowanej).
W
cywilizacjach
starożytnego
Bliskiego
Wschodu stele upamiętniały dokonania władców,
ich wojny, działalność budowlaną oraz
wydarzenia religijne.
Osobną grupę stel stanowią tzw. stele nagrobne,
ustawiane w miejscu pochówku. Głównym
motywem przedstawień był na nich zmarły, sam
lub otoczony rodziną w scenie pożegnania
niekiedy uczty. Wykuwano na nich też jego imię,
niekiedy tylko wizerunek, biografię lub
epitafium.
Stele nagrobne pojawiają się w niemal
wszystkich
kulturach
basenu
Morza
Śródziemnego. W kulturze żydowskiej stela
nagrobna nosi nazwę
6602
-
Wersja 01 01 2017
sztélé (görög nyelven: στήλη, stēlē) faragott,
vésett jelekkel vagy feliratokkal, gyakran
ábrázolásokkal is ellátott nagyméretű kőtábla, kővagy ritkábban faoszlop, melyet többnyire
emlékműnek vagy síremléknek emeltek. Gyakran
egy terület határainak jelölésére, városalapítás
vagy
győzelmes
csaták
emlékének
megörökítésére is használták.
Használata széles körben elterjedt az ókori KözelKeleten, Egyiptomban, Görögországban, továbbá
Kínában és Belső-Mongóliában, valamint KözépAmerikában az olmék és a maja civilizáció
területén.
A sztélék régi kultúrák, gyakran egész eltűnt
népek vagy civilizációk tanúi. Esetenként a
történelem legfontosabb forrásai közé tartoznak,
mint pl. Hammurapi törvényoszlopa, az óbabiloni
kor egyik legfontosabb szövegemléke, mely a
párizsi Louvreban található. Sok más múzeum,
köztük a budapesti Szépművészeti Múzeum is
őriz közülük néhányat, ilyen pl. Hormesz
kincstárőr sztéléje az ókori Egyiptomból
(Újbirodalom).
stempel firmy – cégbélyegző
stempel kontrolny inspeksji weterynaryjnej –
húsvizsgáló ellenőrző bélyege; hatósági
bélyeg
stempel pocztowy – postabélyegző
stella [łac., gwiazda] – (lat.) stella; csillag
stella matutina [łac., gwiazda zaranna, Venusjutrzenka] – esthajnalcsillag
stelmach [daw. rzemieślnik zajmujący się
wyrobem wozów i części do nich] –
kerékgyártó, kocsigyártó, bognár
stempel [1. przyrząd służący do odbijania
pieczęci, wzoru; 2. znak fabryczny,
pieczęć odbite na czymś za pomocą
jakiegoś przyrządu; 3. słup w kopalni
stanowiący podporę stropu wyrobiska;
4. narzędzie współpracujące z matrycą,
wywierające nacisk na materiał w procesie
tłoczenia lub kucia] – (ném) stempli; (biz.)
bélyegző, (sam odcisk) pecsét (hivatalos);
pecsétnyomó; alakverő; pecsét, bélyeg;
(bány.) tám; főtefa; (ép.) dúc, dúcfa; facölöp
stempel albo stępel lub pobojec, pobojczyk [1.
inaczej pobojczyk - przyrząd służący do
ubijania ładunku podczas ładowania
historycznej broni odprzodowej. 2. W
historycznej broni odprzodowej - długi
pręt (drewniany, metalowy - od 1730 w
pruskiej piechocie, potem również w
innych armiach) służył do ubijania prochu
z ładunku i pocisku w lufie podczas
ładowania broni. Używany także jako
wycior do czyszczenia broni lub w
połączeniu z grajcarem - także do
rozładowania
broni
w
przypadku
niewypału. Zwykle mocowany pod lufą. 3.
(Jak czytamy u Zygmunta Glogera) Ostatnia
nazwa stosowała się do broni krótkiej –
pistoletu. W XVIII w. za czasów Saskich
jazda polska nosiła pobojczyki pistoletowe
przywiązane do ładownicy na taśmie
jedwabnej lub na rzemyku, czasem
stempel pocztowy
stempel wekslowy – váltóbélyeg, illetékbélyeg
stemplować [1. odbijać, wyciskać na czymś
stempel; 2. podpierać stemplami strop
wyrobiska w kopalni] – bélyegezni,
pecsételni, lebélyegezni, bélyegzőt ráütni;
(ép, bány.) ácsolni, biztosítani, aládúcolni
stemplować coś – bélyegezni vmit
stemplowanie
[obudowa
ze
stempli,
podpierająca strop wyrobiska w kopalni]
– bélyegzés, pecsételés; (ép., bány.) ácsolás,
megerősítés, biztosítás, dúcolás, aládúcolás
stemplowy, -a, -e – bélyeg-, vízjelzett, bélyeg v.
illeték lerovását feltüntető
STENO- [gr. stenós 'wąski; ciasny; szczupły';
zob. -graf-; n.łac. stenocardia 'jw.'; w
złożeniach:
wąski;
ciasny;
ścisły;
jednorodny; ograniczony; mały; por.
eury-] – keskeny, szűk; szoros; egyféle,
homogén; kicsi
stenograf – (gör) sztenográfus; gyorsíró
stenografia [1. (fr.) sténographie (1792 r.); sposób
dokładnego notowania tekstu mówionego
za pomocą umownych znaków i skrótów,
umożliwiający jego dosłowne, późniejsze
odtworzenie; 2. sposób dokładnego i
wiszące, czasem zatknięte za pas z tyłu.
Od r. 1775 regulamin wskazywał noszenie
pobojczyków na wierzchu ładownicy przy
pasach do niej; ten sposób noszenia
używany był również od r. 1815 do 1831.
Za czasów Księstwa Warszawskiego
pobojce noszono przy pistoletach. B.
Gembarzewski.] – töltővessző, puskavessző
stempel
6603
szybkiego notowania tekstu mówionego za
pomocą umownych znaków i skrótów; 3.
pisanie
skrótowe
(za
pomocą
uproszczonych
liter
i
symboli
reprezentujących słowa i wyrażenia),
umożliwiające dosłowne
zapisywanie
przemówień, wykładów, poleceń, treści
korespondencji itp.] – (gör) sztenográfia;
gyorsírás
stenograficzny, -a, -e – sztenográfiai; gyorsírási
stenografista – gyorsíró
stenografistka – gyorsírónő
stenografka [kobieta, która zapisuje tekst
metodą stenografii] – gyorsíró lány v. nő v.
berendezés
stenografować
[(fr.)
sténographier,
od
sténographie — 1. pisać za pomocą
umownych znaków i skrótów; 2.
zapisywać teksty mówione metodą
stenografii]
–
(gör)
sztenografálni;
gyorsírni, gyorsírással jegyezni v. leírni
stenogram [zapis stenograficzny] – (gör)
sztenogram; gyorsírói feljegyzés; előadás,
beszéd gyorsírással lejegyzett szövege;
gyorsírással készült írás
stenokardia [med., zob. angina pectoris] - (gör.)
sztenokardia; rohamokban fellépő, a szív
tájáról különböző irányokban kisugárző
fájdalmak és rendesen a szivműködés
különböző zavarai által jellemzett betegség
(angina pectoris)
stenotypia [pisanie na maszynie stenograficznej]
– gyorsíró gépen készített írás
stenotypista – gép- és gyorsíró
stenotypistka [kobieta pisząca na maszynie
stenograficznej] – gép- és gyorsírónő
stenot(r)opizm
[biol.
cecha
organizmów
polegająca
na
umiejętności
przystosowania się do wąskiego zakresu
zmienności czynników środowiska zewn.,
np. temperatury, wilgotności, rodzaju
pożywienia] – organizmusok sajátos
ismertetőjegye
stentorowy głos [gr. Sténtōr 'Stentor, herold, "co
miedzianym
głosem
grzmiał
jak
pięćdziesięciu ludzi" (Homer, Iliada, 5,
785)'.- potężny, bardzo donośny] –
sztentori; erős, messzire hangzó; dörgő;
hangos, visszhangzó; sztentóri hang [„ott a
fehérkaru Héra megállt, s a seregre kiáltott,
hősszivü Sztentór képében, kinek akkora
hangja szállt érc-torkából, mint ötven más
daliának” (Homéros, Iliász)]
step1 (z ros. степь) [równina pozbawiona drzew,
rzek i jezior; bezdrzewny obszar
równinny pokryty trawą] – (or-ném)
steppe, sztyepp, sztyeppe; pusztaság;
-
Wersja 01 01 2017
oroszországi puszta; nagykiterjedésű, fátlan,
füves síkság; puszta, pusztaság
step ukraińskie – ukrán szteppék
step2 [1. odmiana aerobiku polegająca na
rytmicznym wchodzeniu w takt muzyki na
niewysoki, poziomy podest leżący na
ziemi; 2. taniec polegający na stepowaniu]
– (ang) sztepp tánc; (zene) a ritmust a lábfej
csattogtatásával kihangsúlyozó, rendszerint
egy helyben járt akrobatikus tánc
stepak – sztyeppelő, (koń) prériló
stepować [tańczyć, uderzając na zmianę
podkutymi obcasami i czubkami butów o
podłogę] – (ang) szteppelni; szteptáncot
járni
stepowieć [przekształcać się w step] –
sztyeppesedni
(sztyeppesedik);
elsivatagosodni
stepowienie – sztyeppesedés; elsivatagosodás
stepowy, -a, -e – szteppe-, szteppével kapcsolatos
stepy zdziczałe – elhagyott v. vad sztyeppék
ster1 [1. urządzenie służące do nadawania
wymaganego kierunku ruchu statkowi
wodnemu
lub
powietrznemu;
2. zarządzanie, kierowanie czymś] –
kormány,
kormányrúd,
kormánykerék,
kormánylapát
ster kierunkowy – (rep.) iránykormány
ster wysokości – magassági kormány
ster2 [dawna jednostka miary objętości] – régi
űrmérték
sterać [zniszczyć przez trudy, przez męczący
tryb życia] – kimeríteni, elcsigázni,
tönkretenni, agyonhajszolni
sterać się – kimerülni, elcsigázódni, agyonfáradni
steradian [1. jednostka miary kąta bryłowego; 2.
(sr) - jednostka uzupełniająca układu SI
określająca wartość kąta bryłowego. Jest
to kąt bryłowy o wierzchołku w środku
kuli, wycinający z powierzchni tej kuli
pole równe kwadratowi jej promienia.] –
szteradián (jele: sr) [a térszög SI
mértékegysége. Az elnevezés a görög
stereos, vagyis térbeli és a latin radius, azaz
sugár szavakból származik. A szteradián
dimenzió nélküli mértékegység, mivel 1sr =
m2 / m2 = 1.]
sterany, -a, -e [wyczerpany długotrwałym
wysiłkiem, piętrzącymi się trudnościami] –
kimerült, elcsigázott
stercz (zob. prostata) – (gör.) prosztata; (él.)
dülmirigy
sterczący, -a, -e – kiálló, kinyúló
sterczeć (sterczę, sterczy) [1. wystawać ponad
jakąś powierzchnię lub stać sztorcem;
2. pot. stać gdzieś długo i bezczynnie] –
6604
kiállni, kinyúlni, meredni, kimeredni,
kiugrani, kidudorodni; kiszögellik
sterczynka – dudor; nyúlvány; kiálló rész
stereo- [1. w złożeniach: stały, ciało stałe;
trójwymiarowy, przestrzenny, bryłowaty;
stereoskopowy;
2.
pierwszy
człon
wyrazów złożonych wskazujący na ich
związek
znaczeniowy
z
trójwymiarowością,
plastycznością,
przestrzennością] – (gör) sztereo-; tér-;
merev1
stereo [gr. stereós 'stężały; twardy; masywny';
stereofoniczny] – szetereo, kemény, szilárd,
masszív
2
stereo [stereofoniczny
sprzęt
grający]
–
sztereoberendezés
stereochemia [nauka o budowie przestrzennej
cząsteczek związków chemicznych] – (gör)
sztereokémia;
(vegy)
térvegytan;
a
vegytannak az az ága, amely az atomoknak a
molekulákban való térbeli elhelyezkedését
tanulmányozza
stereofilm – (gör+ang) sztereofilm; térhatásos
(sztereoszkopikus) film
stereofonia
[1.
technika
utrwalania
i
odtwarzania
dźwięków
pozwalająca
uzyskiwać efekt przestrzenny w czasie
słuchania
(różnokierunkowość
i
przemieszczanie się źródeł dźwięku); 2.
elektroakustyczna metoda zapisywania,
przekazywania, odtwarzania i odbierania
dźwięków,
dająca
złudzenie
przestrzennego rozmieszczenia źródeł
dźwięku; 3. jest techniką utrwalania i
odtwarzania dźwięku, umożliwiającą
słuchaczowi odczucie "przestrzenności"
dźwięku – to jest doznania wrażenia, że
dźwięk nie pochodzi bezpośrednio z
głośników. Efekt taki uzyskuje się
przesyłając dźwięk w dwóch kanałach lewym i prawym, w których przesyłane są
sygnały różniące się między sobą,
wynikające z odpowiedniego ustawienia
mikrofonów w miejscu nagrania] –
sztereofonia [1. Általában kétcsatornás
hangközvetítési eljárás, a hangjelenségek
térhatású átvitelének egyik módja. A
közvetítendő hangjelenséget két mikrofonnal
v. két mikrofoncsoporttal veszik fel, amelyek
egy-egy különálló erősítőhöz kapcsolódnak.;
2. két- (vagy többcsatornás, térhatású
hangátvitel. A hangátvitel során az összes
"táncszemből" - mikrofonból, erősítőkből,
hangsugárzókból stb. - legalább kettőre van
szükség; 3. Térhatású hangzás; olyan
elektroakusztikai hangrögzítő és hanglejátszó
berendezés, amely a hangzásoknak több
-
Wersja 01 01 2017
hangszóró
közti
szétosztásával
és
vándoroltatásával a térhatás érzetet kelti.]
stereofonia AB – AB-sztereofónia (A-B sztereó
hangközlési rendszer)
stereofoniczna zapisywacz dźwięku – sztereofon
hangfelvevő
stereofonicznie – (gör-lat) sztereofonikusan;
térhatású hangot keltően
stereofoniczny, -a, -e – (gör-lat) sztereofonikus;
térhatású hangot keltő (felvétel)
stereofoniczny efekt pogłosowy – sztereo
utánzöngési hatás
stereofoniczny program radiowy – sztereó
rádióműsor
stereofoniczny wzmacniacz – sztereó erősítő
(általában kétcsatornás erősítő)
stereofoniczny zmieniacz płyt – sztereo
lemezváltó
stereofotogrametria [metoda otrzymywania
trójwymiarowych obrazów terenu na
podstawie par zdjęć lotniczych] –
sztereoforogrammetria
stereografia – (gör) sztereográfia; a föld
felületének, ill. mértani testének síkon
történő távlati ábrázolása
stereometria [dział geometrii elementarnej, w
którym rozważa się figury przestrzenne
(bryły); por. planimetria] – (gör)
sztereometria; (menny) térmértan, térbeli
geometria; a mértannak a testek és más
térbeli alakzatok mértani tulajdonságaival
foglalkozó ága
stereometryczny,
-a,
-e
–
térmértani,
sztereometriai
stereomikroskop – (gör) sztereomikroszkóp; a
vizsgált tárgy térbeli kiterjedését (mélységét)
is pontosan visszaadó mikroszkóp
stereoskop [przyrząd optyczny umożliwiający
obserwowanie trójwymiarowych obrazów
sfotografowanych przedmiotów] – (gör)
sztereoszkóp; (fiz) a két szemmel látásnak
megfelelő térhatású képet mutató két
tárgylencsés optikai eszköz
6605
stereoskopia, widzenie stereoskopowe [dwuoczne
widzenie
przestrzenne
(plastyczne);
metoda uzyskiwania obrazów dających
wrażenie
przestrzenne
za
pomocą
specjalnych aparatów optycznych (fot.,
film. itd.)] – (gör) sztereoszkopia
stereoskopiczny, -a, -e – (gör) sztereoszkopikus;
térbeli, három kiterjedésű ábrázolással
kapcsolato, arra szolgáló
stereoskopiczny punkt widzenia – (gör)
sztereoszkopikus nézőpont v. álláspont
stereoskopowy, a, -e – (gör) sztereoszkopikus
stereotyp (z gr. stereos – "przestrzenny", typos –
"wzorzec", "odcisk") [1. psych., socjol.
szablon, uproszczony, tradycyjny, zazw.
irracjonalny obraz rzeczy, osób, instytucji
itd., złożony z cech poczytywanych za
charakterystyczne dla nich, wpojony
przez środowisko w świadomość członków
jakiejś grupy, warstwy społ., klasy; 2.
konstrukcja
myślowa,
zawierająca
komponent
poznawczy
(zwykle
uproszczony),
emocjonalny
i
behawioralny,
zawierająca
pewne
fałszywe
przeświadczenie,
dotyczące
różnych zjawisk, w tym innych grup
społecznych.] – (gör) stereotíp, szetereotíp;
sablon, benyomás; szilárd alakú, állandó
formájú; (átv.) egyhangú
stereotyp dynamiczny [występowanie odruchów
warunkowych w określonej, wyuczonej i
utrwalonej
kolejności,
nawet
gdy
nieoczekiwanie zmienia się zwykła
kolejność bodźców] – dinamikus benyomás
(gör.) dinamikus sztereotípia [Pavlov tól
származó kategória, az akarati cselekvés
túlhaladott modellje, amely az idegrendszeri
működés alapjának a feltételes reflexeket
tekinti. A dinamikus sztereotípia jelentése,
hogy adott ingerekre a feltételes reflexeknek
mindig azonos sorozata mobilizálódik,
dinamikus egészet alkotva. ]
stereotyp Polaka – benyomás a lengyelekről
-
Wersja 01 01 2017
stereotypia [metoda wykonywania odlewów
składu druk. (stereotypów) dla druku
wielkich nakładów a. dalszych, nie
zmienianych wydań] – (gör.) stereotipia,
sztereotípia; (nyomd.) tömöntés; szedésről
nyomtatás céljára való öntvény készítése; az
eredetiről préseléssel készült papírlenyomat
betűfémmel való kiöntése; (átv.) felszínesen
általánosító vélemény, negatív elképzelések
és előítéletek együttese; állandóan haszn.
kötött szókapcsolat
stereotypowo – sztereotíp módon
stereotypowy, -a, -e [druk. odbity ze
stereotypów;
szablonowy,
oklepany,
utarty, schematyczny] – (gör) stereotíp,
sztereotíp, közhely, gépiesen ismétlődő;
változatlan, állandóan ismétlődő, elkoptatott,
egyforma
stereotypy [psych., socjol. definicje ludzi,
przedmiotów, stosunków i sytuacji,
których dokonujemy nieustannie i które
przekazuje tradycja społ.]
– (gör)
stereotípiák
sterkoryzacja – megtrágyázás, műtrágyával
beszórás
sterkoryzacja pola – mező megtrágyázása
műtrágyával
Sterlet, czeczuga (Acipenser ruthenus) [gatunek
słodkowodnej, wędrownej ryby z rodziny
jesiotrowatych] – kecsege (Acipenser
ruthenus) [a csontos halak (Osteichthyes)
főosztályának a sugarasúszójú halak
(Actinopterygii) osztályához, ezen belül a
tokalakúak (Acipenseriformes) rendjéhez és
a tokfélék (Acipenseridae) családjához
tartozó faj.]
sterling [ang., zob. funt] – (ang) sterling; font; az
angol
pénzrendszsr
alapegysége:
20
schilling; 240 penny
sternictwo, sterownictwo – kormányosság,
kormányzás
sterniczy, -a, -e; sterowniczy, -a, -e – kormányosi
sterniczka – kormányos, vezető (nő)
sternik [1. żeglarz kierujący statkiem, kutrem
itp. za pomocą steru; 2. stopień żeglarski
niższy od stopnia kapitana; też: żeglarz
mający ten stopień; 3. to osoba kierująca
jednostką pływającą (statkiem, łodzią itp.)
z pomocą steru (urządzenia sterowego).
Na większych statkach i okrętach sternik
jest jednym z członków załogi (zwykle nie
6606
musi być oficerem), który kieruje okrętem
wypełniając
polecenia
kapitana
(dowódcy).
Jest
to także nazwa
specjalizacji
zawodowej
takiego
marynarza. Do zadań sternika należy
przede wszystkim utrzymywanie zadanego
kursu, wyznaczonego na widoczny obiekt
na brzegu lub poprzez odniesienie do
stron świata (kurs kompasowy). Na
mniejszych jednostkach sternik pełni
często również funkcję kapitana (szypra), czyli dowodzi także pozostałą
załogą.] – kormányos, vezető (ffi)
sternit [gaz bojowy] – (vegyt.) (tüsszentőszer)
szternit
steroid [zob. steryd]; steroidy (sterydy)
[organiczne związki chemiczne, lipidy,
których wspólną cechą jest występowanie
w ich cząsteczkach szkieletu węglowego w
formie czterech sprzężonych pierścieni,
czyli
steranu
(cyklopentanoperhydrofenantrenu).]
–
szteroid [1. szteránvázas, élettanilag fontos,
szerves anyagokat tartalmazó vegyület. 2. A
mellékvesekéreg hormonjaihoz hasonló
hatású vegyület. A különböző fejlesztésű
<><><> szteroid hatóanyagok erőteljes
gyulladáscsökkentő hatásuk révén az
<><><> asztma és a súlyosabb <><><>
COPD alapvető gyógyszerei]
steroryzować – terrorizálni, megfenyegetni,
fenyegetéssel rettegésben tartani
sterować [1. nadawać statkowi lub samolotowi
kierunek za pomocą steru; też: nadawać
kierunek łódce za pomocą wiosła;
2. kierować pracą jakiegoś urządzenia za
pomocą
odpowiednich
urządzeń;
3. wpływać na coś lub manipulować kimś]
– vezetni, irányítani; kormányozni
sterować czymś – vezérelni vmit
sterować statkiem – hajót kormányozni
sterowanie – kormányzás, vezetés, irányítás;
vezérlés
sterowanie adaptacyjne [Sterowanie procesu o
zmieniających
się
właściwościach
dynamicznych oraz zmieniających się
właściwościach zakłóceń stochastycznych,
w trakcie którego przeprowadza się
estymację parametrów modelu i zakłóceń
w
celu
uaktualnienia
parametrów
algorytmu sterowania.] – adaptációs
vezérlés v. irányítás v. vezetés
sterowanie akustyczne (za pomocą dźwięku) –
hangszabályozás, zajvédelem
sterowanie CNC (Computer Numerical Control)
[gdy
odpowiednio
zaprogramowany
minikomputer steruje jedną lub kilkoma
-
Wersja 01 01 2017
obrabiarkami. Przechowywane w pamięci
minikomputera informacje dotyczące
programu
pracy
obrabiarki
są
przekazywane do jej zespołów sterująconapędowych za pośrednictwem zespołów
dopasowujących] – CNC, Computer
Numerical Control, számítógépes vezérlés
[Azokat a számvezérlésű gépeket, amelyek
számítógéppel működnek, számítógépes
vagy röviden CNC (Computer Numerical
Control) szerszámgépeknek nevezik.]
sterowanie DNC (Direct Numerical Control) [gdy
jeden
duży
komputer,
mający
zakodowane w pamięci programy pracy
wielu obrabiarek, steruje jednocześnie
przy zastosowaniu metody podziału czasu
nawet kilkudziesięcioma obrabiarkami] DNC
(Direct
Numerical
Control);
számítógépes vezérlés [Ha sok, esetleg egy
egész üzemrész NC gépei egy nagy
számítógép,
mint
folyamatirányító
vezérlőegység
irányítja,
akkor
a
szerszámgépek közvetlen (direkt) úton innen
kapják az utasításokat. A gépkezelő a
szerszámgépen egy központi számítógépről
tud programokat behívni, ezért ezt a
rendszert DNC (Direct Numerical Control)
nevezik. A központi számítógép és
szerszámgépek között kábel-összeköttetésen
keresztül áramlik az információ, a rendszert
On-line
üzemnek
is
nevezik.
A
vezérlőegység vezérelhet hagyományos NC
gépeket kiiktatott szalagolvasóval, CNC
gépeket, manipulátorokat, különféle szervo
hajtásokat. Az alkatrészek programja - az NC
gépek DNC kiegészítő berendezésének
segítségével
a
központi
vezérlőberendezéstől hívható le. Az egyes
gépeken próbafutások végezhetők, a
programok kinyomtathatók, változtathatók.
A DNC rendszer előnyei, hogy a központi
folyamatirányító
számítógép
összekapcsolható
a
gyár
központi
számítógépével,
így
a
technológiai
folyamatot beépíthetik a vállalat adatfeldolgozási rendszerébe. Az egész gyártási
folyamat integrálható és automatizálható]
sterowanie gospodarką – gazdaságirányítás
sterowanie łączem danych [data link control] –
DLC, Data Link Control, adatkapcsolatvezérlés
sterowanie
numeryczne
[sterowanie
programowe umożliwiające bezpośrednie
wyzyskanie
przez
układ
sterujący
informacji liczbowych zakodowanych na
taśmach
magnetycznych,
kartach
dziurkowanych itp.] – numerikus vezetés
sterowanie produkcją – termelésirányítás
6607
sterowanie zdalaczynne, sterowanie zdalne –
távirányítás
sterowany pocisk – irányított lövedék
sterowiec [statek powietrzny o powłoce
wypełnionej gazem, poruszany silnikiem
spalinowym, zaopatrzony w gondolę dla
pasażerów] – léghajó; kormányozható
léghajó
sterownica – (haj.) kormány (fülke)
sterownik [układ elektroniczny lub program
umożliwiający komputerowi i działającym
na
nim
programom
sterowanie
urządzeniem
peryferyjnym]
–
vezérlőegység
sterownik PDF [program komputerowy służący
do przetwarzania dokumentów do
formatu PDF, działający jak wirtualna
drukarka. Utworzenie dokumentu PDF
wymaga
uruchomienia
funkcji
drukowania i wybrania sterownika na
liście drukarek zainstalowanych w
systemie użytkownika.] – PDR Creator;
PDF író szoftver
sterownik urządzenia [to program lub fragment
programu odpowiadający za dane
urządzenie i pośredniczący pomiędzy nim,
a resztą systemu komputerowego. Zwykle
uabstrakcyjnia pewne cechy urządzenia,
choć może jedynie zajmować się
kwestiami
uprawnień
dostępu
i
udostępniać urządzenie bez żadnej
ingerencji. Wtedy program, który z niego
korzysta też jest w pewnym sensie
sterownikiem.]
–
(ang.)
driver;
eszközillesztő,
illesztőprogram,
eszköz
meghajtó;
hardver-illesztőprogram
[1.
hardver-illesztőprogramok v. driverek olyan
számítógépes programok, melyek lehetővé
teszik más programok számára a számítógép
hardvereszközeivel való kommunikációt. 2.
Egy szoftver, ami instrukciókat ad arra
vonatkozóan, hogy hogy lehet kommunikálni
egy adott eszközzel, perifériával.]
sterowność – (rep.) (könnyen, jól) irányíthatóság,
kormányozhatóság
sterowny, -a, -e [o statku, samolocie itp.: szybko
reagujący na ruchy steru] – (rep.)
(könnyen, jól) irányítható, kormányozható
sterowy, -a, -e – kormányozható, irányítható;
kormánysterówka [1. zob. sterownia w zn. 2.; 2. duże
pióro ptasie osadzone w okolicy ogona,
służące do sterowania podczas lotu] –
(hosszú, a repülést iránító) farktoll,
kormánytoll; kormányzókötél (csónakon)
-
Wersja 01 01 2017
sterroryzować [zmusić kogoś do czegoś
przemocą] – terrorizálni, terrornak vetni alá
vkit
sterta [1. wiele przedmiotów leżących bezładnie
jeden na drugim; 2. stos ułożony ze
snopów zboża lub słomy] – boglya, asztag,
kazal; rakás, halom
sterta papierów – egy halom papír
sterta zboża – asztag
steryd, steroid [związek organiczny pełniący w
zależności od odmiany rolę witaminy,
hormonu, kwasu żółciowego itd.] – szteroid
steryd, steroid anaboliczny [zob. anabolik] –
anabolikus szteroid
sterydowy, -a, -e; steroidowy, -a, -e – szteroidsterydy – szteroidok; szteránvázas szerkezetű (a
koleszterin származékainak
felfogható)
vegyületek
sterydy anaboliczne [to grupa steroidów
pochodzenia
naturalnego
lub
syntetycznego, która ma silne działanie
anaboliczne
tzn.
powodujące
przyspieszenie dzielenia się komórek
tworzących określone tkanki organizmu
zwierząt i ludzi. Są to pochodne
testosteronu lub 19-nortestosteronu.] –
anabolikus szteroidok
sterylizacja [1. niszczenie drobnoustrojów i ich
zarodników
stosowane
w
celach
antyseptycznych, podczas konserwacji
produktów
żywnościowych
itp.;
2. pozbawianie płodności z zachowaniem
czynności
hormonalnej
gruczołów
płciowych] – (lat.) sterilizáció, sterilizálás;
(orv.)
sterilizálás,
terméketlenítés,
meddősítés, megfosztás a fogamzó v.
megtermékenyítő
képességtől;
(orv.)
csírátlanítás, csíramentesítés; fertőtlenítés
sterylizacyjny, -a, -e – (lat.) sterilizációs
sterylizator [aparat do wyjaławiania narzędzi
chirurgicznych,
materiałów
opatrunkowych itp.] – (lat.) sterilizátor;
fertőtlenítő, csírátlanító készülék
sterylizator suchy – hőlégsterilizátor
sterylizować [1. niszczyć drobnoustroje za
pomocą
sterylizacji;
2.
pozbawiać
płodności z zachowaniem czynności
hormonalnej gruczołów płciowych] – (lat.)
sterilizálni;
meddővé
tenni;
(orv.)
csírátlanítani, fertőtleníteni, lefertőtleníteni
sterylizowany, -a, -e – (lat.) steril, sterilizált;
csíramentes, csírátlanított, fertőtlenített;
(orv.) meddővé tett; magtalan
sterylnie – (lat.) sterilen; baktériummentesen
sterylność – (lat.) sterilitás; meddőség; (orv.)
baktériummentesség, csírátlan állapot
6608
sterylny, -a, -e [1. pozbawiony drobnoustrojów;
2. nieskazitelnie czysty; 3. pozbawiony
wad i zniekształceń; 4. niepodlegający
wpływom zewnętrznym] – (lat.) steril;
meddő,
terméketlen;
fogamzásra
v.
megtermékenyítésre
képtelen;
(orv.)
csírátlanított, baktériummentes; csíra és
baktériummentes
stetometr – sztetométer
stetoskop [gr. stēthos 'pierś; wnętrze'; słuchawka
lekarska w postaci prostej rurki
zakończonej lejkowato] – (gör-lat.)
stethoskcop, sztetoszkóp; hallgatócső; (orv)
orvosi műszer a tüdő és szív működésének
megvizsgálására; hallgató, hallócső
stetryczały, -a, -e [zgorzkniały i gderliwy] –
különc, furcsa
stetryczeć [stać się zgorzkniałym i gderliwym] –
különccé v. furcsává válni
steward [1. ang. steward (r.ż. stewardess) 'rządca;
dostawca (żywności itp. do klubu, na statek
itp.); gospodarz (wyścigów, balu, wystawy
itp.); jw.' ze st.ang. stigweard 'rządca;
włodarz'; stig 'hall; stajnia; chlew'; weard
'straż; opieka'; pracownik na statku,
obsługujący pasażerów; kelner (kelnerka)
w
samolocie
(w
autobusie
międzynarodowym
a.
w
pociągu),
spełniający niekiedy i inne funkcje, jak
przygotowywanie posiłków, sprawdzanie
listy, miejsc, pasów bezpieczeństwa,
opieka nad bagażem pasażerów; 2.
pracownik obsługujący pasażerów na
statku lub w samolocie] – (ang) steward;
intéző, hajópincér, pincér (tengeri hajón,
távolsági repülőgépen); utaskísérő, légiuaskísérő
stewardesa
[czytaj:
stju-ardesa]
[kobieta
pracująca na pokładzie statku lub
samolotu,
obsługująca
pasażerów];
stewardessa
–
(ang)
stewardess;
légikisasszony, az utasok ellátására rendelt
női alkalmazott (tengeri hajón, távolsági
repülőgépen); légiutas-kísérőnő
-
Wersja 01 01 2017
Stewia (Stevia rebaudiana) [1. to roślina o
wyjątkowo słodkich liściach. Od wielu lat
używana przez miliony ludzi jako
naturalny słodzik; 2. Rośliną tą jest
Stewia, w języku potocznym "słodkie
liście", w botanice znana jako Stevia
rebaudiana, roślina należąca do rodziny
złożone.] – Édesfű ~ Jázminpakóca (Stevia
rebaudiana Bertoni) [jázminpakóca (Stevia
rebaudiana) más nevén sztívia (stevia),
édesfű vagy édes levél a fészkesek
családjába tartozó évelő növény, mely DélAmerikában őshonos és édes leveléről
nevezetes fűszer és gyógynövény.]
stębnować, stebnować [szyć lub wyszywać
ściegami tworzącymi nieprzerwaną linię
po wierzchniej stronie tkaniny] –
összevarrni, tűzdelni, ölteni
stębnowanie,
stebnowanie,
stębnówka,
stebnówka [1. ozdobny ścieg tworzący
pojedynczą
linię;
2.
maszynowe
przeszywanie elementów odzieży w
sposób, iż ścieg jest widoczny na
wierzchniej stronie wyrobu odzieżowego.
Standardowo stębnuje się np. kieszenie
jeansów, oprócz tego stębnowane często są
karczki, klapy czy wyłogi płaszczy lub
kurtek.] – tűzdelés, összevarrás, egymásra
varrás, öltés; tűzdelt kézimunka
stębnowany, -a, -e; stebnowany, -a, -e – öltött,
tűzött, letűzött, tűzdelt
stęchlizna
[zapach
właściwy
wilgotnym,
niewietrzonym pomieszczeniom, zapach
czegoś, co stęchło] – dohosság, dohos szag
stęchłe siano – dohos széna
stęchłe powietrze – áporodott levegő
stęchły, -a, -e [o zapachu: charakterystyczny dla
wilgotnych, niewietrzonych pomieszczeń
lub dla spleśniałych przedmiotów; też o
rzeczy: mający taki zapach] – lohadt;
poshadt, áporodott, állott; dohos, dohos
állapot, posványos
stęchła mąka – dohos liszt
stęchnąć (stęchnę, stęchnie) [1. zepsuć się w
wilgoci, nabrać zapachu pleśni; 2. pot. o
6609
obrzęku: zmniejszyć się, opaść; też o
miejscu spuchniętym: stracić opuchliznę]
– lohadni, lelohadni; megdohosodni,
megáporodni, megbüdösödni, összeesni;
megposhadni
stęchnieć – megdohosodni (megdohosodik)
stękadło; stękajło – örökké elégedetlen, jajgató;
siránkozó, panaszkodó, nyafka ember
stękanie;
stęknięcie
–
nyögés,
jajgatás;
panaszkodás
stęknąć — stękać [1. pot. wydać ciężkie, głośne
westchnienie podczas wysiłku fizycznego
lub z bólu; 2. stękać: pot. uskarżać się na
coś, zwłaszcza na ból; 3. stękać: pot. mylić
się, recytując, czytając coś; 4. o łosiu i
jeleniu: wydać charakterystyczny głos w
okresie godowym] – nyögni, jajgatni;
nyavalyáskodni, folyton panaszkodni
stęp [I najpowolniejszy, miarowy chód konia; II
tylny odcinek stopy] – lépés
stępa1 – lépésben, poroszkálva
stępa2 [prymitywne urządzenie służące dawniej
do obłuskiwania i kruszenia ziarna na
kaszę] – zúzó, törő, nagy mozsár
stępiały, -a, -e [o zmysłach, wrażliwości itp.:
osłabiony, mający mniejszą intensywność]
– eltompult, tompa, fásult; elbutult, elhülyült
stępica [(u Zygmunta Glogera) Już w
dokumentach
z
doby
piastowskiej
spotykamy
nazwę
przyrządu
myśliwskiego, zwanego stępicą czy stąpicą
(stampice w r. 1287). O „stępicy”
słyszeliśmy i od starych myśliwych jako o
drewnianej samołówce na lisy i wilki,
która wyszła z użytku w XVIII w. po
upowszechnieniu
się
tego
rodzaju
przyrządów
żelaznych.]
–
(daw)
vadászeszköz (fa csapda, tőr farkasra v.
rókára)
stępić — stępiać [1. pozbawić ostrości;
2. spowodować zmniejszenie się siły,
intensywności, sprawności czegoś, np.
jakiegoś zmysłu, uczucia] – eltompítani
stępić się — stępiać się [1. o przedmiotach
ostrych: stać się tępym; 2. o zmysłach,
wrażliwości itp.: ulec osłabieniu] –
tompulni; eltompulni
stępieć [1. zob. stępić się; 2. stać się biernym,
apatycznym] – eltompulni; tompulni,
passzívvá válni
stępienie – tompultság, eltompultság
stępienie umysłu – szellemi tompultság
stępiony, -a, -e – fásult, tompult
stępka [zob. kil w zn. 1] – zúzó, kőzúzó; kőtörő,
mozsár; vályú, horony, vájat, kis csatorna;
(ép.) lyuktámasz bádoglapon
-
Wersja 01 01 2017
stępor [drewniany tłuczek do rozdrabniania i
obłuskiwania ziarna w stępie] – mozsár,
törő, zúzógép, papírzúzógép
stęsknić się [odczuć dotkliwie brak kogoś lub
czegoś] – (za kim/czym) vágyódni, epekedni,
sóvárogni (vki/vmi után); sóvárogni,
esengeni vki/vmi után
stęskniony, -a, -e [taki, który tęskni za kimś lub
za czymś] – epekedő, epedő, vágyódó,
vágyakozó, sóvárgó, vággyal tele
stężały, -a, -e [1. taki, który przeszedł ze stanu
płynnego w stan półpłynny lub stały; 2.
znieruchomiały pod wpływem jakichś
emocji] – merev, dermedt, megkeményedett;
sűrű; összevont, megerősített
stężeć [1. przejść ze stanu płynnego w stan
półpłynny lub stały; 2. znieruchomieć pod
wpływem jakichś emocji] – megmerevedni,
megkeményedni, sűrűsödni, megerősödni,
összevonódni
stężenie [zawartość danego składnika w
jednostce objętości lub masy substancji] –
merevedés, megmerevedés, keményedés,
megkeményedés, sűrűsödés, összesűrűsödés
stężenie pośmiertne [samoistne zesztywnienie
mięśni, występujące w kilka godzin po
śmierci] – halál utáni megmerevedés
stężyć — stężać [zagęścić roztwór przez
zmniejszenie ilości rozpuszczalnika; też:
doprowadzić ciało płynne do stanu
półpłynnego
lub
stałego]
–
megkeményíteni,
megmerevíteni,
megerősíteni, sűríteni
sticharion (gr.) [jedna z szat liturgicznych
biskupów, kapłanów (spodnia) i diakonów
(w tym wypadku wierzchnia); długa do
kostek tunika z otworem na głowę i
szerokimi długimi rękawami (u kapłanów
- z wąskimi) . Sticharion oznacza „szatę
zbawienia i radości" oraz czyste sumienie,
nieskalane życie i duchową radość w Panu
- konieczne warunki dla uczestników
nabożeństw.] – sticharion v. dalmatika (v.
dalma) [az a ruha, melyet a diakonusok vagy
szubdiakonusok az istentisztelet alkalmával
az alba fölött hordanak. Nevét Dalmáciáról
kapta, ahol régente a római tunika helyett
hordták. Eredetileg fehér színű volt, jelenleg
vörös, viola és fekete színű is lehet. A
dalmatika neve a görög egyházban
sticharion.]
stilb (sb) [fr. 'jw.' od gr. stilbós 'lśniący'. fiz.
jednostka jaskrawości (luminacji, blasku)
źródła światła; 1 kandela (cd) na cm
kwadratowy] – (gör) stilb (sb); (fiz)
kiterjedt fényforrás felületi fényerősségének
egysége
stiuk
6610
[zob. sztukateria; mieszanina gipsu,
wapienia i drobnego piasku lub pyłu
marmurowego, łatwa do formowania,
szybko twardniejąca] – (ép.) stukatur,
stukkó [a belső felületek díszítésére szolgáló
speciális
keverékű
gipszvakolat,
gipszplasztika]
stiukowy, -a, -e – stukkostłoczenie – zsúfoltság, felhalmozás
stłoczyć — stłaczać [zgromadzić na małej
przestrzeni] – összeszorítani, összezsúfolni,
összehordani
stłoczyć się — stłaczać się [zbić się w tłum] –
összezsúfolódni,
összetömörülni,
összeszorulni
stłuc (stłukę, stłucze) [1. zniszczyć jakiś kruchy
przedmiot wskutek rozbicia go na części;
2. pot. uderzyć o coś mocno jakąś częścią
ciała, powodując miejscowe obrażenie;
3. pot. zbić mocno człowieka lub zwierzę] –
összetörni, széttörni, összezúzni, szétzúzni,
eltörni; (kogoś) elverni, megverni
stłukę ci mordę! – beverem v. betöröm a pofádat!
stłuc kogo – elpáholni, összeverni, elverni v.
helybenhagyni vkit
stłuc lustro – összetöri v. betöri v. bezúzza a tükröt
stłuc sobie kolano – megütötte a térdét
stłuc szybę – sszetörni az üveget
stłuc talerz – tányért eltörni
stłuc się [1. rozpaść się wskutek uderzenia lub
upadku; 2. pot. zbić jeden drugiego] –
összetöri v. összezúzza v. megüti magát;
összeverik, megverik, megveretik, verést
szenved; összetörik v. eltörik vmi
stłuczenie [obrażenie ciała polegające na
uszkodzeniu tkanek głębiej położonych
bez uszkodzenia skóry; też: stłuczone
miejsce na ciele] – összetörés, összezúzás;
elverés, megverés; zúzódás; véraláfutás
stłuczka [1. niegroźny wypadek samochodowy;
2. przedmiot pęknięty lub uszkodzony,
sprzedawany po zniżonej cenie lub
wycofany ze sprzedaży; 3. złom szklany
używany jako surowiec do powtórnego
przerobu]
–
törött,
repedt
tárgy;
üvegtörmelék
stłuczony, -a, -e – összezúzott, összetört; ütést
szenvedett , megütött
stłuczony szklanka – összetört pohár
stłukłem niechcący filiżankę – véletlenül eltörtem
a csészét
stłukły mi się okulary – összetört a szemüvegem
stłumianie skrośne – keresztfading (rádió),
átúsztatás (tv, film)
stłumić (stłumię), stłumiać [1. sprawić, by
dźwięk, głos stał się cichszy; 2. zgasić
-
Wersja 01 01 2017
ogień;
3. zahamować
rozwój
lub
zmniejszyć intensywność czegoś; 4. nie
okazać swoich uczuć] – eloltani; elfojtani,
visszafojtani,
elnyomni;
elfullasztani,
befullasztani;
lehalkítani;
(stłumiać)
lehalkulni; (akusztika) átúsztatással kivágni,
csillapítani
(hangot),
lecsillapítani;
tompítani; (lázadást) leverni
stłumić coś – lehalkítani vmit
stłumić (co) w zarodku – csírájában elfojtani
stłumić łzy – elfojtja könnyeit
stłumić ogień a. pożar – eloltani a tüzet; elfojtja a
tüzet v. tűzvészt
stłumić w sobie gniew – magába fojtja haragját
stłumić w zarodku – csírájában elfojtani
stłumić zamieszki – zavargást elfojtani
stłumić zło w zarodku – (átv.) rosszat csírájában
elfojtani
stłumiony, -a, -e [o głosie, dźwięku: cichy,
głuchy] – elfojtott, visszafojtott, csillapított
stłumić bunt – lázadást elfojt
stłumienie – elfojtás; halkítás
stłumienie powstania – felkelés leverése v.
elfojtása
stłumiony, -a, -e [o głosie, dźwięku: cichy,
głuchy] – elfojtott, fojtott; visszatartott,
visszafojtott,
elnémított,
lehalkított,
elhalkított
stłumionym głosem – fojtott hangon
sto1 (stu) [liczebnik główny oznaczający liczbę
100] – száz
''Sto
Czterdzieści
Cztery
Tysiące''
*
Zapieczętowani [Sto czterdzieści cztery
tysiące
to
symbol
wszystkich
odkupionych: dwunastu patriarchów
Izraela x dwunastu apostołów Baranka x
tysiąc to liczba pełni i niezliczoności.
Określenia, że sto czterdzieści cztery
tysiące wykupionych z ziemi, to ci, którzy
się nie skalali współżycia z kobietami i są
pannami, dziewicami (gr. parthenoi), nie
należy brać dosłownie jako potępienie
związku małżeńskiego lub propagowanie
celibatu.]
–
száznegyvennégyezer
(megpecsélteltettek) [1. Jel 7,4 szerint az
Izrael tizenkét törzséből megjelöltek száma:
12 x 12 ezer. A megjelöltek Isten pecsétjét, a
tau jelét viselik homlokukon. - 2. Jel 14,1-5:
a Bárány közvetlen kísérete, akik „asszonyt
nem érintettek, szüzek maradtak, és
mindenüvé követték a Bárányt, ahova csak
ment”. Az új éneket csak ők tudták
megtanulni, akik Isten és a Bárány zsengéi.
— "És láttam, íme egy Bárány állt Sion
hegyén, és Ővele száznegyvennégyezeren,
akiknek homlokán írva van az Ő Atyjának
6611
neve." Jel. 14:1 – János azt látja, hogy ott áll
a Bárány a Sion hegyén, és vele vannak
száznegyvennégyezren, akiknek homlokán
Isten pecsétje látható. Ez a hegy most nem a
földön van, hanem a Mennyben, hiszen a Jel.
12:5-ben már olvastuk, hogy ezek az
evangélisták már ott vannak fent az Atyánál.
Sion hegyét itt a földön is megtaláljuk,
Jeruzsálemben, a templom hegyen. Zsidó
levél 12:22-ben olvasunk arról, hogy a
Mennyben is van Sion hegye. "És hallottam
szózatot az égből, mint sok vizeknek zúgását
és mint nagy mennydörgésnek szavát, és
hallottam hárfásoknak szavát, akik az ő
hárfájukkal hárfáztak. És énekeltek mintegy
új éneket a királyiszék előtt, és a négy
élőlény előtt és a vének előtt, és senki meg
nem tanulhatja azt az éneket, csak a
száznegyvennégyezer, akik áron vétettek meg
a földről." Jel. 14:2-3]
sto2 [mnóstwo, wiele] – több
sto dwadzieścia (sto dwudziestu) – százhúsz
sto dwadzieścia jeden (sto dwudziestu jeden) –
százhuszonegy
sto, dwieście, trzysta, czersta, pięćset – száz,
kétszáz, háromszáz, négyszáz, ötszáz
sto dwudziesty, -a, -e – százhuszadik
sto
dwudziesty
pierwszy,
-a,
-e
–
százhuszonegyedik
sto jeden (stu jeden) – százegy
sto jedenaście (…) – száztizenegy
sto kilo żywej wagi – száz kiló eélősúlyban
sto kilometrów na godzinę – óránként száz
kilométer (100 km/h)
sto lat! – éljen soká!, isten éltesse sokáig!, száz
évet! (köszöntő ének kezdő sora)
sto lat, sto lat niech żyje, żyje nam! – éljen soká!
éljen soká! éljen soká! (névnapi köszöntő
ének)
Sto lat, sto lat, Niech żyje, żyje nam.
Sto lat, sto lat, Niech żyje, żyje nam,
Jeszcze raz, jeszcze raz, niech żyje, żyje nam,
Niech żyje nam!
sto lat zdrowia! – egészségére! egészségedre!
sto metrów stąd – száz méterre innen
sto pierwszy, -a, -e – százegyedik
sto procent – száz százalék, 100 %
sto procent ponad normę – száz zázalék a normán
felül, száz százalékos normatúlteljesítés
sto razy – százszor
sto razy ci mówiłem – már százszor mondtam
neked
sto tysięcy – százezer
sto złotyc w srebrze – száz zloty ezüstben
stoarkuszowy, -a, -e – százíves
-
Wersja 01 01 2017
stoczek [1. pochyłość niewielkiej góry; 2. zob.
knot w zn. 4.] – (kis) gyertya; (orv.)
vattakanóc köpölyözéshez; (orv.) katétercső,
cereolus; (fodrásznál) fafej, próvafej
stocznia [zakład przemysłowy zajmujący się
budową, remontem lub konserwacją
statków; też: część portu, w której się ten
zakład znajduje] – hajógyár; dokk
stocznia okrętowa – hajógyár, hajómedence, dokk
stoczniowiec
[pracownik
zatrudniony
w
przemyśle stoczniowym] – hajógyári
munkás, dokkmunkás
stoczniowy, -a, -e – hajógyári, dokk
stoczony, -a, -e – legördült; lezajlott; végbement;
megtörtént
stoczyć — staczać [1. tocząc, zsunąć coś z góry;
2. rozegrać bitwę, walkę; 3. wziąć udział w
dyskusji, kłótni itp.; 4. spowodować
zniszczenie
lub
rozpad
czegoś;
5. zdegradować pod względem moralnym]
– (z góry) legördíteni, legördíteni;
lehengerelni; (harcot) megvívni
stoczyć bój – harcolni, harcot vívni
stoczyć walkę – harcolni, harcot vívni v. megvívni;
megütközni
stoczyć walkę wewnętrzną – viaskodik önmagával
stoczyć się — staczać się [1. tocząc się lub
zsuwając, spaść niżej; 2. stać się
niemoralnym, nieuczciwym] – legördülni,
legurulni
stoczyć się w dół – legurulni
stodoła [1. budynek gospodarski przeznaczony
do przechowywania zboża, słomy, siana
itp.; 2. pot. o bardzo dużym budynku lub
pomieszczeniu;
3.
budynek
w
gospodarstwie rolnym przeznaczony do
przechowywania
zebranego
zboża
(najczęściej w postaci snopków), siana i
słomy (luzem lub sprasowanej w bele lub
ciuki). W stodole wykonywało się też
omłoty zboża, przechowywano narzędzia
rolnicze, pojazdy rolnicze.] – csűr v. pajta,
magtár [csűr szó a középfelnémet schiur,
schür, schir szóból vezethető le, és a 15.
században jelent meg a magyar nyelvben. A
pajta szó délszláv eredetű szó, modern
analógiául szolgálhat a többfunkciójú
épületekre használt horvát pojata (’istálló,
kamra, csűr’) vagy a szlovén pojata (’szín,
kunyhó, csűr, istálló’). A magyar népi
építészetben a gazdasági épületek egy
sajátos, építészeti jegyei alapján nem
tipologizálható,
csak
funkcionálisan
körülhatárolható típusa: az az épület,
amelyben hagyományosan a szálas gabona
cséplése folyt. Ilyenformán a csűr és a pajta
hagyományosan elsősorban a paraszti
6612
gabonatermesztéshez kapcsolódó munkatér,
és csak másodlagosan, kiegészítő jelleggel
rakodóhelyiség. Szükségessége összefüggött
a július–augusztusi csapadékos klímával,
azzal az igénnyel, hogy a szemkinyerést
száraz, védett helyen lehessen végezni. A
csűr és a pajta az egész Kárpát-medencében
elterjedt, kivéve az Alföldet és a Kisalföld
egyes területeit, ahol a nyári csapadékhiány
mellett a szemkinyerés technikája sem a kézi
cséplésen, hanem a nagy területigényű
nyomtatáson alapult. A kézi cséplés
gyakorlatának
eltűnésével
a
csűrök
tárolófunkciója előtérbe került, illetve az
állatok istállóztatására is használták őket.];
hodály
stodułka – kis csűr, pajta, magtár (magtáracska)
stofuntowy, -a, -e – százfontos
stogław (Sobór Stu Rozdziałów) [zbiór decyzji
soboru odbytego w Moskwie w 1551 r.,
podzielony na sto rozdziałów (stąd
nazwa). Sam sobór był zwołany przez
metropolitę Makarego i odbył się z
udziałem cara Iwana IV Groźnego.
Decyzje soboru odnosiły się do problemów
liturgii i obrzędów, zarządzania diecezją i
klasztorami oraz udziału Kościoła w
sprawach świeckich. W dziedzinie
ikonografii sobór ustanowił kontrolę nad
działalnością ikonografów i rozpatrzył
kilka spornych problemów (zwłaszcza
problem przedstawiania Trójcy Świętej).
Decyzje soboru zostały odwołane przez
sobór z 1667 r. w związku z reformą
dokonywaną przez patriarchę Nikona.
Wielki Sobór Moskiewski z 1667 r.
potwierdził prawidłowość decyzji Soboru
Stu Rozdziałów, dotyczących ikonografii.]
– Sztoglav (Százcikkelyes zsinat)
A Sztoglav (Százcikkelyes zsinat) az 1551-es
orosz ortodox egyházi zsinat határozatainak
gyűjteménye. Címét a bennefoglalt fejezetek
számáról kapta (vö. orosz 'szto' száz, 'glava'
fejezet, cikkely). Az első fejezet felsorolja a zsinat
résztvevőit (Rettegett Ivánt, Makarij metropolitát
és az egyházi hierarchia tagjait), a másodikban a
zsinat egybehívásának okairól esik szó; a
harmadik fejezetet a cárnak a zsinathoz
-
Wersja 01 01 2017
benyújtott terjedelmes felhívása alkotja, melyben
kéri az "igaz ortodox keresztény törvény"
magyarázását és kiigazítását. A negyedikben
található a cár zsinathoz küldött üzenete,
melyben egységes gondolkodásra és egyetértésre
szólít fel. Az ötödik fejezet tartalmazza a cár 37
kérdését a zsinathoz, a 6-40. és a 42-98. fejezet
pedig a kérdésekre adott válaszokat. A 41.-ben a
cár újabb 32 kérdése található, de itt a zsinat
válaszai
közvetlenül
a
kérdések
után
következnek, ezért ez a fejezet lényegesen
különbözik a többitől. A 99.-ben az Ioaszaf
metropolitához küldött követségről esik szó, az
utolsó fejezet pedig az ő válaszát tartalmazza a
zsinat határozataihoz fűzött megjegyzésekkel és
kiegészítésekkel. A zsinat által vizsgált kérdések
között szerepelt a kolostori földbirtoklás, az
egyházi bíróság kérdése, az istentiszteletek
rendje, és ezzel együtt a szertartások
egységesítésének
problémái,
az
oktatás
színvonalának emelése az egyházi iskolákban,
valamint a pogány szertartások és babonák elleni
harc.
A zsinaton megvitatott számos kérdés között ott
találjuk
az
egyházi
művészetet
érintő
problémákat is. A Sztoglav fennmaradt kéziratai
között alapvetően két szerkesztést különíthetünk
el: egy terjedelmesebb és egy ritkábban
előforduló, rövidebb változatot.* A fordítás az
1863-ban Szentpéterváron megjelent, és a 17.
századra datált kézirat alapján készült, amely a
zsinati határozatok rövidebb szerkesztéséhez
tartozik (Sztoglav. Szobor bivsij v Moszkve pri
carje i velikom knyazje Ivanye Vasziljevicse.
Izdanyije
D.
E.
Kozsancsikova
SzanktPetyerburg, 1863.)
stoicki, -a, -ie – (gör) sztoikus; a sztoicizmuson
alapuló; egykedvű, nyugodt
stoicko – (gör) sztoikusan; egykedvűen, nyugodtan
stoickość – (gör) sztoikusság; egykedvűség,
nyugodtság, nyugalom
stoicyzm [od nazwy portyku na agorze ateńskiej
Stoá (Poikílē) '(Pstry) Portyk' (nadanej
mu od zdobiących go barwnych fresków),
gdzie nauczał Zenon z Kitionu (na
Cyprze), ok. 335-263 p.n.e.; zasady
(system filoz.) szkoły filoz. (stoików), zał.
w III w. p.n.e. przez Zenona z Kitionu,
oparte na etyce surowej cnoty, polegającej
na zachowaniu równowagi duchowej nie
zakłóconej
zarówno
radością,
jak
smutkiem, na wyzbyciu się namiętności i
na życiu zgodnym z naturą i rozumem;
pot. obojętność na przyjemności i ból,
tłumienie uczuć, spokój, niewrażliwość,
hart i pogoda ducha bez względu na
okoliczności (por. ataraksja; sustine et
abstine)];
2. doktryna
filozoficzna
uznająca za najwyższe i jedyne dobro
cnotę rozumianą jako życie zgodne z
zasadami rozumu; 3. panowanie nad sobą,
równowaga duchowa i niewzruszony
6613
spokój] – (gör) sztoicizmus; görög filozófiai
iskola; a stoikusok filozófiája; (fil)
szenvedélymentes, természetes életmódot,
szigorú erkölcsiséget tanító ókori görögrómai filozófiai iskola; (átv.) bölcs belátáson
alapuló szilárdság, állhatatosság az élet
szerencsétlenségei
és
megpróbáltatásai
közepette;
rendületlen
nyugalom,
állhatatosság
stoiczny, -a, -e – (gör) sztoikus
stoiczny pokój – sztoikus nyugalom
stoik – (gör) sztoikus; (fil) a sztoicizmus híve;
(átv.) megpróbáltatásokat bölcs belátáson
alapuló keménységgel ls nyugodtsággal
elviselő ember
Stoicy * Epikurejczycy – stoikusok [Filozófiai
iskola, amelyet a görög Zénó alapított;
legfőbb jónak az erény számított; szigorú
erkölcsiség és annak megfelelő törvények
igyekeztek olyan szenvedélymentes életet
biztosítani, amelyet nem érint sem a
gyönyörűség, sem pedig a szenvedés
(ApCsel 17,18).]
stoisko [dział sklepu lub punkt na wystawach,
kiermaszach i targach zajmujący się
sprzedażą towarów lub oferujący jakieś
usługi] – állvány; elárusító asztal,
árusítóhely, stand; tárló, gondola
stoisko handlowe – kereskedelmi árusítóhely
stoisko sprzedaży – árusítóhely
stoisko z ofertą specjalną – ajánlópult, különpult
stojaczek – (guruló) járóka
stojak
[1. urządzenie
służące
do
podtrzymywania w pozycji pionowej
czegoś lub rzadziej kogoś; 2. stojący
kadłub maszyny] – szobor, bálvány; lyukas
ülőkéjű gyermekszék; álló kaptár, állvány;
(ép.) ajtófélfa, támfa, dúc; vasúti talpfa;
(guruló gyermek-) járóka; (sp) ugrómérce
stojak (do kroplówki) – állvány
stojak na buty – cipőtartó (állvány)
stojak na parasole – esernyőtartó
stojak z gazetami – újságospolc
stojąc (seks analny) [Partner stoi, kobieta
obejmuje go nogami, przytrzymując się go
za szyję. Ciekawa i przyjemna pozycja.
Wymaga dużo wysiłku ze strony
mężczyzny. Może być łączona z
poprzednią
pozycją.
Penetrację
rozpoczyna się gdy kobieta siedzi na stole.
W trakcje stosunku obejmuje mocno
nogami partnera, który podnosi ją do
góry.] – állava; álló helyzetben (anális szex)
stojąc na jednej nodze – féllábon (állva); (átv.)
félkézzel, sebtében, játszva
stojąca woda – állóvíz (tó, tenger, óceán)
-
Wersja 01 01 2017
stojąco – állva, álló helyzetben
stojący, -a, -e [1. znajdujący się w pozycji
pionowej
lub
przeznaczony
do
postawienia na czymś; 2. taki, podczas
którego się stoi; 3. pozostający w
bezruchu] – álló
stojący kołnierz [pomarszczony kołnierz,
dopasowany do szyi, przyszyty do dekoltu,
od którego jest podzielony na fałdy.] – álló
gallér [A nyakat körülölelő alkatrész, amit a
nyakkivágásba varrnak be, vagy más módon
erősítenek oda. A lehajtott gallér ellentéte, de
esetenként ezzel kombinálják.]
stok [1. pochyła powierzchnia wzniesienia lub
wklęsłości ziemi; 2. Stok, który w biegu
swoim znikał w piaszczystych pokładach
ziemi, zwano: ponikły stok, ponik,
ponikwa, ponikiew, przeginia. Ze stokami
wiązały się i nazwy miejscowości, jak np.:
Biały-stok, Różany-stok, Wysoki-stoczek,
Jałbrzyków-stok.] – (spływ) lefolyás,
levezetés, árok, csatorna; (spadzistość) lejtés,
lejtő, hajlás, lejtős pálya v. tér, ereszkedő
oldal; (góry) hegyoldal; domboldal
stok góry – hegyoldal, lejtő, hegylejtő
stok narciarski – sípálya
stok północny – északi lejtő, északi oldal
stokroć [1. sto razy lub bardzo wiele razy;
2. bardzo intensywnie] – (stokrotnie) száz,
százszor, száz ízben, számtalanszor
stokroć lepiej – százszor jobb
stokroć,
stokrotka
[roślina
z
jednym
koszyczkiem kwiatowym o białych lub
różowych płatkach] – (növ.) százszorszép
(Bellis perennis L)
Stokrotka (Bellis) [liczący 15 gatunków rodzaj z
rodziny astrowatych.
Stokrotki
są
roślinami zielnymi, o jajowatych, lub
łopatkowatych liściach i białych lub
różowych, języczkowatych kwiatach. We
florze Polski występuje tylko jeden
gatunek.] – (növ.) százszorszép
Stokrotka pospolita, s. łąkowa, s. trwała (Bellis
perennis) [gatunek rośliny wieloletniej
zielnej z rodziny astrowatych. Występuje
w Europie, pospolita na terenie całej
Polski.] – (növ.) százszorszép v. vad
százszorszép
(Bellis perennis L) [a
fészkesek (Asteraceae) családjába, a
csövesvirágúak (Asteroideae) alcsaládjába
tartozó növényfaj]
6614
stokrotna nagroda – százszoros jutalom
stokrotnie – százszor, százszorosan
stokrotnie przepraszam! – ezer bocsánat!
stokrotny, -a, -e [1. powtarzający się sto razy;
2. taki, który osiągnął coś sto razy; 3. sto
razy mniejszy lub większy od czegoś] –
százszoros
stola [1. łac. z gr. stolē 'wyposażenie; ubiór; jw.'
w
staroż.
Rzymie
republikańskim
wierzchnie okrycie kobiet noszone zazw.
na tunice, rozcięte z boków, fałdziste,
długie, przewiązane wysoko nad stanem;
2. okrycie kobiece narzucane na tunikę,
obficie fałdowane, noszone w starożytnym
Rzymie] – (gör) stóla [Hosszú, szalag alakú,
vállon viselt ruhadarab. Gazdagon díszített, a
miseruhával azonos anyagból és kivitelben
készült. A stóla két azonos méretű szárát a
püspök és a pap vállára akasztva melle előtt
párhuzamosan viseli, a diakónus bal vállára
fektetve, testét átlósan keresztezve a jobb
karja alatt köti össze. Színe az adott
liturgikus cselekményhez előírt szín.]; (vall)
a katolikus liturgikus öltözet egyik darabja;
nyakba vetve viselt szövetsáv; katolikus
papoknál az egyházi díszes szalag a
miseruha fölött, azonos színben; (div)
hosszú, arasznyi szélességű, vállra vetve
viselt női sál; (dawno) a régi római matrónák
bokáig érő redőzött és alul más színű
szegéllyel díszített ruhája
-
Wersja 01 01 2017
stolarczyk – asztalosinas, asztalostanuló; az
asztalos fia
stolarka [1. ogół elementów budowlanych
wykonanych z drewna; 2. pot. stolarstwo]
– gyalupad; (átv.) asztalos szakma,
asztalosmunka, asztalos mesterség v. ipar,
asztalosság
stolarnia [warsztat stolarski] – asztalosműhely
stolarski, -a, -ie – asztalosstolarska piłka ramowa – asztalos keretes fűrész;
illesztő fürész, keretes
stolarstwo [technika wyrabiania z drewna m.in.
elementów
budowlanych,
mebli,
przedmiotów codziennego użytku; też:
zawód stolarza] – asztalos szakma v. ipar;
asztalosmesterség, asztalosság
stolarstwo budowlane – épületasztalosság
stolarstwo meblowe – bútorasztalosság
stolarz – asztalos, asztalosmester; épületasztalos
(jestem stolarzem)
stolarz artystyczny – műbútorasztalos
stolarz budowlany – épületasztalos
stolarz drzwi pasuje – az asztalos beilleszti az
ajtót
stolarz meblowy – bútorasztalos
stolcowy, -a, -e – szék, székletstolec [1. kał, odchody, ekskrementy; 2. odchody
ludzkie lub zwierzęce wydalane przez
odbyt; 3. daw. tron monarchy, biskupa;
4. daw. władza królewska, książęca,
biskupia; 5. Stolec, stolica, czyli wielkie
krzesło, oznaczał dawniej tron monarszy,
krzesło królewskie, sądowe, zwierzchnią
władzę, świecką lub duchowną, wreszcie
kazalnicę.] – (med) székelés, széklet; szék,
W.C. ülőke; (dawno, tron) trón; (átv.)
főváros, székváros; (ép.) talapzat, szokli;
(közöns.) segg
stolec (budownictwo) [słup drewniany w
konstrukcji
wiązara
płatwiowokleszczowego,
element
ustroju
(konstrukcji) ramy nośnej (stolcowej)] –
fagerenda, talapzat
Stolec wdowi [(u Zygmunta Glogera) Podług
drugiego statutu Litewskiego, każda
wdowa szlachcianka dopiero po 6-ciu
miesiącach od śmierci męża zamąż iść
mogła, a to obowiązkowe półroczne
wdowieństwo zwało się w języku
prawniczym „stolec wdowi”. Uchybiająca
przeciw temu traciła zapisane od męża
wiano, jeżeli zaś wiana nie miała, to
płaciła karę „dwanaście rubli groszy”
dzieciom swoim, a w ich braku krewnym
pierwszego męża.] – (daw) özvegy széke
(özvegység)
6615
Stolec – (lengyel falunevek)
 Stolec - wieś w woj. dolnośląskim, w
pow.
ząbkowickim,
w
gminie
Ząbkowice Śląskie
 Stolec - wieś w woj. łódzkim, w pow.
sieradzkim, w gminie Złoczew
 Stolec
wieś
w
woj.
zachodniopomorskim,
w
pow.
polickim, w gminie Dobra
stolica [1. miasto, w którym znajduje się siedziba
rządu danego państwa; 2. główne miasto
jakiegoś okręgu] – főváros, székhely;
(dawno) székesfőváros; szék, trónus, trón
Stolica Apostolska, Piotrowa [siedziba papieża –
Watykan] – (apostoli) Szentszék; Vatikán
stolica kaznodziejska – prédikálószék, szószék
stolica państwa – az ország fővárosa
stolica sądowa – bírói szék
stoliczek – kisasztal
stolik [mały stół] – asztalka, kis asztal,
dohányzóasztal; kisasztal; zsúrasztal
stolik dla dwóch osób proszę – egy asztalt kérek
két személyre
stolik dla jednej osoby proszę – egy asztalt kérek
egy személyre
stolik do gry w karty – kártyaasztal
stolik do przewijania – pelenkázó asztalka
stolik na narzędzia – műszerelőtálca
stolik na narzędzia chirurgiczne – sebészeti
műszerelőtálca
stolik na narzędzia dentyczne – fogorvosi
műszerelőtálca
stolik na telefon – telefonasztal
stolik mierniczy – mérőasztal
stolik na kółkach – zsúrasztal, zsúrkocsi; kerekes
tálalóasztal
stolik na telefon – telefonasztal
stolik pod telewizor – TV-állvány
stolik w rogu – sarokülés
-
Wersja 01 01 2017
stolnica [drewniany blat służący do zagniatania i
wałkowania
ciasta]
–
vágódeszka,
sodródeszka, gyúródeszka
stolnica (drewniana) – nyújtótábla, nyújtódeszka;
gyúródeszka
stolniczka – kis vágódeszka, sodródeszka,
gyúródeszka
stolnik [1. w dawnej Polsce: urzędnik nadworny
opiekujący się kuchnią i nadzorujący
podawanie potraw na stół królewski;
później: tytularny urzędnik ziemski; 2.
Stolnik, po łacinie dapifer – urząd, który
widzimy już na dworach książąt
piastowskich i w dokumentach od r. 1173.
W r. 1382 wymieniony jest stolnik kaliski.
Za Jagiellonów stał się dygnitarzem, a był
koronny i litewski. Za Zygmunta III idzie
szereg stolników obok podstolich.] – (hist.)
asztalnok
stołeczek [1. mały stołek; 2. pot. dłonie dwu osób
splecione na krzyż w ten sposób, że tworzą
rodzaj siedzenia] – zsámoly
stołeczny, -a, -e (stoł) – fővárosi (főv.); szék,
székes, székStołeczna Biblioteka im. Ervina Szabó – Fővárosi
Szabó Ervin Könyvtár (FSZEK)
Stołeczna Rada Narodowa [Rada Narodowa
Miasta
Stołecznego
Warszawy;
Przewodniczący Rady Narodowej Miasta
Stołecznego Warszawy] – (dawno) Fővárosi
Nemzeti Tanács [Varsó Főváros Nemzeti
Tanácsa;
Varsó
Főváros
Nemzeti
Tanácsának Elnöke]
Stołeczne Archiwum – Fővárosi Levéltár (FL)
Stołeczne Przedsiębiorstwo Przewozowe –
Fővárosi Szállítási Vállalat (FŐSPED)
Stołeczny Dom Kultury – Fővárosi Művelődési
Ház (FMH)
Stołeczny Klub Artystów – Fővárosi Művészklub
(FMK)
Stołeczny Sąd Pracy – Fővárosi Munkaügyi
Bíróság (FMB)
Stołeczny Urząd Pracy – Fővárosi Munkaügyi
Központ (FMK)
stołek [1. mebel służący do siedzenia, niemający
oparcia; 2. pot. wysoki urząd, stanowisko]
– szék, zsámoly, ülőke
stołek barowy [wysoki stołek używany w barach]
– bárszék
stołek kuchenny – konyhaszék
stołek obrotowy (do fortepianu) – zongoraszék
stołek z olszyny – égerfaszék, égerfazsámoly
stołować [dawać komuś odpłatnie posiłki] –
étkeztetni,
napi
étkezéssel
ellátni,
kosztoltatni
6616
stołować się [jadać posiłki poza domem] –
étkezni; (átv.) kosztolni
stołowanie [dawać komuś odpłatnie posiłki] –
étkeztetés
stołowanie zakładowe – üzemi étkeztetés
stołowanie się [jadać posiłki poza domem] –
étkeztetés, kosztolás
stołowanie się w szkole – iskolai étkeztetés
stołownik, stołowniczka [osoba stołująca się
gdzieś] – kosztos (ffi/nő)
stołowy, -a, -e [1. dotyczący stołu; 2. używany
przy jedzeniu; 3. przeznaczony do celów
spożywczych] – asztali; étkező, étstołowy pokój – ebédlő, étterem
stołowy (jadalnia) – ebédlő, étkező
stołówka [zakład żywienia zbiorowego przy
instytucji; też: sala jadalna takiego
zakładu] – étkezde, (közb.) menza; étkező,
üzemi konyha, kantin
stołówka zakładowa – üzemi étkező v. ebédlő
stołówkowy, -a, -e – étkezési, üzemi étkezdei,
menzai, kantinstołp, donżon (wieża ostatecznej obrony lub
bergfried, bergfrit) [1. oznaczał dawniej
okrągłą
murowaną
wieżę;
2.
średniowieczna budowla warowna na
planie koła, owalu, prostokąta lub
wieloboku w postaci baszty obronnej o
znacznej wysokości (30–50 m) i dużej
grubości murów (3–5 m). Wolno stojąca
wieża stawiana w średniowiecznych
twierdzach. Stanowiła najsilniejszy a
zarazem ostateczny punkt obrony (w
nowożytnej sztuce fortyfikacyjnej rolę tę
przejął tzw. śródszaniec). Wieże tego
rodzaju są często mylone z donżonami –
wcześniejszymi typologicznie wieżami
łączącymi w sobie główne funkcje
mieszkalne i obronne zamku. Istnieje
także sporo form pośrednich między
donżonami a typowymi stołpami, przy
czym zazwyczaj dominują cechy jednego z
tych obiektów; 3. wolnostojąca wieża
obronna w dawnych zamkach. Najsilniej
umocniona (bardzo wysoka, mury do 5
metrów grubości) stanowiła ostateczny
punkt obrony (śródszaniec). Na ogół
budowana na dziedzińcu lub w pobliżu
najsłabszego punktu murów celem jego
wzmocnienia, najczęściej okrągła z
wysoko
umieszczonym
wejściem
pozbawionym
schodów
w
celu
uniemożliwienia bezpośredniego ataku.
Często mieściła skarbiec zamkowy.] –
(daw) kerek, falazott torony; donjon
-
Wersja 01 01 2017
Donżon w Lublinie
stołuję się w domu (w hotelu, w jadłodajni, w
restauracji, prywatnie) – otthon (a
szállodában, kifőzdében, vendéglőben, privát
helyen) étkezem
stoły i stołki [Że nie było wielkiej różnicy
pomiędzy stołami z w. XV i XIX, dowodzą
tego podane tu rysunki. Pierwszy
przedstawia stół w izbie malarza
krakowskiego, której wnętrze wyobrażone
jest w księdze cechów Bema z
artystycznemi miniaturami z czasów
Aleksandra
Jagiellończyka,
przechowującej
się
w
bibljotece
Jagiellońskiej w Krakowie.] – asaztalok és
asztalkák
stomatolog [lekarz specjalizujący się w
dziedzinie stomatologii]; dentysta –
sztomatológus, fogász, szájsebész
stomatologia (z łac. "stoma" - jama ustna)
[dziedzina
zajmująca
się
funkcjonowaniem, patologiami i leczeniem
zębów, przyzębia, błony śluzowej jamy
ustnej, stawu skroniowo-żuchwowego.] –
(gör) sztomatológia; fogászat; (egyetemen)
fogorvosi szak
stomatologiczny, -a, -e – (gör) sztomatológiai;
fogászati
stonka [1. amerykański chrząszcz o ubarwieniu
żółtym z czarnymi pasami na pokrywach
skrzydeł; 2. pogard. o wczasowiczach
zachowujących się hałaśliwie, niszczących
wszystko wokół siebie] – (ziemnaczana)
bogár, féreg; burgonyabogár, kolorádóbogár
stonka ziemniaczana (zob. stonka w zn.1.) –
(ziemnaczana)
burgonyabogár,
kolorádóbogár
stoniowy wzrost – berezgés, felépülés
stonoga (Oniscus) – (áll.) százlábú
6617
Stonoga murowa (Oniscus asellus) [skorupiak z
rodziny Oniscidae, nazywany również
stonogiem myszatym. Jest to niewielkich
rozmiarów
zwierzę,
które
często
zamieszkuje piwnice lub szklarnie,
wyrządzając przy tym ogromne szkody,
głównie w hodowli roślin] – közönséges
pinceászka; foltos pinceászka v. faliászka
(Oniscus asellus)
stonować [1. zharmonizować ze sobą barwy,
odcienie;
2. osłabić
intensywność,
natężenie czegoś; 3. złagodzić agresywną
wymowę lub agresywny ton czegoś] –
egyeztetni, összhangba hozni, harmonikussá
tenni
stonowany, -a, -e – egyeztetett, összehangolt,
harmonikus
stop1
[1. wykrzyknik
nakazujący
komuś
natychmiastowe zatrzymanie się lub
przerwanie jakiejś czynności; 2. w
tekstach depesz: wyraz pełniący funkcję
kropki; 3. czerwone światło zapalające się
automatycznie
z
tyłu
pojazdu
mechanicznego w momencie naciśnięcia
hamulca; 4. pot. forma podróżowania
polegająca na nieodpłatnym korzystaniu z
zatrzymywanych po drodze pojazdów;
5. pot.
samochód
zabierający
autostopowiczów; 6. stój! stać! zatrzymać
się! (używane również w depeszach dla
oddzielenia zdań); czerwone światło
hamulcowe samochodu.] – (ang) stop; állj!;
megállás, szünet; táviratban: pont
stop! – (ang) stop; állj!; netovább!
stop bit {rzecz.}; bit stopu {m.} [komp.] [zł.] (ang.) stop bit [Az adatbiteket határoló,
azokat elválasztó bit, amely tényleges adatot
nem hordoz, csupán a kommunikáló felekkel
közli, hogy hol végződik az adatbitek egy
csoportja, és hol kezdődik a következő
-
Wersja 01 01 2017
(általában 1 vagy 2 stopbitet használnak).
Soros vonali kapcsolat esetén a stopbitek és
az adatbitek számát az adatátvitel sebessége
határozza meg. Nyilván minél több az
adatbit, és kevesebb a stopbit, annál
gyorsabb az átvitel. Ez fordítva is igaz.]
stop2 [substancja metaliczna wytwarzana w celu
poprawienia
właściwości
wytrzymałościowych i technologicznych
metali] – (koh.) öntvény, ötvözet; (dawno)
öntvény
stop antyfrykcyjny [stop używany do wyrobu
części maszyn narażonych na tarcie] –
antifrikciós öntvény
stop czaszki – koponyatető
stop drukarski [stop, z którego odlewa się
czcionki, linie, justunek oraz całe formy
drukarskie] – nyomdai öntvény
stop elektryczny – elektroöntvény
stop-klatka [obraz zatrzymany na ekranie
podczas wyświetlania filmu] – állókép
stop limit [na giełdzie: rodzaj zlecenia, które
powoduje kupno lub sprzedaż papierów
wartościowych,
jeżeli
ich
cena
przekroczyła poziom ustalony przez
inwestora] – stop limit
stop loss [na giełdzie: rodzaj zlecenia, które
powoduje kupno lub sprzedaż papierów
wartościowych, jeżeli ich cena osiągnęła
poziom ustalony przez inwestora] – (ang.)
stop loss; stop-loss nem más, mint egy
veszteségelkerülő stratégia: a tranzakció
időpontjában eldöntöm, hogy mekkora
veszteséget vagyok hajlandó finanszírozni,
hol akarom az
ellentétes
ügyletet
végrehajtani
stop metali – fémöntvény
stop żelaza – vasötvözet
stopa (stopy) [1. u człowieka i u większości
ssaków: najniższa część nogi; 2. końcowy
odcinek
odnóży
owadów;
3. część
pończochy lub skarpetki, którą wkłada się
na stopę; 4. jednostka miary wierszowej;
5. jednostka długości używana w krajach
anglosaskich
równa
0,3048
m;
6. zawartość szlachetnego kruszcu w
monecie; 7. wystająca część maszyny,
służąca do przymocowywania jej do
podstawy; 8. poziom, stan czegoś] – (część
nogi) talp, lábfej, lábnyom; (od stóp do
głowy: tetőtől talpig); (jednostka miary) láb;
viszony; (stopień) fok, szint; (w literaturze)
versláb; színvonal, életszínvonal; (ker) kulcs,
láb
stopa [podwójny produkt pończoszniczy blisko
przylegający do nogi poniżej kolana do
podbicia stopy. Charakterystyczne ze
względu na otwór z elastyczną taśmą.
Wytwarzany z dzianiny i stosowany do
ochrony stopy.] – titokzokni [Legfeljebb a
bokáig felérő zokni,amely nem látszik ki a
cipőből és csak a lábfej védelmére szolgál.]
6618
stopa – láb (mértékegység: 30,48 cm)
stopa amortyzacji [wskaźnik procentowy zużycia
środka trwałego w danym okresie w
stosunku do jego wartości początkowej] –
amortizációs kulcs
stopa bankowa – bankkamatláb
stopa dochodowości – jövedelmi színvonal
stopa dyskontowa [wskaźnik procentowy będący
podstawą do obliczania dyskonta] –
diszkontláb; diszkontkulcs; leszámitolási
kamatláb
stopa eksportu – exporthányad
stopa hiperkatalektyczna [stopa powiększona o
jedną sylabę lub o dwie sylaby
nieakcentowane na końcu wiersza lub
członu
przed
średniówką]
–
hiperkatalektikus versláb [vers az olyan,
dipodiákkal mért verssor, melyben az utolsó
dipodia után még egy szótag fenmarad. P. az
alkaiosi strófa 3. sorában: Tündér szeren |
csénk kénye hány | vet.]
stopa importu – importhányad
stopa
katalektyczna
[stopa
wiersza
sylabotonicznego skrócona o jedną lub
dwie sylaby nieakcentowane] – csonka
versláb
stopa odsetkowa, stopa odsetek – kamatláb
stopa płac – bérszínvonal
stopa podatkowa – adókulcs
stopa pończochy – harisnyalábfej
stopa procentowa [1. procent liczony za sto
jednostek kapitału na jednostkę czasu; 2.
miernik przychodu, jaki przysługuje
posiadaczowi
kapitału
z
racji
udostępnienia go innym] – kamatláb [egy
meghatározott időszakra (rendszerint egy
évre) fizetendő kamat összege és a
kölcsönzött pénzösszeg közötti - százalékban
kifejezett - arány. A kamatláb tehát azt
mutatja,
hogy
időszakonként
a
kölcsönösszeg hány százalékát kitevő kamat
fizetendő]
stopa przychodu – jövedelmi színvonal
-
Wersja 01 01 2017
stopa przyrostu – növekedési színvonal
stopa redyskontowa [stopa procentowa, po jakiej
bank
udziela
kredytu
bankom
komercyjnym]
stopa spożyca – fogyasztási színvonal
stopa wartości dodatkowej – értéktöbbletkulcs
stopa wierszowa a. wiersza – versláb, szótag
stopa wzrostu – növekedési színvonal
stopa zysku [procentowy stosunek zysku do
wartości środków trwałych i obrotowych
zaangażowanych w przedsiębiorstwie] –
haszonkulcs
stopa życiowa [poziom życia mierzony
wielkością przeznaczonej na spożycie
części dochodu narodowego przypadającej
na jednego mieszkańca] – életszínvonal,
életnívó
stopecska – lábacska
stoper [1. sekundomierz, zegarek do pomiaru
krótkich przedziałów czasu między
dwoma naciśnięciami przycisku; żegl.
hamulec (lin i łańcuchów kotwicznych);
sport.pop. w piłce nożnej itp. - środkowy
obrońca. 2. zegarek do mierzenia krótkich
odcinków czasu z dokładnością do
ułamków sekundy; 3. w piłce nożnej:
środkowy obrońca; 4. zatyczka do ucha,
wkładana po to, aby nie słyszeć hałasu;
5. urządzenie na statku służące do
zatrzymywania
lin
i
łańcuchów
kotwicznych] – (ang) stopper, stopperóra;
időmérő; másodpercek töredékeit is mérő
óraszerkezet
stoperować – (sp.) stoppolni (időt)
stopić — stapiać [1. zamienić ciało stałe w
płynne, spowodować topnienie czegoś;
2. stworzyć jednolitą całość z różnych
elementów; 3. topiąc złączyć metale w
jedną całość] – felolvasztani, elolvasztani,
megolvasztani, beolvasztani; öntvényezni;
(tréf.) rásózni vmit, túladni vmin
stopić się — stapiać się [1. o ciałach stałych:
zamienić się w ciało płynne wskutek
wzrostu temperatury; 2. stworzyć z czymś
jednolitą całość; 3. o metalach; zostać
spojonym przez stopienie] – egybeolvadni
stopień (st.) [1. pojedynczy element schodów;
też: występ w jakimś podwyższeniu
umożliwiający wchodzenie lub schodzenie;
2. szczebel
w
klasyfikacji
czegoś;
3. szczebel w hierarchii urzędniczej,
społecznej, wojskowej, naukowej itp.; 4.
cyfrowa lub słowna ocena postępów
ucznia; 5. jednostka miary, podstawowa
część
różnych
skal;
6. poziom,
intensywność czegoś; 7. jednostka miary
kąta równa 1/360 kąta pełnego; 8. forma
6619
przymiotnika lub przysłówka określająca
natężenie cechy jakiegoś przedmiotu lub
czynności; 9. kolejny dźwięk skali lub
gamy diatonicznej, licząc od dźwięku
centralnego; 10. (°) Koło można podzielić
na 360° (lub na 2×π radianów). Kąty
mniejsze niż jeden stopień można
zapisywać w za pomocą ułamków
dziesiętnych (25,2525°) lub za pomocą
minut i sekund kątowych (25°15’9’’).
minuta (minuta kątowa, ’) Jeden stopień
dzieli się na 60 minut. Wobec tego pełne
koło to 360 × 60 = 21 600 minut kątowych
(21.600’).] – (szkolny a. w szkole) osztályzat,
érdemjegy; (geogr., geom.) fok; (temp.)
hőfok (átv.) fok, mérték; (wojskowy) rang,
fokozat,
rangfokozat;
rendfokozat;
(naukowy) fokozat; (schodek) fok, lépcsőfok;
lépcső; (wojsk, nauk) fokozat, rendfokozat;
(gram) fok; (akusztika) fok, fokozat [erősítő
berendezéseknél egy meghatározott funkciót
végző kapcsolási (áramköri) egység]
stopień akademicki – egyetemi fokozat,
tudományos fokozat; gradus (fok, fokozat,
rang; lépés)
stopień bardzo dobry [zob. ocena bardzo dobra]
– nagyon jó v. kiváló osztályzat
stopień Celsjusza [jednostka miary temperatury
w skali stustopniowej, w której 0o
odpowiada temperaturze zamarzania
wody, a 100o odpowiada temperaturze jej
wrzenia] – Celsius-fok; a 100 fokra osztott
hőmérő egységnyi része (A. Cellsius svéd
csillagászról); a hőmérő fagypontja és
forráspontja közötti távolság 100 egységnyi
beosztása
stopień celujący [zob. ocena celująca] – kiváló
osztályzat; kiváló v. kitűnő osztályzat v.
fokozat; kitűnő
stopień długości geograficznej – hosszúsági fok
stopień dobry [zob. ocena dobra] – jó osztályzat
stopień doktorski; stopień doktora – doktori cím,
grádus, fokozat
stopień dopasowania – csatolási (illesztési) fok
stopień dostateczny [zob. ocena dostateczna] –
elégséges osztályzat
stopień
Fahrenheita
[jednostka
miary
temperatury w skali Fahrenheita, w której
0° odpowiada temperaturze zamarzania
mieszaniny salmiaku z lodem, 212°
odpowiada temperaturze wrzenia wody] –
Fahrenheit-fok; Angliában és az Egyesült
Államokban használatos hőmérő egy foka; 00
Celsius 32 Fahrenheitnek, 1000 C pedig 212
F-nek felel meg
stopień geotermiczny [odległość w metrach
mierzona pionowo w głąb Ziemi,
-
Wersja 01 01 2017
odpowiadająca wzrostowi temperatury o
1oC] – geotermikus hőmérséklet mértéke
stopień kapitański – századosi rang
stopień kąta – szögfok (0)
stopień końcowy (wyjściowy) – végfok
stopień mierny [zob. ocena mierna] – közepes
osztályzat; kettes, elégséges
stopień nagrzana – hőfok
stopień najwyższy – (nyelvtan) felsőfok
stopień napięcia – feszültségi fok
stopień nasycenia potrzeb – szükségletek
kielégítési foka
stopień naukowy – tudományos fokozat
stopień
niedostateczny
[zob.
ocena
niedostateczna] – elégtelen osztályzat
stopień obciążenia podatkowego – adóterhelés
foka
stopień pisma [wymiar czcionki odpowiadający
odległości między przednią i tylną ścianką
czcionki] – betűtípus v. írás mértéke
stopień podstawowy – (gram) alapfok
stopień pokrewieństwa – rokonsági fok
stopień pośredni – közbenső fokozat
stopień (próg) odczuwania – éppen észrevehető
különbség (hangészlelés)
stopień (skala muzyczna) – zenei hangmagasság
stopień redukcji hałasu (NRR) [Dzięki metodzie
stosowanej przez amerykańską agencję
EPA, łącząc dane o tłumieniu ochronnika
słuchu oraz o odchyleniu standardowym
dla różnych częstotliwości uzyskuje się
pojedynczą
miarę
liczbową
odzwierciedlającą skuteczność redukcji
hałasu ochronnika słuchu. Wskaźnik NRR
oznacza przybliżony poziom redukcji
hałasu uzyskiwany dzięki ochronnikowi,
wyrażony w dB(a). NRR odejmuje się od
poziomu dźwięku C-ważonego tj. dB(C)
(poziom
dźwięku)–NRR
=
dB(A)
(efektywna ekspozycja).] – zajcsökkentési
fok
stopień regenerujący sygnał (zasilacz) –
regeneráló fokozat [A regeneráló fokozatnak
az a dolga, hogy félreérthetetlenül
megkülönböztesse az alacsony jelszinteket a
magas
jelszintektől,
és
szabályos
impulzusformákat állítson elő a későbbi
jelfeldolgozás számára.]
stopień równy – (gram) alapfok
stopień rozwoju – fejlődési fok v. fokozat
stopień schodów – lépcsőfok
stopień skuteczności – hatásfok [Kölcsönhatások
során a bekövetkezerõ állapotváltozások egy
része számunkra felesleges. (Pl. csiszolunk
egy fadarabot a smirgli felmelegszik.) Ezért
az mondjuk, hogy az összes munka
egyenlerõ a hasznos munka és a nem hasznos
munka összegével. A munkavégzés annál
hatékonyabb, minél kevesebb a nem hasznos
munka. A munkavégzés hatékonyságát a
hatásfokkal mérjük. Hatásfok a hasznos
munka és a nem hasznos munka hányadosa.
Jele: η (olvasd: éta). Mértékegysége nincs
(vagy százalékban adjuk meg). Típusa
skalár.]
6620
stopień służbowy – szolgálati fokozat v. rang;
rendfokozat
stopień sprzężenia – csatolási fok
stopień średni – középfok
stopień swobody – szabadság foka
stopień szerokości geograficznej – szélességi fok;
földrajzi szélesség ... foka
stopień szerokości północnej – északi szélességi
fok
stopień szkolny – (iskolai) osztályzat v. jegy
stopień tłumienia – csillapítási fok
stopień tresury – az idomítás v. betanítás
osztályzata v. foka
stopień wejściowy – bemeneti fokozat [a "tuner
tunerje", a rádióvevő első fokozata, amely a
nagyfrekvenciás antennajelet fogadja és
feldolgozza]
stopień wodny [1. zob. hydrowęzeł; 2. skokowa
różnica poziomów wody w rzece,
spowodowana spiętrzeniem wody] –
(hydrowęzeł) vízgyűjtő góc v. csomópont;
vízszint; vízlépcső
stopień wojskowy – katonai rendfokozat v. rang;
rendfokozat
stopień wsępny modulatora – modulátorfokozat
stopień wyeliminowania prostej postaci drgań –
megkülönböztetési tényező
Stopień wyższy (Gradus comparativus) [wyraża
posiadanie większego natężenia cechy w
porównaniu z innymi obiektami (np.
szybszy, milszy).] – (gram) (lengyel:
felsőfok)
középfok;
(lat.)
gradus
comparativus [nyelvtani értelemben a
fokozás megjelölése]
stopień wyższy od starszego sierżata, niższy od
chorążego – főtörzsőrmester (ftörm.)
stopień wzmocnienia – erősítés
stopień
zagęszczenia
zapisu
na
płycie
gramofonowej – barázdatávolság
stopka [1. zdr. od stopa w zn. 1, 3.; 2. pot. mała
szklaneczka do alkoholu; też: zawartość
takiej szklaneczki; 3. informacja o
-
Wersja 01 01 2017
składzie
redakcji,
adresie
itp.,
umieszczana zwykle u dołu ostatniej
kolumny gazety lub czasopisma; też: dane
wydawnicze i drukarskie, znajdujące się
na odwrocie strony tytułowej lub na
końcu książki; 4. okucie kolby karabinu,
fuzji; 5. zob. następ w zn. 2. 6. reg.
bezpiecznik elektryczny] – fokocska;
(közb.) kupica
stopliwość dźwięku – hangösszefolyás
stopka redakcyjna (wydawnicza), impressum
[informacja o składzie redakcji, adresie,
telefonach, adresie e-mail itp. Stopka jest
wyodrębniona graficznie i umieszczana
zwykle u dołu ostatniej kolumny
czasopisma.
Stopką
redakcyjną
(wydawniczą) nazywa się także dane
wydawnicze i drukarskie, znajdujące się
zwykle na odwrocie strony tytułowej lub
na końcu książek.] – kolofon [kolofon
görög eredetű szó (colophon); jelentése:
csúcs, vég.]; a régi könyvek, kódexek,
középkori kéziratok, sőt, modern könyvek
végén elhelyezett hosszabb impresszum
stopniami – fokozatosan, lassanként, lépésrőllépésre
stopnie i tytuły naukowe – tudományos
lépcsőfokok és fokozatok
stopnie porównania – (gram) a fokozás fokai
stopnieć [1. zwykle o lodzie, śniegu: przejść w
stan płynny; 2. zniknąć lub zmniejszyć się
znacznie; 3. złagodnieć lub rozczulić się] –
felolvadni,
megolvadni,
beolvadni;
ötvöződni
stopniować [1. zwiększać stopniowo nasilenie,
szybkość
czegoś;
2. odmieniać
przymiotnik lub przysłówek przez
stopnie] – fokozni, fokokra osztani; (gram)
fokozni
stopniować przymiotnik – melléknevet fokozni
(fokozza a melléknevet)
stopniowalny, -a, -e [dający się stopniować] –
fokozható
stopniowanie – fokozás, fokbeosztás; (gram)
fokozás (melléknév)
stopniowanie opisowe, analityczne [stopniowanie
polegające na dodawaniu do form stopnia
równego:
w
stopniu
wyższym:
przysłówków bardziej, mniej, w stopniu
najwyższym: przysłówków najbardziej,
najmniej] – (gram) leíró, analitikai fokozás;
körülírt fokozás
stopniowanie proste, syntetyczne [stopniowanie
polegające na dodawaniu do form stopnia
równego:
w
stopniu
wyższym:
przyrostków -szy lub -ejszy, w stopniu
najwyższym: do form stopnia wyższego
6621
przedrostka naj-] – (gram) sima, egyszerű,
szintetikus fokozás; toldalékos fokozás
stopniowanie wzoru [wzór tkaniny, grupowanie
kolorów, których zakres od jasnych do
ciemnych odcieni są ciągle łamane,
tworząc bardzo stopniowane przejścia
kolorów. Najczęściej wykorzystywany w
drukowanych
tkaninach,
np.:
w
kratkowany
wzór.]
–
degradé
[Színárnyalatokkal történő mintázás; a
színárnyalat
a világostól a sötétig
lépcsőzetesen változik, majd megtörik és a
világossal újra kezdődik. Leghatékonyabb
alkalmazása nyomott kelméknél van, például
kockás minták kialakításában.]
stopniowo – fokozatosan, lassanként, fokról-fokra,
apránként; lassan
stopniowość – fokozatosság
stopniowy, -a, -e [mający powolny przebieg,
zachodzący etapami] – fokozatos; fok-,
fokos
stopniowe przejście – fokozatos átmenet
stopniowe
pogarszenie
się
–
fokozatos
rosszabbodás
stopochodny, -a, -e – (zoologia) talponjáró
stopować [1. sprawiać, że coś się zatrzymuje lub
ustaje; 2. powstrzymywać kogoś w jego
zachowaniu lub działaniach; 3. w piłce
nożnej: zatrzymywać nogą lecącą piłkę;
4. w boksie: powstrzymywać natarcie
przeciwnika przez zadanie ciosu] – (ang)
stoppolni; (sp) mérni (időt); (átv.)
megállítani, félbeszakítani, beszüntetni; (sp)
levenni (labdát); (átv.) magának lefoglal,
követel
-
Wersja 01 01 2017
Stopowiec himalajski (Podophyllum hexandrum
syn. P. emodii) [W naturalnym środowisku
porasta lasy Chin. Roślina osiąga do 70-80
cm wysokości. Liście umiejscowione na
szczycie łodygi są dłoniaste, do czasu
kwitnienia opuszczone wzdłuż pędów.
Kwiaty białe lub lekko różowe osadzone
pojedynczo tuż nad liśćmi.] – Himalájai
tojásbogyó (Podophyllum hexandrum)
stopowiec tarczowaty, podofilum tarczowate,
biedrzyga
tarczowata,
biedrzyga
stopolistna (Podophyllum peltatum) [leczn. i
trująca bylina z rodziny berberysowatych
(Berberidaceae);
Ameryka Północna;
uprawiany dla owoców czerwonych jagód,
zw. dzikimi pomarańczami (cytrynami lub
świńskimi jabłkami) oraz pędów i korzeni
(przeczyszczająca podofilina); ozdobny
parkowy i rabatowy.] – Amerikai
tojásbogyó (Podophyllum peltatum)
stopowy1, -a, -e – egy lábnyi, egy láb hosszúságú
stopowy2, -a, -e – olvadási; ötvözetstopowy3, -a, -e – stopstopy ludzkie na kamieniach [Stopy i podkowy
wykute na kamieniach granicznych
próbowano objaśnić tem, że pierwsze
oznaczają granice obchodzone pieszo, a
drugie konno.] – emberi lábnyomok a
köveken; földrajzi helyekhez kötődő
legendák
stora [gruba zasłona w oknie] – (gör.) sztor;
egyszárnyú
hosszú
függöny,
mely
félrehúzható; (fr.) gördülő redőny (roló);
roló, roletta
storczyk [roślina o barwnych kwiatach,
owalnych lub podłużnych liściach, rosnąca
w wilgotnych lasach tropikalnych] – (növ.)
kosbor; orchidea
Storczyk purpurowy (Orchis purpurea Huds.) Bíboros kosbor, Bíbor kosbor, (Orchis
pupurea Huds.)
Stopowiec himalajski
storczyk samiczy (Orchis morio L.) – Agárkosbor
(Orchis morio L.) [A kosborfélék
(Orchidaceae) családjába tartozó, évelő 2025 cm-es védett növény.]
6622
store [amer.ang. 'jw.'; 'skład’] – (ang.) store;
készlet, raktár; (skład) összetétel, állomány
storno [zapis w księdze poprawiający błąd
popełniony w księgowaniu] – (ol. ristorno)
stornó, sztornó; (ker) rendelés érvényesítése;
ellentétel; könyvelési hiba kijavítását célzó
naplótétel; törlés, hibakiigazítás, vmely
kereskedelmi ügylet törlése; törlés
storno pozycji – a tétel törlése v. stornírozása,
stornótétel
stornować [poprawiać błąd w zapisie w księgach
buchalteryjnych przez dokonanie zapisu
po przeciwnej stronie konta] – (ol)
stornírozni, sztornírozni; (ker) törölni
(rendelést), visszavonni; ellenkönyvelni;
könyvelési hiba kijavítására ellentétes
bejegyzést
alkalmazni;
az
ügyletet
megsemmisíteni
stornować akredytywę – visszavonja az
akkreditívet
storpedować [1. zniszczyć coś torpedami; 2. nie
dopuścić
do
czegoś,
uniemożliwić
wykonanie czegoś] – megtorpedózni
storpedować projekt – (átv.) megtámadja,
megtorpedózza a tervet
storturować [poddać torturom] – meggyötörni,
megkínozni, megsanyargatni
Stos (ang. Stack) [liniowa struktura danych, w
której dane dokładane są na wierzch stosu
i z wierzchołka stosu są pobierane (bufor
typu LIFO, Last In, First Out; ostatni na
wejściu, pierwszy na wyjściu). Ideę stosu
danych można zilustrować jako stos
położonych jedna na drugiej książek –
nowy egzemplarz kładzie się na wierzch
stosu i z wierzchu stosu zdejmuje się
kolejne egzemplarze. Elementy stosu
poniżej
wierzchołka
stosu
można
wyłącznie obejrzeć, aby je ściągnąć, trzeba
najpierw po kolei ściągnąć to, co jest nad
nimi.] – (ang. Stack) lineáris adathalmaz;
számítástechnikában a verem (angolul stack)
-
Wersja 01 01 2017
[a számítógép memóriájának egy része,
amelybe
a
processzor
azokat
a
memóriacímeket menti el, ahova egyes
eljárások befejeztével visszatér. A verem
olyan adatstruktúra, amelyből a benne
utoljára eltárolt adat olvasható ki először.]
stos [1. wiele rzeczy ułożonych jedna na drugiej;
2. sterta drewna przeznaczona do spalenia
na niej czegoś; 3. śmierć przez spalenie na
stosie; 4. podpora stropu wyrobiska
górniczego; 5. foremna bryła ułożona z
drewna jednego sortymentu i zwykle
jednakowej długości, w celu jego
składowania i pomiaru] – halom, halmaz,
rakás; kupac; máglya; (bonc.) gerinoszlop;
(vill.) oszlop, elem, telep
stos atomowy [daw.; zob. reaktor w zn. 1.] –
reaktor, atommáglya; grafitba ágyazott
urániumrudakból
álló
berendezés
atomenergia v. izotópok termelésére
stos drzewa a. stos drewna – farakás; ölfa; egy
rakás fa
stos elektryczny – galvántelep, Volta-féle oszlop
stos grzebalny – halotti máglya
stos kamienny – kőrakás, kőhalmaz
stos kręgowy – (anat) hátgerinc, gerincoszlop
stos pacierzowy (daw. kręgosłup) – (anat)
gerincoszlop
stos papierów – iratcsomó
stos śmieci – szemétdomb
stos Volty – Volta-elem
stos węglarski – szénszállító hajó
stosować (stosuje) [używać czegoś w jakimś celu
w
określonych
okolicznościach]
–
alkalmazni
(módszert),
felhasználni,
hozzáilleszteni,
összeegyeztetni;
foganatosítani
stosować
amnestię
(wobec
kogo)
–
közkegyelemben részesít (vkit)
stosować co do czego – vmit vmihez alkalmazni
stosować (jakiś) ton – átv. (vmilyen) hangot megüt
stosować karę cielesną – testi fenyítéket
alkalmazni
stosować metodę – módszert alkalmazni
6623
stosować płodozmian – vetésforgót alkalmazni
stosować
półśrodki
–
félrendszabályokat
alkalmazni
stosować represję – megtorolni, megtorlást
alkalmazni
stosować represje wobec kogoś za coś – megtorló
intézkedéseket hozni vkivel szemben vmiért
stosować sankcje – szankciós intézkedéseket
bevezetni
stosować
środki
–
intézkedéseket
v.
rendszabályokat foganatosítani
stosować
środki
antykoncepcyjne
–
fogamzásgátlószert használni
stosować środki dopingowe – doppingolni;
doppingszert szedni
stosować taryfę celną – vámtarifát alkalmazni
stosować technologię przyjazną dla środowiska –
környezetbarát technológiát alkalmazni
stosować teorię v. zasady v. praktyce – elméletet
v. alapelveket gyakorlatban alkalmazni
stosować wyróżnienia w tekście – kiemeléseket
alkalmaz a szövegben
stosować względem kogo represalia – megtorlást
alkalmazni vkivel szemben
stosować zewnętrznie – külsőleg alkalmazandó
stosować zwód – cselezni
stosować
się
[1. godzić
się
z czymś,
dostosowywać się do kogoś lub do czegoś;
2. dotyczyć
kogoś
lub
czegoś]
–
alkalmazkodni, idomulni, illeszkedni
stosować się do czego – alkalmazkodni vmihez
stosować się do kogo – alkalmazkodni vkihez
stosować się do kogo/czego – igazodni
(vkihez/vmihez)
stosować się do okoliczności – alkalmazkodni a
körülményekhez
stosować się do przepisów – alkalmazkodni az
előírásokhoz
stosowalność – alkalmazhatóság
stosowalny, -a, -e [pozwalający się stosować,
używać] – alkalmazható
stosowanie
–
használat,
alkalmazás;
hozzáalkalmazkodás,
hozzáidomítás;
illesztés;
alkalmazkodás;
illeszkedés,
beleilleszkedés
stosowanie czego w praktyce – vminek a
gyakorlatban való alkalmazása
stosowanie nawozu sztucznego – műtrágyázás
stosowanie prawa – jogalkalmazás
stosowanie przemocy – erőszak alkalmazása
stosowany, -a, -e [w odniesieniu do jakiejś gałęzi
wiedzy, nauki: mający służyć potrzebom
praktycznym] – használt, alkalmazott (alk.);
-
Wersja 01 01 2017
alkalmazható; (vmire) való; megfelelő,
használatos
stosowana metoda – az alkalmazott módszer
stosownie – megfelelően, méltányosan; (do czego)
(vminek) megfelelően, (vki) szerint
stosownie do czego – vmi szerint, vminek
megfelelően
stosownie do zwyczajów (handlowych) – a
(kereskedelmi) szokások szerint
stosowność – megfelelőség, alkalmazhatóság;
méltányosság, illendőség
stosowny, -a, -e [taki, który najlepiej pasuje do
czegoś, odpowiada czemuś] – alkalmas,
megfelelő, méltányos, való (vmire), illő;
alkalmazható;
illendő;
hasznavehető;
helyénvaló
stosowny do celu – célszerű
stosunek
[1. zależność
między
różnymi
elementami, osobami, pojęciami itp.,
zestawionymi ze sobą; 2. zachowanie się
względem kogoś lub czegoś; 3. zespolenie
się fizyczne dwóch osób, umożliwiające
zapłodnienie; 4. iloraz otrzymany z
podzielenia dwóch liczb lub dwóch
wielkości należących do danego zbioru
liczb lub wielkości; 5. odniesienie jednej
wartości do drugiej. Zapisywany jest
często w postaci ułamka lub zwykłego
dzielenia.
6.
(Ratio)
współczynnik,
stosunek, proporcja, określająca stosunek
w przypadku programów p2p stosunek
danych
pobranych
do
danych
udostępnionych] – viszony (összefüggés);
kapcsolat, összeköttetés; (mat.) arány
stosunek arytmetyczny – számtani arány
stosunek cyfrowy – mat számarány
stosunek do pracy – a munkához való viszony
stosunek geometryczny – mértani arány
stosunek koleżeński – bajtársi v. kartársi viszony
stosunek kredytowy – hitelkapcsolat
stosunek liczbowy – számarány
stosunek odległościowy – távolsági viszony
stosunek odsetkowy – százalékos arány
stosunek odwrotnie proporcjonalny – fordított
arányú viszony v. viszonylagosság
stosunek opiekuńczy – gyámviszony
stosunek płatniczy – fizetési viszony
stosunek płciowy [1. zespolenie się fizyczne
dwóch osób, umożliwiające zapłodnienie;
2. (łac. coitus, fututio) zespół czynności i
zachowań seksualnych, w trakcie których
dochodzi do fizycznego zbliżenia z
użyciem narządów płciowych. Może dojść
do tego w różnej formie.] – nemi kapcsolat
v. viszony; nemi érintkezés; nemi aktus;
coitus, a férfi és a nő közösülése (nem
6624
vonatkozik kizárólag a vaginára); fututio
(mely a közösülést kifejező durva
stílushatású főnév); ivararány
stosunek pozamałżeński – házasságon kívüli
kapcsolat
stosunek pracy – munkaviszony
stosunek prawny [stosunek powstający między
podmiotami prawa, w związku z
powstaniem określonego faktu prawnego]
– jogviszony
stosunek procentowy – százalékarány
stosunek przerywany [stosunek, w czasie którego
dochodzi do wyjścia członka z pochwy
przed wytryskiem nasienia] – megszakadt
viszony
stosunek seksualny a. stosunek płciowy (łac.
coitus, copulatio; kopulacja) – szexuális
viszony; nemi kapcsolat v. viszony; nemi
érintkezés; nemi aktus;
stosunek sił – erőviszonyok
stosunek sił w parlamencie – parlamenti
erőviszonyok
stosunek sygnału do przydźwięku – jel–búgásviszony
Stosunek sygnału do szumu (SNR, ang. signal-tonoise
ratio)
[stosunek
sygnału
(użytecznego) do szumu we wszelkich
urządzeniach elektronicznych oraz w
telekomunikacji analogowej i cyfrowej.
Określa wartość (wyrażoną najczęściej w
dB) mocy sygnału użytecznego w zadanym
paśmie częstotliwościowym do mocy
szumów
w
tym
samym
paśmie
częstotliwościowym.] – Jel-zaj viszony,
angol kifejezéssel Signal-to-noise ratio
(rövidítésekben SNR vagy S/N) [általában a
villamos mérnöki gyakorlatban használatos,
de informálisan, a kifejezést használják
különböző
internet
szolgáltatásokkal
kapcsolatosan tágabb értelemben is, például
Usenet.]
stosunek sygnału do szumu – jel–zaj-viszony
stosunek sygnału do zakłócenia – zavart távolság
stosunek szumu do sygnału na wyjściu układu –
kimeneti zajviszony
stosunek tłumień (tłumienności) – csillapítási
tényező
[a
hangsugárzó
(terhelő)
impedaciájának és az erősítő belső
ellenállásának hányadosa. A hangsugárzón
belül tekercs mozog egy mágnes erőterében,
s mint valami generátor, magas feszültséget
is kelt, különösen a membrán túllengései
alkalmával. Az eképp indukált áram fékezni
fogja a túllengést. Minél kisebb az erősítő
belső ellenállása, annál inkább gátolja a fenti
áramot. A hangsugárzóból visszaérkező áram
azonban megzavarhatja az erősítőt. Ha a
-
Wersja 01 01 2017
magas csillapítási értéket csupán egy
mindent átfogó visszacsatolással érik el,
torzítások léphetnek fel. Az erősítő
konstrukciójától függően a csillapítási
tényező értékét 50 és 2000 között
tekinthetjük optimálisnak.]
stosunek tożsamości pojęć – a fogalmak
azonossági viszonya
stosunek wynikania [stosunek zachodzący
między dwoma zdaniami połączonymi
spójnikami: jeżeli..., to...] – eredmény
kapcsolat (hogyha..., akkor....)
stosunki – helyzet, viszonyok, kapcsolatok, állapot,
állapotok
stosunki bezkonfliktowy – konfliktusmentes
kapcsolatok
stosunki dobrosąsiedzkie – jószomszédi viszony
stosunki dostawczo-odbiorcze – szállító-vásrlói
kapcsolatok
stosunki
dyplomatyczne
–
diplomáciai
kapcsolatok
stosunki dystrybucji – elosztási kapcsolatok
stosunki ekonomiczne – gazdasági kapcsolatok
stosunki
ekonomiczne
zagraniczne
–
külgazdasági kapcsolatok
stosunki finansowe – pénzügyi kapcsolatok
stosunki gospodarcze – gazdasági kapcsolatok
stosunki handlowe – kereskedelmi kapcsolatok;
üzleti kapcsolat v. összeköttetés
stosunki handlowe zagraniczne – külkereskedelmi
kapcsolatok
stosunki interpersonalne – emberi kapcsolatok
stosunki konsumpcji – fogyasztási kapcsolatok
stosunki kredytowo-płatnicze – hitel-pénzügyi
kapcsolatok
stosunki kulturalne – kulturális kapcsolatok
stosunki lokalne – helyi viszonyok
stosunki miejscowe – helyi viszonyok
stosunki
międzynarodowe
–
nemzetközi
kapcsolatok
stosunki międzyludzkie – emberi kapcsolatok
stosunki pieniężne – pénzkapcsolatok
stosunki płatnicze – fizetési kapcsolatok
stosunki polsko-węgierskie [stosunki panujące
pomiędzy Polską a Węgrami. Stosunki
między
oboma
państwami
sięgają
średniowiecza. Od długiego czasu państwa
te łączy bliska przyjaźń. Węgry mają
ambasadę w Warszawie, Konsulat
Generalny w Krakowie i 2 honorowe
konsulaty (w Łodzi i Poznaniu). Polska ma
ambasadę w Budapeszcie. Oba państwa są
pełnoprawnymi członkami między innymi
NATO i Unii Europejskiej.] – magyarlengyel viszony; magyar-lengyel kapcsolatok
6625
stosunki prawne – jogviszonyok
stosunki produkcji – termelési viszonyok
stosunki przedsiębiorstwa – vállalati kapcsolatok
stosunki rynkowe – piaci viszonyok
stosunki rządowe – államközi v. kormányközi
kapcsolatok
stosunki sąsiedzkie – szomszédi viszonyok v.
kapcsolatok
stosunki społeczne – társadalmi viszonyok
stosunki społeczno-polityczne – társadalom
politikai kapcsolatok, viszonyok
stosunki się polepszyły – a viszonyok megjavultak
stosunki towarowe – árukapcsolatok
stosunki
towarowo-pieniężne
–
árupénzkapcsolatok
stosunki towarzyskie – társas viszony
stosunki w interesach – üzleti összeköttetések
stosunki własnościowe – tulajdonviszonyok
stosunki wymiany – csereviszonyok
stosunki wytwórcze – termelési viszonyok
stosunkowo – viszonylag, aránylag, relatíve
stosunkowy, -a, -e [1. oparty na stosunku
zachodzącym między dwiema rzeczami,
osobami,
dwoma
pojęciami
itp.,
zestawianymi ze sobą; 2. zależny od wielu
względów, zmieniający się zależnie od
okoliczności] – viszonylagos, aránylagos,
relatív; (mt.) arányos
stout [wym. staut] [ang. 'jw.' od 'krzepki; tęgi;
dzielny'. mocne piwo ang., słodsze i
ciemniejsze
od
porteru,
z
dużą
zawartością chmielu, produkowane na
słodzie palonym] – (ang.) stout; erős, kövér;
sötét angol sör
stowarzyszenie [dobrowolny i trwały związek
grupy osób, zorganizowany dla realizacji
wspólnych zamierzeń] – egylet, egyesület,
társulat, társulás, társaság, szövetség,
szövetkezés; szövetkezet
Stowarzyszenie Autorów ZAiKS [1. polska
organizacja
zbiorowego
zarządzania
prawami autorskimi twórców; 2. Założona
w marcu 1918 pod nazwą Związek
Autorów i Kompozytorów Scenicznych.
Pierwszym
prezesem
stowarzyszenia
został Kazimierz Wroczyński. W 1926 był
jednym z założycieli Międzynarodowej
Konfederacji Związków Autorów i
Kompozytorów CISAC.] – Lengyel
Írószövetség (ZAiKS)
Stowarzyszenie Aktorów Filmowych / Gildia
Aktorów
Amerykańskich
/
Gildia
Aktorów Ekranowych (Screen Actors
Guild, SAG) [1. związek zawodowy
reprezentujący aktorów w Stanach
Zjednoczonych; 2. związek zawodowy
-
Wersja 01 01 2017
zrzeszający około 120 tys. amerykańskich
aktorów. Od 1995 związek przyznaje
corocznie własne nagrody (Nagroda Gildii
Aktorów Ekranowych.)] – az amerikai filmés televíziós művészek egyesülete (Screen
Actors Guild, azaz SAG)
Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich [jest
najstarszą i cieszącą się największym
autorytetem organizacją dziennikarską w
Polsce. Powstało w 1951 r.] – Lengyel
Újságírók Szövetsége
Stowarzyszenie Kombatantów Polskich (SKP) –
Lengyel Bajtársi Szövetség
Stowarzyszenie Krzewienia Wiedzy – (dawno)
Tudományos Ismeretterjesztő Társulat (TIT)
Stowarzyszenie
Kulturalne
Polaków
na
Węgrzech im. Józefa Bema – Bem József
Lengyel Kulturális Egyesület
Stowarzyszenie
Kulturalne
Węgrów
Siedmiogrodzkich – Erdélyi Magyar
Közművelődési Egyesület (EMKE)
Stowarzyszenie Polskich Artystów Teatru i
Filmu (SPATIF) → Związek Artystów
Scen Polskich. [(ZASP), zrzeszenie
twórcze i związek zaw. pol. artystów
teatru; działał 1918–50 (1939–44 tajnie);
1950–81 jego zadania przejęło Stow. Pol.
Artystów
Teatru
i
Filmu;
1981
przywrócono pierwotną nazwę; XII 1981
zawieszony; VII 1982 reaktywowany, XII
1982
rozwiązany,
1983
wznowił
działalność.] – Lengyel Színművészek és
Filművészek Szövetsége
Stowarzyszenie "Polski Klub Kawaleryjski"
[zostało zarejestrowane w 10 listopada
1998 r. w Sądzie Wojewódzkim w
Poznaniu. Członkami zwyczajnymi i
wspierającymi stowarzyszenia zostali
między innymi wieloletni organizatorzy
corocznej imprezy kawaleryjskiej, znanej
pod nazwą "Dni Ułana", nawiązującej do
święta 15 Pułku Ułanów Poznańskich.
Obecnie
członkami
organizacji
są
miłośnicy tradycji kawaleryjskiej z niemal
całego terenu kraju, a także zza granicy.]
– „Lengyel Lovagi Klub” Szövetség
stowarzyszenie pomocy – segélyegyet; segítő
egyesület
Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom w Żorach –
Gyermeksegélyző Egylet v. Gyermekeket
Segítő Egyesület Żoryban
stowarzyszenie przyjaciół zwierząt – állatbarátok
egyesülete
Stowarzyszenie Sportowe – Sport Egyesület (SE)
[Stowarzyszenie
Sportowe
Polonia
Kraków ]
6626
Stowarzyszenie Studentów BEST Warszawa
[stowarzyszenie działające w ramach
międzynarodowej organizacji BEST, z
siedzibą na Politechnice Warszawskiej.] –
„BEST Warszawa” Diákegyesület
stowarzyszenie użyteczności publicznej –
közhasznú egyesület
stowarzyszenie wyższej użyteczności [w Polsce
do 1989 r.: stowarzyszenie prowadzące
szczególnie ważną działalność, mające
zagwarantowane aktem prawnym pewne
przywileje] – „magasabb hasznosság”
szövetsége
stowarzyszeniowy, -a, -e [przymiotnik od:
stowarzyszenie] – egyesületi, társulati,
szövetségi
stowarzyszony,
-a,
-e
[należący
do
stowarzyszenia]
–
társult,
egyesült,
szövetkezett
stowarzyszony
[członek
stowarzyszenia],
stowarzyszona – egyesület tagja (ffi/nő)
stowarzyszyć — stowarzyszać [połączyć kilka
osób lub grup, państw itp. w
stowarzyszenie]
–
társaságba
v.
szövetkezetbe tömöríteni, egyesíteni
stowarzyszyć się — stowarzyszać się [połączyć
się w stowarzyszenie] – tömörülni,
társaságba tömörülni; egyesülni, szövetséget
alkotni, szövetkezni; társulni
1
stożek
(geometria)
[1.
rodzaj
bryły
geometrycznej; 2. (dawniej konus) – bryła
ograniczona przez powierzchnię stożkową,
której linia kierująca jest zamknięta, oraz
przez
płaszczyznę
przecinającą
powierzchnię stożkową.]
– kúp
[matematikában a kúpok gúlaszerű térbeli
testek. A kúp alapja kör vagy ellipszis,
palástját a csúcsot az alap határpontjaival
összekötő
szakaszok
uniója
alkotja.
Megkülönböztethetünk egyenes és ferde
kúpokat]
stożek do mierzenia otworów – (műsz.) kaliberkúp; torokmércekúp
stożek obrotowy, obrotowy prosty, kołowy
[bryła ograniczona, powstała przez obrót
trójkąta prostokątnego dookoła jednej z
jego przyprostokątnych] – kör alapú
forgáskúp
stożek rogówki (keratoconus gr. kerato – róg,
łac. conus – stożek) [degeneracyjna,
niezapalna choroba rogówki oka, której
przebieg charakteryzują zmiany w
-
Wersja 01 01 2017
strukturze rogówki prowadzące do jej
ścieńczenia i nadmiernego uwypuklenia.] keratoconus
[a
szaruhártya
vázának
fokozatos elvékonyodása következtében
kialakult előredomborodás]
stożek rozprysku – robbanási tölcsér
stożek Segera – Seger-gúla [Seger gulák, kúpok
napjainkban
is
elengedhetetlen
és
megbízható megfigyelőeszközök a kerámiai
termékek égetésénél]
stożek skręcany – csigaház
stożek ślimakowaty – csigaház
stożek ścięty – (mt.) csonkakúp
stożek usypiskowy [nagromadzenie bloków i
gruzu skalnego w kształcie stożka lub
wachlarza u podnóża ściany skalnej, lub
skalistego zbocza. Powstające w wyniku
skoncentrowanego
osypywania
się
materiału ze zbocza i jego akumulacji na
powierzchni nachylonej pod kątem
naturalnego zsypu.] – törmelékkúp
stożek wulkaniczny – vulkanikus kúp
stożek wzrostu [merystem wierzchołkowy tkanka roślinna, twórcza znajdująca się
na wierzchołku pędu lub korzenia] –
növekedési kúp
2
stożek
(zoologia) [rodzaj mięczaków] –
puhatestűek
stożkowa [krzywa powstała z przecięcia stożka
obrotowego płaszczyzną nieprzechodzącą
przez jego wierzchołek] – (mt.) kúpszelet
stożkowato – kúp alakúan, kúpszerűen, kónikusan
stożkowaty, -a, -e [mający kształt stożka] – kúp
alakú, kónikus
stożkowy, -a, -e – kúp alakú, kúp-, kúpos
stóg [1. duży stos siana; 2. wysoka, czubata kupa
siana, snopów, gałęzi lub czegokolwiek w
tym rodzaju, 3. stożkowaty stos siana,
rzadziej słomy lub snopów zboża,
układany zwykle wokół pionowego drąga]
– boglya; asztag, kazal
stóg siana – széna-asztag, szénakazal
stóg słomy – szalmakazal
stój! – állj!
stójka [1. kołnierzyk stojący; 2. w koszulach
męskich:
dolna
część
kołnierzyka
przylegająca do szyi; 3. stanie bez ruchu
stosowane jako kara, zwłaszcza w obozach
i łagrach; 4. w gimnastyce: stanie na
rękach, na głowie, na barkach itp.; 5. w
6627
zapasach: pozycja, w której zawodnik
dotyka maty tylko stopami; 6. łow.
zatrzymanie się psa myśliwskiego przed
zwietrzoną
zwierzyną
w
postawie
nieruchomej; 7. łow. nagłe zatrzymanie się
zwierzyny w ucieczce; 8. rodzaj sztywnego
kołnierzyka w formie stojącego paska.
Prototypem był kołnierz mundurowy.
Stójką nazywa się również przylegającą
do szyi część kołnierza wykładanego.
Może ona stanowić wówczas albo
oddzielny element doszyty do części
wykładanej, bądź być skrojona razem z tą
częścią i stanowić z nią całość.] – állógallér,
ingnyak;
(gimn.) kézenállás, fejenállás;
állás; (urz.) községi írnok; kisbíró; (vad.)
(kutyáé) les, lesállás; (wojsk) napos
stójkowy [1. w zaborze rosyjskim: szeregowy
policjant; posterunkowy; 2. w zaborze
rosyjskim
przed
pierwszą
wojną
światową: szeregowy policjant] – (dawno)
rendőr, konstábler [«Comes stabuli»-ból
képzett angol constable szó; rendőr,
közrendőr]; (wojsk) katonai rendőr v. rendész
stół [1. mebel składający się z blatu opartego na
nogach, służący głównie do spożywania na
nim posiłków; 2. sposób odżywiania się
lub rodzaj spożywanych posiłków;
3. urządzenie składające się z blatu
umocowanego
na
kilku
nogach,
zaopatrzone w różne przyrządy, używane
w
zakładach
mechanicznych,
laboratoriach, warsztatach itp.] – asztal;
ellátás, koszt, konyha; étkezés, étkeztetés
stół anatomiczny – boncasztal
stół biesiadny – lakodalmi asztal
stół bilardowa, stół do bilarda – biliárdasztal
stół bridżowy – bridzsasztal
stół dla stalego klienta a. gościa – törzsasztal
stół do gier – játékasztal
stół do pingponga – pingpongasztal
stół do pracy – munkaasztal
stół (lampa) jest tutaj – az asztal (lámpa) itt van
stół jest wysoki, a krzesło jest niskie – az asztal
magas, a szék meg alacsony
stół jadalny – ebédlőasztal, étkezőasztal
stół
konferencyjny
–
konferenciaasztal;
tárgyalóasztal
stół kreślarski – rajzasztal
-
Wersja 01 01 2017
stół kuchenny – konyhaasztal
stół kwadratowy – négyszögletes asztal
stół mierniczy – mérőasztal
stół mikserski – keverőasztal, keverőpult
[professzionális berendezés, amellyel a
különböző
jelforrások
hangerő-arányát
szabályozzák. Általában hangszínszabályzó
és dinamika-módosító
egységeket
is
tartalmaz.]
stół montażowy [stół zawierający urządzenia do
projekcji obrazu oraz do odtwarzania
dźwięków] – szerelőasztal; vágóasztal
stół na kozłach – összehajtható lábú asztal
stół narożnikowy – sarokasztal
stół o czterech nogach – négylábú asztal
stół obrad – tárgyalóasztal
stół obrotowy – forgóasztal
stół okrągły – kerek asztal
stół operacyjny – műtőasztal
stół operacyjny o regulowanym kącie nachylenia
– állítható lapú műtőasztal
stół owalny – ovális asztal
Stół, Stół Pański [już w starożytności stół
odgrywał ważną rolę. Naokoło niego
zbierano się do jedzenia, do pogadania i
do niektórych ceremonii religijnych. Były
stoły wyższe i niższe. Powszechniejsze były
te niższe, naokoło których nie siedziano na
krzesłach jak to dzisiaj w zwyczaju, ale
leżano, klęczano albo siedziano w kucki.
Stoły wyższe były w domach królów,
książąt i ludzi zamożnych. Mogły służyć
do składania na nich odzieży i małych
przedmiotów. Stawiano je często przed
łóżkiem. Według I Sam. 20;24- 25 tylko
Saul, Abner, Jonatan i Dawid jadali przy
stole. Naokoło stołu zbierała się rodzina.
Znajdowała odpocznienie i pokrzepienie.
W oryginale greckim użyto wyrazu
anakejmaj, co znaczy ''leżał'', zaś w Łuk.
7;36 użyto wyrazu kataklino - ''siąść do
jedzenia''. Stół Pański, także Stół Jahwe
znany jest w Biblii. W Starym
Testamencie był czymś w rodzaju ołtarza,
na którym składano ofiary. Ofiary te
musiały być czyste i dawać należało je z
czystego serca. To samo obowiązuje przy
stole Pańskim Nowego Testamentu,
naokoło którego chrześcijanie się zbierają
w celu upamiętnienia tej największej
ofiary złożonej dla zbawienia ludzkości,
którą była śmierć Pana.] – ASZTAL
[1.Étkezésnél használatos (Bír 1,7; 1Kir 2,7;
Lk 16,21). 2. Az Úrvacsoránál az Úr asztala
(1Kor 10,21). 3. "Az asztalok körüli
szolgálat" a szegény gyülekezeti tagok közti
élelemszétosztást jelenti (ApCsel 6,2). 4. A
6628
szent sátor és a templom különböző
asztalokkal voltak ellátva.]
stół prostokątny – négyszögletes asztal
stół przeydialny zielonym suknem przykryty –
zöldposztós elnöki asztal
stół rozkładany – szétnyitható asztal
stół rozsuwany – kihúzható asztal
stół rysowniczy – rajzasztal
stół rzeźnicki – vágótőke, vágószék
stół składany – csapóasztal (konyhába)
stół stoi kulawo – az asztal biceg v. mozog v.
ferdén áll
stół stoi na środku pokoju – az asztal a szoba
közepén áll
stół strugarski – gyalupad
stół szwedzki [sposób serwowania potraw,
polegający na udostępnieniu ich w dużym
wyborze do korzystania w dowolnej ilości]
– svédasztal
stół też tu / tam jest – az asztal is itt / ott van
stół tkacki – szövőszék
stół w podkowę – patkó alakú asztal
stół zarzucony szpargałami – az asztal tele van
haszontalanságokkal v. lim-lom papírokkal
stówka [pot. banknot mający wartość stu
podstawowych jednostek monetarnych,
np. stu złotych, stu dolarów] – (közb.)
százas (bankjegy v. bankó)
stracenie [wykonanie wyroku śmierci] –
elvesztés; veszteség; kivégzés
straceniec [osoba zdecydowana na wszystko, bez
względu
na
zagrażające
niebezpieczeństwo] – (skazany na śmierć)
halálraítélt;
(átv.)
akasztófáravaló,
akasztófavirág
strach [silna przykra emocja o charakterze
wrodzonym, pojawiająca się w sytuacjach
realnego zagrożenia. Wrodzoną reakcją
organizmu w takiej sytuacji jest odruch
ucieczki] – félelem, ijedtség, rettegés,
rémület; borzalom, szörnyűség; rém, rémség,
kísértet, alak
strach demoralizuje zołnierzy – a félelem
demoralizálja a katonaságot
strach go obleciał – a félelem megszállta
strach go zdjął – elfogta a félelem
strach ma wielkie oczy – a rettegés v. félelem
nagyít v. túloz v. feketére fest
strach mroził mu krew w żyłach – az ijedtség
megfagyasztotta ereiben a vért
strach na wróble – madárijesztő
strach o tym słyszeć v. mówić – erről még hallani
v. beszélni is borzasztó
strach pada na kogoś – rátör, elfogja, hatalmába
keríti a félelem
-
Wersja 01 01 2017
strach padł na kogo – ijedség fog el v. száll meg
vkit
strach paniczny – páni félelem
strach przed śmiercią – halálfélelem
strach ściął krew w żyłach – megdermedt ereiben
a vér; a félelem megfagyasztotta ereiben a
vért
strach zabobonny – babonás félelem
strachem przejęty – megrémült, megijedt
Strachy na Lachy – (gúny.) tüzijáték, üres
fenyegetés v. fenyegetések, handabandázás
Strachy na Lachy (właściwie Międzymiastówka
Muzykująca Strachy na Lachy) [formacja
stworzona przez Krzysztofa "Grabaża"
Grabowskiego oraz Andrzeja "Kozaka"
Kozakiewicza w 2002 roku.] – Strachy Na
Lachy
(helyesen
Międzymiastówka
Muzykująca Strachy Na Lachy) [egy lengyel
rock együttes (eredetileg Grabaż + Ktoś Tam
Jeszcze jelenleg Grabaż i Strachy Na
Lachy)]
strachliwie – félénken, gyáván, ijedezve, ijedősen
strachliwość – félénkség, gyávság
strachliwy, -a, -e [łatwo ulegający strachowi; też:
będący objawem tego uczucia] – félénk,
gyáva, ijedező
stracić (stracę, -isz) [1. przestać coś mieć lub
zostać bez kogoś; 2. ponieść stratę
materialną; 3. nie wykorzystać czegoś,
zmarnować coś; 4. stać się mniej
wartościowym
z
powodu
jakichś
niesprzyjających okoliczności; 5. wykonać
na kimś wyrok śmierci] + T. – (doznąć
straty) veszíteni, elveszteni (elhagyni vmit);
(skazanego) kivégzés; elveszejteni, megölni,
megöletni, elveszíteni; eltenni vkit láb alól;
kivégezni
stracić apetyt – elveszteni az étvágyat, elmegy az
étágya
stracić cierpliwość – elveszíti a türelmét
stracić cnotę – elveszti a szüzességét
stracić czas – időt vesztegetni v. elvesztegetni v.
fecsérelni
stracić cześć – elveszti becsületét
stracić chęć – elkedvetlenedni; elmegy a kedve
vmitől
stracić (czyje) łaski – kiesni (vkinek) a kegyeiből
stracić do kogo serce – elfordítja vkitől a szívét;
szíve megkeményedik vki iránt; vkit már nem
szeret
stracić dużo krwi – sok vért veszíteni
stracić dziewictwo – elveszti a szüzességét
stracić głowę – elveszíti a fejét; fejét veszti
stracić grunt pod nogami – elveszti a talajt a lába
alól
6629
stracić kogo z oczu – elveszít vkit a szeme elől
stracić kogoś – kivégezni vkit
stracić kolor – kifakulni, elveszíti a színét
stracić kontenans – elveszti önuralmát; zavarba
jönni
stracić liście – lehullajtja a levelét
stracić łaski – kegyet, jóindulatot veszteni; kegyből
kiesni
stracić mowę – elveszteni a beszélőképességet;
elnémulni, megnémulni
stracić możność czego – elveszti vmilyen
képességét
stracić na aktualności – elveszti időszerűségét;
veszít aktualitásából; elavulni
stracić (na czym) – rajtaveszteni (vmin)
stracić na fantazji – elsötétedni, elkomorulni,
megnyugodni, lecsillapodni
stracić na giełdzie – veszíteni a tőzsdén
stracić na humorze – elszontyolodni, rosszkedvű
lesz
stracić
na
krześle
elektrycznym
–
villamosszékben kivégezni
stracić na minie – elsötétedni, elkomorulni,
megnyugodni, lecsillapodni
stracić na wartości – értékéből veszít
stracić nadzieję – elveszti a reményét; reményét
veszti; elcsüggedni,
stracić nogami – elveszteni a láb alól talajt
stracić ochotę – elmegy a kedve; elveszti a kedvét
stracić pióra – vedleni
stracić posadę – állását veszti; elveszíti állását
stracić pozycję społeczną – elveszti társadalmi
pozícióját
stracić pracę – munkát elveszít
stracić przytomność – elveszti az eszméletét
stracić rękę – kezét veszti
stracić rezon – elveszti a türelmét
stracić rok – évet veszíteni v. veszteni
stracić równowagę – elveszíti az egyensúlyát;
egyensúlyát veszti
stracić rozum – eszét veszti; elveszti az eszét
stracić wartość – elértéktelenedni, elveszíti értékét;
értékét veszti
stracić ważność – lejár, hatályát veszti
stracić wianek [stracić dziewictwo (dotyczy płci
żeńskiej)] – elveszti szüzességét
stracić wiarę u kogo – hitelét veszti vkinél
stracić władzę w nogach – elveszti az erejét a
lábában
stracić wszystkie pieniądze – odalett v. odavan
minden pénze
stracić wzrok – elveszti a szemevilágát; elveszíteni
a látását; megvakulni
-
Wersja 01 01 2017
stracić z oczu – szem elől téveszteni
stracić zdrowie – megrokkanni; megbetegedni
stracić życie w katastrofie lotniczej –
repülőszerencsétlenségben életét veszti
stracić życie w wypadku – a balesetben életét
veszti
stracić się [1. daw. stać się niewidocznym; 2. daw.
zabłąkać się] – elveszni
stracił – rajta vesztett
stracił całe swe mienie – egész vagyonát
elvesztette
stracił cały swój dobytek – elvesztette az egész v.
minden vagyonát
stracił ochotę – elment a kedve
stracił pewność siebie – elvesztette az önbizalmát
stracił posadę, a na dobitkę zachorował –
elvesztette az állását, ráadásul megbetegedett
stracił wiarę w siebie – elvesztette az önbizalmát
straciłeś rozum? – elment az eszed?
stracony, -a, -e [taki, z którego nie będzie
pożytku, na którego nie ma co liczyć] –
veszett, vesztett, elveszett, elvesztett;
menthetetlen; halálítélt; kivégzett
stracony człowiek – elveszett ember
strada [wł. 'jw.' 'droga; ulica' z łac. strata r.ż. od
stratus] – (ol) strada; út; főként csak autók
részére épült speciális útvonal
stradivari(us) [smyczkowy instrument muz.
(skrzypce
itd.)
wykonany
przez
najsłynniejszego lutnika wł. Antonio
Stradivari (1644-1737) z Kremony
(Cremona), którego instrumenty mają
sławę najlepszych na świecie] – stradivari
(hegedű) [Antonio Stradivari neves olasz
hegedűkészítő mester nevéből]
stradjotka, stratjotka, stradjeta [jeździecka
szata, krótka jak karwatka, wspominana
przez Reja i Mączyńskiego] – (daw) rövid
lovaglókabát
stragan, straganik [budka lub ława z
porozkładanym drobnym towarem] –
stand, kofaasztal, elárusítóasztal, (budka)
piaci bódé
stragan jarmarczny z pieczoną kiełbasą –
lacikonyha, pecsenyesütő
stragan z kwiatami – virágárus stand
stragan z rybami – halas stand
stragan z warzywami – zöldséges stand
straganiarka – kofa, kofaasszony; piaci árus
straganiarski, -a, -ie – kofa-; elárusítóstraganiarz [pot. ten, kto ma stragan z jakimś
towarem] – kofa, strandos, piaci árus
straganowy, -a, -e – strandi, piaci, kofa-
stragarz, siestrzan, tram [podciąg poprzeczny
pod belkami, środkiem. Krasicki w
„Podstolim” pisze: „Postrzegłem wyryty na
stragarzu napis: moribus antiquis”.] – (ép.,
építészeti elem) gerenda; tartógerenda;
födémgerenda
6630
strajk [zaprzestanie pracy przez pracowników,
będące formą walki o zrealizowanie żądań
ekonomicznych lub politycznych] – (ang)
sztrájk; közös megállapodás alapján történő
együttes munkabeszüntetés [a munkásság
egyik legfontosabb harci eszköze a jobb
életfeltételek
elérésére
v.
politikai
követelések érvényesítésére]
strajk dokerów – kikötőmunkások sztrájkja
strajk ekonomiczny – bérsztrájk
strajk głodowy [strajk w miejscu pracy,
połączony z głodówką] – éhségsztrájk
strajk masowy – tömegsztrájk
strajk okupacyjny [1. rodzaj strajku, polegający
na tym, iż strajkujący, protestujący
zajmują określone terytorium, budynek,
uniemożliwiając
dalsze
jego
funkcjonowanie w danej instytucji, w celu
wymuszenia spełnienia swych żądań,
postulatów; 2. strajk, w czasie którego
pracownicy nie opuszczają miejsca pracy,
aby uniemożliwić zatrudnienie innych
pracowników] – okkupációs, megszálló v.
elfoglaló sztrájk
strajk ostrzegawczy – figyelmeztető sztrájk
strajk polityczny – politikai sztrájk
strajk powszechny – általános sztrájk
strajk protestacyjny – tiltakozó sztrájk
strajk włoski [strajk, w czasie którego
pracownicy nie porzucają pracy, lecz
pracują mało wydajnie] – olasz sztrájk
strajkować – sztrájkolni; sztrájkban állni
strajkowanie – sztrájkolás
strajkowiec – sztrájkoló
strajkowy, -a, -e – sztrájkstrajkujący, -a, -e – sztrájkoló
stramina – zsákvászon
strand (plaża) – (ném) strand; part, föveny,
fövenyfürdő, homokfürdő; olyan fürdő,
amelynek vize mellett homokos, napozásra
alkalmas terület van
strangulacja [łac.
strangulatio
'jw.'
od
strangulare 'dusić' z gr. strangálē
'postronek; stryczek'. przest. uduszenie,
zadławienie; med. zadzierzgnięcie] – (lat.)
strangulatio;
istráng,
kötél,
pányva;
megszorítás, összeszorítás (különösen a nyak
összeszorítását
értik
alatt
akasztás,
usinegelés v. fojtogatás által)
stranna robota – gondos munka
-
Wersja 01 01 2017
strapaczka
sztrapacska (HUN)
[danie
pochodzi ze słowacji, ale jest bardzo
popularne na Węgrzech i na dobre
zadomowiło się w kuchni węgierskiej] –
(szlovák)
sztrapacska;
reszelt
nyers
burgonyával készített galuska
strapić
(strapię)
[spowodować
czyjeś
zmartwienie] – gyötörni, megszomorítani,
elbúsítani, aggasztani, gondot okozni
strapić się [odczuć smutek, troskę] – aggódni,
gyötrődni, szomorkodni, búsulni, emészti
magát
strapienie [uczucie smutku, niepokoju] –
aggasztás, gyötrés, gyötrelem, gond, bánat,
lelki kínzás
strapienie się – aggódás, gyötrés, lelki kínlódás,
gond, bánat
strapiony [osoba strapiona], strapiona – gyötört,
aggodalommal teli, megkínzott, bántott,
megszomorított (ffi/nő)
strapiony, -a, -e [martwiony, przygnębiony; też:
świadczący o takim stanie] – gyötört,
aggodalommal teli, megkínzott, bántott,
megszomorított
straponten [dodatkowe, odchylane siedzenie
przymocowane
do
stałego
fotela
graniczącego z przejściem w salach
widowiskowych, autobusach itp.] –
lehajtható ülés v. pótülés
Strasburg (fr. Strasbourg, wym.; niem. Straßburg,
wym.; alz.
Strossburi,
wym.;
łac.
Argentoratum,
później
Stratœburgus)
[miasto położone w północno-wschodniej
części Francji. Strasburg jest stolicą i
głównym
ośrodkiem
gospodarczym
Alzacji i departamentu Dolny Ren. W
mieście działał m.in. polski konsulat
generalny (do 31 stycznia 2009). W
Strasburgu mieści się również Europejski
Trybunał Praw Człowieka.] – Strasbourg
(németül Straßburg vagy Strassburg) [város
Franciaország keleti határán, ahol az Ill folyó
a Rajnába torkollik. Az Elzászi régió és
Alsó-Rajna megye székhelye. Itt található az
Európai Parlament, az Európa Tanács és az
Emberi Jogok Európai Bírósága.]
6631
Strasburg
strasserista – baloldali-szocialista (strasserista)
Strasseryzm [niemiecki nurt narodowegosocjalizmu,
łączący
koncepcje
radykalnego nacjonalizmu z socjalizmem]
–
(ang.
Strasserism)
strasserizmus;
baloldali-szocializmus
straszak [1. pot. to, co jest używane jako
postrach na kogoś; też: ten, kto ma kogoś
nastraszyć; 2. pot. rewolwer przeznaczony
do strzelania wyłącznie ślepymi nabojami;
3. łow. urządzenie przeznaczone do
odstraszania zwierzyny od upraw polnych
i leśnych] – madárijesztő, rém, rémkép;
(átv.) fenyegetődzés, (ká) blöff; műsz.
riasztópisztoly
straszący, -a, -e – riasztó
straszenie – ijesztés, rémítés
straszliwie – dermesztően, rettenetesen
straszliwy, -a, -e – dermesztő, rettenetes, szörnyű,
borzasztó, borzalmas, rémes, rémítő,
félelmetes,
hátborzongató;
elképesztő;
hajmeresztő
straszliwa klęska a. porażka – szörnyű vereség
straszliwy widok – rettenetes v. rémítő kép v.
látvány
straszna pogoda – rettenetes idő van
straszna wiadomość – szörnyű hír, rémhír
straszna wieść – vészhír
straszna złość – rettenetes v. irtózatos düh, őrült
harag
straszne przeżycia – borzalmas, szörnyű élmény v.
élmények
strasznie – rémesen, borzalmasan, szörnyen,
ijesztően,
rémítően,
borzasztóan,
rettenetesen; veszettül; (közb.) nagyon,
rendkívül; őrülten, irtóan, irtózatosan, rém,
csudára, csuda
strasznie dużo – irtó v. borzasztó v. nagyon sok
strasznie go lubię – (közb.) őrülten v. szörnyen v.
irtóan szeretem őt
strasznie mało – nagyon kevés
strasznie mi go żal – borzasztóan sajnálom őt
strasznie wygłądasz – borzasztó rossz színben
vagy
-
Wersja 01 01 2017
straszno – dermesztően, rettenetesen, ijesztően,
félelmetesen,
rémítően;
borzasztóan,
számosan, rengetegen
straszno mi samemu – rettenetes az egyedüllét
straszno patrzeć – megnézni is borzasztó v. rossz
straszność [1. cecha tego, co budzi strach; 2. pot.
rzecz budząca strach] – ijedtség, rémület,
rettegés, borzalom, iszonyat
straszny, -a, -e (zob. straszliwy) [1. wzbudzający
strach, przerażenie; 2. bardzo zły; 3. pot.
bardzo duży, intensywny] – dermesztő,
rettenetes, rémes, szörnyű, irtózatos,
félelmetes,
hátborzongató;
borzasztó,
borzalmas; nagyon sok, rengeteg, számos;
intenzív
straszny ból – borzasztó fájdalom
straszny świat – szörnyű v. ronda világ
straszny wypadek – borzasztó v. szörnyű eset v.
baleset
straszny wyraz oblicza v. twarzy – ijesztő v.
rettenetes arckifejezés
straszny zawód – rettenetes csalódás, kudarc
straszyć
[1. wzbudzać
w
kimś
strach;
2. cechować się czymś odstraszającym,
zagrażać czymś; 3. pot. grozić komuś
czymś] – ijeszteni, rémíteni, megrémíteni,
fenyegetni, kísérteni, fenyegetni, rettegésben
tartani; riasztani
straszyć kogo czym – ijeszteni, rémíteni vkit vmivel
straszyć kogo śmiercią – halállal fenyegetni vkit
straszyć się [straszyć jeden drugiego] –
megijeszteni
straszydło [1. ktoś lub coś o brzydkim,
dziwacznym
wyglądzie;
2. ktoś
wzbudzający strach lub to, co straszy] –
rém, szörny, kísértet; rémség, csúfság,
ocsmányság; madárijesztő
strata [1. to, co się przestało posiadać; też: fakt,
że się przestało coś posiada; 2. w
przedsiębiorstwie: wielkość, o którą uległy
zmniejszeniu własne fundusze] – kár,
veszteség; károsodás
strata bilansowa – mérlegveszteség
strata całkowita – teljes veszteség
strata cieplna – hőveszteség
strata czasu – időveszteség
strata częściowa – részleges veszteség
strata dla kogo – veszteség vkinek v. vki számára
strata energii – energiaveszteség
strata finansowa – pénzügyi kár v. veszteség
strata inwestycyjna – beruházási veszteség
strata kapitałowa – tőkeveszteség
strata kursowa – árfolyamveszteség
strata magazynowa – raktárveszteség
6632
strata materialna – anyagi veszteség v. kár
strata na krojeniu [przekroczenie norm zużycia
tekstyliów przy krojeniu odzieży. Może
być kilka przyczyn, t.j. błędy w materiale
włókienniczym oraz brak ekspertyzy na
część operatywnej odpowiedzialności za
pracę.] – szabászati/vágási veszteség [A
szabás során a kiszabott alkatrészek között és
mellett
a
kelméből
kimaradó,
felhasználhatatlan anyagmennyiség. Ide
tartoznak a hibás kelmerészek kihagyása
miatt keletkező darabok és a kelmeszélek is.
A ruhagyártás
gazdaságossága
nagy
mértékben múlik azon, hogy ez a veszteség
minél kisebb legyen.]
strata na sprzedaży – értékesítési veszteség
strata na wadze – súlyveszteség
strata nie do powetowania – pótolhatatlan,
jóvátehetetlen, helyrehozhatatlan veszteség
strata produkcyjna – termelési v. gyártási
veszteség
strata tehnologiczna – technológiai veszteség
strata w sieci – hálózati veszteség
stratagema (podstęp, fortel) – (gör) sztratagéma;
(podstęp, fortel) csel, ravaszság, fortély,
csalafintaság; fortély, cselfogás; (wojsk)
hadicsel
strateg, strategik [1. znawca strategii wojennej
lub
dowódca
kierujący
dużymi
operacjami wojennymi; 2. osoba umiejąca
zaplanować i przeprowadzić trudne i
długotrwałe akcje; 3. dowódca armii lub
floty w starożytnej Grecji; 4. dowódca
okręgu wojskowo-administracyjnego w
cesarstwie bizantyjskim] – (gör) stratéga;
hadvezér; a stratégia szakértője; hadász;
(átv.) fortélyos, furfangos ember
strategia [1. dział sztuki wojennej obejmujący
przygotowanie i prowadzenie wojny oraz
poszczególnych jej kampanii i bitew;
2. przemyślany plan działań w jakiejś
dziedzinie] – (gör) stratégia, sztratégia;
(wojsk) hadászat, hadvezetés, hadviselés,
harcászat;
a
hadvezetés
tudománya;
hadjáratok és háborúk vezetésének a
tudománya; az ilyen hadműveletek során
alkalmazott eljárás v. eljárások összessége;
(átv.) szervezett, nem fegyveres küzdelem
tervezésének és irányításának tudománya
strategia ekonomiczna a. gospodarczy –
gazdasági stratégia
strategia
metaboliczna
[zespół
procesów
metabolicznych wyróżniany na podstawie
podstawowych typów pokarmu, tj. źródeł
substancji
budulcowych
(przede
wszystkim węgla) i źródeł energii] –
metabolikus stratégia
-
Wersja 01 01 2017
strategia rozwoju gospodarczego – gazdasági
fejlődés stratégiája
strategia
rozwiązywania
problemów
–
problémamegoldási
stratégia
[problémamegoldási stratégiák [problemsolving strategies]: Különféle stratégiák,
amelyek
egy
probléma megoldásában
alkalmazhatók. Külön érdekességgel bír a
stratégiák azon osztálya, amely a probléma
megoldását alcélok sorozatára bontja fel. A
teljesített alcélok a végcél elérésének
közbeiktatott lépései.]
strategia rozwiązywania problemów społecznych
– társadalmi problémák megoldásának
stratégiája
strategia sprzedaży – az eladás stratégiája
strategiczny, -a, -e – stratégiai, hadászati,
hadvezéri; harcászati
strategiczna mapa hałasu [oznacza mapę,
opracowaną do celów całościowej oceny
narażenia na hałas z różnych źródeł na
danym obszarze, albo do celów
sporządzania ogólnych prognoz dla
danego obszaru] – stratégiai zajtérkép
Strategiczne gry czasu rzeczywistego (ang. realtime strategy, RTS) [gatunek gier
komputerowych, będący modyfikacją
turowych gier strategicznych, polegającą
na niekrępowaniu graczy turami i
kolejkami
ruchów.
Gracze
mogą
podejmować działania kiedy chcą,
natomiast skutki owych są widziane
natychmiast. Gatunek ten stawia większy
nacisk na szybkość podejmowania decyzji.
Czasami gry turowe zawierają elementy
gier czasu rzeczywistego, np. w grach z
serii Total War zarządzanie imperium jest
turowe, a bitwy przebiegają w czasie
rzeczywistym.
Gracz
tradycyjnie
dysponował widokiem z góry lub z
lekkiego ukosu (rzut izometryczny), ale
coraz częściej pojawiają się gry tego typu
z grafiką 3D. Przykład:Company of
Heroes, Starcraft, Age of Empires (seria),
Spring, Command & Conquer (seria),
Warcraft III.] – Valósidejű stratégiai játék
(szlenges, rövid változatban „valósidejű
stratégia”; angolul real time strategy,
rövidítve RTS) [a stratégiai videojátékok egy
műfaja. A valósidejűség azt jelenti, hogy a
játékmenet folyamatos, az összes játékos
bármikor adhat ki parancsokat, amelyek
végrehajtása azonnal el is kezdődik
(szemben a körökre osztott játékokkal, mint
pl. a sakk vagy a Heroes of Might and
Magic, melyekben amikor az egyik játékos
lép, addig a többi várakozik, nem tud semmit
csinálni). Az átlagos esetekben a fő feladatok
6633
egy
játéktérképen
lévő
erőforrások
összegyűjtése, bázisok vagy épületek építése,
technológia fejlesztése és az épületekben
gyártható egységek (munkások, harcosok,
járművek stb.) irányítása.]
strategiczne mapy akustyczne – stratégiai
zajtérképek
strategicznie – stratégiailag, hadászatilag
Strateńcy [Takie miano dawano za Zygmunta
III słynnym w całej Europie z szalonej
odwagi Lisowczykom, którzy w każdym
boju szli jak na stracenie.] – (hist.)
európaiakból álló lovashadsereg tagjai
stratny, -a, -e [taki, który poniósł stratę,
zwłaszcza materialną] – vesztes, kárvallott;
károsult
strato- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
warstwą lub układem warstw] – veszteségstrat(o)- [w złożeniach: stratus, chmury
warstwowe; stratosfera] – (lat.) strato-;
rétegstratocumulus [meteor. chmury niskie, kłębiastowarstwowe] – stratocumulus (gomolyos
rétegfelhő)
stratokracja [rządy wojskowe, władza armii] –
katonai hatóságok; katonai hatóság
stratosfera [1. strefa nad troposferą, w naszej
szerokości sięgająca od 11 do 65 km,
pozbawiona chmur; 2. warstwa atmosfery
ziemskiej leżąca nad troposferą, sięgająca
do wysokości 45–50 km] – (lat.+gör.)
sztratoszféra; (met) a légkörnek mintegy 1040 km magasságig terjedő rétege
stratosferyczny, -a, -e – sztratoszférikus
stratować [tratując, zmiażdżyć, zniszczyć kogoś
lub coś] – gázolni, összetaposni, összetiporni
stratowanie – gázolás, eltaposás, összetaposás,
eltiprás, összetiprás
straty wojenne – háborús veszteségek
stratyfikacja [1. warstwowy układ czegoś;
2. wyróżnienie warstw w społeczeństwie
według
różnych
kryteriów;
3. przekładanie nasion przed siewem
warstwami wilgotnego piasku lub torfu,
powodujące przyśpieszenie kiełkowania] –
(földt.) rétegződés
stratyfikacja społeczna – társadalmi rétegződés
stratyfikacyjny, -a, -e – (földt.) rétegződési
stratygrafia [1. dział geologii historycznej
zajmujący się ustalaniem wieku i przyczyn
rozmieszczenia skał w skorupie ziemskiej;
2. dział geologii hist. badający kolejne
następstwo warstw, ich skład i zawarte w
nich
skamieniałości]
–
rétegtan;
(sztratigráfia) a geológia azon ága, amely a
-
Wersja 01 01 2017
rétegzett üledékes és vulkanikus kőzeteket
vizsgálja
Do podstawowych metod wykorzystywanych
przez stratygrafię należą:
 litostratygrafia (wyróżniająca jednostki
skalne na podstawie typu skał)
litosztratigráfia (a különböző kőzetrétegek
egymásra rakódásának a tulajdonságait,
illetve a fácies változásként ismert vízszintes
irányú
üledékképződési
változatosságot
vizsgálja)
 biostratygrafia (wyróżniająca jednostki
skalne na podstawie znajdowanych w nich
skamieniałości)
biosztratigráfia
v.
paleontológiai
sztratigráfia
(a
kőzetrétegekben talált fosszíliákkal és a
belőlük
levonható
következtetésekkel
foglalkozik)
 chronostratygrafia (porządkująca skały na
podstawie ich wieku) – kronosztratigráfia (a
sztratográfiának a közetek abszolút korát
kutató ága)
 magnetostratygrafia (porządkująca skały
na podstawie podobieństwa ich własności
magnetycznych)
magnetosztratigráfia
(amikor a kőzetek mérhető mágneses
tulajdonságai
rétegenként
változnak,
tanulságos lehet az azonos tulajdonságokat
mutató rétegek képezte magnetosztratigráfia
egységek, vagy magnetozónák vizsgálata)
stratowizja [system telewizyjny polegający na
przesyłaniu programu ze stacji naziemnej
do stacji przekaźnikowej na samolocie
krążącym na dużej wysokości, z którego
sygnały TV po wzmocnieniu wysyła się na
określony obszar Ziemi] – rétegtelevízió
stratus [meteor. chmury warstwowe, powstałe na
skutek ochłodzenia się warstw powietrza
(do wysokości ok. 2 km)] – (lat.) stratus;
(met) rétegfelhő
straty- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
warstwą lub układem warstw]
straty dyfrakcyjne – elhajlási (diffrakciós)
veszteségek
straty jeszcze nie powetowane – a veszteséget
még nem pótolták
straty przy odbiciu – visszafutási csillapítás
straty przy załamaniu – refrakciós veszteség
straty rozpraszania – szórási veszteség
straty w ludziach – emberéletben eső kár
straty
w
transformatorze
–
ranszformátorveszteség
straty własne – belső veszteségek
straty wskutek obciążenia – csatolási veszteség
straty wybieranie – letapogatási veszteség
straty wynoszą sto tysięcy forintów – a kár
százezer forintra rúg
6634
straty z powodu brakoróbstwa – selejtveszteség
stratyfikacja [uwarstwienie; przygotowanie do
wysiewu nasion powoli kiełkujących] –
stratifikáció; rétegződés; (orv.) rizikó szerinti
alcsoportosítás
strawa [1. daw. pożywienie; 2. (Jak czytamy u
Zygmunta Glogera) Jornandes, piszący w
połowie VI w. dzieło swe: „De origine
actuque Getarum”, mówi w jednem
miejscu
o
walecznych
żołdakach
potężnego
Attyli,
króla
Hunnów,
władającego w V-ym w. Panonią i Scytją,
że w obozowisku swojem zasiedli do
spożycia „strawy”. Wymienienie tego
wyrazu słowiańskiego każe się domyślać,
że wśród wojowników Attyli były i
plemiona słowiańskie a prawdopodobnie i
lechickie, które już w V wieku używały w
swojej mowie naszego wyrazu strawa w
dzisiejszem jego znaczeniu. Twardowski w
XVII w. pisze: „Żołnierzowi o strawie
cudzej lżej wojować”.] – élelem, étel,
táplálék, koszt
-
Wersja 01 01 2017
strawny, -a, -e [1. taki, który może być
strawiony; 2. pot. taki, który daje się
zrozumieć lub zaakceptować] – ehető;
könnyen
emészthető,
megemészthető;
tűrhető, kibírható
straż [1. strzeżenie kogoś lub czegoś przed
niebezpieczeństwem,
zniszczeniem,
kradzieżą,
zaginięciem
itp.;
też:
pilnowanie kogoś, żeby nie uciekł;
2. człowiek lub grupa ludzi strzegąca
kogoś lub czegoś] – őrség; őrizet, őrség,
őrzés; (erd.) pogány, erdőjárás; (hist.) királyi
tanács
straż celna – vámőrség
Straż Celna i Finansowa – Vám- és Pénzügyőrség
Straż Graniczna – Határőrség (HŐR)
straż honorowa – díszőrség
straż leśna – erdőőrség
straż miasta – városi őrség
Straż Miejską w Poznaniu – Poznani városi őrség
strawa bydlęca – takarmány, marhatakarmány
strawa jeniecka – rabkoszt
strawestować [1. przerobić czyjąś wypowiedź,
dostosowując ją do innej sytuacji; 2.
przerobić utwór literacki o charakterze
poważnym na żartobliwy] – átalakítani,
árformálni; (ir.) travesztálni
straż obywatelska – polgárőrség
strawić ― strawiać [1. o organizmie ludzkim lub
zwierzęcym: rozłożyć pobrane substancje
pokarmowe na prostsze związki; 2. o
żywiołach, chorobach itp.: spowodować
zniszczenie,
wyniszczenie
czegoś;
3. spędzić na czymś pewien czas] –
(pożywienie)
emészteni,
megemészteni
(gyomor);
(pochłaniać)
felemészteni,
elemészteni; (átv.) lenyelni, elszenvedni,
elviselni; tönkretenni, fecsérelni; elprédálni,
felhasználni
strawić czas nad czym – időt fordítani vmire, időt
tölteni vmivel
strawić pokarm – megemészteni a táplálékot
strawić się – felemésztődni, megenyésztődni
strawienie – emésztés, megemésztés; (átv.)
lenyelés, elviselés; felemésztés, felhasználás
strawienie pokarmu – a táplálék mgemésztése
strawne – emészthető
strawność
–
emésztés;
emészthetőség,
megemészthetőség
strawność paszy [stopień wchłonięcia przez
organizm
zwierzęcy
składników
pokarmowych pobranych w paszy] –
takarmány-emészthetőség
Straż Ochrony Kolei [to umundurowana i
uzbrojona
formacja
działająca
na
podstawie
ustawy
o
transporcie
kolejowym (Dz.U. z 2003 r., Nr 86, poz.
789).
Kolejna
reorganizacja
SOK
nastąpiła w 1997 r. z mocy Ustawy o
transporcie
kolejowym.
Formacji
przywrócono nazwę Straż Ochrony Kolei,
zmieniono umundurowanie, wzorując je
na
wojskowym,
wyodrębniono
organizacyjnie Komendę SOK i w jej
ramach oddziały okręgowe i rejonowe.
W październiku 2001 r. ze względu na
przekształcenia zaistniałe w PKP Straż
Ochrony Kolei włączono w struktury PKP
Polskie Linie Kolejowe S.A., zachowując
jednak
samodzielność
organizacyjną
służby. Stopnie zostały wprowadzone
rozporządzeniem Ministra Infrastruktury
z 20 września 2004.] – vasúti rendőrség;
6635
Vasútőrség (Magyarországon: MÁV Vasútőr
Kft.)
straż odprawiać – őrt v. őrséget állítani; strázsálni
straż ogniowa, straż pożarna [zespół ludzi
powołanych
do
ochrony
przeciwpożarowej,
a
także
do
przeprowadzania akcji ratowniczych w
wypadku
klęsk
żywiołowych
lub
katastrof] – tűzoltóság; tűzőrség
straż pożarna – tűzőrség, tűzoltóság; tűzoltók
straż przeciwpożarowa – tűzőrség
straż przednia [zob. awangarda] – (fr.) avantgarde, avantgarde; elővéd, előcsapat, előhad,
előőrs
straż przyboczna – testőrség
straż trzymać – őrt v. őrséget állítani
straż tylna [zob. ariergarda] – (wojsko) utóvéd;
hátvéd
straż więzienna – börtönőrség, fegyőrség
straż zakładowa – üzemőrség
straż zamkowa – várőrség
strażacki, -a, -e – őrségi, őrséggel kapcsolatos;
tűzoltói
strażak [osoba pełniąca służbę w straży
pożarnej. W części krajów - Polsce,
Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Nowej
Zelandii i innych, strażacy działają w
ramach zawodowych jednostek (np. PSP,
straże zakładowe) lub wolontariatu (np.
OSP)] – tűzoltó, tűzőr
straże i bezpieczeństwo od ognia [1. straż
ogniowa,
straż
pożarna;
straż
przeciwpożarowa; 2. (u Zygmunta Glogera)
Miasteczka polskie budowane z drzewa i
nawet murowanych kamienic dachy
gontowe (które spowodowały wielki pożar
Krakowa w r. 1851) – wywoływały
konieczność troskliwego czuwania nad
bezpieczeństwem, czego dowody i przepisy
napotykamy
ciągle
w
naszych
urządzeniach
i
dokumentach
z
przeszłości.] – tűzoltóság, tűzőrség
strażnica [baszta, twierdza lub inny budynek, w
którym jest pełniona straż] – őrszoba;
(budka) őrház, őrbódé; (posterunek) őrhely;
őrtorony; őrszoba; (vad.) les; (kol.) őrház,
vasúti
őrház,
bakterház;
(vill.)
kapcsolóhelyiség
strażnica morska – világítótorony
Strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza –
határőrség
strażnictwo – őrködés, őrség, felügyelet
strażniczka – (szláv, dawno, wojsk) strázsa; őr
(nő); pásztorlány
-
Wersja 01 01 2017
Pani Marta Migacz
http://www.srem.pl/Nasze-miasto/Aktualnosci/2009/suty/Nowastrazniczka-miejska.aspx
strażniczy, -a, -e – őrség-, őrségi
strażniczy okręt – őrhajó
strażnik – (csapat) őrs; (személy) őrszem; őrző
straż gminna [funkcjonująca w niektórych
krajach instytucja powołana w celu
utrzymywania porządku publicznego i
bezpieczeństwa ludzi, która podlega
lokalnemu samorządowi a nie władzy
centralnej. Zazwyczaj straż gminna
dysponuje
bardziej
ograniczonymi
uprawnieniami w porównaniu z policją
państwową.] – rend. körzeti megbízott
strażnik [(Jak czytamy u Zygmunta Glogera)
urzędnik wojskowy dosyć wysoki, którego
mianował hetman, a od r. 1776 sam król.
Było w Rzplitej strażników 4-ch: koronny
wielki i polny, oraz litewski wielki i polny.
Pierwotnie
mieli
oni
obowiązek
pilnowania granic przeciw napadom
nieprzyjacielskim, a zwłaszcza tatarskim,
później zaś był to urząd tylko honorowy.
Od r. 1768 wliczono ich między dygnitarzy
krajowych, w r. 1776 przyznano im pensje
stałe, a całym ich obowiązkiem było
zasiadanie w sądach wojskowych.] –
(szláv, dawno, wojsk) strázsa; bakter; csősz,
pásztor; őr (ffi)
strażnik bramy miejskiej a. odźwierny; straże
miasta [Biblia Warszawska: Poszli więc i
zawołali na strażników bramy miejskiej, i
oznajmili im, mówiąc: Weszliśmy do obozu
Aramejczyków, a oto tam nie ma nikogo ani
nie słychać głosu ludzkiego, są tylko konie
uwiązane i osły uwiązane, a namioty tak jak
były. Biblia Tysiąclecia: Poszli tam,
zawołali na straże miasta i oznajmili im:
Weszliśmy do obozu aramejskiego, lecz nie
ma tam nikogo, nawet nie słychać żadnego
głosu ludzkiego, tylko konie na uwięzi, osły
na uwięzi i namioty - tak jak były. (1 Król.
7:10; Cztery tysiące na odźwiernych, a
cztery tysiące na chórzystów dla Pana przy
6636
wtórze instrumentów, które kazał sporządzić
w celu śpiewania hymnów pochwalnych. (1
kron. 23:5)] – ajtónálló [Középületek,
templomok, megerősített városok ajtainak és
kapuinak őre (2Kir 7,10; 1Krón 23,5; Zsolt
84,11; Ezsd 7,24; Mk 13,34).]
strażnik celny – vámőr; vámos; vámtisztviselő
strażnik graniczny – határőr
strażnik polny [urząd wojskowy w I
Rzeczypospolitej; powstał w końcu XV w.
lub na początku XVI w. i oznaczał
dowódcę najdalej wysuniętych placówek
granicznych] – wojsk lengyel katonai
tisztség, a határőrizet vezetője (XV-XVI. sz.)
strażnik portowy – kikötőőr
strażnik sali – teremőr
strażnik skarbowy – finánc; pénzügyőr
strażnik więzienny – börtönőr, fegyőr; fogházőr;
foglár; porkoláb
strażnik wielki (łac. praefectus excubiarum seu
vigiliarum) [urząd wojskowy, członek
sztabu generalnego w Rzeczypospolitej
Obojga Narodów. Jeżeli wojskiem
dowodził król, zadaniem strażnika było
ubezpieczanie
wojska
w
marszu,
dowodzenie strażą przednią i wystawianie
czat w czasie postojów. Gdy natomiast
wodzem był hetman wielki, obowiązki
strażnika wielkiego przejmował hetman
polny. Urząd strażnika wielkiego powstał
w połowie XVII wieku, w XVIII wieku stał
się już tylko urzędem tytularnym.
Strażników wielkich mianował król na
wniosek hetmana. Konstytucja z 1768 r.
zaliczyła ich w poczet dostojników
państwowych, od 1775 roku zasiadali w
sądach Departamentu Wojskowego Rady
Nieustającej. Urząd istniał w wersji dla
Korony: strażnik wielki koronny, i
Wielkiego Księstwa Litewskiego: strażnik
wielki litewski.] – (lat. praefectus
excubiarum seu vigiliarum) őrnagy v. a
legfőbb őr [katonai tisztség (XVII-XVII.
sz.)]
strażować [dawniej: strzec czegoś, czuwać nad
kimś lub nad czymś, stać na straży;
stróżować, wartować, baczyć] – (szláv)
strázsálni; őrt állni; őrizni; ügyelni, vigyázni;
őrködni (őrködik)
strąbić [1. upomnieć kogoś poprzez długie
trąbienie klaksonem 2. przenośnie:
okrzyczeć kogoś] – összetrombitálni,
kürtszóval összehívni v. összeterelni
strąbić się – kürtszóra összegyülekezni v.
összeseregleni
-
Wersja 01 01 2017
strącanie – leverés; ledöntés, feldöntés, lelökés;
levonás, engedmény; elmozdítás; (chem)
csapadékképződés
strącić — strącać [1. spowodować spadnięcie
skądś kogoś lub czegoś; 2. strzałem
zrzucić na ziemię coś lecącego; 3. pot.
odliczyć komuś pewną kwotę od
należności; 4. wydzielić z roztworu
substancję w postaci osadu; 5. o
substancjach chemicznych: spowodować
wydzielanie się osadu z roztworu] –
leverni, lelökni, leütni; letaszítani, letenni;
ledönteni, feldönteni; (odliczać) levonni,
leszámítani; (átv.) elmozdítani; (vegyt.)
kicsapás
strącić kogo – vkit fellökni v. lelökni
strącić komu z należności – engedményt adni
vkinek a követelésből v. tartozásából v.
adósságából
strącić poprzeczkę – (sp) lelökni v. leverni a lécet
strącić z tronu – trónról letenni, trónjától
megfosztani
strącić z urzędu – hivatalától megfosztani
strącił filiżankę ze stołu – lelökte a csészét az
asztalról
strącić się — strącać się [o pewnych
substancjach chemicznych: wydzielić się z
roztworu w postaci osadu] – elveszni
strączek – kis hüvely, hüvelyecske,
kis
hüvelytermés
strączkowaty, -a, -e – hüvelyes, hüvelyszerű
strączkowe – hüvelyesek
strączkowy, -a, -e – hüvelyes
Strączyniec ostrolistny, kasja ostrolistna, senes
ostrolistny,
senna;
strączyniec
wąskolistny (Cassia acutifolia Del.) [1.
gatunek rośliny należący do rodziny
rodziny brezylkowatych. Występuje w
Egipcie i jest tam również rośliną
uprawianą; 2. występuje w stanie
naturalnym na zachodnim wybrzeżu
Afryki, w Arabii oraz w Indiach.] –
(Strączyniec ostrolistny) alexandriai szenna;
(strączyniec wąskolistny) indiai szenna;
Szenna (Cassia angustifolia) [1. A szenna
Arábiában élő, 1-1,5 m magas növény. A
Pillangósvirágúak (Fabaceae) családjába,
lepényfafélék
(Caesalpinioideae)
alcsaládjába tartozó félcserje. A kasszia,
vagy más néven szenna fűszeres illatú,
gazdagon virágzó cserje. Aranysárga virágai
a hajtáscsúcsokon a nyár közepétől nyílnak;
2. szenna a lepényfélék családjába tartozó
félcserjék. A szenna (Ceasalpiniaceae)
Indiában, Arábiában élő, 1-1,5 m magas
növény. Jó hashajtó tulajdonságú növény:
megfőzve leve hashajtó.]
-
Wersja 01 01 2017
średnich wieków zanikły w naszym
języku, należy stredź – miód. W odkrytym
przez nas starożytnym zabytku języka
polskiego
(ogłoszonym
w
Bibl.
Warszawskiej z r. 1873, tom III)
znajdujemy: „bo jad nigdy nie będzie
rychlej dan, jedno w słodkiej strdzy.”] –
(daw) méz
6637
Strączyniec ostrolistny
strąga [budynek gospodarczy przy bacówce,
miejsce schronienia owiec w czasie
niepogody] – akol, juhakol
strąk [suchy, pękający owoc wielonasienny] –
(növ.) hüvely, hüvelytermés
strąki [pot. długie, brudne włosy] – (átv.) hosszú,
kocsos v. szennyezett haj; hosszú, loncsos
haj
strąkowy, -a, -e – hüvelyes
streamer [czytaj: strimer] [1. komputerowa
pamięć taśmowa, służąca głównie do
sporządzania kopii informacji zapisanych
na dysku magnetycznym; 2. rodzaj
komputerowej
pamięci
taśmowej,
wykorzystywany głównie do sporządzania
kopii informacji zapisanych na dysku
magnetycznym; 3. rodzaj przynęty
muchowej - sztuczna mucha zrobiona na
wydłużonym
haczyku]
–
streamer,
mágnesszalagos
háttértár
[1.
Nagy
kapacitású és megbízhatóságú mágneses
szalag, amely adatok archiválására alkalmas.
Úgy működik, mint az audió kazetta, csak a
szalagon adatok szerepelnek. 2. Szalagos
meghajtó archiválási célra, típusai DC (15
kByte/s) és DAT (180 kByte/s).]
streber [wym. sztre:ber], sztreber [nm. 'jw.;
oportunista' od streben 'dążyć, starać się;
zabiegać, usiłować', karierowicz dążący
uparcie i twardo do sukcesu] – (ném)
stréber; (biz) törtető, akarnok
strecz, Stretch [1. rodzaj materii, która zyskuje
rozciągliwość dzięki użyciu elastycznych
włókien syntetycznych. Strecz stosuje się
również jako domieszkę do innych tkanin,
np. jeansu, sztruksu czy bawełny. Materie
takie mogą rozciągać się wzdłuż, w
poprzek a także w obydwie strony; 2.
Elastyczne wyroby tekstylne z różnych
włókien,
wzbogacone
rozciągliwymi
przędzami.
Synonim
współczesnej,
zafundowanej
przez
innowacyjne
technologie, wygody.] – sztreccs v. strecs;
feszes és rugalmas, testhez simuló kelme.
stredź [(u Zygmunta Glogera) Do wyrazów
starych polskich, które pod koniec
streaming {rzecz.} [eduk.] [Bryt.]; podział
uczniów na grupy {m.} – (okt.) tanulók
osztályozása; szintezés (tudásszínvonal /
képeség szerint)
streaming {rzecz.} [eduk.] [Bryt.]; podział
uczniów na grupy {m.} – (okt.) tanulók
osztályozása; szintezés (tudásszínvonal /
képeség szerint)
streaming tape drive {rzecz.}; streamer {m.}
[komp.] – (ang.) streamer; mágnesszalagos
adatmentő
streaming tape drive {rzecz.}; napęd pamięci
taśmowej {m.} [komp.] – szalagos meghajtó
streaming audio {rzecz.}; strumieniowanie
dźwięków {n.} [komp.] / streaming video
{rzecz.}; strumieniowanie obrazów {n.}
[komp.]
–
streaming
audio/video
[folyamatos, valós idejű hang- és mozgóképátviteli technikák összefoglaló neve; a
jelenlegi TCP/IP protokoll csomagkapcsolt
adatátvitele ugyan nem igazán alkalmas az
ilyen valós idejű alkalmazásokra, de a nagy
igények miatt mégis több megoldás
versenyez egymással az Interneten]
Street fashion [Moda ulicy. Czy każdy może
ubierać się w tym stylu? Do czego on
naprawdę się odnosi? Przeczytaj w tekście
o stylu street fashion.] – (ang.) Street
fashion; utcai viselet, utcai divat
strefa [obszar wydzielony z większego obszaru ze
względu na charakterystyczne cechy] – öv,
övezet, zóna; égöv; (ritkán) stráf, sáv, csík;
(terület) szféra
strefa abiotyczna [strefa, w której brak
wszelkich organizmów roślinnych i
zwierzęcych] – abiotikus zóna
6638
strefa abisalna, głębinowa [zob. abisal] –
mélytengeri zóna
strefa aeracji [1. strefa w obrębie skorupy
ziemskiej, przez którą przesiąkają wody
opadowe; 2. geol. strefa skorupy
ziemskiej, w której zachodzą procesy
wietrzenia i utleniania złóż] – aerációs öv;
aerációs zóna (talajlevegő-tartalmú öv)
strefa afotyczna [zob. abisal] [głębia wodna,
gdzie nie dochodzi światło] – mélytengeri v.
mélyvízi zóna (ahová már nem jut el a fény)
strefa ataku – (sp.) támadó harmad
strefa bezalkoholowa – alkoholmentes övezet
strefa bezatomowa (strefa nienuklearna) [obszar,
na którym obowiązuje zakaz produkcji,
magazynowania i stosowania broni
jądrowej] – atommentes övezet
strefa bezpieczeństwa – veszélyes övezet v. zóna;
biztonsági övezet
strefa bezpieczna – biztonsági övezet
strefa bliskiego zaniku – talaj-térhullám-fading,
közelségi elhalkulás (fading)
strefa buforowa [obszar neutralny położony
między dwoma skłóconymi państwami] –
ütközőzóna
strefa celna – vámövezet
strefa chronionego krajobrazu – tájvédelmi
körzet
strefa cienia – árnyékzóna
strefa ciszy – süketzóna
strefa
demilitaryzacyjna
–
(lat+gör.)
demilitarizált zóna; (wojsko) szerződésben v.
egyezményekben
megállapított
övezet,
amelyben tilos katonai jellegű építményeket,
intézményeket és erődítményeket létesíteni
és csapatokat tartani
strefa dolarowa – dollárövezet
strefa działań wojennych – hadműveleti övezet
strefa erogenna, erogeniczna [okolica ciała,
której drażnienie wywołuje podniecenie
seksualne] – erogénzóna
strefa erogenna kobiety – női erogénzóna
strefa erogenna mężczyzny – férfi erogénzóna
strefa
fotyczna
[górna
warstwa
wód
prześwietlona światłem słonecznym, w
której może się rozwijać roślinność] –
fotikus zóna
strefa gorąca – trópikus v. forró égöv
strefa gospodarcza – gazdasági övezet
strefa graniczna – határzóna, határövezet
strefa hemipelagiczna [przejściowy pas w morzu
między strefą przybrzeżną a strefą wód
otwartych] – hemipelagikus öv
strefa klimatyczna – égöv; éghajlati öv v. övezet
strefa litoralna [zob. litoral] – litorális zóna
-
Wersja 01 01 2017
strefa martwa – süketzóna
strefa nerytyczna [strefa płytkich wód
przybrzeżnych
odznaczająca
się
bogactwem różnych organizmów] –
neritikus zóna
strefa neutralna [obszar ziemi lub wód, którego
żadne z państw nie może użytkować ani
utrzymywać na nim sił zbrojnych] –
neutrális övezet [az az övezet, amely alatt
már nem észlelhetők a napsugárzás hatása
miatt
bekövetkező
hatások]; (wojsk)
semleges zóna v. övezet
strefa nienuklearna (strefa bezatomowa) –
atommentes övezet
strefa nieostrości (obrazu telewizyjnego) –
fényudvar
strefa obronna – védelmi övezet
strefa ochronna – pufferzóna; védőzóna
strefa odbioru – (rád.) vételi tér v. hatókör v.
övezet
strefa ognia – tűzhatáskörzet
strefa okupacyjna – megszállási övezet
strefa podbiegunowa – hideg égöv
strefa polarna [strefa klimatyczna od kręgu
polarnego do bieguna] – sarki övezet
strefa preriowa – prériövezet
strefa przedpola – előretolt v. előövezeti sáv
strefa rolnicza – mezőgazdasági övezet
strefa rozpraszania (dyspersji) – diszperziós
tartomány
strefa skupiania (zbieżności, konwergencji) –
konvergenciatartomány
strefa tropikalna – trópikus v. forró égöv
strefa trzęsienia – rengési övezet
strefa ugięcia (dyfrakcji) (fali) – elhajlási zóna,
diffrakciós tartomány
strefa umiarkowana – mérsékelt égöv
strefa walutowa – valutaövezet
strefa wojenna, wojskowa określona część
terytorium, na której w czasie wojny
działają siły zbrojne] – háborús v. katonai
övezet, hadi zóna v. övezet
strefa wolnego handlu – szabadkereskedelmi
övezet
strefa wolnocłowa, bezcłowa [strefa, w której
kupione towary nie podlegają ocleniu] –
vámmentes övezet
strefa wolnocłowa – szabad vámövezet
strefa wpływów – befolyási övezet; érdekszféra
strefa wschodnia – keleti övezet
strefa zachodnia – nyugati övezet
strefa
zakłóceń
interferencyjnych
–
interferenciatartomány,
zavartartomány
(rádió)
6639
strefa zdemilitaryzowana [obszar, na którym
obowiązuje zakaz produkowania i
magazynowania środków wojennych oraz
utrzymywania
sił
zbrojnych]
–
demitiralizált övezet
strefa zimna – hideg égöv
strefa zmian – (sp) váltási zóna
strefa (obszar) zakłóceń – zavarási tartomány
strefowy, -a, -e – övezeti, zónastrefy erogenne (erogeniczne) [to szczególnie
wrażliwe na dotyk obszary ciała
człowieka, których drażnienie wywołuje
pobudzenie seksualne. Ich istnienie jest
uwarunkowane
funkcjami
układów
nerwowego i wewnątrzwydzielniczego.] –
erotikus v. erogén zónák [az emberi test
olyan területei, amelyek ingerlése azok
fokozott érzékenysége miatt szexuális
izgalmat vált ki]
strefy klimatyczne – éghajlati zóna
Strelicja królewska [ze względu na kształt
swojego
niezwykłego
kwiatostanu
nazywana jest rajskim ptakiem. Roślina
pochodzi z Republiki Południowej Afryki,
gdzie rośnie w naturze nad brzegami rzek
i obszarach przybrzeżnych. Jest bardzo
wytrzymała i łatwo przystosowuje się do
różnych warunków.] – Narancs virágú
papagájvirág v. Papagájvirág (Sterlizia
reginae) [Az orchideák után az egyik
legjellegzetesebb extra vágott virág. Mérete,
feltűnő formája, virágszíne, valamint
tartóssága miatt értékes. A Kanári-szigeteken
alakult
ki
nagyméretű
szabadföldi
termesztése. A Strelitzia Dél-Afrikából, a
Fokfüldről származó növény. Napfény és
melegkedvelő, télen hideg mérsékeltházi
hőmérsékleten jól áttelel, de ha folyamatosan
akarjuk virágoztatni, akkor ajánlatos
magasabb
hőmérsékleten
teleltetni.
Vágott virágként csak a Strelitzia reginae fajt
termesztik.]
Strelicja królewska
-
Wersja 01 01 2017
Strelitzia reginae fajták:
 Strelitzia reginae parviflora - kis levelű (csak
dekorációs növénynek alkalmas)
 Strelitzia reginae pumila - alacsony, halvány
virágú
 Strelitzia reginae ovata - nagyméretű, ovális
levelekkel
 Strelitzia reginae prolifera - két virágzatú
 Strelitzia reginae multiflora - sokat virágzó
változat
stremować [wywołać u kogoś tremę] – zavarba
hozni
stremować się [poczuć tremę] – zavarba jönni,
lámpalázas lesz
stremowany, -a, -e – zavart, lámpalázas ember
strepitoso (wym. strepitozo) = hałaśliwie,
burzliwie – (ol.) strepitoso; lármásan,
zajosan
Streptomycyna (streptomycinum, ATC: J 01 GA
01) [1. antybiotyk stosowany w leczeniu
gruźlicy; 2. lek należący do grupy
antybiotyków aminoglikozydowych, o
wąskim zakresie działania na niektóre
bakterie Gram-ujemne, w tym prątka
gruźlicy]
–
sztreptomicin
(INN:
streptomycin) egy 1944-ben felfedezett,
sugárgombából nyert antibiotikum, a
tuberkulózis (gümőkór) első, klinikailag is
hatásos gyógyszere
Streptobacillus – Streptobacillus; lánc- v.
fonalszerűen elrendeződő bacilus
Streptobacillus moniliformis – Streptobacillus
moniliformis (patkány nyálmirigyében élő
kórokozók)
stres, stress [1. stan wzmożonego napięcia
nerwowego, będący reakcją na działanie
negatywnych bodźców fizycznych lub
psychicznych; 2. ciśnienie kierunkowe
działające w płytkich częściach skorupy
ziemskiej,
powodujące
powstawanie
uporządkowanych
struktur
skał
metamorficznych; 3. ang. stress 'nacisk;
napór; wysiłek; jw.' ze st.fr. destresse
'ciasne położenie; nieszczęście' od łac.
districtus,
czynnik
fiz.,
chem.
a.
emocjonalny (jak uraz, alergen czy
strach), do którego organizm nie potrafi
się wystarczająco przystosować i który
powoduje napięcia fizjologiczne, mogące
być korzystne dla organizmu a.
przyczynić się do wybuchu choroby; (b.
silne) napięcie (psych.); geol. ciśnienie
kierunkowe (w wyższych warstwach
skorupy
ziemskiej)
powodujące
powstawanie skał przekrystalizowanych i
uwarstwionych.] – (ang) stress, stressz; (él)
védekező jellegű, huzamosabb fennállása
esetén szervi elváltozással járó állapot,
6640
amellyel a szervezet a külvilágból érkező, őt
veszélyeztető fokozott ingerekre, rendkívüli
megterhelésre felel [1. A szervezet védekező
reakciókban megnyilvánuló állapota a káros
ingerekkel szemben. A pszichológiában a
sterssz a szervezet olyan állapotát jelenti,
amely az egyénnek a környezetével való
interakciójából
származik,
viszonylag
szélsőségesnek tekinthető, a fenyegetettség
érzésére figyelmeztet, és amely a személy
saját integritását és egészségét érinti. A
kiindulópont a követelmények és a
megküzdési kapacitás közti egyensúlyhiány
felismerése. 2. Többféleképpen határozzák
meg. a) Mint válasz a nehéz helyzetekben
jelentkezõ pszichológiai és fiziológiai
reakciók mintázata. b) Mint inger olyan
esemény vagy körülmények, amelyek
szokatlan választ követelnek meg. c) Mint
tranzakció a személy és a környezet közti
viszony, amit a személy úgy értékel, hogy az
megterheli erõforrásait, és veszélyezteti
jóllétét.]
stresor, stressor [psych. bodziec stresowy,
czynnik wywołujący stres] – stresszor,
stresszorok [stressors] [Olyan események,
amelyeket
az
egyén
fizikai
vagy
pszichológiai
jóllétét
veszélyeztetõnek
észlel.]
stresować [wywoływać stres psychiczny –
stresszelni, vkit stresszállapotba hozni
stresować się [odczuwać stres psychiczny z
jakiegoś powodu] – stresszállapotba kerülni;
stresszes
stresowy, -a, -e – stresszstreszczać – összegezni, összefoglalni; összevonni
streszczenie [treść czegoś ujęta krótko, zwięźle] –
kivonatolás,
tartalomba
tömörítés;
összefoglalás, összegzés; (wyciąg) (rövid)
kivonat, tartalmi kivonat, tartalom, resumé
streszczenie wykładu – az előadás rövid kivonata
streścić (streszczę, streści) — streszczać,
streszczyć [1. zwięźle sformułować treść
czegoś; 2. zawrzeć coś w skondensowanej
formie] – összegezni, összefoglalni;
kivonatolni,
tartalomba
tömöríteni,
lerövidíteni; összevonni
streścić coś – összefoglalni vmit
streścić opowiadanie – az elbeszélést kivonatolja,
az elbeszélésből kivonatot készíteni
streścić się — streszczać się [1. zawierać się w
krótkiej, zwięzłej formie; 2. wypowiedzieć
się krótko, zwięźle] – összefoglalni; rövidre
fogja mondókáját v. magyarázatát
stretto [zacieśniając, przyspieszając] – (zene)
stretto; gyorsítva
-
Wersja 01 01 2017
stręczenie – közvetítés; felhajtás, felszerzés;
(szerető) kerítés
stręczyciel – kerítő, közvetítő; felhajtó; felszerző
stręczycielka [1. kobieta, która trudni się
ułatwianiem
nierządu;
2.
dawniej:
pośredniczka
przy
kupnie
lub
najmowaniu czegoś] – kerítőnő, közvetítőnő
stręczycielski, -a, -e – kerítő-; közvetítői,
közvetítési
stręczycielstwo – kerítő mesterség; közvetítés,
ajánlás
stręczyć [1. ułatwiać nierząd lub nakłaniać kogoś
do
nierządu;
2. daw.
polecać,
rekomendować] – keríteni; (dawno)
rekommendálni;
ajánlani,
javasolni,
közvetíteni, szerezni
stręczyć komu nabycie v. kupno czego – vminek a
megszervezését v. megvásárlását közvetíti v.
ajánlja vkinek
stricte [łac., wym. strikte] [ściśle, dokładnie] –
(lat.)
strikte;
szigorúan,
pontosan,
meghatározottan, kimérten
stricto sensu [łac., w ścisłym znaczeniu] – (lat.)
stricto
sensu
(„szűkebb/szorosabb
értelemben” [Többek között a biológia, a
földtan és a jog területén használják, főként a
következő kifejezésekben: sensu stricto vagy
stricto
sensu
(„szűkebb/szorosabb
értelemben”) (rövidítése: s.s.)]
stringendo (wł. ściskając) [1. pędzić, coraz
gwałtowniej; 2. coraz gwałtowniej, tj.
oznacza nagłe przyspieszenie tempa] –
stringendo; gyorsított, siettetett tempóban
[Előadási utasítás a zeneművészetben.]
stringi
stringi (z ang. string – sznurek) [1. majtki z
wąskim paskiem między pośladkami; 2.
rodzaj majtek na których tylną część
składa się wąziutki pasek materiału, który
przebiega między pośladkami i łączy się z
fragmentem utrzymującym bieliznę na
biodrach, który również może mieć formę
wąskiej tasiemki, choć nie musi; 3. rodzaj
bielizny; 4. rodzaj majtek, przeważnie
damskich (choć spotyka się także stringi
męskie). Tylna ich część to wąski pasek
materiału, niekiedy zbliżony grubością do
sznurka (stąd nazwa), chowający się
między pośladkami.] – bugyi, női alsónemű
stringi erotyczne – erotikus bugyi
6641
stringi biodrówki – csípőbugyi
Striping (porcjowanie) [To technika polegająca
na jednoczesnym zapisywaniu danych na
wielu dyskach za pomocą pojedynczego
rozkazu zapisu. Umożliwia ona szybsze
odczytanie każdego pliku odczytywanego
jednocześnie przez wiele urządzeń.] –
(ang.) Striping; csíkozás, csíkokra szedés
Striptease lub striptiz (w wolnym tłumaczeniu z
jęz. ang. "podniecające rozbieranie")
[rodzaj pokazu erotycznego, polegającego
na celowym, nieśpiesznym zdejmowaniu z
siebie kolejnych części garderoby, które
ma na celu wywołania podniecenia
seksualnego poprzez ukazywanie nagiego
ciała w tańcu.] – (ang) Striptease, sztriptíz;
vetkőzőszám éjjeli mutatókban
-
Wersja 01 01 2017
striptizowy, -a, -e – sztriptíz
striptizer – vetkőzőfiú
striptizerka – sztriptíztáncosnő v. lány
St RN (Stołeczna Rada Narodowa) – Fővárosi
Nemzeti Tanács
strobilizacja, strobilacja [wielokrotny podział
poprzeczny] – bimbózás (strobiláció)
stroboskop – sztroboszkóp [1. Sztroboszkóp
segítségével a fényképészetben egy mozgó
tárgyról egyetlen képen több felvételt lehet
készíteni. 2. Sztroboszkóp üzemmódban a
vaku egymás után többször is elvillan. A
villanások sűrűsége másodpercenként 1 és 50
között változtatható.]
stroboskop
ultradźwiękowy
–
ultrahangsztroboszkóp
strofa [1. zwrotka, powtarzający się w danym
łac. stropha 'zwrotka; chwyt, podstęp' z
gr. strophē 'obrót; kolejne przejście chóru
w teatrze gr. z jednej strony orchestry na
drugą; pierwsza strofa ody chóralnej' od
stréphein 'obracać; skręcać'; utworze poet.
kilkuwersowy układ rytmiczny, zazw. o
określonym układzie rymów.; 2. w
staropolskiej tragedii: pierwsza część
pieśni chóru; 3. w starogreckiej liryce
chóralnej: wstępna część trójdzielnego
układu kompozycyjnego; 4. Strofa (z łac.
stropha, pot. zwrotka) – zestaw pewnej
liczby wersów (wyodrębnionych w całość i
oddzielonych przerwą graficzną od innej
całości),
który
jest
elementem
wierszotwórczym] – (gör) strófa; versszak,
rigmus; szakasz
strofa
alcejska
[strofa
czterowierszowa
spotykana głównie w poezji antycznej] –
Alkaiosz (i. e. 620 – i. e. 6. század), görög
költő féle versszak
Strofa alcejska - w poezji starożytnej strofa,
która składa się z czterech wersów - dwóch
11-zgłoskowców,
9-zgłoskowca
i
10
zgłoskowca. Dwa pierwsze 11-zgłoskowce
składają się z anakruzy, dwóch trochejów,
chorijambu i jambu. 9-zgłoskowiec składa
się z anakruzy i dwóch metrów
trocheicznych. 10-zgłoskowiec składa się z
dwóch daktylów i dwóch trochejów.
Do poezji greckiej wprowadził strofę
alcejską Alkajos w VII/VI w. p.n.e. Do
poezji rzymskiej wprowadził ją Horacy.
strofa saficka [strofa składająca się z trzech
wierszy jedenastozgłoskowych i czwartego
pięciozgłoskowego, występująca w poezji
klasycznej i w poezji polskiej XVI w.] –
Szapphó (latinosan Sappho; i. e. 6. század
eleje) ókori görög költőnő, Alkaiosz kortársa
versszakai
Strofa saficka (łac. stropha Sapphica) - typ
strofy składającej się z trzech wersów
jedenastozgłoskowych
i
czwartego
pięciozgłoskowego. Ten układ strofy
wiersza charakterystyczny był dla greckiej
poetki Safony, w której wierszach po raz
pierwszy pojawił się ten rodzaj strofy.
Najstarszym świadectwem użycia tej formy
jest Hymn do Afrodyty.
W antyku wyróżniano:
 strofę saficką mniejszą (łac. stropha Sapphica
minor) - 3 wersy jedenastosylabowe i 1 wers
pięciosylabowy (poniżej ukł. rytmicznosylabowy)
 strofę saficką większą (łac. stropha Sapphica
6642
maior)
pierwszy
i
trzeci
wers
siedmiosylabowy,
drugi
i
czwarty
piętnastosylabowy (poniżej ukł. rytmicznosylabowy)
W poezji polskiej strofa saficka pojawiała
się w XVI wieku jako układ pięciu wersów
jedenastosylabowych i jednego (ostatniego
w strofie) pięciosylabowego.
stroficzny, -a, -e – (gör) strófa-; strófás, strófákból
álló
strofka – rövid strófa; vers-szakasz
strofować [udzielać komuś napomnienia lub
nagany]
–
fegyelmezni,
megszidni,
megfeddni, megdorgálni; gáncsolni
strofować kogoś – fegyelmezni vkit
strofowanie – megdorgálás, megfeddés
stroiciel [mężczyzna zajmujący się strojeniem
instrumentów muzycznych] – (hangszer)
hangoló; hangszerész
stroiciel fortepianów – zongorahangoló
Stroiczka rozdęta (łac. Lobelia inflata) [inaczej
nazywa na też lobelią rozdętą jest to
jednoroczna lub dwuletnia roślina
pochodząca z rodziny dzwonkowatych.
Osiąga wysokość około 30 – 60 cm i
pochodzi z Ameryki Północnej. Obecnie
występuje również w Kanadzie, Stanach
Zjednoczonych oraz na Kamczatce.
Najczęściej rośnie na ugorach, łąkach i
pastwiskach.] – Duzzadt lobélia (Lobelia
inflata)
Stroiczka rozdęta (Lobelia inflata) [inaczej też
zwana lobelią, jest rocznym lub
dwuletnim ziołem osiągającym wyskość 30
do 60 cm. Stroiczka rozdęta jest
gatunkiem rośliny należącej do rodziny
dzwonkowatych. Stroiczka rozdęta ma
rozgałęzioną, kanciastą i pustą w środku
łodygę, pokrytą drobnymi włoskami.
Liście zioła są drobne, o kształcie
jajowato-lancetowatym, koloru żółtawego
lub jasno-zielonego. Kwiaty stroiczki
rozdętej są koloru blado fioletowobłękitnego. Owocem zioła jest kulista
torebka, która zwisa w czasie dojrzewania
wypełniona
małymi,
brązowymi
-
Wersja 01 01 2017
nasionkami. Indianie Ameryki Północnej
najpierw używali tego zioła, paląc jego
liście w celu złagodzenia astmy oraz
innych
dolegliwości
płucnych.
Amerykański zielarz Samuel Thomson
(1769 – 1843), który sądził, że lobelia to
zioło, które leczy wszystko, przedstawił je
na forum publicznym w początkach XIX
wieku. Był on również zwolennikiem
zastosowania lobeli nawet po tym, jak
został oskarżony o przytrucie jednego ze
swoich pacjentów tym ziołem. Thomson i
jego zwolennicy przepisywali lobelię nie
tylko jako środek w leczeniu problemów
układu oddechowego, lecz również
stosowali ją w celu złagodzenia konwulsji,
we wspomaganiu porodu, oraz jako
środka wywołującego wymioty. Analizy
chemiczne lobeli przeprowadzone przez
naukowców udowodniły, że zioło to
zawiera alkaloid, lobelinę, oraz inne
substancje, które relaksują mięśnie. W
ostatnich
latach
lobelia
zyskała
popularność środka wprawiającego w stan
euforii; wystarczyło palić liście lobeli lub
sporządzić z nich herbatkę ziołowa.
Jakkolwiek zioło to powinno być raczej
unikane
przez
laików.
Jego
przedawkowanie
może
spowodować
paraliż, śpiączkę lub nawet śmierć.] –
Lobélia (Lobelia) (Lobelia inflata) [Délafrikai eredetű virágos dísznövény. A virág
Matthias de lObel 16. századi angol
botanikus tiszteletére kapta nevét.]
Stroiczka rozdęta (Lobelia inflata)
stroić (stroje, stroi) [1. elegancko kogoś ubierać;
2. ozdabiać, przystrajać coś; 3. stanowić
ozdobę,
przybranie;
4. nadawać
instrumentom muzycznym właściwy ton;
5. regulować odbiornik radiowy] – szépen
felöltöztetni; (ozdabiać) szépíteni, díszíteni;
díszbe öltöztetni, ékesíteni; (instrument)
hangolni, felhangolni; csinálni, mutatni;
megháromszorozni,
háromszor
venni;
hangolni, ráhangolni
stroić <instrument muzyczny> – megzenésíteni
stroić co w kwiaty – vmit virággal ékesíteni v.
díszíteni; felvirágozni vmit
6643
stroić dąsy – szeszélyeskedni
stroić drwiny – (z kogo/czego) kifigurázni
(vkit/vmit)
stroić fochy – gonoszkodni, rosszlelkűsködni,
orrolni, felhúzza az orrát; arcokat vágni,
fintorogni
stroić fortepian – zongorát hangolni, felhangolni
stroić grymasy – fínyáskodni
stroić instrument – felhangolni a hangszert
stroić komu psoty – csínyt űzni, tréfálkodni,
pajkoskodni vkivel
stroić miny, stroić minki – felhúzza az orrát,
duzzogni; grimaszolni; (közb.) pofát vágni;
arcokat vágni, fintorogni, fintorgatni
stroić organy – orgonát hangolni
stroić żarty – kinevetni, kigúnyolni vkit; gúnyt űzni
vkiből; mókázni
stroić się [ubierać się z przesadną dbałością lub
zbyt strojnie] – kiöltözni; szépítkezni;
csinosítja magát, cicomázza magát
stroi się jak do ślubu – úgy készülődik, mintha
esküvőre menne; kicsípi magát
stroić się na zabawę – kiöltözni, kicicomázza
magát a mulatságra
stroić się w cudze piórka – idegen tollakkal
ékeskedni
stroić się w pawie piórka – (átv.) okosnak,
jobbnak mutatja magát
stroik [1. zdr. od strój w zn. 1.; 2. ozdoba głowy
panny młodej w postaci krótkiego
welonika przyozdobionego kwiatami;
3. ozdoba stołu, wykonana z gałązek i
kwiatów; 4. ozdoba w postaci diademu
przybranego wstążkami i kwiatami,
stanowiąca część stroju regionalnego
kobiet; 5. dawniej: ozdoba głowy kobiecej
w postaci opaski z koronki, jedwabiu itp.;
6. przyrząd służący do wprowadzania w
drganie powietrza zawartego wewnętrz
piszczałki lub rezonatora w niektórych
instrumentach] – dísz, karácsonyfadísz;
(zene) hangvilla; síp, nyelvsíp; rezgőnyelv;
fuvóka
stroikowy, -a, -e - (zene) nyelvsípos
stroje lasowiaków – lasowiakok öltözetei
stroje polskie – lengyel viseletek v. népviseletek
-
Wersja 01 01 2017
stroje regionalne – népviselet, népviseletek
strojenie – (zene) hangolás; díszbe öltöztetés; (átv.)
csinálás
strojenie cieplne – termikus elhangolódás,
széthangolódás
strojenie mało selektywnie – nagy átfogású
hangolás
strojenie tonu – hangolás (az a tevékenység, amely
egy
hangszernek
valamely
zenei
frekvenciára való beállítását célozza);
hanghangolás
strojenie wtórne – szekunderhangolás
strojenie wysokości dźwięku – hangolás (egy
hangra)
strojenie żartów – tréfálkozás, kigúnyolás
strojnisia [pot. kobieta lubiąca się stroić] –
puccos dáma, divatbáb, divatbolond,
divathölgy
strojniś [1. mężczyzna przesadnie dbający o
stroje; 2. osoba pedantyczna, narcyz,
przywiązująca wielką uwagę do wyglądu
zewnętrznego] – divatbáb, piperkőc; dandy,
jampec, ficsúr
strojno – ékesen, díszesen
strojno ubrany – díszesen, ékesen v. választékosan
öltözött
strojność – díszes v. választékos öltözet
strojny, -a, -e [1. ozdobnie, bogato ubrany;
2. pięknie ozdobiony; 3. ubrany w coś,
przybrany czymś] – ékesen, díszesen, cifrán
öltözött
stroka [(u Zygmunta Glogera) stroczka, strefa,
pas odmiennej barwy na szacie, szew
ozdobny, pasaman (pasamon). Od tuzina
pewnego rodzaju strok do naszycia,
sprowadzanych widocznie z zagranicy, cło
naznacza instruktarz celny litewski w
XVII w.] – (daw) stráf, sáv, csík, paszomány
stroma góra – meredek hegy
strome czoło fali – hullámhomlok-meredekség
strome podejście – meredek ösvény v.
hegyiösvény
stroma skała – szirt
strome zbocze – meredek impulzusfelfutás
strome zejście – meredek ereszkedő
stromizma – szakadék, szakadékos hely
stromo – meredeken, szakadékosan
stromość – meredekség, szakadékosság
stromy, -a, -e [mający ściany, zbocza itp. prawie
prostopadłe w stosunku do podłoża] –
meredek, szakadékos
stromy brzeg – meredek part
stromy stok – lejtő
6644
stromy tor pocisku [tor pocisku, przy którym
kąt upadku przekracza 28–30°] – a
lövedék meredek pályája
strona
(str.)
[1. każda
z
powierzchni
ograniczających jakąś bryłę, prawy albo
lewy bok czegoś; też: przestrzeń na
krawędzi czegoś, np. drogi, rzeki; 2. każda
z dwu powierzchni karty papieru;
3. określona cecha dająca się w czymś
wyróżnić; też: jeden z aspektów czegoś;
4. punkt, miejsce, ku któremu lub od
którego coś zmierza lub ku któremu coś
jest
zwrócone;
5. kraj,
okolica,
miejscowość; 6. każdy z uczestników
sporu lub układu; 7. umieszczone w
Internecie
pod
jednym
adresem
informacje w postaci tekstu, obrazu lub
dźwięku; 8. forma czasownika wyrażająca
stosunek podmiotu
do orzeczenia;
9. przeciwnik w sporze sądowym] – oldal
(o.); (jeden z uczestników) fél; (stronica)
oldal (old., o.), könyvoldal, lap (l.); (gram)
igealak; táj, vidék; (gram) igenem [(latin
elnevezéssel genus) azt jelöli, hogy az ige
alanya, tárgya, ill. határozója milyen szerepet
kap az igével kifejezett cselekvésben vagy
történésben. (Ha például az alany a cselekvés
végzőjét jelöli, a tárgy pedig azt, amire a
cselekvés
kihat,
cselekvő
igenemről
beszélünk.)]
strona bierna (czasownika) [forma czasownika
tworzącego orzeczenie w zdaniu, w
którym podmiot jest odbiorcą czynności] –
(gram.) szenvedő alak; passivum
strona czynna (czasownika) [forma czasownika
którym
podmiot
jest
wykonawcą
czynności] – (gram.) cselekvő (ige)alak;
actívum
strona debetowa – (közg.) tartozik oldal
strona dodatnia – plusz-oldal, pozitív oldal
strona domowa; strona główna – honlap, ottlap,
alapoldal
strona gładka – (él) bőroldal
Strona internetowa (strona WWW) [dokument
parsowany za pomocą SGML (HTML)
lub XML (XHTML), pobierany z dysku
lokalnego komputera, bądź serwera
internetowego i interpretowany po stronie
użytkownika za pomocą przeglądarki.
Cechą charakterystyczną stron WWW
jest
hipertekstowość
i
często
multimedialność.
Część
stron
internetowych może zawierać w sobie
elementy prezentacji stworzonych za
pomocą dodatkowych technologii (np.
Flash), część tworzona jest dynamicznie w
momencie wysłania przez przeglądarkę
-
Wersja 01 01 2017
zapytania do serwera. Zbiór powiązanych
tematycznie i umieszczonych na jednym
serwerze stron internetowych często
nazywa
się
serwisem
internetowym/WWW
lub
witryną
internetową.] – Honlap, webhely, weblap,
weboldal
strona kauzatywna, faktywna – (gram) műveltető
alak
strona kredytowa – (közg.) követel oldal
Strona Lekcji i Strona Ewangelii [W
przedsoborowej liturgii Ewangelia była
proklamowana z mszału przez kapłana
stojącego przy ołtarzu i zwróconego
twarzą do niego. Mszał w różnych
momentach mszy znajdował się po prawej
lub po lewej stronie ołtarza (patrząc od
strony ludu i kapłana, który sprawował
mszę twarzą do ołtarza). Celebrans
proklamował Ewangelię stojąc po lewej
stronie ołtarza, stąd też nazwano tę stronę
ołtarza „stroną Ewangelii”. Strony te są
redagowane przez osoby związane z mszą
przedsoborową,
które
jednak
–
w przeciwieństwie do lefebrystów –
pozostają
w łączności
ze
Stolicą
Apostolską i mają jej pozwolenie na
sprawowanie mszy w tym rycie.] –
leckeoldal és az evangéliumi oldal
[leckeoldal a templombelsőnek a bejárat
felől az oltár felé nézve jobb (déli) oldala;
bal felé (északi) oldali az evangéliumi oldal]
strona ma – követel-oldal
strona nadawcza – adó, adóoldal
strona obradująca – tárgyalási fél
strona odjazdów – érkezési oldal
strona okupacyjna – (wojsk) megszállási övezet v.
zóna
strona parzysta – páros oldal
strona przeciwna – a másik oldal, a szembenlevő
oldal, a szemközti v. szembenlevő oldal v.
fél; ellenfél
strona
przeciwostrokątna
–
befogó,
hegyesszöggel szemben fekvő oldal
strona
przeciwrozwartokątna
–
(mt)
tompaszöggel szemben fekvő oldal
strona przychodu – (közg.) bevételi oldal
strona przyjazdów – érkezési oldal
strona przyrozwartokątna – tompaszög melletti
oldal
strona rozchodu – (közg.) kiadási oldal
strona słoneczna – napos oldal
strona skarżąca – jog v. panaszos fél; felperes
strona startowa (strona domowa) [pierwsza
strona wczytywana do przeglądarki
internetowej w momencie jej włączenia.
6645
Często na strony startowe umieszcza się
znane portale internetowe, wyszukiwarki
internetowe, strony akcji charytatywnych
lub też własne strony, na których jest
zbiór użytecznych linków.] – (ang.)
homepage; honlap [A honlapok a World
Wide Web hipermédiás dokumentumai,
amelyek pókhálószerűen fonják be a világot.
A honlapok a felhasználók vagy a
számítógépek
kiindulási
lapjai,
ahol
információkat közölnek a rendszerről, illetve
ahonnan más honlapokra juthatunk el.]
strona świata – égtáj, világtáj
strona tytułowa [zob. karta tytułowa] – címlap
strona ujemna – minusz-oldal; negatív-oldal
strona ujemna czego – vminek a rossz oldala;
vminek az árnyoldala
strona w dół (klawisz) – oldal le
strona w górę (klawisz) – oldal fel
strona w procesie – peres fél
strona w rozmowach – tárgyaló fél
strona walcząca – küzdőfél; harcoló fél
strona winien – tartozik-oldal
strona z okrywą włosową – szőrmeoldal
strona zachodnia – nyugati oldal
strona zainteresowana – érdekelt fél
strona zewnętrzna – külső oldal v. rész
strona zwrotna (czasownika) [forma czasownika
którym
podmiot
jest
jednocześnie
wykonawcą i odbiorcą czynności] – (gram)
visszaható alak
stronica (str.) [zob. strona w zn. 2: każda z dwu
powierzchni karty papieru] – oldal (old.)
(pl. könyvé); lap (l.)
stronica na dwie szpalty – kéthasábos oldal
stroniczka – oldalacska, lapocska
stronić (stronię) [unikać czyjegoś towarzystwa,
nie chcieć podejmować jakichś działań] –
kerülni, elkerülni, tartózkodni; félrehúzódni
stronić od kogo – kerülni vkit; tartózkodni vkitől
stronić od ludzi – kerüli az embereket;
emberkerülő
stronić (przed kim/czym)
–
idegenkedni
(idegenkedik) (vkitől/vmitől)
stronienie – kerülés, tartózkodás
stronnictwo [ugrupowanie skupiające ludzi o
tych samych poglądach politycznych,
społecznych, religijnych itp., walczących o
wspólne cele, interesy] – párt, érdekcsoport;
cimboraság
Stronnictwo Demokratyczne (SD) [decyzja o
powołaniu Stronnictwa Demokratycznego
zapadła 12 czerwca 1938 roku na Zjeździe
Klubów Demokratycznych we Lwowie
-
Wersja 01 01 2017
(działających od 18 września 1937 roku
wśród
inteligencji
i
drobnych
przedsiębiorców). Natomiast I Kongres
SD odbył się 15 kwietnia 1939 w
Warszawie.] – Demokrata v. Demokratikus
Párt (Lengyelországban)
stronnictwo
demokratyczne
(ludowe)
–
demokratikus (nép)párt
stronnictwo klerykalne – klerikális párt
Stronnictwo Ludowe [partia chłopska powstała
15 III 1931 ze zjednoczenia Polskiego
Stronnictwa Ludowego (PSL) Piast, PSL
Wyzwolenie i Stronnictwa Chłopskiego
(SCh). Statut nowej partii zakładał
trójczłonowe kierownictwo.] – (tört.)
Néppárt
Stronnictwo Narodowe (SN) – Nemzeti Párt
 Stronnictwo Narodowe (1929-1947): polska
partia
polityczna,
utworzona
w
październiku
1928
w
wyniku
przekształcenia
Związku
LudowoNarodowego i której zadaniem było
prowadzenie
bieżącej
działalność
politycznej obozu narodowego (NarodowaDemokracja).
 Stronnictwo Narodowe (na emigracji)
 Stronnictwo Narodowe (po 1989): partia
polityczna reaktywowana w 1989 roku w
Warszawie
Stronnictwo Pracy (SP) [polska chadecka partia
polityczna, powstała 10 października 1937
roku w wyniku połączenia Narodowej
Partii
Robotniczej
z
Polskim
Stronnictwem
ChrześcijańskiejDemokracji i Związkiem Hellerczyków.
Jego wieloletnim prezesem był Karol
Popiel. W czasie II wojny światowej
wchodziło w skład rządów RP na
uchodzctwie. Delegatami Rządu na Kraj
byli politycy SP: Cyryl Ratajski (19401942) i Jan Jankowski (1943-1945). Po
wojnie, wznowiło działalność w Polsce.
Jednak wobec infiltrowania partii przez
agentów UB, Karol Popiel w lipcu 1946
postanowił zawiesić działalność partii.
Działało na emigracji jako niezależne
Stronnictwo Pracy. W 1989 reaktywowane
pod
nazwą
ChrześcijańskoDemokratyczne Stronnictwo Pracy przez
mecenasa Władysława Siła-Nowickiego.] –
Munkapárt
stronnictwo radykalne – radikális párt
Stronnictwo Zrywu Narodowego (SZN) –
Nemzeti Kezdeményezés Pártja (1943-1945)
stronniczka – vkinek a pártján álló; vkinek/vminek a
követője v. híve (nő)
stronniczo – elfogultan, részrehajlóan
6646
stronniczość,
stronność
–
elfogultság,
részrehajlás, pártosság; pártoskodás
stronniczy, -a, -e [nieobiektywny; też:
świadczący o takiej postawie]; stronny, a, -e – elfogult, részrehajló; pártoskodó
stronnik [człowiek popierający kogoś] – vkinek a
pártján álló; vkinek/vminek a követője v. híve
Stront (Sr, łac. strontium) [pierwiastek
chemiczny
z grupy
metali
ziem
alkalicznych w układzie okresowym] –
stroncium (Sr) [az alkáli földfémek
csoportjába tartozó vegyi elem; Strontion
skóciai város nevéből]
strony naprzeciwległe – a szemben fekvő oldalak
strony ojczyste – (a) hazai táj v. tájak
strony świata [kierunki na kuli ziemskiej:
północ, południe, wschód, zachód] –
égtájak
strony z numerami prywatnymi – egyéni
előfizetők névjegyzéke
strony z numerami przedsiębiorstw – (ang.
yellow pages) közületi telefonkönyv;
aranyoldalak
strony zainteresowane – érdekelt felek
strony WEB – WEB oldalak
strop [1. sufit w okazałym gmachu, w okazałej
Sali; 2. poziomy element konstrukcyjny
oddzielający poszczególne kondygnacje
budynku; 3. górna powierzchnia warstwy
skalnej lub jaskini, groty; 4. górna
powierzchnia wyrobiska; 5. lina w
kształcie
pętli
do
podnoszenia
i
przenoszenia ciężarów na statku; 6.
(budownictwo)
poziomy
element
konstrukcyjny oddzielający poszczególne
kondygnacje budynku. Strop przenosi
obciążenia na pionowe elementy (ściany
lub słupy). Na górnej powierzchni stropu
układana
jest
podłoga,
a
dolną
powierzchnię najczęściej pokrywa się
tynkiem, tworząc sufit.] – mennyezet; (ép.)
födém; (bány.) főte; fedü
strop kasetowy – kazettás mennyezet
strop niebieski – égbolt, mennybolt
strop piwniczny – pincefödém
strop płaski – síkmennyezet
strop rusztowy [strop w postaci rusztu
wypełnionego pustakami ceramicznymi
lub blokami gazobetonowymi] – kerámia v.
gázbeton mennyezet
stropić [pozbawić kogoś pewności siebie,
wprawić w zakłopotanie] – (vad)
megzavarni, zavarba hozni, a nyomról
eltéríteni; (dawno) kinyomozni, kiszimatolni,
nyomon követve meglelni, megdöbbenteni
-
Wersja 01 01 2017
stropić kogo – kizökkenteni vkit a kerékvágásból;
kihoz vkit a sodrából
stropić się [stracić pewność siebie, poczuć się
zakłopotanym] – kijön a sodrából, zavarba
jönni, összezavarodni; megdöbbenni
stropiony, -a, -e [pozbawiony pewności siebie;
też: świadczący o takim stanie] –
elbizonytalanodott, megdöbbent
stropowy, -a, -e – mennyezeti; födém-; (bány.)
főte-, fedüstroskany, -a, -e [bardzo zasmucony; też:
świadczący
o
takim
stanie]
–
elszomorodott,
szomorú,
elkeseredett,
gondterhes, vigasztalan
stroszyć [zwykle o włosach, piórach, sierści: 1.
czynić sterczącym, stojącym; 2. stroszyć
się - wznosić się, sterczeć] – (toll, szőr, haj)
kiállni, felállni; (stroszyć się) emelkedni,
felemelkedni; kiállni, kinyúlni, meredni
strój [1. eleganckie ubranie; 2. ubiór specjalnego
rodzaju,
noszony
w
pewnych
okolicznościach; 3. zbiór dźwięków, na
jakie nastrojone są elementy drgające w
instrumentach muzycznych; 4. system
dźwiękowy
oparty
na
określoniej
częstotliwości wzorcowej] – viselet,
népviselet, öltözet; öltözék; díszruha [az
öltözködés módja, amelynek fejlődését az
éghajlat, életszokások, a faji sajátságok,
gazdasági, társadalmi viszonyok stb.
befolyásolják]; dísz, díszítés, ék, cicoma;
(zene) hangolás
Tak mógł wyglądać strój arcykapłana
„A oto strój, który należy wykonać: pektorał, efod,
płaszcz wierzchni, szata bogato zdobiona, tiara i
pas. Takie są części świętego stroju, który zostanie
sporządzony twojemu bratu, Aaronowi, i jego
synom, aby mogli Mi służyć jako kapłani. Użyją do
tego złota, purpury fioletowej i purpury szkarłatnej,
karmazynu i kręconego bisioru" Wyjścia 28:4-5,
BWP*).
6647
strój adamowy/ w stroju Adama/Ewy [1. nagość;
syn. goły, jak pan bóg stworzył, nagi, nie
odziany,
nieokryty,
nieosłonięty,
nieprzykryty,
nieubrany,
obnażony,
rozebrany, roznegliżowany, w stroju
adama, na golasa, jak święty turecki] –
ádámkosztüm; meztelenség; (Ádám ruhája utalás a Bibliára, amelyben Ádámnak nem
volt ruhája)]
strój amazonski – amazon ruha; női lovaglóruha
(amazonka)
strój arcykapłana – (zsidó) főpap öltözéke
strój arlekin – bohócöltözet
strój balowy – báli ruha
strój balowy nie obowiązuje – estélyi ruha nem
kötelező
strój bambrów poznańskich – poznani környéki
viselet
strój barwisty – színes, tarka ruha
strój bobrowy [1. substancja o zapachu piżma,
wydzielana przez gruczoły skórne bobra;
2. substancja o przenikliwym zapachu,
wydzielina gruczołów napletkowych bobra
służąca do wabienia płci. Składa się z
żywic, wosków i olejków eterycznych. 3.
substancja o przenikliwym zapachu,
wydzielina gruczołów napletkowych bobra
kanadyjskiego i bobra europejskiego,
będąca
feromonem
płciowym
i
markującym. Jego składnikiem jest
przede wszystkim kastoramina, ale
występuje w nim również m.in. petylofenol, alkohol benzylowy, acetofenon,
kwas benzoesowy i kwas salicylowy.] –
hódruha
strój codzienny, strój swobodny [Spełnia
wymagania komfortu i praktyki. Jest
charakterystyczny
dzięki
kształtowi,
obróbce i materiałowi. Najczęściej składa
się z kieszeni naszywanej, łączonej szwem,
jest miękka, przewiewna, i z cienkich
materiałów.] – hétköznapi viselet (casual
wear) [A kényelem és a célszerűség
életstílusának megfelelő lezser, de nem
hanyag
ruházat,
ami
mind
az
anyagválasztásban,
mind
a
formai
-
Wersja 01 01 2017
kialakításban megnyilvánul. Jellemzői a
foltzsebek, a tűzések, a puha, könnyű, szellős
anyagok.
Rendezvény
meghívókon
mindennapi öltözékben való megjelenést
előíró formula.]
strój do jazdy konnej [ciężka wełniana tkanina,
która jest gęsta i sztywna w dotyku,
z szorstkimi, skośnymi prążkami o
diagonalnym splocie. Lewa strona jest
czasami wydrapana. Czesankową przędzą
występującą w wątku jest mulina;
wątkiem może też być przędza zgrzebna.
Wykorzystywana na spodnie – często
jeździeckie bryczesy – i płaszcze o
sportowym wyglądzie.] – lovaglóruhaszövet [Nehéz, telt fogású, de merev
gyapjúszövet, durva, jól kivehető átlós
bordázattal, hangsúlyozott sávolykötésben. A
hátoldalát
néha
bolyhozzák.
Vetülékfonalként fésült muliné fonalat, vagy
kártolt fonalat használnak. Nadrágok,
gyakran lovaglónadrágok, valamint sportos
zakók készítésére használják.]
strój dolnośląski – alsó-sziléziai viselet
strój dżokejski – úrilovas (zsoké) öltözet
strój eskimoski [stosunkowo ciasna, o gęstej
strukturze, ciężka wełniana tkanina
z błyszczącą powierzchnią; drapana po
lewej stronie i tworzona techniką
podwójnego splotu. Wierzchnia tkanina
jest z wysokiej jakości niewykończonych
surowców.
Planowana
do
wykorzystywania w tanich męskich
płaszczach zimowych. Produkcja tego
typu tkaniny spada.] – eszkimó szövet
[Viszonylag kemény, tömött, nehéz, de
finom, fényes felületű gyapjúszövet, a
hátoldala bolyhozott. Kettős szövetként
készül, a felső réteg jó minőségű
nyersanyagból.
Olcsó
férfi-télikabátok
anyaga. Gyártása ma már visszaszorult.]
strój empire – empire ruha (1800-1820) [Mell alatt
behúzott ruha a római nők stílusában.]
-
Wersja 01 01 2017
strój kąpielowy – fürdőruha
strój kąpielowy dwuczęściowy – kétrészes
fürdőruha
6648
strój kąpielowy jednoczęściowy – egyrészes
fürdőruha
strój kobiecy – női ruházat v. ruha
strój galowy – díszruha, gála, gálaöltözet
strój gimnastyczny – tornaruha
strój (mundur) harcerski – cserkészegyenruha
strój hiszpański [reprezentacyjny strój dworski
wywodzący się z Hiszpanii,
rozpowszechniony w Europie w XVI–
XVII w.] – (dawno) spanyol viselet
strój kaszubski – kasub viselet
strój krakowski – krakkói népviselet
-
Wersja 01 01 2017
strój kujawski – kujáviai viselet
6649
strój kurpiowski – kurpiowski viselet
strój lubelski (krzczonowski) - lublinkrzczonowski viselet
strój lachów sądeckich –sądecki lachok viselete
strój ludowy – népviselet
strój łowicki – lovici viselet
strój lubelski – lublini viselet
strój ludowy [rodzaj ubrania, charakterystyczny
dla różnych regionów niemal wszystkich
krajów świata] – népi viselet, népviselet
-
Wersja 01 01 2017
casual wear [A szigorú konvenciókhoz, a
hagyományos ruhazati előírásokhoz nem
ragaszkodó, kényelmes öltözködés, amely
mégis kellemes, modern, sportos megjelenést
ad, a kelme, a szín, a mintázat, a szabás, a
kidolgozás szempontjából egyaránt. Főleg a
férfiak
öltözködésében
használatos
kifejezés.]
6650
strój muzyczny – kamarahang (a1: nemzetközileg
elfogadott alaphang)
strój na konia – lószerszám
strój narciarski [ciężka wełniana tkanina, która
jest przeważnie wypełniona, gęsta i ma
delikatną, runową powierzchnię i krótką
okrywę, która zakrywa jej płócienny,
diagonalny łączony lub trykotowy splot.
Produkowana jest ze średniej jakości
przędzy zgrzebnej i impregnowanej.
Produkcja
jest
w
zaniku
jako
zastosowanie tego typu materiałów na
odzież narciarską, została wyparta przez
wysokoplastyczne i syntetyczne materiały.
Nazwa
pochodzi
od
głównego
przeznaczenia materiału – stosowanego
jako materiał na spodnie narciarskie.] –
síruha-szövet [Nehéz, sűrű beállítású gyapjú
típusú szövet, finom, nemezelt, rövid
száltakaróval rendelkező felülettel, ami
elfedi a szövet vászon-, cirkász-, mintás
sávolykötésű vagy trikókötésű szerkezetét.
Közepesen finom kártolt fonalból készül és
impregnálással vízhatlanná teszik. A
gyártása visszaszorulóban van, mert mint
síruha-anyag elavult, erre helyette nagy
rugalmas nyúlású kelméket használnak (v. ö.
sínadrág).]
strój narodowy [odzież z charaktsrystycznymi i
tradycyjnymi cechami, noszona przez
mieszkańców poszczególnych rejonów a
także członków stowarzyszeń i różnych
zawodów] – népviselet; nemzeti viselet [Egy
meghatározott népnek, népcsoportnak, vagy
tájegység lakóinak hagyományos (paraszti)
viselete.]
strój
nieformalny
[nazwa
dla
odzieży
(szczególnie męskiej), która nie przyjmuje
surowych zasad tradycjonalizmu, ale
zawiera mnóstwo elementów z bieżącej
mody; wzór, kolor, teksturę i krój.] –
strój nocny – hálóruha
strój norlamny (muzyka) – kamara á (zene),
normál á
strój normalny (muzyczny) – kamarahang
strój nowomodny – újdivatú, elegáns öltözék
strój od wielkiego dzwonu (gala) – ünneplő
(ruha); díszes, ünnepi ruha
strój odświętny – ünneplő ruha
strój opolski – opolei ruha
-
Wersja 01 01 2017
strój ormiański – örmény viselet
6651
strój paradny – díszöltözet, gálaruha
strój piotrkowski – pjotrkovszki ruházat
strój podhalański – podhalei viselet
strój plażowy [damski i dziewczęcy strój do
noszenia w wodzie, podczas kąpieli oraz
opalania. Zwykle składa się z trzech części
(stanika, majtek i kurtki), może mieć
także krótką spódniczkę, spodenki lub
zapinaną na guziki sukienkę. Zwykle jest z
lekkich tkanin bawełnianychw takim
samym wzorze oraz także z mieszanki
tkanin i dzianin.] – (krótkie spodenki)
napozónadrág; fürdőruha; strandruha (2)
[Nők és kislányok strandon viselt öltözéke.
Általában három részből áll: melltartóból,
nadrágból és hosszabb vagy rövidebb ingvagy köntösszerű ruhadarabból, de tartozhat
hozzá rövid szoknya vagy nadrág is. Könnyű
pamut típusú szövetből vagy kötött kelméből
készítik,
valamennyi
részét
azonos
mintázattal.]
strój podlaski – podlaski viselet
strój półgalowy – kisestélyi v. kistársasági ruha
strój pszczyński – pszczyński viselet
6652
strój sportowy – mez, sportruha, sportöltözet
strój sportowy zawodników – versenyzők
sportöltözete
strój szamotulski – szamotulski öltözet
strój reprezentacji – mez
strój
równomiernie
temperowany
[strój
dźwiękowy, stosowany od XVIII w., w
którym oktawa dzieli się na 12 równych
części] – (zene) az oktáv 12 egyenlő
félhangra való osztása; egyenletesen
temperált dúr skála
strój śląski z górnikiem – sziléziai bányász
viselete
-
Wersja 01 01 2017
okrywą, która ukrywa diagonalny lub
atłasowy splot; produkowana z lekkiej
przędzy
czesankowej
z charakterystycznym połyskiem, który
uzyskuje się poprzez specjalne obróbki
wykończalnicze. Używana na płaszcze
damskie i ubrania wizytowe. Nazwa
pochodzi z języka Angielskiego; ten typ
tkaniny był stosowany na płaszcze dla
trenerów.] – kocsis-posztó [Tömör, ványolt,
viszonylag finom szálú, közepes súlyú,
sávoly- vagy atlaszkötésű gyapjúszövet,
rövid száltakaróval, amely eltakarja a
szövetszerkezetet. Speciális kikészítéssel
jellegzetes fényt adnak a szövetnek. Női
kabátok, társasági ruhák alapanyaga. Az
elnevezés
az
angol
"coachman"-ből
származik, aminek jelentése: kocsis - az ő
kabátjuk készült eredetileg ilyen anyagból.]
strój wieczorny [męski strój wielofunkcyjny,
który jest zakładany na specjalne okazje.
Wytwarzany
z
ciemnych
tkanin
wełnianych z przędzy czesankowej. Jego
kształt zależy od obecnej mody.] – alkalmi
öltöny [Különleges alkalmakkor viselt
öltöny. Általában sötét színben, jó minőségű
szövetből készül, a mindenkori divatnak
megfelelő formai kialakításban.]
strój wieczorowy – estélyi ruha
strój świąteczny – ünneplő ruha
strój temperowany – tiszta skála; egyenletesen
temperált skála
strój trenera [lekka, sfilcowana, o średniej masie
wełniana tkanina z krótką, błyszczącą
6653
strój więzienny – rabruha
strój wizytowy [zbiorowa nazwa dla odzieży,
szczególnie męskiej, której wymagający
krój jest przystosowany do noszenia na
specjalne okazje. Garnitur noszony w
ciągu dnia jest inny niż odzież miejska, co
jest ograniczone klasycznym połączeniem
marynarki i spodni z eleganckim wzorem
na tkaninie i konserwatywnym fasonie. Na
szczególne okazje noszone są klasyczne i
wizytowe stroje.] – délutáni ruha, társasági
ruha v. öltöny; társasági ruházat [Olyan
öltözékek gyűjtőneve, amelyeket hivatalos,
ünnepélyes alkalmakkor
előírásszerűen
viselnek. Nappali viseletben fontos eleme
férfiaknál az elegáns mintázatú, klasszikus,
konzervatív szabású öltöny, nőknél a
kosztüm, estélyeken férfiaknál a szmoking
vagy frakk, nőknél az estélyi ruha.]
strój wyzywający – kihívó viselet
strój żałobny – gyászruha
strój żywiecki – żywieci viselet
stróju
-
Wersja 01 01 2017
stróż [1. ten, kto pilnuje czegoś lub kogoś;
2. opiekun, obrońca; ironicznie: osoba
śledząca kogoś] – őr; kapus; házfelügyelő;
házmester; felvigyázó; őrző
stróż domowy – (dawno) szolga, háziszolga, inas;
házmester
stróż domu – házmester, kapus, portás
stróż kamieniczny – házmester
stróż nocny – éjjeliőr, bakter
stróż parkingowy – parkolóőr
stróż polowy – mezőőr; csősz
stróż terenu – telepőr
stróż w ogrodzie – csősz
stróż więzienny – börtönőr, fegyőr
stróżka [1. daw. kobieta stróż; 2. daw. żona
dozorcy domu; 3. zob. dozorczyni] –
házfelügyelőnő, házmesterné
stróżować [1. daw. pilnować czegoś lub kogoś;
2. daw. pracować jako stróż] – őrködni,
őrizni; ellenőrizni, felügyelni, vigyázni
stróżowski, -a, -ie – őrstróżowy, -a, -e – házmesteri
stróżówka [budka lub mieszkanie stróża] –
őrbódé; portásfülke
strucelka – kis bejgli
struchlały, -a, -e [bardzo przerażony; też:
świadczący o takim stanie] – megijedt,
megrémült, az ijedtségtől megdermedt
struchleć [bardzo się przestraszyć] – megijedni,
megrémülni, megremegni, megdermedni a
félelemtől
strucie – megmérgezés, ülés méreggel
strucie się – öngyilkosság méreggel, önmaga
megmérgezése
strucla [1. podłużna, słodka bułka drożdżowa,
nadziewana powidłami, makiem itp. 2. (u
Zygmunta Glogera) z niem. der Strietzel
(Striezel) ciasto świąteczne, w kształcie
długiego piroga, zwykle jak warkocz
uplecionego, w środku nieco szerszego. Na
jednej z miniatur pontyfikału Erazma
Ciołka,
przedstawiającej
święcenie
święconego z końca XV w., oprócz prosiąt
leżą na stole dwie strucle kształtu nie
różniącego się niczem od dzisiejszych (ob.
Święcone).] – (ném. Striezel) fonott kalács;
tekercs (tészta); patkó; bejgli [makowa
strucla: mákos bejgli]
jeździeckim z rozcięciami [wysokie
rozcięcia w tylnej części żakietu lub
płaszcza, który sięga do talii i często jest
przystosowany do zapinania.] – lovaglóhasíték [Hosszú, az övig felnyúló hasíték a
zakó vagy kabát hátulján, a tetején gyakran
gombbal záródik.]
strucla makowa; strucla z makiem – mákos
beigli
6654
struć [1. pot. zaszkodzić czyjemuś zdrowiu przez
podanie niewłaściwego pokarmu; 2. pot.
zmartwić, przygnębić] – megmérgezni;
megbénítani;
(átv.)
megmérgezni,
felmérgesíteni
struć się [1. pot. zaszkodzić swojemu zdrowiu
niewłaściwym
pokarmem;
2. pot.
zmartwić się] – megmérgezi magát,
öngyilkosságot követ el méreggel
strułem się tą wiadomością – (átv.) méregként
hatott rám ez a hír
strudel [cienko rozwałkowane, zwijane ciasto z
jabłkami lub z makiem] – rétes
strudel z jabłkami – almás rétes
strudel z kapustą – káposztás rétes
strudel z wiśniami – meggyes rétes
strudzenie – fáradtság, kifáradás, kimerülés
strudzić [mocno zmęczyć] – fárasztani,
elfárasztani, elcsigázni, kimeríteni
strudzić się [bardzo się zmęczyć] – fáradni,
elfáradni, kifáradni, elcsigázottság
strudzina – (element szabli) pengevájat,
„vércsatorna”
strudzony, -a, -e – fáradt, kimerült
strudzony długą drogą – belefáradt a hosszú útba
strug
[narzędzie stolarskie
służące
do
wyrównywania i wygładzania powierzchni
drewnianych] – gyalu, faragókés
strug boczny – szélgyalu
strug dwuręczny – kétfogós gyalu
strug kątnik – sarokgyalu, szegletgyalu
-
Wersja 01 01 2017
strug łąkowy [narzędzie rolnicze w formie
trójkątnego, płaskiego noża do ścinania
kęp i kretowin na łąkach] – gyepgyalu
strug poprzeczny – harántgyalu
strug równiak – simítógyalu
strug żłobień – horonygyalu
struga [1. ciecz płynąca wąskim strumieniem;
też: duża ilość płynącej cieczy; 2. strumyk;
3. pasmo,
smuga
czegoś]
–
ér,
csermely, patak, kis folyócska
struga światła – fénycsóva
strugacz – gyalus
strugać (strugam) [1. ścinać z drewna podłużne
wióry, żeby wygładzić jego powierzchnię
lub nadać mu odpowiedni kształt;
2. wygładzać
powierzchnię
drewna;
3. wycinać coś z drewna za pomocą
ostrego narzędzia; 4. pot. udawać kogoś;
5. reg. obierać, skrobać] – gyalulni, faragni,
kifaragni;
legyalulni, metszeni, vágni,
simítani; (átv.) faragni, csinálni
strugać coś – gyalulni, legyalulni vmit
strugać ołówek – ceruzát faragni v. hegyezni
strugać pietruszkę – petrezselymet árulni
strugać z kogo wariata – bolondot űzni v. csinálni
vkiből
struganie – faragás, gyalulás
strugarka [1. obrabiarka służąca do obróbki
płaszczyzn i powierzchni wklęsłych lub
wypukłych za pomocą skrawającego noża;
2. zob. heblarka] – gyalupad, gyalugép
strugarka pionowa (zob. dłutownica) –
függőleges gyalu; hosszgyalu
strugarka poprzeczna – (műsz.) harántgyalu
Struggle for life [ang., Walka o byt. tytuł r. 3.
pracy O powstawaniu gatunków (1859 r.)
Charlesa Darwina] – (ang.) Struggle for
life; küzdelem a létért (Darwinizmus)
strugnica – gyalupad
strukać – (vad.) gémhangot utánozni v. adni
strukczaszy lub trukczaszy [(u Zygmunta
Glogera)
dworzanin,
usługujący
panującym przy stole podczas uczty] –
(dawno, hist) pohárnok
struktura (łc. structura "budowa, sposób
budowania") [1. układ i wzajemne relacje
elementów stanowiących całość; 2. całość
zbudowana
w
pewien
sposób
z
6655
poszczególnych
elementów;
3.
rozmieszczenie elementów składowych
danego
układu
i
zespół
relacji
(wzajemnych powiązań) między tymi
elementami, charakterystyczny dla tego
układu; sposób w jaki części jakiejkolwiek
całości są powiązane ze sobą. Struktura
jest tym, co nadaje całości jedność, jest
stałym elementem zorganizowanej całości.
4. sposób ułożenia czegoś w jakimś
porządku; 5. budowa wewnętrzna ciała; 6.
układ, którego elementy są powiązane ze
sobą w określony sposób danymi
relacjami; całość zbudowana w pewien
sposób z jakichś elementów; zespół] – (lat.)
struktúra; szerkezet, felépítés, belső forma;
az alkotóelemek meghatározó egysége,
összefüggése; alkat, elrendezés; váz;
szerkesztés
struktura, konstrukcja [określenie na wygląd
powierzchni materiału włókienniczego,
która może być płaska (gładka), ziarnista,
reliefowa, runowa, itd. Rodzaj s. jest
nadany przez konstruktora materiału i
zależy od trendów w modzie.] – felületi
szerkezet
[Egy
kelme
felületének
jellegzetessége: lehet sima, szemcsés,
dombormintás, szőrös stb. A kelmefelület
szerkezetét a kelme gyártási eljárása
(szövött,
kötött,
fonatolt,
nemszőtt),
kötésmódja, a felhasznált fonalak és a
kikészítés együttesen határozza meg. Azt,
hogy adott helyen milyen felületi szerkezetű
kelmét kell használni, a felhasználás célja,
helye, módja és a divat dönti el.]
struktura (programowanie) lub rekord [to
złożony typ danych występujący w wielu
językach programowania, grupujący
logicznie powiązane ze sobą dane różnego
typu w jednym obszarze pamięci.
Składowe struktury - pola - są
etykietowane, tj. mają swoje unikatowe
nazwy; poprzez podanie nazwy otrzymuje
się dostęp do danego pola.] – rekord [a
legegyszerűbb
adatszerkezetek
egyike,
amely két vagy több egymástól független és
potenciálisan eltérő típusú változót (mezőt)
foglal egyetlen egységbe. A rekord mezői a
memóriában szigorúan egymást követően
foglalnak helyet a rekordban történő
felsorolásuk sorrendjében, bár szóhatárra
igazítás alkalmazása esetén az egyes mezők
között kitöltő (filler) adatterületek is jelen
lehetnek, amelyek tartalma nem definiált. A
rekord méretét a mezők és ezen kitöltő
területek összege határozza meg.]
struktura agrarna – agrárstruktúra
struktura asortymentowa – választékszerkezet
-
Wersja 01 01 2017
struktura cen – árszerkezet
struktura demograficzna – demográfiai szerkezet
struktura dochodu narodowego – nemzeti
jöcedelem szerkezete
struktura dywizjonalna [w organizacji jest
zmodyfikowaną
strukturą
liniowosztabową,
ze
zdecentralizowanymi
segmentami
o
wysokim
stopniu
kompetencji] – divízionális struktúra;
dvizionális szervezeti struktúra
struktura dzianiny [sposób zastosowania i
łączenia różnych elementów splotu jako
podstawowych składników struktury splotów, oczek, uzupełniających nici, itd.
wątkowych lub osnowowych dzianin.] –
kötésszerkezet [A szövet vagy kötött kelme
alapelemeinek (szöveteknél a kötéspontok,
kötött kelméknél a szemek, hurkok,
kiegészítő fonalak stb.) összessége, ami
meghatározza
a
textília
jellegét,
tulajdonságait.]
struktura dzianiny kolumienkowej [sposób
wykorzystywania różnych elementów
splotu (splotu dzian., oczka, łączących się
oczek, uzupełniającej przędzy) za pomocą
technologii dziania osnowowego.] –
láncrendszerű
kötés
[Eljárás,
amely
különböző kötéselemekkel (szemekkel,
hurkokkal, kiegészítő fonalakkal stb.) a
láncrendszerű kötés technikájával állít elő
láncrendszerű kötött kelmét.]
struktura ekonomiczna – (ang. economic
structure) gazdasági szerkezet
struktura frazy – frázisstruktúra
struktura funkcjonalna [jeden z typów struktury
organizacyjnej
charakteryzujący
się
występowaniem działów funkcjonalnych
kierowanych przez specjalistów oraz
złamaną zasadą jedności rozkazodawstwa]
– funkcionális struktúra
struktura głęboka – mély szerkezet
struktura
gospodarki
narodowej
–
nemzetgazdasági szerkezet
struktura handlu zagranicznego, terytorialna –
külkereskedelem területi szerkezete
struktura handlu zagranicznego, towarowa –
külkereskedelem áruszerkezete
struktura konsumpcji – fogyasztási szerkezet
struktura kosztów – költségszerkezet
struktura krystaliczna ciał stałych – szilárd testek
krisztályszerkezete
struktura krystaliczna wody – a víz
kristályszerkezete
struktura krystaliczna; struktura kryształu
[rozmieszczenie atomów, jonów lub
6656
cząstek
w
komórce
elementarnej
kryształu] – krsitályszerkezet
struktura liniowa (prosta) [podstawowy typ
struktury
organizacyjnej
charakterystyczny dla małych organizacji.
W strukturze liniowej występuje wyraźna
linia podporządkowania, władza jest
zazwyczaj scentralizowana. Najczęściej
wszystkie ważniejsze decyzje przy
realizacji celów organizacji podejmowane
są przez jedną osobę: fundatora, szefa
firmy itp. Struktura liniowa zakłada, że
każdy pracownik ma 1 przełożonego,
który wydaje mu polecenia w tej samej
linii przekazywane są też informacje
„drogą służbową” w tej strukturze to
kierownictwo
organizacji
podejmuje
decyzje
strategiczne,
taktyczne
i
operacyjne oraz prowadzi kontrole.] –
lineáris struktúra [egymás után végrehajtható
tevékenységek v. szervezeti egységek
sorozata]
struktura ludnościowa – a népesség szerkezete v.
struktúrája
struktura macierzowa [jeden z typów struktury
organizacyjnej polegający na tym, że
komórki organizacyjne będące najczęściej
doraźnymi zespołami roboczymi ułożone
są w macierzy, która określona jest na
zasadzie dwuwymiarowego grupowania] –
mátrix struktúra [a mátrix típusú szervezet
vertikális és horizontális tevékenységek
kombinációja]
struktura matematyczna [zbiór obiektów
matematycznych połączonych w pewien
system. Często można się spotkać z innymi
nazwami struktury matematycznej, na
przykład: model, system semantyczny,
model semantyczny, dziedzina, struktura
pierwszego rzędu.] – matematikai struktúra
[a modern huszadik századi matematika
egyik legfontosabb fogalma a halmaz
fogalma
mellett,
melyek
teljesen
átalakították a matematikát. Maga a struktúra
is halmazelméleti fogalom, lényegében egy
halmazrendszert
jelent,
amely
egy
alaphalmazt, valamint relációk, műveletek és
függvények halmazait tartalmazza.]
struktura organizacji wirtualnej – virtuális
szervezeti struktúra; virtuális szervezetek
struktúrája
struktura organizacyjna [układ stanowisk i
składających się z nich komórek
organizacyjnych wewnątrz organizacji] –
szervezeti felépítés
struktura osnowowa; splot osnowowy [tkanina z
powtarzaniem splotu, w której występuje
przewaga osnowowych punktów łączących
-
Wersja 01 01 2017
nad wątkowymi punktami łączącymi.] láncoldalú kötésmód (szövetben) [Olyan
mintaelem a szövetben, ahol azok a
kötéspontok vannak túlsúlyban, ahol a
láncfonal a vetülékfonal fölött van.]
struktura płac – bérszerkezet
Struktura podziału
pracy,
ang.
Work
Breakdown
Structure
(WBS)
[podstawowa technika w zarządzaniu
przedsięwzięciami pomagająca określić i
zorganizować zasięg przedsięwzięcia przy
pomocy hierarchicznej struktury drzewa.
Pierwsze dwa poziomy drzewa (korzeń i
poziom 2.) określają zbiór oczekiwanych
celów
przedsięwzięcia,
które
przedstawiają cały zakres przedsięwzięcia.
Na każdym kolejnym poziomie węzły w
sumie reprezentują 100% zakresu węzła
nadrzędnego. Dobrze zaprojektowana
WBS opisuje oczekiwane cele, nie zaś
zadania. Cele można określić z dużą
dokładnością, dużo trudniej przewidzieć
zadania
stanowiące
część
planu
przedsięwzięcia.
Mając
dobrze
zaprojektowaną WBS można każdą
czynność związaną z przedsięwzięciem
przypisać do jednego i tylko jednego liścia
drzewa WBS.] – ang. Work Breakdown
Structure (WBS); tevékenységfelbontási
rendszer; feladatok alábontási rendszere [A
feladatok alábontási rendszere (Work
Breakdown Structure WBS) az az eszköz,
aminek segítségével eljutunk a projekt
céljának megfogalmazásától a konkrét
feladatok definiálásáig. A WBS egy olyan
fastruktúra, amelyben az elvégzendı munka
elıször munkacsoportokra van bontva, majd
ezek kisebb egységekre, és így tovább olyan
mélységig, ahogy ezt a projekt megkívánja,
illetve az adott fázisban elıre látható. A
legalsó szinten jelennek meg a feladatok,
amit egy adott szakembernek kell
végrehajtania.]
struktura powierzchniowa – felszíni szerkezet
struktura produkcji – termelési szerkezet
struktura rynku – piaci szerkezet
struktura skały [1. sposób wykształcenia
składników skały; 2. budowa wewnętrzna
skały, czyli kształt i rozmiar składników
mineralnych
tworzących
skałę.
W
odniesieniu do skał magmowych termin
6657
struktura
skały
oznacza
sposób
wykształcenia poszczególnych składników
mineralnych.] – kőzetszerkezet
struktura społeczna (w socjologii) [układ
wzajemnie
powiązanych
elementów
składowych społeczeństwa, np. ról
społecznych czy pozycji, między którymi
zachodzą mniej lub bardziej dynamiczne
procesy oraz występuje hierarchia
społeczna. Jest to też układ stosunków
społecznych pomiędzy poszczególnymi
osobami, kategoriami społecznymi lub
organizacjami.] – társadalmi szerkezet
struktura społeczno-gospodarcza – társadalmigazdasági szerkezet
struktura spożycia – fogyasztási szerkezet
struktura sztabowa [jest jednym z rodzajów
schematów struktury organizacyjnej.
Struktura kojarzy elementy struktury
liniowej i funkcjonalnej. Zachowana
została zasada Fayola traktująca o tym, iż
każdy pracownik otrzymuje polecenia
tylko
od
jednego
przełożonego.
Zarządzający mają do dyspozycji sztaby,
które pełnią funkcje doradczą] – törzskari
struktúra; törzskari típusú szervezeti
megoldás
struktura sztabowo-liniowa [jest jednym z
rodzajów
schematów
struktury
organizacyjnej. Występują w niej komórki
sztabowe (eksperci) podporządkowane
kierownikom
liniowym.
Zachowana
zostaje zasada jednolitości kierowania z
wykorzystaniem wiedzy specjalistów.
Występują w niej rozbudowane więzi
funkcjonalne o różnym kierunku i
przebiegu. Jest to często spotykana
struktura organizacyjna w praktyce
zarządzania organizacjami.] – törzskarilineáris struktúra
struktura tekstu (struktura powierzchniowa i
struktura głęboka) – szövegszerkezet
struktura terytorialna – területi szerkezet
struktura towarowa – áruszerkezet
struktura układu scalonego – lapka
strukturalista, strukturalistka – a strukturalizmus
követője, strukturalista (ffi/nő)
strukturalistyczny, -a, -e – strukturalistastrukturalistycznie – strukturalista módon
strukturalizm (z łac. structura) [1. teoria i
kierunek badań w różnych dyscyplinach
naukowych, kładące nacisk na analizę
struktury badanych zjawisk; 2. kierunek
w językoznawstwie ujmujący język jako
zorganizowany
system
znaków;
3. kierunek we współczesnej nauce o
literaturze, traktujący dzieło literackie
-
Wersja 01 01 2017
jako
jednostkową
wypowiedź
w
kontekście
społeczno-historycznym;
4. odmiana malarstwa abstrakcyjnego
polegająca
na
wykorzystywaniu
niekonwencjonalnych
materiałów
wzbogacających fakturę obrazu; 4. to
nazwa różnych kierunków, występujących
we
współczesnych
dyscyplinach
naukowych zajmujących się analizą
struktury badanych zjawisk, a nie ich
genezą czy funkcją] – (ir., műv., nyelvt.)
strukturalizmus [strukturalizmus eredetileg a
pszichológiában jelent meg a 19. században
(Wundt), majd az általános nyelvészet fő
irányzata volt, amely az 1930-as – 1940-es
évek során, a formalizmusból bontakozott ki.
A strukturalizmus a nyelvet elemeire bontja
és az ezen elemek közötti viszonyokkal
foglalkozik. Az 1950-es években áttevődőtt a
kultúra
egyéb
területeire
is,
gondolkodásmóddá
vált.
Jelentős
eredményekre
vezetett
például
az
irodalomtudományban. Nagy hatással volt az
irodalomelméletre és a művészettörténetre
is.]
strukturalizacja, strukturyzacja [wyodrębnienie
struktury czegoś lub nadawanie czemuś
jakiejś struktury] – strukturalizálás
strukturalizacja deskryptorów tezaurusa określenie miejsca, jakie dany deskryptor
zajmuje w tematyce objętej tezaurusem,
realizowane poprzez stworzenie układów:
 tematycznego
ogólnego, który lokuje
deskryptory w odpowiednich zbiorach
tematycznych, wydzielonych w efekcie
"praktyki informacyjnej",
 systematycznego,
inaczej
grupowohierarchicznego, zawierającego deskryptory
grupy wraz ze wszystkimi ich powiązaniami;
 gniazdowego
(inaczej
fasetowego),
obejmującego deskryptory zgrupowane wg
kategorii
rodzajowych,
ilustrującego
powiązania deskryptorów jednej kategorii i
innych tematycznie bliskich;
 konkordancji,
pokazującego
konteksty
występowania danego deskryptora.
strukturalizować,
strukturyzować
–
strukturalizálni
strukturalnie – struktúrálisan; szerkezetileg
strukturalny, -a, -e – (lat) struktúrális; a
struktúrával kapcsolatos, rá vonatkozó;
szerkezeti, szervezeti
struktury mikrotektoniczne [drobne fałdy,
uskoki występujące w niektórych skałach]
– mikrotechnikai struktúrák
struma
[łac.
'skrofuliczne
powiększenie
gruczołów; jw.' med. wole] – (lat) struma;
(orv)
folyva;
a
pajzsmirigy
6658
megnagyobbodása a kórosan fokozott
működés következtében
strumieniami leje się woda – sugárban ömlik v.
özönlik a víz
strumieniowy, -a, -e – pataki, a patakra vonatkozó
strumienisty, -a, -e – erekben-, csermelyekben
bővelkedő, sugárStrumieniówka (Locustella fluviatilis) [gatunek
niewielkiego ptaka wędrownego z rodziny
świerszczaków (Locustellidae)] – berki
tücsökmadár
(Locustella
fluviatilis)
[madarak osztályába, ezen belül a
verébalakúak (Passeriformes) rendjébe és az
óvilági poszátafélék (Sylviidae) családjába
tartozó faj]
strumień [1. mała rzeczka płynąca wąskim,
płytkim korytem; 2. dość duża ilość cieczy,
lejącej się wąskim pasmem; też: duże
ilości jakiejś lejącej się, płynącej cieczy;
3. duża ilość czegoś poruszającego się
ciągle, nieprzerwanie w jakimś kierunku]
– (potok) patak, csermely; (np. wody) ár
(víz), áradat; áram; sugár, vízsugár; áramlás,
folyamat, forgalom
strumień
akustyczny
–
hangáram
(a
részecskesebesség és a kijelölt felület
szorzata), hangáramlás
strumień bezźródłowy – forrásmentes áramlás
strumień bieży – (dawno) a patak rohan v.
csörgedez
strumień energii akustycznej – hangenergiaáramlás, hangteljesítmény
strumień energii dźwięku – hangsugárnyaláb
strumień finansowy – pénzügyi forgalom
strumień gotówki – készpénzforgalom
strumień inwestycji – beruházási folyamat
strumień kręto płynie – a csermely kanyargósan
folyik v. kanyarog
strumień łez – a könnyek özöne
strumień materiałowy – anyagforgalom
strumień pieniężny – pénzforgalom
strumień produkcji – termelési folyamat
strumień świetlny [ilość energii świetlnej
wypromieniowywanej przez źródło światła
w jednostce czasu] – fénysugár, fényár
-
Wersja 01 01 2017
strumień towarów – áruforgalom
strumień wody – vízsugár; a víz sugara
strumyczek – patakocska
strumyk – csermely, patakocska; ér
Strumyk (niem. Polnisch Bortschen) [wieś w
Polsce
położona
w
województwie
dolnośląskim, w powiecie górowskim, w
gminie Góra] – Strumyk (lengyel falu)
strumyk wije się wężem – a csermely kígyózik
strumyk zaszemrał – a patak csörgedezett
struna [1. sprężysta nić stanowiąca źródło
dźwięku w niektórych instrumentach
muzycznych; 2. sprężysta nić używana do
wyrobu rakiet tenisowych] – húr
struna basowa, struna g (skrzypce) – g-húr
struna drgająca – rezgőhúr
struna głosowa – (med.) hangszalag
struna jelitowa – bélhúr
struna napięta – kifeszített húr
struna szarpana – pengetett húr
struna współdrgająca – együttrezgő húr
Struna bębenkowa (łac. chorda tympani) [nerw i
gałąź nerwu twarzowego] – (bonc.) chorda
tympani
struna głosowa – (bonc.) hangszál
struna grzbietowa [prymitywny szkielet ryb] –
gerinchúr
struna jęknęła – a húr felsírt
strunobeton [beton wstępnie sprężony prętami
stalowymi] – acélhúros beton
strunobetonowy, -a, -e – acélhúros betonstrunowiec [zwierzę, u którego występuje struna
grzbietowa] – (áll.) gerinchúrosok
strunowy, -a, -e; strunny, -a, -e – húros
struny alikwotowe – rezonanciahurok
struny drgają – a húrok rezegnek
6659
struny głosowe [dwa elastyczne fałdy znajdujące
się w krtani, dzięki którym człowiek może
mówić] – hangszálak
struny harfowe – hárfahúrok
strup
[1.
brunatnoczerwona
skorupka
powstająca na powierzchni rany ze
skrzepłej krwi; 2. uciążliwy, złośliwy
człowiek] – var, ótvar, heg (sebhely); kosz;
[Teatr Śląski im Stanisława Wyspiańskiego
w Katowicach] gonosz, rosszindulatú,
rosszakaratú ember
strupek – sebhelyecske; koszfolt
strupiasty, -a, -e – varas, ótvaros, koszos
strupieszałość – pudvásság, rothadtság, rothadás
strupieszały, -a, -e [1. prawie martwy; 2. o
poglądach,
ideach
itp.:
skostniały,
nieaktualny; też: o kimś, kto ma takie
poglądy, ideały itp.] – pudvás, szúette,
szúvas, öreg
strusi, -ia, -ie – struccstrusi żołądek – struccgyomor (mindent
megemészt)
strusia polityka – struccpolitika
strusie – struccfióka, kis strucc
strusie pióro – strucctoll
strusiowaty, -a, -e – struccszerű, strucchoz hasonló
struś [ptak nielatający o masywnym tułowiu,
nagiej szyi, długich nogach, bardzo szybko
biegający] – strucc, struccmadár
struś afrykański – strucc
struś
australijski (zob. kazuar) – kazuár
[Ausztráliában és a környező szigeteken
honos, 180 cm-re is megnövő futómadár]
-
Wersja 01 01 2017
Struś czerwonoskóry, Struś, struś masajski,
struś
północnoafrykański
(Struthio
camelus) [gatunek dużego, nielotnego
ptaka z rodziny strusi (Struthionidae)] –
strucc (Struthio camelus) [a madarak
osztályának struccalakúak (Struthioniformes)
rendjébe és a struccfélék (Struthionidae)
családjába tartozó nem egyetlen élő faja]
zamieszkujący w zależności od podgatunku różne
rejony Afryki:
 struś północnoafrykański (S. c. camelus) –
płn. Afryka na południe od Atlasu po
Senegal, Nigerię, Sudan i Etiopię – szyja o
barwie żywoczerwonej;
 struś szaroskóry (S. c. molybdophanes) –
wsch. Afryka – obecnie uznawany za
odrębny gatunek (S. molybdophanes);
 struś południowoafrykański (S. c. australis) –
płd. Afryka, na południe od rzeki Zambezi –
w okresie godowym zarówno głowa i szyja,
jak i nogi, żywoczerwone;
 struś masajski (S. c. massaicus) – wsch.
Kenia i część Tanzanii – szyja czerwona
jedynie w okresie godowym, poza nim
bladoróżowa;
 †struś syryjski (S. c. syriacus) – pustynie
Syrii i Półwyspu Arabskiego – wymarł w
1940 lub 1941 – był najmniejszym
podgatunkiem strusia;
 struś afrykański czarny – mieszaniec s.
północnoafrykańskiego
ze
s.
południowoafrykańskim – cechuje go krępa
budowa ciała, jest to najczęstsza forma w
hodowli.
 dél-afrikai strucc (Struthio camelus australis)
 szomáliai strucc (Struthio molybdophanes)
 közönséges strucc (Struthio camelus camelus)
 maszáj strucc (Struthio camelus massaicus)
 vöröslábú strucc vagy szír strucc (Struthio
camelus syriacus) – egykor a szaúd-arábiai
területeken, sivatagi környezetben élt alfaj.
Mára kihalt, az utolsó példány tetemét 1966ban találták meg Maan közelében,
Jordániában.
struty, -a, -e – mérgezett, megmérgezett; nyomottt
hangulatú, szomorú
strużak – (műsz.) függőleges gyalu kése
(szerszáma); (táj, népi) szalmazsák, strózsák
strużka [1. rozdrobnione kawałki drewna, które
służą do przerobu na masę celulozową lub
do wyrobu płyt pilśniowych; 2. zob.
strużyna] – forgács, gyaluforgács
strużyna, strużyny [odpadki powstałe przy
obróbce drewna, metalu itp. w postaci
wiórów] – forgács, gyaluforgács, faforgács,
fémforgács
strwonić (strwonię) [stracić coś w sposób
niemądry, niepotrzebnie] – elpusztítani,
feldúlni
6660
strwożony, -a, -e [przestraszony; też: świadczący
o takim stanie] – megriaztott, megijesztett
strwożyć
[przestraszyć]
–
megijeszteni,
ráijeszteni, megrettenteni;
strwożyć się [przestraszyć się] – megijedni,
megrettenni
strych [pomieszczenie między stropem a
dachem]
– (poddasze) padlás; vonás;
csapás, lecsapás
strycharka – téglagyári munkásnő
"strycharka" (spirytus, woda, cukier, skórki od
pomarańczy i cytryny" – (koktél) alkohol,
víz, cukor, narancs- és citromhéj
strycharstwo
–
téglaégetés,
téglagyártás,
téglakészítő mesterség
strycharz – téglagyári munkás
strychnina (C21H22N2O2) [organiczny związek
chemiczny, alkaloid występujący w
nasionach kulczyby wroniego oka,
posiadający silne własności toksyczne] –
sztrichnin, strychnin, alkaloida (a legerősebb
mérgek egyike, a Strychnos-mag és az
Ignácius-bab alkotórésze)
strychować
–
kiegyenesíteni,
egyenlíteni,
kisimítani, lesimítani, megjelölni (vonással)
strychować się – (ló) letiporja v. megsebzi a (saját)
lábát
strychowanie sukna [(u Zygmunta Glogera)
znaczy postanowienie taksy czyli ceny na
sukno. Taksowanie takie czyli oznaczanie
z urzędu cen sprzedażnych odbywało się w
1-ym dniu na jarmarku a podlegały mu
tylko sukna krajowe (Vol. leg. II, f. 1242).]
– (daw) posztót beárazni; a posztó értékét
megállapítani
Krakkó – Sukiennice
strychulec [1. ochraniacz zakładany zwierzętom
pociągowym i wierzchowym, aby zapobiec
kaleczeniu pęcin; 2. daw. deszczułka albo
wałek do wyrównywania miary zboża lub
wygładzania powierzchni cegły w czasie
jej formowania] – simítóléc; bokavédő (ló
lábán)
stryczek [1. sznur mający na końcu zaciąganą
pętlę do wieszania skazańców; 2. kara
-
Wersja 01 01 2017
śmierci przez powieszenie]; stryk – kötél,
pányva
stryjanka [(u Zygmunta Glogera) taniec
staropolski. Składał się z dwuch części: z
muzyki drabanta, który jest rodzajem
marsza rycerskiego i od draba czyli
piechura wziął nazwę, oraz właściwej
stryjanki, która jest właściwie raźnym
mazurkiem, śpiewkami przeplatanym.
Drabant miał ten przywilej, co i taniec
polski, że go po wszystkich kątach domu
tańczono ze skrzypkiem na czele, który
szedł przed pierwszą parą po całym domu
i zabierał wszystkich gości i domowników
bez różnicy płci, wieku i stanu do tańca.
Osoby poważniejsze szły tylko póty,
dopóki grano drabanta.] – (daw) ólengyel
tánc
stryjaszek – nagybácsika
stryjeczny, -a, -e – unokatestvérstryjeczna siostra – unokahúg, unokanővér,
unokatestvér
stryjeczny dziadek [stryj ojca lub matki] – anya
v. apa nagybátyja
stryjeczny brat – unokabátya, unokaöccs,
unokafivér, unokatestvér
stryjek, stryj [brat ojca] – apai nagybácsi,
nagybátya (apa részéről)
stryjenka [żona stryja] – nagynéni (apai
nagybácsi felesége); ángy
stryjostwo [stryj z żoną] – nagybácsi és felesége
együtt, nagybácsiék v. nagynéniék
stryjowski, -a, -e; stryjowy, -a, -e – nagybátyistryszek – padláska; vonáska
strywializować [1. uczynić coś prostackim,
pospolitym; 2. nadmiernie coś uprościć,
spłycić] – triviálissá v. közönségessé tenni,
trivializálni, eltrivializálni
strzał [1. wystrzelenie pocisku lub wypuszczenie
strzały;
też:
odgłos,
który temu
towarzyszy; 2. uderzenie skierowujące
piłkę lub krążek do bramki przeciwnika;
3. posunięcie
figury
szachowej
pozbawiające stronę przeciwną figury;
4. wybuch ładunku zakładanego w kopalni
lub w kamieniołomach w celu odłupania
kawałka skały; też: taki ładunek; 5. pot.
rzecz odpowiadająca czyjemuś gustowi
lub jakimś zapotrzebowaniom; 6. pot.
wypowiedź lub zachowanie mające na celu
dokuczenie komuś] –
lövés; (sp,
labdarúgás) rúgás
strzał armatni – ágyudörej
strzał celny – pontos lövés
strzał długi – (wojsk) hosszú lövés
strzał działowy – ágyulövés
6661
strzał huknął – lövés dördült (el)
strzał karabinowy – puskalövés
strzał krótki – (wojsk) rövid lövés
strzał na postrach a. alarm – riasztólövés
strzał na trwogę – riasztólövés
strzał rozpryskowy – (wojsk) robbanó lövés
strzał samobójczy [zob. gol samobójczy] – (sp)
öngól
strzał w głowę – fejlövés
strzał z karabinu – puskalövés
strzał z przyrzutu – lövés kapásból
strzała [1. pocisk wystrzeliwany z łuku lub
kuszy, mający kształt długiego, cienkiego
pręta zakończonego z jednej strony
ostrzem, a z drugiej piórami; 2. pień
drzewa, głównie iglastego; 3. (Jak czytamy
u Zagmunta Glogera) Żaden przedmiot w
znakach herbowych polskich nie powtarza
się tylekroć, ile strzała, bo aż 174 razy, gdy
podkowa tylko 94. Strzała do strzelania z
łuku składała się z ostrza czyli żeleźca,
zwanego bełtem, i pręta drewnianego,
zowiącego się brzechwą, którego tylny
koniec napierzony był piórami. Na
Podlasiu nadnarwiańskiem lud nazywa
dziś jeszcze „strzałą” długość 3-stopową,
służącą
do
mierzenia
samodziału.
Podajemy tu rysunek herbu Bolce czyli
Bełty
odrysowany
przez
prof.
Piekosińskiego podług grobowca z roku
1368. Godnem uwagi jest to, że
przedstawione na nim 3 strzały mają bełty
czyli bolce o ostrzach poprzecznie uciętych
t. j., takich samych, jak pewien rodzaj
znajdowanych u nas często bełtów
krzemiennych z doby przedhistorycznej.
4. część wyrzucana (miotana) przez
cięciwę łuku. Znane były także strzały
jadowite. W znaczeniu przenośnym
oznaczała działalność sądów Bożych.] –
nyíl, nyílvessző
strzała leci – a nyíl repül
strzałka [1. znak wskazujący kierunek, mający
postać
schematycznie
narysowanej
strzały; 2. w przyrządzie pomiarowym:
igła wskazująca na tarczy z podziałką
-
Wersja 01 01 2017
odpowiednią
wartość;
3. zabawka
składająca się z ostrza i plastikowych
skrzydełek lub podobna, wykonana z
papieru, którą można rzucać do tarczy;
4. pasek białej sierści na czole konia;
5. zob. kość strzałkowa; 6. bezkręgowiec
morski] – nyíl, nyílvessző; (kierunkowa)
index; csillag, folt, anyajegy; (anat)
szárcsont; (lovon) nyír; (klawisz) nyíl,
kurzorgomb
strzałka kierunkowa – irányjelző; (atón) index
strzałka magnesowa – mágnestű (iránytűben)
strzałka na prawo – (klawisz) jobbra nyíl
strzałka pierunowa – istennyila, mennykő
strzałka taksometrowa – taxaméter mutatója
Strzałka wodna (Sagittaria sagittifolia L.)
[gatunek byliny, należący do rodziny
żabieńcowatych
(Alismataceae).
Występuje powszechnie w płytkich
zbiornikach
wodnych
śródlądowych,
prawie na całej kuli ziemskiej, przede
wszystkim w Europie i Azji. W Polsce
często spotykana na niżu.] – nyílfű;
Nyíllevelű nyílfű (Sagittaria sagittifolia)
strzałka wskazująca – iránymutató v. irányjelző
nyíl
strzałka zegarowa – óramutató
strzałkowaty, -a, -e – nyílvessző, nyílhoz hasonló
strzałkowy, -a, -e – nyílstrzałka wodna (Sagittaria sagittifolia L.)
[roślina, której liście nawodne mają
strzałkowaty kształt, rosnąca w płytkich
wodach śródlądowych] – nyílfű (Sagittaria
sagittifolia L.)
strzaskać [rozbić coś na kawałki lub zmiażdżyć]
– csapkodni, összezúzni, összetörni
strzaskać się [rozbić się na kawałki] –
összezúzza, összetöri magát
strząsanie, strząśnięcie – lerázás
strząsnąć (strząsnie), strząść, strząchnąć —
strząsać, strząchać [1. poruszywszy czymś
energicznie, zrzucić coś z tego; 2. pozbyć
się czegoś, uwolnić się od czegoś] – lerázni,
levetni, ledobni
strzec (strzegę, strzeże) [1. chronić kogoś lub coś
przed
niebezpieczeństwem;
2.
przestrzegać czegoś] – (kogo/czego) őrizni
(vkit/vmit); őrködni (vki/vmi felett); óvni;
megóvni
strzec (czego) jak źrenicy oka – vigyáz (vmire)
mint a szeme fényére
strzec jak źrenicy w oku – óvja, mint a szeme
fényét
strzec jak oka w głowie – úgy vigyáz rá, mint a
szeme világára v. fényére
kogo/czego – vkit/vmit óvni, őrizni,
védelembe venni
strzec (kogo/czego) jak żnericy oka [strzec kogoś,
czegoś bardzo troskliwie] – vigyáz rá, mint
a szeme fényére
strzec (strzeże) się [unikać kogoś, czegoś, być
ostrożnym] – (kogo/czego) óvakodni,
őrizkedni (vkitől/vmitől)
strzec się złodziei – óvakodjunk a zsebtolvajoktól
strzecha [1. słomiane lub trzcinowe pokrycie
dachu; 2. o domu rodzinnym; 3. pot.
bujne, zmierzwione włosy; 4. pokrycie
dachowe
ze
słomy
lub
trzciny
wykonywane na dachach o dużym spadku.
Obecnie
przeżywa
renesans
w
budownictwie regionalnym (zajazdy) jak i
w budownictwie mieszkalnym. Grubość
strzechy na budynkach mieszkalnych to
ok. 35 cm. Oryginalne dachy kryte
strzechą można spotkać m.in. na Pogórzu
Karpackim,
Mazowszu,
Polesiu,
Kaszubach i w Zachodniopomorskiem. 5.
(Jak czytamy u Zygmunta Glogera)
Wszystkie ludy słowiańskie posiadają na
oznaczenie dachu w różnych postaciach
wyraz strzecha, pochodzący od słowa
strzeć,
znaczącego:
rozpostrzeć,
rozpościerać, oczywiście rozpościerać to, z
czego robiły pierwotne ludy słowiańskie
swoje dachy (a czego wieśniacy dotąd
używają), t. j. w okolicach rolniczych
słomy, w leśnych kory świerkowej i
dranic, w błotnych trzciny. Trzcina w
czasach, gdy kraj cały był o wiele
bagnistszym i mniej rolniczym niż dzisiaj,
musiała być powszechnie na strzechy
używana, jak to jeszcze dotąd w wielu
wioskach między moczarami położonych
widzimy, a tem się tłómaczy i wspólność
słoworodu w wyrazach trzcina i strzecha.
Tak samo i po łacinie stramentum znaczy
poszycie, a stramen – słoma od tegoż pnia
językowego str. Podobnież culmus znaczy
źdźbło zbożowe a culmen – dach. W
rysunkach
podajemy
tutaj
dla
porównania widok strzechy wyhaftowanej
na ornacie Kmity z pierwszych lat XVI w.
i strzechy dzisiejsze chat podolskich
podług fotografii nadesłanej nam przez p.
Greima z Kamieńca Podolskiego.] – (dach)
zsuptető, zsupfedél, szalmatető, szalmafedél;
tető, fedél; (átv.) családi ház; szülői ház v.
fatornyos haza; (átv.) dús haj
-
Wersja 01 01 2017
strzec
6662
strzegący, -a, -e [asekurujący, broniący,
chroniący,
dbający,
dozorujący,
monitorujący, obstawiający, ochraniający,
osłaniający, pilnujący, zabezpieczający] –
őrző-, védő-, vég-; biztosító, figyelő-;
monitoringstrzelać [zob. strzelić] – (do czego) lőni, tüzelni
(vkire/vmire);
lövöldözni;
puffogtatni;
(oczami) kacsintgatni, szemezni
strzelać bąki – lopja a napot
strzela do celu – célbalövés
strzela do kota – nyúlra lőni
strzela do tarczy – célbalövés
strzelać oczami [kokietować, mizdrzyć się,
nadskakiwać, przewracać, przymilać się,
słodkie oczy, umizgiwać się, wdzięczyć się,
zabiegać o względy, zalecać się, podrywać,
robić słodką minkę] – kacsintgatni;
flörtölni,
kokettálni,
kacérkodni;
kedveskedni; tetszelegni
strzelać salwami – sortüzet ad
strzela z hakownicy – szakállas puskával lőni
strzelać celnie – pontosan lő, (célba) találni
strzelać do celu – célba lőni, célra lőni
strzelać do kogoś/czegoś – vkire/vmire lőni;
lövöldözni, lőni vkire/vmibe
strzelać do ptaka w locie – röptében lelőni a
madarat
strzelać do ptaków – madarakra lőni
strzelać do tłumu – sortüzet ad a tömegre
strzelać kartaczami – kartáccsal lőni
strzelać na daleka metę – hosszú távolságra lőni
strzelać oczkiem do kogo – kacsintgatni vkire,
szemezni vkivel
strzelać oczyma – kacsintani, szemezni
strzelać ostrymi ładunkami – éles tölénnyel v.
élessel lőni
strzelać z dział – ágyúzni, ágyúval lőni
-
Wersja 01 01 2017
strzelać z fuzji – puskából lőni
6663
strzelać z łuku – nyilazni
strzelać zza płotu – orvul támadni, lesből lőni
strzelać się [1. popełniać samobójstwo, strzelając
do siebie; 2. pojedynkować się z kimś,
używając broni palnej] – lövellni,
nyillallik; lelövi magát, öngyilkos lesz;
párbajozni, párviadalt vívni
strzelać się z kim – lövöldöz vkivel, egymásra
lövölöznek; vkivel pisztolypárbajt vívni
strzelanie
–
lövés,
tüzelés,
lövöldözés;
sportlövészet, lövészet
strzelanie do celu – (sp) céllövészet; célba lövés; a
cél lövése, céltűz, céllövés
strzelanie do rzutków [konkurencja w strzelaniu
sportowym polegająca na trafianiu śrutem
krążków wyrzucanych w powietrze] –
agyaggalamb lövészet
strzelanie do tarczy – célba v. cáltáblába lőni
strzelanie na wielkie odległości – messzehordó
tüzelés, nagy távolságra való lövés
strzelanie ostre – éleslövés, éleslövészet
strzelanie szkolne – iskolalövészet
strzelanie ślepymi nobojami – lövés vaktölténnyel
strzelanie z bicza a. z bata – ostorcsattogtatás
strzelanie z łuku – [íjjal lövés] íjászat, íjból lőni,
nyilazni
strzelanina [strzały padające jeden za drugim;
też: odgłosy takich strzałów] – lövöldözés,
tüzelés
strzelba [myśliwska broń palna z długą lufą] –
puska, lőfegyver
strzelba gwintowana – vontcsövű fegyver
strzelba małego kalibru – kis öbű puska
strzelba myśliwska – vadászfegyver; vadászpuska
strzelba niesie daleko – a puska messzire hord
strzelba niesie na pięćset metrów – a puska ötszáz
méterre visz
strzelba rzuca – a puska rúg v. hátralök
strzelba wypaliła – elsütni a fegyvert, tüzelni
strzelcy [W r. 1794 do każdego regimentu
piechoty
dodano
bataljon
trzeci
strzelców.] – (wojsk) lövészek
(Jak czytamy u Zygmunta Glogera) W r. 1794 do
każdego regimentu piechoty dodano bataljon trzeci
strzelców. Jeszcze w r. 1792 powstały 3 oddzielne
bataljony lekkiej piechoty czyli strzelców
ochotników (frejkorów) Süssmilcha, Rotenburga i
Trębickiego, formował się i 4-y bataljon
Niedermajera. W r. 1794 sformowane były
następujące oddziały strzelców pieszych: majora
Biegańskiego, bataljon Czyża, pułkownika Flor.
Dembowskiego, strzelców kaliskich generał-majora
Skórzewskiego, strzelców podlaskich generałmajora Karwowskiego, kapitana Kowwacza
województwa Kaliskiego, bataljon pułkownika
Ossowskiego, strzelców ziemi Wiskiej generałmajora
Chryzantego Opackiego (kasztelana
wiskiego), strzelców (jegrów) województwa
Lubelskiego generał-majora Potockiego, strzelców
Sokolnickiego i Rymkiewicza, strzelców Michała
Starzeńskiego, starosty brańskiego, pułk 2-batljon.
pułkownika Węgierskiego, strzelców ziemi
Łomżyńskiej gen.-maj. Wiszowatego, strzelców
ziemi Nurskiej gen.-maj. Zielińskiego. Na Litwie w
tymże 1794 r. utworzono następ. oddziały strzelców:
bataljon Grabińskiego strzelców kobryńskich,
wolnych
strzelców
Ogińskiego,
strzelców
Kazimierza Sapiehy, Sochackiego, strzelców
kowelskich
generał-majora
Steckiewicza,
Trębickiego, strzelców rosieńskich Tyszkiewicza,
strzelców pułkownika Wolana, żmudzkich oraz
strzelców konnych Sochackiego. W epoce Księstwa
Warszawskiego w każdej z trzech legii był
utworzony jeden pułk strzelców konnych. Pułki te
po reorganizacyi wojska w r. 1808 otrzymały
następujące numery: 1-y pod dowództwem
pułkownika Przebendowskiego, 4-y pułkownika
Dulfusa i 5-y pułk. Kurnatowskiego. W roku 1806 i
1807 formowano oddziały strzelców pieszych, które
wcielano następnie do pułków piechoty. W r. 1809
podczas najazdu Austrjaków sformowano dwa
bataljony strzelców pieszych łomżyńskich i
poznańskich oraz oddział strzelców konnych.
Strzelcy ci również do pułków piechoty zostali
wcieleni. W r. 1812 uformowano na Litwie dwa
pułki
strzelców:
pieszych
pułkownika
Kossakowskiego i konnych Jana Lubańskiego. W
epoce Królestwa Kongresowego były 4 pułki
strzelców pieszych; pierwotnie utworzono kadry dla
pułku strzelców pieszych gwardyi, lecz w r. 1817
zostały one wcielone do pułku grenadjerów gwardyi.
Pułki strzelców pieszych oprócz ubioru w niczem
nie różniły się od pułków piechoty linjowej, mając z
nią wspólny regulamin i ćwiczenia. Było w tej epoce
6664
pięć pułków strzelców konnych, z których jeden
należał do gwardyi. Ten ostatni w roku 1831
przybrał numer 5-y swojej broni. W r. 1831
uformowane były następujące pułki strzelców
pieszych: pułk 5-y zwany Dzieci warszawskich pod
dowództwem
Czałczyńskiego,
pułk
6-y
województwa Krakowskiego pod dowództwem
Jutrzenki, pułk 7-y województwa Sandomierskiego
pod dowództwem Pruszyńskiego, pułk 8-y wojew.
Kaliskiego pod dowództwem Siemońskiego, pułk
10-y pod dow. Płonczyńskiego, pułk 11-y pod dow.
Dunina; oprócz tych pułków powstały oddziały
strzelców
ochotników:
strzelców
celnych
krakowskich Nowińskiego i Kozłowskiego, bataljon
strzelców celnych płockich Geritza, korpus
strzelców górniczych, strzelców pieszych kaliskich
Kosińskiego,
strzelców
Kochanowskiego,
Kurcjusza, strzelców lubelskich Gedrojcia, majora
Malczewskiego, strzelców celnych mazowieckich
Korzuchowskiego, strzelców pieszych podlaskich
Michała Kuszla, strzelców pieszych sandomierskich
Dembowskiego,
Grotthusa,
Kozakowskiego,
Krzesinowskiego,
Małachowskiego,
strzelców
Zaliwskiego, oraz oddziały litewskie: strzelców
słonimskich Brojeskiego, solskich Morykoniego,
trockich Matusewicza, wiłkomirskich Baczyńskiego,
Vietinghoffa i Tyszkiewicza. Oprócz tego
sformowano strzelców konnych podlaskich pod
dow. Antoniego Kuszla i na Litwie pułk 6-y
strzelców konnych pod dowództwem majora
Izenszmita. B. Gembarzewski.
strzelcy konni – lovas lövészek v. vadászok
strzelcy jedno oko zamrużają – a lövészek egyik
szemüket behunyják
Strzelcy podhalańscy, podhalańczycy [to
tradycyjna nazwa na określenie polskich
oddziałów piechoty górskiej (niem.:
Gebirgsjäger).
Charakterystycznym
elementem umundurowania żołnierzy tej
jednostki są długie peleryny i kłobuki.] –
(wojsk) podhalei lövészek (hegyivadászok)
-
Wersja 01 01 2017
strzelec [1. ten, kto strzela lub umie dobrze
strzelać;
2. żołnierz wyszkolony
w
strzelaniu z broni palnej; 3. w okresie
międzywojennym: żołnierz piechoty w
stopniu
szeregowca;
4. sportowiec
specjalizujący się w strzelaniu do celu z
ręcznej broni palnej; 6. zawodnik, który
strzelił bramkę], strzelczyni – lövész,
céllövész; (myśliwy) vadász (ffi/nő)
Strzelec (łac. Sagittarius) [jeden ze znaków
zodiaku; też: osoba urodzona pod tym
znakiem] – Nyilas (zodiákus jel)
strzelec doborowy – mesterlövész
strzelec konny (zob. szaser) – (lovas) lövész
strzelec na wiatr – levegőbe lőni
strzelec od kurka – mesterlövész
strzelec pokładowy [członek załogi samolotu
bojowego strzelający z działka lub
karabinu maszynowego w czasie lotu] –
(wojsk) vadász
strzelec polny – (wojsk) orosz katona
strzelec przeciwpancerny – (wojsk) páncélvadász
katona
strzelec wyborowy (zob. snajper) – (ang.) snajper,
sznájper; mesterlövész
strzelecki, -a, -e – vadász-; lövészstrzelectwo [1. sztuka strzelania; 2. dyscyplina
sportowa obejmująca strzelanie do celu z
broni palnej] – lövészet
strzelectwo sportowe – sportlövészet
strzelenie – lövés
strzelenie z pistoletu – pisztolylövés
strzelić — strzelać [1. wypuścić pocisk z broni
palnej, strzałę z łuku itp.; 2. o broni
palnej: wyrzucić pocisk; 3. wydać odgłos
podobny do wystrzału; 4. wylecieć wysoko
w górę; 5. uderzyć czymś mocno, z
rozmachem; 6. pot. mocno uderzyć kogoś;
7. pot. zrobić coś niespodziewanego,
zaskakującego; 8. pot. powiedzieć coś
celnego lub śmiesznego; 9. pot. powiedzieć
coś głupiego lub niestosownego; 10. pot.
odgadnąć coś, odpowiadając szybko i bez
zastanowienia; 11. pot. powiedzieć coś bez
6665
namysłu, nieoczekiwanie; 12. pot. szybko
urosnąć; 13. kopnąć, rzucić piłkę, krążek
w stronę bramki lub kosza; 14. umieścić
piłkę lub krążek w bramce; 15. zabić
zwierzynę z broni palnej; 16. odpalić
ładunek wybuchowy w kopalni lub
kamieniołomach; też o materiałach
wybuchowych: eksplodować] – lőni,
meglőni, rálőni, lelőni, tüzelni; puffogtatni;
megcsapni, rávágni, megütni; rúgni,
strzelić bąki – malmozni, henyélni, lustálkodni
strzelić bramkę – gólt lőni v. rúgni
strzelić byka – elhibázni, erősen tévedni, bakot
lőni
strzelić do celu – célbalőni
strzelić a. strzelać (do kogo/czego) – rálőni
(vkire/vmire)
strzelić do ptaka – madárra lőni
strzelić gola – belőni a gólt; gólt lőni
strzelić kogo w pysk, w mordę – vkit pofon vágni
strzelić kogo w łeb – fejbe vágni vkit; fejére sózni
vkinek
strzelić na chybił trafil – találomra v. vaktában
lőni
strzelić na postrach – riasztólövést adni le
strzelić na wiatr, w powietrze – levegőbe lőni
strzelić sobie w łeb a. strzelić sobie w głowę –
főbe lövi magát
strzelić śrutem – söréttel lőni
strzelić (w kogo) – (fegyvert) rásütni vkire; belelőni
vkibe
strzelić w głowę – főbe lőni
strzelić z łuku – nyilazni
strzelił do góry – fellőtt, a magasba v. levegőbe lőtt
strzelił prosto w komorę dzika – egyenesen
szíven találta a vadkant
strzeliło mu coś do głowy – (átv.) eszébe ötlött
vmi; vmi hirtelen eszébe jutott
strzelistość – nyílegyenesség, sudárság, karcsúság,
magasság
strzelisty, -a, -e [1. bardzo wysoki i smukły;
2. gorący,
wzniosły,
patetyczny]
–
nyílegyenes, sudár, karcsú, magas; nyílsebes,
villámgyors; nyilas, nyilakból való
strzelista wieża – karcsú torony
strzeliste modlitwy – hő fohász, röpima
strzeliście, strzelisto – nyílegyenesen, sudáran,
karcsún,
magasan;
nyílsebesen,
villámgyorsan
strzelnica [1. teren lub pomieszczenie do ćwiczeń
w strzelaniu; 2. miejsce na jarmarku lub
w wesołym miasteczku, gdzie można za
opłatą strzelać do celu; 3. otwór
strzelniczy w obiekcie obronnym lub w
burcie okrętu; 4. urządzenie przy okopie
-
Wersja 01 01 2017
umożliwiające żołnierzowi strzelanie i
chroniące go przed ogniem nieprzyjaciela]
– lövölde, céllövölde; lőtér
strzelnica (w murze) – lőrés
strzelnica sportowa – (sp) lőtér
strzelniczy, -a, -e [służący do strzelania] – lő-;
lövészeti
strzemiączko [1. (łac. stapes) - jedna z trzech
kosteczek słuchowych (Ossicula auditoria),
wraz z nimi jest odpowiedzialne za
przekazywanie drgań błony bębenkowej
do ucha wewnętrznego. Strzemiączko jest
najmniejszą kością ciała ludzkiego,
mającą długość około 3 mm.; 2. rodzaj
pętli z gumy lub innej materii elastycznej
doszytej do zewnętrznego i wewnętrznego
szwu nogawki spodni w jej dolnej części,
służący do jej naprężenia. Strzemiączka
stosuje
się
często
w
spodniach
treningowych. 3. zob. pasek do spodni] –
(biol.) kengyel (fülben); nadrágkengyel
[Talpalló, nadrágkengyel. A nadrágszárak
aljára felvarrt vagy rászabott, a lábfej alatt
átvezetett összekötő elem. Gyakran rugalmas
szalagból készítik.]
strzemiączko ucha – fülhallgató
strzemienne [1. ostatni kieliszek alkoholu przed
pożegnaniem; 2. (u Zygmunta Glogera)
ostatni toast przy pożegnaniu gościa, tak
nazwany od tego, że był wznoszony, gdy
odjeżdżający rycerz (każdy bowiem
szlachcic był z obowiązku rycerzem) miał
siąść na koń i włożyć nogę w strzemię.] –
Szent János-áldás; ivás
strzemienny, -a, -e – kengyelstrzemię [1. jeden z dwóch metalowych pałąków
zawieszonych na rzemieniach po obu
stronach siodła, służących jako oparcie
dla stóp jeźdźca; 2. część rzędu końskiego.
Metalowe
(lub
drewniane)
pałąki
zawieszone na skórzanych paskach, tzw.
puśliskach, po obu stronach siodła; 3.
uchwyt, stopień, hak itp. wygięty w
kształcie litery U; 4. Strzemię (Larysza,
Lawszow,
Ławszowa,
Strepa,
Strzemieniowie, Strzemieńczyk, Zarosie,
Zarosze,
Zaroszyc,
Zaroże),
herb
szlachecki; 5. część rzędu końskiego,
metalowe
(lub
drewniane)
pałąki
zawieszone na skórzanych paskach, tzw.
puśliskach, po obu stronach siodła. Kiedy
jeździec wsiada na konia wsuwa nogę do
strzemienia, po czym drugą nogę do
drugiego strzemienia. W czasie kłusu
jeździec na raz wstaje w strzemionach, a
na dwa siada w siodle (tzw. kłus
anglezowany). 6. Pierwotne strzemiona u
siodeł polskich bywały żelazne lub
dębowe. Te ostatnie zdarzały się podobno
jeszcze i w XVI w. Przestrzegano, aby
puśliska rzemienne u siodeł były mocne i
szerokie.] – kengyel (nemesi címerpajzsban
is) [A nyeregről jobbról és balról lelógó,
állítható bőrszíjakra szerelt lábtartó vas.
Ezzel egyrészt a lovas fölléphet a nyeregbe,
másrészt lovaglás közben lábbal tarthatja
magát. Kényelmi szerepe mellett az a nagy
jelentősége, hogy kengyelben állva sokkal
nagyobb mozgástere van a harcoló lovas
felsőtestének, mint nélküle.]
6666
strzemię – kengyel
strzemionko [1. zdrobnienie od: strzemię; 2.
część ucha środkowego; strzemiączko] –
csizmafül, csizmahúzófül
strzepać kurz z czego – vmiről leverni a port, vmit
leporolni, portalanítani
strzepnąć, strzepać (strzepie) — strzepywać
[1. trzepiąc, usunąć coś z czegoś;
2. potrząsnąć, machnąć czymś, aby to
rozprostować] – leporolni, kirázni, lerázni,
leverni; kiporolni
strzepnąć koc – kirázza- v. kiporolja a pokrócot v.
a takarót
strzepnąć skrzydłami – szárnyaival verdes v.
csapkod
strzeż się pociągu! – vigyázz, ha jön a vonat!
strzeżenie – őrzés, megőrzés, megőrizés; óvás,
védelmezés
strzeżenie się – őrizkedés, óvakodás
strzeżone kąpielisko – védett, bekerített fürdőhely
strzeżonego Pan Bóg strzeże – (közm.) segíts
magadon, az Isten is megsegít; burokban
született
strzeżony, -a, -e – őrzött, védett
strzęp [1. oddarty, urwany lub wiszący kawałek
czegoś; 2. coś o nieregularnym kształcie
i postrzępionych brzegach; 3. fragment
rozmowy, wspomnień itp.] – rongy,
foszlány, cafat
-
Wersja 01 01 2017
strzępek – szövési hiba, kiálló szál
strzępek, strzępki [nitkowata, rozgałęziona
komórka tworząca razem z innymi
grzybnię] – hifa; gombasejt [a gombák meg
a zuzmók magvatlan, keményítőtelen és
klorofillumtalan sejtje, mely fonalakká
egydesül, s a vegetativ (tenyésző), vagyis
nem szaporodó testöket ez az elemi szerv
alkotja]
strzępkowy, -a, -e – hifastrzępiasty, -a, -e [mający nierówne lub porwane
brzegi] – rongyos, ütött-kopott
strzępić (strzępię) [szarpać, drzeć brzegi tkaniny,
ubrania;
też:
wyciągać
nitki
z
niewykończonych brzegów tkaniny] –
elszakítani, elszaggatni, ronggyá tépni
strzępić sobie na kim język – élesíti vkin a nyelvét,
csépelni vkit, pletykálni vkire
strzępić się [o tkaninie: mieć niewykończony lub
przetarty brzeg, z którego wychodzą nitki]
– rongyolódni, ronggyá szakadni, foszlani,
foszladozni, fesleni; elrongyolódni
strzępienie – ronggyá tépés v. szaggatás
strzępienie się – ronggyá szakadás, szertefoszlás,
szétfoszlás
strzępy [pot. porwane ubranie] – szakadt ruha;
foszlány
strzępy zdań – mondatfoszlányok
strzyc (strzygę, strzyże) [1. skracać włosy, sierść;
2. obcinać sierść zwierząt w celu
pozyskania wełny; 3. przycinać gałęzie
krzewów, trawę itp.] – nyírni, vágni,
lenyírni; (kogoś) megnyírni; (átv.) hegyezni
strzyc krótko (włosy) – rövidre vágni v. levágni
(hajat)
strzyc oczami v. oczyma – lesni, sandítani
strzyc owce – juhot nyírni
strzyc trawnik – füvet nyírni
strzyc uszami – hegyezi a fülét
strzyc włosy – hajat nyírni, nyiratkozni; hajat vágat
strzyc włosy na polkę – hátrafésüli a haját
strzyc żywopłot – sövényt nyírni
strzyc się [1. strzyc samego siebie; 2. być
strzyżonym; 3. nosić włosy strzyżone w
pewien sposób] – megnyírja magát;
nyiratkozni,
megnyiratkozni
(megnyiratkozik)
strzyga, striga, strzygoń [upiór przybierający
różne postacie, karmiący się ludzką
krwią] – foggal született gyermek; (hitr.)
vámpír; istállólégy
Strzygonia choinówka, sówka choinówka
(Panolis flammea) [motyl z rodziny sówek
(Noctuidae)] – fenyő-bagolylepke (Panolis
flammea) a rovarok (Insecta) osztályának a
-
Wersja 01 01 2017
lepkék (Lepidoptera) rendjéhez, ezen belül a
bagolylepkefélék (Noctuidae) családjához
tartozó faj
[1. wyrostek wymienia z ujściem
gruczołów mlecznych; wyrostek krowiego
wymienia; 2. ilość mleka wyciskana
jednorazowo z wymienia; 3. brodawka
sutkowa] – tőgybimbó; egyszerre fejt
tejmennyiség
strzyka kogo w kolanie – nyilall a térde
strzykanie –
befecskendezés; belelövellés,
belenyilallás
strzykawka [Charles Gabriel Pravaz (ur. 1791,
zm. 1853), francuski lekarz, ortopeda.
Wynalazca
prototypu
współczesnej
strzykawki z igłą do zastrzyków
poskórnych. Niezależnie od niego podobne
urządzenie skonstruował Szkot Alexander
Wood.] – (orv.) fecskendő, kis kézi
fecskendő; injekciós fecskendő; injekciós
készülék; pravaz
fecskendő (Ch. G.
Pravazfrancia orvos nevéből. Kicsiny, egy
cm3 tartalmu fecskendő, melyet először
Pravaz
lyoni
sebész
használt
az
orvosszereknek a bőr alá fecskendezésére.
Üveghengerből áll, melynek többnyire
újezüst foglalata van és melyre tűvékonyságu
és lándsaszerü kihegyezett csövecske
illeszthető s ez a bőr alá szúratván, az
orvosszereket a bőr alá viszi. Hogy a bevitt
mennyiséget pontosan ellenőrizni lehessen,
az üveghenger, vagy a ramács rúdja
osztályozva van (rendesen 10 vagy 20
részre). Jelenleg igen elterjedten használják a
morfiumbefecskendezésekre,
kokain
befecskendezésére stb. A P. mintájára
készült a Koch-féle fecskendő, amellyel
1890. a tuberkulint ojtották be, és ennek
módosítása a Behring-féle fecskendő, melyet
a szerumbefecskendezésekre használnak);
(orv.) klistér v. csőre, allövet (clysma,
enema), kisebb vagy nagyobb mennyiségü
tiszta viznek v. sóoldatnak, gyógyszeres
keveréknek a végbélbe vitele
strzykawka już się wyjałowiła we wrzątku – a
fecskendőt már kifőztük sterilre
strzyki – tőgybimbó(k)
strzyk
6667
strzyknąć — strzykać [1. wypłynąć małym, lecz
silnym strumieniem; 2. wypuścić z siebie
taki strumień płynu; 3. pot. zaboleć,
zakłuć boleśnie] – fecskendezni, fröccsenni,
(ívben) szökni; lövellni, nyilallni
strzyknęło mi w nodze – belenyilallt a lábamba
strzyża [1. strzyżenie owiec; 2. wełna uzyskana z
tego strzyżenia] – lenyírt gyapjú;
birkanyírás; nyírási időszak
strzyżenie – nyírás, megnyírás, hajvágás, lenyírás,
levágás, körülvágás
strzyżenie owiec – juhnyírás, birkanyírás
strzyżenie włosów – hajnyírás, hajvágás,
nyiratkozás
strzyżenie się – nyiratkozás
strzyżony, -a, -e – nyírt, megnyírt
strzyżyk [ptak owadożerny, podobny do wróbla]
– (áll.) ökörszem
Strzyżyk zwyczajny (strzyżyk woleoczko, wole
oczko) (Troglodytes troglodytes) [1. drobny
ptak
wędrowny
o
brązowym,
prążkowanym upierzeniu; 2. mały ptak
wędrowny
z
rodziny
strzyżyków,
zamieszkujący prawie całą północną
półkulę (Europę, Azję, Amerykę Północną
i Afrykę Północną). Jedyny przedstawiciel
rodziny strzyżyków występujący w
Starym Świecie; 3. gatunek małego ptaka
wędrownego z rodziny strzyżyków
(Troglodytidae)]
–
(áll.)
ökörszem
(Troglodytes troglodytes) [a madarak
osztályának verébalakúak (Passeriformes)
rendjébe
és
az
ökörszemfélék
(Troglodytidae) családjába tartozó faj.
Népiesen csaláncsattogtatónak nevezik.]
stu – százan
stu rodzajów – százféle
[pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący, że to, co jest wymienione w
drugiej części złożenia, występuje sto razy
lub składa się ze stu jednostek] – száz-;
többstubarwny, -a, -e [mający wiele kolorów,
urozmaicony, różnorodny] – százszínű,
tarkabarka
stucco lustro [masa szpachlowa – stucco lustro
(stiuk lustrzany) przeznaczona dla
wysokogatunkowych naturalnych technik
wygładzania na bazie wapna gaszonego
oraz pyłu marmurowego, złożona zdwóch
składników] – stukkó lustro (márványporral
kevert
mészvakolat,
amelyet
esetleg
többszínű pasztával elegyített felhordása
után vassal simítanak és fényeznek)
studenci uczą się teraz polskiego – az
egyetemisták most lengyelt tanulnak
studenci wytupali profesora – a diákok
lábdobogással kizavarták a tanárt
studencik – kisdiák, diákocska
studencina [pot. ze współczuciem lub z
politowaniem o studencie] – nyomorgó v.
szegény diák, koldúsdiák
studencki, -a, -e – diák-, egyetemi; diákszerű
Studencki
Komitet
Solidarności
(SKS)
[organizacja
opozycyjna
założona
(początkowo)
w
Krakowie
przez
studentów UJ. Bezpośrednią przyczyną
powstania SKS była śmierć Stanisława
Pyjasa, którego zwłoki znaleziono 7 maja
1977 roku w bramie domu przy ulicy
Szewskiej 7 w Krakowie.]
– Diák
Szolidaritási Bizottság
student [osoba studiująca na wyższej uczelni]–
hallgató, egyetemi hallgató, egyetemista,
diák; főiskolás (jestem studentem)
student anglistyki – angol szakos hallagató
student farmacji – gyógyszerész-hallgató
student filologii węgierskiej – magyar szakos
(diák)
student medycyny – orvostanhallgató
student mieszkający w akademiku – kollégista
student nauk humanistycznych – bölcsész,
bölcsészhallgató
student ostatniego roku – ötödéves, végzős
(hallgató)
student pierwszego roku – elsőéves hallgató; (biz)
gólya
student politechniki – műegyetemi hallgató
student prawa – joghallgató
student rzeczywisty – (hist) a legalacsonyabb
tudományois fokozat (a cári Oroszország
egyetemein) [Następcą W. Kowalewskiego,
mianowanym w 1859 r. był Akim
stu-
6668
-
Wersja 01 01 2017
Konstantynowicz Zimmerman. Urodził się
2.09.1817 w rodzinie żydowskiej. Przyjął
wyznanie prawosławne, ukończył prawo
16.12.1840 r. na Uniwersytecie w Kijowie
jako student rzeczywisty]
student studiów dziennych – nappali hallgató
student studiów podyplomowych – posztgraduális
hallgató
student studiów zaocznych – levelező tagozatos
hallgató
student studiów wieczorowych – esti hallgató
student szkoły głównej – főiskolai hallgató
student szkoły teatralnej – színinövendék
student szkoły artystycznej – művésznövendék
student trzeciego roku – harmadéves hallgató
student uniwersytetu – egyetemi hallgató
student wyższej szkoły – fősikolai hallgató (f.h.)
studenteria [ogół lub grupa studentów] –
diákság, a diákok összessége
studentka [kobieta student] – egyetemi
hallagtónő, diáklány
studentka mieszkająca w akademiku – kollégista
lány
studentka
studiów
podyplomowych
–
posztgraduális hallgatónő
studentka szkoły teatralnej – színinövendék
studentka uniwersytetu – egyetemi hallgatónő,
diáklány (jestem studentką)
Studentka Akademii Ekonomicznej w Krakowie nago przed
uczelnią
http://www.fotosik.pl/u/pl-guma/album/104853
studentki [turki, śmierdziuchy, aksamitki] - –
büdöske v. bársonyvirág (Tagetes)
6669
studia [1. nauka, uczenie się (na wyższym
poziomie, na wyższej uczelni, z pewną
dozą samodzielności); badania naukowe,
prace badawcze; ćwiczenia muz., plast.
itp.; 2. nauka na wyższej uczelni;
3. badania
naukowe
nad
jakimś
zagadnieniem] – (np. nauka na wyższej
uczelni) tanulmányok (tanulás felsőfokú
tanintézményben), tanulás, oktatás
Studia Etymologica Cracoviensia (= SEC)
[międzynarodowy rocznik poświęcony
badaniom etymologicznym, założony w
1996 i do dziś wydawany w Krakowie
przez profesora Marka Stachowskiego
(Uniwersytet Jagielloński), który pełni od
początku funkcję redaktora naczelnego.
Pojedynczy tom liczy ok. 200 stron. Na
treść tomu składają się artykuły i
recenzje, przy czym recenzji jest
stosunkowo niewiele i nie w każdym
tomie. "SEC" publikuje prace wyłącznie
oryginalne i tylko w języku angielskim,
niemieckim i francuskim. Nadesłane
materiały są przed opublikowaniem
recenzowane
przez
anonimowych
ekspertów.
Redakcja
nie
stawia
ograniczeń co do objętości prac – obok
jedno- lub dwustronicowych przyczynków
znajdują się tu również studia obejmujące
ponad 70 stron.] – Studia Etymologica
Cracoviensia (a Krakkói Jagelló Egyetem
nyelvészeti kutatásairól készülő évkönyv)
niestacjonarne – levelező tagozaton
folytatott tanulmányok
studia heraldyczna – heraldikai tanulmányok
studia nad metryką polską – lengyel verstani
tanulmány v. tanulmányok
studia podyplomowe dla inżynierów –
mérnöktovábbképzés
studia przygotowawcze – előtanulmányok
studia stacjonarne – nappali tagozat
studia uniwersyteckie – egyetemi tanulmányok
studia wieczorowe – esti tagozat
studia zaoczne – levelező tanfolyam, levelező
tagozat v. oktatás
studia
-
Wersja 01 01 2017
studio
[1. pomieszczenie przeznaczone do
realizacji
audycji
radiowych
i
telewizyjnych, nagrywania muzyki lub
kręcenia filmów; 2. pracownia malarza,
rzeźbiarza lub fotografika; 3. placówka
zajmująca się działalnością artystyczną
lub usługową w dziedzinie teatru,
literatury, projektowania wnętrz itp.;
4. niewielkie mieszkanie przeznaczone dla
jednej osoby; 5. pracownia, atelier
artysty; pomieszczenie dźwiękoszczelne,
wyposażone w aparaturę specjalną, z
którego nadaje się program RTV, lub w
którym nagrywa się mowę, muzykę i
efekty dźwiękowe] –
(ol) stúdió;
dolgozószoba, műterem; felvételi helyiség
(rádióban, televízióban, filmgyárban); stúdió
(közvetlen
hangvagy képfelvételre
alkalmas nagyméretű helyiség); (szính)
kísérleti színpad; 1893-ban Ch. Holme által
alapított angol művészeti folyóirat
studio bezechowe (plenerowe) – száraz stúdió
studio bezechowe (wytłumione, o krótkim czasie
pogł
studio do nagrań – stúdió, felvétel v. hangfelvétel
helye
studio filmowe – (ang.+ol.) filmstudió;
filmgyártásban
felvételek
készítésére
alkalmas helyiség
studio główne – felvevőstudió
studio muzyczne – zenei stúdió
studio operowe – operastúdió
studio pogłosowe – zengetett stúdió
studio synchronizacji dźwięku – szinkronstúdió
studio teatralne – stúdiószínház
studio zewnętrzne (pomocnicze) – (külső)
kihelyezett stúdió
studiować (studiuję, -esz, studiują) [1. uczyć się na
wyższej uczelni; 2. gruntownie poznawać,
badać coś; 3. zapoznawać się z czymś,
przyglądając się czemuś uważnie lub
czytając coś] + Ac=T. – (lat.-ném.)
studírozni; (np. wyższej uczelni) tanulni
(egyetemen); (np. zagadnienie) (gondosan)
tanulmányozni,
vizsgálni;
töprengeni,
elmerülten
foglalkozni
vmivel;
tanulmányokat folytatni v. végezni
studiować architekturę – építészetet tanulni v.
tanulmányozni v. hallgatni
studiować drogą korespondencyjną – levelezés
útján tanulni
studiować historię – történelmet tanulni v.
hallgatni
studiować internę – belgyógyásznak készülni
studiować lotnictwo na politechnice – repüléstant
tanulni a műegyetemen
studiować medycynę – orvostant hallgatni;
orvosnak készül
studiować na politechnicie – a műegyetemen tanul
studiować na uniwersytecie – egyetemen tanulni;
egyetemre járni, egyetemet védgezni
studiować obyczaje dzikich – a vadak szokásait
tanulmányozni
studiować prawo – jogot tanulni v. hallgatni
studiować
przewodnik
–
az
útikalaúzt
tanulmányozni
6670
studiować przyrodę – természettudományis zakot
végezni
studiowałem w szkołe wyższej – főiskolában
tanultam
studiuje historię i język polski – lengyel nyelvet
és irodalmat tanul
studiuje medycynę – az orvostudományis zakra
járni
studiuję dziennikarstwo, ekonomię, filozofię,
medycynę – újságírást, közgazdaságtant,
filozófiát, orvostudományt tanulok
studiowanie – tanulmányozás, tanulás
studium [1. rozprawa naukowa na określony
temat; 2. drobiazgowa analiza czegoś
przedstawiona w książce lub filmie;
3. dzieło
niemające
charakteru
wykończonej kompozycji, będące pracą
przygotowawczą;
4. wydział
wyższej
uczelni; też: samodzielna szkoła wyższa
lub policealna; 5. monografia naukowa;
plast. szkic, portret; wyższy zakład a. kurs
naukowy] – (lat.) studium; tanulmány,
kutatás; tanulmányi v. kutatási ág,
tudománszak; (dawno) közös tanulószoba
studium akwarelowe – akvarelltanulmány,
vízfestéktanulmány
studium anatomiczne – anatómiai tanulmány v.
tanulmányok
studium nauczycielskie (dla klas 1-4) –
tanítóképző főiskola
studium pedagogiczne – pedagógiai tanulmányok
-
Wersja 01 01 2017
studium podyplomowe – posztgraduális képzés v.
szakképzés
studium z natury [studium wykonane na
podstawie
bezpośredniej
obserwacji
rzeczywistości, modelu] – természeti
tanulmányok
studium zaoczne – levelező tagozaton folytatott
tanulmányok
studiumia literackie – irodalmi tanulmány v.
tanulmányok
studnia [1. otwór wykopany lub wywiercony w
ziemi, obudowany i wyposażony w
urządzenie do wydobywania wody;
2. miejsce otoczone ścianami wysokich
domów lub skał; 3. zstępujący prąd
powietrza; 4. pionowe (czasami skośne)
ujęcie wód podziemnych, sztuczny otwór
wiercony lub kopany, sięgający do
poziomu wodonośnego. Dzięki obecności
urządzeń
technicznych
takich
jak
obudowa, kołowrót, pompa, rurociąg itp.
możliwy jest stały pobór wody ze studni.
Najstarsza studnia w Polsce znajduje się w
Mogilnie
na
dziedzińcu
klasztoru
benedyktynów (XI wiek). 5. (Jak czytamy u
Zygmunzta Glogera) Studnia, studnica,
studzienka, studniczka. Studnie budowano
pierwotnie w ten sposób, że w wykopanym
wądole i znalezionej wodzie stawiano 4
słupy olszowe, które obijano od zewnątrz
szczapami olszowemi i osypywano ziemią.
Z postępem czasu zaczęto zdrębinę czyli
cembrzynę układać z dylów olszowych bez
słupów, tylko zacinając końce bierwion
bądź w węgieł czyli w kostkę lub w kier
jak u domów, bądź w pazę. Studzianki w
słupy, zwłaszcza tam gdzie woda znajduje
się płytko, spotykamy jeszcze nawet w
okolicach Warszawy. Dołączamy tu
podobiznę z fotografii, którą zdjęliśmy ze
studni we wsi Białowieża wśród puszczy.
Jest to studnia staroświecka, w słupy,
obite bardzo szerokimi dylami, z
żórawiem. Przy płytkich studniach nie
stawiano sochy i żórawia, ale czerpano
wodę wiadrem zawieszonem na kluczce,
czyli drążku z sękiem. 6. w ziemi Kanaan
studnie kopane musiały dostarczać wody
ludziom i zwierzętom. Synowie Jakuba
wrzucili Józefa do wyschłej studni. W NT
czytamy, że ''kto będzie pił wodę (symbol
Słowa Bożego) którą Pan daje, ten stanie
się studnią (źródłem) wody wytryskującej
ku żywotowi wiecznemu''. Chrześcijanie z
nazwy,
nieodrodzeni
duchowo,
są
studniami bez wody.] – kút [Földbe ásott
akna, le egészen a talajvíz szintjéig,
rendszerint kőfallal védve; olykor vita tárgya
(1Móz 21,25), néha közös tulajdon (1Móz
-
Wersja 01 01 2017
29,2-3); örömünnep alkalmából olykor új
kutat ástak, megtörtént, hogy az ellenség
betemette a kutakat (1Móz 26,15-16).]; (átv.)
kútfő, forrás
studnia abisyńska [studnia w postaci rury
stalowej wbitej w grunt, zaopatrzona w
ręczną pompę] – abesszín kút; kézi karral
működtetett szivattyúval ellátott kút
6671
studnia artezyjska [studnia wykonana przez
wywiercenie
otworu
do
głęboko
położonych pokładów wody, samorzutnie
wypełniająca się wodą dzięki panującemu
w głębi skał ciśnieniu hydrostatycznemu]
– artézi kút
studnia głębinowa – mélyfúrású kút
Studnia Jakuba, Źródło Jakuba [znajdowała się
w Kanaanie w dolinie Sychem, w mieście
Sychar. Przy niej Pan rozmawiał z
Samarytanką. Studnia ta była wyrąbana
w skale wapiennej, miała około 2 m
średnicy, była podobno bardzo głęboka,
ale że ludzie do niej wrzucali (przez wieki)
kamienie, po to by z uderzenia kamienia
wywnioskować jej głębokość, studnia stała
się płytka. Istnieje do dziś i ma około 25 m
głębokości i tylko w porze zimowej
znajduje się w niej woda. Przykrywana
jest płytą kamienną z otworem w środku.
Podobno nad nią zbudowany był kościół w
XII wieku, który został zniszczony parę
wieków temu.] – Jákób kútja [Kút a
Garizim-hegy közelében, ahol Jézus egy
samaritánus asszonnyal beszélgetett (Jn 4).]
studnia mądrości – (átv.) a bölcsesség kútfeje
studnia oligoceńska [studnia sięgająca warstw
skalnych oligocenu] – oligocén kút
studnia z kołowrotem – kerekeskút
studnia z żurawiem; studnia żurawiana –
gémeskút
studniarz [ten, kto trudni się kopaniem studni] –
kútásó, kótfúró, kútépítő, kútfúrómester
studniowy, -a, -e [mający lub trwający sto dni] –
száznapos
studniówka [zabawa taneczna uczniów klasy
maturalnej, organizowana na sto dni
przed
maturą]
–
diáknapok
(középiskolákban az érettségi előtt 100
nappal)
studyjny, -a, -e – studióstudzenie – hűtés, lehűtés
studzić
(studzę)
[1. obniżać
stopniowo
temperaturę czegoś; 2. hamować czyjeś
uczucia, zapędy] – hűteni, lehűtni, kihűteni;
hűsíteni
studzić się [stawać się coraz chłodniejszym] –
hűlni, lehűlni, kihűlni
studzienka – kutacska; (utcai) víznyelő
studzienka
przeciwpożarowa
[studzienka
zbudowana
przy
przeciwpożarowym
zbiorniku wody, ułatwiająca pobieranie
wody za pomocą sprzętu pożarniczego] –
tűzoltókút
studzienny, -a, -e – kutas, kútstugęby, -a, -e; stugębny, -a, -e [1. rzadkie:
mający sto gęb; 2. stugębna plotka, fama
itp. - plotka, fama itp. rozgłaszana przez
wiele osób] – (átv.) ajkú-; hangú, ezerszálú
stugłowy, -a, -e [mający sto głów] – százfejű
stugramowy, -a, -e [1. ważący sto gramów;
2. mogący pomieścić sto gramów czegoś] –
százgrammos
stuhektarowy, -a, -e [1. mający wielkość stu
hektarów; 2. mający sto hektarów gruntu]
– százhektáros (100 ha-os)
stuhektarowy las – százhektáros erdő
stujęzyczny, -a, -e [1. posługujący się stoma
językami; 2. napisany w stu językach; 3. o
jakimś terenie: zamieszkany przez
6672
ludność posługującą się stoma językami] –
száznyelvű
1
stuk [odgłos powstający przy uderzaniu
twardymi przedmiotami] – zörgés,
kopogás, koppanás, csattanás, akusztikai
sokk
stuk! stuk! – kipp-kopp!
stuk2
[wykrzyknik,
zwykle
powtórzony,
naśladujący odgłos stukania] – kopp!
stuk-puk,
stuku-puku
[pot.
wykrzyknik
naśladujący odgłos miarowego stukania] –
kipp-kopp! csönd legyen!
stukacz – kopogógép
stukać [zob. stuknąć]
– kopogni; zörgetni,
zörögni, kalapálni; kopácsolni; zakatolni
stukać do drzwi – kopogtat az ajtón
stukanie [odgłos wydawany przez stukającą
osobę lub rzecz] – kopogás, kopogtatás,
zörgés, zörgetés
stukanina [1. pot. ciągłe, głośne stukanie; 2. pot.
dźwięki powstające podczas stukania] –
(hosszas v. kitartó) kopogás, zörgetés v.
zörgés
stukartkowy, -a, -e [składający się ze stu kartek]
– százlapos (könyv, füzet stb.)
stukas (l.mn. stukasy) [wym. szt...] [nm. Stuka
skr. od Stu(rz)-ka(mpfflugzeug) 'bojowy
samolot nurkujący'; Sturz 'spadek,
runięcie; nurkowanie (samolotu)'; Kampf
'walka'; Flugzeug 'samolot'; Flug 'lot';
Zeug 'narzędzie'. Junkers-87, lekki
bombowiec nm. do niszczenia celów z lotu
nurkowego (2. wojna świat.)] – (ném.)
stuka; Sturzkampfflugzeug; zuhanóbombázó
repülőgép
stukilometrowy, -a, -e [mający długość stu
kilometrów lub zajmujący sto kilometrów
kwadratowych
powierzchni]
–
százkilométeres, száz kilométer hosszú
stuknąć — stukać [1. uderzając czymś w coś
twardego, spowodować charakterystyczny
odgłos;
2. o
przedmiocie:
wydać
charakterystyczny
odgłos
wskutek
uderzenia lub obicia się o coś; 3. pot. jadąc
samochodem, uderzyć niezbyt mocno w
kogoś lub w coś; 4. pot. uderzyć kogoś;
5. stukać: pot. pisać na maszynie; 6. pot.
zastrzelić kogoś; 7. pot. pozbawić kogoś
jakiejś sumy pieniędzy] – kopogni,
kopogtatni, zörgetni; zörögni; zakatolni;
koccintani;
gépírni;
(közb.)
lelőni,
lepuffantani vkit; (közb.) elítélni, elítéltetni
vkit; (stuknąć) koppanni; (stukać) gépírni
stuknąć kogo po kieszeni – (közb.) nagyobb
pénzkiadásra kényszeríteni vkit
stuknęło komuś ileś lat – betöltötte vhányadik évét
-
Wersja 01 01 2017
stuknąć się — stukać się [1. zderzyć się z czymś
twardym lub uderzyć czymś twardym w
jakąś część ciała; 2. uderzyć o siebie
wzajemnie, wydając charakterystyczny
odgłos] – megüti magát; elbotlani,
megbotlani; koccintani
stuknąć się kieliszkami – (pohárral) koccintani
stuknąć się szklankami – (pohárral) koccintani
stuknąć się w głowę – megüti v. beleveri a fejét;
fejbe veri magát
stukło mi się szkiełko od zegarka – eltörött az
órám üvegje
stuknięcie – koppantás, koccintás
stuknięty [pot. o kimś niezrównoważonym
psychicznie]; stuknięta – hóbortos, lökött,
ütődött,
félnótás,
hibbant
(ember);
zavarodott; hiányzik egy kereke
stukot [miarowy, powtarzający się odgłos,
powstający przy uderzaniu twardymi
przedmiotami] – zakatolás, zörgés, ropogás,
pattogás
stukotać (stukocze v. stukoce) [uderzając o coś
twardego, wydawać krótkie dźwięki] –
kopogni, zörögni, kopácsolni
stukotanie [odgłos wydawany przez osobę lub
rzecz, która stukocze] – ismételt kopogás,
zörgetés, ropogás
stul gębę! – fogd be a szád v. szádat! kuss!; fogd be
a pofádat!
stul pysk! – pofa be!; fogd be a pofádat!
stulatek [mężczyzna mający sto lub więcej lat;
też: zwierzę, roślina lub rzecz mające tyle
lat]; stulatka – száz száznál több éves
(ffi/nő) (v. állat v. növény)
stulecie [1. okres stu lat; 2. setna rocznica] –
(okres) évszázad, száz év; (rocznica)
százéves évforduló, centenárium
Europa. Historia. Stulecie 1815–1914. Przez pół
wieku po kongresie wiedeńskim, odwołując się do
idei wzbudzonych przez rewolucję fr. i epopeję
napoleońską oraz na tle coraz silniejszego
kształtowania się poczucia przynależności nar.
w epoce romantyzmu, system wiedeński usiłowały
wielokrotnie podważyć ruchy i powstania liberalne,
demokr. i nar. (zwł. 1830–31, Wiosna Ludów
1848–49); mimo że przeważnie tłumione,
przyczyniały się do stopniowego przekształcania
systemu ustrojowego na prawie całym kontynencie
eur. (z wyjątkiem Rosji i Turcji) przez ustanawianie
zgromadzeń przedstawicielskich i rozszerzanie ich
uprawnień, zwiększanie elektoratu, gdzie cenzusem
stał się posiadany majątek, co w praktyce dawało
coraz większą władzę burżuazji; zlikwidowano
w zasadzie feudalny system władania ziemią
i poddaństwo chłopów; poczucie jedności nar., gł.
na podstawie wspólnoty języka, kultury, historii,
przygotowało zjednoczenie Włoch 1861 i Niemiec
1871.
6673
W stuleciu 1815–1914 stopniowo większość
kontynentu eur. objęła rewolucja przem., pobudzana
przez wynalazki i nowe konstrukcje techn. (kolej,
żegluga parowa, telegraf, elektryczność, silniki
spalinowe, telefon); towarzyszył jej szybki przyrost
demograf.: z ok. 190 do ok. 400 mln (1800–1900),
urbanizacja zachodniej i częściowo środkowej
Europy oraz skokowy wzrost liczby wielkich miast
(1800–1910: z 20 do 180 ponad 100-tysięcznych);
rosła liczebność klasy robotniczej; umożliwiająca
ekspansję przem. akumulacja kapitału występowała
jednocześnie z bezwzględną ekon. eksploatacją siły
roboczej, nie posiadającej również praw polit.;
zabiegi ugrupowań liberalnych o reformy wyborcze,
walka robotników organizujących się w związki
zaw. i partie polit. (z których nurt radykalny,
marksist. nawoływał do rewolucji społ.) oraz
dążenia rządzących do wzmocnienia spoistości
państwa prowadziły do przyznawania w zachodniej
i środkowej
Europie
powszechnego
prawa
wyborczego, wprowadzania ustawodawstwa społ.
(limity czasu pracy, ubezpieczenia), organizowania
powszechnej oświaty; kształtował się model
społeczeństwa obywatelskiego. W XIX w. dopełniła
się wewn. integracja narodów zachodniej Europy;
postępowały — w zasadzie im dalej na wschód
i południowy wschód, tym później, aż włącznie do
1. ćwierci XX w. — procesy integracyjne wśród
narodów pozbawionych własnych państw, a nawet
wśród tych, które nigdy wcześniej nie powołały
struktur państw., a własną inteligencję wyłoniły
dopiero w XIX lub na przeł. XIX i XX w.
Wiek XIX był też okresem nasilającej się ekspansji
kolonialnej mocarstw eur.; po zdobyciu 1776–1825
niepodległości przez najbardziej zeuropeizowane
kolonie w Ameryce Północnej i Południowej (z
wyjątkiem Kanady i wysp Karaibów) mocarstwa
eur. — W. Brytania, Francja, Rosja, później także
Niemcy, Włochy — wykorzystując swą technol.
przewagę, dokonały podziału Afryki, Azji, Oceanii.
Ostatnie 10-lecia XIX w. charakteryzowała
całkowita przewaga mocarstw eur. w świecie, choć
równocześnie rosła gosp. potęga Stanów Zjedn.,
a bardzo szybkiej modernizacji dokonywała
Japonia; na przeł. XIX i XX w. oba te państwa
weszły na arenę polityki świat.; rywalizacja
o kolonie — źródła surowców i rynki zbytu dla
przemysłu metropolii — zaostrzyła stosunki między
mocarstwami, zakłócane już konfliktami o polit.
ukształtowanie
Bałkanów,
skąd
stopniowo
wypierano imperium tur.; eur. równowagę systemu
wiedeńskiego
naruszyło
powstanie
1871
zjednoczonego przez Prusy państwa niem.,
podporządkowującego sobie słabnące AustroWęgry (przekształcone 1867 cesarstwo austr.)
i zdobywającego
pozycję
najpotężniejszego
mocarstwa przem. w Europie; do grupy mocarstw
eur. dołączyły Włochy.
-
Wersja 01 01 2017
esetén a fedőbőrön lévő nyílás olyan szűk,
hogy egyáltalán nem vagy csak részlegesen
húzható hátra a makkról]
- stulejka wrodzona - stwierdzana u pacjentów
z nierozpoznaną, nie leczoną lub źle leczoną
stulejką w okresie dziecięcym – veleszületett
fitymaszűkület
- stulejka nabyta - najczęstszą przyczyną
stulejki nabytej są przewlekłe stany zapalne
napletka – szerzett fitymaszűkület
stuletni, -ia, -ie [mający lub trwający sto albo
więcej lat] – százéves, százesztendős;
százados, évszázados
stuletni starzec – százéves öregember
Stulicha psia a. stulisz właściwy (Descurainia
sophia) [gatunek rośliny należący do
rodziny kapustowatych] – Zsófia seprő
(Descurainia sophia)
stulić — stulać [delikatnie zewrzeć coś, zbliżyć
do siebie, powodując zamknięcie się lub
zmniejszenie powierzchni czegoś] –
becsukni, bezárni; összeszorítani; (közb.)
lekonyulni, befogni, tartani
stul gębę v. pysk – (közb.) fogd be a szád v. a pofád
stulić uszy – lekonyul a füle
stulić się — stulać się [zamknąć się, zewrzeć się]
– becsukódni, bezárulni
stulitrowy, -a, -e [mogący pomieścić sto litrów
płynu] – százliteres, egy hektoliteres
stulony, -a, -e [o kwiecie, pąku itp.: zamknięty,
nierozwinięty] – becsukódott; fejletlen,
visszamaradott
stulić gębę, stulić pysk – befogja a száját
stulić ogon – behúzza a farkát; meghunyászkodni
Stulisz lekarski (Sisymbrium officinale (L.) Scop.)
[gatunek rośliny należący do rodziny
kapustowatych (Brassicaceae).] – szapora
zsombor
(Sisymbrium
officinale)
[a
kétszikűek (Magnoliopsida) osztályába ezen
belül a keresztesvirágúak (Brassicales)
rendjébe és a káposztafélék (Brassicaceae)
családjába tartozó faj.]
(http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=4019488 )
stulejka [ta jest chorobą polegającą na
utrudnionym lub całkowicie niemożliwym
odprowadzeniu
napletka,
które
spowodowane jest jego zwężeniem.] –
fitymaszűkület (phymosis) [Fitymaszűkület
stulisz
-
Wersja 01 01 2017
pannoński,
stulisz
szczotkowaty
(Sisymbrium altissimum) - magyar zsombor
(Sisymbrium altissimum)
6674
stuła [1. część stroju liturgicznego duchownych
katolickich w formie pasa tkaniny
zawieszanego na szyi; 2. szarfa noszona w
starożytnym Rzymie przez cesarzy i
dygnitarzy; 3. pas u siodła rycerskiego; 4.
Stuła, stola, ma być jedwabna i tej samej
szerokości, co i manipularz. Długość szaty
dosięga kolan. Po obu końcach jest
znacznie szerszą i może być obszytą
galonem. W środku i na końcach jest
wyszyty kwadratowy krzyżyk. Dla
czystości, część jej środkowa, dotykająca
szyi, obszywa się wąską płócienną czystą
przepaską, która wszakże nie ma
zakrywać krzyżyka. Stuła wzięła początek
od wstęg szerokich, jakie zdobiły szatę
niewiast tej samej nazwy. W myśli
Kościoła stuła ma dwojakie znaczenie:
wdzięcznego jarzma służby bożej i
niewinności, jaką kapłan ma świecić przed
ludźmi i jaka go doprowadzi do nieba.] –
stóla (görögül: sztólé = ruha); (egyh.) stóla
[Hosszú, szalag alakú, vállon viselt
ruhadarab, sokszor gazdagon díszített
anyagból. A szalag két azonos méretű szárát
a püspök és a pap vállára akasztva, melle
előtt párhuzamosan viseli (a pap a liturgikus
reform előtt keresztbe kötötte), a diakónus
bal vállára fektetve, testét átlósan
keresztezve a jobb karja alatt köti össze.
Színe az adott liturgikus cselekményhez
előírt szín. Az alba, karing, bizonyos
esetekben (pl. gyóntatás) a reverenda fölött
hordják. Az idők folyamán elvékonyodott
stóla helyett ma ismét elterjedt a
jelentőségének
inkább
megfelelő
nagyméretű, széles és térden alul érő stóla.
Ennek díszítése és liturgikus színe különösen
a koncelebrálásnál jut érvényre. Eredetileg
verítéket, szájat törlő kendő volt (orarium),
mely már az ókorban állami, végül egyházi
rangot jelző ruhadarabbá vált. Ma
egyértelműen az egyházi rendben részesült
személyek jele a liturgikus cselekmények
alkalmával.]
stuła
stuła (orarium) – (rel.) Orarium [Verítéket, szájat
törlő kendő volt, mely már az ókorban
állami, végül egyházi rangot jelző
ruhadarabbá vált. A stóla belőle alakult ki.
Ld. még stóla.]
Stułbia (Hydra) [1. słodkowodny stułbiopław
mający postać drobnego polipa; 2. rodzaj
jamochłonów, żyje w wodach słodkich,
głównie w strefach przybrzeżnych jeziora
i wodach wolno płynących] – édesvízi
polip; hidra (Hydra)
Stułbiopławy (Hydrozoa) [gromada wodnych
tkankowców z typu parzydełkowców.
Większość gatunków to formy kolonijne,
pokrywające podmorskie
skały.]
Hidraállatok (Hidrozoa)
stumanieć – megbutulni
stumetrowy, -a, -e [1. mający sto metrów lub
zajmujący sto metrów kwadratowych
powierzchni; 2. odbywający się na
dystansie stu metrów] – százméteres
stuprocentowo [zob. całkowicie, kompletnie,
totalnie, w całej pełni, całkiem, ..] –
százszázalékosan; száz százalékban
stuprocentowy, -a, -e [1. zawierający sto procent
czegoś, bez żadnych domieszek; też:
całkowity,
kompletny;
2. mający
wszystkie cechy typowe dla określonego
rodzaju osób lub rzeczy; 3. taki, którego
jesteśmy
całkowicie
pewni]
–
százszázalékos (100 %-os)
stuprocentowy Polak – százszázalékos lengyel
stuptuty [1. rodzaj odzieży ochronnej,
stosowanej przez turystów. Są to dwie
wyprofilowane
płachty
zaimpregnowanego materiału zaopatrzone
w gumki i ściągacze, które nakłada się na
łydkę i częściowo na buty w celu
uniknięcia przemoczenia, zniszczenia lub
zabrudzenia odzieży i obuwia. Końce
tkaniny łączy się na nodze za pomocą
zamka błyskawicznego lub rzepów. 2.
ochraniacze na nogi przeznaczone do
poruszania się w trudnym terenie. Mają
6675
postać wyprofilowanej płachty materiału
odpornego na zabrudzenia i przemakanie,
której dwa przeciwległe końce można
czasowo łączyć przy pomocy np. zamka
błyskawicznego, rzepów bądź guzików. Po
nałożeniu na spodnie stuptuty pokrywają
nogi od kolan aż po kostki wraz z górnymi
częściami
butów.
Odpowiednie
umiejscowienie i dopasowanie ochraniaczy
jest zapewniane przez paski lub gumki
przebiegające pod podeszwami butów a w
wielu
modelach
dodatkowo
także
znajdujące się wyżej ściągacze.] – turista
lábszárvédő
Stuptuty na nogach turysty
stūpa [1. sanskr., archit. buddyjski a. dżajnijski
monument w kształcie czaszy ze
zwieńczeniem, zawierający zazw. relikwie
związane z Buddą a. inną świątobliwą
postacią;
architektoniczny
symbol
parinirwany
('śmierci')
Buddy,
zmonumentalizowana forma ziemnego
kurhanu grobowego; 2. budowla sakralna,
głównie buddyjska] – (szanszkrit) stupa;
indiai, kínai v. japán buddhista templom
sturęki, -a, -ie – százkezű
sturęki wąż – kígyózó sor
sturęki bóg (Kannon – Guanyin/Kuan Yin
/Kannon/ Kwannon – który kroił
skuteczniej niż maczeta) – százezű Isten
Sturm und Drang [wym. szturm...] [nm. 'jw.';
Sturm 'burza; wojsk. atak, szturm'; und
'i'; Drang 'nacisk; natłok; napór'; por.
Friedrich von Klinger (1752-1831), tytuł
sztuki (1775 r.), który stał się nazwą ruchu
lit.; nm. Periode 'okres'; ruch lit. 2. poł.
XVIII w. w Niemczech, skierowany
przeciw
niesprawiedliwości
społ.
i
absolutyzmowi, uważający przyrodę,
instynkt twórczy, talent za źródła inwencji
art., popierający swobodną twórczość art.lit. wyzwoloną od reguł i tradycji] – (ném)
Sturm und Drang; (irod) a fiatal Goethe
nemzedékének
forrongó,
nyugtalan,
ellentmondásokkal teli kora, amely a
szabályok, kötöttségek, a hideg ész ellen
fordulva a természet, az érzelmek, a
szenvedélyek s a lángelme jogát hirdeti; a
-
Wersja 01 01 2017
forrongó, nyugtalan, még meg nem
állapodott ifjúkor
Sturm und Drangperiode [okres burzy i naporu,
okres wrzenia, wyzwolonych namiętności,
burzliwego rozwoju] – (ném) Sturm und
Drang; (irod) a fiatal Goethe nemzedékének
forrongó, nyugtalan, ellentmondásokkal teli
kora; a forrongó, nyugtalan, még meg nem
állapodott ifjúkor
stustopniowy, -a, -e [1. mający sto stopni (w
jakiejś skali); 2. mający sto stopni,
etapów] – százfokú, százfokos
stuszować
–
elsimítani,
elpalástolni,
agyonhallgatni, eltussolni
stuświecowy, -a, -e [zawierający sto świec] –
százgyertyás
stutysięcznik [statek o wyporności stu tysięcy
ton] – (közb.) százezertonnás (hajó)
stutysięczny, -a, -e [1. będący ostatnim
elementem zbioru wielkości stu tysięcy lub
jedną ze stu tysięcy części, na które można
coś podzielić; 2. złożony ze stu tysięcy
jednostek; 3. przeznaczony na sto tysięcy
osób lub rzeczy] – százezredik; százezres
stuwatowy, -a, -e [mający moc stu watów] –
százwattos (100 W-os)
stuzłotowy, -a, -e – százzłotysstuzłotówka [banknot lub moneta wartości stu
złotych] – százzlotys (bankjegy); száz złoty
stwardniałość – megkeményedés, megszilárdulás
stwardniałość skóry – bőrkeményedés
stwardniały, -a, -e [1. taki, który przestał być
miękki, stwardniał; 2. taki, który stał się
surowy i poważny; 3. o spółgłosce: taki,
który
zatracił
miękkość]
–
megkeményedett, megszilárdult; (tenyér)
kérges
stwardnieć [1. stać się twardym, sztywnym;
2. stać się bardziej surowym, odpornym
psychicznie i mniej wrażliwym, 3. o rysach
twarzy, głosie, spojrzeniu: stać się
bardziej surowym, poważnym; 4. o
spółgłosce:
zatracić
miękkość]
–
megkeményedni,
megszilárdulni,
megedződni
stwardnienie [zgrubiałe, twarde miejsce na
czymś] – megkeményedés, megszilárdulás,
megedződés
stwardnienie rozsiane [1. (łac. sclerosis multiplex,
ang. multiple sclerosis, SM, MS) –
przewlekła, zapalna, demielinizacyjna
chorobą centralnego układu nerwowego,
w której dochodzi do wieloogniskowego
uszkodzenia (demielinizacji i rozpad
aksonów) tkanki nerwowej; 2. postępujące
schorzenie
ośrodkowego
układu
nerwowego,
objawiające
się
m.in.
6676
oczopląsem, upośledzeniem mowy i
niedowładem nóg] – (łac.) (orv.) sclerosis
multiplex, (SM); a központi idegrendszer
gyulladásos megbetegedése
stwardnienie tętnic a. tętnicy (zob. miażdżyca) –
(gör.) artéria szklerózis, arterioslerosis,
érelmeszesedés, ütőérelmeszesedés
stwardnięcie – keményedés, megkeményedetrt
hely, keménység
stwarzać [zob. stworzyć; 1. powoływać kogoś lub
coś do istnienia; kreować, tworzyć, robić;
2. powodować coś, np. stwarzać
przychylną atmosferę] – teremteni,
megteremteni, létrehozni
stwarzający sztuczne/nieistniejące problemy –
akadékoskodó
stwarzanie – megalkotás, megteremtés, létesítés
stwarzanie świętości – szentség megteremtése
stwierdzanie,
stwierdzenie
[wypowiedź
stwierdzająca coś] – megállapítás, állítás;
igazolás, megerősítés, kijelentés
stwierdzenie faktu – a tény megállapítása
stwierdzenie tożsamości – azonosítás
stwierdzić — stwierdzać [1. przekonać się o
czymś, uznać coś za pewne; 2. powiedzieć
coś stanowczo i z przekonaniem –
(konstatować)
megállapítani,
állítani,
leszögezni, kijelenteni, mondani; konstatálni;
(przekonać się) megállapítani; (potwierdzić)
igazolni, megerősíteni, jóváhagyni
stwierdzić autentyczność – a hitelességet
megállapítani
stwierdzić bakteriologiczne – bakteriológiailag
megállapítani vmit
stwierdzić coś eksperymentalnie – kísérlet útján
megállapítani vmit
stwierdzić
namacalnie
–
kézzelfoghatóan
bebizonyítani
stwierdzić
naocznie
–
szemléltetően,
kézzelfoghatóan bizonyítani; ad oculos
bemutatni
stwierdzić tożsamość – személyazonosságot
megállapítani
stwierdzić winę – bűnösséget kimondani
stwierdzić
własnoręczność
podpisu
–
megállapítani az aláírás eredetiségét v.
hitelességét
stwierdzić zgon – megállapítani a halál beálltát
stwora [stwór, poczwara] – (tréf.) szörny,
szörnyeteg, torzszülött, rém
stworzenie [1. istota żywa; 2. wszystko, co żyje;
też: cały świat] – (czynność) teremtés,
megteremtés;
alkotás,
megalkotás;
létrehozás; (twór) alkotás, mű; (istota)
teremtett lény, teremtmény, lény, élőlény;
teremtés
-
Wersja 01 01 2017
stworzenie człowieka – ember teremtése [az ember
származása a kinyilatkoztatás szerint. - Már
az ósz-i kinyilatkoztatásnak határozott tétele,
hogy az ember a maga földi és égi
környezetével együtt Isten teremtménye (Ter
1-2). Az ~ről a Szentírás vallási tanítás
keretében beszél: Isten mindenhatósága
mellett utal az ember iránti szeretetére és
gondviselő tervére, mely úgy intézte a világ
teremtését, hogy minden elő legyen készítve
az ember megjelenésére. Isten az embert a
hatodik napon teremtette, saját képmására,
olyannak, akivel párbeszédet kezdhet, s
akinek átadhatja az uralmat a term. fölött. A
teremtés egyúttal utal Istennek az ember
fölötti uralmára: az ember imádással tartozik
Istenének, mert egész élete, jövője tőle függ.
- A sugalmazott szöveg azonban termtud.
szempontból nem múlja felül a korabeli
fölfogást és világképet. Az új abban a
vallásos szemléletben van, ahogy az embert
Istennel fönnálló kapcsolatában látja. A
pogány kozmogóniákban nincs szó igazi
teremtésről, de az ember megjelenése ott is
kapcsolatos az istenek tevékenységével v.
sorsával. A Biblia az ember teremtését alapul
veszi ahhoz a szövetséghez és üdvrendhez,
mely Isten külön adománya. Ezért pl. az ún.
paradicsomi leírás nem más, mint
előrevetített képe az Ábrahámmal és
utódaival kötött szöv-nek. - Az ÚSz az ember
teremtésének és a kegyelmi rendnek
összefüggését még jobban kiemeli azzal,
hogy az Atya mindent Krisztusra, a
Megváltóra való tekintettel teremt (Kol 1,1416). - A Szentírás elmondja az emberről,
hogy egyrészt a föld anyagából való,
másrészt különbözik az állattól, mert megvan
a képessége, sőt az ember hivatása, hogy
Isten szavára szóban és tettben válaszoljon,
vagyis Istennel fönnálló tudatos kapcsolata
együtt jár létével. Van benne valami, ami
nem a föld terméke. Ezt a valóságot
konkretizálta a kinyilatkoztatás a szellemi
lélekben.]
Dziś biblijna ciekawostka. Sięgnijmy najpierw do
opisu stworzenia człowieka. "Potem rzekł Bóg:
Uczyńmy człowieka na obraz nasz, podobnego do
nas i niech panuje nad rybami morskimi i nad
ptactwem niebios, i nad bydłem, i nad całą
ziemią, i nad wszelkim płazem pełzającym po
ziemi. I stworzył Bóg człowieka na obraz swój.
Na obraz Boga stworzył go. Jako mężczyznę i
niewiastę stworzył ich. I błogosławił im Bóg, i
rzekł do nich Bóg: Rozradzajcie się i
rozmnażajcie, i napełnijcie ziemię, i czyńcie ją
sobie poddaną; panujcie nad rybami morskimi i
nad ptactwem niebios, i nad wszelkimi
zwierzętami, które się poruszają po ziemi."
(Pierwsza Księga Mojżeszowa 1, 26 - 28). "Potem
zasadził Pan Bóg ogród w Edenie, na wschodzie.
6677
Tam umieścił człowieka, którego stworzył. I
sprawił Pan Bóg, że wyrosło z ziemi wszelkie
drzewo przyjemne do oglądania i dobre do
jedzenia oraz drzewo życia w środku ogrodu i
drzewo poznania dobra i zła. (...) I wziął Pan Bóg
człowieka i osadził go w ogrodzie Eden, aby go
uprawiał i strzegł. I dał Pan Bóg człowiekowi taki
rozkaz: Z każdego drzewa tego ogrodu możesz
jeść, ale z drzewa poznania dobra i zła nie wolno
ci jeść, bo gdy tylko zjesz z niego na pewno
umrzesz." (Pierwsza Księga Mojżeszowa 2, 8 9 i
2, 15 - 17). "A człowiek i jego żona byli oboje
nadzy, lecz nie wstydzili się. A wąż był
chytrzejszy niż wszystkie dzikie zwierzęta, które
uczynił Pan Bóg. I rzekł do kobiety: Czy
rzeczywiście Bóg powiedział: Nie ze wszystkich
drzew ogrodu wolno wam jeść? A kobieta
odpowiedziała wężowi: Możemy jeść owoce z
drzew ogrodu, tylko o owocu drzewa, które jest w
środku ogrodu, rzekł Bóg: Nie wolno wam z
niego jeść ani się go dotykać, abyście nie umarli.
na to rzekł wąż do kobiety: Na pewno nie
umrzecie, lecz Bóg wie, że gdy tylko zjecie z
niego, otworzą się wam oczy i będziecie jak Bóg,
znający dobro i zło. A gdy kobieta zobaczyła, że
drzewo to ma owoce dobre do jedzenia i że były
miłe dla oczu, i godne pożądania dla zdobycia
mądrości, zerwała z niego owoc i jadła. Dała też
mężowi swemu, który był z nią, i on też jadł.
Wtedy otworzyły się oczyim obojgu i poznali, że
są nadzy. Spletli więc liście figowe i zrobili sobie
przepaski." (Pierwsza Księga Mojżeszowa 2, 25 3, 7). "I nazwał Adam żonę swoją Ewa, gdyż ona
była matką wszystkich żyjących. I uczynił Pan
Bóg Adamowi i jego żonie odzienie ze skór, i
przyodział ich. I rzekł Pan Bóg: Oto człowiek stał
się taki, jak my: zna dobro i zło. Byleby tylko nie
wyciągnął teraz ręki swej i nie zerwał owocu
także z drzewa życia, i nie zjadł, a potem żył na
wieki! Odprawił go więc Pan Bóg z ogrodu Eden,
aby uprawiał ziemię, z której został wzięty. I tak
wygnał człowieka, a na wschód od ogrodu Eden
umieścił cheruby i płomienisty miecz wirujący,
aby strzegł drogi do drzewa życia." (Pierwsza
Księga Mojżeszowa 3, 20 - 24).
http://haereticus.blox.pl/2009/06/STWORZENIECZLOWIEKA-MIT-CZY-PRAWDA.html
stworzenie dwunożne – kétlábú teremtés
stworzenie świata – a világ teremtése
stworzonko – kis v. egyszerű teremtés
stworzony, -a, -e – teremtett
stworzyciel [Bóg] – Isten; teremtő, alkotó ffi
stworzyć — stwarzać 1. sprawić, że coś zaczyna
istnieć, powołać do życia; 2. stać się
przyczyną, podstawą czegoś, spowodować
coś; 3. wymyślić coś i nadać temu
określoną formę; 4. o osobach: stać się
członkami jakiejś grupy; 5. nadać komuś,
czemuś jakieś cechy] – teremteni,
megteremteni, alkotni, megalkotni, létesíteni,
létrehozni; átv. szülni
stworzyć coś – létrehozni, létesíteni, alapítani vmit
-
Wersja 01 01 2017
stworzyć arcydzieło – remekművet alkotni
stworzyć niezapomnianą kreację – felejthetetlen
alakítást nyújtani
stworzyć pozory – látszatot kelt v. teremt
stworzyć pozytywny obraz firmy u klienta – a
cégről kedvező képet alakít ki a vevőben;
kedvező cégképet kialakítani a vevőben
stworzyć równy start dla wszystkich – (átv.)
egyenlő esélyeket teremteni mindenki
számára v. mindenkinek
stworzyć ruch – mozgalmat teremteni
stworzyć system monitorowania – monitoring v.
megfigyelőrendszert kialakítani
stworzyć szkołę – iskolát teremteni
stworzyć środki obrony kraju – megteremti az
ország megvédelmezésének eszközeit
stworzyć teorię – elméletet felállítani
stworzyć warunki do czego – megteremti vmihez a
feltételeket v. vminek a feltételeit
stworzyć wybitną, świetną kreację – remek
alakítást nyújtani
stworzyć się — stwarzać się [powstać, utworzyć
się] – (wstać) felállni, (zbrojnie) felkelni,
(wstawać) felkelni, felállni; (utworzyć się)
keletkezni, származni, születni; létrejönni,
megalakulni, feltámadni; felépülni
stworzyć podstawę do czego – alapot teremteni
vmire; megteremteni vminek az alapját
stworzyć sobie czego – képet alkot magának vmiről
stworzyć sprzyjające warunki – kedvező
feltételeket teremteni
stworzyć współny front – közös frontot alkotni
stwór [istota o dziwnym, niesamowitym
wyglądzie] – furcsa v. nevetséges alkotás v.
teremtés v. teremtmény; csontváz
stwórca [1. w religiach politeistycznych: bóg,
twórca świata i innych bogów; 2. o kimś
obdarzonym zdolnością tworzenia, zwykle
o artyście] – alkotó, teremtő; a világot
teremtő isten v. istenek; megteremtő
Stwórca [w religiach monoteistycznych: Bóg,
twórca świata] – (egyh.) Teremtő, Isten, Úr
stwórczy, -a, -e – alkotó-, teremtőstych [1 lit. wiersz o określonym rodzaju lub liczbie
wersów; etymologia: gr. στίχος (stichos) (rząd,
linia, wers); pol. akrostych, chronostych,
dystych, hemistych, monostych, oktostych,
tetrastych] – (gör. stichos) sor
akrostych (gr. akróstichos od ákros –
zewnętrzny, szczytowy, końcowy i stíchos –
wiersz) [utwór wierszowany, w którym
niektóre z kolumn liter, sylab lub wyrazów
dają dodatkowo całe wyrazy, frazy lub
zdania] – (gör.) akrosztichon; névrejtés
[olyan vers, amelyben a versszakok, vagy
sorok kezdő betűi egy nevet, vagy mondást
adnak]
chronostych – kronogramma
dystych – (gör.) disztichon, párvers
hemistych - (gör) hemisztichon; félsor
monostych – (gör.) monosztichon; egysor
oktostych – (gör) oktosztichon; nyolcsor
tetrastych – (gör) tetrasztichon; négysor;
négysoros vers vagy versszak
6678
styczeń [pierwszy miesiąc w roku wg używanego
w Polsce kalendarza gregoriańskiego, ma
31 dni. Nazwa miesiąca (wg Brücknera)
pochodzi od słowa 'tyki', które w tym
czasie sporządzali gospodarze. W języku
staropolskim styczeń nazywano również
tyczniem, godnikiem i ledzieniem (por.
współczesna czeska nazwa miesiąca).
Łacińska nazwa Ianuarius (zobacz:
kalendarz rzymski) została zapożyczona
przez większość języków europejskich.] –
január (jan.); (dawno) Boldogasszony hava Vízöntő hava (w styczeniu: januárban)
styczna [linia prosta mająca jeden punkt
wspólny z linią krzywą, np. okręgiem, i
nieprzecinająca jej] – (mt.) érintő
stycznie – érintőlegesen
styczniowy, -a, -e – januári
styczność [1. bliższe zetknięcie (się) z kimś lub z
czymś; 2. cecha figur geometrycznych
polegająca na tym, że mają one wspólną
styczną] – érintkezés, kapcsolat, összekötés,
összeköttetés, viszony, kontaktus
styczność osobista – személyes kapcsolat
styczność seksualna – szexuális kapcsolat
styczny, -a, -e [1. stykający się z czymś w jednym
punkcie; 2. o tematach, poglądach itp.:
częściowo się pokrywający] – érintkezési,
érintkező
stygmat [1. rana na ciele pojawiająca się u
niektórych osób rozpamiętujących mękę
Jezusa i pozostających w stanie ekstazy
religijnej; 2. znak, znamię, piętno] – (gör)
stigma; testi jel, bélyeg, jegy, folt; sebhely;
szégyenbélyeg, bűnösre rásütött bélyeg;
(vall.) egyes szentek testén Krisztus
sebhelyeinek megfelelő helyeken jelentkező
sebek
stygmatyk [osoba, u której pojawiają się
stygmaty], stygmatyczka – stigmatizált,
megbélyegzett (ffi/nő)
stygmatyzacja [1. publiczne potępianie jakiejś
osoby lub grupy osób i odrzucanie ich w
kontaktach społecznych; 2. pojawienie się
u kogoś stygmatów w ekstazie religijnej] –
stigmatizáció,
megbélyegzés,
Krisztus
sebeire emlékeztető sebhelyek feltűnése
valakin
-
Wersja 01 01 2017
stygmatyzować – stigmatizálni; bélyegezni,
megbélyegezni
stygmatyzować się – stigmatizálódik; Krisztus
sebei megjelennek rajta
stygnąć (stygnę, stygnie) [1. oziębiać się
stopniowo; 2. o uczuciach, stanach itp.:
stawać się mniej intensywnym] – hűlni,
kihűlni, meghűlni, lehűlni
styk [1. stykanie się ze sobą linii, płaszczyzn,
powierzchni itp.; też: miejsce, w którym
się one stykają; 2. styczność, zazębianie się
różnych rzeczy, zjawisk, 3. element
obwodu elektrycznego w urządzeniu
przeznaczony do tego, aby przy zetknięciu
z takim samym elementem umożliwić
przepływ prądu w obwodzie; 4. połączenie
elementów
urządzenia
lub
układu
elektrycznego, zapewniające przepływ
prądu; też: miejsce takiego połączenia] –
érintkezés, összeütközés, kapcsolat; vasúti
kereszteződés, találkozás
styk szyn – a sínek találkozása v. érintkezése;
sínillesztés, hevederes sínkapcsolat
stykać [1. zbliżając dwa przedmioty do siebie,
powodować ich złączenie, przyleganie;
2. powodować spotkanie kogoś z kimś] –
érinteni, kapcsolni
stykać się [1. przylegać do czegoś w przestrzeni;
2. wchodzić z kimś lub z czymś w
bezpośredni kontakt; 3. sąsiadować ze
sobą, współwystępować] – érintkezni
(érintkezik) , kapcsolatban állni; összeérni
stykanie – érintés, kapcsolat
stykanie się – érintkezés, kapcsolódás
stykowy, -a, -e – ütköző-, ütközési
Styks (gr. Στύξ) [w mitologii greckiej główna
rzeka w podziemnym świecie, przez którą
miała przeprawić się każda zmarła dusza
w drodze do krainy o nazwie Hades] –
(gör) Styx; az alvilág határfolyója az ókori
görög mitológiában
styl [1. zespół cech charakterystycznych dla
sztuki jakiejś epoki, jakiegoś regionu lub
twórcy; 2. sposób wyrażania się i stała
tendencja
w
wyborze
środków
językowych,
charakterystyczna
dla
autora, kierunku, gatunku literackiego,
dzieła lub okresu; 3. sposób postępowania,
zachowania
się
i
myślenia
charakterystyczny dla jakiejś osoby lub
środowiska;
4. sposób
wykonywania
odpowiednich
ruchów
charakterystycznych
dla
określonej
dyscypliny sportowej; 5. rylec do pisania
na tabliczkach powleczonych woskiem,
używany w starożytności] – (irod, műv)
stílus; nyelvezet [a kifejező eszközök közti
6679
válogatás
eredményeképpen
létrejött
kifejezési mód, a kifejezési és ábrázolási
eljárások, eszközök összessége (írásban,
beszédben, műfajokban stb.); a művészetek
kifejezésmódja, egy-egy korszak művészeti
nyelve (pl. román, gót, reneszánsz, barokk
stb.)]; (átv.) a magatartás, viselkedés sajátos,
jellemző jegyei; modor, hang; életforma;
(dawno) a régi görögök és rómaiak
íróvesszője, amellyel a betűket viaszréteggel
bevont táblára karcolták
styl [ustalone i często stosowane określenie w
przemyśle włókienniczym i odzieżowym
na pewne rodzaje kształtów tkanin i
odzieży, wyrażające jej strukturę lub
kształt oraz przedstawia pewne elementy
przedmiotów, osobowości, historii, itd.] –
stílus [Gyakran használt kifejezés a textil- és
ruházati iparban bizonyos kelmetípusokra
vagy ruhakialakításokra , kifejezve a
szerkezetüket vagy formájukat, egyes
elemeiket, viselőjük személyiségét, vagy a
korszak jellegzetességeit.]
styl, krój [podsumowanie jakości struktury,
technologicznej pracy, użytego materiału
do produkcji odzieży. Rozpoznawalny
poprzez różnorodne cięcia/style na męskie
garnitury,
spodnie i
inne części
garderoby.] – fazon, szabás [Egy ruhadarab
formájának,
szerkezeti
kialakításának
összefoglaló neve.]
styl archaiczny – régies v. archaikus stílus
styl architektoniczny – építőstílus, építési v.
építészeti stílus
styl artystyczny [1. styl utworów literackich; 2.
Styl artystyczny charakteryzuje się
zazwyczaj
bogatym
słownictwem,
obrazowością, używaniem odpowiednich
środków stylistycznych. Jednak styl ten
jest zróżnicowany w zależności od
gatunku literackiego, uwzględnia też styl
epoki i upodobania autora. W danym
dziele literackim mogą wystąpić wszystkie
pozostałe style, w zależności od potrzeb.
Autor może zastosować styl potoczny w
dialogu, naukowy, gdy bohater weźmie
udział w sympozjum naukowym, może też
być wezwany do urzędu. Styl artystyczny
występuje w dziełach literackich..] –
irodalmi v. művészies stílus; az irodalmi
művek v. alkotások stílusa
styl atrybucyjny [to sposób, w jaki wyjaśniamy,
tłumaczymy spotykające nas zdarzenia] –
attribúciós stílus [attributional style] [Az a
jellemző mód, ahogyan a személy oksági
magyarázatokat (attribúciókat) ad fontos
eseményekre. A pesszimista attribúciós
stílusú emberek, akik a negatív eseményeket
-
Wersja 01 01 2017
belső, időben stabil és globális okoknak
tulajdonítják, hajlamosabbak a depresszióra,
mint az optimistábbak, akik az ilyen
eseményeket külső, időleges és specifikus
okoknak tulajdonítják.]
styl barokowy – barokk stílus
styl bieliżniany – fehérnemű stílus
styl bizantyjski – bizánci stílus
styl biznesowy [wytworna i elegancka damska
odzież, produkowana z wysokiej jakości
tekstyliów] – business-look [Üzletasszonyok
kiváló minőségű anyagokból készült, elegáns
öltözete.]
styl bombastyczny – bombasztikus stílus
styl Carmen – Carmen stílus [Blúz-szoknya
kombináció vagy ruhastílus neve. A
felsőrész vállat szabadon hagyó szabású, a
kivágás széle gyakran fodrokkal díszített.
Általában a bő, lengő szoknya is fodros. A
derekat gyakran vastag öv hangsúlyozza.]
styl Carmen
styl casual – casual stílus [1. kényelmes (angol).
lezser, de nem hanyag ruházati stílus, a
formálisabb öltözködési mód ellentéte. 2.
laza, sportos és lényelmes ruhák és cipők, a
legaktuálisabb divatban. ]
styl cesarstwa [zob. empire w zn. 1.] – empire
styl Chanel; Styl Coco Chanel – Chanel-Stil;
Chanel stílus [1. Coco Chanel az ötvenes
években kosztümöket, kabátokat, ruhákat
stb. tervezett fantáziadús tweedekből
pántokkal, bortnikkal vagy bársonnyal
díszítve a galléron, zsebeken és széleken. A
stílust, amely jelenleg ismét aktuális, a
Chanel ház mindig új variációban mutatja be,
folyamatosan életben tartja. 2. Női ruházat főleg kosztümök - divatstílusa. Jellemzően
6680
kártolt
gyapjú(különösen
tweed-)
szövetekből készül. Jellemzője a kényelmes
szabás és az egyszerű mintázat, amit a
szegélyek, zsebek, gallérok és ujjak díszítése
ellentételez; ez a díszítés lehet valamilyen
paszomány, bársony- vagy egyéb anyagból
készült szalag. Ezt a divatstílust a vezető
párizsi divattervező és az Haute Couture
szalon alapítója, Coco Chanel alkotta meg,
akinek az volt a meggyőződése, hogy ilyen
kosztümöt bármelyik nő viselhet. Ez be is
bizonyosodott, minthogy a "Chanelkosztüm" több mint 50 éve nagy
népszerűségnek örvend. 3. Az 50-es években
Coco
Chanel
által
feltalált
stílus
kösztümökhöz, kabátokhoz, ruhákhoz stb.
Ennek a stílusnak mindig újabb variációit
hozza létre a mai napig a Chanel-ház és a
többi divattervező is használja Chaneloptikaként]
styl ciężki – nehézkes stílus
styl Charleston [moda, która cieszyła się dużą
popularnością
w
1920
roku,
charakterystyczna poprzez prostotę i
ciasno przylegającą do ciała odzież.
Wykorzystywana na damskie sukienki. Na
początku lat 80 XIX wieku, był pewien
sygnał, że moda może wrócić.] –
Charleston stílus [Az 1920-as években
divatos "charleston" táncról elnevezett
nőiruha-fazon stílusa. Térd fölé érő, laza és
egyenes szabású egybeszabott ruha, a
szoknya alsó része redőzött. Az 1980-as
években ismét visszatérni látszott.]
styl Coco Chanel – Coco Chanel stílus
-
Wersja 01 01 2017
styl college – college-style: sportos stílus, mely az
amerikai egyetemisták öltözékéhez hasonlít.
styl Couture – Couture stílus [Az haute couture
(francia, szabásművészet a prêt-à-porter
ellenében) által inspirált stílus. Elegáns
swinger dzsekik, szűk ceruzaszoknyák,
aprólékos szabászati konstrukciók, nemes
anyagok és rátétek fémjelzik.]
styl Couture
styl dandys [założycielem tej mody był Beau
Brummell, który zainspirował Anglię
Stany Zjednoczone i całą Europę; jego
poczucie smaku bazowało na prostocie,
gładkich kolorach i powściągliwym
wykorzystywaniu dodatków. Odegrał też
dużą rolę w ustanowieniu czarnego koloru
jako koloru eleganckiego na męskich
garniturach. Z początkiem XIX wieku,
młodzi Anglicy (zwani "elegantami")
usiłowali
wprowadzić
ten
prosty,
elegancki styl garnituru na stałe. Garnitur
składał się z długich spodni, marynarki,
kamizelki i płaszcza.] – dandy stílus; dandy
style [1. G. B. Brummel által alapított
divatirány,
amely
Angliában,
egész
Európában és az USA-ban terjedt el.
Jellemzője az egyszerűség, az egyszínű
anyagok és a kellékek visszafogott
használata. Szerepet játszott az elegáns
férfiöltönyök fekete színének elterjedésében
is. A 19. század elején a fiatal angol férfiak
(a "dandy"-k) hódoltak ennek a divatnak és
terjesztették el az ebben a stílusban készült
hosszú nadrágot, zakót, mellényt és
felsőkabátot. 2. A fiús, nosztalgikus outfit az
idei, 2009/2010-es ősz és tél nagyszerű
témája, mely az egyediséget kereső nők egy
kedvelt témája. Az 1800-as évek férfi és fiú
divatja
nagyon
mérvadó
a
mai
átdolgozásokban is.]
6681
styl dorycki [Dorycki styl architektoniczny jest
najstarszym porządkiem, ukształtował się
w okresie archaicznym (VII-VI wiek
p.n.e.) w związku z przejściem od
pierwotnego budownictwa z gliny, drewna
i trzciny do architektury kamiennej.
Cechują go ciężkie proporcje, surowość i
monumentalność, często określa się go
jako męski. Styl ten rozpowszechnił się na
Peloponezie i w Wielkiej Grecji
(południowa Italia, Sycylia).] – dór stílus;
(művészet) az ógörög építészet szerkezetileg
világos, erőteljes és méltóságteljesen komoly
első stílusa
styl dowolny [kategoria w zawodach pływackich,
kiedy zawodnik sam wybiera styl, jakim
będzie płynął] – (sport) szabad stílus,
(úszás) gyorsúszás, vegyesúszás; (bírkózás)
szabadfogás
styl eklektyczny – eklektikus stílus
styl ekspresjonistyczny – expresszionista stílus
styl emo [Przez prawie każdą współczesną
definicję
styl
ubierania
emo
charakteryzuje się noszeniem dżinsów
rurek zarówno przez dziewczyny, jak
chłopców,
długie
ukośne
grzywki
zaczesane na jedną połowę twarzy, na
jedno lub oboje oczu, oczy zarysowane
czarną kredką (obie płcie) z reguły czarne,
proste włosy, wąskie t-shirty często z
nazwami zespołów rockowych (lub inne
markowe
t-shirty
(najczęściej
z
kontrowersyjnymi nadrukami)), paski
nabijane ćwiekami (najczęściej czarnobiała szachownica), opaski na nadgarstki,
materiałowe tenisówki lub inne buty
(często stare i zniszczone); jeśli dana
osoba nosi okulary, to musi mieć grube,
czarne oprawki. Z czasem moda emo się
zmieniła; początkowe trendy zawierały
fryzury podobne do tych noszonych przez
Romulan i Vulcan w Star Treku, wąskie
swetry, zapinane do dołu koszule oraz
robocze
kurtki
(często
nazywane
kurtkami stacji paliw w dosłownym
tłumaczeniu)[9]. Ze względu na charakter
tej subkultury i jej niewielką liczebność,
istnieje spore zróżnicowanie w stylu,
uczesaniu i poglądach muzycznych u
poszczególnych emo.] – emo stílus [1. (muz)
A zene stílusaként az emo a zenének a
rockstílusábatartozik, ami a különböző
gyökérstílussal leírja a különböző független
stílusok variációját és az egyesülését. Ez
főleg egy olyan fajta rockstílus, amit a
különböző
rockstílusok
egyesülésével
csinálnak és nem szereti, ha bármilyen
stílussal összekötik. 2. (mod) Divatként és
stílusként az emo képviseli a divatnak azt az
-
Wersja 01 01 2017
áramlását, ami kedveli a fekete és fényes
színt, ami képviseli az elme belső államát. A
pasi emo stílust képviseli a szoros fekete
farmer szokatlan testpiercinggel és szegecselt
övekkel és a szűk banda póló is. A hajstílus
és testpiercingek mutatják, hogy az emo nem
hisz a nemek felosztásában és ellentmond
mindennek, ami ez ellen szól. Az emo a
tizenévesek számára nem csak a divat
stílusaként ideális, hanem a megnyilvánulás
útjaként is.]
styl emo – emo stílus
styl empire (styl cesarstwa) [odmiana późnego
klasycyzmu powstała we Francji w latach
1800-1815,
rozszerzona
podczas
panowania Napoleona w Europie (w XIX
wieku, zwłaszcza w Polsce i w Rosji).
Dominował w modzie, architekturze,
malarstwie
i
sztuce
użytkowej.
Wzorowano się na sztuce starożytnej
Grecji, Rzymu i Egiptu.] – empire stílus /
vonal [Magasra helyezett derékrészű és
hangsúlyos mellrészű sziluett. A forradalom
utáni Franciaországból származik a 18.
század végéről és a 19. század elejéről. Az
„empire” (birodalom) Napóleon császárságát
jeleni.]
styl epistolarny – levélstílus
styl etno – etnóstílus [Gyakran használják a
folklórstílussal azonos értelemben. Távoli
országok kultúrköréből származó ruházatot
jelent, az adott országokra jellemző
színekkel és mintázatokkal. Jellegzetesek a
tarka minták és mintakeverékek, valamint a
buja dekoráció]
-
Wersja 01 01 2017
Styl indywidualny [to styl danego autora. Może
on mieć ulubiony środek stylistyczny i
używać go częściej niż innych. Może też
używać określonej składni. I tak, Tadeusz
Różewicz często używa anafor, a Henryk
Sienkiewicz
–
zdań
wielokrotnie
złożonych.] – irod. individuális v. egyéni
stílus
styl jasny – világos stílus
styl jezuicki – jezsuita stílus
6682
styl felietonowy – tárcastílus
styl figuralny – figurális stílus
styl funkcjonalistyczny – funkcionalista stílus
Styl funkcjonalny [może być potoczny, naukowy,
publicystyczny, urzędowy, artystyczny,
retoryczny. Dla każdego z tych stylów
charakterystyczne
są
inne
środki
językowe dobierane z myślą o celu, czyli
jak najskuteczniejszym oddziałaniu na
odbiorcę.] – funkcionális stílus [pl.
tudományos, publicista, hivatali stb.]
styl galant [styl w muzyce pierwszej połowy
XVIII w.] – (zene) elegáns, gáláns, díszes
stílus
styl gotycki [zob. gotyk w zn. 1.] – gót v. gótikus
stílus; gótika
styl górnolotny – dagályos v. fellengzős v. fenkölt
v. szárnyaló stílus
styl grzbietowy [styl pływacki polegający na
tym, że zawodnik, płynąc, leży na wznak]
– hátúszás
styl hip-hopowy – hip-hop stílus [az amerikai hiphop-zene által befolyásolt sportviselet
irányzat; jellemzőek a bő baggy-nargágok és
a hanyag melegítőfelsők]
Poznań
styl jego/jej listu też jest dobry – a levele stílusa is
jó
styl joński – ion stílus; a jón nép építészete a három
klasszikus görög stlus egyike
styl kancelaryjny – irodai stílus
styl karmelkowy – szirupos stílus
styl klasyczny – klasszikus stílus; (sport) mellúszás
styl klasycystyczny – klasszicista stílus
styl klasycyzujący z Chippendale – klasszicizáló
Chippendale
stílus [a 18. században
keletkezett, főleg mahagónival dolgozó,
faragott díszeket kedvelő angol bútorstílus
(Th. Chippendale angol műbútorasztalostól
nevéből)]
styl klubowy [modny styl i kształt damskiej i
męskiej odzieży, składający się z blezera
lub płaszcza w stylu blezera i kraciastej
spódnicy lub spodni. Blezer jest często
ozdabiany emblematem klubowym na
kieszeni znajdującej się na klatce
piersiowej.] – klub stílus, clubstílus [1.
Ruházati stílus, amelyet szigorú célszerűség
jellemez. Blézer vagy ahhoz hasonló kabát és
kockás szoknya ill. nadrág együttese. A
blézeren, annak szivarzsebén gyakran
megjelenik a klub jelvénye vagy valamely
fantázia szülte embléma. 2. Klasszikusan
sportos divatirányzat a férfi felsőruházatban,
amely stílusában és színeiben (elsősorban
tengerészkék/piros/fehér vagy ekrü, arany,
sötétzöld és borvörös is) a klubokban
használatos ruhákra emlékeztet.]
6683
styl kolonialny [styl w architekturze i sztuce
zdobniczej
charakterystyczny
dla
osadnictwa
europejskiego
w
posiadłościach zamorskich] – gyarmati
stílus
styl konstruktywistyczny – konstruktivista stílus
styl kowbojski [Styl odzieży, głównie dla kobiet i
dziewcząt,
pochodzący
z Dzikiego
Zachodu,
inspirowana
nostalgia
i
romantyzmem filmów które dotyczyły
tego okresu. Na przykład długie szerokie
spódnice bluzki i spódnice z falbaną,
frędzle , karczek, kratki itp.] – Western
look [A hajdani „vadnyugati” stílus
romantikáját idéző nosztalgikus öltözködési
irányzat, amit az azt a korszakot bemutató
filmek inspirálnak. A női öltözködésben a
hosszú, bő szoknya, a fodros, rojtos,
vállnyereggel készült, kockás mintás ingek,
blúzok jellemzik. A férfiak ruházata a
cowboyok és indiánok ruházatát veszi
mintául.]
-
Wersja 01 01 2017
styl londyński [przesadna, celowo nieatrakcyjna
moda młodzieżowa w ciemnych i
nieefektownych
kolorach.
Popularna
wśród młodzieży w Londynie.] – Londonstílus
[Londoni
eredetű,
gyakran
ellenszenvesen eltúlzott "fiatalok divatja",
sötét, fáradt színekben.]
styl makaroniczny – makaróni-stílus
styl manierystyczny – manierista stílus
styl Maritim – Maritim stílus [Színeiben
(hagyományosan a sötétkék/fehér) és
mintáiban (csíkok, emblémák), és részben
alapanyagaiban is a vízi sport ruházatból
merítő divatirányzat.]
styl kozacki [styl zapożyczony od Kozaków,
z charakterystycznym
stojącym
kołnierzykiem, futrzanym brzegiem i
zapięciem w postaci dekoracyjnego
warkocza.] – kozák-stílus [A kozákoktól
átvett ruhastílus: jellegzetes álló gallér,
szőrmével
történő
szegélyezés,
a
záródásoknál dekoratív zsinórozás jellemzi.]
styl lakoniczny – lakonikus v. velős, tömör stílus
Styl lateński [styl sztuki celtyckiej rozwijający
się od końca VI wieku p.n.e. do I wieku
p.n.e. Nazwa
związana
jest
zeszwajcarską miejscowością La Tène, w
której
odkryto
pozostałości
obozu
celtyckiego.] – La Tène stílus
styl literacki – irodalmi stílus
styl listu – a levél stílusa
styl
marynarski
[zawiera
elementy
marynarskiego munduru; ma marynarski
kołnierz o prostokątnym kształcie i jest
kombinacją
kolorów
białego
i
niebieskiego. Ma najczęściej paski, złote
guziki i krawat połączony z kołnierzem.] –
tengerész stílus [1. A tengerészek
egyenruhájának elemeit mutató divatirány:
matrózgallér, kék-fehér színösszeállítás,
csíkok, aranygombok, a gallér alatt elöl
masni. 2. Olyan divatirányzat, mely
színeiben – hagyományosan fehér és
sötétkék - és mintájában, részben anyagában
is a vízisportöltözékhez hasonlít.]
6684
styl marynarski
mauretański
[styl w architekturze,
rozwijający się od XII do XVIII w. pod
wpływem sztuki islamu] – mór stílus
styl mdły – ízetlen, unalmas stílus
styl-medialny,
styl-telewizyjny
[wygodny,
praktyczny strój domowy dla kobiet,
mężczyzn i dzieci, który jest zgodny z
trendami mody. Wytwarzany z miękkiego,
wygodnego materiału włókienniczego.] televízió-stílus
[Lezser
divatirányzat,
kényelmes otthoni öltözet puha kelmékből,
férfiaknak, nőknek, gyermekeknek, ami azért
a mindenkori divatot követi.]
styl
meksykański
[damska
odzież
z charakterystycznymi
elementami
Meksykańskiego stroju ludowego, które
zawierają w szczególności marszczoną
plisowaną,
falbaniastą spódnicę
w
oddzielnej konstrukcji, haftowaną bluzkę,
kamizelkę,
i
bolerko;
ozdobione
srebrnymi paskami.] – mexikói stílus
[Jellegzetes mexikói népművészeti elemeket
felmutató
női
ruhadarabok:
fodros
pliszírozott szoknyák bordűrös mintázattal,
hímzett blúzok, mellénnyel és boleróval,
ezüst szalagokkal díszítve.]
styl miastowy – City stílus [ápolt ruházat, amely
városi és munkahelyi viseletre készül];
városi stílus
styl motylkowy [(skrótowo: motylek), nazwa
stylu pływackiego, zwanego również
delfinem] – pillangóúszás
styl Mozarta [bardzo kobieca, luksusowa moda
damska, zauważalna szczególnie w
bluzkach i sukienkach, z miękkiej,
przewiewnej, lekkiej tkaniny. Ozdobiona
koronką i falbankami.] – Mozart stílus
[Nagyon
nőies,
fényűző
divatirány,
különösen puha, áttetsző, könnyű blúzokon
és ruhákon figyelhető meg. Csipkeszalagok
és fodrok díszítik.]
styl naukowy [1. styl charakteryzujący się
występowaniem
słownictwa
specjalistycznego i ścisłością sformułowań;
2.
charakteryzuje
się
używaniem
styl
-
Wersja 01 01 2017
specjalistycznego
słownictwa,
wielu
terminów naukowych (dat, definicji,
nazwisk,
wykresów).
Występują
przeważnie zdania podrzędnie złożone.
Nie używa się tu porównań czy przenośni,
a dba o zwięzłość i logikę wywodu. Styl
naukowy
występuje
w
pracach
dyplomowych,
referatach
itp.]
–
tudományos stílus
styl Nehrú [jego głównym składnikiem jest
wąski, zamknięty żakiet który sięga aż do
kolan i ma stojący kołnierz.] – Nehru-stílus
[Jellegzetessége a keskeny, hosszú, csaknem
térdig érő zakó, magasan záródó álló
gallérral.
Nevét
az egykori
indiai
politikusról, Dzsawaharlal Nehruról kapta.]
Dzsaváharlál Nehru (a perzsa Javâher-e La'al-ból,
amelynek jelentése 'Vörös Ékszer', Allahabad, 1889.
november 14. – 1964. május 27.) a független India első
miniszterelnöke
styl neogotycki – neogótikus stílus
styl neoklasyczny [styl damskiej i męskiej
odzieży,
która
wyraża
ożywienie
klasycznych kształtów w połączeniu
z elementami podstawowej mody.] –
neoklasszicista stílus [A nők és férfiak
öltözködési stílusa, amely a klasszikus
ruhadaraformák újjáélesztését jelenti egyes
divatelemekben.]
Ludwig Förster, Wielka Synagoga w Budapeszcie
Styl neomauretański
6685
Styl neomauretański, styl mauretański [styl w
architekturze powstały w XIX wieku na
fali
romantycznego
zainteresowania
Orientem, zaliczany do nurtu historyzmu.
Styl mauretański czerpał wzory głównie z
architektury Imperium Osmańskiego i
mauretańskiej Andaluzji. Zastosowanie
wschodnich
detali
i
ornamentów
poszerzało
zestaw
dekoracji
architektonicznych
stosowanych
w
historyzmie.] – mór stílus
styl neoromański [Neoromanizm - nurt w
architekturze i sztuce XIX- wiecznego
historyzmu, nawiązujący do architektury
romańskiej.] – neoromán stílus [neoromán
építészet a romantika egyik ágaként indult a
19. század második évtiezédében. Ez az
időszak volt a romanika névadásának ideje
is, addig „kora középkori”, „bizánci”
építőművészetről beszéltek. Gunn 1819-ben
a „romaneszk”, de Gerville 1823-ban a
„római művészet” kifejezést javasolta. Ezzel
összefüggésben alakult ki a neoromán
építészet, mely kezdetben csak felidézte a
kor hangulatát, ezért is a romanika egy ága.
A második periódus már a romanikából
kinőtt historizmushoz tartozik.]
-
Wersja 01 01 2017
elején és hátán hosszanti hajtások vannak,
vagy vállnyereg és öv. A hozzá tartozó
nadrág bricsesz vagy golfnadrág. Készítenek
ilyen stílusban női kosztümöt is. Az
elnevezést Norfolk hercegéről kapta a 19
században.]
styl odrodzenia a. styl renesansowy – renaissance
v. reneszánsz stílus
styl odzieży [styl tworzący linię figurę garderoby
oraz części garderoby. Rozróżniamy styl
odzieży przedniej i tylniej części a także
bocznej. Styl odzieży jest odpowiedzialny
za wyrażanie modnych trendów bieżącego
okresu.] – ruhastílus [A ruha vonalvezetése,
az eleje, a háta és az oldala kialakítása a
mindenkori divatirányoknak megfelelően.]
styl odzieży do noszenia przez kobiety i
mężczyzn [modny styl, który jest taki sam
dla kobiet i mężczyzn, składający się
głównie z odzieży dżinsowej. Harmonia
jego wyglądu nie odnosi się jedynie do
ubioru, ale także do fryzury (długie włosy
u mężczyzn) i pewnego stylu ozdób
(kolczyki). Był głównym trendem w
modzie w latach 60-tych i 70-tych, od
kiedy jego popularność sporadycznie
pojawiała się w stylach sportowych,
specjalnie projektowana odzież i odzież
dla partnerów.] – uniszex stílus (férfiak és
nők által egyaránt hordható stílus)
[Divatstílus, amely férfiakra és nőkre
egyaránt
vonatkozik
és
főleg
a
farmeröltözetet foglalja magában. Azonban
nem csak a ruházatra terjed ki, hanem a
hajviseletre (pl. férfiak hosszú hajjal) vagy
egyes díszítőelemere (pl. fülbevaló viselet)
is. Főként az 1960-as, 1970-es években volt
a divat fő irányzata, de azóta átterjedt a
sportos, célszerű kialakítású ruházatra és az
összetartozó párok öltözködésére is.]
A budapesti Halászbástya neoromán kilátóterasza
styl Norfolk [sportowy styl męskiej odzieży,
charakterystyczny
przez
naszywane
kieszenie (które są często w stylu miecha i
mają klapki). Tylnia część jest podzielona
na pionową fałdę lub umiejscowioną
poprzecznie
oraz
pasek.
Często
uzupełnieniem są spodnie do kolan lub
getry. Ten typ odzieży najczęściej jest
produkowany z wełnianej tkaniny
z przędzy czesankowej. Damskie kostiumy
także są wykonywane w tym stylu.] –
Norfolki stílus [Jellemzően kártoltgyapjúszövetből készült sportos férfiöltönyök
stílusa. A norfolki stílusú zakón rávarrott ,
gyakran harmonikaszerű zsebek vannak,
amelyeket zsebfedővel látnak el. A zakó
uniszex stílus
styl op-art [projekt zwykle dostosowany do
drukowanych tkanin; charakterystyczny
ze względu na swoją jednokolorową,
czysto geometryczną sylwetkę, która
6686
odstaje od tła. Oryginalna nazwa to
Optical-Art.] – op-art stílus [Leggyakrabban
nyomott kelméken fordul elő; egyszínű,
szigorúan geometrikus minták, amelyek
eltérő háttérből emelkednek ki. Az elnevezés
az "optical art" (optikai művészet)
rövidítése.]
styl plastyczny – plasztikus stílus; tömör,
erőteljesen kifejező írásmód
styl pływacki motylkowy a. styl motylkowy
(motylek, delfin) [styl pływacki uważany
za
najtrudniejszy
z
czterech
podstawowych
stylów
pływackich.
Szybszy od niego jest tylko kraul. Styl
motylkowy wymyślił w 1935 roku, fizyk
Volney Wilson, który w czasie studiów
zanalizował ruchy pływających ryb. W
1938 roku płynąc delfinem wygrał
eliminacje olimpijskie, ale został później
zdyskwalifikowany, ponieważ styl był
nowy i oficjalnie nie uznany. Oficjalnie
zaprezentowano go w 1952 roku.] –
pillangó stílusban úszás; pillangóúszás [a
mellúszás továbbfejlesztéséből kialakult
úszásmód]
styl postmodernistyczny – posztmodern stílus
styl potoczny [1. styl języka używany w
codziennych sytuacjach życiowych; 2. to
po prostu język używany na co dzień, a
więc zwyczajny, zbliżony do mówionego.
Jest
tu
słownictwo
nacechowane
emocjonalnie, wykrzyknienia, pytania. Są
niedokończone zdania i równoważniki
zdań. Styl potoczny można spotkać w
pamiętnikach,
dziennikach,
listach
prywatnych, a w dziełach literackich w
dialogach.] – hétköznapi v. mindennapi
stílus
styl pracy – munkastílus
styl prosty – egyszerű stílus
styl przerzutowy [sposób skoku wzwyż, w
którym ciało skoczka w momencie skoku
ułożone jest poziomo] – áttételes stílus
styl publicystyczny [powinien być jednocześnie
zwięzły i obrazowy. Sprzyjają temu
skróty,
związki
frazeologiczne,
urozmaicona
składnia.
Musi
być
komunikatywny.
Styl publicystyczny
występuje w artykułach prasowych,
-
Wersja 01 01 2017
felietonach, reportażach.] – publicisztikai
v. sajtó stílus
styl renesansowy – reneszánsz stílus
styl retoryczny [1. styl języka stosowany w
publicznych przemówieniach; 2. Styl
retoryczny jest podniosły, kwiecisty i
obrazowy. Występuje tu wiele środków
wzmacniających
ekspresję:
pytania
retoryczne, apostrofy, powtórzenia. Autor
może
cytować
czyjeś
wypowiedzi,
powoływać się na autorytet w jakiejś
dziedzinie.] – retorikai v. szónoki stílus
styl rockowy [Zobacz z jaką siłą powróciła moda
na dawny rock z lat 80. Przeczytaj o nim
w artykule o stylu rock.] – rock stílus
styl rokokowy – rokokó-stílus
styl romantyczny – romantikus stílus
styl romański [styl w sztuce XI–XIII w., głównie
w
architekturze
sakralnej,
charakteryzujący
się
prostymi,
masywnymi bryłami oraz półkolistymi
sklepieniami i łukami] – román stílus; a XXII. Században virágzott nyugat- és középeurópai építészeti stílus, amelyet a tömör,
zárt formák és a félkör alakú boltívek
jellemeznek
styl secesyjny (dekoracyjny styl późnego wieku
XIX) [styl ubioru lat 1890 - 1908, na który
miał wpływ rozwój technologii, sportu
oraz higieny; projektowany w celu
zapewnienia komfortu ruchu. Z powodu
stosowanych tkanin, damska odzież była
bardziej złożona. Spódnica, z jej dolną
krawędzią była fałdowana, plisowana i
falowana, co powodowało, że została
innowacją. Gorset sukni oraz bluzka były
zamknięte i posiadały kołnierzyk Talia
była wąska i stosowany był gorset. Jej
linia w kształcie litery S była później
zmieniona w linię prostą. Bluzka stałą się
modna, której krój został wzięty od
koszuli męskiej. Męska odzież była obcisła
i służyła do zaakcentowania konturów
figury; spodnie miały zaprasowane ostre
kanty, a koszula miała twardy kołnierzyk.
Taki styl zapoczątkował strój wieczorowy;
zaczęła
być
noszona
wyjściowa
marynarka.] – szecessziós stílus [Az 18901908 között uralkodott divatstílus, amit a
műszaki fejlődés, a sportos életmód
terjedése,
a
higiénia
iránti
igény
megnövekedése
és
a
nagyobb
mozgásszabadság igénye inspirált. A nők
öltözködésében megnőtt a jelentősége a
felhasznált anyagok minőségének és a
kidolgozásnak. Jelentős változás állt be a
szoknyánál, amelyet az alsó részén
kialakított fodrok, redőzés, pliszírozás
kibővítettek. A ruhák felső része, a blúzok
magasan záródtak, gallér volt rajtuk. A
derekat erősen karcsúsították, a ruha alatt
fűzőt hordtak. A testet és a csípőt fűzővel
olyan egyenes vonalúvá húzták össze, és a
melleket olyannyira hangsúlyozták, hogy a
test oldalról S-formára hasonlított. Ezt
később az egyenes vonal váltotta fel. A
blúzok a férfiinghez hasonlítottak. A férfiak
erősen testhezálló, karcsúsított és magasan
záródó zakót, hozzá élesre vasalt nadrágot és
keménygalléros inget hordtak. Divatos volt a
frakk és társaságban a szmoking viselete.]
6687
styl telegraficzny – távirati stílus
Styl typowy [to styl charakterystyczny dla danej
grupy osób] – típus v. csoport stílus
 styl
epoki
(styl
poetów
doby
romantyzmu): korszak stílus
 styl gatunku literackiego (styl hymnu,
bajki): irodalmi műfajok stílusa
 styl funkcjonalny (charakterystyczny dla
określonego
celu
wypowiedzi):
funkcionális stílus
styl urzędowy [styl jest suchy, zawiera ustalone
formuły. Bezosobowe zwroty do odbiorcy,
stosowanie strony biernej i zdań
bezpodmiotowych służy zwięzłemu ujęciu
treści. Tekst często podzielony jest na
punkty. Występują powołania się na
przepisy prawne, artykuły i paragrafy.
Styl urzędowy występuje w pismach
urzędowych, podaniach.] – hivatalos v.
hivatali stílus
styl urzędowo-kancelaryjny – hivatali-irodai stílus
styl utworu – a mű v. alkotás tílusa v. jellege
styl wojskowy (1) [męska odzież w swobodnym
sportowym
stylu,
z
naszywanymi
kieszeniami. Jest w kolorze szaro zielonym lub oliwkowym.] – military look
(férfi) [Olívzöld vagy zöldes szürke színű
sportos férfiöltözet, rávarrt zsebekkel.];
military stílus [a katonai egyenruhákból
levezetett, nagyon sportos stílus; militarystyle: sportos stílus, mely a katonai
egyenruhákhoz hasonlít.]
-
Wersja 01 01 2017
styl wojskowy
styl wojskowy (2) [damska odzież w stylu
militarnym,
z
charakterystycznymi
epoletami, szeroka, z prostymi ramionami,
wysokim kołnierzem, i dwu rzędowym
zapinaniem.] – military look (női) [Katonai
egyenruhákhoz hasonló női ruházat, amelyet
széles vállak, váll-lapok, magas gallér,
kétsoros gombolás jellemez.]
styl z dużą lizbą zamków błyskawicznych
[modny styl odzieży dla młodych kobiet,
który jest stosowany w kurtkach,
marynarkach, spódniacach, płaszczach
lub sukniach. Charakterystyczny ze
względu na wiele szerokich zamków
błyskawicznych,
które
mogą
być
funkcjonalne lub dekoracyjne.] – Zipperlook [Fiatalos divatirányzat; a dzsekiket,
kosztümöket, ruhákat, szoknyákat és
kabátokat szélesen rátűzött, nem elfedett,
hanem jól látható, nagy fogú húzózárak
díszítik.]
styl z dużą lizbą zamków błyskawicznych
6688
styl zawiły – bonyolult stílus
styl zmienny dowolny – vegyesváltó
styl zopfowy – (ném.+lat.) copstílus a barokkot
felváltó, nyugodtabb építészeti stílus
styl zwięzły – tömör stílus
styl życia – életmód
style architektoniczne – építészeti stílusok
style historyzujące – neo-stílusok
stylici słupnicy [ascetyczni pustelnicy zakonni
(gł. w Syrii), którzy, za przykładem
Szymona Słupnika (390-459), spędzali
życie na wysokim słupie] – (gör.) sztiliták v.
oszlopszentek; keresztény remeték, kik
önsanyargató életük javát magas oszlop
tetején töltötték (az aszkézis e nemét Kr.u.
V-XII. sz-ig gyakorolták)
stylisko
[drewniany,
podłużny
uchwyt
narzędzia]
–
nyél,
seprűnyél;
gereblyefogazat foglalófája
stylista [1. pisarz lub mówca oceniany z punktu
widzenia wartości jego stylu; 2. osoba
tworząca czyjś wizerunek poprzez dobór
odpowiedniej fryzury, makijażu, ubioru
itp.;
3. osoba
projektująca
modne
przedmioty użytkowe; 4. projektant
mody, który zarabia tworząc modele
odzieży], stylistka – (lat.) stiliszta (ffi/nő);
(ang.) stylist [tervezőművész: divattervező,
ruhatervező, aki ruhadarabok, öltözékek
tervezésével foglalkozik]; a stílust vmilyen
módon használó személy
stylistycznie, -a, -e – stilisztikailag
stylistyczny, -a, -e – (gram) stilisztikai
stylistyka
[1. dział
literaturoznawstwa
i
językoznawstwa zajmujący się opisem i
analizą
stylów
językowych;
2. styl
charakterystyczny dla twórcy lub dzieła;
3. dyscyplina z pogranicza nauki o
literaturze i językoznawstwa, zajmująca
się sposobami językowego ukształtowania
wypowiedzi, analizująca tekst pod
względem celowości, przydatności i
stosowności użytych w nim środków
językowych.] – (lat.) stilisztika; a szóbeli v.
írásbeli kifejezésmódnak, a stílusnak
törvényeit és eszközeit vizsgáló tudományág;
az irodalmi stílus elmélete [a nyelvtudomány
egyik ága. A szóbeli és írásbeli kifejezésmód
eszközeit, ismérveit és törvényszerűségeit
vizsgáló tudomány]
stylizacja [1. stylistyczne opracowanie tekstu;
2. celowe wprowadzenie do utworu
literackiego lub dzieła sztuki cech
określonego
stylu;
3. w
plastyce:
przekształcenie formy przedstawionych
postaci lub przedmiotów dla podkreślenia
-
Wersja 01 01 2017
walorów dekoracyjnych; 4. zestawienie
różnych elementów tak, aby tworzyły
całość
jednorodną
stylistycznie]
–
stilizáció, stilizálás [a művészet egyik
egyneműsítő eljárása, amely általában
jellemző
a
művészi
általánosításra,
elvonatkoztatásra;
leghangsúlyosabban
azonban
az
ornamentikában
és
a
szimbolikus-allegorikus
művészetekben
jelentkezik]; (ir) írásműveknél a gonsolatok
megfogalmazása; (műv) művészetben a
természeti
formák
kánonszerű
leegyszerűsítése
stylizacyjny, -a, -e – stilizációs, stilizálási
stylizator – (ang) stylist, stilizátor; stílustervező
stylizatorski, -a, -e – stílustervezői
stylizować
[1. świadomie
formułować
w
określony sposób jakąś wypowiedź;
2. nadawać dziełu literackiemu cechy
określonego
stylu;
3. w
plastyce:
przedstawiać postaci lub przedmioty w
sposób dekoracyjny] – (lat) stilizálni;
fogalmazni, megfogalmazni, szövegezni;
vmilyen célnak, elvnek v. stílusnak
megfelelően
alakítani,
formálni;
egyszerűsítve,
lényeges
vonásaira
korlátozódva
ábrázolni;
szövegezni,
alakítani, átalakítani
stylizować się [naśladować kogoś w zachowaniu
lub
ubiorze]
–
viselkedésben
v.
öltözködésben utánozni vkit
stylizowanie – stilizálás
stylizowany, -a, -e [mający cechy jakiegoś stylu,
zwykle dawnego] – (lat.) stilizált; vmilyen
célnak, elvnek, eszménynek megfelelően
módosított, szépített, enyhített; mesterkélt,
nem természetes
stylobat [w staroż. archit. gr. - podstawa, na
której bezpośrednio stoją kolumny] –
(gör.) sztilobát, a dór templomok alapfalának
legfelső kőrétege, mely az oszlopoknak
közvetlenül talapzatul szolgál.
stylon, stilon [włókno syntetyczne; też: tkanina
lub dzianina z tego włókna] – (gör.) sztilon
(szintetikus rostanyag, műanyag)
stylonowy, -a, -e – sztilonstylowa kanapa – stílbútorkerevet
stylowo – (lat.) stílusosan
stylowość – (lat.) stílusosság
stylowy, -a, -e [1. utrzymany w określonym
stylu; 2. będący w dobrym stylu;
3. odnoszący się do stylu w literaturze,
sztuce, sporcie itp.] – (lat.) stílusos,
stílusbeli, stílszerű; stílus-; vmilyen stílusnak
megfelelő, ahhoz illő; tetszetős, szép stílussal
rendelkező; ízléses, finom; odaillő
6689
stymulacja [łac. stimulatio 'pobudzanie' od
stimulare 'pobudzać; popędzać'
ze
stimulus
'kolec;
ostroga;
bodziec'.
1. pobudzanie do działania lub rozwoju; 2.
pobudzanie, dawanie impulsu, bodźca;
wzmaganie
procesów
życiowych
organizmów za pomocą stymulatorów,
bodźców, zwł. chem.; por. doping.
3. pobudzające
działanie
bodźców
zewnętrznych na organizm żywy] – (lat.)
stimulálás; ösztönzés, biztatás, serkentés
stymulacyjny, -a, -e – stimulációs
stymulanty [grupa substancji psychoaktywnych
działających
pobudzająco.
Zwykle
powodują wiele efektów ubocznych, tym
więcej
im
mocniejsze
pobudzenie.
Najsilniejsze stymulanty dostępne są
jedynie za receptą lekarską lub jako
nielegalne narkotyki.]
– stimuláns;
élénkítőszer,
izgatószer,
serkentő;
stimulánsok [stimulants] [1. olyan szerek,
melyek ideiglenesen növelik a figyelmet, az
éberséget, és a tettrekészséget; 2. Olyan
pszichoaktív szerek, amelyek emelik az
arousat szintet. Példái az amfetaminok, a
kokain és a koffein.]
stymulator [1. czynnik powodujący powstanie,
działanie lub rozwój czegoś; 2. bodziec
chemiczny lub fizyczny wzmagający
procesy życiowe organizmu; 3. aparat
wytwarzający
bodźce
elektryczne,
używany do pobudzenia komórek lub
narządów żywego organizmu] – stimulátor
stymulator serca [zob. rozrusznik serca] –
szívstimulátor; pace-maker (elektromos
szívstimulátor)
stymulujący, -a, -e [pobudzający do działania
lub rozwoju] – stimuláló
stymulująco – stimulálóan
stymulować – (lat.) stimulálni; ösztönözni,
ösztökélni, nógatni; izgatni, ingerelni,
serkenteni, ingerelni
stymulowanie – ösztönzés
stymulowanie materialne – anyagi ösztönzés
stypa (też konsolacja, od j. łac. consolatio – ulga,
pociecha) [1. poczęstunek po pogrzebie; 2.
u Słowian uroczysta uczta organizowana z
powodu śmierci kogoś bliskiego lub znanej
osoby, wojownika albo wodza. Uczty takie
organizowano na cmentarzach zwanych
żalnikami, co u Słowian Wschodnich i
Południowych przetrwało w postaci
połączonych z ucztowaniem obchodów
Zaduszek. Dzisiejsza nazwa uroczystego
poczęstunku pochodzi od łacińskiego
słowa stipis, które oznaczało składkową
ofiarę i jednocześnie drobny pieniążek
wkładany zmarłym w usta. 3. (Jak czytamy
-
Wersja 01 01 2017
u Zygmunta Glogera) Zwyczaj ludów
pogańskich odprawiania uczt i igrzysk na
pogrzebach ludzi możniejszych przybrał
zwłaszcza u ludów słowiańskich po
przyjęciu chrześcijaństwa, postać styp,
obiadów pogrzebowych z pijatykami, dnia
nawskiego,
(który
opisała
Rodziewiczówna w „Roku polskim”, s.
214), hauturów, dziadów zadusznych (na
Rusi lit.), pielgrzymek na Rossę w Wilnie,
na mogiłę Krakusa w Krakowie
(Rękawka) i t. d. Kościół katolicki jako
posiadający więcej kosmopolityczną i
silniej wpływającą na obyczaj narodowy
kulturę, niż wschodni, zdołał więcej
zatrzeć
cech
zwyczajów
przedchrześcijańskich, niż ten ostatni. To
też dziady zaduszne przetrwały wieki
tylko po zakątach Rusi litewskiej, gdy u
ludu polskiego mogły pozostać tylko w
postaci chlebów obficie rozdawanych
biednym na cmentarzu w dzień zaduszny i
w
formie
„obiadów
żałobnych”
wyprawianych suto na Zaduszki po
domach dla uczczenia pamięci i za dusze
osób dawniej zmarłych w rodzinie, w
których to „obiadach” na Podlasiu i
Mazowszu i księża zaproszeni biorą nieraz
udział. Tradycja słowiańska utrzymała się
tylko na stypach polskich w tem, w czem
mogła, więc np. w nadużywaniu napitków,
na co skarżą się liczni pisarze i moraliści
polscy w XVI i XVII w. tembardziej, że
gdzie pijatyka, tam przy krewkich
temperamentach rycerskich łatwo o
zwadę i rąbaninę.] – tor, lakoma;
(pogrzebowa) halotti tor; (po świniobiciu)
disznótor; eszem-iszom, dínom-dánom
stypendialny, -a, -e – ösztöndíjstypendium [1. łac. stipendium 'żołd; służba
wojsk.; podatek; kara; zasiłek'; stips
'podarek; jałmużna'; -pendium od pendere
'ważyć; płacić'; zasiłek, subwencja, pomoc
finansowa dla uczących
się, dla
pracowników
nauk.,
artystów
itd.
wypłacana (przez określony czas, na
pokrycie
kosztów
utrzymania)
z
funduszów państwa, organizacji, instytucji
itd.; 2. pieniądze wypłacane okresowo
uczniom, studentom, pracownikom nauki
itp. na pokrycie kosztów nauki lub badań
naukowych; też: nauka, studia lub
badania
naukowe
poza
miejscem
zamieszkania
finansowane
z
tych
pieniędzy] – (lat.) stipendium; hadisarc,
zsold; ösztöndíj
stypendium
fundowane
[stypendium
przyznawane studentom przez zakład
pracy, zobowiązujące ich do kilkuletniej
6690
pracy w tym zakładzie po ukończeniu
studiów] – alapösztöndíj
stypendium na wyjazd za granice w celach
naukowych – tanulmányi ösztöndíj külföldi
utazásra
stypendium naukowe [stypendium przyznawane
studentom osiągającym najlepsze wyniki
w nauce] – tanulmányi ösztöndíj;
tudományos ösztöndíj
stypendium rządowe – állami ösztöndíj
stypendium socjalne [stypendium przyznawane
studentom z rodzin o niskich dochodach]
– szociális ösztöndíj
stypendysta
[pobierający
stypendium],
stypendystka – ösztöndíjas (fiú/lány v.
diák/diáklány)
stypiarz – (halotti) torok látogatója; lakomák
kedvelője
stypowy, -a, -e – halotti torhoz tartozó
stypulacja [daw. umowa, ugoda lub inne
zobowiązanie] – (szerződéses) kikötés,
előírás, stipuláció
stypulki [pałeczki do bębna] – (daw) dobverők
stypulować [zastrzegać warunki w umowie,
stawiać jako warunek] – (szerződésileg)
kikötni, stipulálni
styrakowiec lekarski, styraks lekarski (Styrax
officinalis)
[tropik.
drzewo;
rejon
środziemnomor.; dostarcza balsamicznej
żywicy (zw. styraks), używanej do wyrobu
kadzideł,
w
przemyśle
spoż.,
perfumeryjnym i medycynie.] – stirakasz
(Styrax officinalis)
Styrakowiec lekarski
(Styrax officinalis) i
Benzoin
(Styrax
benzoin)
[Biblia
Warszawska: I rzekł Pan do Mojżesza: Weź
sobie wonności: pachnącej żywicy i
goździków, i galbanu wonnego, i czystego
kadzidła, w równych ilościach, Biblia
Tysiąclecia: I znów powiedział Pan do
Mojżesza: Weź sobie wonności: żywicę
pachnącą, muszelki i galbanum pachnące, i
czyste kadzidło, niech będą w równej ilości.
Biblia Gdańska: I rzekł Pan do Mojżesza:
Weźmij sobie rzeczy wonnych, balsamu, i
onychy, i galbanu wonnego, i kadzidła
czystego, wszystkiego w równej wadze;] –
Sztórax- és benzoéfa (Styrax officinalis =
nâtâph, Styrax benzoin = shechelet).
[Mindkettő füstölőszer volt, de a sztóraxot
drogként is hasznosították (2 Móz 30,34). 2
Móz. 30,34: Monda ismét az Úr Mózesnek:
Végy fűszereket, csepegő gyantát, ónixot,
borostyánt, e fűszereket és tiszta tömjént,
egyenlő mértékkel. Kisméretű fa vagy bokor,
virágai nagyon szép narancsszínűek,
virágzása csodálatos látványt nyújt. Kis-
-
Wersja 01 01 2017
Ázsiában és Szíriában, valamint Galileában
honos a sztórax-fa, a benzoéfa aligha.
Számon tartották a gyógyászati célon túl
parfümként is.]
styranizować [1. podporządkować sobie kogoś,
wymuszając bezwzględne posłuszeństwo;
2. wymusić na kimś jakąś decyzję lub
określone zachowanie] – zsarnokoskodni,
igában tartani, önkényesen uralkodni
styranizowanie – zsarnokodkodás, igában tartás,
önkényuralom
Styria (niem. Steiermark, słoweń. Vojvodina
Štajerska, wł. Stiria) [kraj związkowy w
południowej
Austrii.
Graniczy
ze
Słowenią, Burgenlandem, Dolną Austrią,
Górną Austrią, Salzburgiem i Karyntią.
Stolicą landu jest Graz.] – Stájerország
(németül Steiermark, szlovénül Štajerska)
[Ausztria egyik tartománya, székhelye Graz.]
styropian [porowate tworzywo sztuczne używane
do izolacji cieplnej i na opakowania] –
hungarocell [NIKECELL v. közismertebb
nevén hungarocell, EPS-expandált polisztirol
vagy XPS-extrudált polisztirol; hőszigetelő
lemez]
styropianowy, -a, -e – hungarocellstyryjski, -a, -ie [przymiotnik od: Styria] –
mn.stájer
Styryjczyk [obywatel Styrii] – fn. stájer ffi
Styryjka (mieszkanka Styrii) – stájer nő v. lány
sua sponte, sponte sua [łac., dobrowolnie, z
własnej ochoty] – (lat.) sua sponte; önként,
jószántából
Suae rei emptio non valet [kupno rzeczy własnej
nie wywołuje skutków prawnych] – (lat.)
Suae rei emptio non valet; saját dolog
megvásárlása semmis.
sub conditione [łac., pod warunkiem] – (lat.) sub
conditione; vmely föltétel alatt
sub iudice [łac., prawn. sprawa (jest) jeszcze
rozważana przez sąd, nie rozstrzygnięta] –
(lat.) sub iudice; bíró előtt (van egy ügy),
eldöntetlen
Suaviter in modo, fortier in re [delikatnie co
formy, mocno co do treści] – (lat.) Fortiter
in re, suaviter in modo; Bátran a dologban,
kellemesen a módban (Vagyis erősen
csináljuk, de kényelmesen)
sub utraque species [pod dwiema postaciami
(chleba i wina)] – (lat.) sub utraque species;
két szín alatt (kiosztott úrvacsora)
sub rosa [łac., pod różą, tj. w dyskrecji, w
zaufaniu, w tajemnicy; u starożytnych
róża była symbolem dyskrecji; wg legendy
Kupido przekupił Harpokratesa, boga
milczenia, różą, aby nie zdradził miłostek
Wenery; gospodarz wieszał różę nad
6691
stołem, aby goście wiedzieli, że treść
rozmowy ma pozostać w tajemnicy] – (lat)
sub rosa (rózsa alatt); titokban, titkon,
bizalmasan;
sub sigillo [łac., pod pieczęcią] – (lat.) sub sigillo;
pecsét alatt, titokban
sub sigillo confessionis – (lat.) sub sigillo
confessionis; gyónás pecsétje alatt
sub silentio [łac., milcząco; w sekrecie] – (lat.)
sub silentio; szótlanul, némán, hallgatagon
sub specie aeternitatis [łac., z punktu widzenia
wieczności (traktować sprawy, rzeczy); wg
Spinozy (Etyka, 5, 31)] – (lat.) sub specie
aeternitatis; az örökkévalóság képében
(Spinoza)
Sub-band coding (SBC) a. subband coding
(kodowanie) – subband kódolás [Csak
bizonyos frekvenciatartományba eső jeleket
transzformáljuk (pl. telefon: 0-4 kHz). Egy
adattömörítési eljárás]
subaltern [przest. podwładny, młodszy oficer a.
urzędnik;
późn.łac.
subalternus
'podwładny'; zob. sub-; łac. alternus
'następujący na przemian, kolejno' z alter
'inny'.] – (lat) szubaltern; (podwładny)
alárendelt, alantas
subantarktyczny, -a, -e [położony w okolicach
południowego koła
podbiegunowego,
właściwy tym obszarom] – szubantarktikus
subarktyczny, -a, -e [położony w okolicach
północnego
koła
podbiegunowego,
właściwy tym obszarom] – szubarktikus
Subdiakon (z łaciny; po grecku: hipodiakon)
[jeden ze stopni święceń, niższy od
diakonatu] – (gör.-lat.) szubdiakónus;
alszerpap [A kisebb rendek és a diakónus
közt elhelyezkedő szolgálattevő. Feladata a
zsolozsma mondása, szentlecke felolvasása
volt. Liturgikus öltözetük eleinte a tunika
volt, mely az idők során azonos lett a
dalmatikával, és manipulust viseltek. VI. Pál
1972-ben feladataikat átadta a lektornak és
az akolítusnak. Ezzel a római egyházban
megszűnt a szubdiakónusok rendje.]
subdominanta [czwarty dźwięk skali durowej
lub molowej; też: akord zbudowany na
tym dźwięku] – (zene) szubdomináns [A
zeneművészetben a dúr és moll hangnem
negyedik foka és az erre épülő hangzatok; az
alaphangtól ugyanúgy kvinttávolságra van
lefelé, mint a domináns felfelé.]
subiekcik – kis kereskedő inas
subiekcja [przest. trud, kłopot, ambaras] –
szubjekció; slamasztika, (troska) gond,
aggodalom, baj, vesződség, alkalmatlanság,
zavar, nehézség,
kavarodás, nehézség,
-
Wersja 01 01 2017
nyugtalanság; fáradozás, kényelmetlenség,
ceremónia
subiekcjonalny, -a, -e – fáradságos, nehéz,
körülményes
subiectum, subiekt [śrdw.łac. subjectivus
'podmiotowy', łac. subiectio 'położenie;
poddanie' i subiectum 'podmiot' od
subiectus p.p. od sub(i)icere 'podkładać;
poddać'; przest. filoz., gram. podmiot;
przest.
sprzedawca
(w
prywatnym
sklepie); łac., gram. podmiot] – (lat)
szubjektum; alany (ember); a megismerő és
cselekvő lény, aki szemben áll a külső
világgal, mint a megismerés és tevékenység
tárgyával; (fil) logikai alany; az ítélet
tárgyául szolgáló fogalom; gondolkodásra
képes lény, egyén; (dawno) kereskedősegéd,
elárusító; segéd
subiektywista – szubjektivista, a szubjektivizmus
híve v. követője
subiektywistyczny, -a, -e – szubjektivista, a
szubjektivizmuson alapuló
subiektywizm [1. przedstawianie i ocenianie
czegoś wyłącznie z własnego punktu
widzenia; 2. filoz. pogląd, według którego
przedmiot
poznania
nie
istnieje
obiektywnie, lecz jedynie subiektywnie, tj.
w zależności od sposobów i warunków
poznawania
właściwych
podmiotowi
poznającemu; 3. nazwa różnych teorii
filoz., doktryn, które za punkt wyjścia
przyjmują podmiotowe (subiektywne)
doznanie, a nie obiektywną rzeczywistość
(por. obiektywizm); kierowanie się
osobistymi względami, upodobaniami,
obawami, uprzedzeniami i pragnieniami w
ocenie faktów i jako miernikiem zła i
dobra] – szubjektívizmus [A szubjektivitás
és objektivitás dialektikáját az objektivitás
kárára
megsértő
ábrázolásmód
a
művészetben. Legtöbbször a hanyatló
uralkodó osztályok, a retrográd társadalmi
jelenségek apológiáját szolgálja, s tagadja a
realizmus és a pártosság követelményét.
Formai
szempontból
gyakran
formalrimusban,
modorosságban,
excentricitásban nyilvánul meg.]
subiektywnie – szubjektíven, szubjektív módon
subiektywność
(podmiotowość)
–
(lat)
szubjektivitás; alanyiság; vminek szubjektív
volta; a dolgok egyéni érzelmi szemlélete
subiektywny, -a, -e; subjektywny, -a, -e [1.
uwarunkowany przeżyciami i poglądami
danego
człowieka
(podmiotu);
indywidualny; stronniczy; 2. odznaczający
się subiektywizmem, stronniczy; 3. filoz.
zależny od podmiotu poznającego] – (lat)
szubjektív; alanyi, egyéni, személyes; ami
6692
csak az adott személynek, szubjektumnak
sajátja; személyes, magán; egyoldalú,
elfogult; sajátos
subiektywna krytyka – szubjektív kritika
subiektywny miernik poziomu głośności –
szubjektív hangosságmérő
subiektywny miernik szumu (hałasu) – szubjektív
zajmérő
subito = nagle – (ol.) subito; hirtelen (zene)
subject {rzecz.}; subiekt {m.}; przedmiot,
podmiot {m.} – (informatika, ang.) subject
[elektronikus leveleknél az üzenet tárgyára
vonatkozó információt tartalmazó rész a
levél
fejlécében;
másrészt:
egyes
bibliográfiai adatbázisokban a rekord
tartalmi ismérveit hordozó, az illető
publikáció témáját leíró adatmező neve]
subkontynent
[1. masyw
lądu
wielkich
rozmiarów,
mniejszy
jednak
niż
kontynent; 2. wyodrębniająca się, rozległa
część kontynentu] – (lat) szubkontinens;
(földr) az indiai félsziget
subkontynentalny, -a, -e – szubkontinentális
subkultura
[1. wzory,
zasady,
normy
zwyczajowe przyjęte i obowiązujące w
jakiejś grupie, odmienne od przyjętych
przez ogół społeczeństwa; 2. grupa
społeczna, dla której charakterystyczne są
te wzory, zasady i normy] – szubkultúra
[Az intézményesen támogatott, széleskörűen
elfogadott kulturális értékeket elutasító,
gyak. velük szemben álló viselkedési
formák, szórakozási és életviteli szokások
összessége.]
subkulturowy, -a, -e – szubkultúrasublimacja [1. fiz. przejście ciała (jak np. jod,
kamfora, naftalen) ze stanu stałego od
razu w stan lotny a. na odwrót (np.
powstawanie kryształów z par); psych.
proces uwznioślenia pierwotnych popędów
i instynktów i zmiany ich na dążności i
poczynania
społecznie
aprobowane,
sankcjonowane, "szlachetniejsze";
2.
nadanie czemuś szlachetniejszego lub
wznioślejszego
charakteru;
3. w
psychoanalizie: jeden z mechanizmów
obronnych osobowości, polegający na
przesunięciu celu, którego nie można
zrealizować,
na
inny,
zastępczy;
4. przechodzenie substancji ze stanu
stałego w stan gazowy z pominięciem fazy
ciekłej] – (lat.) szublimáció; szublimálás;
nemesítés; szilárd anyag elpárologtatása
cseppfolyósodás nélkül; szállasztás (a kapott
termék, a szálladék szilárd, többnyire
kristályos); (átv.) átlényegülés, megtisztítás,
megnemesítés,
felemelés;
a
lélekelemzésben: a káros ösztönöknek
-
Wersja 01 01 2017
magasabbrendű célok felé irányítása;
szublimálódás
sublimacyjny, -a, -e – (lat.) szublimációs
sublimat [1. chem. chlorek rtęciowy, biały,
krystaliczny proszek silnie trujący,
stosowany do dezynfekcji; 2. chlorek
rtęciowy
używany
w
metalurgii,
galwanotechnice
i
jako
środek
dezynfekcyjny] – (lat) szublimát; (vegy)
higanyklorid; maróhigany; erős méreg és
fertőtlenítő szer
sublimat gryzący – maró szublimát
sublimis (śrdw.łac.; 'wzniosły’) – (lat.) sublimis;
emelkedett, fenséges, fennkölt; magasztos
sublimować [1. w chemii i fizyce: przechodzić ze
stanu stałego w gazowy (z pominięciem
stanu ciekłego); 2. w psychologii:
przenosić swoje problemy lub potrzeby na
zastępczy
obiekt,
np.
działalność
artystyczną] – szublimálni; szilárd anyagot
elpárologtatni
cseppfolyósodás
nélkül;
szállasztani;
(átv.)
megtisztítani,
megnemesíteni,
felemelni;
a
lélekelemzésben: a káros ösztönöket
magasabbrendű célok felé irányítani
sublimować się – (lat.) szublimálódás; az anyag
közvetlen átmenete szilárd halmazállapotból
gőz halmazállapotbacseppfolyósodás nélkül;
szálladás;
(átv.)
megtisztulás,
megnemesedés;
felemelkedés;
a
lélekelemzésben: a káros ösztönöknek
magasabbrendű célok felé irányulása
sublimowanie – (lat.) szublimálás
sublokator
[osoba
wynajmująca
część
mieszkania od głównego lokatora] –
albérlő
sublokatorka – albérlőnő
sublokatorski, -a, -ie – albérlő-; albérleti
6693
sublokatorstwo (zob. podnajem) – albérlet
Subnetwork Access Protocol (SNAP) [protokół
sieciowy
umożliwiający
transmisję
datagramów IP w sieciach IEEE 802.
SNAP jest rozszerzeniem nagłówka
warstwy LLC i powoduje enkapsulację
datagramów IP i zapytań oraz odpowiedzi
ARP w sieciach typu IEEE 802.] –
Subnetwork Access Protocol (SNAP), SubNetwork Access Protocol
subnormalny, -a, -e – (lat.) szubnormális; normális
alatti, a mértéket meg nem ütő [klimat
subnormalny: szubnormális klíma]
subordynacja [przest. posłuch, karność, uległość,
posłuszeństwo
(zwł.
należne
przełożonym)] – (lat) szubordináció; függés,
függő viszony, alárendelés, alárendeltség;
szolgálati fegyelem, engedelmesség; (wojsk)
függelem
Subotica (serb. Суботица, węg. Szabadka, łac.
Maria-Theresiopolis) [to miasto położone
na północy Republiki Serbii, w rejonie
autonomicznym Wojwodina, na Wielkiej
Nizinie Węgierskiej. Jest oddalone
zaledwie o około 10 km od granicy z
Węgrami. Jest to drugie po Nowym Sadzie
miasto tego regionu.] – Szabadka (szerbül
Subotica / Суботица, horvátul Subotica,
latinul Maria-Theresiopolis, németül MariaTheresianopel) város és község (járás)
Szerbiában, a Vajdaság északi részén, az
Észak-bácskai körzetben, Magyarország déli
határától 10 km távolságban.
subpoena [wym. sepi:na] [1. pod karą; 2. ang.
'jw.' z łac. 'jw.'; zob. sub-; poena dosł. 'pod
karą'; prawn. piśmienne wezwanie do
stawienia się w sądzie (pod karą, fr. sous
peine d'amende) a. przed komisją
parlamentu (w USA i Japonii); (s. duces
tecum) dosł. 'pod karą przyniesiesz z sobą';
prawn.
wezwanie
do
dostarczenia
określonych dokumentów] – (lat.) sub
poena; büntetés terhe alatt
Sub poena mortis [pod karą śmierci] – (lat.) Sub
poena mortis; élete vesztése alatt; halálos
ítételt terhe alatt
subretka [1. w komediach i farsach: postać
sprytnej pokojówki, inspiratorki intryg;
2. daw. pokojówka] – (fr) soubrette,
szubrett; (szính) vidám, pajkos nőalakok
színpadi szerepköre, az ilyen szerepeket
játszó énekes színésznő; (dawno) szobalány,
szobaasszony, komorna
subscribe (imperative) {czas.}; subskrybuj (tryb
rozkazujący) {czas.} [komp.] / unsubscribe
(imperative)
{czas.};
zrezygnuj
z
subskrypcji (tryb rozkazujący) {czas.}
[komp.] – (ang.) subscribe/unsubscribe
-
Wersja 01 01 2017
[levelező listák vagy hírlevelek esetében a
fel- és leiratkozás művelete, melyet
többnyire
egy
listservernek
küldött
parancsokkal vagy egy Web űrlapot kitöltve
lehet megtenni]
to subscribe {czas.}; subskrybować {czas.}
[komp.] / to unsubscribe {czas.};
zrezygnować z subskrybcji {czas.} [komp.]
[zł.] – feliratkozni/leiratkozni
subscribe/ unsubscribe - feliratkozni/ kiiratkozni
[ezekkel a parancsokkal lehet pl. levelező
listákra, hírlevelekre, stb. feliratkozni illetve
a feliratkozást megszűntetni; a feliratkozás
előtt hasznos lehet a kiiratkozás módját is
tisztázni mert előfordul, hogy ez lehetetlen,
azaz egy könyörtelen reklámáradatba
torkollik a feliratkzás! az olyan esetekben,
amelyeknél személyi adatok beküldését is
kérik, hasznos lehet azok várható felhasználásáról előbb tájékozódni; (személyi
adatok- kal ellátott címlisták pl. jó pénzért
eladhatók...)]
Subsidium (łac. podatek) – (lat.) Subsidium;
[segély, segélypénz; subsidiarius (in S.) pót,
segítő, p. subsidiarius csapatok: segítő
csapatok;
Subsidium,
magánvádló
pótmagánvádló. A rómaiaknál a harmadik
csataend. 1848 előtti törvényeink a
Subsidiumot
általában
az
adóval
kapcsolatosan: subsidia et contributiones
használják. Különösebben Subsidiumok a
hadi
célokra
szolgáló
segélypénzek.
Subsidium charitativum, az a pénzsegély,
melyet rendkivüli esetekben a püspök
megyebeli papságától (de kormányzásának
ideje alatt csak egyszer) követelhet.]
Subsidium charitativum (łac. zasiłek miłosierny,
dobrowolna pomoc, zwany też contributio,
exactio, collecta) [1. w dawnej Polsce (od
XV do XVIII w.) podatek bezpośredni,
dobrowolny, który płaciło duchowieństwo
na rzecz skarbu państwa. Od I poł. XVIII
wieku tzw. pogłówne chrześcijańskie czyli
stały podatek, który płaciła szlachta na
potrzeby wojska. 2. (Jak czytamy u
zygmunta Glogera) Dobra duchowne
płaciły na utrzymanie wojska w leżach
zimowych tak zwaną „hibernę”, która
zamieniona później została w tychże
dobrach na subsidium charitativum,
duchowieństwo bowiem nie pozwalało
nazywać swoich opłat podatkiem. Nie
idzie za tem, żeby nie ponosiło ono
żadnych ciężarów krajowych, lękało się
tylko stałych podatków, utrzymując, że z
dóbr duchownych dochody powinny być
obracane tylko na chwałę bożą. Już r.
1349, za Kazimierza W., kazał papież
duchownym polskim przez 4 lata płacić
6694
wsparcie na wojsko. Za Kaz. Jag. r. 1455
duchowieństwo złożyło sumę znaczną na
wykup Malborga. Za Zygm. I w r. 1507
włożono podatek osobno na księży i
osobno na biskupów, także za Zyg. I na
sejmie bydgoskim włożono pogłówne na
duchownych i ustanowiono dla każdego
wysokość, począwszy od arcybiskupa a
skończywszy na kantorach, organistach i
dzwonnikach. Za Augusta II r. 1717
duchowieństwo
musiało
się
także
przyłożyć na wojsko. Gdy królowie żądali
jakich opłat, biskupi zwykle na nie
zezwalali, bo od króla zależało ich
posuwanie na dochodniejsze katedry, na
kanclerstwo i t. d.] – (lat.) subsidium
charitativum; (daw) a megyei papságtól
követelhető pénzsegély [az a pénzsegély,
melyet rendkivüli esetekben a püspök
megyebeli papságától (de kormányzásának
ideje alatt csak egyszer) követelhet]
subskrybent, subskrybentka [osoba, która
podpisała zobowiązanie do wzięcia udziału
w subskrypcji] – aláíró, jegyző (ffi/nő)
subskrybent pożyczki – kölcsönjegyző
subskrybować [dokonywać subskrypcji książki,
akcji, obligacji itp.] – aláírni, jegyezni
subskrybować pożyczkę – kölcsönt jegyezni
subskrybowanie – aláírás, jegyzés
subskrypcja [pisemne zobowiązanie się do
wykupienia książki albo do nabycia akcji,
obligacji
lub
innych
papierów
wartościowych, połączone często z
przedpłatą]
–
(lat)
subscriptio,
szubpskripció; aláírás, jegyzés; előjegyzés;
(dawno) előfizetés; kötelezettség irodalmi,
művészeti munka, részvények átvételére,
államkölcsönben való részvételre
subskrypcja pożyczki – kölcsönjegyzés
subskrypcja
pożyczki
(państwowej)
–
államkölcsön jegyzése
subskrypcyjny, -a, -e – előjegyzéses, előfizetéses
subsoniczny, -a, -e [zob. sub-; (super)soniczny;
poddźwiękowy,
poruszający
się
z
prędkością
mniejszą
niż
prędkość
dźwięku] – (lat) szubszonikus; (rep) a
hangsebességnél lassúbb
substancja [1. ciecz, gaz lub ciało stałe
odznaczające się charakterystycznymi
właściwościami fizycznymi i chemicznymi;
2. to, co jest w czymś najistotniejsze;
3. filoz.
byt
samoistny,
istniejący
niezależnie, niebędący atrybutem żadnej
rzeczy; 4. filoz. rzecz, przedmiot, obiekt
materialny; 5. zob. substrat w zn. 3.;
6. praw. masa nieruchomości niedająca się
naruszyć bez uszkodzenia jej całości] –
-
Wersja 01 01 2017
(lat)
substantia,
szubsztancia;
állag,
állomány, anyag; vminek a lényege, veleje;
(fil) minden dolognak és jelenségnek minden
változás közben is állandó lényege és
alapelve
substancja bezbarwna – színtelen anyag
substancja bezwonna – szagtalan anyag
substancja biała [zob. istota biała] –
fehérállomány
substancja chemiczna – vegyi anyag
substancja chemicznie czysta – vegytiszta anyag
substancja heterogeniczna – heterogén anyag
substancja homogeniczna – homogén, egynemű
anyag
substancja czysta – tiszta anyag
substancja jednolita – egynemű anyag
substancja
jednorodna,
substancja
homogeniczna [mieszanina, w której przy pomocy wzroku lub prostych
przyrządów (lupa, mikroskop) - nie
można
wyróżnić
poszczególnych
składników, np. sól rozpuszczona w
wodzie, czyste powietrze, stal. Substancje
jednorodne
należą
do
układów
jednofazowych.] – homogén polinom v.
anyag
substancja komórkowa – sejtanyag
substancja lotna – illékony anyag
substancja
niejednorodna,
heterogeniczna
[mieszanina w której, przy pomocy
wzroku lub prostych przyrządów (lupa,
mikroskop), można wyróżnić poszczególne
składniki, np. sól zmieszana z piaskiem,
zawiesiny, kurz w powietrzu. Substancje
niejednorodne
należą
do
układów
wielofazowych.] – heterogén anyag
substancja niestała – bomlékony anyag
substancja o ostrym zapachu – szúrós szagú
anyag
substancja palna – éghető, gyúlékony anyag
substancja plastyczna – képlékeny anyag
substancja prosta [pierwiastek chemiczny w
stanie wolnym] – egyszerű v. valódi anyag
substancja przezroczysta – átlátszó anyag
substancja
psychoaktywna
(substancja
psychotropowa) – drog; kábítószer,
pszichotrop anyag, pszichoaktív szer;
pszichoaktív drogok (köznyelvben drogok
vagy kábítószerek)
substancja rakotwórcza – rákkeltő anyag
substancja
rozpuszczalnikowa
–
hígító,
oldószerszer
substancja syntetyczna – szintetikus anyag
substancja szara [zob. istota szara] –
szürkeállomány [A szürkeállományt főként
6695
sejttestek alkotják, ezek veszik fel az
ingerületet, míg a fehérállomány hosszában
futó, velőhüvelyes rostokból épül fel, ezek
viszik át az ingerületet. – A nagyagyban és a
kisagyban a szürkeállomány a külső
területeken helyezkedik el, a nyúltvelőben
valamint a gerincvelőben a belső részt
foglalja el, és a fehérállomány kívül
található.]
substancja toksyczna – mérgező v. toxikus anyag
substancja trująca – mérgező anyag
substancja wodorozcieńczalna – vízben oldódó
anyag
substancja zanieczyszczająca – szennyező anyag
substancja złożona [wiązek chemiczny dający się
rozłożyć na substancje prostsze lub
uzyskany z substancji prostszych] –
összetett v. bonyolult anyag
substancjalny, -a, -e [1. dotyczący rodzaju danej
substancji; 2. przestarzałe: istotny,
zasadniczy,
pełen
treści;
treściwy,
pożywny] – (lat.) szubsztanciális; lényeges,
alapvető
substancje
balastowe
[niestrawne
i
nieprzyswajalne substancje organiczne w
pożywieniu,
potrzebne
jednak
dla
prawidłowej
funkcji
trawienia]
–
ballansztanyagok
Substancje barwiące [substancje nadające barwę
innej substancji pozbawionej barwy
(przezroczystej, białej lub szarej), lub też
zmieniające barwę substancji posiadającej
już jakąś barwę. Można je podzielić na
pigmenty, laki i barwniki. Pigmenty są
nierozpuszczalnymi
kryształami
wymagającymi procesu dyspersji w celu
ich użycia do barwienia substancji.
Barwniki
są
substancjami
rozpuszczalnymi. Barwniki są łatwe w
użyciu niemniej jednak ich odporności są
mniejsze od pigmentów. Barwniki są
transparentne, pigmenty są różne - część
jest kryjąca, część transparentna.] –
színező anyagok
substancje gazowe – gáznemű anyagok
substancje
miedzykomórkowe
[nazwa
określająca
wszystkie
substancje
białkowe, wielocukrowe i mineralne
wytwarzane przez komórkę zwierzęcą i
odkładane
na
zewnątrz
błony
komórkowej]
–
sejtek
közötti
(intercelluláris) teret kitöltő szövetnedv
substancje pirotechniczne – pirotechnikai
anyagok
substrat [1. podłoże lub podstawa czegoś;
2. substancja wyjściowa biorąca udział w
reakcji chemicznej; 3. filoz. tworzywo,
-
Wersja 01 01 2017
podłoże wszelkich rzeczy i zjawisk,
niezależne od cech, właściwości, których
jest nosicielem; 4. język pierwotny na
pewnym obszarze, na który nawarstwia
się język ludności napływowej] – (lat)
szubsztrátum; alaptényező, tárgyi alap;
vminek alapja, lényege; (fil) a jelenségeket
hordozó szubsztancia; (él) téptalaj; (nyelvt)
idegen nyelvből származó ősréteg, amelyre
vmely nyelv mintegy ráépül; (chem)
kiindulóanyag
substrate {rzecz.}; podłoże {n.} [komp.] – (ang.)
substrate; hordozó
substytucja [późn.łac. substitutio 'podstawienie' z
łac. substitutus p.p. od substituere
'podstawić;
zastąpić';
zastępstwo,
podstawienie;
udzielenie
przez
pełnomocnika dalszego pełnomocnictwa
innej osobie] – (lat.) szubsztitúció;
helyettesítés, pótlás; (menny) behelyettesítés;
vmely mennyiség v. kifejezés felcserélése
más
formában
kifejtett
értékekel;
helyettesítés; vmely vegyület egy atomjának
v. csoportjának helyettesítése más atommal
v. csoporttal; alácsúsztatás, kicserélés
substytuować – vmit vmi helyébe tenni;
behelyettesíteni, becsúsztatni; (vki helyett)
örökössé tenni; (vegyt.) helyettesíteni
substytut
[zamiennik,
surogat,
ersatz,
namiastka;
przest.
zastępca]
–
szubsztituens; pótanyag, pótszer, pótlék,
utánzat; pótlás
subsydiować [zob. dotować] –– dotálni, díjazni,
fizetni, javadalmazni; segélyezni, segélyben
részesíteni
subsydiowanie – segélyezés, segélyben részesítés
subsydium [łac. subsidium 'wojsk. rezerwa; tylna
straż; poparcie; pomoc' od subsidere
'osiedlać się; osiadać'; zasiłek pieniężny;
subwencja] – (lat.) subsidium; segély,
pénzsegély, segítség, támogatás
subsydium (państwowe) – (állami) segély,
támogatás
subsydium [zob. dotacja] – dotáció, dotálás,
díjazás,
juttatás,
anyagi
támogatás,
ellátmány; javadalmazás, fizetés, javadalom;
állandó segély, járandóság; (dawno) ráírás,
hagyományozás
subsydium eksportowe – exporttámogatás
subsystem – alrendszer
subsystować [oznacza być czymś realnym, gdyż
subsystencja
jest
istotą
poddaną
wpływowi aktu istnienia, a więc istotą
realną] – (lat.) szubszitálni; létezni, megvan
subtelna ironia – finom gúny v. irónia
subtelnie – szubtilisan; gyengéden, finoman
6696
subtelnieć [1. stawać się bardziej taktownym i
wrażliwym;
2. nabierać
delikatnych
kształtów; 3. tracić intensywność lub
nasilenie; 4. stawać się bardziej oględnym
i wyszukanym w formie] – finommá
változni v. lenni; finomulni, kifinomulni
subtelnienie – kifinomítás, kicsiszolódás
subtelniś – finomkodó
subtelniuchny, -a, -e; subtelniutki, -a, -ie – finom,
gyengéd, csiszolt
subtelności [szczegóły, drobiazgi, odcienie] –
részletek,
semmiségek,
apróságok,
csekélységek, nüanszok
subtelność – szubtilitás; gyengédség; finomság;
élesség, éleselméjűség; elmésség
subtelny, -a, -e [1. odznaczający się taktem i
wrażliwością; też: świadczący o takich
cechach; 2. odznaczający się delikatnością
budowy i kształtów; 3. mający niewielką
intensywność lub niewielkie nasilenie; 4.
umiejący
dostrzec
drobne
nawet
właściwości, wychwytujący nieznaczne
różnice; 5. wyrażony w oględnej i często
wymyślnej
formie;
6. wymagający
delikatności, dyskrecji i taktu] – (lat.)
szubtilis; gyengéd, törékeny, gyöngéd,
finom; pontos; hajszálfinom, árnyalatnyi;
körmönfont,
agyafúrt
(okoskodás);
bonyolódott, szövevényes (kérdés); éles,
éleselméjű, elmés
subtelny usposobienie – finom természet v.
alkalmazkodás v. beleérzés v. hangulat
subtelny zapach – kellemes v. finom illat
subterraneus (pod ziemią) – (lat.) subterraneus;
föld alatti
subtrakcja – (lat) szubtrakció; (menny) kivonás,
kisebbítés
subtropiczny, -a, -e – (lat+gör) szubtrópikus; a
forró és a mérsékelt égöv közé eső
subtropiczny aquapark z licznymi basenami –
szubtrópikus aquapark sok medencével
subtropiczny klimat – szubtrópusi éghajlat
subtropikalny, -a, -e [zob. podzwrotnikowy:
znajdujący się w pobliżu zwrotnika,
właściwy dla okolic zwrotnika] –
szubtrópusi
suburbia [1. ang. 'jw.; mieszkańcy tych
obszarów; ich obyczaje, styl życia' z l.mn.
od łac. suburbium 'przedmieście'; obszary
położone na krańcach, peryferiach
wielkich miast, podzielone na działki z
domkami
jednorodzinnymi,
których
posiadacze dojeżdżają do pracy w mieście.
2. dzielnica położona na krańcach
wielkiego miasta] – (lat.) suburbium; (hist.)
korai középkorban előváros a vár
védelmében, a vár tövében megtelepedett
-
Wersja 01 01 2017
szolgáló népek, kézművesek, valamint a
keskedeők házaival, a várkapu előtti
piactérrel, mint a szburbium központjával;
(átv.) külváros
subwencja [zob. dotacja] – (lat) szubvenció;
pénzbeli támogatás, pénzsegély; egyes
gazdasági ágak, vállalatok stb. állami
segélye, államsegély; dotáció
subwencja eksportowa – exporttámogatás
subwencja państwa – állami támogatás
subwencjonować [zob. dotować] – (lat.)
szubvencionálni; támogatni, segélyezni;
pénzbeli támogatásban részesíteni; dotálni
subwencjonowanie – szubvencionálás, támogatás
subwencyjny, -a, -e – szubvenciós
subway [wym. sabuej] [w USA - kolej
podziemna; por. metro. amer.ang.
'przejście podziemne, pod ulicą; jw.'; zob.
sub-; way 'droga'] (metro) – (ang.) subway;
föld alatti út; metro
Subwoofer (głośnik niskotonowy) [dodatkowy
głośnik
systemach
stereo
lub
w
wielokanałowych, najczęściej w zestawach
kina domowego, służący do odtwarzania
dźwięków
o
bardzo
małych
częstotliwościach (w granicach 20-250 Hz).
Stosowanie subwoofera podyktowane jest
względami ekonomicznymi (efektywne
odtwarzanie drgań wymaga głośników o
bardzo dużej średnicy membrany i dużych
mocy wzmacniacza) i uzasadnione
właściwościami słuchu (w zakresie bardzo
małych
częstotliwości
słyszenie
kierunkowe
jest
ograniczone).]
–
mélynyomó (subwoofer) [A mélynyomó egy
olyan melyhangszórós doboz, melyet a
szatelliteknek nevezett kis dobozok mellett
állítanak fel. Különösen a hangeffektusokban
gazdag filmeknél és a mély hangokat
használó játékokban nyújt plasztikus
hangzásélményt.]
successio [łac. 'następstwo'] – (lat.) successio;
(wynik)
következmény;
(kolejność)
egymásután, egymásutániság, következés,
sorrend; utódlás, jogutódlás
sucha zaprawa [trening polegający na
wykonywaniu ćwiczeń przygotowujących
do
uprawiania
jakiejś
dyscypliny
sportowej, ale nie w warunkach dla tej
dyscypliny typowych] – száraz edzés
suchar,
sucharek
[1. kromka
specjalnie
wysuszonego pieczywa; 2. pot. o kimś
bardzo chudym] – kétszersült
sucharek lukrowany – cukormázzal bevont
kétszersült
sucharkowy, -a, -e – kétszersült-
sucha
6697
destylacja
[proces
technologiczny
polegający na ogrzewaniu związków
organicznych w wysokiej temperaturze
bez dostępu powietrza w celu rozłożenia
ich na związki prostsze] – száraz
desztilláció
sucha destylacja drzewa – a fa száraz lepárolása
suchawo – kissé zárazon
suchawy, -a, -e – kissé száraz
suche – (włosy) száraz
suchedni, -ia, -ie – háromnapos negyedévi böjt;
(átv.) negyedév
suchej nitki na kim nie zostawić – leszedik róla a
keresztvizet is
sucho, suchutko, suchuteńko, suchusieńko –
szárazon; (átv.) szárazon, ridegen, hűvösen;
bűntetlenül szárazon
sucho jest na dworze – száraz idő van, száraz az
idő
suchoryt (druk wklęsły) [1. technika graficzna
polegająca na wyryciu rysunku igłą
stalową
na
płycie
miedzianej
i
pozostawieniu wiórków na brzegach
wyżłobień, następnie na powleczeniu
rysunku farbą i odbiciu go na papierze;
2. odbitka wykonana tą techniką; 3.
technika ryta, nazywana inaczej suchą
igłą, która polega na żłobieniu igłą
metalowej powierzchni] – grafikai eljárás;
(nyomd) mélynyomás; rézkarc, rézmetszet
suchorytniczy, -a, -e – mélynyomásos
suchotnik
[1. pot.
człowiek
wychudzony,
zabiedzony; 2. daw. człowiek chory na
gruźlicę; 3. pot.: ktoś zabiedzony, chudy] –
tüdőbajos; tüdővészes; sorvadásos ffi; átv.
nyúzott
suchotnica, suchotniczka [kobieta chora na
suchoty;
gruźliczka]
–
tüdőbajos;
sorvadásos (nő)
suchość – szárazság, száraz időjárás
suchotniczy, -a, -e [1. wychudzony, zabiedzony;
2. nikły, nędzny; 3. daw. właściwy chorym
na gruźlicę] – tüdővészes, sorvadásos
suchotnik
[1. pot.
człowiek
wychudzony,
zabiedzony; 2. daw. człowiek chory na
gruźlicę]; suchotnica, suchotniczka –
tüdőbeteg, tüdőbajos, tüdővészes (ffi/nő)
suchoty [daw. gruźlica płuc] – tüdővész, tüdőbaj;
sorvadás
suchoty gardłane; suchoty gardła – gégesorvadás,
gégegümőkór
suchutki, suchuteńki, suchusieńki, -a, -ie
[zdrobnienie od: suchy] – száraz
suchutko – szárazon
suchy, -a, -e [1. pozbawiony wilgoci, wody;
2. odznaczający się niewielką ilością lub
-
Wersja 01 01 2017
brakiem opadów; 3. o skórze, włosach:
mający mało naturalnych substancji
nawilżających lub natłuszczających; 4. o
pieczywie: czerstwy; 5. o kanapce: niczym
nieposmarowany; 6. bardzo chudy; 7. o
faktach, danych lub czyjejś wypowiedzi:
zawierający tylko informacje, pozbawiony
komentarza; 8. o głosie, minie itp.:
pozbawiony emocji, często wyrażający
niechęć; 9. o dźwięku: taki, jaki wydają
łamiące się twarde przedmioty] – száraz,
aszalt; szikár, szikkadt; (átv.) száraz,
unalmas, érzéketlen, száraz, rideg, nyers;
száraz, szikár, sovány
sucha burza – száraz v. eső nélküli vihar
sucha cera – száraz arcbőr
sucha
destylacja
[proces
technologiczny
polegający na ogrzewaniu związków
organicznych w wysokiej temperaturze
bez dostępu powietrza w celu rozłożenia
ich na związki prostsze] – száraz
desztilláció
sucha igła [zob. suchoryt w zn. 1.] - (nyomd)
mélynyomás
sucha odpowiedź – rideg felelet
sucha sterylizacja [wyjaławianie materiałów
opatrunkowych w autoklawie] – száraz
sterilizáció
sucha szczapa – sovány keszeg, csont és bőr ember
sucha zaprawa [trening polegający na
wykonywaniu ćwiczeń przygotowujących
do
uprawiania
jakiejś
dyscypliny
sportowej, ale nie w warunkach dla tej
dyscypliny typowych] – (sp.) szárazedzés
suchatelnica [konfesjonał] [Teatr Śląski im
Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] –
gyóntatószék
suche drzewo – száraz fa
suche kończyny – száraz v. csontos végtagok
suche pieczywo – száraz sütemény
suche powietrze – száraz levegő
suche salami – turistaszalámi
suchej nitki na kim nie zostawić – (átv.) leszedi
vkiről a keresztvizet
suchomelszczyzna
suchomelszczyzna [tak nazywano czynsze
płacone przez młynarzy z wiatraków i
deptaków, t. j. młynów poruszanych:
wiatrem, końmi lub wołami] – (daw) a
molnárok által a taposómalmok és
szélmalmok (széllel, lóval v. ökörrel hajtott
malmok) után fizetett bér
6698
Suchot, Sukkot (szałasy) [1. Pierwsze miejsce
postoju Izraelitów po opuszczeniu Egiptu
(Rameses). 2. Miasto w Kanaan, na
wschód od Jordanu, dane pokoleniu Gad.
Tam ongiś Jakub zbudował sobie szałasy
dla swoich stad. Starsi tego miasta zostali
ukarani przez Giedeona za odmówienie
mu
pomocy w walce przeciwko
Madianitom. 3. Rdz 33,17 „A Jakób obrócił
się do Suchot, i zbudował sobie dom, i dla
stad swoich poczynił obory, a dla tego
nazwał imię miejsca onego Suchot.”] –
Szukkóth [1. (1 Móz 33,17) „Jákób pedig
méne Szukkóthba és építe magának házat,
barmainak pedig hajlékokat csinála, s azért
nevezé a hely nevét Szukkóthnak.”; 2.
(Józsué Könyve 13,27.) „A völgyben pedig
Béth-Harám, Béth-Nimra, Szukkóth és
Czáfon, Szíhonnak, Hesbon királyának
maradék országa, a Jordán és melléke, a
Kinnereth tenger széléig a Jordánon túl
napkelet felé.”]
suchoty [daw. gruźlica płuc] – tuberkolózis;
tüdőbaj, tüdővész
suchy dok [basen zaopatrzony w wodoszczelne
wrota, do którego wprowadza się statek,
aby po wypompowaniu wody móc
przystąpić do pracy przy naprawie lub
konserwacji statku] – szárazdokk
suchy głos – száraz hang
suchy jak pieprz – nagyon száraz; száraz, mint a
por; porszáraz, csontszáraz
suchy kaszel – [kaszel bez flegmy] – száraz
köhögés
suchy klimat – száraz éghajlat
suchy lód [dwutlenek węgla w stanie stałym,
używany w transporcie chłodniczym] –
szárazjég
suchy marzec, mokry maj, będzie żyto jako gaj –
(közm.) (száraz március, nedves május,
bőven lesz rozs) márciusi por aranyat ér
Suchy Marzec, mokry Kwiecień, mokry Maj,
będzie żyto, jako gaj – (közm.) száraz
május, nedves május, remek lesz a
búzamájusi eső aranyat ér
Suchy Młyn [osada w Polsce położona w
województwie lubuskim, w powiecie
krośnieńskim, w gminie Dąbie] – Suchy
Młyn (Szárazmalom) (lengyel falu)
-
Wersja 01 01 2017
suchy
ogród [zob. zielnik w zn. 1.] –
növénygyűjtemény
suchy prowiant [porcje jedzenia gotowe do
spożycia bez przyrządzania i gotowania]–
hideg élelem
suchy styl – száraz stílus
suchy śnieg [śnieg sypki, nietający] – porhó
suchy ton – száraz hang v. tónus
suczka,
suczysko
[określenie
pozytywne
wskazujące na kobietę o mocnym
charakterze, która lubi się droczyć ale ma
swoje racje i szacunek] – (áll.) szuka;
nősténykutya; (átv.) temperamentumos v.
határozott nő
Sudan [największe państwo afrykańskie,
położone w północno-wschodniej Afryce
nad Morzem Czerwonym] – Szudán
[Afrika legnagyobb területű országa a
kontinens északkeleti részén. Észak-déli
kiterjedése több mint 2000 km.]
sudanny, sudamny [(u Zygmunta Glogera)
nadobny, cudny, udatny (W „Monitorze” z
r. 1776)] – csinos, szép; gyönyörű,
gyönyörűséges; elbűvölő, csodás, csodás,
csodálatos, nagyszerű, pompás, csodaszép
Sudety [(cz. Sudety = Sudetská subprovincie =
Krkonošsko-jesenická subprovincie, niem.
Sudeten) – łańcuch górski na obszarze
południowo-zachodniej
Polski
i
północnych Czech, stosunkowo niewielki
skrawek znajduje się w Niemczech;
najwyższy szczyt Śnieżka, 1602 m n. p. m.;
są najwyższą częścią Masywu Czeskiego
oraz najwyższymi górami Czech.] –
(földr.) Szudéták [Szudéták (németül
Sudeten, csehül és lengyelül Sudety) egy
közép-európai
hegységlánc,
amely
Németország déli részétől, Lengyelország
dél-nyugati és Csehország északi részén
magasodik. Legmagasabb pontja az 1602
méteres (csehül) Sněžka (lengyelül Śnieżka),
amely a (csehül) Krkonoše (lengyelül
Karkonosze) hegységben található a csehlengyel határon.]
suffix {rzecz.} (też: extension); przyrostek {m.},
sufiks {m.} [jęz.] – (ang.) suffix - (szó-)
végződés, 'kiterjesztés' [1. a file-ok típusát
jelölő kiterjesztés (pl. ".zip", ".htm"); más
értelemben: egyes adatbázisoknál az
adatmezők nevének rövidítése, mely
utótagként a keresőkérdéshez illeszthető (pl.
Dialognál a "/ti" beírása a címre szűkíti a
keresett szó előfordulását); 2. kódolt
állományok típusát egy végződéssel jelölő
rendszer; DOS és más régebbi operációs
rendszerek
egy
pont-tal
elválasztott
hárombetűs (pl. .txt); UNIX, Windows-95 és
6699
a többi új rendszer több betűs kiterjesztést is
megenged (pl. .html)]
Sukkot (‫ )סוכות‬Święto Szałasów (Namiotów),
zwane też Kuczki [żydowskie święto
rozpoczynające się pięć dni po święcie
Jom Kippur, a dwa tygodnie po
rozpoczęciu roku. Święto należy do świąt
radosnych i upamiętnia mieszkanie w
szałasach
i
namiotach
(sukka,
szałas/namiot, kuczka w hebr. - ‫ עאָּת‬Suka)
podczas wyjścia z Egiptu i wędrówki do
Kanaanu.] – Szukkót (héberül ‫סֹוּכֻת‬
(pontozatlanul ‫ סוכות‬is) (lomb)sátrak,
askenáz
kiejtéssel
Szuk(k)ajsz),
az
úgynevezett Sátrak ünnepe, másként: Hag
hasszukkót. [A szukkót hét napon át tart,
zárásaként a nyolcadik napon a Smíni aceret,
vagyis az őszi záróünnep követi. Több vidám
vallási szertartás, sok ének és tánc kíséri az
örömünnepet. Az ünnep lényege, hogy
kifejezze az Isten gondviselésében való
bizakodást és hitet. Ahogyan a Mindenható a
pusztában gondoskodott népéről, úgy ezután
is fog.]
Sukkub (śrdw.-łac. succubus, od łac. succuba "nałożnica", od succubare - "leżeć pod") [w
demonologii sukkubami nazywa się
demony przybierające postać nieziemsko
pięknych kobiet (często obdarzonych
również atrybutami charakterystycznymi
dla demonów, np. rogami albo kopytami),
nawiedzające mężczyzn we śnie i kuszące
ich współżyciem seksualnym (zespół
"demona
nocy").
Niektóre
źródła
ezoteryczne mówią jakoby sukkuby mogły
być demonami płci męskiej jedynie
przybierającymi postać żeńską, bądź też
hermafrodytami - Wiele źródeł podaje, że
motywacją sukkubów jest wyssanie
energii życiowej. Kilka źródeł podaje
również, że kuszenia najczęściej zdarzały
się wśród mnichów zakonnych, którzy,
jak wiadomo, nie mogą mieć żadnych
kontaktów seksualnych. Tak więc mnich
to najłatwiejszy cel. - Wg Malleus
Maleficarum ("Młot na czarownice")
sukkuby
zbierały
od
skuszonych
mężczyzn nasienie, którego potem inkuby
używały do zapładniania kobiet. Dzieci
spłodzone w ten sposób miały być
szczególnie podatne na wpływ Szatana. Od XVI w. umieszczona przed gospodą
rzeźba
przedstawiająca
sukkuba
oznaczała, że karczma prowadzi również
dom publiczny. Demonologia twierdzi, iż
królową
sukkubów
była
pierwsza
hipotetyczna żona Adama, Lilith która po
odejściu od niego stała się jedną z siedmiu
żon Lucyfera. Średniowieczne przekazy
-
Wersja 01 01 2017
głoszą, że Lilith obiecała nie nasyłać
sukkubów na ludzi którzy posiadają
amulet na którym wypisane były imiona
trzech aniołów cnót czystości. Ezoteryczne
pisma twierdzą, że sukkuby oprócz
wysysania energii życiowej i kuszenia
mężczyzn
współżyciem
seksualnym
starają się także przejąć duszę ofiary
poprzez stopniową pogłębiającą się w niej
demoralizację na tle seksualnym. Ludzie,
którzy mówią, że stali się ofiarami ataków
sukkubów podają, że oprócz kontaktu
fizycznego te demony w postaci pięknych
kobiet potrafiły ukazywać się w ich snach.
- Syn sukkuba i mężczyzny to kambion.] –
succubus (női boszorkány) [1. a malefica
(nőnem), ritkábban maleficus (hímnem) –
jelentése
„rontó”,
„ártó”,
ez
a
tulajdonképpeni női boszorkány, illetve férfi
boszorkánymester, vagyis a "succubus" és az
"incubus". 2. INCUBUS és SUCCUBUS:
Kísértő démonok, amelyek az embereket –
középkori babona szerint – álmaikban
látogatják meg és szexuális vétkezésre
csábítják őket.]
Sulinet Digitális Tudásbázis (skrót: SDT) [ang.
Hungarian Schoolnet] (baza wiedzy:
www.sulinet.hu)
–
Sulinet
Digitális
Tudásbázis (rövidítve: SDT) [a magyar
oktatási
rendszer
szereplői
számára
ingyenesen
használható
tartalomkezelő
keretrendszer (LCMS - learning content
management system), melynek célja a benne
levő nagy mennyiségű, közoktatási- és
szakképzési tananyag tartalom tárolása,
kezelése és publikációja a felhasználók felé.]
6700
surdut
(niem
Gehrock)
[przedłużana
dwurzędowa marynarka. Strój wizytowy
zapoczątkowany w XIX wieku, a obecnie
popularny wśród panów młodych w dniu
zaślubin. Uznawany za nieco mniej
elegancki niż frak.] – (ném. gehrock)
gerokk; hosszabb kabát, felöltő; szalonkabát
[1. Fekete férfikabát a XVIII-XIX.
században, kizárólag délelőtti viselet; 2.
Hosszú,
szűk
kabát
revers-gallérral,
szárnyrésszel és egyenes aljaszéllel, hátul
gyakran keresztpánttal. Eredetileg ünnepnapi
férfi „zakó” (rok) volt a XIX. század végén.
3.
Gérok
(gehrock):
Comb
aljáig
meghosszabbított blézer. Korábban a férfiak
kedvelt viselete volt, de ma már a nők
körében is népszerű.]
surdut (niem Gehrock)
Johann Strauss (ifj.)
surfing {rzecz.}; surfowanie {n.}, żeglowanie
{n.} [komp.] [zł.] – (ang.) surfing (Websurfing) - böngészés, lapozás, portyázás a
Világhálón [1. különösebb cél nélküli
böngészés, "szörfözés" a Weben, a
hiperlinkeket követve; 2. a Világhálón
található információ felderítése és lehívása
böngészőprogramokkal
történik;
a
legnépszerübb böngészők az Internet
Explorer, a Netscape Navigator, és az Opera
ingyen beszerezhető közprogramok]
sueski, -a, -ie – szuezi
Suez (As Suways) [to miasto portowe w Egipcie,
leżące nad Zatoką Sueską, blisko wylotu
Kanału Sueskiego kompletnie zniszczone
po drugiej wojnie izraelsko-arabskiej w
1967 roku, przebudowano je po
-
Wersja 01 01 2017
ponownym otwarciu kanału, w 1975
roku.] – Szuez (egyiptomi kikötőváros)
sufficient (język angielski; łac. sufficiens,
sufficio) [wystarczający, dostateczny,
wystarczalny] – (lat) szufficiens; elegendő,
elégséges
sufi [muzułmański mistyk i asceta, wyznawca
sufizmu] – (ar.) szufi; muzulmán aszkéta, a
világtól való elfordulást hirdető szerzetes
suficki, -a, -ie [rel. związany z sufizmem] – szufisuficzny, -a, -e [kierunek suficzny] – szufi
irányzat
sufiks [1. łac. suffixus p.p.od suffigere
'przymocować
(od
spodu)';
gram.
przyrostek; 2. przyrostek, morfem –
cząstka wyrazu występująca po rdzeniu] –
(lat) szuffixum; (nyelvt) a szótőhöz járuló,
utána álló, módosító végződés; képző, rag
sufit [1. powierzchnia zamykająca pomieszczenie
od góry; 2. dolna, widoczna z
pomieszczenia część stropu, wyprawiona
najczęściej tynkiem lub pokryta innego
rodzaju wykończeniem.] – mennyezet,
plafon; (ol) soffita, szuffita (mennyezet,
padlás); (szính) a színpadi zsinórpadlásról
lelógó festett díszletdarabok [felső takarás,
sötét v. festett kárpit, melyet a színpadnyílás
szélességében a zsinórpadlásról lógatnak be
a színpadtérbe egy v. egymás mögötti több
hídról a játéktér felső részének optikai
lezárását
biztosítandó];
színpadi
világítótestek, cső alakú színpadi lámpák [a
színpadi felsővilágítás technikai rendszere. A
zsinórpadlás
szélességében
a
színpadnyílással párhuzamosan végigfutó
hidak elnevezése, melyek a világítótestek
rögzítésére és mozgatására szolgálnak.]
sufit kasetowy – kazettás mennyezet
sufit płaski – síkmennyezet
sufit podwieszany [sufit o lekkiej konstrukcji,
umieszczony poniżej stropu, aby utworzyć
np. specjalną przestrzeń (tzw. przestrzeń
technologiczna)
na
instalacje]
–
álmennyezet
sufit podwieszany z płyt gipsowo-kartonowych –
álmennyezet gipszkarton lapokból
sufit zacieka – beázik a mennyezet
sufitowy, -a, -e – mennyezetes, mennyezeti
sufizm [arab. sūfīj '(odziany w strój) z wełny' od
sūf 'wełna'; od (?) wełnianego ubioru
ascetów; kierunek ascetyczno-mistyczny w
islamie, powstały w VIII w. i rozwinięty
(zwł. w Persji) w rozbudowany system,
którego celem jest złączenie się z bóstwem
przez ekstazę i kontemplację; por.
derwisz] – (ar. szufi: gyapot) az iszlám hívei
közt jelentkező aszketikus törekvések
6701
(tanainak vallója a szufi: a gyapotruhába
öltöző arab)
sufler [1. fr. souffleur 'dmuchacz; sufler' i
(omelette) soufflé (omlet) dęty, wydymany;
suflet'
od
souffler
'dmuchać;
podpowiadać' z łac. sufflare 'nadymać';
teatr., TV osoba podpowiadająca aktorom
tekst roli na próbach i spektaklach; 2.
osoba odpowiadająca za koordynację i
zgodność
z
planem
przebiegu
przedstawienia,
w
szczególności
podpowiadająca aktorowi zza kurtyny lub
ze specjalnego miejsca na scenie w
sytuacji, gdy aktor zapomni tekstu
podczas
inscenizacji;
3.
osoba
podpowiadająca aktorom tekst roli
podczas przedstawienia] – (színm) súgó
(ffi)
suflerka [osoba płci żeńskiej, podpowiadająca
aktorom
tekst
roli
w
czasie
przedstawienia] – (színm) súgó (nő);
(színházi) súgás (foglalkozás)
suflerować, suflować [pełnić obowiązki suflera] –
(színm) súgni
suflerowanie – (színm) súgás
suflerski, -a, -ie – súgósuflerstwo – (színm) súgás
suflet [lekka potrawa zapiekana z piany białek, z
cukru i in. dodatków] – (fr) szufflé, soufflé,
felfújt (könnyű tésztaféle)
suflet z jabłek – almafelfújt
suflet z ryżu – rizsfelfújt
suflować [przest. podpowiadać, podszeptywać] –
(színm) súgni
suffragium [łac. 'głos (wyborczy); pomoc;
modlitwa'] – (lat.) suffragium; (dawno) a
régi rómaiaknál: szavazat
sufragan [biskup ordynariusz diecezji, będącej
częścią metropolii; biskup pomocnik
ordynariusza
diecezji]
–
(egyh.)
suffragenus;
segédpüspök,
püspöki
koadjutor; címzetes püspök
Sufrażystka (łac. suffragium = głos wyborczy)
[określenie zwolenniczki lub działaczki
ruchu sufrażystek w Wielkiej Brytanii i
Stanach Zjednoczonych, zwłaszcza przed I
wojną światową] – (fr-ang) suffragette,
szüfrazsett;
politikai
egyenjogúságért,
elsősorban választójogért harcoló nő (főleg
Angliában a XIX-XX. század fordulóján)
sugerować [poddawać, podsuwać komuś myśl,
pomysł, ideę; proponować oględnie jako
rzecz właściwą, stosowaną; dawać pod
rozwagę;
przedstawiać
jako
przypuszczenie] – (lat) szuggerálni;
sugallani, sugalmazni, befolyásolni; erős
-
Wersja 01 01 2017
akaratát vkire ráviszi; vmire késztetni,
ihletni; elhitetni
sugerować co komu – sugallani vmit vkinek
sugestia
[łac.
suggestio
'podszeptywanie;
przekonywanie' z suggestus p.p. od
suggerere
'podkładać;
podsuwać;
dostarczać';psych. wywieranie wpływu na
zachowanie się i myśli człowieka za
pomocą hipnozy a. (pot.) siłą przekonania
lub autorytetu; por. inspiracja] – (lat)
szuggesztió; sugalmazás, sugallat, sugallás;
befolyásolás, ösztönzés; vki akaratának egy
más egyénre való teljes rákényszerítése; lelki
befolyás
sugestia pohipnotyczna – poszthipnotikus
szuggesztió [posthypnotic suggestion] [A
hipnotizált személynek adott szuggesztió,
hogy a hipnózis után egy előírt módon
(általában egy jelre) cselekedjen. E
cselekedetet a hipnotizált személyek
általában úgy hajtják végre, hogy nincsenek
tudatában, hogy miért cselekszenek.]
sugestionować – sugalmazni, lelkileg befolyásolni
sugestionowanie – sugallás, sugalmazás, javaslás,
ajánlás
sugestywnie – (lat.) szuggesztíven; sugallóan,
ösztöntően;
sugestywność – (lat.) szuggesztívitás; szuggesztív
képesség, szuggesztív jelleg
sugestywny, -a, -e [1. wywierający silny wpływ
na myśli i wyobraźnię; przekonywający,
zniewalający prawdą przeżycia art. (o
dziele sztuki); 2. wywierający silny wpływ
na czyjeś myśli i wyobraźnię] – (lat.)
szuggesztív; sugalló, ösztöntő; szuggesztión
alapuló, arra irányuló; (átv.) ellenállahatatlan
hatású, elhitető erejű, sugalmazó, sejtető,
vmire utaló; (ir) érzékletes, szemléletes
Suhak, sajga (Saiga tatarica) [ssak z rodziny
krętorogich. Pierwsze ślady suhaka
pochodzą ze środkowego plejstocenu] –
szajga v. tatárantilop (Saiga tatarica) [az
emlősök
(Mammalia)
osztályának
a
párosujjú patások (Artiodactyla) rendjéhez,
ezen belül a tülkösszarvúak (Bovidae)
családjához tartozó faj]
6702
sui generis [łac., swego rodzaju; w swoim
(własnym) rodzaju; swoisty, osobliwy] –
(lat.) sui generis; igazi, valódi; sajátos
természetű, sajátságos, egyedi
suita [1. utwór muzyczny złożony z kilku
kontrastujących ze sobą części o
charakterze tanecznym; 2. suite 'świta;
szereg; następstwo; porządek; jw.' od
suivre 'następować po czym' z łac. seequi;
instrumentalny utwór muz. złożony z
kilku
samodzielnych
tańców,
kontrastujących ze sobą pod względem
charakteru, tempa i rytmu (rozkwit w
XVII i XVIII w., Bach, Händel)] – (fr.)
suite, sor, kíséret; (dawno) magas rangú
személyiség kísérete; (zene) szvit; a XVII.
sz.-ban
kialakult
stilizált
táncok,
jellemdarabok egymásutánja; többtételes
zenemű elnevezése, amelyben csak a közös
tárgy köti össze az egyes darabokat
suita taneczna – táncszvit
suka [1. samica psa; 2. samica ssaków
drapieżnych spokrewnionych z psem;
3. pot. samochód do przewożenia więźniów
lub aresztowanych; 4. wulg. kobieta źle
prowadząca się; 5. kobieta uciążliwa,
nieprzychylna, kłótliwa, hałaśliwa. Brak
możliwości komunikacji ze względu na jej
wysokie EGO które powoduje iż każde
zwrócenie uwagi traktowane jest jak
bezpośredni atak na jej osobę] – (samica
psa i niektórych innych ssaków drapieżnych)
szuka, nősténykutya; (samochód policyjny;
najczęściej opancerzony) rabszállító kocsi;
(vulg.)
(kobieta
lekkich
obyczajów)
rosszéletű v. erkölcstelen nő
suka jest gotowa do krycia a. pokrycia – a szuka
párzásra készen áll
sukces [łac. successus 'postęp; tok; sukces,
powodzenie'
1. osiągnięcie,
wyczyn,
powodzenie; 2. pomyślny wynik jakiegoś
przedsięwzięcia, osiągnięcie zamierzonego
celu; 3. zdobycie sławy, majątku, wysokiej
pozycji itp.; 4. osiągnięcie, wyczyn,
powodzenie] – siker, eredmény
sukces filmowy – filmsiker
sukces kasowy – kasszasiker
sukces wyborczy – választási siker
sukcesik – kis siker, sikerecske
sukcesja [łac. successio 'następstwo'; przest.
następstwo prawne, wstąpienie w ogół
uprawnień; dziedziczenie, dziedzictwo,
scheda, spadek — 1. spadek po kimś; też:
dzieła lub dobra kulturowe pozostałe po
przodkach; 2. dziedziczenie praw do
tronu; 3. przejęcie po kimś wysokiego
stanowiska]
–
(lat.)
szukcesszió;
-
Wersja 01 01 2017
következés, utódlás, örökösödés, öröklés;
örökség
sukcesja apostolska [1. w katolicyzmie,
prawosławiu: przekonanie o tym, że
biskupi są następcami apostołów; 2.
Sukcesja apostolska – w katolicyzmie,
prawosławiu, anglikanizmie i niektórych
kościołach
protestanckich
tradycji
luterańskiej:
legitymizacja
władzy
biskupiej poprzez przekazywanie jej w
hierarchii kościelnej od apostołów na
mocy
nieprzerwanej
linii
święceń
biskupich.] – pápai v. püspöki szék utódlása;
apostoli szukcesszió [az apostoli hagyomány
töretlensége; kézrátétel formájában]
sukcesja ekologiczna [proces kolejnych zmian,
jakim podlega biocenoza] – ökológiai
szukcesszió
sukcesyjny, -a, -e – szukccessziós; örökösödési
sukcesor [1. łac. successor 'następca'; przest.
spadkobierca,
dziedzic;
2. «czyjś
spadkobierca; 3. następca tronu lub czyjś
następca na jakimś ważnym stanowisku;
4. osoba
rozwijająca
myśli,
idee
poprzednika];
sukcesorka
–
(lat)
szukcesszor; utód, követő, örökös (ffi/nő)
sukcesorski, -a, -ie – utód-, örökössukcesyjne wojny [których powodem a.
pretekstem były spory o następstwo tronu
i pretensje o dziedziczne posiadłości
(hiszp. 1701-14; polska 1733-38; austr.
1741-48) – örökösödési háborúk
sukcesyjnie – (lat.) szukcesszíve; egymásután,
fokozatosan
sukcesyjność – egymásutániság, öröklés, utódlás
sukcesyjność tronu – trónutódlás
sukcesyjny, -a, -e – öröklési, örökösödési
sukcesywnie – fokonként, fokozatosan, szukcesszív
módon, szukcesszíve
sukcesywny, -a, -e [śrdw.łac. successivus
'kolejny', łac. successio 'następstwo',
successor 'następca' i successus 'postęp;
tok; sukces, powodzenie' (z p.p.) od
succedere 'następować; powieść się';
następujący po sobie kolejno, stopniowo] –
(lat) sukcesszív; egymásutáni, egymásra
következő, fokozatos; sikeres
sukienczyna [pot. biednie wyglądająca sukienka]
– ócska női ruha
sukieneczka – ruhácska, leányruhácska
sukieneczka w kolorze czarno bialym – feketefehér színű ruhácska
-
Wersja 01 01 2017
- utóbbiakat különböző hosszúságban takarja. A nők ruhatárának elmaradhatatlan
darabja. Lehet egy- vagy kétrészes,
jellemzően
szoknyából
és
galléros
felsőrészből áll, bár a gallér esetleg el is
maradhat. Lehet ujjas vagy ujjatlan.
Többnyire
béleletlen.
Anyaga,
vonalvezetése, kidolgozása a mindenkori
divat hatása alatt áll. Sokféle változata van,
például: empire stílusú ruha, koktélruha,
ingruha, kismamaruha, princesz vonalú ruha,
társasági ruha, esküvői ruha, táncruha,
estélyi ruha, uszályos ruha stb.]
6703
sukieneczka w kolorze czarno bialym
sukienka [1. wierzchni, jednoczęściowy strój
kobiecy; 2. pot. habit lub sutanna] – ruha,
női ruha; (átv.) habitus; öltöny, reverenda,
csuha
sukienka bezrękawnik – ujjatlan ruha
sukienka ciążowa – kismama- v. terhesruha
czarna mini sukienka z Francji
sukienka [1. damska odzież z rękawami, która
zakrywa tułów i górne części dolnych
kończyn. Sukienka tworzy podstawowy
strój damski. Może składać się z jednego
lub więcej kawałków i jest zwykle
tworzona przez spódnicę i koszulę z
rękawami bez kołnierza; może być
również bez rękawów i bez kołnierza. S.
jest zwykle nieliniowa i przybiera wiele
kształtów, które zależą od trendów w
modzie.
Rozróżniamy
królewską,
koktajlową, koszulową, ciążowa, princess
d.,
formalna,
ślubna,
do
tańca,
wieczorowa i z trenem; 2. rodzaj ubioru
kobiecego wierzchniego, okrywającego
tułów i nogi (całkowicie lub częściowo) z
dolną częścią w kształcie spódnicy. Istnieje
wiele typów sukienek w zależności od
kroju dekoltu, formy, długości, a nawet
koloru
(np.
„mała
czarna”)
i
przeznaczenia.] – ruha [A női ruha általános
megnevezése, amely a felsőtestet és a lábakat
sukienka do chrztu – keresztelőruha
sukienka dobrze leży – jól áll a ruha
sukienka dwuczęściowa – kétrészes ruha
sukienka etaminowa – etaminruha
sukienka fartuchowa – ujjatlan-, kivágott- v. blúz
fölött viselt ruha
sukienka futerał – szűk ruha
sukienka głęboko wydekoltowana – mélyen
kivágott ruha
sukienka jedwabna – selyemruha
sukienka koktajlowa [rodzaj krótkiej, zwykle
sięgającej kolana sukni wizytowej, dosyć
eleganckiej, choć nie bardzo oficjalnej.
Noszona
na
wszelkiego
rodzaju
bankietach i przyjęciach ale nie balach.
Krój sukienki zależy przede wszystkim od
panującej mody.] – koktélruha v. koktél
ruha
-
Wersja 01 01 2017
sukienka kremowa – krémszínű ruha
sukienka letnia – nyári ruha
sukienka na ramiączkach – vállpántos ruha
6704
sukienka koktajlowa
sukienka koszulowa [prosta, w jednym kawałku,
luźna sukienka o prostym kroju, która
często posiada zapięcie i krótką spódnicę.
Najczęściej
produkowana
z lekkiej
bawełnianej tkaniny.] – egyenes szabású,
gombos ruha; ingruha [Egyenes, laza
szabású, végig vagy derékig gombolt, esetleg
övvel viselt, általában könnyű anyagból
készült, egybeszabott női ruha, viszonylag
rövid szoknyarésszel.]
sukienka na szerokich ramiączkach bez
rękawów – vállpántos szoknya [Egyszerű
női ruhadarab, amely egy szoknyából és egy
ujjak nélküli, a mellekig érő felsőrészből áll ezt vállpántokkal rögzítik. Alatta többnyire
blúzt vagy pulóvert hordanak.]; gallér
nélküli, ujjatlan, széles vállú ruha
sukienka na sylwestra – szilveszteri ruha
sukienka o linii trapezu, sukienka trapezowa –
trapéz vonalú ruha
sukienka obcisła – testhez álló ruha
sukienka płaszczowa – kabátruha
sukienka przewiewna – szellősruha
sukienka rozlazła się na łokciach – a ruha
foszladozik a könyökén
sukienka się zadarła – a szoknya felhúzódott
suknia do tańca [przewiewna, o młodym
wyglądzie sukienka z jedwabiu lub innej
lekkiej tkaniny; jej spódnica zwykle sięga
poniżej kolan, ale może być też długa.
Mniej ozdobna niż suknia koktajlowa.] –
táncruha [Fiatal nők táncos összejövetelen
viselt ruhája. Selyem típusú szövetből, vagy
más könnyű anyagból készül. A szoknya
többnyire térd alá ér, de lehet hosszú is.
Kevésbé fényűző, mint a koktélruha.]
6705
-
Wersja 01 01 2017
sukienka zadarła się do góry – a szoknya
felhúzódott
sukienka w goszki – babos v. pettyes (mintájú)
ruha; babos szoknya
sukienka wełniana – gyapjúruha
sukienka wieczorowa – estélyi ruha
suknia
wyjściowa
[damska
suknia
zaprojektowana na specjalne okazje, jest
wytwarzana z materiałów o wysokiej
jakości. Wybór cięcia, materiału i ozdoby
jest przystosowany do potrzeb figury oraz
wieku osoby a także okazji, na której
będzie noszona. S. może być strojem
dziennym lub strojem wieczorowym.] –
társasági ruha [Nők társasági események
alkalmával viselt ruhája. Kiváló minőségű
anyagból, igényes kidolgozással készül.
Anyaga, szabása, díszítettsége viselőjének
alkatához, korához, valamint az alkalomhoz
illeszkedik. Megkülönböztetünk nappal és
estélyeken viselt társasági ruházatot.]
suknia ślubna [odzież przeznaczona na specjalne
wydarzenie; zwykle wytworzona z
najdroższych i atrakcyjnych tkanin w
białym i jasnym kolorze. Sięga do ziemi, a
jej tylna część jest przedłużona w tren.
Długość niektórych s.ś. sięga poniżej
kolan.] – esküvői ruha [A menyasszony
ruhája az esküvőn; jellemzően különleges,
nagyon drága, fehér vagy halvány színű
kelméből készül,
gazdagon díszítve.
Többnyire földig ér, hátul uszállyal, de
készítik rövidebb, csak térd alá érő kivitelben
is.]
suknia wyjściowa
sukienka wizytowa [modne, nieformalne
damskie i męskie ubranie na przyjęcie,
które różni się od codziennego stroju
bardziej ozdobną tkaniną i kształtem.
Noszone zamiast wieczorowej sukni lub
garnituru. Ten styl stroju oraz jego kolor
jest dopasowany do wymogów mody.] –
alkalmi ruha; party stílus [Divatos, nem
formális öltözék nőknek és fériaknak, amely
azonban abban különbözik a hétköznapi
viselettől, hogy anyaga és formája
ünnepélyesebb. Társasági összejöveteleken
estélyi ruha ill. ünnepi öltöny helyett viselik.
Kivitele, színösszeállítása
divathoz igazodik.]
6706
-
az
aktuális
sukienka wycięta – mélyen kivágott ruha
sukienka z dzianiny – kötött ruha
sukienka z dżerseju – jerseyruha
sukienka z kretonu, sukienka kretonowa –
kretonruha, kartonruha
sukienka z obniżon talią – hosszított derekú ruha
sukienka z typu T-shirt – pólóruha
sukienka z tyłu zapinana – hátulgombolós ruha
sukienka z dekoltem wydekoltowany – mélyen
kivágott ruha
sukienka zabrudzona – piszkos női ruha
sukienka zapinana jest z tyłu na zamek
błyskawiczny – kapcsos, hátul cippzáros
ruha
sukienko – posztócska, szövetecske
Sukiennice – (a hajdani posztókereskedők oszlopos
csarnoka Krakkóban)
Sukiennice [handlowy budynek, w którym
znajdowały się kramy (lub kramy i
składy) najczęściej z suknem (stąd nazwa).
Zazwyczaj umieszczano je na środku
rynku w europejskich miastach, które
leżały
na
szlakach
handlowych.
Wznoszono je od średniowiecza do XVII
wieku.] – posztócsarnok
Sukiennice w Krakowie [zabytkowy budynek
sukiennic znajdujący się na środku Rynku
Głównego w Krakowie] – Posztócsarnok
(Sukiennice)
[Krakkó
egyik
legjellegzetesebb épülete, Krakkó főterén
található]
sukiennictwo [rzemiosło zajmujące się wyrobem
sukien. Osoba wykonująca zawód to
sukiennik.
Obiektem,
w
którym
sprzedawano sukna, były sukiennice.] –
posztókészítés, posztógyártás
sukienniczy, -a, -e – posztókészítési, posztókészítő
sukiennik – posztókészítő mester, posztókereskedő
sukienny, -a, -e – posztósukisyn – kutyakölyök; gazember, gézengúz,
hímpellér
suknia
[1. jednoczęściowy
strój
kobiecy,
wkładany zwykle na uroczyste okazje;
Wersja 01 01 2017
2. sierść zwierzyny płowej lub upierzenie
ptaków; 3. daw. ubiór, ubranie; 4. Jedyny
dziś wyłącznie kobiecy strój, jeśli nie
liczyć sutanny. Modyfikowany przez
wieki, mający wiele wersji.] – ruha, nőiruha
Najbardziej
charakterystyczne,
ciągle
powracające rodzaje sukienki to:
o Empire – z czasów panowania Napoleona
Bonaparte. Jasna, zwiewna, wąska, muślinowoprzejrzysta, z podniesioną eksponującą biust
talią, dużym dekoltem i dekoracyjnymi
rękawami – bufki, wolanty; ű
o Kaftan – prosto skrojona, zapięta na guziki na
całej długości;
o Futerał, etui – prosta, podkreślająca figurę,
obcisła, bez kołnierza, o różnych długościach.
W wersji wieczorowej z dekoltem, na
ramiączkach. Modna od 1918 roku, w latach
sześćdziesiątych znana jako sukienka Jackie
Onasis.
o Koktajlowa – wizytowa, o długości najwyżej
do połowy łydki. Od lat pięćdziesiątych stały
składnik damskiej garderoby.
o Luźna – bez talii, wąska w ramionach, o
prostym kroju, znana jako reformowana,
worek, charleston, także – w kształcie dzwonu
lub rozkloszowana o linii trapezu.
o Reformowana – popularna około 1910, fason
pierwszy po rezygnacji z gorsetu, bez wcięcia
w talii, co stanowiło rewolucję estetyczną.
o Stylowa –
elegancka,
o charakterze
wizytowym, adaptująca elementy z ubiorów
historycznych. Zwykle z górą w formie
princeski i szeroką, nawiązującą do krynoliny
spódnicą.
o Szmizjerka. Efekt przenikania, zespolenia
bluzki, spódnicy i koszuli męskiej. Sukienka o
sportowym kroju, najczęściej zapinana na całej
długości, zwykle z paskiem. Symbol
emancypacji kobiet.
suknia à la mode [popularna w latach
trzydziestych XVII wieku we Francji (a w
Polsce aż do lat sześćdziesiątych) suknia
składająca się z dwóch części. Część górna
wzorowana była na modzie męskiej i
skrojona jak współczesny wams, podobnie
też zdobiona pasamonami. Zyskała
uznanie szczególnie wśród mieszczanek,
przede wszystkim ze względu na wygodę.]
– „divat szerinti ruha”
6707
-
Wersja 01 01 2017
Koktajlowa suknia połączona ze złotą koronką
suknia kolorowa – tarka szoknya
suknia kołorowa lila – lila (színű) ruha
suknia letnia – nyáriruha
suknia leży fatalnie – rettenetesen áll a ruha
suknia lilaróż – lilásrózsaszín ruha
suknia ma zapięcie z przodu – a ruha elől
gombolódik v. záródik
suknia
nieokreślonego
koloru
–
meghatározhatatlan színű női ruha
suknia odstawała na plecach – a ruha hátul nem
sumult eléggé a testhez (nem állt jól); a ruha
hátul elállt
suknia powłóczysta – uszályos ruha
Abraham Bosse, Le cordonnier
suknia balowa – báli ruha
suknia do ziemi – földigérő ruha
suknia dobrze leży – a ruha jól áll
suknia domowa – házi v. otthoni ruha
suknia fantazyjna – különleges ruha, fantáziaviselet
suknia fartuchowa – ujjatlan-, kivágott- v. blúz
fölött viselt ruha
suknia flanelowa – flanell szoknya v. ruha
suknia jedwabna – selyemruha
suknia kleszy – papiruha, reverenda
suknia koktajlowa [1. elegancka suknia
wizytowa; 2. jest charakterystyczna dzięki
temu, że sięga do łydek i posiada mały
dekolt i jest z błyszczącej, lekkiej tkaniny.
Ten typ stroju zapoczątkowano po II
Wojnie Światowej, i był bardzo popularny
podczas
wieczorowych,
eleganckich
przyjęć.] – koktélruha [Legfeljebb vádliig
érő társasági ruha, kis dekoltázzsal,
dekoratív, könnyű kelméből készül. A II.
világháború után jött divatba, mint elegáns
délutáni ruha és kisestélyi.]
suknia półzakonny – félig szerzetesi ruha
suknia spięta klamrą – csattal összefogott ruha
suknia ślubna – esküvői v. menyasszonyi ruha
suknia taftowa – taftruha
suknia w pasy – csíkos női ruha
suknia wełniana – gyapjúruha
suknia wieczorowa – estélyi ruha v. toalet
suknia wizytowa – társasági ruha (női)
suknia-worek – zsákruha
suknia z falbaną – fodros szoknya
suknia z jedwabiu – selymruha
suknia z jedwabiu w bogate wzory – gazdag
mintájú selyem nőiruha
suknia z mora – moáréruha
suknia z ogonem – uszályos ruha
suknia z przodu wycinana – elől kivágott ruha
suknia z trenem [długa suknia na wiele
specjalnych okazji; jej tylna część jest
przedłużona za pomocą trenu.] – uszályos
ruha [Különleges alkalmakkor viselt női
öltözék, amit uszály egészít ki.]
-
Wersja 01 01 2017
szarawym, burym lub brązowym. Nosili ja
przede wszystkim chłopi, znana od XVII
wieku.] – (lengyel parasztok hosszú kabátja)
6708
suknia z trenem
suknia z tyłu zapinana – hátulgombolós női ruha
suknia zgnieciona – összegyűrt szoknya
suknia znoszona – viseltes ruha
suknia żałobna – gyászruha (női)
sukniowy, -a, -e – posztósukmana [1. długie męskie okrycie wierzchnie z
sukna lub wełny, dołem rozszerzane,
dawniej powszechnie noszone przez
chłopów; 2. dawne męskie okrycie
wierzchnie z sukna samodziałowego
(prosta tkanina z krosna ręcznego), długie
do kostek lub kolan, rozszerzane poniżej
pasa, z długimi do nadgarstków
rękawami, dopasowane na piersiach.
Rzadko barwiona, zwykle w kolorze
naturalnej jasnej wełny, szarawa lub
bura, brązowa. Sukmana była noszona
przede wszystkim przez chłopów, choć
bogatsi chłopi naśladowali szlachtę i
posiadali proste żupany. 3. rodzaj
męskiego okrycia wierzchniego w formie
długiej do kostek lub kolan u dołu
rozszerzanej
kapoty.
Była
ona
dopasowana na piersiach i posiadała
długie rękawy. Szyta była z samodziału,
zwykle w naturalnych kolorach – białym,
sukmana chłopska – parasztkabát
sukno1 [1. gęsta, gruba tkanina ze zgrzebnej
wełny; 2. kawałek tkaniny, zwykle
wełnianej, używany do froterowania
podłóg; 3. zwarta tkanina wełniana
wytwarzana z różnego rodzaju przędz
(zgrzebnej,
czesankowej),
z
zastosowaniem różnego rodzaju splotów.
Używane jako cięższa tkanina odzieżowa
na okrycia wierzchnie, mundury; 4. Już
Dytmar wspomina, że gdy cesarz Otton, w
r. 1000 przybywszy do Polski, szedł pieszo
i boso do grobu św. Wojciecha, Bolesław
Chrobry kazał od zamku Ostrowa aż do
samego Gniezna usłać drogę suknem
różnobarwnem. 5. tkanina z wełnianej
przędzy zgrzebnej, strzyżona i falowana,
dzięki czemu jej powierzchnia zostaje
spilśniona i splot płócienny tkaniny jest
niemal niewidoczny. Sukno jest materią
bardzo wytrzymałą, ciepłą i użyteczną; ze
względu na powyższe cechy stosowane
jest powszechnie na mundury i płaszcze
dla wojska i służb cywilnych. 6. tkanina o
splocie płóciennym, z nitek luźno
skręconych. Zastosowanie: na mundury,
płaszcze damskie i męskie. 7. tkanina z
czystej wełny; powierzchnia sukna
wskutek folowania pokryta jest meszkiem,
uniemożliwiającym rozróżnienie splotu.
Sukno jest materią świetnie chroniącą od
zimna i wody, użyteczną, ale arystokratom
ze schyłku XVIII wieku wydawało się
mniej elegancką od innych. Sukno było
powszechnie materią cenną, ale raczej
niestrojną i niewykwintną. W Polsce
najpierw było sukno flamandzkie, później
francuskie, angielskie, potem dopiero krajowe] – posztó [Fürtös gyapjú szálából
6709
szőtt és nemezelt textília. Az egy darabban
lenyírt hosszú szálú gyapjút a mosás,
szárítás, tépés előkészítő műveletei után
szálnak megsodorják, majd megszövik.
Akövetkező művelet a ványolás. Célja a
gyapjúszövet
hézagainak
tömítése,
nemezelése, amely forró vízzel és
ütögetéssel történik. A posztó készítői a
csapók, feldolgozói a szűrszabók voltak.];
szövet [a kelmék egyik fajtája, amely két
egymásra merőleges fonalrendszerből: a
hosszanti lánc- ill. a keresztirányú
vetülékfonalakból épül fel. Ennek a két
fonalrendszernek a fonalai szabályos
rendszer szerint alul-felül keresztezik
egymást és a kereszteződési pontokon
fellépő fonalsúrlódás tartja össze a szövetet.
Aszerint, hogy milyen elrendeződésben
helyezkednek el a szövetben azok a
kereszteződési pontok, ahol a láncfonal van
felül, nagyon sokféle jellegzetes mintázatú
szövetszerkezet ismert.]
sukno2 [cienka, miękka wełniana tkanina
z przędzy czesankowej z niewyraźnym
diagonalnym splotem z wykończeniem
tworzącym lekką okrywę materiału. Jeśli
ma lżejszą postać to jest wykorzystywany
na damskie sukienki; cięższe (czasem w
połączeniu z przędzą zgrzebną) jest
wykorzystywany na męskie wizytowe
garnitury i płaszcze. Nazwa pochodzi z
Francuskiego "drap", które oznacza
"odzież".]
–
drapé [Finom,
puha
fésűsgyapjú-szövet
alig
kivehető
sávolykötésű
szerkezettel,
finoman
bolyhozott felülettel. Könnyű változatban női
ruhák, nehezebb változatban (esetenként
fésült és kártolt fonalak kombinálásával
készítve)
férfiöltönyök
és
-kabátok
készítésére szolgál. Az elnevezés a francia
"drap" szóból ered, aminek jelentése: szövet,
posztó.]
sukno
brukselskie
[najdroższa
materia
sprowadzana w XIV wieku do Polski z
Brabancji. Z sukna brukselskiego w
kolorze czarnym szyte były szaty
królewskie Władysława Jagiełły, o czym
wiemy z zachowanych rachunków dworu
królewskiego za lata 1393-1395.] – (hist.)
brüsszeli posztó
sukno nieprzemakalne – vízhatlan posztó v.
szövet v. anyag
sukno żołnierskie – katonaposztó
sukurs [1. daw. w bitwie: posiłki, odsiecz; 2. daw.
pomoc, wsparcie] – (dawno) segély,
támogatás
sul, sulla (wł.) [na; sul tasto lub sulla tastiera oznacza pociąganie smyczkiem po
-
Wersja 01 01 2017
strunach w pobliżu gryfu celem uzyskania
łagodniejszej i bardziej miękkiej barwy;
sul ponticello - przy podstawku - oznacza
pociąganie
smyczkiem
w
pobliżu
podstawka celem uzyskania bardziej
szorstkiej i ostrej barwy; sul G, sul E oznaczenie w nutach instrumentów
smyczkowych, np. skrzypiec, nakazujące
wykonanie danej partii lub pojedynczego
dźwięku na wskazanej strunie] – (ol.) sul;
sulla; fogólaphoz közel (sul tasto); sul
ponticello = 'a húr lábhoz közeli részén
játszani'
sulejaty, sulaty [1. dawniej ciepłe obuwie
pilśniowe albo podbite futrem; 2.
pilśniowe obuwie królów polskich 3.
obuwie pilśniowe. Tłómacz Gwagnina
powiada, że królów przy koronacyi w
sulejaty, w dalmatykę i w pluwjał
złotogłowy ubierają. Chorzy na podagrę,
nie mogąc nosić butów, ubierali się w
sulejaty.] – (daw) nemez cipő
I. Szulejmán
Sulejman I Wspaniały (Soliman) (turecki:
Süleyman; arabski Sulaymān, ur. 6 listopada
1495 r. zm. 6 września 1566) [Sułtan
osmański w latach 1520–1566. Był synem
Selima I Groźnego i Hafsy (Hafizy).
Zwany był również prawodawcą (turecki:
Kanuni, arabski: al-Qānūnī)] - I.
Szulejmán (oszmán törökül:
‫س ل يمان‬
Sulaymān) (Trabzon, 1494. november 6. –
Szigetvár, 1566. szeptember 6.) [az Oszmán
Birodalom uralkodója volt. Édesapja a
szintén
kiváló
vezetői
képességekel
rendelkező I. Szelim, édesanyja pedig Hafsa
Hatun. Európában a Nagy, Dicsőséges
melléknevet kapta, a muszlim világban pedig
az al-Kanuni (=a törvényhozó) melléknevet.]
Sulejman II (15 kwietnia, 1642 – 22 czerwca
1691) (język osmańsko-turecki: ‫ناميلس‬
‫ث ان ى‬Süleymān-i sānī) [sułtan Imperium
Osmańskiego od 1687 do 1691] – II.
Szulejmán (1642. április 15. – 1691) [IV.
Mehmed öccse, az Oszmán Birodalom
szultánja 1687 és 1691 között]
-
Wersja 01 01 2017
bezwładnie. Zobaczyć ją można wraz z
kokoszkami i łyskami, lecz najczęściej
pozostaje ukryta wśród roślinności.] –
amerikai szultántyúk (Porphyrio martinica)
[a madarak osztályának darualakúak
(Gruiformes) rendjébe, a guvatfélék
(Rallidae) családjába tartozó faj]
6710
sulfamidy, sulfonamidy [związki organiczne
(amidy kwasu sulfanilowego) o działaniu
bakteriostatycznym,
stosowane
m.in.
przeciw
bakteryjnym
chorobom
zakaźnym,
cukrzycy,
obrzękom,
nadciśnieniu i skazie moczanowej] –
(lat+gör) szulfonamid; többféle, fertőző
betegségek
ellen
használt
hatékony
gyógyszer gyűjtőneve
sulfat – (vegyt.) szulfát
sulfit – (vegyt.) szulfitok
sulfur [łac. 'siarka'] – (lat.) sulfur, szulfur; kén
Sułtan (tur. 'władca', z arab. sultan = 'panowanie')
[tytuł władcy muzułmańskiego, używany
w wielu krajach muzułmańskich, m.in. w
Turcji osmańskiej do 1922. Państwo
rządzone przez sułtana to sułtanat] – (tör.:
úr) szultán [arab eredetű uralkodói
méltóságnév. Az eredetileg „hatalom”
jelentéssel bíró szót az ezredforuló táján
kezdték uralkodói címként használni török
eredetű dinasztiák, és a 11. században terjedt
el szerte az iszlám világában.]; török császár,
mohamedán uralkodó
sułtanat [1. państwo rządzone przez sułtana;
2. panowanie sułtana] – szultánság
sułtanka [1. jasnożółta rodzynka bez pestek;
2. żona, nałożnica lub krewna sułtana] –
szultána; a szultán felesége, ágyasa v.
nőrokona;
szultánmazsola,
török
világossárga szőlő, mag nélkül
Sułtanka amerykańska (Porphyrio martinicus)
[gatunek ptaka z rodziny chruścieli
(Rallidae). Długość ciała 30–35 cm. U obu
płci głowa, szyja oraz spód ciała
ciemnopurpurowe, przechodzące w kolor
niebieski do brązowozielonego na plecach
i skrzydłach. Pokrywy podogonowe białe.
Dziób czerwony z żółtym końcem i
jasnoniebieską płytką czołową. Nogi żółte
z długimi palcami. Palce może rozkładać
co pomaga w chodzeniu po pływającej
roślinności. Podczas lotu nogi zwisają
sułtański, -a, -ie – szultáni, szultán
sułtaństwo – szultánság
sum [drapieżna ryba słodkowodna o płaskiej
głowie z dużym otworem gębowym i
charakterystycznymi wąsami] – harcsa
sum elektryczny (Malapterurus electricus) [ryba
sumokształtna
charakteryzująca
się
możliwością
wytwarzania
napięcia
elektrycznego do 350 V. Był znany już w
starożytnym Egipcie.] – (áll.) villamos v.
elektromos
v.
zsibbasztó
harcsa
(Malapterurus electricus)
Sum europejski (Silurus glanis) [duża ryba z
rodziny sumowatych, żyjąca w Polsce.
Spokrewniony gatunek sum Arystotelesa]
– európai harcsa, más néven leső harcsa v.
egyszerűen harcsa [a sugarasúszójú halak
(Actinopterygii) alrendjébe, a harcsaalakúak
(Siluriformes) rendjébe és a harcsafélék
(Siluridae) családjába tartozó faj]
Egy 124 centiméteres horgászzsákmány Hollandiából.
[1. pewna ilość pieniędzy; 2. wynik
dodawania liczb; 3. ogół rzeczy, zjawisk
lub wrażeń; 4. w Kościele katolickim:
uroczysta msza z kazaniem, odprawiana w
niedziele i święta] – (lat) summa, szumma;
legfőbb; összeg, pénzösszeg; összesség,
summa, tartalom; (wielka msza) énekes
nagymise, szagosmise
suma bilansowa – mérlegösszeg
suma całkowita – teljes összeg
suma dana dobrowolnie a nie wymuszona –
önként adott összeg, nem pedig kierőszakolt
suma depozytów – letéti összeg
suma gwarancyjna – garanciális összeg
suma komandytowa [suma pieniędzy, którymi
odpowiada
udziałowiec
spółki
komandytowej, niebiorący udziału w
działalności spółki] – (kereskedelem) letéti
összeg
Suma kontrolna (ang. checksum) [1. to liczba
uzyskana w wyniku sumowania lub
wykonania
innych
operacji
matematycznych na przesyłanych danych,
przesłana razem z danymi i służąca do
sprawdzania
poprawności
przetwarzanych
danych.
Komputer
wysyłający dane oblicza sumę kontrolną i
dołącza ją do pakietu danych. Komputer
odbierający dane również oblicza sumę
kontrolną z odebranych danych i
sprawdza, czy suma uzyskana przez niego
zgadza się z sumą odebraną z pakietem
danych. Jeśli nie, to znaczy, że dane uległy
przekłamaniu. 2. Jest mechanizmem
korekcji błędów przesyłania używanym
podczas transmisji danych. Jej wartości
uzyskiwane są przez dodanie wartości
binarnej
każdego
alfanumerycznego
znaku wchodzącego w skład bloku
danych]
–
ellenőrzőösszeg
(angol
kifejezéssel:
checksum)
[adatcsomag
elemein (byte-ok) végrehajtott matematikai
művelet
eredménye.
Egy
összetett
matematikai eljárás melynek célja, hogy az
adatok integritását jelezze tárolása vagy
továbbítása során. A művelet előtt és a
művelet után képzett ellenőrzőösszeg
összehasonlításával ellenőrizhető a csatorna
adatátvitele. Legegyszerűbb változata a
paritásellenőrzés (parity check)]
suma końcowa – végösszeg
suma kosztorysowa – költségvetési v. árvetési
összeg
suma logiczna [zob. alternatywa w zn. 2.] –
logikai összeg, alternatíva
suma łączna – egyesített, egybevont összeg,
végösszeg
suma
6711
-
Wersja 01 01 2017
suma ogólna – teljes összeg
suma ostateczna – végösszeg
suma pieniędzy; suma pieniężna – pénzösszeg
suma przeciętna – átlagösszeg
suma resztkowa – maradék összeg
suma ryczałtowa – előleg-összeg
suma ubezpieczenia – biztosítási összeg
suma wekslowa – váltóösszeg
suma wraźeń – a hatások v. befolyások összessége
v. összegzése
suma wszytkiego – végeredmény
suma zadatkowa – előleg, foglaló, felpénz
(összege)
suma (zbiorów) – egyesítés
sumę ulokować na jakiś czas – összeget lekötni
valamilyen időre
Sumak (Rhus L.) [rodzaj roślin należący do
rodziny nanerczowatych] – szumak,
sumach;
szömörcefélék
családja
(Anacardiaceae 600 fajuk trópusi vagy
szubtrópusi fás növény)
Sumak garbarski (Rhus coriaria L.) [gatunek
krzewu z rodziny nanerczowatych
(Anacardiaceae). Występuje w krajach
obszaru śródziemnomorskiego oraz w Azji
Południowo-Zachodniej.] – cserző szumák
(Rhus coriaria L.)
Sumak jadowity (Rhus toxicodendron) – mérges
szömörce (Rhus toxicodendron)
Sumak octowiec a. Sumak odurzający (Rhus
typhina L.), zwany też sumakiem
octowcem [gatunek rośliny z rodziny
nanerczowatych
(Anacardiaceae).
Pochodzi
z
Ameryki
Północnej,
rozprzestrzenił się też gdzieniegdzie poza
rodzimym obszarem występowania. W
wielu krajach, również w Polsce jest
uprawiany jako roślina ozdobna. W
Polsce
ma
status
antropofita
zadmowionego.] – ecetfa, ecetszömörce v.
torzsás szömörce (Rhus hirta v. Rhus
typhina) [a szappanfaalakúak (Sapindales)
rendjébe, a szömörcefélék (Anacardiaceae)
családjába tartozó Rhus növénynemzetség
faja. Gyakran a bálványfát (Ailanthus
altissima) is ecetfának nevezik jellegzetes
szaga miatt, de a két fajnak nincs különösebb
köze egymáshoz. Észak-Amerika keleti
részén őshonos, elsősorban az Egyesült
Államok északkeleti és középnyugati részén,
Ontario tartomány déli részén és az
Appalache-hegység területén található meg.]
6712
Sumak octowiec (Rhus typhina L.; Syn: Rhus hirta
(L.)) – Torzsás ecetfa (Rhus typhina)
sumariusz [1. daw. wyciąg z dokumentów, dzieł
itp.; 2. daw. spis, rejestr] – összefoglaló,
összefoglalás; kivonat, jegyzet
sumarycznie – kivonatosan, rövidre fogva,
sommásan
sumaryczność – összegzés, összefoglalás
sumaryczny, -a, -e [zawierający wszystkie elementy
czegoś
lub
podsumowujący
ogół
wiadomości o czymś] – összevont, rövidre
fogott, sommás, summás
Sumer (Szumer, Sumeria; sum. Ki-en-gir, hebr.
‫ רָ עְנִׁ ש‬Szinar - por. Gen 10:10) [starożytna
kraina leżąca w południowej części
Mezopotamii (dzisiaj południowy Irak).
Zamieszkiwali ją Sumerowie.] – Sumér
(akkádul: Šumeru; Sumerül: KI-EN-GIR,
"Fényúr
országa")
[az
ókori
Mezopotámiának az Eufrátesz, a Tigris folyó
és a Perzsa-öböl által határolt területe, mely
a mai Irak déli részén és Kuvaitban található.
Nevét lakóiról, a sumerokról kapta.]
Sumerowie – sumérok, szumérok; Dél-Babilónia
lakói, némelyek szerint Asszíria őslakói,
melyek királyai „szumér és akkád”
királyoknak nevezték magukat.
sumiaste wąsy – felkunkorodó bajusz, harcsabajusz
sumiasty, -a, -e [o wąsach: długi i bujny] –
harcsa-, harcsaszerű
sumienie
[1.
zdolność
oceny
własnego
postępowania
i
świadomość
odpowiedzialności moralnej za swoje
czyny; 2. zdolność umysłu do rozsądzania
między dobrym a złym; głos sumienia
odzywa się, gdy chcemy wyrządzić
krzywdę, popełnić niegodziwość itp.
Sumienie jest dobrym darem duszy
naszej, ale nie można na nim polegać.
Sumienie może być ślepe, pokierowane źle
przez wychowanie, może być opanowane
uczuciem zemsty. Ono musi być
kierowane
zdrowym
rozumem
i
prawdziwym
poznaniem
duchowym.
Sumienie nawołuje także do pojednania z
Bogiem.
Wyrzuty
przychodzą
po
popełnieniu złych czynów, zaniedbaniu
ważnych spraw, co mogło przynieść
-
Wersja 01 01 2017
szkodę innym, nienależytym obchodzeniu
się ze zwierzęciem, które nie może się z
nami porozumieć. Sumienie zaczęło
(niejako) dopiero kształtować się w
człowieku po jego wygnaniu z sadu Eden i
dlatego okres ten nazywany jest przez
niektórych ''szafarstwem sumienia'' (albo
dyspensacją sumienia). Słowa ''sumienie''
brak w Starym Testamencie, a pojawia się
dopiero w Nowym Testamencie. Sumienie
może być czyste, pokalane, krew
Chrystusa oczyszcza sumienie. Można
mieć dobre sumienie.] – (lat.) conscientia;
lelkiismeret [1. A helyes és a helytelen belső
felismerése, amely által az egyén saját
viselkedését megítéli. 2. Annak tudata, hogy
valamely cselekedetünk megfelel vagy ellene
van a jó és a rossz normájának (ApCsel 23,1;
Róm 2,14-15; 1Kor 8,10; 1Tim 1,5; Zsid
13,18).
Az ÚSZ hangsúlyozza annak
szükségességét, hogy Isten előtt mindig jó
legyen a lelkiismeretünk. A végső mérték
mindenesetre a Szent Szellem, Aki egyedül
képes arra, hogy a bűnöket feltárja, és mint
olyanokat felismerhetővé tegye. Csak a
Szent Szellem által felébresztett lelkiismeret
tudja
a
bűnt
bűnnek
felismerni.];
lelkiismeretesség
sumienie go dręczy – furdalja a lelkiismeret
sumienie go/ją gryzie – furdalja v. mardossa a
lelkiismeret
sumienie go nęka – furdalja a lelkiismerete
sumienie go ruszyło – megszólalt a lelkiismerete
sumienie go trapi – a lelkiismerete gyötri v.
kínozza
sumienie gorsze od kata – [a lelkiismeret rosszabb
a hóhérnál] a lelkiismeret a szigorúbb bíró
sumienie kogoś dręczy – vkit furdal a lelkiismerete
sumiennie – lelkiismeretesen
sumienność – lelkiismeretesség
sumienność w pracy – a munkájában való
lelkiismeretesség
sumienny, -a, -e [1. skrupulatnie wywiązujący się
z podjętych obowiązków; 2. wykonywany
dokładnie, rzetelnie] – lelkiismeretes;
kötelességtudó
sumienny pracownik – lelkiismeretes dolgozó
Sumik Nakrapiany (Synodontis Multipunctatus)
[Ryba ta zasłynęła dzięki swemu
rozrodowi, podrzuca ona jaja trącym się
pielęgnicą, które to wychowując swój
narybek opiekują się też młodymi
sumikami. Skojarzenie z kukułką jest tu
jak najwłaściwsze. Gatunek ten najlepiej
trzymać w zbiorniku z innymi rybami z
Tanganika (szczególnie pielęgnicami).
Ryba aktywna w dzień.] – sokpettyes
harcsa v. dominóharcsa
6713
sumitować się [tłumaczyć się, usprawiedliwiać
się] – magyarázkodni, mentegetőzni;
igazolni, beigazolni, menteni, kimenteni
sumitowanie się – meghódolás, megadás;
engedelmesség
sumka – összegecske, kis összeg
summa
[1. w
średniowieczu:
podręcznik
obejmujący całokształt jakiejś dziedziny
wiedzy; 2. utwór artystyczny lub naukowy
będący podsumowaniem przemyśleń i
doświadczeń autora] – (lat) summa; összeg,
(irod.) összegzés
summa cum laude [zob. cum laude: łac., z
pochwałą;
dawna
forma
oceny
wyróżniającej na dyplomach; (magna c. l.)
z wielką pochwałą; (insigne c. l.) z
nadzwyczajną pochwałą; (summa c. l.) z
najwyższą pochwałą; (c. eximia l.) ze
szczególną pochwałą] – (lat.) summa cum
laude; (isk) alegnagyobb dícsérettel; doktori
szigorlatoknál
a
legjobb
minősítés;
kitüntetéssel (doktori) minősítésben
Summa necessitas [stan wyższej konieczności] –
(lat.) Summa necessitas; nagyobb szükség
állapota
summa summarum [wym. suma sumarum] [łac.,
suma sum; wszystko razem wziąwszy,
podsumowując;
wszystko
razem
(wziąwszy); z Plauta (Truculentus, 1, 1, 4)]
– (lat.) summa summarum (összegek
összege); mindent összevéve v. egybevéve,
végeredményben; rövid tartalom, foglalat;
összesen, mindent egybevetve
Summa theologiae (łac. Suma teologii, często też
Suma teologiczna) [jedno z głównych dzieł
filozoficzno-teologicznych
świętego
Tomasza z Akwinu, a zarazem jedno z
głównych dzieł średniowiecznej filozofii i
teologii. Powstawała w latach 1268-1273.
W zasadzie adresowana była do
początkujących teologów. Nie jest ona
wprawdzie typowym podręcznikiem, ale
jej treść nie prezentuje całej złożoności
prezentowanych zagadnień. Składa się z
czterech części: Prima pars (I), Prima
secundae (I-II), Secunda secundae (II-II)
oraz Tertia pars (III). Dzieło to nie zostało
-
Wersja 01 01 2017
dokończone przez św. Tomasza, uczynili
to jego uczniowie.] – (lat.) Summa
theologia, [Aquinói Szent Tamásnak a fő
műve az egyetemes emberi gondolkodás
egyik legnagyobb teljesítménye és egyben a
középkori szellem páratlan monumentuma.
Az 1266 és 1273 között készült, a tervezett
teljesség
helyett
a
megvalósult
csonkaságában
is
egész
bölcseleti
gondolatépítményt a kor legnagyobb
műveihez, Dante: Isteni színjátékához, meg a
gótikus katedrálisokhoz lehet hasonlítani:
egy világlátás egész gondolati struktúrája ölt
benne értelmes formát. Az európai tradíció
két hatalmas ága találkozik és szervesül
benne:
az
Arisztotelészen
iskolázott
"Angyali
Doktor"
a
Szentírás
kinyilatkoztatott szavaira és a szentatyákra
(Augustinus, Hieronymus, Damasceanus
stb.) építő teológia rendszere egyben
magának
e
szent
tudománynak
a
megalapozása és kikerülhetetlen műve mindmáig.]
summarum – (lat.) summarum; foglalat, rövid
összefoglalás
summum bonum [łac., największe dobro] – (lat.)
summum bonum; legfőbb jó
Summum ius, summa iniuria (Cic.off. 1.33) [1.
Najwyższe
prawo,
najwyższym
bezprawiem; 2. najwyższe prawo może
stać się najwyższym bezprawiem. — Zbyt
formalistyczne stosowanie przepisów
prawa
może
doprowadzić
do
niesprawiedliwości.
Nadmierne
wykorzystywanie
swojego
prawa
(podmiotowego) może doprowadzić do
jego nadużycia.] – (lat.) Summum ius,
summa iniuria; a legszigorúbb törvényesség
a legnagyobb igazságtalanság; a legnagyobb
jogrend a legnagyobb jogtalanság {Ciceró}
sumo [japońska forma zapasów, w której
przegrywa zawodnik wypchnięty z ringu
albo zmuszony do dotknięcia ziemi
jakąkolwiek częścią ciała prócz stóp] –
(jap) sumo
sumować [1. dodawać liczby; 2. uogólniać coś
lub łączyć elementy w całość] – összeadni;
(streszczać) összegezni; számba venni,
mérlegelni, latolgatni, fontolgatni
sumować coś – összeadni vmit
sumować zbiory – halmazokat egyesíteni
sumujemy 5 i 6 – 5-öt és 6-ot összeadjuk
sumować się1 [1. o liczbach: dawać po dodaniu
pewną wielkość; 2. układać się w pewną
całość] – összegződni, összeadódni
sumować się2 [daw. martwić się, smucić się, być
zasępionym] – aggódni, nyugtalankodni,
6714
bánkódni, búsulni, szomorkodni, búslakodni,
emésztődni, evődni
sumowanie – összegzés, összeadás; számbavevés,
mérlegelés, latolgatás, fontolgatás
sumowanie głośności – hangosságösszegzés
sumpt [daw. nakład pieniężny, koszt] – költség
sumy ewikcyjne – kikötött összegek
sumy obrócone na wydatki socjalne – szociális
kiadásokra fordított összegek
sumy pieniężne będące do dyspozycji – a
rendelkezésre álló pénzösszegek
sumy jeszcze nie zliczone – még meg nem számlált
összegek
Sun Microsystems Inc. [(NASDAQ: JAVA) do
września 2007 (NASDAQ: SUNW) to
firma
informatyczna,
jeden
z
najważniejszych producentów sprzętu
komputerowego,
oprogramowania
komputerowego i rozwiązań sieciowych.
Siedziba główna znajduje się w Santa
Clara w Kalifornii. Nazwa SUN pochodzi
od projektu systemu opracowanego przez
Andy'ego Bechtolsheima dla Stanford
University Network (Stanford University
Network używa akronimu SUNet).] – Sun
Microsystems [egy informatikai termékeket
(félvezetőket, számítógépeket, szoftvereket)
gyártó cég. Alapítása 1982-ben történt,
székhelye a Szilícium-völgyben van.]
SUN Stanford University Network – SUN,
„Stanford University Network” („Stanfordi
Egyetemi Hálózat”)
Sunamitka a. Szunamitka [pochodziła z Sunem.
Była gościnna i opiekowała się Elizeuszem.
Szunamitką była także Abiszag pielęgniarka Dawida (w starości).] –
Sunemita (Sunemből való) [Annak az
asszonynak a mellékneve, akinek fiát Elizeus
feltámasztotta a halálból (2Kir 4,12).]
sunące pary w polonezie – a polonézt lejtő párok
sunąć [1. iść, jechać lub płynąć równo, bez
wstrząsów i zatrzymywania się; 2. pchając
lub ciągnąc, przesuwać coś po czymś] –
tolni, csúsztatni, elhúzni, nyomni, hajtani;
lejteni, vonulni
sunąć po wodzie – siklani a vízen
sunąć się (sunie się) – tolódni, húzódni, csúszni,
kúszni, vonulni
sunięcie – húzás, tolás, csúsztatás; lépés, sakkhúzás
Sunna [arab. sunna 'zwyczaj, tradycja'; zbiór
obyczaju i praktyk islamu, opartych na
słowach i czynach Mahometa, oraz
uzupełnienia i egzegeza Koranu] – (arab)
szunna; (vall)
a
muzulmán vallás
szájhagyomány útján fennmaradt ortodox
hagyományainak összessége; az iszlám
-
Wersja 01 01 2017
ortodox hagyománya; a korán és a
szájhagyopmány
sunnici [większy z dwóch głównych odłamów
islamu, wierny ortodoksyjnej tradycji
Sunny, uznający pierwszych czterech
kalifów za prawowitych następców
Mahometa] – (arab) szunnita, szunniták;
(vall) mohamedán felekezet, amely a
koránon kívül a szájhagyományt is elfogadja
és a három első kalifát is elismeri
sunnizm (arab. ‫[ )ةنسلا لهأ‬jeden z trzech
głównych ortodoksyjnych odłamów islamu
(pozostałe to szyizm i charydżyzm) wierny
ortodoksyjnej tradycji Sunny, uznający
wszystkich kalifów do 1258 r. za
prawowitych
następców
Mahometa.
Stanowią
oni
75-90%
wszystkich
muzułmanów. Sami siebie określają jako
"ludzie tradycji i wspólnoty" (arab. ‫أأأ‬
lu lhA ‫أأأأأ أأأأأأأأ‬-Sunna wa'lDżama'ah). Po upadku kalifatu w 1924 r.
sunnici stracili władzę zwierzchnią. Duże
znaczenie wśród wielu sunnitów, głównie
pochodzenia
arabskiego,
zdobył
fundamentalistyczny ruch wahhabitów
(związany ze szkołą hanbalicką).] –
szunnita iszlám [az iszlám legnagyobb ága: a
muszlimok mintegy 90%-a a követői közé
tartozik. A szunniták eredeti megnevezése
„a bevett szokás és a közösség követői”. Ez
arra utal, hogy követik a próféta szokásait,
cselekedeteit és életmódját, és a közösséghez
tartoznak. A saría négy forrását ismerik el: a
Koránt, a próféta hagyományát (hadísz), a
vallásjogtudók konszenzusát (idzsmá’),
valamint az analógiás következtetést
(qijász)]
supan (żupan) – (hist) zsupán [źupa (’járás’)
előljárója a középkorban a déli és nyugati
szlávoknál (a kifejezést valószínű az
avaroktól vették át).]
supeł [splot powstały w miejscu związania lub
przypadkowego splątania sznurka, nici
itp.] – csomó, bog, hurok, göb; összekötés
supełek – kis csomó
supełek, pila [pęczek lub splot kilku włókien
skręconych w kształt małych pęczków,
które są stworzone poprzez tarcie i
zwijanie na powierzchni materiału
włókienniczego; zwykle o wysokiej
zawartości włókien syntetycznych, które
są trdune do usunięcia. P. Może również
pojawić się w tkaninach wełnianych,
jednak ich mniejsza sztywność sprawia, że
supełki są łatwiejsze do usunięcia.] – göb
[Szálcsomó, amely dörzsölés hatására
keletkezik a kelme felületén. Leggyakrabban
a szintetikus szálakat tartalmazó kelméken
alakul ki ("pillingesedés"), mert ezek
meglehetősen nagy szilárdságúak és nem
szakadnak le a dörzsölés hatására. Előfordul
tovább gyapjúkelméken a gyapjúszál
pikkelyes felületének következményeként.
Lásd göbösödésálló kikészítés.]
super hiper, super [zob. I pot. bardzo dobry lub
bardzo
atrakcyjny;
II
1. pot.
nadzwyczajnie, świetnie, znakomicie;
2. pot. bardzo] – szuper; nagyon jó;
rendkívüli, nagyszerű, pompás, remek
6715
supermodny
Super Video Compact Disc (SVCD) [jest
standardem nagrywania płyt bardzo
podobnym do VCD, ale o wiele nowszym.
Główną różnicą między tymi jest jakość
obrazu. Na standardowej płycie (74/80
min) w standardzie SVCD można zmieścić
od 35 do 60 minut nagrania w dobrej
jakości, do 2 ścieżek audio (stereo) oraz 4
zestawów napisów do wyboru. Płyty
odtwarzane są na większości odtwarzaczy
DVD oraz oczywiście w komputerach
osobistych wyposażonych w CD-ROM
bądź
DVD-ROM,
za
pomocą
odpowiedniego dekodera. W standardzie
SVCD można także używać menu oraz
rozdziałów,
podobnych
do
tych
używanych na DVD. Ze standardem
SVCD łączy się także CVD (starszy).] SVCD (Super Video CD) [1. Az SVCD
Super Video CD-t jelent. Nagyon hasonlít a
VCD-hez, de csak 35-60 percnyi anyagot tud
tárolni, azonban a képminősége igen jó,
csakúgy mint a maximum 2 sztereo
hangcsatornáé. Az SVCD szinte minden
-
Wersja 01 01 2017
asztali DVD lejátszón lejátszható, valamint
olyan számítógépen is, amely CD, DVD
vagy BD olvasót (és szoftveres lejátszót is)
tartalmaz. 2. Super VCD nevű szabvány 480
x 576 pixeles képet használó, akár 2600
kbit/s-os változó bitrate-tel tömörített
MPEG-2 állomány. Két külön sztereó
hangsávot is tartalmazhat, egyenként 224
kbit/s-os
MPEG-2
hanggal
(a
mintavételezési frekvencia 44,1 kHz). A
videó anyag mellé 4 felirat is rögzíthető.]
Super Video Graphics Array (skróty: Super VGA
lub SVGA) [po pojawieniu się kart
graficznych VGA producenci tworzyli
klony, które były zgodne z VGA. Z czasem
zaczęli dodawać nowe tryby tekstowe i
graficzne charakteryzujące się większą
rozdzielczością
i
większą
liczbą
dostępnych kolorów. Niektóre karty
udostępniają także akcelerację grafiki.
Nazwa SVGA odnosi się do grupy tego
rodzaju ulepszonych kart VGA i
zwyczajowo
dotyczy
rozdzielczości
800x600] – SVGA (Super VGA; Super
Video Graphics Array) [1. Az SVG egy
XML alapú leíró nyelv, kétdimenziós,
statikus
és
mozgó
vektorgrafikák
meghatározására. Az SVG, hasonlóan a
HTML-hez, a W3C által definiált nyílt
szabvány. 2. 800×600 pixeles kijelző képernyő - felbontás.]
superarbiter
[przewodniczący
sądu
polubownego] – felsőfokú döntőbíró
superarbitrować
–
(lat.)
szuperarbitrálni;
felülvizsgálni
superata [nadwyżka towarów lub pieniędzy
stwierdzona przez porównanie stanu
rzeczywistego ze stanem wynikającym z
ksiąg rachunkowych] – felesleg, többlet
superata kasowa – pénztártöbblet
superata towarowa – árufelesleg
superdywidenda
–
(lat.)
szuperdividenda;
felülosztalék, szuperosztalék
Superficies solo cedit (Gai 2.73) [łac., 1. to, co
znajduje się na powierzchni gruntu,
przypada gruntowi; to, co jest trwale
połączone z gruntem, staje się częścią
składową gruntu i własnością właściciela
gruntu. 2. To co jest na powierzchni
przypada gruntowi - rzymska zasada
prawna odnosząca się do związania
własności budynku (oraz innych rzeczy
połączonych z gruntem) wzniesionego na
gruncie z własnością tego gruntu, tj. co do
zasady częścią składową gruntu są
wszystkie rzeczy, a także rośliny, trwale
złączone z tą nieruchomością ziemską. W
polskim porządku prawnym zasada
6716
uregulowana jest w art. 48 i 191 kc,
aczkolwiek ta nie ma charakteru
bezwzględnie
obowiązującego
w
pewnych
warunkach
nieruchomości
wzniesione na cudzym gruncie nie są
związane z własnością gruntu (np. obiekty
wybudowane na gruncie oddanym w
użytkowanie wieczyste, rodzinne ogródki
działkowe). 3. To, co znajduje się na
powierzchni gruntu, staje się jego częścią
składową.] – (lat.) Superficies solo cedit; A
fődolog
tulajdonjoga
kiterjed
a
mellékdologra; „az építmény osztja a telek
sorsát” [A föld tulajdonjoga kiterjed a rajta
emelt épületre.]
Superfosfat [1. sztuczny nawóz fosforowy; 2.
nawóz fosforowy składający się z
mieszaniny wodorofosforanu wapnia i
gipsu. Otrzymywany głównie z fosforytów
i apatytów przez działanie na nie kwasem
siarkowym. Jest rozpuszczalny w wodzie i
łatwo przyswajalny przez rośliny. W
glebie podlega sorpcji i przechodzi w
związki nierozpuszczalne w wodzie.] –
(lat+gör)
szuperfoszfát
[különböző
foszfortartalmu anyagoknak, az u. n. nyers
foszfátoknak kénsavval való kezelése által
származik; a többi foszforsavtrágyaféléktől
abban különbözik, hogy a foszforsavat
vizben könnyen oldódó alakban tartalmazza
s ezért a növénygyökerek gyorsabban
elsajátíthatják,
mint
az
egyéb
foszfortrágyákban levő foszforsavat]
Ca3(PO4)2 + 2H2SO4 → Ca(H2PO4)2 +
2CaSO4
superintendenci [(u Zygmunta Glogera) Tak
nazywano zwierzchników kościelnych
luterskich w Polsce. Za Zygmunta
Augusta
widzimy
superintendenta
wielkopolskiego, który miał pod swoją
władzą superintendentów województwa
Poznańskiego i innych. W XVIII wieku
każdą większą komorą zarządzał urzędnik
celny, zwany także superintendentem,
którym bywał zwykle szlachcic osiadły,
mający obowiązek przysięgać corocznie,
że spełniał swój obowiązek nieskazitelnie.]
– (lat) szuperintendensek
superintendent
[1. duchowny
protestancki
będący zwierzchnikiem duchowieństwa
określonego terytorium; 2. daw. intendent
naczelny
–
przełożony
działu
gospodarczego jakiejś instytucji; 3. daw.
naczelnik komory celnej; 4. duchowny
protestancki
sprawujący
władzę
nadzorczą w stosunku do pastorów
określonego terytorium; nadzorca] – (lat)
szuperintendens;
(vall)
felügyelő,
-
Wersja 01 01 2017
főintendáns; egyházi főfelügyelő, az
egyházkerület élén álló lelkész; a protestáns
püspök régi neve
superintendent generalny [zwierzchnik całego
Kościoła protestanckiego w danym kraju]
- főintendáns
superior [1. łac. superior 'wyższy'; przełożony w
zakonie (np. generał, opat, przeor); 2.
przełożony w klasztorze] – (lat.) szuperior;
felső, felsőbb; (egyh.) előljáró, feljebbvaló,
rendfőnök, szerzetesek v. a kolostor
elöljárója [elöljáró (lat. superior) - a
megszentelt élet minden intézményének
irányításával megbízott szerzetes (generális); a
szerzetesi provincia vezetésével megbízott
szerzetes (prowincjal), és a kolostor
irányításával megbízott szerzetes (gvárdián).]
Superkomputer
[1.
komputer
znacznie
przewyższający
możliwościami
powszechnie używane komputery, w
szczególności dysponujący wielokrotnie
większą mocą obliczeniową. Określenie to
pojawiło się w latach 60. w odniesieniu do
komputerów produkowanych przez CDC i
później przez Cray. 2. superkomputery –
największe komputery o dużej mocy
obliczeniowej,
używane
do
czasochłonnych obliczeń naukowych i
symulacji skomplikowanych systemów] –
szuperszámítógép
(supercomputers)
[A legnagyobb méretű számítógépek, nagyon
nagy mennyiségű adatot képesek rövid idő
alatt feldolgozni. Különlegesen nagy
lebegőpontos teljesítménnyel rendelkező,
tudományos, ipari, katonai célú számítógép,
több tucat vagy több ezer processzort is
tartalmazhat. Teljesen egyedi terv szerint
készült számítógép, amely sok processzort
kapcsol össze valamilyen helyi, speciális,
nagy
sebességű
számítógépbusz
segítségével.]
superlatiwus, superlatyw, superlativus [1.
późn.łac. superlativus 'najwyższy' z łac.
superlatus p.p. od superferre 'przenosić;
wznosić'; gram. superlatyw, najwyższy
stopień przymiotnika 2. stopień najwyższy
przymiotnika lub przysłówka; też:
przymiotnik lub przysłówek w tym
stopniu, np. najdłuższy, najdłużej] – (lat)
superlatívus,
szuperlatívusz,
felsőfok;
(nyelvt.) a melléknév felsőfoka; (átv.)
mértéktelen túlzás
superlatywy, -a, -e [słowa najwyższego uznania,
pochwały] – (lat) szuperlatív; dícsért,
elismert, dicsőített
supermarket [1. wielki, wielobranżowy sklep
samoobsługowy; 2. to w ścisłym znaczeniu
sklep o bardzo dużej powierzchni,
6717
sprzedający szeroki asortyment towarów
codziennego użytku, takich jak żywność,
ubrania, kosmetyki, środki czyszczące
itp.] – (ang) szupermarket; élelmiszeráruház;
élelmiszereket
és
háztartási
eszközöket árusító nagyobb üzlet
supermocarstwo [potężne państwo dysponujące
bronią nuklearną i mające wpływ na
politykę światową] – szuperhatalom
supermodny, -a, -e – szuperdivatos
supernowa, supernova [gwiazda zmienna, której
jasność
wzrasta
nagle
wraz
z
wyrzucaniem przez nią zewnętrznych
warstw materii] – (csill.) szupernova,
robbanócsillag
supernowoczesny, -a, -e [bardzo nowoczesny] –
szupermodern
superpozycja [własność rozwiązań równania
różniczkowego przejawiająca się w tym,
że suma dwóch rozwiązań także jest
rozwiązaniem równania. W podstawowym
sensie własność ta może zostać wyrażona
w inny sposób przez twierdzenie, że
przestrzeń rozwiązań równania jest
przestrzenią liniową. Tak wyrażone
twierdzenie zachodzi, jeśli równanie
różniczkowe,
którego
rozwiązania
badamy, jest liniowe.] – szuperpozíció;
átfedés
superreakcja – pozitív visszacsatolás
superrewizja – (lat) szuperrevízió; ismétlés,
átvizsgálás, felülvizsgálat, második revízió
supersoniczny, -a, -e [naddźwiękowy, szybszy niż
dźwięk] – (lat) szuperszónikus; (fiz) a hang
sebességét meghaladó
superstycja – (lat) szuperstíció; babona
szkarłatna superwesta z białym łacińskim krzyżem
-
Wersja 01 01 2017
superwesta, czyli zwierzchnia kamizela [ta była
noszona przez gwardję konną koronną w
dni galowe podczas służby pieszej
pałacowej.
Kamizela
ta
ponsowa,
obramowana była srebrnymi galonami,
miała na piersiach i na plecach dwie duże
gwiazdy blaszane. Superwesty zaczęła
gwardja koronna nosić za panowania
Augusta III Sasa. B. Gemb.] – (daw. wojsk)
katonai ujjatlan mellény
supinum [jest formą czasownika, która
występuje
w
stosunkowo
niewielu
językach, wyraża pewną celowość. Forma
ta jest używana po czasownikach ruchu.] –
supinum [A supinum a latin nyelvben a
főnévi igenév egyik fajtája, az ige negyedik
személytelen alakja a másik két főnévi
igenév (infinitivus, gerundium) és a
melléknévi igenevek mellett. Az igében
foglalt cselekvés, történés célhatározói (vagy
véghatározói),
illetve
tekintethatározói
(korlátozó határozói) alakját fejezi ki. Az
igék szótári alakjának (a verbo) utolsó tagja,
amelyből számos más alak levezethető (pl. a
participium perfectum passivi, múlt idejű
melléknévi igenév, bár ez utóbbihoz képzés
tekintetében semmi köze egyébként). Csupán
két alakban használatos: tárgyesetben
(accusativus)
és
határozói
esetben
(ablativus). A tárgyesetű alak célhatározói
értelmű, végződése -um, például laudatum,
kb. ’dicsérés végett’, de a magyarban
gyakran sima főnévi igenévvel fejezzük ki:
„temetni jöttem Caesart, nem dicsérni.” A
határozói esetű alak hosszú -u-ra végződik,
és tekintethatározót fejez ki: laudatu, kb.
’dicsérés tekintetében, dicsérésre nézve’.
Egyik példája a magyarban is használatos
horribile dictu kifejezés (’még kimondani is
szörnyű’, szó szerint „kimondásra nézve
szörnyű”).]
suplement [łac. supplementum 'uzupełnienie
(również wojsk.)' i późn.łac. suppletivus
'uzupełniający' (z łac. suppletus p.p.) od
supplēre 'uzupełniać; dopełniać'; materiał
dodatkowy uzupełniający a. aktualizujący
treść dzieła, zawarty zazw. w oddzielnym
tomie] – (lat) szupplementum; pótlás,
kiegészítés, függelék, adalék
suplementarny, -a, -e [uzupełniający] –
pótlólagos
supletywizm [występowanie form supletywnych
w odmianie wyrazu] – szuppletivizmus
(magyarul alakkiegészülés) [az a jelenség a
nyelvészetben, amikor egy szó paradigmája
(ragozási sora) két vagy több különböző
tőből jön létre, tehát a ragozásában eltérő,
idegen eredetű szó szerepel. A fogalom
6718
melléknévi alakja a szuppletív, melynek
magyar megfelelője néha tőcserélő; ennek
analógiájára a jelenséget olykor tőváltásnak
is hívják.]
suplika (z łac. supplicare : błagać, prośba) [1.
dawn. pisemna prośba, skarga (zwł.
składana panu przez chłopa w XVI-XVIII
w.); 2. Tak nazywano zazwyczaj uniżoną
prośbę, zwłaszcza podawaną na piśmie.
Piszący to posiada w swem archiwum
kilkadziesiąt „suplik” z czasów Augusta
III Sasa, podanych przez Żydów, kmieci i
rozmaitą biedotę na Podlasiu do Jana
Klemensa Branickiego, hetm. wiel. kor.,
dziedzica Białegostoku i Tykocina. 3. jest
to pisemna prośba lub skarga, zapytanie
kierowana na ręce osoby wyżej stojącej w
systemie feudalnym przez poddanego lub
lennika tej osoby. Obecnie termin o
znaczeniu historycznym. Supliki były
najczęściej kierowane do Stolicy Świętej.
Przykładem mogą być supliki Kazimierz
Wielkiego do papieża Urbana V z prośbą
o
zatwierdzenie
Uniwersytetu
Krakowskiego. Supliki musiały posiadać
odpowiednią formę i przechodziły przez
skomplikowany proces kancelaryjny.
Zgodę papieża na daną prośbę sygnowano
słowem fiat.] – (lat. szupplikálni,
szupplikáció) (daw) írásos kérelem, kérvény,
folyamodvány; panasz, kereset
suplikacja
[1.
łac.
supplicatio
'święto
dziękczynienia, pokuty' i supplicans dpn.
supplicantis (p.pr.) od supplicare 'błagać' z
supplex 'pokorny; błagalny'. przest. korna
prośba; (w l.mn.) kośc. pieśni błagalne
(np. "Święty Boże"); 2. katolicka pieśń
błagalna]
–
(lat.)
szuplikáció
v.
szupplikáció;
könyörgés; (dawno) a
magyarországi
protestáns
kollégiumok
diákjainak (szupplikánsok) iskolájuk és a
tápintézetük
részére
történő
adománygyűjtése. [E célból a diákok – az
aratási és a szüreti tanítási szünet idején –
hiteles könyvecskékkel bejárták az ország
egyházközségeit.]
suplikacje – (egyh.) könyörgés, esdeklés
suplikant [dawn. ten, kto suplikuje, składa
suplikę, wnosi skargę, prośbę] – (lat)
supplikáns, szuplikáns; kérő, kérelmező,
kéregető;
folyamodó,
kérvényező,
kérelmező; az egyház és az iskola számára
adományokat gyűjtő protestáns diák; a
legátust kísérő kisdiák
suplikować [1. daw. wnosić pisemną prośbę;
2. daw. pokornie prosić o coś] – (dawno)
kérelmezni,
kérvényezni,
könyörögni,
esdekelni
-
Wersja 01 01 2017
supłać [1. robić supły na czymś; 2. powoli
wyjmować coś z jakiegoś zawiniątka] –
csomózni, bebogozni, összebogozni
supłać się [o nici, sznurku itp.: zawijać się,
skręcać się, tworząc supeł lub supły] –
összecsomósodni,
összebogozódni,
bebogozódni
suponować
[1. przypuszczać,
zakładać;
2. podsuwać komuś jakąś myśl; 3. o
pojęciu, wartości itp.: pociągać za sobą
istnienie innego pojęcia, innej wartości] –
(dawno)
feltételezni,
feltenni,
vélni,
gyanítani, szupponálni
suport [fr. support 'podpora; wspornik' od
supporter
'podpierać'
z
późn.łac.
supportare 'znosić, wytrzymać' od łac.
'(prze)nosić'; zob. sub-; portare,wspornik,
podstawa; część obrabiarki, na której
umocowane
jest
narzędzie
tnące;
mechanizm korbowy roweru] – támasz,
támaszték;
(pal)
támasztógerenda,
tartógerenda, tartó, gyámfa, aládúcolás;
segítség
supozycja
[przypuszczenie,
domniemanie,
domysł, hipoteza] – (lat) szuppozíció;
felvetés, gyanítás, sejtés, feltételezés
suprymować – (lat.) szupprimálni; elnyomni
supranaturalizm [1. [łac. supra ‘nad’, naturalis
‘przyrodzony’, ‘naturalny’], ogólna nazwa
doktryn przyjmujących istnienie świata
nadprzyrodzonego i uznających jego
odmienność od świata przyrody; 2.
koncepcja głosząca istnienie świata
nadprzyrodzonego]
–
(lat.)
szupranaturalizmus; természetfölöttiség
supraporta [malowidło lub płaskorzeźba nad
drzwiami] – szupraport; ajtó fölötti tábla
képpel v. dekorációval, a reneszánsz és a
barokk építészetben gyakori
suprema lex [łac., najwyższe prawo] – suprema
lex; legfelsőbb jog v. törvény
supremacja
[zwierzchnictwo,
panowanie,
hegemonia; przewaga, wyższość, prymat]
–
(lat)
szupremácia;
fennhatóság,
fensőbbség,
felsőség;
fölény;
felsőbbrendűség; főhatalom
suprematyzm [kierunek w sztuce abstrakcyjnej
stworzony przez Rosjanina polskiego
pochodzenia Kazimierza Malewicza w
1913 roku.] – (lat.) szuprematizmus;
abszolút
festészet
[minden
tárgyi
vonatkozást elvető geometrikus absztrakció,
a kubizmusból alakult ki. Kazimir Malevics
ezzel a névvel illette a maga festői
törekvését. Azután 1913-tól kezdve képeit
csak körökből és négyzetekből alakította ki]
6719
Obraz Kazimierza Malewicza, olej na płótnie, 1915, Stedelijk
Museum, Amsterdam.
sura (l.mn. suraty) [arab. 'rząd, szereg; jw.'
rozdział Koranu] – (arab) szúra; (vall) a
Korán egy-egy fejezete
surcot (Sorcos, Sorquaine, Sobrecot, Cotte hardie)
[szata wierzchnia noszona przez mężczyzn
i kobiety w XIII wieku. Znane były
zarówno surcot szyte bez rękawów, z
dużymi otworami po bokach, jak i surcot
z rękawami, które dla ułatwienia
zakładania miały rozcięcie boczne na
górze zapinane na guziki. Był to ubiór
wkładany przez głowę, długi przynajmniej
do pół łydki.] – surcoat, surcot (franc., ejtsd:
szürkó; sobrecot) [1. felső ruha, amelyet
mindkét nem viselt. A XIV. és XV. sz.-ban
hosszu, ujjatlan női díszruha, amelyen a
karok számára nagy, csipőkig érő lyukak
voltak hagyva; 2. Ujjatlan, bő felsőruha,
melyet oldalt mélyen kivágtak, a XII-XV.
században volt kedvelt viselet]
surcot
surducik – kabátka
surdut
[1. długa,
obcisła
marynarka
dwurzędowa, noszona dawniej przez
mężczyzn
jako
strój
wieczorowy;
2. krótki, obcisły płaszcz noszony w XVII–
XIX w. 3. ubiór męski, elegancki, różniący
-
Wersja 01 01 2017
się od garnituru wizytowego jedynie
przedłużoną marynarką. Występuje jako
strój
dwulub
trzyczęściowy (z
kamizelką). W modzie pojawił się około
wieku XIX. Uważany jest za nieco mniej
elegancki niż frak, chętnie noszony wśród
dzisiejszych panów młodych; 4. Długi do
kolan, jedno- lub dwurzędowy ubiór
męski, którego poły mają proste
krawędzie. Zwykle ciemny, noszony z
kamizelką. Na przełomie XIX i XX wieku
męski strój wyjściowy, zaadaptowany
przez modę kobiecą.] – kabát, zeke, zakó
surdut, żakiet [płaszcz dopasowany w talii, o
podobnym kroju do sukni wieczorowej;
ma boczne szwy pod ramionami, które są
prostokątne. Przedłużony w kierunku
niższej krawędzi. Jego kołnierzyk klapowy
jest przystosowany do wymogów mody,
może być pojedynczy lub dwurzędowy.
Swój początek ma w Anglii, gdzie w 18.
wieku służył jako odzież dla jeźdźców.
Nazwa
pochodzi
od
wyrażenia
angielskiego "riding coat". Później stał się
popularny jako płaszcz we Francji; w 19.
wieku był elementarnym strojem. Może
być damski lub męski.] – (ang.) redingote,
redingot
[Lefelé
bővülő
kabáttípus,
amelynek a dereka karcsúsított, az elülső
szűkítővarrás a karöltőtől indul, vonala
enyhén ívelt. Gallérja kihajtós, a mindenkori
divatnak megfelelő alakú. Egy- vagy
kétsorosan gombolódik. A 18. században
Angliában alakult ki, ott lovaglókabátként
hordták (a neve is innen ered: riding coat ejtsd:
rájding
kóut),
később
Franciaországban is elterjedt, de ott hosszú
kabátként viselték. A 19. században az egyik
alaptípus volt. Ma férfiak és nők különböző
változatokban hordják.]
-
Wersja 01 01 2017
poważny, na prawą o dwuch głos
przeraźliwy i skoczny. Zakazano później
używania surm w wojsku dla częstych
zwad
surmarzów
z
trębaczami.
Twardowski wyraża się: „Pacholęta
marsowe w suremki swe małe certowały
dumając”.] – (dawno) trombita, kürt,
harsona
6720
surdyna, surdynka [zob. tłumik] – (zene)
hangfogó, szordino
surf [wym. serf] [1. taniec towarzyski, w którym
partnerzy tańczą osobno; 2. jazda na
nartach wodnych za motorówką] – szörf
szó angol eredetije a surf, s az bukóhullámot
jelent; (taniec) modern társastánc; (sp.)
vizisízés, hullámlovaglás
surfer [człowiek pływający na surfingu lub
windsurfingu] – szörföző, hullámlovas
surfing [wym. serfing] [pływanie na długiej,
wąskiej desce unoszonej przez czoło fali
morskiej] – (sp.) szörf, szörfözés;
hullámlovaglás
surfingować [czytaj: serfingować] [pływać na
desce surfingowej]; surfować – szörfözni
surfingowiec – szörfös, szörföző, hullámlovas
surfingowy, -a, -e – szörfsurma (z tureckiego surna) [1. instrument dęty z
drewna lub kości słoniowej używany w
dawnym
wojsku
do
celów
sygnalizacyjnych; 2. (Jak czytamy u
zygmunta Glogera) trąba głównie w
dawnych wojskach używana. Małe surmy
zwano surenki; grający na surmie zwał się
u Polaków surmarz, u Turków surnadży.
Jenerał ziem podolskich Czartoryski
przyrównywa surmę do hoboi. Ł.
Gołębiowski powiada, że był to gatunek
krzykliwych piszczałek z wielkiemi
dziurami. Surmy były dwojakie: na lewą
rękę o jednym otworze wydawały głos
Surmia bignoniowa (Catalpa bignonioides)
[gatunek drzewa liściastego należący do
rodziny bignoniowatych. Bywa też
nazywana katalpą zwyczajna lub surmią
bignoniową. Pochodzi z południowowschodnich rejonów USA. W Polsce jest
uprawiany.]
–
Szivarfa
(Catalpa
bignonioides)
surmy bojowe – harci kürtök v. trombiták v.
harsonák
surogacja, subrogacja [śrdw.łac. subrogatio
'zastąpienie' z łac. subrogare prawn.
nabycie praw wierzyciela przez osobę,
która
spłaciła
cudzy
dług
(por.
substytucja); zasada włączająca do
majątku odrębnego (jak spadek, majątek
małżeństwa) także wszystko to, co nabyto
za pomocą jego praw a. środków od chwili
jego powstania] – (lat) szubrogáció; pótlás,
kiegészítés
surogat [namiastka, artykuł zastępczy; produkt
sztuczny a. syntetyczny, używany jako
substytut naturalnego] – (lat) surrogatum,
szurrogátum;
pótanyag, pótszer, pótlék,
utánzat
Surojadek, surojadka, inaczej gołąbek (Russula)
[pospolity w polskich] – galambgomba
surojadka [zob. gołąbek w zn. 4] – (növ.)
galambgomba
suropieki
suropieki [podługowate zrazy mięsa wołowego,
nasiekiwane i dobrze zaprawne, niekiedy
słoniną szpikowane. Mówiono: „pokrajać
pieczenią na suropieczki”.] – (daw)
hosszúkásan szeletelt, felaprított és jól
fűszerezett marhahús, néha szalonnával
spékelve
6721
surowce – nyersanyagok
surowce deficytowe – deficites nyersanyagok
surowce energetyczne [węgiel, torf, ropa naftowa
i gaz ziemny wykorzystywane do
produkcji
energii]
–
energetikai
nyersanyagok, energiahordozók; energetikai
nyersanyag
surowce i półfabrykaty – nyersanyagok és
félgyártmányok v. félkészgyártmányok
surowce mineralne – ásványi nyersanyagok
surowce naturalne – természetes nyersanyagok
surowce odpadkowe – hulladékanyag
surowce pochodzenia przemysłowego – ipari
eredetű nyersanyagok
surowce
pochodzenia
rolnicznego
–
mezőgazdasági eredetű nyersanyagok
surowce przemysłowe – ipari nyersanyagok
surowce strategiczne – stratégiai nyersanyagok
surowce włókiennicze – textilnyersanyagok
surowce wtórne [odpady produkcyjne lub zużyte
materiały, które po przetworzeniu mogą
być użyte do produkcji czegoś]
másodnyeranyagok
surowce wtórne [odpady produkcyjne lub zużyte
materiały, które po przetworzeniu mogą
być użyte do produkcji czegoś] –
másodnyersanyag
surowcowy, -a, -e – nyersanyagsurowica [Tak lud zowie solankę czyli wodę
słoną z naturalnego źródła; w okolicy m.
Sambora zowie ją rosołem. W dokumencie
z r. 1125 znajdujemy nazwę surovice.] –
gyógysó
surowica, serum [1. osocze krwi pozbawione
składników wytrącających się podczas
krzepnięcia krwi; 2. preparat zawierający
ciała odpornościowe, otrzymywany z
osocza
krwi
zwierząt
lub
ludzi
uodpornionych na daną chorobę; 3. osocze
krwi pozbawione białka fibrynogenu
(włóknika) oraz innych składników
biorących udział w krzepnięciu krwi
(układ krzepnięcia). Surowica krwi, także
surowica krwi zwierząt uodpornionych
przez wstrzyknięcie żywych lub zabitych
zarazków albo ich jadów, stosowana jest
leczniczo lub zapobiegawczo.] – (él.)
szérum, vérsavó; (orv.) szérum
-
Wersja 01 01 2017
surowica antylimfocytarna [surowica stosowana
przy zabiegach transplantacji narządów] antilimfocita-szérum
surowica błonicza [surowica stosowana przeciw
błonicy] – diftéria v. difteritisz v. torokgyík
szérum
surowica krwi [zob. serum w zn. 1.] – szérum;
vérszérum, vérsavó [A vér megalvadása után
fennmaradó sárgás színű folyadék, melynek
azonos az összetétele a vérplazmáéval, azzal
az egyetlen eltéréssel, hogy a szérum már
nem tartalmaz fibrinogént.]
surowica odpornościowa [surowica zawierająca
duże
stężenie
przeciwciał
przeciw
antygenom bakteryjnym lub wirusowym]
– immunizáló- v. védőszérum
surowiczny, -a, -e – vársavó-, szérumsurowiczy, -a, -e – szérumos
surowiec [1. materiał naturalny pochodzenia
zwierzęcego, roślinnego lub mineralnego,
służący
do
wytwarzania
jakichś
produktów lub energii; 2. wydarzenia lub
czyjeś
przeżycia,
refleksje
będące
podstawą dzieła literackiego, filmowego
itp.; 3. daw. skóra niegarbowana; 4. daw.
rzemień pleciony z takiej skóry] –
nyersanyag, alapanyag
surowiec mineralny – ásványi nyersanyag
surowiec wyjściowy – kiindulási nyersanyag
surowiec żelaza – (öntött) nyersvastömb
surowizna [pot. surowe jedzenie] – nyers dolgok;
bicsérdista ételek [bicsérdista táplálkozási
szokás, amelyet Bicsérdi Béla hozott létre: a
bicsérdista szemlélet kizárólag a növényi és
nyers táplálkozási irányzatot követi, még a
növényi fehérjék állati fehérjével történő
komplettálását sem engedi meg. Ebből
következik, hogy a szervezet egy bizonyos
idő után leépül, tehát a bicsérdista életmód
hosszú távon nem követhető az egészség
károsodása nélkül. Az izomműködéshez
állati fehérjékre mindenképpen szükség van.]
surowo – szigorúan; nyersen; (átv.) nyersen,
szigorúan, ridegen
surowo wzbronione – szigorúan tilos
Palenie surowo wzbronione – a dohányzás
szigorúan tilos
6722
Surowo [kolonia w Polsce położona w
województwie lubelskim, w powiecie
bialskim, w gminie Terespol] – földr.
Surowo (lengyel kolonia és pályaudvar
Terespol nagyközség területén)
surowość – szigorúság, szigor, zordság, nyerseség,
nyersesség [a szókimondásra és a
leplezetlenségre vonatkozik]
surowy, -a, -e [1. o produkcie żywnościowym:
będący w stanie naturalnym, taki, który
nie był gotowany, pieczony ani smażony;
2. bardzo wymagający i bezwzględny w
egzekwowaniu obowiązków; też: będący
wyrazem takiej postawy; 3. nieuznający
żadnych
okoliczności
łagodzących,
wyjątków ani odstępstw; 4. skromny,
pozbawiony ozdób; 5. pozbawiony wygód,
przyjemności; 6. o klimacie, zimie:
mroźny, ostry; 7. o surowcach lub
półfabrykatach:
wymagający
dalszej
przeróbki lub obróbki; 8. o jedwabiu, lnie
itp.:
niebielony,
nieczyszczony;
9. niemający doświadczenia w pracy lub
ogłady towarzyskiej] – (srogi) szigorú,
kemény,
nyers,
rideg,
könyörtelen,
kérlelhetetlen; (w stanie surowym) nyers; fel
nem dolgozott, ki nem dolgozott; nyers, nem
főtt v. sült; kemény, nehéz; szigorú
surowa cenzura – szigorú ellenőrzés, szigorú
cenzúra
surowa kara – súlyos büntetés
surowa karcicielka – szigorú dorgáló v. feddő nő
surowa krytyka – szigorú bírálat v. kritika
surowa nagana – szigorú megrovás; megrovás,
dorgálás
surowa potrawa – nyers táplálék v. étel
surowa reguła – szigorú szabály
surowa reguła zakonna – szigorú rendtartás
surowa skóra – zöldbőr, nyersbőr
surowa stal – nyersacél
surowe mięso – nyers hús
surowe napomnienie – szigorú intés
surowe płótno – fehérítetlen vászon
surowe prawo – szigorú v. kérlelhetetlen törvény
surowe spojrzenie – szigorú tekintet
surowe ziemniaki – nyers burgonya v. krumpli
surowe żelazo – nyersvas
surowy człowiek – faragatlan v. durva v. nyers
ember
surowy jedwab; jedwab surowy [nic jedwabna,
która formowana jest równocześnie z
włókien z kilku jedwabnych kokonów] –
nyerselyem; pongé
surowy klimat – zord v. kietlen v. kemény v. hideg
v. rideg éghajlat
-
Wersja 01 01 2017
surowy materiał ludzki – (átv.) emberi nyersanyag
surowy obowiązek – kemény v. nehéz kötelesség
surowy przepis prawny – szigorú jogszabály
surowy wyrok – szigorú ítélet
surówka [1. potrawa z surowych warzyw lub
owoców; 2. niebielone płótno lniane lub
bawełniane; 3. stop żelaza z węglem i
innymi składnikami, używany m.in. do
wyrobu stali; 4. zob. spirytus surowy; 5.
tkanina bawełniana o splocie płóciennym
lub drelichowa, która nie została poddana
procesowi
wykończenia.
Nie
jest
farbowana ani drukowana, zwykle
występuje w barwie białej. Stosowana
między innymi do wyrobu toreb
ekologicznych] – nyersvas, nyersvasérc; átv.
nyersszesz; text. nyersvászon [Erős, kemény,
strapabíró
anyag,
pamutból
vagy
lenvászonból olajjal vagy sellakkal bevonva.
Használjuk
rolók,
könnyű
takarók,
függönyök, kárpitok készítésére.]; nyersbőr,
nyerstégla; (potr.) nyerskoszt; nyers saláta,
zöldségfélék
nyersen
(fogyasztásra
elkészítve); (dawno) bicsérdista étel;
(spirytus surowy) száraz alkohol
surówka z białej kapusty – káposztasaláta
surówka z czerwonej kapusty – vöröskáposztasaláta
surówka z jarzyn – zöldségfélék nyersen
elkészítve
surówka
z
kapusty
–
nyerskáposzta,
káposztasaláta
surówka z papryki – paprikasaláta
surówka z różnych jarzyn – vegyes saláta
surówka żelaza – nyersvas
surrealista, surrealistka – (fr) szürrealista;
szürrealizmus híve
surrealistycznie – (fr) szürrealisztikusan
surrealistyczny, -a, -e [1. dotyczący surrealizmu;
2. dziwaczny i absurdalny] – (fr)
szürrealista; a szürrealizmuson alapuló, rá
jellemző
surrealistyczny film – szürrealista film
surrealizm [1. fr. surréalisme 'jw.'; sur 'na(d)';
kierunek w literaturze, sztuce i filmie XX
w. dążący do uniezależnienia wyobraźni
artysty od reguł logicznego myślenia i
wszelkich norm estetycznych i moralnych;
2. nadrealizm, ruch art. powstały w 192030 we Francji, obejmujący lit. i sztuki
plast., pragnący uniezależnić wyobraźnię
artysty od form logicznego myślenia,
opierający twórczość na skojarzeniach
płynących z podświadomości i marzeń
sennych,
wyrażający
się
w
nie
powiązanych
z
sobą
obrazach
fantastycznych
w
nienaturalnych
zestawieniach i kombinacjach.] – (fr-lat.)
szürrealizmus, „valóságfelettiség”; (műv) a
XX.
sz.
húszas
éveiben
főleg
Franciaországban elterjedt modern irodalmi
és művészeti irányzat, amely főképpen az
álmok, látomások, a tudat alatti képzetek
kifejezésére törekszik (megindítói André
Breton és Louis Aragon)
6723
surrogator (zastępca) [(u Zygmunta Glogera) Tak
zwano zastępcę podkomorskiego, a
zwłaszcza
starościńskiego.
Ponieważ
starosta poznański, zwany jenerałem
wielkopolskim, miał 7 grodów pod sobą,
musiał więc mieć i tyluż zastępców,
zwanych „surrogatorami” a u innych
starostów
częściej
podstarostami,
komornikami
lub
burgrabiami.
Surrogatora
do
sądów
grodzkich
wyznaczał zwykle sam starosta na lat 4
lub 3, a sejm go zatwierdzał. Wyznaczano
także surrogatorów czasowych starostom,
wyjeżdżającym zagranicę w sprawach
publicznych lub dla poratowania zdrowia,
jak również i pisarzom ziemskim.] – [gör.
surrogatio → υποκατάσταση szóból]
helyettes, vkinek a képviselője [surrogatio
elve: Ez az elv a polgári jogban, a jogalap
nélküli
gazdagodás
visszatérítésének
módjában
érvényesül,
miszerint:
Elsődlegesen a dolgot (amivel a jogalap
nélkül gazdagodó "gazdagodott"), a már meg
nem lévő dolog helyett annak értékét, vagy a
helyébe
lépő
másik
dolgot
kell
visszatéríteni.]
sursum corda! [łac., w górę serca! odwagi!;
wznieście serca (od spraw doczesnych ku
Bogu). słowa odmawiane przez celebransa
przed prefacją mszalną; por. Wulgata
(Treny Jeremiasza, 3, 41); levemus corda...
'podnieśmy serca...'.] – (lat.) sursum corda;
(vall) fel a szívekkel! bízzatok!
sus – ugrás, felugrás; nekilendülés
-
Wersja 01 01 2017
Susan, Suza (lilia) [stolica starożytnego państwa
Elam. Było także miejscem dziejów Estery
i króla perskiego Aswerusa. Na zamku w
Suzie Nehemiasz napisał swoją księgę.] –
Susán (liliom) [Babiloni város, később a
perzsa birodalom fővárosa (Neh 1,1; Eszt
1,2; Dán 8,2); itt találták meg Hammurabi
kódexét; a görögök Susának nevezték a
várost.]
Susanchajczycy [byli to ludzie z Susan, których
Asyryjczycy osadzili w Samarii po
uprowadzeniu do niewoli Żydów.] –
susánkeusok [Susáni telepesek, akiket az
asszírok Samáriában telepítettek le (Ezsd
4,9-10).]
susceptancja [(podatność) to część urojona
admitancji, czyli przewodność bierna.] –
szuszceptancia; induktív vezetőképesség
suseł [nieduży gryzoń o małych uszach, zwykle
jasnym futerku w prążki i puszystym
ogonie, zapadający w długi zimowy sen] –
(zool.) ürge; mormota (Spermophilus,
korábban: Citellus) [a földön élő mókusfélék
(Xerinae)
alcsaládjának
Marmotini
nemzetségébe tartozó nem.]; (Marmota
monax) mormota [Téli álmot alvó, zömök
testű mókusféle hegyi rágcsáló állat.] (átv.)
álomszuszék
Suseł perełkowaty [1. Susły perełkowane
przetrwały tylko w kilku koloniach na
Lubelszczyźnie i Zamojszczyźnie. Żeby
przywrócić polskiej przyrodzie susły
moręgowane, trzeba było przywieźć je z
Węgier. 2. Susłów perełkowanych nigdy
nie było w Polsce zbyt dużo, a po wojnie
ich liczebność systematycznie malała] –
ürge (Spermophilus, korábban: Citellus)
suspendować
[w
Kościele
katolickim:
wymierzyć, wymierzać karę suspensy
(zawieszenia osoby duchownej w pełnieniu
obowiązków)] – (lat.) szuszpendálni;
felfüggeszteni
6724
suspens [wym. suspens, saspens] [chwyt w
filmach i powieściach polegający na
wstrzymaniu biegu akcji, stosowany w
celu wzmożenia napięcia albo zaskoczenia
widza lub czytelnika niespodziewanym
zwrotem akcji] – (lat.) filmtrükk
suspensja [1. chem. zawiesina; lit. chwyt
retoryczny a. narracyjny polegający na
umyślnym
opóźnianiu
wypowiedzi
(informacji) przez wtręty, dygresje,
uściślenia
itp.
a.
na
opóźnianiu
(retardacji) toku akcji opowieści lub
przerwaniu jej, aby wzmóc napięcie
słuchacza, czytelnika a. widza; 2. zob.
zawiesina; 3. zob. suspens] – (lat.)
suspensio;
(zawiesina)
emulzió;
felfüggesztés
suspensorium [1. med., podpaska mosznowa,
woreczek elastyczny zawieszony na pasku;
2. ochraniacz na genitalia męskie lub
podpaska mosznowa noszona przy
chorobach jąder. Suspensoria mają
szerokie zastosowanie w sporcie, między
innymi noszona przez bokserów lub
graczy rugby. Składa się z elastycznego
paska biegnącego wokół bioder i
przymocowanej
do
niego
torebki
podtrzymującej narządy męskie. Dawniej
nazywano tak również fragment zbroi
ochraniającej „klejnoty” a przy tym
łatwej do zdjęcia w razie nagłej potrzeby.]
– (lat.) suspensorium; felfüggesztő, tartó;
(orv.) főleg az a kötszer, amely
megakadályozza a herék lelógását, sérvkötő
suspensywny, -a, -e [niedopuszczający do
uprawomocnienia] – (lat) szuszpenzív;
felfüggesztő, halasztó
susz [1. wysuszone owoce, rośliny przeznaczone
do celów spożywczych, leczniczych lub na
karmę dla bydła; 2. suche gałęzie
odłamane od drzewa] – szárított, aszalt
gyümölcs; száraz, letört gally; viaszlemez
(kaptárban); száraz gally, venyige, rőzse
susz pszczelny – üres lép
susza [długotrwały okres bez opadów] –
(posucha) szárazság, aszály; (ląd stały)
szárazföld
suszalnia,
suszarnia
[pomieszczenie
z
urządzeniami służącymi do suszenia
czegoś] – szárító, szárítókamra, szárítóhely
suszalnia drewna – faszárító
suszarka [1. urządzenie służące do suszenia
strumieniem
ogrzanego
powietrza;
2. kratka lub lekka konstrukcja, na której
kładzie się lub wiesza coś mokrego, aby
obeschło] – szárítógép, szárító; (do włosów)
hajszárító; száratóautomata; tapper
suszarka do rąk – kézszárító
-
Wersja 01 01 2017
suszarka do naczyń – edényszárító
suszarka do owoców – gyümölcsszárító
suszarka do warzyw, owoców i grzybów – aszaló;
zöldség-, gyümölcs- és gombaszárító
suszarka do włosów – hajszárító
suszarka hełmowa – hajszárító búra
suszarka
składana
–
ruhaszárító,
ruhaszárítóállvány
suszarka z grzebieniem – fönözőkefe, fönözőfésű
suszarka zawieszana – fregoli
suszarka ze szczotką – fönözőkefe, fönözőfésű
suszarnia [pomieszczenie z urządzeniami
służącymi do suszenia czegoś] – szárító
suszenie – szárítás
suszenie [Proces termiczny przeprowadzany na
artykułach tekstylnych po procesie prania
w celu usunięcia pozostałości wody
(wilgoci).
Bęben
suszący
–
wykorzystywany w procesie suszenia w
przypadku tekstyliów po procesie prania,
poprzez
oddziaływanie
gorącego
powietrza w okrągłym bębnie. Suszenie
neutralne – proces stosowany dla
tekstyliów po praniu, w celu usunięcia
wilgoci poprzez liniowe suszenie (na.: na
siatkach). - Symbol koła w kwadracie
oznacza suszenie w bębnowe. Liczba
punktów wskazuje temperaturę procesu
suszenia. Kwadrat bez koła oznacza
neutralne
suszenie.]
–
szárítás
[Textiltermékeken a maradék víz (vagy
nedvesség) eltávolítása céljából, mosás után
végzett eljárás. Forgódobos szárítás – mosás
után textiltermékeken végzett eljárás,
amelynek célja a maradék víz eltávolítása
forró levegővel, forgó dobban történő
kezeléssel.
Természetes
szárítás
–
Textilterméken mosás után végzett eljárás,
célja a maradék víz eltávolítása függesztve
szárítással, vagy csepegtetéses szárítással,
vagy fektetve szárítással, és szükség szerint
árnyékban történő szárítással kombinálva. –
A négyzetben lévő kör a dobban történő
szárítást jelöli. A pontok száma azt jelzi,
hogy milyen magas lehet a dobszárítási
6725
folyamat hőmérséklete. A kör nélküli
négyzet a természetes szárítási kezelésekről
adhat tájékoztatást.]
suszenie końcowe – utószárítás
suszenie wstępne – előszárítás
suszenie się – száradás
suszka [1. przyrząd do osuszania papieru z
atramentu, mający formę przycisku z
przymocowaną do podstawy bibułą; 2. pot.
roślina o zasychających, niewiędnących
kwiatach; 3. pot. susz owocowy, warzywny
itp.; 4. obumarłe drzewo] – itatósnyomó,
tapper
suszonka – száraz takarmány
suszone gruszki – aszalt körte
suszone grzyby – szárított gomba
suszone ryby – szárított hal
suszony, -a, -e – szárított, aszalt
suszyć [pozbawiać coś wilgoci, wody] – szárítani,
megszárítani; (owoce) aszalni; zaklatni, átv.
abajgatni, zavarni, töprengeni, tépelődni;
böjtölni; lefogyni, lesoványodni
suszę w każdy piątek – minden pénteken böjtölök
suszyć bieliznę – ruhát v. fehérneműt szárítani
suszyć coś – szárítani vmit
suszyć komuś głowę – nyaggatni, zaklatni vkit;
vkinek rágni a fülét, vkinek nem hagy békét;
vkit nem hagy nyugton, abajgatni vkit
suszyć na słońcu – napon szárítani
suszyć owoce – gyümölcsöt aszalni
suszyć siano – szénát szárítani
suszyć sobie głowę – töri a fejét; fáj a feje vmi
miatt
suszyć sobie mózg a. głowę – töri a fejét
suszyć włosy – hajat szárítani
suszyć się [1. stawać się suchym; 2. suszyć na
sobie ubranie] – száradni, aszalódni
suszykufel (opój, pijak) – borzsák, részeges,
iszákos ember
suta nagroda – gazdag díj v. jutalom
sutanna [strój duchownych katolickich, długa,
czarna suknia ze stójką, zapinana na rząd
małych guziczków] – reverenda, papi
öltöny, csuha
-
Wersja 01 01 2017
sutasz (franc. soutache, węg. sujtaś)
sutasz (franc. soutache, węg. sujtaś) [1. wąski,
kolorowy sznureczek z krzyżujących się
skośnie nitek, używany np. na naszywki
przy mundurach; 2. kolorowy sznurek,
opleciony
dodatkowymi
nitkami
krzyżującymi się skośnie i tworzącymi
pośrodku rowek; wąska, barwna tasiemka
jedwabna do ozdabiania odzieży i na
naszywki
mundurowe.
3.
wyrób
pasmanteryjny, pleciona skośnie z dwóch
rdzeniowych nitek taśma. Sposób splotu
sprawia że wzdłuż taśmy powstaje rowek.
Używa się jej do wykończania różnych
części odzieży. Dawniej stosowało się
sutasze do naszywania dekoracyjnych
wzorów na mundury wojskowe.] – sujtás;
lapos zsinórzat, mellyel a magyar dolmányt,
mentét, nadrágot kicifrázzák
sutek (łac. mamma) [1. parzysty gruczoł mleczny
znajdujący się na brzusznej powierzchni
ciała ssaków (u kobiet po obu stronach
klatki piersiowej), zakończony brodawką;
2. u człowieka: sama ta brodawka; 3.
Sutek inaczej gruczoł mlekowy (łac.
glandula lactifera) lub sutkowy (łac.
glandula mammaria), pot. pierś –
największy gruczoł skórny człowieka,
jeden
z
parzystych
narządów,
rozwijających się u osobników płci
żeńskiej w okresie pokwitania. Nazwa
"sutek" często jest mylona z brodawką
sutkową. 4. gruczoł mlekowy człowieka,
lub jego część, bezpośrednio wydzielająca
mleko, brodawka sutkowa; 5. gruczoł
mlekowy u ssaków innych niż stekowce i
niektóre ssaki niższe] – mellbimbó; csecs
sutener [mężczyzna czerpiący zyski z cudzego
nierządu] – strici; kitartott, selyemfiú
sutenerski, -a, -e – stricisutenerstwo [czerpanie korzyści majątkowych z
uprawiania prostytucji przez inną osobę]
– strici foglalkozás
suterena, suteryna [część budynku znajdująca
się pod parterem, częściowo poniżej
poziomu ziemi, wykorzystywana np. na
warsztaty lub tanie mieszkania] – (fr)
souterrain, szuterén, alagsor, pincesor,
pincelakás
suterenowy, -a, -e – alagsor-; alagsorgoz tartozó,
alagsori
sutka – lisztleves; sikátor
6726
sutki (piersi) [sutka - 1. parzysty gruczoł
mleczny znajdujący się na brzusznej
powierzchni ciała ssaków (u kobiet po obu
stronach klatki piersiowej), zakończony
brodawką; 2. u człowieka: sama ta
brodawka] – mell, emlő; (brodawka
piersiowa) mellbimbó
sūtra [sanskr. 'nić; zbiór zasad, sentencji'. w
braminizmie - przykazanie, aforyzm,
zbiór krótkich wskazań (500-200 p.n.e.);
dialogi
Buddy;
część
narracyjna
buddyjskiej lit. kanonicznej; pismo na
temat żywota założyciela dżajnizmu] (szanszkrit) szutra; szanszkrit nyelvű tanító
jellegű vallásfilozófiai könyv, elbeszélés
suto – dúsan, gazdagon, bőven, bőségesen, busásan
suto omaszczone ziemniaki – bőségesen v. bőven
zsírozott burgonya
sutość – gazdagság
suty, -a, -e [1. o posiłku: składający się z dużej
ilości jedzenia; 2. o zapłacie: wysoki,
hojny; 3. o ubraniach: szeroki, pełen fałd;
4. występujący w dużej ilości] – dús, bő,
bőséges, gazdag
sute przyjęcie – gazdag v. bőkezű fogadás
sute wynagrodzenie – bőkezű jutalmazás
suum cuique [łac., każdemu to, co mu się należy;
por. à tout seigneur...; maksyma Katona
St., Fryderyka II Pruskiego i in.] – (lat.)
suum cuique (mindenkinek a magáét);
mindenkinek meg kell adni ami neki jár;
mindekinek a magáét
suw [w silniku lub w maszynie: ruch tłoka w
cylindrze w górę lub w dół] – (műsz.) löket,
ütem, dugattyú mozgása
suw roboczy – előtolás
suw sprężający – kompresszió (belső égésű
motoroknál)
suw ssania, sprężania, rozprężania, wydechu
[poszczególne fazy cyklu pracy silnika
czterosuwowego: napełnianie cylindra
mieszanką paliwa i powietrza, sprężanie
jej, spalanie i rozprężanie spalin oraz
usuwanie spalin] – szívás, sűrítés,
terjeszkedés, kipufogás ütem
suw wydechowy – kipufogás (belső égésű
motoroknál)
suwać [1. ciągnąc lub pchając, przemieszczać coś
w różnych kierunkach; 2. przeciągać
czymś wielokrotnie tam i z powrotem] –
tolni, ide-oda tologatni, csúsztatni
suwać nogami – csoszogni
suwać się [1. być suwanym; 2. nie odrywając od
podłoża tego, na czym się siedzi, przenosić
się w inne miejsce] – tolódni, csúszni,
húzódni
-
Wersja 01 01 2017
suwak [1. zapięcie składające się z dwóch
tasiemek zakończonych na brzegach
metalowymi lub plastikowymi ząbkami,
które zaczepiają się o siebie podczas
suwania po nich małego elementu;
2. element urządzenia przesuwający się po
prowadnicy
i
powodujący
zmianę
parametrów pracy tego urządzenia;
3. ruchoma część piszczałki puzonu
służąca do wydłużania lub skracania
puzonu w celu zmiany wysokości dźwięku]
– (techn) tolattyú; szelep; cipzár v. zipzár,
húzózár, villámzár; tolóka, retesz; fenőkő,
köszörűkő (bőriparban)
suwak logarytmiczny, rachunkowy [przyrząd
służący do wykonywania przybliżonych
obliczeń, złożony z dwóch przesuwających
się po sobie linijek ze specjalnymi skalami,
działający
na
zasadzie
dodawania
logarytmów] – logaritmusléc, logarléc
suwakowy, -a, -e – (techn) tolattyús; szelepes
suwalny, -a, -e – tolható, betolható, mozgatható,
húzható, kihúzható
suwalski, -a, -ie – suwalki, Suwałkiból való
suwałka – mészkeverő (szerszám)
Suwałki (lit. Suvalkai, biał. Сувалкі, niem.
Suwalken) [miasto na prawach powiatu w
północno-wschodniej
Polsce
w
województwie podlaskim, położone nad
rzeką Czarna Hańcza] – (földr.) Suwałki
(lengyel város)
suwanie – tolás, csúsztatás
suwanie się – tolódás, csúszamlás
suweren [niezależny władca, zwłaszcza w
średniowieczu]
–
(hist.)
szuverén;
egyeduralkodó
suweren [1. ang. sovereign 'suweren(ny)' i fr.
souverain 'najwyższy; jp.' z łac. super,
panujący, monarcha, władca; dawna złota
moneta bryt. (wartość: 1 funt sterling;
nazwa od wybitej na niej głowy króla);
złota moneta Arabii Saudyjskiej (wartość:
40 rialów)2. dawna złota moneta mająca
różną wartość w różnych krajach] – (ang.)
sovereign; egy fontsterling értékű angol
aranypénz
suwerennie – függetlenül; egyeduralkodó v.
szuverén módon
suwerenność
[niepodległość,
niezależność,
niepodzielne
zwierzchnictwo
nad
terytorium
państwa]
–
(fr-lat.)
szuverenitás;
függetlenség,
önállóság;
felségjog; állami főhatalom, legfőbb
hatalom; korlátlan és kizárólagos hatalom;
felsőbbség, fölény
suwerenność narodowa – népfelség [Népfelség
elve: a felvilágosodás egyik legnagyobb
6727
hatású gondolata, amit Rousseau fogalmazott
meg. Államelméletének lényege az, hogy az
államban a főhatalom birtokosa a nép, a
polgárok összessége, és a hatalomgyakorlás
egyetlen legitim módjának a népgyűlést
tartotta volna.]
suwerenny, -a, -e [1. niezależny od innego
państwa, innej władzy, instytucji itp.; 2. o
opiniach lub decyzjach: nienarzucony
przez
nikogo;
3. mający
władzę
zwierzchnią] – (fr) szuverén; független;
szuverenitással rendelkező; egyeduralkodó;
korlátlan, kizárólagos; független, korlátlan,
szabad önkormányzattal rendelkező (állam v.
annak feje)
suwmiarka [przyrząd służący do mierzenia
długości i szerokości przedmiotów oraz
średnic i głębokości otworów] – (műsz.)
tolómérce
suwnica [urządzenie służące do transportu i
przeładunku, składające się z przesuwanej
konstrukcji nośnej i jeżdżącego po niej
wózka] – daru, emelő (szerszám)
suwnica bramowa (zob. bramownica) –
portáldaru
suwnica dźwigowa – emelődaru
suwnica mostowa [zob. mostownica w zn. 2.] –
átrakódaru
suwnicowy, -a, -e – daru-, darus
suwnik – tolattyú, tolóka
suzafon (instrument dęty) – szuzafon, nagy
körtuba
suzeren [w ustroju feudalnym: najwyższy senior
niebędący niczyim wasalem] – hűbérúr,
szuverén feudális úr
SVG
(ang.
Scalable
Vector
Graphics)
[uniwersalny format dwuwymiarowej
grafiki
wektorowej
(statycznej
i
animowanej), nieobwarowany licencjami i
patentami. Format SVG powstał z myślą o
zastosowaniu
na
stronach
WWW.
Używany jest również jako niezależny od
platformy systemowej format grafiki
wektorowej. SVG należy do rodziny XML,
więc może być integrowany z innymi
językami, jak na przykład XHTML.
Dokumenty SVG posiadają rozszerzenia
svg, svgz (dokument SVG skompresowany
w formacie gzip) oraz mają przypisany
typ MIME: image/svg+xml (dawniej
image/svg-xml).] – SVG (ang. Scalable
Vector
Graphics)
'SVG'-kódolás
(méretezhető vektorgrafika) [1. egy XML
alapú leíró nyelv, kétdimenziós, statikus és
mozgó vektorgrafikák meghatározására. Az
SVG, hasonlóan a HTML-hez, a W3C által
definiált nyílt szabvány. 2. Az SVG egy
-
Wersja 01 01 2017
XML alapú leíró nyelv, kétdimenziós,
statikus
és
mozgó
vektorgrafikák
meghatározására. Az SVG, hasonlóan a
HTML-hez, a W3C által definiált nyílt
szabvány. 3. bizonyos grafikák kódolásánál
lényegesen (olykor nagyságrenddel) kisebb
állományt eredményez mint a GIF, PNG
vagy a JPEG formátumok; az SVG az XML
hálóobjektum leíró nyelvcsalád tagja; W3C
szabványosítást nyert, de még több grafikus
program nem ismeri; az SVG tiszta szöveges
formátum, így átvitelnél még tovább
tömöríthető, míg a többi formátum eleve
tömörített]
SVGA Super Video Grafics Array – SVGA
Super Video Grafics Array (szuper video
grafikus vezérlőkártya)
S-VHS (Super VHS) [1. to system zapisu taśm
video
przeznaczony
na
rynek
konsumencki, będący nowocześniejszą
wersją formatu VHS. Twórca formatu,
firma JVC produkowała też profesjonalne
kamkordery i magnetowidy studyjne SVHS, z powodzeniem wykorzystywane w
latach 90. np. przez TVP, oczywiście do
mniej ważnych zadań jak np. program
"Kurier województw" (technologia ta
częściowo wyparła taśmę 16mm, i
zmniejszyła ekipę realizacyjną z 5-6 do 2
osób). 2. Istnieje także format S-VHS
(Super-VHS) opracowany na bazie VHS,
zapisujący jednak sygnał na wyższej
częstotliwości, a więc kompatybilny z VHS
tylko w jedną stronę. Oznacza to, kasety
nagrane w S-VHS można odtwarzać
jedynie na magnetowidach S-VHS, lub
specjalnie w tym celu zaprojektowanych
magnetowidach VHS, natomiast kasety
VHS można odtwarzać na wszystkich
magnetowidach i odtwarzaczach VHS i SVHS. Sygnał w magnetowidach S-VHS na
wyjściu rozdzielony jest na dwie
składowe: luminancję (informacja o
jasności) i chrominancję (informacja o
kolorze), dzięki czemu barwy są lepiej
reprodukowane
a
rozdzielczość
przewyższa 400 linii. W formacie S-VHS
standardowo dźwięk zapisywany jest na
poziomie hi-fi. Modele najwyższej klasy 7głowicowe posiadają dodatkową głowicę
kasującą (4 video + 2 audio + 1 flying
erase head).] – SVHS, Super VHS [1. SVHS (Super VHS), melyet 1987-ben
vezettek be, nagyobb képfelbontású mint a
sima VHS. 2. A VHS-videorendszer egy
technikailag jobb kivitelezése. A normál
Video-8 rendszerrel összehasonlítva ennél a
rendszernél is – mint a Hi-8-nál – jobb
6728
szalaganyag,
megváltoztatott
felvevőfrekvencia, finomabb videofejek és
hasonló berendezések segítségével a képek
felvétele során elérhető egy olyan magas
minőség, ami csaknem megfelel a TV által
befogott képek minőségének.]
S-Video (ang. Separated Video) [oddzielny sygnał
wizyjny – standard przesyłania sygnału
wizyjnego
umożliwiający
uzyskanie
lepszej jakości niż w standardzie
Composite video, dzięki oddzieleniu
sygnału luminancji (informacje o jasności
obrazu)
od
sygnału
chrominancji
(informacje o nasyceniu barw). Standard
S-Video nazywany jest czasami Super
Video lub Y/C, a także błędnie S-VHS.
Złącze standardu S-Video przenosi tylko
sygnał wizyjny, a sygnały fonii przesyłane
są oddzielnymi przewodami. Główną
zaletą oddzielnego przesyłania sygnałów
luminancji i chrominancji jest ostrzejszy
obraz będący rezultatem szerszego pasma
przenoszenia
sygnału
luminancji
i
wydajniejszej pracy dekodera kolorów
(sygnał chrominancji). Obecnie standard
ten jest popularny w odtwarzaczach DVD,
niektórych magnetowidach, oraz wielu
nowoczesnych
odbiornikach
telewizyjnych. Także wiele innych
urządzeń elektronicznych, takich jak
kamery
wideo,
karty
graficzne
komputerów
posiadające
funkcje
telewizyjne czy konsole gier wideo,
wykorzystują ten sposób transmisji
sygnału wizyjnego.] – S-Video [1. olyan,
videóberendezések közti kapcsolat, mely a
világosság- és színjelet nem összekeverve,
hanem két, önállóan árnyékolt vezetéken
továbbítja, amelyek gyakran egy kábelen
belül haladnak, de ez nem feltétel. (Nem
tévesztendő össze a sodrott érpár fogalmával,
mely a szimmetrikus jelátvitelek terén
értelmezhető, míg az árnyékolt, illetve
koaxiális vezetékek aszimmetrikus jelátvitelt
valósítanak meg.) Csatlakozójaként általában
4-tűs mini-DIN, vagy két BNC dugót
használnak 2. Videó jel csatlakozó
szabványa, 4 ill. 7 tűs kivitelben.]
SVM (skrót od ang. Support Vector Machine) [1.
zob. maszyna wektorów nośnych; 2.
algorytm maszyny wektorów wsparcia do
klasyfikacji opartej na analizie regionu
granicznego] – SVM (ang. Support Vector
Machine); Szupport Vektor Gépek
swacha [1. matka pana młodego w stosunku do
matki panny młodej; 2. zamężna kobieta
uczestnicząca w weselu; 3. druhna pana
młodego, 4) kobieta zamężna pełniąca
jakąś funkcję na weselu, 5) wszystkie
-
Wersja 01 01 2017
druhny na weselu oprócz starszej i
młodszej.] – (dawno) nász, nászasszony;
(közb.)
házasságközvetítő
v.
házasságközvetítőnő; (népi) (lakodalomban)
háziasszony, menyasszonykérő: minden
férjes nő
swaczyna [podwieczorek] [Teatr Śląski im
Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] –
uzsonna
swada [1. płynność i potoczystość w mówieniu
lub pisaniu; 2. energia i zapał] – jó
beszélőképesség,
bőbeszédűség,
sváda;
rábeszélőkészség, meggyőzőerő; tágabb
értelemben jó beszédkészség, "felvágott
nyelv" [Latin szó, a meggyőzés római
istennőjének, Suadának a nevéből ered.]
swar, swary [1. (prawo i polityka) kłótnia, gniew;
2. (Przysłowia) Z babskiej mowy ...
gotowy] – veszekedés, kötekedés, civakodás,
egyenetlenkedés, viszály
swarliwie – veszekedve, kötekedően; civakodó v.
veszekedő módon
swarliwość – kötekedés
swarliwy, -a, -e -; swarny, -a, -e [kłótliwy; też:
charakterystyczny dla takiej osoby] –
veszekedő, kötekedő, civakodó v. civakodós;
házsártos
swarliwa żona – civakodó v. zsémbelődő,
zsörtölődő feleség; házsártos asszony
swaradż [nowoind. 'jw.' z sanskr. swarādż
'samorząd', swārādżja 'niezależność'; swa
'swój,
własny';
radżja,
samorząd,
autonomia (hasło polit. w Indiach 190633).] – (hindi) szvarádzs; indiai autonómia;
önkormányzat
swary [przeciągające się nieporozumienia i
kłótnie] – veszekedés
swarzenie – szidás
swarzenie się – veszekedés
swarzyć [kłócić się] – pirongatni, feddni, korholni
swarzyć się – kötekedni, egyenetlenkedni,
civakodni, veszekedni
swastyka [1. ornament w kształcie krzyża o
równych ramionach załamanych w jedną
stronę pod kątem prostym; 2. godło
hitlerowskiej organizacji politycznej,
mające postać krzyża o ramionach
załamanych pod kątem prostym w prawo]
– (szanszkrit) szvasztika; napkorong; a nap
ősi, indiai jelképe; ősindiai jelvény (a
termékenység és anyaság jelképe); (hist)
(godło hitlerowców)
horogkereszt, a
hitleristák (német nemzeti szocialisták)
jelvénye;
tört.
(Magyarországon)
nyilaskereszt
-
Wersja 01 01 2017
swatać – kérőbe menni, (a násznép) házasságot
közvetíteni; átv. összeboronálni
swatać kogoś – (más számára) feleségül kérni,
megkérni vkit; megkéri a kezét vkinek
swatać się – megházasodni; udvarolni
swatanie – házasságközvetítés; násznagyoskodás,
leánykérés
swatanie się – házasodás, megházasodás; udvarlás
swatka – (dawno) házasságközvetítőnő, kerítőnő
swatzyrba [(u Zygmunta Glogera) po łacinie
zwana nuptialis, opłata w Mazowszu,
składana przez chłopów książętom od
wesel. W księstwie Płockiem zniósł ją
biskup Giżycki, jako regent w czasie
małoletności
panującego.
Kazimierz
Jagiellończyk zniósł ją w ziemi Rawskiej i
Gostyńskiej, po wcieleniu tychże do
Korony.] – (lat.) nuptialis, házassági [pl.
nuptialia pacta, házassági szerződés];
parasztok által a hercegeknek fizetett díj
6729
[kojarzenie czyjegoś małżeństwa] –
(dawno) leánykérés, házasságközvetítés,
háztűznéző, leánynéző, leánykérő; nász
swawola [1. beztroska zabawa; 2. daw. brak
posłuszeństwa i samowolne działanie] –
(samowola)
önkény,
önkényeskedés,
féktelenség, erkölcstelenség; szabadosság;
(figle) móka, csíny, pajkosság, huncutkodás,
csintalanság
swawola obywateli gubi państwo – a polgárok
erkölcstelensége romlásba viszi az államot
swawolenie – féktelenkedés, önkényeskedés;
pajkoskodás, csintalankodás
swawolić
–
féktelenkedni,
önkényeskedni,
tombolni;
tréfálni,
pajkoskodni,
csintalankodni
swawolnica – pajkos v. csintalan lány v. nő
swawolnie – féktelenül, szabadjára; pajkosan,
csintalanul
swawolnik [daw. ktoś, kto lubi się bawić i robić
żarty] – kópé, pajkos v. csintalan fickó;
mulatós ember
swawolność – féktelenség, szabad száj; pajkosság,
csintalanság
swawolny, -a, -e [1. skłonny do robienia żartów,
do zabawy; też: właściwy takiej osobie;
2. daw.
nadużywający
swobody
i
postępujący samowolnie] – féktelen,
szabados; pajkos, csintalan
swawolni ludzie, swawolnicy [(u Zygmunta
Glogera)
Tak
wogóle
nazywano
rozbójników i rabusiów, których kupy
grasowały prawie ciągle w stepach
Ukrainy i Podola, napadając na
pogranicznych
Turków,
Tatarów,
Wołochów,
na
dobra
królewskie,
swaty
swaszka – nász, nászasszony
swat [1. mężczyzna, który swata kogoś z kimś;
(daw) W obyczaju narodowym polskim,
młodzieniec nie oświadczał się sam
rodzicom panny o jej rękę, tylko przez
swata, na którego wybierał poważnego i
wymownego sąsiada lub krewnego. Swat
ten na weselu rej wodził i prawił oracje.
Swacią nazywali się podczas wesela
wszyscy mężczyźni, sąsiedzi i krewni,
żonaci i drużbowie czyli przyjaciele
bezżenni pana młodego, który starał się o
jak najliczniejszy konny ich orszak.] –
násznagy, házasságközvetítő
SWAT [Special Weapons and Tactics, (pol.
Specjalne Wyposażenie i Taktyka, czytaj
słot)] – SWAT (Special Weapons And
Tactics), speciális kommandó
6730
duchowne i szlacheckie w Koronie i
Litwie, czyniąc mordy, gwałty i najazdy.
Prawo
nakazywało
starostom,
regimentarzom i hetmanom ludzi tych
imać i karać na gardle.] – (daw) zsiványok,
betyárok, rablók, útonállók, haramiák
swawolny chłopiec – vásott fickó, csintalan legény
swą dumą odstręczył ludzi od siebie –
büszkeségével eltaszította az embereket
magától
swąd [zapach spalenizny] – kozma, égett szag,
füstszag; bűz; szimat
Sweatshirt [Góra stroju do joggingu. Dobrze
wchłaniająca pot, bawełniana, wygodna
koszulka, z długimi lub krótkimi
rękawami,
która
z działu
sport
awansowała do działu codzienność.] –
(ang.) Sweatshirt; pulóver, sportpulóver
swego czasu – a maga idején; valamikor; egyszer,
annakidején v. annak idején, annak idején
swego rzemiosła pilnować – a maga v. saját
mesterségét űzni
sweter [1. ubranie zrobione z dzianiny,
okrywające tułów i ręce; 2. górna cześć
odzieży męskiej lub kobiecej wyrabiana z
dzianiny. Swetry zwykle wkładane są
przez głowę, choć w mowie potocznej
swetrami nazywa się także zapinane
kardigany, o ile są zrobione z wełny.
Nazwa pochodzi od angielskiego słowa
„pot”, początkowo bowiem swetry
stanowiły element odzieży sportowej.] –
(ang) sweater, szvetter, gyapjúból kötött
pulóver, mellény, v. ujjas; kötszövött ujjas;
(zapinany) kardigán
-
Wersja 01 01 2017
sweter narciarski – sípulóver
sweter rozpinany – kardigan [Dziany produkt
z rękawami, guzikami i z lub bez
kołnierzyka, z dekoltem w łódkę i
przynajmniej z jedną kieszenią. Różni się
od kamizelki i koszulki polo większym
rozmiarem. Najczęściej posiada długi
rękaw.] – kardigán (1) [Hosszú ujjú, rövid –
többnyire csípőig érő - kötött kiskabát,
gallérral vagy anélkül, esetleg egy vagy több
zsebbel. Gombokkal vagy húzózárral
záródik. Férfiak, nők, gyerekek leginkább
sportoláshoz vagy szabadidő-tevékenységhez
hordják. Elnevezését
James Thomas
Brudenellről <Lieutenant General James
Thomas Brudenell, 7th Earl of Cardigan,
KCB (16 October 1797 – 28 March 1868)>,
az angliai Cardigan grófjáról kapta.]
sweter sfilcował się po praniu – a mosásban
megfilcesedett a pulóver
sweter wciągany przez głowę – bebújós pulóver
sweter wkładany przez głowę – bebújós pulóver
sweter z kołnierzem a. kołnierzykiem golfowym
– kámzsagalléros pulóver
sweterek – kisebb pulóver
sweterek z krótkimi rękawami – rövid ujjú
pulóver
swędzenie – viszketés, bizsergés
swędzieć, swędzić (swędzę) [dawać odczucie
nieprzyjemnego
podrażnienia,
wywołującego chęć drapania] – viszketni,
bizseregni
swędzi mnie dłoń – (átv.) viszket a tenyerem
swing [właśc. wym. suing] [ang. 'kołysanie się;
ruch wahadłowy; rytm; jw.' muz. styl
6731
jazzowy (gł. ok. 1935-45), stadium
przejściowe między hist. i nowoczesnym
stylem jazzu; taniec jazzowy w tempie
umiarkowanym
z
charakterystyczną
synkopacją; w boksie - cios sierpowy] –
(ang) szving; (sp) lengőütés; az ökölvívásban
nyújtott karral, az egész test súlyát az ütés
erejébe beleadó oldalütés; (zene) amerikai
eredetű társasági tánc
Swinger [Żakiet lub płaszcz o roztańczonej linii
wachlarza] – (ang.) Swinger; zakó v. kabát
merész szabásvonallal
swingować – (zene) szvingelni
switch {rzecz.}; opcja polecenia {f.} [komp.] [zł.];
włącznik –
(ang.) switch [A hálózat
területeit csatlakoztatja, amelyek különböző
sebességgel működnek (például 10 vagy 100
vagy 1000 Mbps) illetve elhatárolja a
hálózatban lévő (nagy adatmennyiségű)
területeket egymástól (szegmentálás). A
menedzselt switch meg tudja határozni a
hálózatnak azt a részét, ahova az
adatcsomagot címezték és csak azon
szegmensbe továbbítja, ezáltal növelhető a
hálózat hasznos sávszélessége.]
Switched Multimegabit Data Service (SMDS)
[publiczny
szybki
rodzaj
usług
pakietowych. Podobnie jak przenoszenie
ramek (Frame Relay), ma na celu łączenie
sieci LAN w sieci rozległe. Największą
różnicą w stosunku do FR jest znacznie
większa szybkość usługi SMDS - do 34
Mbit/s.] – SMDS Switched Multimegabit
Data
Services
(sokbites
kapcsolt
adatszolgáltatás)
Switched virtual circuit (komutowane połączenie
wirtualne) [To połączenie w sieci z
komutacją pakietów, które pozwala
przesyłać pakiety różnymi ściekami.] –
(ang.) Switched virtual circuit; kapcsolt
virtuális áramkör
Switches [Urządzenie które łączy oddzielne sieci
LAN oraz zapewnia filtrowanie pakietów
między
nimi.
Switch
LAN
jest
urządzeniem z pewną liczbą portów, z
których każdy może współpracować z
siecią Ethernet lub Token Ring.] – (ang.)
Switches; kapcsoló, parancsori opció
swoboda [1. możliwość postępowania lub
zachowywania się bez konieczności
ulegania przymusowi lub ograniczeniom;
2. naturalna łatwość zachowywania się lub
robienia czegoś] – szabadság, függetlenség,
(niekrępowanie
się)
fesztelenség,
természetesesség
swoboda ruchów, swoboda w ruchach – mozgási
szabadság; mozgékonyság
swoboda umysłu – szellemi szabadság
-
Wersja 01 01 2017
swobodnie – szabadon, könnyen, kényelmesen,
gondtalanul
swobodnie żyje – nyugodtan v. szabadon v.
gondtalanul élni
swobodność
–
könnyedség,
fesztelenség,
elfogulatlanság
swobodny, -a, -e [1. niepodlegający przymusowi
ani ograniczeniom; 2. zachowujący się w
sposób
naturalny;
też:
cechujący
zachowanie takiej osoby; 3. mający
niezajęty czas w danej chwili; 4. o czasie:
nieprzeznaczony na wykonanie pracy,
obowiązków; 5. nieskrępowany zakazami
moralnymi; 6. o procesach, czynnościach,
zjawiskach:
niczym
nieograniczony;
7. odbiegający od oryginału lub od
rzeczywistości; 8. o stroju: niekrępujący
ruchów; 9. niczym nieograniczony w
przestrzeni] – szabad, független; fesztelen,
laza, könnyed; kötetlen
swobodna asocjacja – szabad asszociáció [free
association] [a) A szóasszociációs kísérletek
azon fajtája, amelyben a személy az
ingerként közölt szóra egy olyan szóval
válaszol, ami arról eszébe jut. b) A
pszichoanalízisben az arra tett kísérlet, hogy
módosítás nélkül beszámoljunk mindenről,
ami a tudatunkba kerül.]
swobodne przypominanie (ang. free recall) szabad felidézés [free recall] [Emlékezeti
feladat, amelyben a személynek a tételek egy
listáját mutatják be (általában egyszerre
egyet), és késõbb a lista tételeit tetszõleges
sorrendben kell felidéznie.]
swobodne spadanie – szabadesés
swobodne spadanie ciała – a test szabadesése
swobodne
wyrażanie
opinii
–
szabad
véleménynyilványtás
swobodny oddech – szabad lélegzet
swobodna przestrzeń – nyílt tér
swobody [prawa lub przywileje] – (prawa) jog,
törvény;
(przywileje)
privilégiumok;
kiváltságok, előjogok
swobody obywatelskie – polgári szabadságjogok
swoistość – sajátosság, sajátság, sajátszerűség,
jellegzetesség, jellemző tulajdonság
swoisty, -a, -e [będący szczególną właściwością
kogoś lub czegoś] – sajátos, egyéni,
sajátszerű, jellemző, jellegzetes
swoisty smak – sajátos íz
swoisty zapach – sajátos szag
swoiście – sajátosan
swojak [pot. ktoś pochodzący z tego samego
kraju, z tej samej okolicy lub
miejscowości] – földi; rokon; saját ember,
otthoni; hasonszőrű; magunkfajta
6732
swoją drogą – egyébként, különben; saját úton
swoją rękę – sajátkezűleg, saját kezével
swoje [1. to, co jest czyjąś własnością lub się
komuś należy; 2. własne zdanie, własna
racja] – saját; saját vélemény, saját igaza
swojego oczy są brąnzowe – barna szemeim
vannak
swojerz, swoik [1. swojek, dawna chusta na
głowę; 2. strój białogłowski, wspominany
przez pisarzy w XVI w., np. „zawiła się w
swoik”. (Leopolita). Był to zapewne rodzaj
jakiegoś strojnego zawoju na głowę.] –
(daw) belorusz viselet; fejkendő
swojski, -a, -ie [1. charakterystyczny dla
czyjegoś środowiska lub kraju i dlatego
dobrze znany; 2. podobny do takiego,
który się dobrze zna; 3. będący domowego
wyrobu; 4. hodowany, oswojony] –
otthonos, otthoni, megszokott; hazai; meghitt
swojsko – otthonosan, családiasan, meghitten
swojskość – otthonosság, családiasság, meghittség;
otthonosság, hazai jellegű
swojszczyzna – minden ami saját v. hazai, aminek
hazai jellege van; hazai nyelv és szokások;
földiek által lakott terület
sworzeń [element konstrukcyjny służący do
łączenia
elementów
w
sposób
umożliwiający ich obracanie się] – (műsz.)
csap, csapszeg; pecek, faszeg, facsap;
forgócsap; kormányrúd; (növ.) gerinc,
virágzati
tengely;
(vágóhíd)
csap,
kábítólövedék
sworzeń sprzęgła – vonószeg, vonóhorogcsap
sworzeń spustu – (wojsk) elsütőrúd
sworzeń śrubowy – sínszeg; fejescsavar, menetes
csap v. szeg
SWOT Mocne Strony, Słabe Strony, Szanse,
Zagrożenia (ang. Strength Weakness
Opportunities
Threats
a.
Strength
Weaknesses Opportunities Threats) [jedna z
najpopularniejszych
heurystycznych
technik
analitycznych,
służąca
do
porządkowania
informacji.
Bywa
stosowana we wszystkich obszarach
planowania
strategicznego
jako
uniwersalne narzędzie pierwszego etapu
analizy strategicznej. Np. w naukach
ekonomicznych jest stosowana do analizy
wewnętrznego i zewnętrznego środowiska
danej organizacji, (np. przedsiębiorstwa),
analizy danego projektu, rozwiązania
biznesowego itp.] – SWOT (ang. Strength
Weakness Opportunities Threats) (üzleti
tevékenység környezetének elemzésére
szolgáló
módszer,
ill.
vállalkozással
kapcsolatos gyenge és erős pontok,
lehetőségek, veszélyek) [A SWOT elemzés
-
Wersja 01 01 2017
a stratégiaalkotás
lépése.]
folyamatának
egyik
Technika analityczna SWOT polega na
posegregowaniu posiadanych informacji o danej
sprawie na cztery grupy (cztery kategorie
czynników strategicznych):
 S (Strengths) – mocne strony: wszystko to co
stanowi atut, przewagę, zaletę analizowanego
obiektu,
 W (Weaknesses) – słabe strony: wszystko to co
stanowi słabość, barierę, wadę analizowanego
obiektu,
 O (Opportunities) – szanse: wszystko to co
stwarza dla analizowanego obiektu szansę
korzystnej zmiany,
 T (Threats) – zagrożenia: wszystko to co
stwarza
dla
analizowanego
obiektu
niebezpieczeństwo zmiany niekorzystnej.
A SWOT egy angol mozaikszó, 4 szó
kezdőbetűiből áll össze:
 Strengths - erősségek
 Weaknesses - gyengeségek
 Opportunities - lehetőségek
 Threats - veszélyek
Diagram analizy SWOT
swój, swoja, swoje [zaimek zastępujący w
odpowiednich kontekstach inne zaimki
dzierżawcze: mój, twój, nasz, wasz, jego,
jej, ich, oznaczający, że to, co jest
wyrażone przez rzeczownik, którego
dotyczy,
należy
lub
odnosi
się
odpowiednio:
do
mówiącego,
np.
Spakowałam wszystkie swoje rzeczy., do
osoby, do której zwraca się mówiący, np.
Zabierz stąd swoje rzeczy., do grupy osób,
do której należy mówiący, np. Wyłożyliśmy
im swoje racje., do grupy osób, w skład
której wchodzi osoba, do której zwraca się
mówiący, np. Dlaczego nie mówiliście o
6733
swoich problemach?, albo do innych osób
lub rzeczy, np. Umówił się ze swoją
dziewczyną.] – a saját; maga; (a cselekvés
alanyáé) övé; tsz. övék
swój, swoja [pot. ktoś bliski, należący do tego
samego środowiska, do rodziny] –
hozzátartozó, közeli vki; (swojak) földi;
rokon; saját ember, otthoni; hasonszőrű;
magunkfajta
swój człowiek – „saját” ember, szövetséges
swój do swego i po swoje – jóbarátok v.
honfitársak v. hasonszőrűek saját érdekükben
tömörülnek
swym postępowaniem mroził moje dobre chęci –
eljárása
lehűtötte,
megdermesztette
jószándékomat
swyrtny [zwinny] [Teatr Śląski im Stanisława
Wyspiańskiego w Katowicach] – fürge,
ügyes, mozgékony, serény
SXGA (ang. Super eXtended Graphics Array)
[jeden ze standardów rozdzielczości
ekranu.
Rozdzielczość
SXGA
ma
1280x1024 piksele. Standard ten jest
ulepszoną wersją rozdzielczości ekranu
XGA (1024x768 pikseli). Następcami tego
standardu są UXGA oraz SXGA+.
Standard ten ma proporcje 5:4, zaś
pozostałe 4:3 lub 16:10. Nie jest on więc
wymienialny, lecz potrzebuje konkretnego
monitora. Zwykle 17' i 19' LCD ma
proporcje 5:4 lub 16:10 (zwykły lub
panoramiczny), zaś 17' CRT 4:3.] – SXGA
(Super
eXtended
Graphics
Array)
1280×1024 pixeles kijelző - képernyő felbontás.
Syba, Sziba (przysięga) [tam słudzy Izaaka
wykopali studnię] – Séba (eskü; hét;
iszákos; ember) v. Siba [Kút, amelytől
Beérseba a nevét kapta (1Móz 26,33:
"Sibá").]
sybarycki, -a, -ie – szibarita, kéjenc, élvhajhász
sybaryta [człowiek rozmiłowany w zbytku,
wygodach i przyjemnościach życia] –
kéjenc, élvhajhász, szibarita ember; csak az
élvezeteknek élő, pompában elpuhult ember;
a luxusban és önmaga kényeztetésében
elpuhult embert (Szibarisz dél-itáliai görög
város lakói a legendárium szerint tényleg
kissé túlzásba vitték a kifinomult életet)
sybarytka – kéjenc, élvhajhász, szibarita nő
sybarytyzm – szibaritizmus; kéjvágy, elpuhultság
Syberia (ros. Сибирь) [kraina geograficzna w
północnej Azji, wchodząca w skład Rosji,
położona między Uralem na zachodzie,
Oceanem Arktycznym na północy,
Oceanem Spokojnym na wschodzie, oraz
stepami Kazachstanu i Mongolii na
-
Wersja 01 01 2017
południu. Niekiedy z terenu Syberii
wyodrębnia się rosyjski Daleki Wschód i
przy takim podejściu wschodnią granicę
regionu stanowią góry na wybrzeżu
Oceanu Spokojnego.] – Szibéria [(oroszul:
Сибирь / Sibir, a név valószínűleg „nyugodt
föld”-et jelent mongolul) egy nagytáj neve
Oroszország területén, Ázsia északi részén]
Syberia [jest grą przygodową wydaną przez
firmę Microïds w roku 2002. Gra jest typu
"point and click"] – Syberia, Szibéria
(számítógépes játék)
syberyjski, -a, -ie; sybirski, -a, -ie – szibériai
syberyna [1. „tęga, gruba tkanina wełniana”.
(Słownik języka polskiego, t. 6, red. J.
Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki,
Warszawa 1952 - 1953, s. 615); 2. gruba
tkanina wełniana, gęsta i bardzo ciepła,
popularna w XIX wieku i na początku
wieku XX. Wyrabiano z niej płaszcze,
palta i okrycia zimowe oraz jesienne,
zarówno kobiece jak i męskie. Czasem
płaszcze z syberyny bramowane były
futrem.] – vastag gyapjúposztó
syberynowy, -a, -e – vastag gyapjú-, posztósyberynowe palto – posztókabát
Sybilla, Sybilla (łac.) Pochodzenia greckiego,
oznacza: [ prorokini, wieszczka. W
starożytności sławne były proroctwa
Sybilli
Erytrejskiej,
Delfickiej,
Kumańskiej i in] – (gör) Szibilla; görög
eredetű női név, mely Apollón isten papnői,
a Szibillák nevéből származik; jósnő
Sybilla leśna [Kukułka (nazwy ludowe:
gżegżółka, zazula) (Cuculus canorus)] –
kakukk (Cuculus canorus)
Sybir1 (Syberia) [rosyjskie terytorium w
północnej Azji] – Szibéria
Sybir2 [1 miejscowość w Polsce: Sybir przysiółek w woj. lubelskim, w pow.
tomaszowskim, w gminie Tomaszów
Lubelski] – (lengyel major v. tanya)
Sybir3
[lodowisko w Nowosybirsku]
–
Novoszibirszki jégmező
SYBIR
(System
Bankowych
Izb
Rozliczeniowych) [międzybankowy system
rozliczeniowy: to polski system rozliczeń
międzybankowych
oparty
na
dokumentach papierowych. Rozwożeniem
dokumentów zajmowała się Krajowa Izba
Rozliczeniowa. System został zamknięty w
roku
2004.
Obecnie
rozliczenia
międzybankowe odbywają się wyłącznie
drogą elektroniczną (system ELIXIR).] –
bankközi elszámolási rendszer
Sybiracy [w Polsce osoby zesłane na Syberię
zarówno w carskiej Rosji jak i ZSRR.
6734
Wielu Sybiraków należy do Związku
Sybiraków. Standardowe znaczenie słowa
Sybirak to mieszkaniec Syberii.] –
szibériaiak; szibériai deportáltak
Sybirak – szibériai ffi
Syceleg, Siklag (pogrążone w smutku) [miasto na
południe od Judei, dane Dawidowi przez
Achisa, króla filistyńskiego. Spalone przez
Amalekitów.] – Siklág (a pusztulás sivataga,
eredet, forrás) [Város Júda déli részén,
Beeérseba és Debir (1) közt (Józs 15,31),
hosszú ideig a filiszteusoké; Ákis, Gát
királya ajándékozta Dávidnak (1Sám 27,17); Júda királyainak személyi birtoka lett. A
fogság után újra benépesedett (Neh 11,28).]
sycenie – kielégítés; telítés; jóllakatás; jóllakottság
sycenie miodu, miodosytnictwo [w produkcji
miodów pitnych otrzymywanie roztworu
miodu pszczelego (brzeczki miodowej,
syty) przez gotowanie go z wodą] – méz
telítése (ivóméz készítése)
sycenie się – kielégülés; telítődés; jóllakás
Sycera (zwana też hebr. szekar) [1. mocny napój
sfermentowany, sporządzony z owoców,
zwłaszcza z daktyli, z niektórych zbóż lub
miodu. 2. mocny napój sfermentowany,
sporządzany z owoców, zwłaszcza z daktyli,
z niektórych zbóż lub miodu. Określenie
pochodzi z czasów biblijnych, więc nie
odnosi się do wysokoprocentowych
alkoholi w dzisiejszym rozumieniu (np.
wódka
czy
spirytus),
lecz
do
wysokoprocentowych
win,
lub
najprawdopodobniej do piwa. Jest to
jeden z napojów, którego nie można
spożywać po ślubowaniu nazireatu. 3. w
XVI wieku, z biblji, o ‘napoju
odurzającym’, z łaciny grec. sikera, z
hebr. szekar.] – shekar (erős, erjesztett ital –
a görög sikera és a latin sicera változatokon
át, mint cisdcre jelent meg az ó-francia
nyelvben.) [Az almából készített alkoholos
ital igen kedvelt Európában, de az Egyesült
Államokban, Kanadában és Ausztráliában
is.”
Szólítják”
cidernek,
cidre-nek
(Franciaország, Belgium, Anglia), sidra-nak
(Spanyolország), apfelwein-nek, apfelmostnak,
saurer
most-nak (Németország,
Ausztria) vagy éppen jablečné víno-nak
(Csehország). Némely országokban az
erjesztett almaital annyival közelebb áll a
borhoz,
hogy nem
buborékos.
—
Legnagyobb
népszerűségnek
a
Britszigeteken örvend, ahol a cidernek számtalan
fajtája és márkája létezik. Pedig nem is angol
eredetű. Franciaország normandiai vidékeiről
származott át a 9. században a normann
hódítókkal együtt a szigetországba. Az első
-
Wersja 01 01 2017
ciderkészítők 1205 körül, „Földnélküli”
János király uralkodása alatt telepedtek le
Norfolkban, Richmond közelében. Az
almából erjesztett ital oly hamar népszerű
lett, hogy hamarosan egész Yorkshire-ben
készítették. S a „cider” szó is bekerült az
Oxford English Dictionary 1315. évi
kiadásába. A cider eredete a héber shekar –
erős, erjesztett ital – szóra vezethető vissza,
ami a görög sikera és a latin sicera
változatokon át, mint cisdcre jelent meg az
ó-francia nyelvben. Ekkor azonban már
többet jelentett egyszerű erjesztett italnál, a
franciák már egyértelműen az almából
készített alkoholos nedűt értették alatta. Ma
egyébként a franciák cidre néven ismerik– és
nem
utolsó
sorban
népszerű
almapálinkájuknak, a calvadosnak az egyik
lehetséges kiindulópontja. — Tény persze,
hogy a cider Angliából terjedt el szerte a
világba. Népszerűségének csúcspontját a 1718. században élte. Később az olcsóbban
előállítható gin kiszorította a városok
ivóiból, s inkább már csak azokon a
vidékeken fogyasztották, ahol készítették is.
Legújabb kori felvirágzása a 20. század
végére tehető, amikor világszerte fénykorát
élte a pubkultúra. Leginkább a fiatalabb
korosztályok kedvelt társasági itala lett. Aki
már járt Angliában, az megtapasztalhatta,
hogy nincsen pub (csapolt) cider nélkül, és
fogyasztják is szorgalmasan a vendégek. —
A cider alapesetben (nem igazán minőségi)
almából készül, amit ledarálnak és
kipréselnek, majd viszonylag alacsony
hőfokon (5-10 C°) erjesztik. Mielőtt az
összes cukor elerjedne, hordókba (esetleg
pezsgős palackokba) fejtik, és légmentesen
lezárják. Ezt követően még egy picit tovább
erjed, így lesz a keletkező szén-dioxidtól
kellemesen buborékos. — Egyes vidékeken
szokás az alma mellett – vagy helyett –
körtét is használni, ekkor azonban az ital
elnevezése már nem cider, hanem perry.
Franciaországban Bretagne és Normandia
tájain szokás egy kis calvadossal, vagyis
almapálinkával felturbózni és a tradicionális
metódus szerint 400 literes tölgyfahordóban
legalább 30 hónapig érlelni. Az így készült
ital neve pommeau, alkoholtartalma pedig
17-20 százalék. Vétek György - Cider: se
sör, se bor; 2008. április 01.]
Sychar (pijany) [1. miasto w Samarii, w którym
Pan spotkał kobietę nad studnią
(źródłem).
Tam
Pan
przemawiał
widocznie częściej bo wielu Samarytan
uwierzyło w Niego. 2. samarytańskie
miasto biblijne, przy którym znajdowało
6735
się źródło Jakuba, leżało koło Sychem (J 4,
5 - 6). Sychar utożsamiane jest z wioską
Askar w Izraelu.] – Sikár (megkenés,
felkenés) [Falu Jákób kútja közelében, Ebál
(2) hegyének keleti lejtőjén (Jn 4,5);
azonosnak tartják "Sikem"-mel (3). Egy
Sikár nevű város szélén volt egy kút, amit
Jákob ajándékozott a József nevű fiának.
Ehhez a kúthoz jártak ki az asszonyok kora
reggel, vagy késő este vízért. Jézus és a
samariai asszony története. "Elhagyta Júdeát
és elment ismét Galileába. Samárián kellett
átmennie. Ment azért Samáriának Sikár nevű
városába, annak a teleknek közelébe,
amelyet Jákob adott az ő fiának, Józsefnek.
Ott volt pedig a Jákob forrása. Jézus az
utazástól elfáradva, azonmód leült a
forráshoz. Mintegy hat óra volt. Jött egy
samáriabeli asszony vizet meríteni, és
mondta neki Jézus: Adj innom! Az Ő
tanítványai ugyanis elmentek a városba,
hogy ennivalót vegyenek." Ján. 4:3-8]
Sychem (plecy, barki) [1. Miasto w Kanaanie.
Zostało splądrowane przez Symeona i
Lewiego. Tam złożono kości Józefa. Było
później miastem ucieczki. Tam Jozue po
raz ostatni przemawiał do Izraela; lud
koronował Roboama po rozdzieleniu
monarchii Salomona. Później główna
kwatera Jeroboama. 2. Syn Hemora. On i
jego synowie zostali zabici przez Symeona
i Lewiego. 3. Wnuk Manasesa. 4. Potomek
Manasesa.] – Sikem (váll, tarkó hát;
hegyhát) [1. Manassé (1) fia, utódai a
sekemiták nemzetsége (4Móz 26,31; Józs
17,2). 2. Férfi Manassé törzséből (1Krón
7,19). 3. Város Efraim hegységében,
Manassé
déli
határa
közelében,
Jeruzsálemtől 60 km-nyire északra, az Ebál
(2) és Garizim hegyek közti hágó keleti
végén; a Kr. e. második évezred végén
egyike Kánaán (2) fővárosainak, az első hely
Kánaánban, ahová Ábrahám, hazájából való
kivándorlása után eljutott (1Móz 12,6); itt
szerzett Jákób (1) magának földet (1Móz
33,18-20); itt temették el Józsefet (1) (Józs
24,32); itt kísérelte meg Gedeon fia,
Abimelek (3) sikertelenül; hogy önálló
országot alapítson (Bír 9); I. Jeroboám itt
rendezte be először királyi székhelyét (1Kir
12,25). Régészek feltárták a régi Sikem
romjait. Lásd még: SIKÁR.]
Sychem (hebr. ‫[ )םכש‬ruiny starożytnego miasta
izraelskiego w Samarii, w środkowej
części Izraela. Miejsce wykopalisk
archeologicznych - Tell Balata - znajduje
się
pod
administracją
Autonomii
Palestyńskiej.
W
bezpośrednim
sąsiedztwie znajduje się arabskie miasto
-
Wersja 01 01 2017
Nablus.] – Neapolis (Sikem) [1. Sechem,
Shechem (Sichem, Shkhem v. Sh-chea-mm,
héb.: ‫ ֵי ָקד‬/ ‫ֵי ָֹוד‬, Šəḫem Šəḵem); samariai
város. 1. i.e. 332. Nagy Sándor engedélyével
a Szamaritánusok felépítik templomukat a
Garizim-hegyén, a régi Sechem mellett. 2.
Vespasianus alatt újból forradalom színtere
volt a Szamaria városa, a régi Sechem,
melyet a rómaiak Flavia Neapolisnak
neveztek el, miután a forrongást leverték. 3.
Szamaritánusok (héb. somrónim), Samária,
Palesztinái város (héb. Somrón) és környéke
lakóinak elnevezése. Ezek még ma is Bené
Jiszroelnek Izrael fiainak nevezik magukat s
a mai Nablus arab városban (régebben
Sechem) laknak. Nablust 1920 óta
Sechemnek is nevezik újból s Palesztina
egyenjogú lakói, akik, bár szokásaikat, így a
peszachi bárányáldozatot a Garizim-hegyén,
megtartották, többé nem idegenkednek zsidó
testvéreiktől, akikbe rövidesen teljesen
beolvadnak. 2. Város Efraim hegységében,
Manassé
déli
határa
közelében,
Jeruzsálemtől 60 km-nyire északra, az Ebál
(2) és Garizim hegyek közti hágó keleti
végén; a Kr. e. második évezred végén
egyike Kánaán (2) fővárosainak, az első hely
Kánaánban, ahová Ábrahám, hazájából való
kivándorlása után eljutott (1Móz 12,6); itt
szerzett Jákób (1) magának földet (1Móz
33,18-20); itt temették el Józsefet (1) (Józs
24,32); itt kísérelte meg Gedeon fia,
Abimelek (3) sikertelenül; hogy önálló
országot alapítson (Bír 9); I. Jeroboám itt
rendezte be először királyi székhelyét (1Kir
12,25). Régészek feltárták a régi Sikem
romjait.]
sycić (sycę) [1. czynić sytym; 2. zaspokajać jakieś
uczucia,
pragnienia,
potrzeby;
3. wzmacniać, krzepić; 4. daw. o świetle,
zapachu itp.: przenikać lub napełniać coś;
5. daw. zaprawiać coś czymś] – átitatni,
telíteni; kielégíteni, jóllakatni, jóltartani,
laktatni
sycić miód [przerabiać miód pszczeli na pitny] –
mézet telíteni v. átitatni (méhsert készíteni)
sycić swe oczy jakim widokiem – legelteti a
szemét vmely látványon v. vmin
sycić się [1. jeść do syta; 2. napawać,
rozkoszować się czymś] – kielégülni,
megelégedni (vmivel); jóllakni
Sycylia (wł. Sicilia) [największa wyspa na Morzu
Śródziemnym (25 400 km²), leżąca na
południowy
zachód
od
Półwyspu
Apenińskiego, od którego oddziela ją
wąska Cieśnina Mesyńska] – Szicilia [(ol.
Sicilia) a Földközi-tenger legnagyobb
6736
szigete,
valamint
Olaszország
közigazgatásilag legkiterjedtebb régiója.]
sycylijski, -a, -ie – sziciliai
sycząco – sziszegően, sistergően
syczący, -a, -e – sziszegő; sípoló, fütyülő, sistergő
syczeć (syczę, syczy) [zob. syknąć] – pisszegni,
sziszegni; szisszenni; (gwizdać) sípolni;
fütyülni; sisteregni
syczenie – pisszegés, sistergés, fütyülés
syczenie
mikrofonu
–
mikrofonsziszegés,
mikrofonsuhogás
syderyczny, syderalny, -a, -e [odnoszący się do
gwiazd] – (lat.) sziderikus, sziderális;
csillagászati, csillag-; csillagokra vonatkozó
syderyt [1. minerał, ważna ruda żelaza;
2. meteoryt składający się głównie z żelaza
bogatego w nikiel] – (gör) sziderit, (geol)
vaspát
syderoza (Pylice niekolagenowe to choroby
wywołane
wdychaniem
pyłów
niezwłókniających np. pyłu żelaza:
Siderosis) – (gör) sziderózis; (orv) vaspor
lerakódása a szervezetben
Sydon (rybołówstwo, myśliwstwo) [1. w Genesis
10;15-19 syn Kanaana, który był synem
Chama. Czasami całą Fenicję nazywano
Sydonem. Sydon należał do plemienia
Aser.
Izraelici
nie
pozbyli
się
Sydończyków,
którzy
się
później
rozmnożyli; wpływy ich na Izraelitów
wzrosły do tego stopnia, że Izraelici zaczęli
służyć ich bożkom, Baalowi i Asztarcie, a
Salomonowi podobały się ich kobiety, sam
kłaniał się Asztarcie, bogini sydońskiej.
Sydon był cierniem dla Izraela.
Sydończycy, podobnie jak mieszkańcy
Tyru, byli wielkimi żeglarzami, rybakami,
rzemieślnikami, budowniczymi, kupcami.
Gdy byli wolni od opresji nieprzyjaciół,
żyli w wielkim dobrobycie i prowadzili
występne życie. 2. niegdyś portowe miasto
fenickie, przodujące na wybrzeżu. Z
czasem utraciło ono swą hegemonię na
rzecz Turu (zob.). NT łączy często oba
miasta] – Szidon (héb. 'a halfogás helye') [a
legrégibb időkben a föníciaiak (Fönícia)
egyik legfontosabb városa, akiket róla
szidoniaknak neveztek (vö. Iz 23,2.12;
Homérosz). - Már az amarnai levelekben és
az ugariti szövegekben is szerepelnek. A Ter
10,16: Szidón Kánaán elsőszülötte. Később
(talán a Kr. e. 1. évezred fordulóján) le
kellett mondania a teljhatalomról vetélytársa,
Tírusz javára, és csak a perzsa uralom alatt
sikerült - átmenetileg - visszaszereznie. Az
asszírok
támogatták;
hogy
Tíruszt
gyengítsék, csak adóztatták, végül azonban
egy lázadásért bosszút állva mégis
-
Wersja 01 01 2017
lerombolták. A föliratok a következő kir-ok
nevét őrizték meg: Zimriddi (az amarnai
korban), Tubaal (Szancherib idejében),
Etbaal, Abdimilkutti (Azarhaddon idejében),
Tabnit és Esmunazar (Kr. e. 450 k.),
Bodastart, Tennes. Józs 19,28 ~t Aser
örökrészeként említi, pedig soha nem tudták
Izr. fiai meghódítani. Ez 28,20-23: fenyegető
jövendölés Szidon ellen. Mt 11,21; Lk 6,17:
Tírusszal együtt szerepel (vö. Jo 3,4; Jud
2,28; 1Mak 5,15). Mt 15,21; Mk 7,24.31
szerint Jézus Tírusz és Szidon vidékén járt,
de ez nem a partvidékre, hanem csak azokra
az országrészekre vonatkozik, melyek e
városok mögött terültek el és a Jordán felső
folyásának vidékébe is belenyúltak. Pál ap. is
megfordult a városban róm. útja elején;
meglátogatta barátait (= a ker. közösséget),
és elfogadta gondoskodásukat (ApCsel
27,3).]
Szidón - Feniciának egyik nevezetes városa, a
Közép-tenger közelében, keskeny síkságon feküdt,
kissé keletre a mai Szaidától, mely tulajdonképen a
régi Szidonnak romjaira épült. Már Homeros is
művészeiről
említi;
később
iparművészeti
találmányaival (biborfestés, üvegkészítés) hiresült
el; lakosságának nagy számáról pedig leginkább
azok a gyarmatok tanuskodnak, melyek belőle
kirajzottak, s melyek közül Tirusz utóbb magán az
anyavároson is túl tett. Kr. e. 722 táján az asszír,
később a babiloniai uralom alá jutott, de némi
kiváltságot akkor is élvezett, amennyiben külön
alkirályok alatt állott. A persa hódoltság korában
sikeresen versenyzett Tirusszal, sőt legyőzte azt;
ámde mikor a III. Artaxerxes ellen megindult,
mozgalomnak élére állott, rajta vesztett. Saját
királya Tennes elárulta a persáknak, amin a lakosok
annyira elkeseredtek, hogy maguk gyujtották fel
városukat. Később Sz. ezt is kiherverte és már ismét
jelentékeny tényező volt, midőn Kr. e. 333. Nagy
Sándornak meghódolt, aki Abdallonymost rendelte
ki Szidoni királynak. Sándor halála után először
Egyiptomnak, azután a szírus királyoknak, végre a
rómaiaknak jutott. — Tekintélyes város maradt,
püspöki székhely, melyet I. Balduin király 1111. a
mohammedánok kezeiből kiragadott, de mely 1187.
ismét csak visszakerült a muzulmánok kezeibe.
Hosszu tengődés után a XVII. és XVIII. sz.-ban
jutott ismét jelentőségre, még pedig a franciák
kiviteli kereskedelme révén. — Miután már 1855.
megtalálták Esmunezárnak feniciai irással beírt
szarkofágját, a hatvanas évek óta, különösen a
Renan-féle expedició révén nagy jelentőségü leletek
törétntek a régi Szidon területén. Nagy halottas
mező tárult fel, melyből 1887. páratlan szépségű,
teljesen ép domborműves szarkofágokat vittek
Konstantinápolyba, ahol azok a Csinili-kioszk
gyöngyei. Az egyikről, melyet eleinte Nagy Sándor
koporsójának néztek, legvalószinübb, hogy a
Sándortól kinevezett alkirály tetemét rejtette, de igy
is mint Lysippos valamelyik tanítványának
(Eutychidesnek) műve, szépségével lebilincseli a
szemlélőt; a többi három Perikles korától egészen
361-ig terjedő idők terméke. Szépségre kiválik
közülök az, melyet rövidesen csak Les pleureuses
(siró asszonyok) nevén ismer a tudomány. 18
genrekép-szobor van rajta, Bryaxis művének tartják.
Egy másik a líkiai művészet legszebb ismert
terméke és szorosan csatlakozik a Parthenon
domborműveihez.
6737
syfilis (med. kiła, lues) [1. n.łac. od Syphilus,
imienia pierwszej rzekomo ofiary kiły i
bohatera poematu Syphilis sive Morbus
Gallicus "S. albo francuska choroba"
(1530) wł. lekarza, astronoma i poety
Girolamo Fracastoro (1478-1553); Kiła
(łac. lues, syphilis, gr. syphlos, brudny) –
przenoszona drogą płciową (weneryczna),
bakteryjna,
choroba
zakaźna
wywoływana przez krętka bladego (łac.
Treponema pallidum ssp. pallidum).] –
szifilisz (syphilis); (orv.) bujakór, lues,
vérbaj; súlyos fertőző nemi betegség [a
Treponema pallidum okozta, főleg nemi
érintkezéssel terjedő fertőző nemi betegség]
syfilityczny, -a, -e – vérbajos, bujakóros, szifiliszes
syfilityk, syfilityczka – vérbajos, bujakóros,
szifiliszes (ffi/nő)
syfon [1. butelka do napojów gazowanych,
zaopatrzona w dźwignię, po której
naciśnięciu płyn z butelki wydostaje się
przez rurkę pod ciśnieniem dwutlenku
węgla; 2. tunel podziemny zalany wodą,
łączący dwie groty; 3. rura wygięta w
kształcie leżącej litery S, wbudowana w
przewód
odpływowy
urządzeń
kanalizacyjnych; 4. zagięta rura do
odprowadzania
cieczy
z
poziomu
wyższego na niższy lub odwrotnie;
5. odcinek rurociągu stanowiący rodzaj
przepustu, w którym woda przepływa pod
ciśnieniem, budowany pod dnem rzeki,
kanału lub pod linią kolejową; 6. dwa
rurkowate narządy małża, służące do
wprowadzania wody do jamy płaszcza i
wyprowadzania jej wraz z odchodami] –
(gör) szifon; (rura) szivornya, szívócső;
(butla) szódásüveg, szódavizes üveg; (műsz)
vízépítésben olyan szerkezet, amellyel a
vizet vmely akadály fölött v. alatt elvezetik
sygilacja [Tak zwano dany Gdańskowi przywilej
cechowania sukna angielskiego i innych
zamorskich, dla puszczania ich do kraju
(Vol. leg. III, f. 581, 939 i IV, f. 11).] – (daw)
gdanski kizárólagos kereskedelmi jog az
angol posztóra és más import-export árura
sygilarie, sigilaria [[wym. s-igilaria] [1. kopalne
rośliny drzewiaste z okresu karbońskiego;
2. n.łac. sigillaria z łac. sigillum 'pieczęć',
od blizn liściowych podobnych do
odcisków
pieczęci.;
bot.
paleont.
pieczęciowce, kopalne rośliny drzewiaste z
-
Wersja 01 01 2017
klasy widłaków, charakterystyczne dla
krajobrazu środkowego karbonu] – (lat)
sigillum; pecsét; lenyomat
sygilografia – szigillográfia; pecsétkutatás,
pecséttan
sygnalista [osoba nadająca i odbierająca sygnały
za pomocą odpowiednich urządzeń] –
jeladó,
jelzőkészülék;
jelzőberendezés
kezelője
sygnalizacja [1. porozumiewanie się na odległość
za pomocą ustalonych znaków; 2. «zespół
urządzeń umożliwiających nadawanie i
odbieranie sygnałów] – jelzés, jeladás;
(urządzenie) jelzőberendezés
sygnalizacja dźwiękowa – hallható jelzés,
hangjelzés, akusztikai jelzés
sygnalizacja optyczna [nadawanie sygnałów za
pomocą świateł i chorągiewek] – optikai
jelzés, fényjelzés
sygnalizacja ręczna – kéz- és karjelzés
sygnalizacja świetlna – fényjelzés; közlekedési
lámpa
sygnalizacyjny, -a, -e – jelző-, jeladósygnalizować (sygnalizuje) [1. informować o
czymś za pomocą odpowiednich sygnałów;
2. informować skrótowo o czymś; 3. być
oznaką lub zapowiedzią czegoś] – jelezni
(jelez); jelt adni
sygnalizować
o
nieprawidłowościach
–
szabálytalanságot jelezni
sygnalizować zmianę kierunku – irányt jelezni;
kitenni az irányjelzőt; indexelni
sygnalizować zmianę kierunku jazdy – a haladási
irány változtatását jelezni; indexelni
sygnalizować, że się wysiada – leszállást jelezni;
jelzi, hogy leszáll
sygnalizowanie – jelzés, jeladás
sygnalny, -a, -e – szignált
sygnał [1. umowny znak o treści informacyjnej
lub ostrzegawczej; 2. dźwięk słyszany w
podniesionej słuchawce telefonu; 3. objaw
lub zapowiedź czegoś; 4. nieoficjalna i
niepotwierdzona wiadomość; 5. bodziec
wywołujący reakcję któregoś z narządów
zmysłu; 6. przebieg wielkości fizycznej
zawierający wiadomość, np. zmodulowana
fala radiowa] – jel, jelzés, jeladás
(bármilyen információt hordozó, az idő
függvényében változó jelenség); hívójel,
tárcsahang
sygnał akustyczny łodzi podwodnej – vízalatti
hangjel
sygnał alarmowy – riadójel, riadójelzés, vészjel,
riasztójelzés
sygnał analogowy [sygnał w postaci wielkości
fizycznej zmieniającej się w sposób ciągły,
a nie skokowo] – analóg jel
sygnał błędu [Wynikowy sygnał sygnałów
kompensowanego i kompensującego. Jest
miarą skuteczności działania układów
adaptacyjnych.] – hibajel
6738
sygnał burzowy – viharjelző, viharjelzés
sygnał cyfrowy [sygnał w postaci wielkości
fizycznej zmieniającej się skokowo, przy
czym skokom przypisywane są cyfry,
których ciągi stanowią zakodowaną
informację] – szám jelzés, számjel
sygnał dymny – füstjel v. füstjelzés
sygnał kompensujący [Sygnał wygenerowany
przez układ aktywny w celu redukcji
(kompensacji) sygnału odniesienia.] –
kompenzáló jel
sygnał na przerwę – szünetjel
sygnał nośny – hordozójel
sygnał odbierany (wejściowy) – bejövőjel,
bemenőjel
sygnał odjazdu – indulási jel v. jelzés
sygnał
odniesienia
(kompensowany)
[Niepożądany sygnał przeznaczony do
redukcji w systemach adaptacyjnych. (np.
hałas maszyny)] – kompenzált jel
sygnał pożarowy – tűzjelző
sygnał przesłaniający (maskujący) – zavarjel (tv)
sygnał synfazowy – szinkronjel
sygnał świetlny – fényjel, villamos jelzőlámpa
sygnał trąb – fanfár
sygnał umowy – egyezményes jel
sygnał użyteczny (jako nośnik wiadomości) –
hasznos jel
sygnał wypadku – vészjelzés, vészjel
sygnał, znak wywoławczy – (rád.) hívójel, szignál
sygnałowy, -a, -e – jelző, jeladó
sygnałówka [chorągiewka, flaga lub trąbka
służąca do nadawania sygnałów] – (haj.)
jelzőlámpa; duda, jelzőkürt, hajókürt
sygnały świetlne – fényjelek
sygnały świetlne (w ruchu ulicznym) –
villanyrendőr
sygnatariusz [państwo zawierające umowę
międzynarodową; też: osoba podpisująca
tę umowę w imieniu swojego państwa lub
osoba podpisująca jakąkolwiek umowę,
oświadczenie lub memoriał] – aláíró,
jegyző
sygnatura (średniowieczna łac. signatura –
'oznaczenie; pieczęć', z łac. signare –
'znaczyć; pieczętować') [1. znak lub napis
rozpoznawczy mający znaczenie podpisu;
2. znak cyfrowy lub literowo-cyfrowy
-
Wersja 01 01 2017
umieszczony na książce, określający jej
miejsce
w
bibliotece;
3. numer
porządkowy umieszczony na dolnym
marginesie pierwszej i trzeciej strony
każdego
arkusza
drukarskiego;
4. własnoręczny podpis artysty na jego
dziele; 5. daw. kopia recepty lekarskiej
dołączona do lekarstwa przez aptekę; 6.
znak lub ciąg znaków stanowiący
jednoznaczny,
niepowtarzalny
identyfikator obiektu, przedmiotu lub
dokumentu, np.] – (lat.) szignatúra; aláírás,
kézjegy; ismertető jelzés, ismertetőjegy,
jegy; (nyomd.) ívszám a lap alján, norma
sygnatura wirusa (ang. virus signature) [binarny
wzorzec wirusa używany przez program
antywirusowy do wykrywania i usuwania
wirusa z systemu komputerowego] - (ang.)
virus signature; vírus jegyek
sygnaturka [1. najmniejszy dzwon kościelny;
2. wieżyczka, w której zawieszony jest taki
dzwon;
3.
dzwonek
wejściowy,
umieszczony zazwyczaj przy wyjściu z
zakrystii do prezbiterium używany do
informowania zgromadzonych wiernych,
że rozpoczyna się procesja do ołtarza,
a wraz z nią liturgia] – kis jegy;
lélekharang
sygnaturka (w skrócie "sig") [w Usenecie rodzaj
podpisu
umieszczonego
na
końcu
wiadomości i oddzielonego od jej treści za
pomocą delimitera. Zgodnie z netykietą
sygnaturka powinna liczyć nie więcej niż 4
linie po 80 znaków każda. Czasami w
sygnaturkach umieszcza się ascii-art i
wtedy mogą one być nieco dłuższe. Poza
Usenetem sygnaturki bywają stosowane
również w poczcie elektronicznej i na
forach dyskusyjnych. Występują też
sygnaturki
graficzne,
najczęściej
spotykane na forach o tematyce
komputerowej, graficznej.] – (ang.)
signature block (signature, sig block, sig file,
.sig, dot sig, siggy, v. sig) [1. elektronikus
levelek aláírásához használt, általában külön
file-ban tárolt szöveg (pl. munkahelyi
és/vagy otthoni elérhetőség, foglalkozás,
érdeklődési kör, életfilozófia, PGP kulcs,
honlap cím), melyet a szerző vagy a
levelezőkliens (automatikusan) a levél
végére illeszt; a szignó mérete a netikett
szerint ne legyen néhány sornál hosszabb, és
ne tartalmazzon nagy ASCII grafikákat; 2.
elektronikus levelek aláírásához használt
(általában külön file-ban tárolt) szöveg,
melyet a szerző a levél végére illeszt]
sygnet [1. pierścień z herbem lub monogramem,
noszony przez mężczyzn; 2. (u Zygmunta
Glogera) pierścień z pieczęcią rodową. O
sygnetach
znajdują
się
niektóre
wiadomości pod wyrazem Pieczęć (Enc.
Star. t. III, str. 345). Najstarszy ze
znanych sygnetów polskich, należący
około r. 1200, do Świętosława podaliśmy w
artykule o Pieczęciach najstarszych
szlachty polskiej (t. IV, str. 2) i w artykule
Pierścień (t. IV, str. 10).] – pecsétgyűrű
sygnet drukarski [znak odbijany na karcie
tytułowej książki lub na okładce,
symbolizujący drukarza lub wydawcę] –
nyomdai jel v. jelzés
6739
sygnet herbem – címeres pecsétgyűrű
sygnować [podpisywać albo oznaczać coś
odpowiednim znakiem lub nazwą firmy] –
(lat.) szignálni; jelezni, jelt adni; kézjeggyel
ellátni, aláírni, láttamozni
Syjam [Tajlandia, Prathet Thai, Królestwo
Tajlandii, Ratcha Anachak Thai, do 1939 i
1946-1949 (w polskim nazewnictwie do
1947)
Syjam,
Siam,
państwo
w
południowo-wschodniej
Azji,
na
Półwyspie Indochińskim i Malajskim, nad
Morzem Andamańskim (Ocean Indyjski) i
Zatoką Tajlandzką (Ocean Spokojny).
Graniczy z Birmą, Laosem, Kambodżą i
Malezją. Powierzchnia 514,1 tys. km2.] –
Thaiföld
Syjamczyk
[obywatel
Syjamu
(obecnie
Tajlandia)], Syjamka – thai (ffi/nő)
syjamczyk (kot rasy syjamskiej; syjam) – sziámi
macska
syjamski, -a, -ie [1. przymiotnik od: Syjam; 2.
kot syjamski - kot z rasy pochodzącej z
Syjamu, o gładkiej, jasnej sierści, a na
pyszczku i łapach - ciemniejszej; syjam
(potocznie); 3. bracia syjamscy, siostry
syjamskie - para bliźniąt zrośniętych
różnymi częściami ciała] – sziámi; sziámi
macska
Syjon (hebr. ‫ היאן‬- wysoki) [1. pierwotnie
południowo-wschodnie
wzgórze
w
Jerozolimie, na którym wg przekazu
biblijnego znajdowała się twierdza
Jebuzytów, zdobyta przez Dawida, który
umieścił tam Arkę Przymierza. 2.
pierwotnie zamek w Jerozolimie. Po
przeniesieniu tam Arki Przymierza
czczono Syjon jako górę świętą -
-
Wersja 01 01 2017
mieszkanie Boże. Z czasem rozciągnięto tę
nazwę na całą górę, a nawet na miasto
Jerozolimę ("Córa Syjonu"). W NT
antytypem
Syjonu
jest
królestwo
Chrystusa - Kościół (Hbr 12,22; 1 P 2,6; Ap
14,1)] – 1. Sion hegye a leghíresebb és a
legszentebb a Biblia hegyei között. [A
Szentírás szerint Isten ezt a hegyet
választotta ki magának, hogy állandó
lakozást vegyen a Földön.]; 2. Sion, Szión
[Az
Ószövetségben
százötvennégyszer
szerepel a héber cijjon szó, az Újszövetség
görög szövegében pedig hétszer találkozunk
vele Szión néven. A név etimológiája
vitatott, az egyik magyarázat szerint a
jelentése kiváló, kiemelkedő, egy másik
szerint ragyogó, napos hely. A Sion
kezdetben csak az Ófel dombtól és a
Templomhegytől délkeletre eső hegyhátat
jelentette, ahová Dávid városa épült. Később
már az Ófel is a része lett, és egy idő után a
Templom-hegyet
(Mórija
hegyét)
is
beleértették, amikor a Sionra gondoltak (a
továbbiakban a három magaslatot én is
egységben
kezelem).
Sion
egyben
Jeruzsálemnek a szimbólumává is vált, a
próféták gyakran így szólították a várost:
Sion leánya. A Sion hegye Dávid király óta
Izrael szellemi-lelki központja. Zsidó és
keresztény emberek, fiatalok és öregek,
szegények és gazdagok annyi dicséretet
zengtek róla, annyi imába szőtték bele nevét,
hogy az alábbiakban csak a legfontosabb
bibliai kijelentéseket tudom összegezni.]
syjonista, syjonistka – (héber-lat.) cionista; a
cionizmus; a cionizmus ügyét szolgáló
(ffi/nő); a zsidó állam megalapításának híve
syjonistyczny, -a, -e – cionista
syjonizm (od nazwy wzgórza Syjon w
Jerozolimie, na którym stała Świątynia
Jerozolimska)
[ruch
narodowy
i
towarzysząca mu ideologia, głosząca
konieczność
stworzenia
żydowskiego
państwa na obszarze Palestyny w celu
przetrwania Żydów jako narodu; po
powstaniu Izraela – ideologia państwowa]
– (héb.-lat.) cionizmus; újabbkori zsidó
világmozgalom (alapítói Theodor Herzl és
Max
Nordau),
amely
Palesztinában
(Izraelben) együvé akarja gyűjteni a
zsidóságot; amelynek az a célja, hogy
Palesztínát a zsidó nép otthonát (Sion
hegyét) visszaszerezze
syjoński, -a, -ie [przymiotnik od: Syjon] – sióni
syk
[dźwięk
przypominający
przeciągłe
wymawianie spółgłoski s] – sziszegés,
sziszegő hang
syk mikrofonu – mikrofonzörej (sercegés)
6740
sykanie – sziszegés
Sykl (gr. síklos, hebr. sekel a. szekel - waga) [1. w
ST: 1) zasadnicza jednostka wagowa, ok.
1,4
g;
2) jednostka
monetarna.
Odróżniano zwykły sykl od świątynnego,
cięższego; 2. starożytna jednostka miary masy. Równa była 2 beki. 50 sykli
odpowiadało 1 minie. Według dzisiejszych
miar równa była ok. 11,4 gram. Również
starożytna moneta żydowska o wadze
około
6
gramów,
równa
4
denarom/drachmom. Inaczej srebrnik.] –
sékel
syknąć — syczeć, sykać [1. wydać dźwięk taki,
jak
przy
wymawianiu
głoski
s;
2. powiedzieć coś ze złością, często przez
zaciśnięte zęby; 3. uciszyć kogoś, mówiąc:
pst, tss, cyt] – pisszegni, sziszegni;
felszisszenni; sisteregni
syknąć z bólu – fájdalmában szisszent
syknięcie – szisszenés, felszisszenés
Sykomora (gr. sykómoros od sýkon ‘figa + móron
‘morwa’) [1. dzikie drzewo figowe; 2 bot.
Ficus sycomorus, drzewo z rodziny
morwowatych (Moraceae), występujące w
zach. Azji i Afryce, uprawiane także w
basenie M. Śródziemnego, o lśniących
owalnych liściach i smacznych jadalnych
owocach; posiada cenne lekkie, trwałe
drewno, używane w stolarstwie do wyrobu
mebli, rzeźb; w starożytnym Egipcie
wyrabiano z niego trumny dla mumii; ośla
figa, figa morwowa. 3. zob. Figowiec
sykomora] – szikomorfa (Ficus sycomorus)
[egy fügefaj, amelyet az emberiség régóta
kultúrnövényként termeszt]
Sykstus I [święty Kościoła katolickiego, papież w
okresie od ok. 115 do ok. 125.Święty ten
wymieniany
jest
w
Modlitwie
Eucharystycznej Kanonu rzymskiego.] –
Szent I. Szixtusz (Xystus, Sixtus) (115 – 125)
[pápa, Szent Péter hatodik utódja Róma
püspöki székében (erre utal neve is, hiszen a
latin sextus szó hatodikat jelent. I. Sándor
pápa utódjaként több liturgikus és
egyházfegyelmi rendeletet is kiadott. A
kereszténység
népszerűsítéséért
és
megerősítéséért sokat tevő pápát a
hagyomány vértanúként tiszteli, azonban
történelmi dokumentum ezt a tényt nem
támasztja alá. A Martyrologium Romanum
ünnepét április 6-ára teszi.]
Sykstus II [święty Kościoła katolickiego, papież
w okresie od 30 sierpnia 257 do 6 sierpnia
258, męczennik. Był z pochodzenia
Grekiem.] – Szent II. Szixtusz [a 24. római
püspök. Pontifikátusa 257. augusztus 30-án
kezdődött, és kevesebb mint egy év múltán
-
Wersja 01 01 2017
258. augusztus 6-án ért véget. A források
szerint
görög
származású
volt.
Uralkodásának ideje alatt adta ki Valerianus
császár első keresztényellenes törvényeit. Ez
alapján a császári erők augusztus 6-án
elfogták II. Szixtuszt és négy diakónusát, és
lefejezték őket. A keresztény egyházon belül
egy népszerű pápa uralkodása ért ezzel
véget.
Vértanúságának
emléknapját
augusztus 7-én tartják.]
sylaba (gr. συλλαβή syllabḗ) (zgłoska) [1. część
wyrazu lub wyraz zawierające jedną
samogłoskę lub dyftong, wymawiane jako
jedna całość; 2. element struktury
fonologicznej o głośnej artykulacji,
większy niż segment (głoska), mniejszy niż
wyraz, który może stanowić lub być jego
częścią. Sylaba musi zawierać co najmniej
jeden ośrodek (nucleus), którym jest
zazwyczaj samogłoska (w niektórych
językach może to być też spółgłoska
sylabiczna (sonant)). Jeśli ośrodek
poprzedzony jest spółgłoskami, nazywamy
je nagłosem (onset), jeśli z kolei następują
po nim jakieś spółgłoski, tworzą one
wygłos (koda). Pisma posiadające odrębne
znaki dla każdej sylaby to sylabariusze,
zobacz kana.] – (gram) szótag [a beszéd
minimális magját alkotó olyan hang vagy
hangcsoport, amelyet két egymást követő
hanghullámvölgy között ejtenek. Jellemzője
egy központi hang (a szótag magja),
amelynek száma határozza meg az adott szó
szótagszámát. A központi hang általában egy
magánhangzó (vagy kettőshangzó), de
bizonyos nyelvekben lehet mássalhangzó is.]
sylaba akcentowana – hangsúlyos szótag
sylaba mocna [sylaba akcentowana]
–
hangsúlyozott szótag
sylaba otwarta [sylaba kończąca się samogłoską]
– magánhangzóra végződő v. nyitott szótag
sylaba słaba [sylaba nieakcentowana] –
hangsúlytalan szótag
sylaba zamknięta [sylaba kończąca się
spółgłoską] – zárt v. mássalhangzóra
végződő szótag
sylabiczny, -a, -e; sylabowy, -a, -e [1. odnoszący
się do sylaby; 2. zgodny z zasadami
sylabizmu]
–
kötött
szótagszámú,
hangsúlyos
sylabizacja [niewprawne, niepłynne czytanie,
łączenie czytanych głosek w sylaby i
wyrazy; dukanie, sylabizowanie] –
silabizálás; betűzés, szótagolás
sylabizować [1. czytać z trudem, dzieląc wyrazy
na sylaby lub nawet głoski; 2. z trudnością
odczytać a. odczytywać] – (lat.) silabizálni;
betűzni; szótagolva olvasni, szótagolni,
6741
betűzgetni z trudnością odczytać a.
odczytywać
sylabizowanie [zob. sylabizacja; czytanie,
czytywanie;
odczytywanie]
–
(lat.)
silabizálás; betűzés, szótagolás
sylabotoniczny, -a, -e – kötött szótagszámú,
hangsúlyos (verselés)
sylabotonizm,
sylabotonika
[system
wersyfikacyjny, w którym jednostką
miary jest stopa, charakteryzujący się
stałą ilością sylab w wersie oraz stałą
liczbą akcentów regularnie rozłożonych] – kötött szótagszámú, hangsúlyos verselés;
szimultán verselés
sylabotwórczy, -a, -e [tworzący sylabę] –
szótagképző
sylabowiec
[1. skrótowiec
utworzony
z
pierwszych sylab wyrazów składowych
zestawienia, np. Fablok – Fabryka
Lokomotyw; 2. zob. wiersz sylabiczny] –
betűszó; kötött szótagszámú, hangsúlyos vers
Sylas, Sylwan (leśny) [dzielny brat w Panu;
towarzysz Pawła w czasie jego drugiej
podróży misyjnej. Uwięziony w Filipi.
Imię
jego
jest
skrótem
imienia
''Sylwanus'' (łac. leśny).] – Silás (kívánt,
kért, hallgatag; erdei [Silvanus]). Jeruzsálemi keresztyén férfi; a jeruzsálemi
apostoli tanácskozás levelét Antiókhiába (1)
vitte (ApCsel 15,22-23); Pál kísérője annak
második
missziói
útján
(ApCsel
16,19.25.29); Silvánus rövidített alakja
(1Thessz 1,1; 2Thessz 1,1; 2Kor 1,19; 1Pt
5,12)
sylf [w magii późnośredniowiecznej: duch
powietrza] – tündér, manó; karcsú, magas
sylfida [1. żeńska postać sylfa; 2. kobieta smukła,
delikatna i pełna wdzięku] – légies,
könnyed, karcsú, magas, szilfid nő
syllabus, sylabus [1. informator zawierający
program nauki danego przedmiotu,
wymagania i kryteria egzaminacyjne oraz
przykładowe zadania; 2. wykaz nauk i
twierdzeń potępionych przez Kościół
katolicki] – (gör) sillabusz, szillabus;
jegyzék, lajstrom; beszéd v. előadás vázlata,
gondolatmenete; tartalomjegyzék; (vall.)
egyházellenes tanok hivatalos jegyzéke
Sylo, Szilo (spokój) [miejsce na ziemi
Efraimitów. Tam, pod koniec życia
Jozuego, umieszczono Przybytek po
zabraniu go z Gilgal. Tam wychowywał się
Samuel pod opieką Helego.] – Siló (a
nyugalom, biztonság, gond nélküliség helye)
[Város Efraim területén, Bételtől (1) mintegy
18 km-nyire északkeletre, itt állt a szent sátor
Józsué (1) idejétől egészen Sámuel (1)
próféta koráig (Bír 21,19; 1Sám 4,3); innen
-
Wersja 01 01 2017
raboltak
maguknak
asszonyokat
a
benjáminiták (Bír 21,15-24); itt lakott Éli (1)
és Sámuel (1Sám 3); Ahija (7) próféta
otthona (1Kir 14); Jeremiás (1) korában már
csak romhalmaz (Jer 7,12.14).]
Syloe, Siloe (posłany) [staw na południe od
Jerozolimy, do którego wpływa woda ze
źródła na pagórku.] – SILOÁ v. SILOÁM
(kiküldetés, kiáramlás, vezeték, kifolyás;
előjövő) [Víztartály Jeruzsálem falain belül,
a tyropéi völgy déli végénél, vizét ÉnRogelből kapja egy 534 m hosszú alagúton át
(Jn 9,7); Ezékiás (1) király építette Kr. e. a 8.
században (Ézs 8,6); a Neh 3,15-ben:
"Selá".]
sylogistyczny, -a, -e – szillogisztikus
sylogizm [jest to schemat wnioskowania
logicznego, w którym występują dwie
przesłanki i konkluzja - jeżeli obydwie
przesłanki są prawdziwe, to prawdziwa
jest
również
konkluzja]
–
(gör)
szillogizmus, következtetés; (fil) logikai
következtetési forma, amely két előzményből
(premisszából) a zárótételhez (konklúzióhoz)
jut; olyan következtetést jelent, melyben egy
kijelentés (a konklúzió v. következmény) két
másikból (a premisszákból v. feltételekből)
következik
[A
görög
„sullogismos”
(„συλλογιζμος
”)
kifejezés
érvet,
következtetést jelent, és Arisztotelész is
ebben az általánosabb értelemben használta,
de később a tradicionális logikában azt a
speciálisabb jelentését nyerte el, melyet az
előbb definiáltunk. Arisztotelész az Első
Analitika első könyvében is ír róla]
sylur [trzeci okres ery paleozoicznej] – (földt.)
szilur [a paleozoikum harmadik földtörténeti
időszaka, amely kb. 444 millió évtől 416
millió évvel ezelőttig tartott]
sylurski, -a, -ie – (földt.) szilurSylwa (łac. silva rerum = dosł. las rzeczy) [forma
piśmiennictwa popularna w okresie
staropolskim, zwłaszcza w kręgach
szlacheckich, wywodząca się m.in. ze
zbioru Silvae rzymskiego poety Stacjusza,
obejmująca niejednorodne formalnie
teksty zapisywane "na gorąco" i
wyróżniające się różnorodną tematyką.] –
(lat.) silva rerum; 1. a dolgok erdeje, tárháza;
2. vegyes feljegyzések könyve; irattartó,
ügyiratok tokja, tartója
Sylwek – a Szilveszter beceneve
sylwester [1. dzień 31 grudnia, zwłaszcza
wieczór, i noc z 31 grudnia na 1 stycznia;
2. bal lub zabawa urządzane tej nocy na
przywitanie Nowego Roku] – szilveszter
(december 31.)
6742
Sylwester [imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Wywodzi
się
od
słowa
silvestris
oznaczającego "człowiek żyjący w lesie",
"dziki". Polskim odpowiednikiem tego
imienia jest Lasota. Jego żeńskim
odpowiednikiem jest Sylwestra.] –
Szilveszter [latin eredetű férfi név. Jelentése:
erdei, erdőben élő férfi.]
sylwestrowy, -a, -e – szilveszteri, szilvesztersylweta [kształt dużego przedmiotu, rzadziej
postaci, widziany w dwóch wymiarach na
kontrastowym tle] – sziluett, árnykép,
árnyékrajz, körvonal
sylwetka [1. kształt postaci lub przedmiotu,
widziany w dwu
wymiarach
na
kontrastowym tle; 2. ciało człowieka lub
zwierzęcia, rozpatrywane ze względu na
jego kształty; 3. opis, charakterystyka
jakiejś osoby, zawarte np. w utworze
literackim; 4. jednobarwny, płaski obraz
przedstawiający jakiś przedmiot lub
postać, wykonany w ciemnym kolorze na
jasnym tle lub odwrotnie; też: wycięty z
blachy zarys postaci zwierzęcia, służący
jako cel w strzelaniu sportowym] – (fr)
silhouette, sziluett; árnykép, árnyalak;
árnyképe vmely élőlénynek v. élettelen
testnek (nevét népszerűsítőjétől, Étienne de
S.-től kapta (1757)); alak; körvonal
sylwetka bohatera – a hős alakja
sylwetkowo – árnyképszerűen, körvonalakban
sylwetkowy, -a, -e – árnyképszerű, körvonalakból
álló
sylwetkowy okręt podwodny – árnyképszerű
tengeralattjáró
sylwetowo – árnyképszerűen
Sylwia [imię o rodowodzie łacińskim(z tego co sie
orientuje oznacza lesny ). Silvius - leśny.
Imię oznaczające osobę, która jest dzikim
człowiekiem] – Szilvia (latin Szilviusz
férfinév női párja. Jelentése: erdei nő.)
Sylwunia – Szilvi
Symantec Incident Manager [Firma Symantec
wprowadziła do sprzedaży w Polsce
-
Wersja 01 01 2017
kolejną wersję programu Symantec
Incident Manager. Oprogramowanie to,
dzięki automatycznej korelacji zdarzeń,
pozwala na identyfikowanie problemów
związanych z bezpieczeństwem sieci.
Symantec Incident Manager 2.0 dokonuje
korelacji zdarzeń związanych z ochroną,
zgłaszanych przez różne produkty
zabezpieczające, oparte na różnych
technologiach
ochrony,
takie
jak
oprogramowanie antywirusowe, zapory
ogniowe czy systemy wykrywania włamań.
Na tej podstawie identyfikuje w czasie
rzeczywistym incydenty oraz koordynuje
przeciwdziałania we wszystkich fazach
obsługi incydentu.] – SIM Symantec
Incident Manager (incidenskövető egység)
symbioza [1. mutualizm, forma trwałego
współżycia
dwu
a.
więcej
różnogatunkowych
organizmów
(symbiontów), z którego organizmy te
odnoszą korzyści; 2. forma interakcji
między gatunkami, rozmaicie rozumiana
w różnym czasie i w różnych grupach
naukowców, w pierwotnym rozumieniu
forma ścisłego współżycia niezależnie od
korzyści i straty (a więc także mutualizm,
komensalizm i pasożytnictwo), w węższym
rozumieniu, zwłaszcza w niektórych
polskich środowiskach naukowych, jako
synonim mutualizmu] – symbiosis,
szimbiózis; életközösség [két vagy több
különböző faj (általában egymásrautalt)
szoros és tartós együttélése. A szimbiózisban
mindkét fél kölcsönös előnyökhöz jut.];
együttélés;
két
különböző
szervezet
kölcsönösen hasznos együtélése; (átv.) két
különböző népnek közös társadalmat alkotó
együttélése; (átv.) két v. több jelenség szoros
kapcsolata, összefonódása
symbioza gatunek – szimbiózis
symbol [1. znak, osoba, przedmiot itp., które coś
oznaczają; 2. osoba lub zwierzę będące
uosobieniem czegoś; 3. znak literowy lub
cyfrowy
stosowany
do
oznaczania
wielkości, jednostek miar, artykułów
handlowych, pierwiastków chemicznych
itp.; 4. motyw lub zespół motywów w
dziele literackim pełniący funkcję znaku
odnoszącego się do innej, nieukazanej
bezpośrednio sfery rzeczywistości] – (gör.–
lat.) szimbólum; jel, jegy, jelkép; megjelölés;
fontos cselekményre utaló jelvény (kereszt,
kehely, csillag, zászlós bárány, pálma stb.)
symbol chemiczny [znak chemiczny] – vegyjel
[az elemek rövid kémiai jele. A természetben
is előforduló elemeket mind egy, vagy két
betűvel jelöljük; néhány mesterségesen
előállított radioaktív elem vegyjele három
karakterből épül fel, például Uub.]
Symbol
Identyfikacyjny
Ubezpieczenia
Społecznego
–
Társadalombiztosítási
Azonosító Jel (TAJ)
Symbol Nicejski – niceai hitvallás [a 325-ben
Niceában tartott zsinat által elfogadott
hitvallás, melyet a 381-ben tartott
konstantinápolyi zsinat megerősített, s ezért
teljes elnevezése: Nicea-konstantinápolyi
hitvallás]
6743
Symbol Nicejski jest pierwszym wyznaniem
wiary ogłoszonym przez sobór powszechny. Tym
samym jest on początkiem kolejnego okresu
rozwoju formuł wyznań wiary. Również przed
Soborem Nicejskim (325) używano formuł
wyznania wiary, zwłaszcza przy chrzcie i podczas
Eucharystii, ale był to formuły lokalne,
zatwierdzone przez biskupa lub co najwyżej
lokalny synod. Od Symbolu Nicejskiego pojawia
się wyznanie wiary o zasięgu i autorytecie
ogólnokościelnym.
Sobór Nicejski został zwołany przede wszystkim
po to, aby znaleźć odpowiedź na zagrożenie jakie
stanowiła dla wiary chrześcijańskiej zdobywająca
niemałą
popularność doktryna prezbitera
aleksandryjskiego, Ariusza. A zatem również
jeden z podstawowych dokumentów wydanych
przez Sobór - Credo Nicejskie jest w swoich
sformułowaniach polemiczne wobec doktryny
ariańskiej. Aby więc móc je lepiej zrozumieć
trzeba najpierw choćby pokrótce zapoznać się z
teologią Ariusza.
niceai hitvallás: az első egyetemes, niceai
zsinaton 325: a Fiúnak az Atyával való
egylényegűségét megfogalmazó hitvallás. - A
szöveg megszerkesztésében a zsin. résztvevői
együttműködtek, s a zsin. elnökének, Ossiusnak
bizonyára döntő szerep jutott. A jelenlévő
Caesareai Euszébiosz szerint a palesztinai
Caesareában használt keresztségi hitvallást vették
alapul, s ezt a belső elemzés is megerősítette, de a
szintén jelenlévő Szt Atanáz szerint az ariánusok
állításait szó szerint vissza akarták benne
utasítani, ezért 3 kiegészítést fűztek bele: „az Atya
lényegéből”, „született, nem teremtetett”, és
„egylényegű az Atyával”. Átvették a caesareai
hitvallás kifejezéseit: „Isten az Istentől”,
„világosság
a
világosságtól”,
amelyek
Órigenészig vezethetők vissza. A krisztológiai
rész antidokéta és antignosztikus kifejezéseivel
elüt a Ny-i formuláktól, de be van ágyazva az ősi
szentháromsági
keretbe.
Dogmatikai
szempontból a niceai hitvallás rendkívül jelentős,
mert ez az egyh. tanítóhivatal első hivatalos
hitvallása, de a mindennapi életben, a liturgiában
nem használták. A niceai hitvallásban írásba
foglalták a szenthagyományt: a hitvallást olyan
hittel kell fogadni, mint a Szentírást. Itt a tradíció
már fil. fogalmakkal magyarázta a Szentírást
(lényeg, egylényegű). A zsin. kijelentette azt is,
hogy ahol a Szentírás a Logoszt az Isten Fiának
mondja, azt szó szerint és szoros értelemben kell
venni, ahol viszont arról van szó, hogy „lett”,
-
Wersja 01 01 2017
„alkottatott”, azt képletesen. Ariusszal szemben
kijelentették, hogy Jézus Krisztus a mi Urunk,
valóban az Isten Fia, aki az Atyától az isteni
lényeget örök nemzés alapján kapta, s így isteni
természete egy az Atyával. Az egylényegű
(homoousziosz) azt jelenti, hogy lényege
ugyanaz, mint az Atyáé, és semmiben sem
különbözik tőle. Mivel a hitvallás elején az áll,
hogy egyetlen Isten van, az Atya, s utána azt
állítja, hogy a Fiú lényege azonos az Atyáéval,
ezzel azt mondta ki, hogy szám szerint ugyanarról
a lényegről van szó. Az örök nemzésben a lényeg
nem sokszorozódik, a Fiú istensége ugyanaz, mint
az Atyáé. E hitvallást a pápák és a zsinatok
mindig úgy tekintették, mint az igaz hit
kifejezését.
symbol pieniądza – pénzjegy
symbol statusu – státusszimbólum
Symbole [jest ich bardzo dużo w ST i NT. Pismo
Święte posługuje się nimi do wyświetlania
niektórych spraw. Symbolem Jezusa
Chrystusa np. był baranek, symbolami
ewangelistów byli rybacy. Świnia jest
symbolem zamiłowania do brudu i braku
zrozumienia dla sprawy zbawienia;
dlatego Pan ostrzegał przed rzucaniem
pereł między wieprze. Pies jest symbolem
człowieka, który obcuje ze świętymi,
przyzwyczaja się do ich praktyk, może
nawet częściowo brać w nich udział, ale on
nigdy swojej natury nie zmienił i wraca do
wymiocin swoich. Symbol może także
mieć znaczenie dwojakie; np. lew może
oznaczać cechy Pana, co wskazuje na Jego
siłę i przewodnictwo w walce, a obok tego i
napastliwość szatana, który chodzi i jak
lew ryczy. Obrazy i figurki nie powinny
służyć jako symbole, bo to prowadzi do
uwielbiania ich i bałwochwalstwa.] –
szimbólumok a Bibliában
symbolicznie – (gör) szimbolikusan; jelképesen
symboliczność – (gör) szimbolikusság
symboliczny, -a, -e [1. będący symbolem lub
dotyczący symbolu; 2. mający niewielką
wartość
materialną
lub
niewielkie
znaczenie] – (gör) szimbolikus; jelképes
symbolika [1. ogół symboli używanych w danej
dziedzinie;
znaczenie
symboliczne,
przenośne utworu, wydarzenia; 2. ogół
symboli używanych w jakiejś dziedzinie;
3. symbole występujące w danym utworze
lub dziele sztuki; 4. symboliczne znaczenie
lub symboliczny charakter czegoś] – (gör)
szimbolika;
szimbólumgyűjtemény;
jelképgyűjtemény,
a
szimbólumok
felhasználása; (irod) a művészeti, költészeti
szimbólumoknak valamely viszonylatban
vett
rendszere,
összessége;
(menny)
jelölésrendszer; (rel.) a teológiának az az
6744
ága, amely a különféle keresztény egyházak
tanításait hitvallásaik alapján ismerteti
symbolista – (gör) szimbolista; a szimbólum híve
symbolistycznie – szimbolikusan; jelképesen
symbolistyczny, -a, -e – (gör) szimbilista; jelképes,
szimbolikus; a szimbolizmus alapján álló
symbolizm [1. kierunek w lit. i sztuce europ.
końca XIX i początku XX w. (we Francji
od 1880 r.), który, odwracając się od
realizmu
oraz
teorii
i
praktyki
parnasistów, dążył do wyrażenia (za
pomocą symboli) prawd ogólnych,
odczutych intuicyjnie i emocjonalnie;
2. kierunek w literaturze i sztuce z
przełomu XIX i XX w., posługujący się
symbolem jako podstawowym środkiem
wyrazu; 3. symboliczny charakter czegoś;
4. filoz. teoria form symbolicznych,
danych
umysłowi
a
priori,
syntetyzujących całokształt ludzkiego
doświadczenia;
5. filozofia
kultury
stworzona przez E. Cassirera] – (gör.-lat.)
szimbolizmus; (irod, műv) szimbolista költői
irány; a XIX. sz. utolsó évtizedében kialakult
művészeti, főleg irodalmi irányzat, amely a
valóság egyszerű ábrázolása helyett elvont
jelképekkel, sejtéssel fejezte ki a művész
belső tudattartalmát
symbolizować
[1. być
symbolem
czegoś;
2. przedstawiać coś za pomocą symboli] –
(gör) szimbolizálni; jelképek segítségével
ábrázolni; jelképezni, példázni
symbolizować coś – szimbolizálni v. jelzékezni
vmit
Symeon Słupnik Starszy, również: Szymon
Słupnik, Szymon Słupnik Starszy, Symeon
Stylita; cs. Prepodobnyj Simeon Stołpnik (ur.
ok. 390, zm. 28 sierpnia 459) [asceta, święty
Kościoła katolickiego i święty mnich
Kościoła prawosławnego] – Oszlopos Szent
Simeon szerzetes (Szisz, Nikopolisz mellett,
390 körül. +Antióchia mellett, 459.) [a
negyedik században élt Szíriában és
fogadalomból 37 évet töltött egy oszlop
tetején. Bunuel ehhez a történethez
kapcsolódva
azonban deheroizálja
a
megszállott hős figuráját, bemutatva, hogy a
világ romlottságán nem segít semmiféle
fogadalom és áldozat. Joggal marad tehát
üresen az oszlop a film végére. Simeon nem
tud
következetesen
ellenállni
a
kísértéseknek, s sokak szerint éppen
esendőségében rejlik a téma eredetisége,
amelyet a stílus bizarr jellege még jobban
kidomborít.]
Symeon (Szymon) Słupnik Młodszy, Symeon
Stylita Młodszy, scs. Prepodobnyj Simeon
Stołpnik na Diwnoj gore (ur. około 520 w
-
Wersja 01 01 2017
Antiochii Syryjskiej, zm. 24 maja 592 w
Syrii) [święty Kościoła katolickiego i
prawosławnego,
teolog,
kaznodzieja,
anachoreta] – Oszlopos Simeon (520-592)
Symeon (wysłuchanie od Boga) [1. Drugi syn
Jakuba
i
Lei.
Głowa
pokolenia
Symeonitów. On i brat jego Lewi w
krwawy i podstępny sposób pomścili się
na Sychemie za zhańbienie siostry ich
Diny. Był zakładnikiem u Józefa w
Egipcie. Przybył do Egiptu z sześcioma
synami.
Przy
opuszczaniu
Egiptu
pokolenie jego liczyło 59300 mężczyzn
zdolnych do boju, a po pustynnej
wędrówce liczyło tylko 22200. 2. Symeon,
człowiek w Jerozolimie, prawy i
bogobojny, czekający na przyjście
Mesjasza. 3. Uczeń Pana i prorok w
Antiochii, zwany także Niger.] – Simeon
(meghallgattatás, hallva) [1. Jákób (1) és Lea
fia (1Móz 29,33); fivérével, Lévivel (1)
együtt vérfürdőt rendezett a sikemi
hivveusok közt (1Móz 34,24-31); József (1)
túszként tartotta vissza Egyiptomban (1Móz
42,24). 2. Izráelnek Simeontól származó
törzse, amelynek Kánaán (2) legdélibb része
jutott (Józs 19,1-9); később valószínűleg
teljesen beleolvadt Júda törzsébe. 3. Jézus
őse (Lk 3,30). 4. Kegyes izráelita férfi
Jeruzsálemben, aki a templomban a gyermek
Jézust karjára vette és áldotta az Istent (Lk
2,25-34). 5. Az antiókhiai (1) keresztyén
gyülekezet egyik vezetője, akinek Niger volt
a mellékneve (lásd ott is) (ApCsel 13,1). 6.
Zsidó férfi, aki elbocsátotta idegen feleségét
(Ezsd 10,31). 7. Péter mellékneve az apostoli
tanácskozás alkalmával (ApCsel 15,14).]
symetria
[1. podzielność
przedmiotu
na
odpowiadające sobie jednakowe lub
analogiczne
części,
będące
swym
zwierciadlanym
odbiciem
albo
pokrywające się po obrocie wokół punktu
lub prostej; 2. równowaga i zgodność
między
poszczególnymi
elementami
jakiejś całości] – (gör) szimmetria;
arányosság,
részarány,
részarányosság;
alakzatok olyan szabályossága, hogy két-két
pontjuk bizonyos ponttól, egyenestől v. síktól
ellentétes irányban egyenlő távolságban van;
(geom) tükrözés
6745
symetria osiowa (symetria względem osi) [1.
odwzorowanie geometryczne płaszczyzny
lub przestrzeni, które dla ustalonej osi tj.
prostej l każdemu punktowi P swojej
dziedziny przyporządkowuje punkt Q
taki, że punkty P i Q wyznaczają prostą
przecinającą prostopadle oś l i leżą w
równej odległości od osi l po jej
przeciwnych stronach. 2. symetrią osiową
względem
prostej
k
nazywamy
przekształcenie płaszczyzny, w którym
każdemu punktowi A przyporządkowany
jest punkt A', leżący na prostej
prostopadłej
do
tej
prostej
k
przechodzącej przez punkt A w tej samej
odległości od k co punkt A, ale po drugiej
stronie prostej k. Prostą k nazywamy osią
symetrii. Symetrię osiową względem
prostej k nazywamy również odbiciem
symetrycznym względem prostej k lub
symetrią
względem
prostej
k.
Każdy punkt prostej k jest punktem
stałym symetrii.] – tükrözés egyenesre
symetria środkowa [1. o środku P (symetria
względem punktu P) – odwzorowanie
geometryczne SP prostej, płaszczyzny lub
przestrzeni takie, że SP(Q) = R wtedy i
tylko wtedy, gdy punkt P, nazywany
środkiem
symetrii
środkowej,
jest
środkiem odcinka QR. Punkty Q i R
nazywa się punktami symetrycznymi
względem środka symetrii P. 2. Symetrią
środkową względem punktu O zwanego
środkiem
symetrii
nazywamy
przekształcenie płaszczyzny, w którym
punkt O jest stały, a każdemu innemu
punktowi A przyporządkowuje punkt A'
taki, że punkt O jest środkiem odcinka
AA'. Symetrię środkową o środku O
nazywamy
również
odbiciem
symetrycznym względem punktu O lub
symetrią
względem
punktu
O.
Punkt O jest punktem stałym symetrii
środkowej. Figura f ma środek symetrii S,
jeżeli punkty symetryczne względem S do
punktów figury f też należą do f. Punkt S
-
Wersja 01 01 2017
nazywamy środkiem symetrii figury f.] –
pontra való tükrözés
symetria z poślizgiem (o wektor niezerowy)
[przekształcenie izometryczne płaszczyzny
lub przestrzeni będące przemiennym
złożeniem symetrii i przesunięcia. Na
płaszczyźnie symetria z poślizgiem
sprowadza się do złożenia symetrii osiowej
i przesunięcia o wektor równoległy do osi
symetrii. W przestrzeni symetria z
poślizgiem jest
złożeniem symetrii
płaszczyznowej i przesunięcia o wektor
równoległy do płaszczyzny symetrii; 2. jest
to złożenie translacji o wektor
i
symetrii osiowej względem prostej
równoległej do wektora translacji. Jeżeli
wektor translacji jest wektorem zerowym
kierunek osi symetrii może być dowolny.
Złożenie translacji i symetrii osiowej, gdy
wektor translacji jest równoległy do osi
symetrii, jest przemienne, to znaczy, że nie
ma znaczenia, czy najpierw dokonujemy
translacji a potem przekształcenia
względem osi symetrii, czy odwrotnie. 3.
Symetria
z
poślizgiem
jest
przekształceniem izometrycznym, które
jest złożeniem trzech symetrii osiowych.] –
(vektor) csúsztatva tükrözés [felírható egy
tükrözés és egy eltolás szorzataként. Ebben a
szorzatban a tényezők felcserélhetők, és
választható olyan eltolás és tükrözés, hogy az
eltolás iránya párhuzamos legyen a tükrözés
tengelyével vagy síkjával. Felírható három
tengelyes vagy síkra tükrözés szorzataként.
Mátrixa – 1 determinánsú ortogonális mátrix.
A sík minden irányításváltó egybevágósági
transzformációja
csúsztatva tükrözés.A
tükrözés speciális csúsztatva tükrözésnek
tekinthető, ahol a fenti szorzatban az eltolás
az identitás.]
6746
symetrycznie – szimmetrikusan, részarányosan
symetryczność – szimmetria, részarányosság
symetryczny, -a, -e – (gör) szimmetrikus;
részarányos, szimmetriát mutató
symetrycznie
–
(gör)
szimmetrikusan;
részarányosan
symetryczność – (gör) szimmetria; részarányosság
symfonia [1. utwór muzyczny przeznaczony na
orkiestrę;
2. harmonijne
zespolenie
dźwięków, barw, zapachów itp.] – (gör)
szimfónia; (zene) nagyszabású, három v.
négy tételből álló (allegro, andante,
allegretto, menüett v. scherzo) zenekari mű;
(dawno) összhangzás, zengés
symfonia pastoralna – idillikus szimfónia,
pasztorale
symfonicznie – szimfonikusan
symfoniczny, -a, -e – (gör) szimfonikus; (zene) a
szimfónia szabályai szerint való
symfonik [1. kompozytor symfonii; 2. członek
orkiestry symfonicznej] – szimfóniaszerző;
a szimfonikus zenekar tagja
symfonista [zob. symfonik w zn. 1.] –
szimfóniaszerző
symforalik
[instrument
jakiś
muzyczny,
wspomniany przez Budnego w Biblii
gdańskiej] – (daw) régi hangszer
symonia, świętokupstwo [1. sprzedawanie i
kupowanie
godności
kościelnych
i
związanych z nimi dóbr materialnych,
praktykowane w Kościele katolickim w
średniowieczu; 2. późn.łac. simonia 'jw.' od
Szymona
Maga,
czarownika
samarytańskiego (z I w.), którego św.
Piotr zganił za chęć kupna u apostołów
daru udzielania Ducha Św.; por. Biblia
(Dzieje Ap., 8, 9-24);
świętokupstwo,
kupczenie
godnościami,
beneficjami,
sakramentami
kośc.;
3.
handel
godnościami i urzędami kościelnymi,
sakramentami oraz dobrami duchowymi.
Termin pochodzący od Szymona Maga,
którego św. Piotr zganił za chęć kupienia
od apostołów daru udzielenia Ducha
Świętego (zob. Dzieje Apostolskie Dz 8, 924)] – (lat.) simónia, szimónia; (vall.) lelki
dolgokkal, egyházi tisztségekkel v. javakkal
-
Wersja 01 01 2017
való kereskedés, nyerészkedés, ezek áruba
bocsátása [1. az egyházi hivatal betöltésével
kapcsolatos hamis magatartás, amely a
joghatóság vagy jövedelem elnyerése
érdekében pénzt ajánl fel, vagy vesz át; 2.
simonia a neve annak a kánonjogi vétségnek,
amelynek lényege egyházi és lelki javaknak
anyagi előnyök árán megszerzése vagy áruba
bocsátása; 3. újszövetségi eredetű szó
(ApCsel 8,14-25)]
sympatectomia (sympathectomia) – szimpatikus
idegrostok átvágása (sympathectomia)
sympathicomimeticum – szimpatikomimetikum
(sympathicomimeticum),
adrenerg
végkészüléket
izgató
szer
(tsz.:
sympathicomimetica)
sympatia [1. życzliwy lub przyjazny stosunek
wobec kogoś lub czegoś; 2. osoba, którą się
lubi lub w której jest się zakochanym] –
(gör.) szimpátia; rokonszenv, rokonérzés,
vonzalom, vonzódás; önkéntelen vonzalom
vmely tárgy v. személy iránt; (współczucie)
együttérzés, részvét; (miłość) szerelem
sympatia do czegoś lub do kogoś – tetszés;
szimpátia vki/vmi iránt
sympatycznie – szimpatikusan; rokonszenvesen,
kedvezően, jóindulattal
sympatyczność – rokonszenvesség, vonzó v.
szimpatikus volta vminek
sympatyczny, -a, -e; sympaticzny -a, -e
[1. wzbudzający sympatię i sprawiający
przyjemne
wrażenie;
2. przychylny,
życzliwy]
–
(gör.)
szimpatikus,
rokonszenves,
megnyerő,
vonzó,
szeretnivaló,
szeretetreméltó;
(anat)
szimpatikus
sympatyczny
(in.
współczulnej)
system
nerwowy; sympatyczny układ nerwowy
[Autonomiczny układ nerwowy składa się
z części sympatycznej (in. współczulnej) i
parasympatycznej (in. przywspółczulnej).]
– szimpatikus idegrendszer (systema
nervosum autonomicum) [a vegetatív
idegrendszer egyik eleme, az aktivitás
irányába tolja el a test működését]
sympatyczny człowiek – szimpatikus v.
rokonszenves ember
sympatyk [osoba okazująca swoją sympatię i
przychylność
komuś
lub
czemuś],
sympatyczka
–
rokonszenvező,
szimpetizáns (ffi/nő)
sympatyk stronnictwa – a párttal rokonszenvező;
pártszimpatizáns
sympatyzant,
sympatyzantka
–
(gör-lat.)
szimpatizáns (ffi/nő); vmely mozgalommal
egyetértő,
politikáját
helyeslő,
de
munkájában szervezetten és rendszeresen
részt nem vevő személy
sympatyzować [1. mieć do kogoś lub czegoś
przyjazny lub przychylny stosunek;
2. daw. darzyć kogoś uczuciem, zwykle z
wzajemnością] – (gör) szimpatizálni; együtt
érezni, rokonszenvezni (vkivel)
sympatyzować z kim – rokonszenvezni vkivel
sympatyzowanie – szimpatizálás, rokonszenvezés
sympla [inaczej burda lub mokra, w kartach
(ob. Marjasz Enc. Star. tom III, str. 187).] –
veszekedés, civakodás, zajongás
6747
symplaczek, symplak – egyszerű v. szimpla
ember; naív lélek
sympleks – (lat.) szimplex; egyszerű; (inf., komm.)
szimplex [ilyen átvitel esetén a csatornán
áramló információ csak egy irányú lehet,
mindig van adó és van vevő a rendszerben,
ezek szerepet nem cserélnek. Ilyen
kommunikáció a szokásos rádió vagy TV
adás (nem tudunk visszabeszélni…). Az
átvitel egyirányú (szimplex)]
 Sympleks [w matematyce zbiór wypukły
będący uogólnieniem trójkąta i czworościanu
na dowolną przestrzeń liniową] – szimplex,
ahogy a neve is mutatja, a létező legegyszerűbb
poliéder
adott
n-dimenziós
térben
(Megfogalmazhatjuk úgy is, hogy a szimplex a
tetraéder kiterjesztése n-dimenzióra.)
symplifikacja [uproszczenie i spłycenie jakiegoś
zagadnienia]
–
(lat.)
szimplifikáció
(összetétel szűkítése); egyszerűsítés
symplifikować
–
(lat.)
szimplifikálni;
egyszerűsíteni, leegyszerűsíteni
Symplocarpus foetidus (L.) Salisb. ex W.Barton
[skupnia cuchnąca – wschodnia Kanada,
wschodnie i środkowo-północne Stany
Zjednoczone. Cały rodzaj, a przede
wszystkim gatunek Symplocarpus foetidus
w języku angielskim określany jest
mianem
skunk
cabbage
("kapusta
skunksa"), a w języku francuskim (we
frankofonicznej części Kanady) jako
tabac-du-diable ("diabelski tytoń") lub
chou puant (śmierdząca kapusta)] – Büdös
kontyvirág v. keleti bűzborzkáposzta
(Symplocarpus foetidus) [Ezt a virágot
nagyon sok néven ismerik, de a
legelterjedtebb a büdös kontyvirág. Egy kis
méretű és rossz szagú növény, ami a nedves
helyeket szereti. Természetes élőhelye DélAmerika, Kelet -Ázsia, Szibéria keleti része,
valamint Japán és Kína észak-keleti része.]
-
Wersja 01 01 2017
Symplocarpus foetidus
sympozjum [zebranie specjalistów z jakiejś
dziedziny poświęcone omówieniu jakiegoś
zagadnienia lub wymianie myśli na
określony temat] – szimpozion [(gör.), az
antik világban az étkezést követő poharazást
jelenti. Rendesen italáldozattal kezdődött
(lat. libatio), mire aztán sorsot vetettek s ugy
választották
meg
a
Sz.
vezetőjét
(symposiarchos). Ez ügyelt a bornak és
viznek helyes arányban való vegyítésére;
meghatározta, hogy a részt vevők közül kiki
hány pohárral tartozik meginni stb. Közbe
hol társalgás folyt, hol bordalok és társas
énekek előadása (skolion), hol végül fizetett
táncosok és táncosnők, bűvészek és
cspürágók
gondoskodtak
a
társaság
mulatságáról. Megesett az is, hogy éjnek
idején felkerekedtek és fáklyafénynél
elmentek valamelyik távollevő barátjukhoz,
vagy valamelyiküknek imádottjához (alt.
comissatio). Komoly férfiak nem egyszer
tárgyaltak ilyenkor tudományos, különösen
bölcseleti kérdéseket], szimpozium
symptom, symptomat [med. objaw, oznaka;
przejaw] – (gör) szimptóma (symptoma);
(orv) tünet, kórtünet; vmilyen bajnak a
tünete, ismertetőjele; kórjel
symptom negatywny – negatív tünet v. negatív
tünetek [negative symptoms] [A szkizofrénia
olyan viselkedéses tünetei, mint az érzelmi
sivárság, az apátia és a beszéd
szegényessége. Feltételezések szerint az agy
szerkezeti rendellenességeinek eredményei.]
symptom pozytywny – pozitív tünet v. pozitív
tünetek [positive symptoms] [A szkizofrénia
viselkedéses
túlzásokból,
például
a
hallucinációkból és a bizarr viselkedésekbõl
álló tünetei. A negatív tünetekkel szemben
ezekrõl azt feltételezik, hogy az idegi átvitel
rendellenességei okozzák.]
symptom życia – életjel
symptomatologia [zob. semejologia] – (gör)
szimptomatológia; tünettan
symptomatycznie
–
tünetszerűen,
szimptomatikusan
symptomatyczny
[znamienny,
charakterystyczny; med. objawowy (o
leczeniu)]
–
(gör)
szimptomatikus
6748
(symptomatikus);
jellegzetes,
tünteni,
jellemző; kórjelző
symulacja [1. świadome wprowadzenie w błąd
otoczenia przez udawanie np. Choroby;
2. sztuczne
odtwarzanie
właściwości
danego obiektu lub zjawiska za pomocą
jego modelu; 3. kalkulacja planowanych
wydatków instytucji, uwzględniająca
ewentualne inwestycje, zmiany warunków
itp.] – szimuláció; egy valós jelenség
utánzása
alternatív
technológiák
segítségével; színlelés, tettetés, szimulálás
symulacja choroby – a betegség színlelése
symulacyjnie – tettetésszerűen, színlelésszerűen
symulacyjny, -a, -e – (lat.) szimulációs; szimuláns;
tettető, színlelő, hamis; tettetett, színlelt,
költött, fikciós
symulanctwo – (lat.) szimulálás, szimulánsság
symulant [osoba udająca (zwł. chorobę)],
symulantka – (lat.) szimuláns (ffi/nő);
tettető, színlelő; álbeteg (ffi/nő)
symulator [1. urządzenie imitujące działanie
innego
urządzenia
lub
przebieg
określonych
procesów;
2. program
komputerowy odtwarzający działanie
pewnych
urządzeń
lub
przebieg
określonych procesów; 3. urządzenie
pozwalające na odtwarzanie przebiegów
rzeczywistych w warunkach sztucznych,
zazw. w celach szkoleniowych; cybern.
maszyna mat. do symulacji analogowej] –
(lat) szimulátor; az űrhajóban uralkodó
körülményeknek megfelelően szabályozható
földi próbafülke; számítógépes program
symulować [świadomie wprowadzać w błąd
poprzez udawanie] – (lat.) szimulálni;
tettetni, színlelni, alakoskodni
symulować chorobę – betegséget színlelni,
szimulálni
symulować coś – szimulálni vmit
symulowanie – szimulálás, színlelés, tettetés
symulowany, -a, -e –– (lat.) szimulált; színlelt
symultana [jednoczesna gra w szachy na wielu
szachownicach prowadzona przez jednego
szachistę przeciwko wielu partnerom] –
(lat.) szimultán; egyidejű, együttes; (sport)
olyan sakkverseny, amikor valaki egy időben
több ellenféllel mérkőzik
symultaniczny, -a, -e [1. odbywający się
jednocześnie;
2. mający
związek
z
tłumaczeniem
z
języka
obcego
dokonywanym na żywo; 3. oparty na
zasadach symultanizmu w teatrze,
malarstwie lub literaturze] – szimultánsymultanicznie – szimultán módon
symultaniczność – szimultaneitás
-
Wersja 01 01 2017
symultanista, symultanistka – szimultán játékos
(ffi/nő)
symultanizm [1. jednoczesne odbywanie się
czegoś; 2. metoda stosowana w sztuce
starożytnej i średniowiecznej, polegająca
na łącznym przedstawieniu w jednej
kompozycji
kilku
wydarzeń
rozgrywających się w różnym miejscu i
czasie;
3. odmiana
malarstwa
abstrakcyjnego oparta na zasadzie
wzajemnego
uzupełniania
się
i
potęgowania barw komponowanych w
kręgi; 4. rodzaj narracji w utworze
literackim lub sposób prowadzenia akcji
w sztuce polegające na przedstawieniu
szeregu wypadków rozgrywających się
równocześnie w różnych miejscach] – (lat)
szimultanizmus; (irod, műv.) az egy időben,
de nem egy helyen történő jelenségek
párhuzamos ábrázolása; időben egymásután
átélt élmények eg időben, egymás melletti
ábrázolása
symultanka – (sp.) szimultán sakkjáték
syn [1. czyjeś dziecko płci męskiej; 2. poufale lub
protekcjonalnie w zwrocie do chłopca lub
młodszego mężczyzny] – fia vkinek, fiú;
fiúgyermeke vkinek
syn adoptowany – fogadott v. adoptált fiú
Syn Boży [1. w teologii chrześcijańskiej: Jezus
Chrystus jako jedyny Syn Boga Ojca; 2.
Jezus Chrystus stał się Synem Człowieka,
tzn. człowiekiem, aby jako czysty i
bezgrzeszny człowiek mógł złożyć ofiarę
krwi potrzebnej do zgładzenia grzechów.
Ale On jest także Synem Bożym i jest
drugą Osobą Trójcy Świętej. Chrzcimy w
imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. On jest
także ''Jednorodzonym Ojca''. W tym
największym dla szukających zbawienia
grzeszników wersecie, Jan 3;16, nazwany
jest także ''Synem Boga''.] – Isten Fia;
Jézus Krisztus; a Fiúisten; (rel.) ISTEN FIA
[Jézus címe, amely kijelenti az Atya Isten
lényében,
egyetlenszerűségében
és
örökkévalóságában való részét, valamint az
Atyával és Szent Szellemmel való egységét a
Szentháromságban (Jn 5,18.23.36); Krisztus
maga mondta, hogy Ő örökkévaló és egy az
Atyával (Jn 10,30).]
syn chrzestny [chłopiec lub mężczyzna w
stosunku do osoby, która go trzymała do
chrztu] – keresztfiú
Syn Człowieczy [w teologii chrześcijańskiej:
Jezus Chrystus będący także człowiekiem
* Syn Boży] – Ember Fia v. emberfia; Jézus
Krisztus [1. Az ótestamentumi Dániel-könyv
egy látomásában szerepel (Messiásvárás); 2.
Az újtestamentumban Jézus (Mk 2,28; Mk
-
Wersja 01 01 2017
9,31; Mk 13,26); 3. Mind az Ó-, mind az
Újtestamentumban gyakran pusztán embert
jelent.]
6749
W Nowym Testamencie znajdujemy 88 odwołań
do Jezusa jako Syna Człowieczego. Pierwsze
znaczenie zwrotu „Syn Człowieczy” jest
nawiązaniem do proroctwa Daniela 7.13-14: „I
widziałem w widzeniach nocnych: Oto na
obłokach niebieskich przyszedł ktoś, podobny do
Syna Człowieczego; doszedł do Sędziwego i
stawiano go przed nim. I dano mu władzę i
chwałę, i królestwo, aby mu służyły wszystkie
ludy, narody i języki. Jego władza- władzą
wieczną,
niezmienną,
jego
królestwoniezniszczalne.” Opis „Syna Człowieczego” był
tytułem mesjańskim. Jezus jest tym Jedynym,
któremu nadano władzę, chwałę i królestwo. Gdy
Jezus używał tego zwrotu, wskazywał iż
proroctwo o „Synu Człowieczym” dotyczy Jego
osoby. Żydzi tamtejszych czasów dokładnie znali
ten zwrot i wiedzieli do kogo się odnosi. Jezus
ogłaszał się Mesjaszem.
Drugie znaczenie wyrażenia- „Syn człowieczy”
dotyczy tego, że Jezus naprawdę był istota ludzką.
Bóg nazwał proroka Ezechiela „synem
człowieczym” 93 razy. Bóg po prostu nazywał
Ezechiela istotą ludzką. Syn człowieka jest
człowiekiem. Jezus był w pełni Bogiem (Ew. Jana
1.1), ale był także istotą ludzką (Ew. Jana 1.14). 1
Jana 4.2 mówi nam: „Ducha Bożego rozpoznaje
się w ten sposób: Wszelki Duch, który przyznaje,
że Jezus jest Chrystusem i że przyszedł w ciele,
jest z Boga.” Tak, Jezus był Synem Bożym i w
Swej istocie Bogiem. Tak, Jezus był także Synem
Człowieczym- gdyż w Swej istocie był
człowiekiem. Podsumowując, wyrażenie „Syn
Człowieczy” wskazuje, że Jezus był Mesjaszem
oraz to, że był człowiekiem.
http://www.gotquestions.org/Polski/Jezus-SynCzlowieczy.html
syn dobrze mu się kieruje – fia jó irányban halad
syn gospodarski – a gazda fia
syn jest istnym v. żywym obrazem ojcu – a fiú az
apjának tökéletes hasonmása
syn ludu – a nép fia
syn marnotrawny [człowiek, który zawinił lecz w
porę opamiętał się i nawrócił (Łk 15,1132)] – tékozló fiú; (átv.) megtért bűnös
syn naturalny [daw. syn nieślubny] – természetes
fia vkinek; törvénytelen fiú
syn niedawno się ożenił – a fiam nemrégen (most)
nősült
syn ojczyzny – a haza fia
syn pierworodny – elsőszölött fiú
syn poboczny – vadházasságból született v.
törvénytelen v. természetes fia vkinek
syn przybrany – fogadott fiú
syn wdał się w ojca – a fiú atyjára ütött (hasonlít)
Syn Zatracenia * Antychryst – Antikrisztus
Syn zatracenia
Syn zatracenia (ang. Nicolae: The Rise of
Antichrist) [III tom z bestsellerowej serii
Powieść o czasach ostatecznych autorstwa
Tima LaHaye'a i Jerry'ego B. Jenkinsa.] –
Tim LaHaye-Jerry B. Jenkins: Az
Antikrisztus (3)
Rayford Steele tudja, hogy Chicagora perceken
belül atomtöltetek hullanak, mégsem mentheti
meg az embereket. A repülőgépből már csak a
haláltusa fájdalmas hangjait hallja. A lánya ugyan
időben megkapja üzenetét, de baleset éri őt és…
Buck Williams, a Global Community Weekly
főszerkesztője Izraelbe utazik, hogy kiszabadítsa
barátját, a bujdosásra kényszerült Cion Ben Juda
rabbit. Hihetetlen mentőakció veszi kezdetét…
Nicolae Carpathia számításait azonban valami
keresztülhúzza. Amire senki nem számított, mégis
mindenkit érint. Amit senki nem tudott előre, ám
a következményeit mégis mindenki látja. A
Bárány haragja sújt le, miután felnyílik az
Apokalipszis ősi kéziratában foglalt hatodik
pecsét.
syna przeznaczył na lekarza – fiát orvosnak
szánta
syneczek – fiúcska, kisfia (vkinek)
Synagoga, bożnica, bóżnica (z stgr. συναγωγή
synagoge: "zgromadzenie, miejsce zebrań")
[1. żydowski dom modlitwy. W judaizmie
miejsce modlitw i zgromadzeń religijnych,
również miejsce zebrań społecznych
gminy żydowskiej. 2. żydowski dom
modlitwy, studiowania Tory i nauczania,
od średniowiecza też siedziba kahału i
sądu rabinackiego] – (gör.) zsinagóga
(héberül: ‫ ֶּכסְּסְּת תיֵּת‬bét kneszet, „a gyülekezés
háza”; jiddisül: ‫ שול‬shul) a zsidó istentisztelet
helye. A szó a görög συναγωγή, szünagógé,
azaz „gyűlés” vagy „gyülekezés” szóból
származik, indoeurópai eredetű. [Az ortodox
zsidók és a legtöbb konzervatív zsidó
zsinagógának hívja az istentisztelet helyét,
egyes gyülekezetek azonban más szót
használnak rá, például ‫ הֶ ליֵּפְּת תיֵּת‬bét tefillá,
„imaház”). A karaita zsidók az arámi eredetű
‫ ֶּכסיֵּנְּת‬kenisszá, az Egyesült Államokban
pedig a legtöbb reformzsidó és pár
konzervatív gyülekezet a templom szót
használja rá.]; (zsidó) imaház
6750
Synagoga, Bożnica (Biblia Gdańska, Jakuba
Wujka) – 1. znaczyło zebranie, albo dom, w
którym się Żydzi zbierali; czasami zwana także
''szkołą''. W obecnym żydowskim języku ''szile''.
2. synagoga; świątynia żydowska, budowla
będąca miejscem zebrań gminy żydowskiej na
modlitwę, dyskusje i sądy. W średniowieczu w
formie dwunawowej hali, od w. XVI - centralna,
jednoprzestrzenna, z bimą pośrodku.
ZSINAGÓGA (gyülekezés helye, összejövetel,
iskola). - Összejövetel Izráelben és a zsidóknál,
amelyen az ÓSZ-et felolvassák és magyarázzák;
valószínűleg először a templom elvesztése után a
babiloni fogságban kezdték el tartani (Ezsd 8,15;
Neh 8,2; 9,1); olyan emberek közössége, akik
vallásuk gyakorlása céljából jönnek össze; de
egyúttal annak az épületnek is a neve, ahol ezeket
az összejöveteleket tartják (Mt 4,23); ezeket
iskolának is nevezték; kettős rendeltetésük volt:
istentiszteletek tartása és tanítás; tehát olyan hely,
ahol felnőttek és gyermekek egyaránt a törvényt
tanulhatták,
találkozási
központ,
ahol
megbeszélhették közös problémáikat, pl. a
temetéseket vagy akár az üzleti ügyeiket;
zsinagógákat mindenütt lehetett találni a
Földközi-tenger vidékén; a teremben volt egy
emelvény, előadói állvánnyal, egy szekrény a
szent könyvek számára, ülőhelyek a látogatóknak,
lámpák és kürtök; hivatalos alkalmazottak voltak
felelősek
az
istentiszteletek
előírásszerű
lefolyásáért; az ÚSZ-ben sok utalást találunk a
zsinagógára; az istentiszteletek imádságból,
szentírási részletek felolvasásából, igehirdetésből
és Isten dicsőítéséből álltak; a zsinagóga
tisztségviselői voltak: a zsinagóga-elöljáró, aki
magáért az épületért és az istentiszteletek
általános rendjéért volt felelős, és kijelölte
alkalomról alkalomra azokat a férfiakat, akik
közreműködtek a Szentírás felolvasásában, a
prédikálásban és az imádságban; továbbá a
szolgák vagy segédek, akik a ház tisztaságáról, a
könyvtekercsekről és a berendezési tárgyakról
gondoskodtak (Lk 4,20); a gyülekezet ketté volt
választva, a terem egyik oldalán ültek a férfiak, a
másikon a nők; a zsidó gyülekezet előkelőbb
tagjai ültek az első sorokban; minden jelenlevő
felnőtt férfinek lehetősége volt, hogy részt vegyen
az igehirdetésben (Lk 4,16-17; ApCsel 13,15); a
zsinagógai istentisztelet külső formáját később
nagyjából átvették a keresztyének is.
Synaj [dawniej nazwa półwyspu, góry, czy nawet
zbiorowiska gór. Dzisiejszy półwysep
Synaj leży między zatoką Akaba i Zatoką
Suezką. Kraj górzysty i pustynny (obecnie
okupowany przez wojska Izraela od roku
1967). Na pustyni Synaj Izraelici w liczbie
około 2 milionów zatrzymali się na około
-
Wersja 01 01 2017
jeden rok. Tam słyszeli gromy, widzieli
ogień i dym uchodzący z góry w czasie
otrzymywania dziesięciorga przykazań.
Nazwa ''Synaj'' jest czasami używana dla
oznaczenia
Zakonu
(dziesięciorga
przykazań).] – Sínai (a csipkézett,
csipkézett sziklák, szirtek; Szin puszta
hegye) [1. Félsziget Párán pusztájától
nyugatra, az Akabai- és a Szuezi-öböl közt
(2Móz 19,1). 2. Hegy, amelyen Mózes
Istentől az Ő szent törvényét, a
Tízparancsolatot kapta Izráel számára (2Móz
19-20), "Hóreb"-nek is nevezik (2Móz 3,1;
17,6; 5Móz 1,6; 4,10). Ennek a hegynek a
lábánál kötött szövetséget Isten az Ő népével
(2Móz 19,1-25; 24,1-18), és itt szervezték
Izráelt néppé (2Móz 20-4Móz 10); pontos
helye vitatott; valószínűleg a mai Dzsebel
Musa. Lásd még: HÓREB.]
Synaksa archaniołów (ros. Sobór archangietow)
[1. Nazwa kilku świąt poświęconych
wspomnieniu mocy niebieskich: Synaksa
Michała Archanioła i pozostałych mocy
bezcielesnych (8 listopada); Synaksa
Gabriela Archanioła (26 marca) i inne. 2.
Ikona
przedstawiająca
archaniołów
Michała i Gabriela (często w otoczeniu
innych mocy niebieskich), którzy trzymają
przed sobą okrągłą tarczę z obrazem
Zbawcy-Emmanuela.
Ikonografia
«Synaksy
Archaniołów*
została
zapożyczona ze starożytnego „obrazu na
tarczy",
niesionego
przez
boginię
zwycięstwa
Nike;
w
sztuce
chrześcijańskiej na tarczy przedstawia się
krzyż
z
monogramem
Chrystusa,
natomiast postać Nike została zastąpiona
przez
aniołów.
Później
zamiast
monogramu
zaczęto
przedstawiać
wcielonego Chrystusa. Ikona ta głosi
zwycięstwo nad śmiercią, przedwiecznie
zamyślone przez Bożą Opatrzność (stąd
uzupełniający temat
narady
mocy
niebieskich). Rozpowszechnienie tego
przedstawienia wiąże się ze zwycięstwem
nad ikonoklastami i przywróceniem kultu
ikony (843 r.).] – ónaptár szerint november
8., az Arkangyalok zsinata (Archangelszki
szábor) ünnepe [A Julián-naptár viszont
november nyolcadika, az Arkangyalok
zsinatának ünnepe. A végítélet napján
ugyanis az angyalok az emberfiával együtt
elfoglalják trónusukat.]
Keleten november nyolc "Szent Mihály
arkangyal és a többi mennyei Testnélküli
Hatalmak, arkangyalok: Gábriel, Rafael, Uriel,
Selaphiel, Jehudiel, Barachiel és Jeremiel
főünnepe" Ha nem is a legjelentősebb, de híres
székesegyházakat szentelnek erre az ünnepre,
mint a moszkvai kremlben az Arhangelszkij
6751
szábort, vagy Arhangelszk városát is, püspöki
székesegyházát is.
Magyarországi vonatkozásai is vannak az
ünnepnek. A gyulai román egyházmegye névadó
ünnepe, románul az "Arangilu". Az ugyancsak
román nyelvű muncsányok is tartják e napot.
Valószínüleg Szerbiában tartózkodtak hosszabb
ideig egy Arhangelski Sobor tiszteletére szentelt
területen, és emiatt maradt ez a "cigánybúcsú".
Nem is annyira az arkamgyalok, meg az ünnep
eredeti tartalma körül forog e napon minden,
hanem
a
búcsúfogadalmak
kerülnek
a
középpontba.
Akinek
valamilyen
szerencsétlenség, betegség, baj van a családjában,
ilyenkor fogadalmat tehet, amit ha betart, a
szerencsétlenség is elműlik. Viszont betartani
csak a következő naptól kell.
Synaksa Bogurodzicy (ros. Sobór Bogomatieri) a.
Synaksa Najświętszej Bogurodzicy. [1.
Święto ustanowione ku czci Matki Bożej,
wypada w następny dzień po Narodzeniu
Chrystusa, czyli 26 grudnia. 2. Nazwa
ikony
ilustrującej
tekst
bożonarodzeniowej
stichery,
przypisywanej Janowi z Damaszku: „Cóż
przyniesiemy
Tobie...".
Przedstawia
symboliczny wariant ikony „Narodzenie
Chrystusa"; w centrum na tronie znajduje
się Bogurodzica z Dzieciątkiem, a wokół
Niej,
zgodnie
z
tekstem
bożonarodzeniowej stichery -aniołowie,
pasterze i magowie oraz alegoryczne
przedstawienie Ziemi i Pustyni (ziemia szopka,
pustynia
żłób).
Jako
przedstawiciele
rodzaju
ludzkiego
występują hymnografowie i Ojcowie
Kościoła.
Kompozycja
„Synaksa
Bogurodzicy" formowała się w sztuce od
VIII do XIV w.; na Rusi znana od XIV w.]
– Istenszülő (Bogurodzica v. Theotokosz)
zsinat
-
Wersja 01 01 2017
synal, synalek – fia vkinek, fiú; fiúgyermeke vkinek
synapizm [daw.; zob. gorczycznik w zn. 2] –
mustártapasz
synapsa [1. styk między dwiema komórkami
nerwowymi,
gdzie
następuje
przekazywanie pobudzenia z jednej
komórki
do
drugiej;
2.
miejsce
komunikacji błony kończącej akson z
błoną komórkową drugiej komórki,
nerwowej lub komórki efektorowej
(wykonawczej), np. mięśniowej lub
gruczołowej. Impuls nerwowy zostaje
przeniesiony z jednej komórki na drugą
przy udziale substancji o charakterze
neuroprzekaźnika
(zwanego
czasem
neurohormonem)
—
mediatora
synaptycznego (synapsy chemiczne) lub na
drodze impulsu elektrycznego (synapsy
elektryczne).] – szinapszis (synapsis);
idegátcsatolódás [1. a neuronok, az
idegsejtek egymáshoz való csatlakozási
helye, ahol az ingerületet átveszik; 2. A
szinapszisok azok a sejt közötti kapcsolódási
helyek, amelyeken keresztül az ingerület
egyik sejtről a másikra terjed át, kémiai
neurotranszmitter
anyag
közvetítésével
(kémiai szinapszis), vagy a sejtmembránok
szoros kapcsolatainál macula communicans
közvetlenül a két szomszédos sejt
membránján
átterjedő
ioncsatornák
közreműködésével (elektromos szinapszis).
Jelen szócikk részletesen csak a kémiai
szinapszisokat
tárgyalja.
Szinapszist
általában az egyik neuron axonja hoz létre a
másik neuron dendritjével. A két különböző
neuronhoz tartozó citoplazmatikus membrán
közötti távolság a szinaptikus rés. A
szinapszisokban az ingerületet átvezető
mediátor acetilkolin vagy más anyag. Az
idegvégződések többsége nem effektor vagy
receptor, hanem intercalaris (az egyik neuron
kapcsolata a másikkal). Magasabb idegi
központokban egyetlen neuron közel
százezer
hozzávezető
kapcsolattal
rendelkezik, és saját nyúlványaival is sok
ezer másik idegsejtet ér el. A szinapszis szót
Sherrington és Forbes vezették be 1887-es
élettani tankönyvükben. 3. transzmitter
felszabadulás helye az axon végződésnél]
synapsa
pobudzająca
[rodzaj
synapsy
wywołujący częściową depolaryzację
błony postsynaptycznej.] – serkentő
szinapszis [excitatory synapse] [Olyan
szinapszis, amelyben a neurotranszmitter a
fogadó
sejt
membránjának
áteresztõképességét
a
depolarizáció
irányába változtatja meg.]
synaptyczny, -a, -e – szinaptikus
6752
synbiologia – szünbiológia [az élőlény-együttesek
tér-időbeli
előfordulási
viszonyainak
tanulmányozásával és a szupraindividuális
szerveződési
szint
életjelenségeivel
foglalkozó tudomány, amely magában
foglalja az ökológiát és a szünfenobiológiát
is]
synchrocyklotron,
synchrofazotron
[zob.
akcelerator] – (gör) szinkrociklotron; [A
ciklotron egy típusa, melyben a gyorsító
potenciál frekvenciáját szinkronizálják a
felgyorsított
részecskék
növekvő
körülfordulási idejével. A relativisztikus, a
fénysebességet megközelítő nagy sebesség
miatt ugyanis már nem hanyagolható el a
relativisztikus tömegnövekedés. A gyorsítót
protonok, deuteronok és alfa-részecskék
gyorsítására használják.]
synchron [1. zgrywanie tekstu, muzyki, efektów
dźwiękowych na jedną taśmę lub płytę;
2. zob. synchronia; 3. por. rerecording] –
(gör) szinkron
synchronia [1. jednoczesność występowania
pewnych procesów lub zjawisk; 2. analiza
elementów współistniejących w języku w
danym czasie z pominięciem zmian
językowych] – (gör) szinkronia; (nyelvt)
leíró nyelvvizsgálat; egy adott nyelvi állapot
rendszerének elemzése
synchronicznie – (gör) szinkronikusan
synchroniczność [termin na określenie zasady
wszechzwiązku zdarzeń, która działa obok
zasady przyczynowości. Synchroniczność
jest to pojawienie się w równoległych
liniach dwóch zjawisk, wydarzeń lub
stanów psychicznych mających wspólne
znaczenie, które nie są ze sobą powiązane
przyczynowo] – (gör) szinkronikusság
synchroniczny, -a, -e [jednoczesny; zestawiający
zdarzenia zaszłe w tym samym czasie;
elektr. zgodny co do fazy i częstotliwości] –
(gör) szinkron; egy időben lefolyó, egyidejű;
(fiz) pontosan egyenlő sebességű v.
gyorsaságú; vmivel egy ütemben futó, forgó
synchroniczny zapis dźwięku; synchroniczny
zapis dźwięku filmowego – szinkron
hangrögzítés
synchronizacja (z stgr. σύγχρονος synchronos równoczesny) [1. doprowadzenie zmian
kilku wielkości fiz. do synchronizmu,
jednoczesności, zgodności w czasie; 2.
doprowadzenie dwóch lub więcej zjawisk,
procesów, czynności itp. do zgodności ich
przebiegu w czasie; 3. w filmie: zgranie
obrazu z tekstem mówionym, muzyką,
efektami dzwiękowymi itp.; 4. jednoczesne
nagranie na jedną płytę lub taśmę tekstu
mówionego,
muzyki
i
efektów
-
Wersja 01 01 2017
dźwiękowych; 5. koordynacja w czasie, co
najmniej dwóch zjawisk (procesów), tzn.
dążenie do równoległego, niezależnego ich
przebiegu, skoordynowanego w czasie lub
do jednoczesnego ich zakończenia. Pojęcie
synchronizacji występuje w fizyce,
informatyce, elektronice, telekomunikacji,
robotyce,
multimediach
(np.
synchronizacja dźwięku z obrazem),
muzyce i ekonomii (synchronizacja cykli
koniunkturalnych).] – (gör) szinkronizáció,
szinkronozás, szinkronizálás; a filmnél az
utólag felvett hang és a kép egyidejűsítése; a
beszélt szövegnek más nyelvre történő
átültetése;
(vill.)
rezgéskeltők
összehangolása;
egyidejűsítés, időbeli
egymáshoz igazítás; (med.) az idegsejtek
egyidejű
aktiválódási
mértékének
növekedése
synchronizacja (film dźwiękowy) – szinkronizálás
(filmé)
synchronizacja
zegarów
w
sieci
komputerowej
–
számítógép-hálózat
szinkronizálása [A Föld tengely körüli
forgásán alapuló standard időskála a
koordinált világidő (Universal Coordinated
Time, UTC). Ezt 18 hónaponként korrigálják
a nemzetközi atomidô (TAI) szerint. Az
UTC idôt rádiójelek vagy műholdas
rendszerek segítségével terjesztik. Mivel
költséges lenne minden számítógépbe vevôt
építeni, néhányat kijelölnek, mint elsôdleges
szervert, és ezeken keresztül szinkronizálnak
számos másodlagos szervert és klienst.]
synchronizacja wymuszona – kényszerszinkron
synchronizator [1. urządzenie do wyrównywania
prędkości obrotowej kół zębatych w
momencie ich sprzęgania; 2. urządzenie
do automatycznej synchronizacji dwóch
prądnic prądu przemiennego] – (műsz.)
szinkronizátor
synchronizm [1. zob. synchronia w zn. 1.; 2.
zestawienie wypadków współczesnych
sobie] – (gör) szinkronizmus; egyidejűség;
két v. több jelenség v. folyamat időbeli
egybeesése
synchronizować [zob. dubbingować] – (gör)
szinkronizálni,
szinkronozni;
játékfilm
idegen nyelvű szövegét hazai nyelvű
szöveggel helyettesíteni, s az utóbbit a
filmbeli
cselekménnyel,
szájmozgással
összehangolni; (vill) a váltó- v. gyenáram
rezgésszámával
összehangolni;
egyidejűsíteni, időben egymáshoz igazítani;
(műsz.)
szinkronizálni,
egyeztetni,
összehangolni
Synchronous Digital Hierarchy {rzecz.} (też:
SDH);
synchroniczna
hierarchia
6753
cyfrowa{f.} [komp.] [zł.] [Synchroniczny
system
transportowy,
umożliwiający
prawie
nieograniczony
wzrost
przepływności
(powyżej
10
Gb/s),
stosowany
w
sieciach
telekomunikacyjnych z zastosowaniem
światłowodów] – SDH Ssynchronous
Digital
Hierarcy;
Szinkronizált
kommunikációs hálózat (szinkron digitális
hierarchia. ill. hálózat)
Synchronous Optical Network {noun} [IT];
SONET {f} [IT] – SONET Synchronous
Optical NETwork (szinkron optikai hálózat)
synchrotron [1. szczególny typ akceleratora
cyklicznego, w którym cząstki są
przyspieszane w polu elektrycznym
wzbudzanym w szczelinach rezonatorów
synchronicznie do czasu ich obiegu; 2.
zob. akcelerator] – (gör) szinkrotron [a
részecskegyorsítók egyik fajtája. Míg a
ciklotronban állandó
mágneses
teret
használnak
és
állandó
frekvenciájú
elektromos teret, addig a szinkrotronban
mindkettőt úgy változtatják, hogy a
részecske pályája állandó sugarú legyen.
Ennek hatására sokkal kisebb térben kell
mágneses
teret
létrehozni,
különálló
mágnesek is használhatóak.]
syndrom [1. zespół cech charakterystycznych dla
jakiegoś zjawiska, zwykle negatywnego,
lub charakterystycznych dla osoby, która
doświadczyła takiego zjawiska; 2. zespół
objawów charakterystycznych dla jakiejś
choroby] – szindróma (syndroma) (görög
eredetű
szó)
[az
orvosi
nyelvben
tünetcsoportot, vagy tünetegyüttest jelent,
azaz olyan szimptómák együttesét, amelyek
önmagukban nem mindig jellemző tünetei
egy-egy betegségnek. Átvitt értelemben a
beszélő által kóros jelenségnek tartott
jelenségek megjelölésére is használatos,
nyilvánvalóan pejoratív szóhasználatként.]
syndrom depresyjny [1. Chroniczny syndrom
depresyjny to nadal słabo zdefiniowana
jednostka chorobowa. 2. Zimowy syndrom
depresyjny] – depressziós szindróma
[Levertség,
szomorúság,
tehetetlenség,
szorongás, aggodalom, a lemondás és a
melankólia
érzései,
alkalomadtán
bizalmatlanság és ellenségesség, a saját
személlyel és külső
megjelenésével,
teljesítőképességével
szemben
megnyilvánuló negatív-kritikus attitűd, a
jövővel szembeni szorongás, hipochondria, a
kognitív funkciók károsodása, pl. a
gondolkodási műveletekkel való vesződség
és az összpontosítás megnehezedése, továbbá
a kiúttalanság és céltalanság képzete.]
-
Wersja 01 01 2017
Syndrom
grupowego
myślenia
albo
gromadomyślenie
(ang.
groupthink)
[termin
w
psychologii
społecznej
oznaczający
uleganie
ograniczającej
sugestii i naciskowi grupy, której jest się
członkiem.
W
wyniku
narzuconej
autocenzury
członkowie
grupy
podlegającej temu zjawisku, zubażają
dobrowolnie
swoje
zdolności
intelektualne. Myślenie grupowe prowadzi
w skrajnym stadium do zupełnej utraty
przez grupę poczucia rzeczywistości,
przecenianie własnej siły i możliwości
działania. Syndrom ten oznacza również
izolację grupy od otoczenia i zamknięcie
się grupy we własnym świecie. Termin ten
został
zaproponowany
przez
amerykańskiego
psychologa
Irvinga
Janisa w 1972.] – csoportgondolkodás
[group think] [1. Egyes döntéshozó
csoportok tagjainak hajlama, hogy a
csoportkonszenzus érdekében elnyomják
ellenvéleményüket, ami nem megfelelõ
döntéshozatali
folyamatot
és
rossz
döntéseket eredményezhet. 2. Akkor jön
létre, mikor az egyén önmagát és saját
gondolatait alárendeli a csoport által
elfogadott (vélt vagy valós) normáknak]
syndrom przedmiesiączkowy PMS (Horrobin
D.F., 1987) – Premenstruális szindróma
(PMS)
syndyk [1. osoba wyznaczona przez sąd do
zarządzania majątkiem firmy, która
ogłosiła
upadłość;
2. w
niektórych
państwach: przedstawiciel urzędu lub
instytucji mający pełnomocnictwo do
prowadzenia spraw przed sądem; też:
radca prawny; 3. w miastach włoskich:
burmistrz; 4. w dawnej Polsce: urzędnik
gminy żydowskiej; też: funkcja w
niektórych zakonach żebrzących; 5. w
starożytnych Atenach: członek kolegium
mającego pod opieką interesy państwa i
sprawy zmian prawa] – szindikátus [nem
eléggé szabatos használatu kereskedelmi
kifejezés, amely az önálló vállalatok együttes
eljárásánál fordul elő. Szorosabb értelemben
véve azt a központi, intézkedő közeget
jelölik e szóval, amely az illető vállalatok
együttes tevékenységét intézi: ily értelmü
használat
mellett
a
szindikátus
tulajdonképen a bizalmi férfiak kis csoportját
jelenti, akik meghatározzák, esetleg maguk
elintézik azokat a teendőket, amelyek a
társulás sikerét előmozdítják s biztosítják,
továbbá utasítják az egyes vállalatokat a
közös érdekekből szükséges eljárások
foganatosítására. Ily értelemben lehet szólani
a katellek, ringek és trustök sz.-airól,
6754
amelyek ez esetekben rendesen választott
biróságok gyanánt járnak el az egyesült
vállalatoknak egymás elleni követeléseik
elintézésénél.]; vállalati ügyész, jogtanácsos
syndyk masy upadłościowej – csődgondnok,
csődtömeggondnok
[ang.
trustee
in
bankruptcy:
csődgondnok,
csődtömeggondnok,
csődbiztos;
(ang.)
receiver: csődtömeggondnok, felszámoló,
felszámolóbiztos,
vagyonkezelő,
zárgondnok, pergondnok, vagyonfelügyelő,
ügygondnok, végelszámoló.]
syndykalista – (gör) szindikalista; szindikalizmus
híve
syndykalistyczny, -a, -e – (gör) szindikalista; a
szindikalizmuson alapuló, rá jellemző
syndykalizm [kierunek w ruchu robotniczym,
zakładający prymat celów ekonomicznych
nad politycznymi w walce o prawa
proletariatu] – (gör) szindikalizmus [(pol.)
a
munkáspárt
vezető
szerepét,
szükségességét tagadó, a munkásosztály
harcát csupán gazdasági követelésekre és a
szakszervezeti mozgalomra korlátozni akaró
áramlat a munkásmozgalomban. Eszközei:
bojkott, szabotázs, sztrájk. Alapítója
Ferdinand Pelloutier (1867-1901).]
syndykat [1. zob. konsorcjum; 2. związek
zawodowy we Francji i w niektórych
innych krajach] – (gör.) szindikátus; (közg)
gazdasági szövetkezés; önálló vállalatok
közös intéző szerve; monopolkapitalista
szervezet; több iparvállalat ideiglenes
szövetsége vmely momopolisztikus helyzet
biztosítására;
egyes
nyugat-európai
országokban a szakszervezet neve
syneczek, synek, synulek, synuś – fiú, fiúcska,
kisfiú; vkinek a fiacskája
Synekdocha [to odmiana metonimii, wyraźnie
wskazująca na jakieś zjawisko przez
użycie
nazwy
innego
zjawiska,
zawierającego
to
pierwsze
lub
zawierającego się w pierwszym np. włos
mi się zjeżył na głowie (używamy liczby
pojedynczej – włos zamiast liczby mnogiej
– włosy)] – (gör.) szinekdoche; (gör.)
'együttértés'; Jelentésátvitelen alapuló trópus
(kép);
a
metonímia
egyik
fajtája.
Szóképfajta, az általánost a különössel,
elvontat a konkréttal fejezi ki. Változatai:
rész neve jelenti az egészet (pars pro toto),
pl.
Véle jün haragos ötször ötven szablya.
(ZRÍNYI MIKLÓS: SZIGETI VESZEDELEM)
synekologia [dział ekologii zajmujący się
badaniem struktury i funkcjonowania
grup
organizmów
oraz
wzajemne
zależności między nimi a środowiskiem] –
-
Wersja 01 01 2017
szünökológia [a társulások és környezetük
leírásával és azok kölcsönhatásainak
vizsgálatával foglalkozó tudomány]
synekura [1. śrdw.łac. (beneficium) sine cura
'(beneficjum) bez troski (o dusze
parafian)'; łac. sine 'bez'; cura, płatne
stanowisko
(posada,
urząd)
nie
wymagające żadnej pracy; prebenda,
beneficjum kośc. nie połączone z
obowiązkami duszpasterskimi; 2. dobrze
płatne
stanowisko
niewymagające
wielkiego wysiłku ani umiejętności] – (lat.
sine cura: gond nélkül) szinekura; semmi v.
alig valami munkával járó, de jól
jövedelmező állás, hivatal; kényelmes, kevés
munkával járó állás
Synestezja (gr. synaísthesis - równoczesne
postrzeganie od sýn - razem' i aísthesis poznanie poprzez zmysły) [odbieranie
wrażeń zmysłowych różnego typu przy
bodźcu działającym na jeden tylko zmysł]
– (gör) szinesztézia; (él) vmely inger
érzékelése a test nem megfelelő helyén;
vmely ingernek nemcsak a neki megfelelő
érzékszerv általi érzékelése, közvetítése [A
szó görög eredetű: syn – egység, aesthesis –
érzékelés. Magyarul összeérzésnek is
nevezik.]
synklina [zob. łęk w zn. 5] – (földt.) szinklinális (a
görög synklino - meghajlás szóból)
[Kéregteknős, vályúhoz hasonló forma, a
kőzetrétegek lefelé meghajló, a középső
részen fiatal üledékekkel redőteknőt alkotó
része.]
synkopa [1. przesunięcie naturalnego akcentu
metrycznego na dźwięk nieakcentowany
przez wydłużenie wartości rytmicznej
nuty
nieakcentowanej;
2. zanik
nieakcentowanej głoski lub grupy głosek
wewnątrz wyrazu; med. przest. zemdlenie]
– (gör. Synkopé: ketéészelés) szinkópa;
(nyelvt.) magánhangzó kiejtése a szó
belsejében; (zene) egy súlytalan ütemrész
összekapcsolása a következő súlyossal;
(med.)
synkope:
a
szívműködés
kimaradozása, a szív hirtelen megállása
(szívszélhűdés); mélyebb önkívülettel járó
ájulás, tetszhalál; kollapszus
synkopowy, -a, -e – szinkópás
synkopowy taniec – szinkópás tánc
synkretyzm [gr. synkrētismós 'przymierze
przeciw wspólnemu wrogowi; federacja
miast kreteńskich'; zob. syn-.; Krēs, Krēt
'kreteński, dotyczący wyspy Krety';
połączenie a. związek rozbieżnych a.
wręcz sprzecznych poglądów (relig., filoz.,
społ.); eklektyzm pozbawiony logiki a.
niekonsekwentny;
bezkrytyczne
6755
wyznawanie
sprzecznych
zasad
a.
wierzeń]
–
(gör.)
szinkretizmus;
összeelegyítés, keverés; egymással küzdő
pártok,
hitfelekezetek,
tanrendszerek
egyesítése; (vall.) a vallástörténetben
különböző vallások, kultuszok egyesítése,
összeolvasztása
synkron [zob. synchron; dubbing] – szinkron
synkronizacja [zob. dubbing] – szinkronizálás
synkronizować
[zob.
synchronizować;
dubbingować] – szinkronizálni
synobójca, synobójczyni [zabójca własnego syna]
– gyermekgyilkos (ffi/nő)
synobójstwo – gyermekgyilkosság
Synod
[w
zebranie
przedstawicieli
duchowieństwa i świeckich w kościołach
chrześcijańskich ― 1. w Kościele
katolickim
zebranie
przedstawicieli
duchowieństwa; 2. w Kościele katolickim:
zjazd duchowieństwa jednej diecezji,
biskupów jednej albo kilku metropolii lub
biskupów całego kraju; 3. w Kościołach
protestanckich: zjazd przedstawicieli
duchowieństwa i laikatu, będący organem
władzy zwierzchniej; 4. w Kościołach
prawosławnych: stała rada biskupów jako
organ doradczy patriarchy i główna
władza kościelna; 5. Synody. Kromer w
XVI w. pisze, iż stan duchowny w Polsce
ma swe sejmy, które się z grecka mianują
synodami.] – (gör) synodus, szinódus; zsinat
(görögül σύνοδος [szünodosz]; latinul
concilium); (vall) egyházi gyűlés; egyházi
gyülekezet, egyházi bíróság, egyházi zsinat;
görögkeleti egyház pátriárkája mellett
működő legfőbb egyházi hatóság
Synod apostolski [zwołany do Jerozolimy synod
apostolski pod przewodnictwem Pawła i
Barnaby uchwalił Dekret Apostolski] –
apostoli zsinat; az apostolok gyülekezete 53.
Jeruzsálemben, melyen a kereszténységnek a
mózesi törvényekhez való
viszonyát
szabályozták (Ap.Csel. 15,1-35)
synod biskupów – püspöki szinódus
synodalny, -a, -e, synodowy, -a, -e – zsinati,
szinódussal kapcsolatos
synogarlica * Gołąb – gerle
Synogarlica senegalska (Streptopelia senegalensis
syn. Stigmatopelia senegalensis) [ptak z
rodziny gołębiowatych] – pálmagerle
(Streptopelia senegalensis) [a madarak
(Aves)
osztályának
galambalakúak
(Columbiformes) rendjéhez, ezen belül a
galambfélék
(Columbidae)
családjához
tartozó faj]
-
Wersja 01 01 2017
Synogarlica senegalska
synogarlica turecka (zob. sierpówka w zn. 1) –
balkáni gerle
synogarliczka – kis gerle
synonim,
synonimy
(gr.
synōnymos
=
'równoimienny'; za Kopalińskim) [1. wyrazy
bliskoznaczne
(np.
"skłonność"
i
"upodobanie";
"drapieżny"
i
"krwiożerczy"; "godzić" i "jednać");
2. każdy z pary wyrazów mających takie
samo
znaczenie;
3. symbol
lub
odpowiednik czegoś; 4. wyraz lub dłuższe
określenie
równoważne
znaczeniowo
innemu, lub na tyle zbliżone, że można
nim zastąpić to drugie w odpowiednim
kontekście. Synonimia może dotyczyć
konstrukcji składniowych (mówić wiersz –
mówić wierszem), form morfologicznych
(profesorowie – profesorzy) i leksemów.
Synonim nie jest inną nazwą desygnatu,
jest wyrazem bliskoznacznym. Nie jest
również synonimem równoważny wyraz z
obcego języka, chyba że utrwalił się w
języku danego narodu jako wyraz
pochodzenia
obcego
(obcojęzyczny)
(zobacz: zapożyczenia językowe). 5. wyraz
bliskoznaczny, inna (druga) nazwa
przedmiotu, pojęcia itp, np. Ocean
Spokojny, Pacyfik, Ocean Wielki] – (gör)
szinonima; rokon értelmű szó; szinonim szó
[A szinonímia, azaz rokonértelműség az a
jelenség, amikor egy fogalmat több különféle
szóval is kifejezhetünk. Szinonimák, vagyis
rokon értelműek azok a szavak, amelyek
különböző alakúak, de azonos vagy hasonló
dolgot
jelentenek.
Szabatosabban:
a
szinonimák esetén a jelölő (a hangalak) eltér,
de a jelölt (a nyelvi fogalom és a valóságos
jeltárgy, amire utalnak) azonos vagy hasonló.
Lásd még: Alak-jelentés viszony. A jelenség
neve szinonímia – csak ezt írjuk hosszú í-vel
–, a konkrét szóalak a szinonima, az erre
utaló jelző pedig szinonim (például
„szinonim szavak”). Pl. azonnal, nyomban,
máris, rögtön és tüstént ]
synonimiczny, -a, -e – (gör) szinonim; (nyelvt)
rokon értelmű, rokon jelentésű (szó,
kifejezés)
synonimicznie – (gör) szinonimikusan, rokon
értelműen
6756
synonimiczność – rokonértelműség
synonimiczny, -a, -e – rokon értelmű, szinonim
synonimika [zasób synonimów w danym języku]
– (gör) szinonimika; (nyelvt) a szavak
rokonértelműsége;
a
rokon
értelmű
szavakkal foglalkozó nyelvtudományi ág
synonimowy, -a, -e [bliskoznaczny] – (gör)
szinonim; rokonértelmű
Synonimy [(u Zygmunta Glogera) gra towarzyska
już w XVIII w. znana, w podobnym
rodzaju, jak „czyje lepsze”. Obiera się 3
lub 4 wyrazy blizkoznaczne, np.:
względność, pobłażanie, łaskawość, lub:
dobroć,
łagodność,
słodycz,
albo:
niedostatek, ubóstwo, nędza i t. p., a każdy
z przytomnych pisze o nich, co mu na myśl
przyjdzie. Potem, przy głośnem czytaniu
tych uwag w obliczu sądu, temu, który
najtrafniejsze skreślił odcienie, przyznany
bywa zaszczyt ułożenia wszystkich
najlepszych zdań w jedną całość.] – (daw)
szinonímák (régi lengyel társasjáték)
synopsis
[wym.
synops-is],
synopsa
[1. zestawienie
publikacji
różnych
autorów na ten sam temat; 2. zarys, skrót
lub
streszczenie
jakiegoś
dzieła
naukowego lub literackiego; 3. zestawienie
tekstów trzech ewangelii (Mateusza,
Marka i Łukasza), a czasem wszystkich
czterech, w taki sposób, że odpowiadające
sobie treścią fragmenty znajdują się obok
siebie] – (gör) szinopszis; áttekintés,
összefoglalás; irodalmi művek vázlatos
kivonata; párhuzamos helyek összeállítása
(pl. a bibliában)
synoptycy (drugi synoptyk, Łukasz) [trzej
ewangeliści: Marek, Mateusz i Łukasz,
przedstawiający podobne fakty z życia
Chrystusa.] – (gör.–lat.) szinoptikus/ok; a
három első, sok tekintetben rokon
evangélium szerzői (Máté, Márk, Lukács)
[A szinoptikusok (a görög szó jelentése:
„együttlátó”)
néven
ismeri
a
szentírástudomány az első három kánoni
evangélium – Máté, Márk és Lukács –
hagyomány szerinti szerzőjét, de a
megnevezés használatos olykor röviden a
nevüket viselő három evangéliumra is, az
úgynevezett szinoptikus evangéliumokra.
Az elnevezés alapjául az a megfigyelés
szolgál, hogy e három evangélium oly
mértékben hasonlít egymásra – különösen ha
figyelembe vesszük a Jánostól való
különbözőségüket –, hogy szövegüket akár
egymás mellé is lehet írni három hasábban,
amely így együtt olvasható.]
synoptyczny,
-a,
-e
[1. umożliwiający
porównanie, dający pogląd na wszystkie
-
Wersja 01 01 2017
części złożonej całości; 2. związany z
prognozowaniem pogody] – szinoptikus;
összefoglalt
synoptyk1
[meteorolog
zajmujący
się
opracowywaniem prognoz pogodowych,
synoptyczka] – szinoptikus (ffi/nő); időjárás
előrejelentéssel foglalkozó meteorológus
synoptyk2 [tylko w liczbie mnogiej: trzej
ewangeliści - Marek, Mateusz i Łukasz,
przedstawiający podobne fakty z życia
Chrystusa] – (gör.–lat.) szinoptikus/ok; a
három első, sok tekintetben rokon
evangélium szerzői (Máté, Márk, Lukács)
szinoptikusok: Máté, Márk és Lukács evangélista
összefoglaló neve, mert hasonlóságaik miatt az ő
evangéliumaikból készítettek szinopszisokat. A
különböző szerzők más és más sorrendbe állítják
őket: Mk, Mt, Lk; Lk, Mk, Mt; Mt, Mk, Lk.
synoptyka [1. dział meteorologii zajmujący się
analizą procesów atmosferycznych w celu
opracowania prognoz pogody; 2. łączenie
w jednej kompozycji kilku wydarzeń
rozgrywających się w różnym miejscu i
czasie;
kompozycja
symultaniczna,
symultanizm, symultaneizm] – szinopszis,
áttekintés,
összefoglalás;
(met.)
a
meteorológia
időjárás
előrejelzéssel
foglalkozó ága
synostwo [1. fakt, że ktoś jest czyimś synem;
2. syn z żoną] – fiúság, fiúgyermekség
synowa [żona syna] – meny (vki fiának a felesége)
synowica [dawniej o bratanicy (córce brata)] –
unokahúg
Synowie Boży [chodzi tu o I Moj. 6;4. Każde
wytłumaczenie
jest
tylko
przypuszczeniem. Według I Moj. 4;26
ludzkość tego okresu była dwojaka: jedni
6757
wzywali imienia Pańskiego, do nich
należał Set i jego potomkowie, a do
drugich sam Kain (odszedł od obecności
Boga) i jego potomkowie. Set dany był
Ewie od Boga w miejsce zamordowanego
Abla i wśród potomków Seta (Enos)
zaczęto wzywać imienia Pańskiego.
Musieli to być ludzie duchowi, stojący w
kontakcie z Bogiem - inni od
zadowalających
ciało,
ziemskich,
potomków Kaina. Lamech wprowadził
wielożeństwo. Jednak synowie Seta, będąc
także ludźmi, mimo że duchowymi,
znajdowali upodobanie w pięknych
cielesnych córkach Kaina, rezultatem
czego były pobrania się i płodzenie
potomstwa, które także odchodziło od
Boga i było ziemskie z natury. Taki rodzaj
ludzkości nie podobał się Bogu i dlatego
postanowił usunąć ją potopem, (co było
także sądem nad tamtejszym światem).
Wyjątek stanowił Noe, który był
człowiekiem wiary, a więc także człowiek
duchowy. Synowie Boży nie mogli być
aniołami, bo aniołowie są bezpłciowi i nie
żenią się. Aniołowie używani byli jako
posłańcy i nigdzie nie czytamy o tym, by
kiedykolwiek
się
żenili.
Dlatego
przypuszczenie, że musieli to być
aniołowie, musi być mylne. Synami i
córkami Bożymi są także ludzie, nie tylko
aniołowie. Musieli nimi widocznie być
synowie Seta.] – ISTEN FIAI, ISTEN
GYERMEKEI [1, Angyali lények (Jób 1,6;
2,1; 38,7). 2. Izráel (2), Istennel való
szövetséges kapcsolatában (2Móz 4,22). 3.
Az egyes izráelita ember (Hós 1,10; 5Móz
14,1). 4. Az Isten által megváltott emberek,
akik Jézus Krisztusban hisznek (Jn 1,12;
14,6). 5. Jézus Krisztus (Mt 3,17; 17,5; Lk
1,35).]
Synowie Gromu [apostołowie i bracia Jan i
Jakub zostali przsz Pana nazwani
''Boanerges'', co znaczy ''Synowie
Gromu''] – Mennydörgés fiai [A tizenkét
tanítvány között legalább két testvérpár volt.
Jakabot és Jánost Boanergesnek, vagyis a
„mennydörgés fiai"-nak nevezte Jézus (Mk
3:17), amikor elhívta őket. Néhány
bibliamagyarázó
szerint
heves
vérmérsékletük és hirtelen természetük miatt
hívta őket így. Ezért tarthatjuk őket a
mennydörgés példáinak.]
Synowie Koracha [określani też jako Korachici,
grupa ludzi odpowiedzialna za stworzenie
jedenastu utworów w biblijnej Księdze
Psalmów.] - "korahiták" [Korah levita fiai
(4Móz 26,58; 1Krón 6,22; 9,19)]
-
Wersja 01 01 2017
Synowie Proroków [nie czytamy nigdzie, by
ludzie ci byli prawdziwymi synami
proroków. Czytamy tylko, że obcowali z
prawdziwymi prorokami; jednak z II
Król. 6;1-7 i II Król. 4;38-41 wynika, że
nie mieli tej samej siły duchowej, co
prawdziwi
prorocy.]
–
Prófétafiak
[Prófétaiskolák tagjai; nagy próféták, mint
Sámuel, Illés és Elizeus köré csoportosultak
közös istentiszteletre, közös imádságra,
vallásos közösségbe, együtt oktatták a népet
Isten akaratára és igéjére (1Sám 10,5.10;
2Kir 4,38.40); Illés és Elizeus idejében
együtt laktak Bételben (1), Jerikóban és
Gilgálban (2Kir 2,3.5; 4,38).]
synowiec [syn rodzonego brata] – unokaöcs
synowski, -a, -ie – fiúi, gyermeki
syntagma [grupa wyrazów połączonych ze sobą
związkiem składniowym, np. dobry
człowiek] – (gör) szintagma; (nyelvt)
szószerkezet; két egymással nyelvtani
viszonyban álló szó kapcsolata (pl. jó ember)
syntagma czasownikowa; syntagma werbalna –
igei szintagma [az alaptagjuk ige]
syntagmatyczny, -a, -e – (gör) szintagmatikai,
szigmatikus; szókapcsolati
syntagmatyka – (gör) szintagmatika; a nyelv
lineáris (vonalszerű, szalagszerű) rendszere;
elsősorban a szövegben (mondatban) egymás
mellé került szavak, elemek vizsgálata
(szemben a paradigmatikával)
syntaksa [daw.; zob. składnia w zn. 1.; (gr.
syntaktikós
porządkujący)
dział
językoznawstwa, który zajmuje się
budową wypowiedzeń.] – szintaxis [(a
görög συν [szün] ’közös’ vagy ’együtt-’, és
τάξις
[takszisz],
’sorrend,
sorozat,
elrendezés’ szavakból) vagy mondattan a
nyelvészetben a szavak szószerkezetekké és
mondatokká kapcsolódásának szabályait írja
le.], mondattan
syntaktycznie
–
(gör)
szintaktikailag,
mondattanilag
syntaktyczny, -a, -e – szintaktikai; (nyelvt.)
mondattani
syntaktyka [1. (gr. syntaktikós porządkujący) dział językoznawstwa, który zajmuje się
budową wypowiedzeń.; 2. zob. składnia w
zn. 1.; 3. dział semiotyki badający
wzajemne stosunki i właściwości budowy
wyrażeń
języka
w
procesie
porozumiewania się ludzi; 4. jeden z
trzech głównych (obok semantyki i
pragmatyki) działów semiotyki logicznej.
Syntaktyka bada funkcje syntaktyczne relacje,
które
zachodzą
między
wyrażeniami
(znakami
językowymi)
wewnątrz języka i które mają charakter
6758
formalny.
Podstawowe
relacje
syntaktyczne
to
np.
wynikanie,
reprezentowanie stałych przez zmienne
itp.; 5. (logika) jeden z trzech głównych
(obok semantyki i pragmatyki) działów
semiotyki logicznej. Syntaktyka bada
funkcje syntaktyczne - relacje, które
zachodzą między wyrażeniami (znakami
językowymi) wewnątrz języka i które
mają charakter formalny. Podstawowe
relacje syntaktyczne to np. wynikanie,
reprezentowanie stałych przez zmienne
itp.] – (gör) szintaktika, szintaxis;
mondattan;
a
nyelvtudománynak
a
szószerkezeteket
és
a
mondatokat
tanulmányozó ága [Mondattan, szócsoportok
szerkezetével foglalkozó tudomány.]
syntetyczny, -a, -e [1. łączący w jedną całość lub
obejmujący
całość
z
pominięciem
szczegółów; 2. będący jednolitą całością
złożoną
z
różnych
elementów;
3. otrzymywany sztucznie w wyniku
syntezy chemicznej] – (gör) szintetikus;
szintézisen alapuló; összetevő, összefoglaló;
(vegy) szintézis útján nyert, mesterséges;
összetett v. mesterségesen előállított (anyag)
syntetyczny spoiwa – mesterséges kötőanyagok
syntetyk1 [1. produkt otrzymywany syntetycznie
w wyniku
procesów chemicznych;
2. syntetyczny materiał ubraniowy] –
műszálas anyag
syntetyka
[zespół
kont
umożliwiający
zbilansowanie danych i ogólną ocenę stanu
majątkowego firmy] – szintetika
syntetyzować [1. łączyć wiele różnych elementów
w jedną całość lub przechodzić od
szczegółów do uogólnień; 2. otrzymywać
jakąś substancję chemiczną przez syntezę;
3. przetwarzać sygnały elektryczne będące
nośnikiem obrazu lub dźwięku na
odpowiadające im efekty optyczne lub
dźwiękowe] – szintetizálni, összefoglalni,
összetenni;
mesterségesen
létrehozni;
különböző elemekből összegezni
syntetyzować związek – vegyületet szintetizálni
synteza [1. łączenie wielu różnych elementów w
jedną całość lub całościowe poznanie
jakiegoś zjawiska oparte na poprzednim
zbadaniu jego elementów; też: całościowe
ujęcie jakiegoś problemu; 2. reakcja
chemiczna łączenia się substancji prostych
w bardziej złożone; 3. w dialektyce Hegla:
ostatni etap trójfazowego rozwoju
rzeczywistości]
–
(gör)
szintézis;
összefoglalás,
összefoglaló;
egységbe
foglalás, összetevés; kapcsolat, összetétel, a
részeknek összefüggő egésszé kapcsolása;
vmely
anyagnak,
jelenségcsoportnak
-
Wersja 01 01 2017
rendezett, egységes egészbe foglalása; két
ellentétnek egy magasabb egységben való
feloldása,
egyesítése;
(vegyt)
vmely
(bonyolultabb) vegyület előállítása elemeiből
v. egyszerűbb vegyületekből
syntezator [1. instrument muzyczny z grupy
elektrofonów elektronicznych, w którym
dźwięk jest syntezowany w układach
elektronicznych
poprzez
niezależne
modelowanie poszczególnych aspektów
dźwięku. 2. urządzenie elektroniczne
wytwarzające dźwięki, używane często
jako instrument muzyczny] – szintetizátor
[1.
hangok
mesterséges előállítására
alkalmas elektronikus zenei eszköz; 2. Ez
egy olyan elektronikus zenei eszköz, amely
mesterségesen állítja elő a hangokat. A
hangok karakterisztikáját és felépítését széles
skálán lehet beállítani. A hang előállítása a
frekvenciamoduláció elvén alapul.]
syntezatorowy, -a, -e – szintetizátorSyntycha [ona i Ewodia były chrześcijankami
napomnianymi przez Pawła] – Sintikhé
(boldog,
összeillesztés;
találkozás;
eredményes) [Keresztyén nő a filippibeli
gyülekezetben (Fil 4,2).]
synu mój jedyny! – egyetlen, drága jó fiam!
synuś – fiacskája vkinek
Syon, Syjon (słoneczny, przypiekany) [jest to
właściwie część Jerozolimy. Czasami
nazywane ''Miastem Dawida''. Nazwa
''Syjon'' użyta była czasami metaforycznie
jako ''miejsce błogosławieństwa''. Stała
tam Arka Przymierza. Syon będzie
siedzibą Mesjasza w Millenium. Syon
nigdzie nie występuje w znaczeniu
Kościoła, ale wskazuje na przyszłe
błogosławieństwo Izraela.] – SION I.
(hegytömb, vár, erősség; a messze sugárzó;
felállított emlékmű; jel) [Egyike azoknak a
domboknak, amelyeken Jeruzsálem épült,
eredetileg jebuzeus erődítmény (2Sám 5,69), amelyet Dávid elfoglalt; oda vitette a
frigyládát is (2Sám 6,10-12); később neve
kiterjedt Mórija hegyére is (Ézs 8,18; 18,7;
24,23; Mik 4,7); majd még később egész
Jeruzsálemet jelentette (2Kir 19,21; Zsolt 48;
69,36); átvitt értelemben használták a zsidó
népközösségre és államra (Zsolt 126,1;
129,5), valamint a mennyországra (Zsid
12,22; vö. Jel 14,1).] — SION II. (rombolás,
pusztítás, összeomlás; a ragyogó; erősség)
[Város Issakár törzsi területének határán,
Názáret közelében (Józs 19,19).] — SION
III. (magas, emelkedett, sok csúcsú;
hatalmasan
kiemelkedő)
["Hermon"
hegyének másik neve (5Móz 4,48).]
6759
sypać (sypie) [zob. sypnąć] – önteni, szórni,
hinteni, hányni (eldobni); elárasztani,
elönteni
syp no prędko! – fuss v. rohanj gyorsan! szedd a
lábad!
sypać dowcipami – szellemeskedni, sziporkázni;
ontani a vicceket
sypać frazesami – frázisokat puffogtat
sypać grobie – gátat épít v. tölt (fel); töltést épít v.
hány
sypać iskry – szikrázni
sypać kogoś – elárulni, kibeszélni vkit
sypać pieniędzmi – szórja a pénzét; (két kézzel)
szórja a pénzt
sypać zboże do worka – gabonát önt a zsákba
sypać się – szóródni, ömleni, özönleni; (átv.)
bolondságot tenni
sypać się na scenie – hibázik v. bibizik v. gyakran
belesül a szinpadon
sypanie – szórás, hintés, öntés
sypanie się – szóródás, ömlés, özönlés
sypel [bot. lud. nazwa gat. z rodzaju: róża (dzika)]
– vadrózsa
sypiać [1. mieć zwyczaj spania gdzieś lub o
określonej porze; 2. miewać z kimś
stosunki seksualne] – aludni, hálni,
szundikálni
sypiać osobno – külön aludni
sypialnia [1. pokój, w którym się sypia; 2. osiedle
mieszkaniowe
lub
miejscowość
pozbawione biur i innych miejsc pracy; 3.
komplet mebli stanowiących urządzenie
pokoju sypialnego] – hálószoba, háló;
hálóterem
sypialniany, -a, -e– hálószobai, hálószobasypialny, -a, -e [przeznaczony do spania] – háló-,
alvó-, hálósypialny [1. wagon przystosowany do spania
podczas podróży; 2. zob. sypialnia w zn. 1,
3.] – háló; (kol) hálókocsi
sypianie – alvás, hálás
sypki, -a, -ie [1. złożony z drobnych, suchych,
niespojonych ze sobą cząstek lub łatwo
rozpadający się na drobne cząstki; 2. o
włosach: suche, łatwo rozczesujące się] –
morzsolható, szóródó, töredező, laza,
porhanyós
sypki piasek – szemcsés homok
sypko – morzsolhatóan, szóródva, töredezve, lazán,
porhanyósan
sypkość – morzsolhatóság, lazaság, porhanyósság,
porrátörhetőség, porlékonyság
sypnąć — sypać [1. rzucić czymś sypkim; 2. o
śniegu: spaść w dużej ilości; 3. rozdać coś
w dużej ilości; 4. wypowiedzieć dużo
-
Wersja 01 01 2017
tekstów określonego rodzaju; 5. o świetle
lub źródle światła: błysnąć, zaświecić;
6. pot. złożyć obciążające kogoś zeznania
lub ujawnić czyjeś tajemnice; 7. budować,
formować coś z ziemi, z piasku] – szórni,
elszórni; hinteni, elhinteni; hinteni, önteni,
elönteni, kiönteni
sypnąć pieniędzmi – szórja a pénzt
sypnąć się — sypać się [1. o czymś drobnym lub
sypkim: spaść, wypaść skądś; 2. odpaść od
całości drobnymi cząstkami; 3. rozpaść
się, rozkruszyć się; 4. wystąpić w dużej
ilości; 5. o iskrach, błyskach itp.:
rozprzestrzenić się z jakiegoś miejsca na
wszystkie strony; 6. pot. wyjawić coś
niekorzystnego dla siebie; 7. pot. wydać
jeden drugiego; 8. pot. pomylić się, np. w
wypowiadaniu tekstu lub w tańcu;
9. sypać się: pot. o urządzeniach: psuć się
ze starości; 10. pot. o człowieku, jego ciele,
sprawności: stracić kondycję psychiczną
lub fizyczną; 11. pot. o systemach,
strukturach itp.: stracić spójność] –
szóródni, ömleni, özönleni
sypią się liście – hull a levél
sypnął się rój iskier – egy csomó szikra szóródott
ki
syrena (gr. Σειρήν Seirēn) [fr. sirène 'syrena' z
późn.łac. sirena od łac. siren z gr. seirēn
'mit. gr. stwór morski (jeden z dwóch a.
trzech)
przedstawiany
w
postaci
półkobiety, półptaka; syreny mieszkały na
jakiejś bajecznej wyspie, kuszącym
śpiewem
wciągały
przepływających
żeglarzy w niebezpieczne miejsca, z
utopionych wysysały krew'; por. Homer
(Odyseja, 12, 29 i 184). ― 1. sygnalizator
akustyczny o dużej sile dźwięku,
stosowany w zakładach przem., żegludze,
obronie przeciwlotn. itd.; herb Warszawy
- kobieta z rybim ogonem zamiast nóg,
uzbrojona w miecz i tarczę; 2. piękna
kobieta, uwodzicielka, kusicielka (por.
femme fatale); zool. (manat i diugoń)
morski
ssak
roślinożerny
(odnóża
przednie zmienione w płetwy, tylnych
brak); 3. mit. gr. nimfa morska wabiąca
śpiewem marynarzy, wyobrażana jako pół
kobieta, pół ptak, później jako kobieta z
ogonem ryby; 4. herb Warszawy w postaci
pół kobiety, pół ryby uzbrojonej w miecz i
tarczę; 5. Syreny (Sirenia) przyrząd do
wytwarzania
donośnych
sygnałów
akustycznych,
informacyjnych
lub
alarmowych; 6. duży roślinożerny ssak
wodny,
o
wrzecionowatym
ciele,
zamieszkujący ciepłe morza; rząd dużych
ssaków
łożyskowych
prowadzących
6760
wyłącznie wodny tryb życia. 7. w mitologii
greckiej pół kobieta - pół ptak. Później,
podobnie jak w mitologii rzymskiej, nimfa
morska wyobrażana jako ryba z głową
kobiety lub pod postacią pół kobiety - pół
ryby] – 1. (gör.) sziréna, ködkürt, éles síp
[főleg riasztásra, vészjelek adására szolgáló
erős hangú jelzőkészülék]; 2. (Sirenia),
tengeri tehenek, szirének v. szirénfélék,
tengeri állatok rendje, ismertebb nevükön:
tengeri tehenek; 3. (mit) szirén, sellő, tengeri
nimfa
[tengeri
tündér
az
ógörög
mitológiában, aki bűvös énekével magához
csalogatja s romlásba dönti a hajósokat];
(átv.) vonzó, de veszedelmes nő
Syrena – (dawno) lengyel autómárka
Syrena – rodzina samochodów osobowych i
dostawczych produkowanych w Polsce w
latach 1957-1983. Historia Syreny zaczęła
się w 1953 r., od nałożonego przez rząd na
warszawskie FSO zadania opracowania
małolitrażowego samochodu osobowego.
Nazwę Syrena zaproponowali pracownicy
FSO. Pierwsze egzemplarze Syren miały
nadwozie o
konstrukcji drewnianej,
jednakże wkrótce zastąpiono je nadwoziem
z blach stalowych. Konstrukcję do 1972 r.
rozwijano w warszawskiej FSO, następnie
przeniesiono ją do bielskiej FSM. Kolejne
modele
seryjne
nosiły
oznaczenia
trzycyfrowe zwiększające się z każdym
modelem o 1, począwszy od 100 a
skończywszy na 105. Wyjątkiem od tej
reguły
były
oznaczenia
modeli
prototypowych (np. Syrena 110, Syrena
Laminat) oraz konstrukcji dostawczych: R1, R-2, R-3, R-20 i Bosto. Ostatecznie
produkcję zakończono w 1983 r.
-
Wersja 01 01 2017
syrena, godło Warszawy – (herb Warszawy) a
sellő, Varsó jelképe
syrena okrętowa – hajókürt
syrena przeciwmgłowa – ködkürt
Syrena Warszawska – Varsói sellő
Syrena warszawska jest niewątpliwie
jednym z najsłynniejszych symboli naszej
stolicy. To właśnie w Warszawie stoi jej
pomnik, a co roku liczni turyści z
zachwytem go podziwiają i słuchają
opowieści o jej losach, z której dowiadują
się dlaczego to właśnie kobieta o rybim
ogonie chroni miasto przed wszelkim złem i
jest uwieczniona w jego herbie.
Pomnik Syreny przedstawia kobietę o rybim
ogonie, składającym się z mnóstwa małych
łusek. W jednej ręce trzyma miecz
wzniesiony ku górze, w drugiej - tarczę. Są
to symbole którym miałaby ona bronić
miasta przed wściekłymi ludźmi, którzy
chcieli by je zaatakować.
Jak wynika z legendy, która opowiadana jest
przez mieszkańców stolicy, syrena przybyła
tu aż z Adriatyku. Płynęła ona wraz z swoja
siostrą z wód wielkiego oceanu aż wpłynęły
one na spokojne wody morza Bałtyckiego.
Jej siostra zachwyciła się Danią i tam
postanowiła zostać. Natomiast druga z sióstr
płynęła dalej, do momentu kiedy znalazła się
w Gdańsku, zauroczona tym pięknym
miejscem wpłynęła w jego głąb i
kontynuowała swoją podróż już nieco
spokojniejszymi wodami Wisły. Kiedy
zobaczyła Warszawę postanowiła zaprzestać
dalszym tułaczką i na jej skałach się
osiedlić. Syrena umilała czas rybakom
swoim...
http://wypracowania24.pl/jezyk-polski/5956/opissyrenki-warszawskiej
syrena akustyczna dynamiczna – elektroncsöves
számláló, fónikus kerék
syrena alarmowa – riasztókürt
syrena fabryczna – gyári sziréna
syreni, -ia, -ie – szirénsyreni gród (Warszawa) – (dawno) a sellő városa
(Varsó)
syreni głos, syreni śpiew [czarujący, urzekający,
kusicielski, uwodzicielski.] – sziréna
hangja; szirének éneke
6761
syrenka – sellőcske, kis szirén
syreny alarmujące – süvöltő szirénák
Syria (arab. ‫ ايروس‬/ ‫ةيروس‬, transk. Sūriyya, nazwa
oficjalna: Syryjska Republika Arabska
‫ال جمهوري ة ال عرب ية ال سوري ة‬Al-Dżumhurijja
al-Arabijja as-Surijja) [arabskie państwo
na Bliskim Wschodzie] – Szíria (arabul
‫ – سوري ا‬Sūriyā – Szúrija, régebben
használatos elnevezése ‫ – ماشلا‬aš-Šām – asSám) [egy Magyarországnál csaknem kétszer
nagyobb
területű
ország
DélnyugatÁzsiában, a Közel-Keleten]
Syria (wywyższenie) [był to kraj położony na
wschód od Eufratu. Tam mieszkał Laban,
teść Jakuba. Do Syrii należała także
pustynia sięgająca daleko poza Damaszek,
który był jej stolicą. Do późniejszej Syrii
należały ziemie położone na północ od
Palestyny nad Morzem Śródziemnym.
Kraj ten czasami należał do Assyrii,
Babilonii, Persji i także do monarchii
Aleksandra Macedońskiego. Izraelici
staczali czasami walki z Syryjczykami.
Syryjczycy posługiwali się językiem
podobnym do chaldejskiego.] – Syria [A
szír térséget Kr. e. 332-ben foglalta el a
makedón Nagy Sándor, az ő halála után
hosszas harcokat követően a Szeleukidák
dinasztiája szerezte meg a területet – igaz,
birtoklásáért több háborút is vívtak az
egyiptomi Ptolemaidákkal. Az általuk
alapított Antiokheiából uralkodó Szeleukidák
– egyéb alapításaik közül kiemelkedik
Apamea, Laodikeia (Latakia) és DuraEuróposz – hatalmának hanyatlásával a szír
vidék maradt meg utolsó területüknek, itt
Pompeius számolta fel véglegesen a
királyságot, Syria néven provinciává
szervezve a területet Kr. e. 64-ben. Syria
provincia a parthus és újperzsa háborúk
egyik fő színtere volt a későbbiekben. A 2.
század elején meghódított Arabia Petraea
provincia székhelye, Bostra, illetve a Szírsivatagban virágzó, majd Rómával való
szembekerülése
után
3.
században
elpusztított
Palmüra
kereskedővárosa
egyaránt a mai Szíria területén fekszik.]
Syryjczyk [obywatel Syrii], Syryjka – szíriai
(ffi/nő)
syryjski, -a, -ie [dotyczący Syrii] – szíriai; szír
syringa [g. sýrinks dpn. sýringos 'rura; flet
pasterski; piasta (koła); anat. żyła'. fletnia
Pana (zob. paniczny), instrument muz.
składający się z rzędu połączonych
piszczałek różnej wielkości, popularny
zwł. w staroż. i w okresie renesansu (w
Polsce zwany multanką)] – (gör.) syringa;
orgonafa; (zene) pánsíp
-
Wersja 01 01 2017
Syriusz [1. Syriusz (znany także jako Psia
Gwiazda oraz α CMa) to najjaśniejsza i
jedna z najbliższych gwiazd nocnego
nieba, położona w gwiazdozbiorze
Wielkiego Psa. Jej jasność obserwowana
wynosi -1,47 magnitudo, a odległość od
Układu Słonecznego wynosi około 8,6 lat
świetlnych. 2. najjaśniejsza gwiazda nieba
w gwiazdozbiorze Psa Wielkiego' łac.
Canicula '(dosł. suczka) zdrobn. od canis
'pies'] – Sirius; a Nagy Kutya csillagképének
főcsillaga
syrop [1. gęsta, lepka ciecz powstała wskutek
gotowania wody, soku itp. z dużą ilością
cukru; 2. lekarstwo w płynie o lepkiej,
gęstej konsystencji] – (ar.) szirup; ital v.
szörp;
sűrű
cukoroldat,
v.
cukros
gyümölcsnedveket v. növénykivonatokat
tartalmazó folyadék; (med) kanalas orvosság
syrop owocowy – gyümölcsszörp
syrop pomarańczowy – narancsszörp
syropowy, -a, -e – szörp-, szirup-; szirupos
syryjski, -a, -ie – szíriai, szír
Sysara, Sisera (wiązanie łańcuchami) [żył w
czasach Debory. Był dowódcą wojsk
Jabina, który prowadził wojnę z Izraelem.
Jael, żona Hebera, wbiła mu gwóźdź
namiotowy w skronie. Bóg dopuszcza, aby
wrogowie Jego narodu mogli zginąć z rąk
wojujących nie z Jego woli i nieczystymi
środkami.] – SISERA (csatarend, v. vezér)
[1. Jábinnak (2), a kananeus Hásor
királyának hadvezére; Bárák csatában
legyőzte, és Jáhel, a kéneus Héber (2)
felesége menekülés közben megölte (Bír 4,123; 1Sám 12,9; Zsolt 83,10). 2. Zorobábellel
visszatért templomszolgák egy csoportjának
törzsatyja Ezsd 2,53; Neh 7,55: "Sziszera").]
SysOp (ang. SYStem OPerator) [operator
systemu,
jest
często
używanym
określeniem dla administratorów BBSów
albo, historycznie, operatorów dowolnych
systemów
komputerowych,
w
szczególności klasy mainframe.] – sysop
(system operator) – rendszergazda [1.
elsősorban a telefonos BBS-eknél használt
szó a szolgáltató gép üzemeltetőjének (és
többnyire
egyben
tulajdonosának)
megnevezésére;
2.
Rendszerfelügyelő
(kezelő). 3. a BBS világából származó
kifejezés, mely alatt a telefonos BBS
üzemeltetője értendő; ritkábban egy Internetszöglet műszaki karbantartóját nevezik így;
mivel a műszaki üzemeltetés és a
tartalomszolgáltatás eltérő feladatok, azokat
gyakran különböző személyek végzik]
system [1. układ elementów mający określoną
strukturę
i
stanowiący
logicznie
6762
uporządkowaną całość; 2. zespół wielu
urządzeń,
dróg,
przewodów
itp.,
funkcjonujących jako całość; 3. narządy
lub inne części żywego organizmu pełniące
razem
określoną
funkcję;
4. uporządkowany
zbiór
twierdzeń,
poglądów, tworzących jakąś teorię;
5. określony sposób wykonywania jakiejś
czynności lub zasady organizacji czegoś;
6. forma ustroju państwowego; 7. zespół
skał powstałych w ciągu jednego okresu
geologicznego;
8. log.
całościowy
i
uporządkowany zespół zdań połączonych
ze sobą stosunkami logicznego wynikania]
– (gör.) szisztéma; rendszer, eljárás,
összeállítás; módszer
system administrator {rzecz.}; administrator
systemu {m.}; sysadmin [komp.] [zł.] –
sysadmin (system administrator) [elsősorban
az Internet hálózaton elterjedt elnevezés
hálózati
host
gépeket,
szervereket
üzemeltető,
menedzselő
személyre;
magyarul: "rendszergazda"]
system
akordowy
–
szakmányrendszer,
akkordrendszer
system aksjomatyczny [log. system zbudowany z
układu aksjomatów i zbioru twierdzeń
wyprowadzonych z tych aksjomatów] –
axióma rendszer
system amortyzacji – maortizációs rendszer
System Application Architecture. (systemowa
architektura aplikacji) – SAA System
Application
Architecture
(rendszeralkalmazási architektúra)
system bankowy – bankrendszer
system bezpośredniej transmisji satelitarnej =
direct-broadcasting by satellite - DBS
Direct Broadcasting by Satellite (közvetlen
műholdas műsorszórás)
System biblioteczny [program komputerowy
umożliwiający
całościowy
proces
zarządzania biblioteką, zarówno proces
gromadzenia
zbiorów,
jak
i
ich
opracowanie formalne i rzeczowe, a także
ich
udostępnianie.]
– számítógépes
könyvtári rendszer
system bilansów – mérlegrendszer
system binauralny – binaurális eljárás
system
blokowy
–
blokkjelző
rendszer,
blokkrendszer; vasúti
térközbiztosító
berendezés, amely lehetővé teszi, hogy
egymástól pár kilométernyi távolságra több
vonat is követhesse egymást
system bodżców – ösztönző rendszer
system bonowy – bónrendszer
system brygadowy – brigádrendszer
system budżetowy – költségvetési rendszer
-
Wersja 01 01 2017
system CAE (komputerowy system analizy
projektów
inżynierskich)
–
(kat.:
informatyka)
CAE, Computer Aided
Engineering, számítógéppel segített mérnöki
munka; számítógéppel segített mérnöki
eljárások
system celny – vámrendszer
system cen – árrendszer
system cięcia [procedura i formuła wzajemnych
zależności
kształtu
stosowanego w
projekcie głównych składników odzieży] konstrukció (szabászat) [Munkafolyamat,
amelynek
során
egy
ruhadarab
alkatrészeinek alakját és összeállítását
megtervezik, ill. ennek eredménye.]
System czasu rzeczywistego (ang. real-time
system) [to urządzenie techniczne, którego
wynik i efekt działania jest zależny od
chwili wypracowania tego wyniku. Istnieje
wiele różnych definicji naukowych takiego
systemu. Ich wspólną cechą jest zwrócenie
uwagi na równoległość w czasie zmian w
środowisku oraz obliczeń realizowanych
na podstawie stanu środowiska. Z tego
wyścigu dwóch stanów: zewnętrznego i
wewnętrznego,
wynikają
kryteria
ograniczające
czas
wypracowywania
wyniku. Systemy czasu rzeczywistego
najczęściej buduje się w oparciu o
komputery, jednak nie jest to konieczne można tym pojęciem określić np.
pneumatyczny regulator.] – (ang. real-time
system) valós idejű rendszer
system Daltona – Dalton-rendszer; az egyén
képességét fejlesztő pedagógiai módszer;
Angliában, USA-ban, és Oroszországban
kisérleteznek
vele.
A
gyerekeket
tehetségükhöz
képest,
műhelyekben,
laboratóriumokban stb. egyénenként nevelik.
(Feltalálója: Helen Parkhurst)
system decentralizacyjny – decentralizációs
rendszer
system decymalny – decimális rendszer; a könyvek
megszabott tizedes rendszer alapján történő
besorolása, szakrendszere
system diatoniczny – diatonikus rendszer
system doboru barw PANTONE (model
standaryzujący dobór barwników i
reprodukcji
kolorów
drukowanych
materiałów), synonimy: PMS - (kat.:
poligrafia, technika) PMS Pantone Matching
System (Panton szinrendszer)
system dwupartyjny – kétpártrendszer
system dziesiętny a. dziesiątkowy [system
liczbowy, którego podstawą jest liczba 10 i
w którym każdą liczbę można zapisać za
6763
pomocą dziesięciu cyfr arabskich] –
decimális számrendszer, tízes számrendszer
system dźwięku – hangrendszer
system EDI (system elektronicznej wymiany
dokumentów); (dosł.) wymiana danych
elektronicznych – (kat.: informatyka) EDI,
Electronic Data Interchange; elektronikus
adatcsere [Elsősorban üzleti, pénzügyi
információk - pl. számlák - biztonságos
átvitele hálózatokon. Az ilyen alkalmazások
külön protokollokat igényelnek.]
system ekologiczny [zob. ekosystem] – ökológiai
rendszer, ökoszisztéma [egy populáció v.
populációkollektívum ökológiai szemléletű
tanulmányozására létrehozott, absztrakción
alapuló rendszermodell (határozott módon
elrendezett és összekapcsolt elemekből álló,
kvantifikálható egység)]
system ekonomiczny – gazdasági rendszer
system ekspertowy (funkcjonują też nazwy system
ekspercki, system z bazą wiedzy) [jest to
program
lub
zestaw
programów
komputerowych
wspomagający
korzystanie z wiedzy i ułatwiający
podejmowanie
decyzji.
Systemy
ekspertowe mogą wspomagać bądź
zastępować ludzkich ekspertów w danej
dziedzinie, mogą dostarczać rad, zaleceń i
diagnoz dotyczących problemów tej
dziedziny.] – szakértői rendszer [szakértő
rendszerek (expert system) vagy más néven
tudásalapú rendszerek olyan programok,
melyekbe be van építve bizonyos feladatspecifikus tudás és azok az analitikus
képességek, melyekkel általában a szakértő
emberek is rendelkeznek. Ilyen rendszereket
először mesterséges intelligencia kutatók
fejlesztettek az 1960-as és 1970-es években
és az 1980-as években kerültek elsőként
keresekedelmi forgalomba.]
system energetyczny [całokształt urządzeń
współpracujących ze sobą podczas
pozyskiwania, przetwarzania, przesyłania
i użytkowania energii] – energetikai
rendszer
system ewidencji – nyilvántartási rendszer
system finansowy – pénzügyi rendszer
system finansów państwowych – állami pénzügyi
rendszer
system gabinetowy – kabinet-rendszer
system głosek – hangrendszer [az általában
lehetséges v. valamely zenekultúrában
használt (vagy megállapított) hangok
tudományos,
logikus
összefoglalása
egységes alapon. A fizikai (akusztikai)
hangrendszer határtalan, végtelen számú
hangból áll, melyek magasságát különböző
-
Wersja 01 01 2017
rezgésszámok
jelzik.
A
lélektani
(pszichológia) hangrendszer határolt.]
system GMS (cyfrowy system przenośnych
telefonów) – GMS technológia, GMS
biztonsági telefon rendszer
system gospodarczy [zob. gospodarka w zn. 1.] –
gazdasági rendszer; gazdálkodás, gazdaság,
közgazdaság
system grupowy – csoportrendszer
system heliocentryczny – heliocentrikus renszer;
az a világkép, amely a mindenség
középpntjának a napot tartja. Kopernikusz
mondta ki először a XVI. században
System Informacji Geograficznej (GIS, ang.
Geographic Information System) [system
informacyjny służący do wprowadzania,
gromadzenia,
przetwarzania
oraz
wizualizacji
danych
geograficznych,
którego jedną z funkcji jest wspomaganie
procesu decyzyjnego. W przypadku, gdy
System
Informacji
Geograficznej
gromadzi dane opracowane w formie
mapy wielkoskalowej (tj. w skalach 1:5000
i większych), może być nazywany
Systemem Informacji o Terenie (LIS, ang.
Land Information System). ] – földrajzi
információs
rendszer
[egy
olyan
számítógépes rendszer, melyet földrajzi
helyhez kapcsolódó adatok gyűjtésére,
tárolására,
kezelésére,
elemzésére,
a
levezetett információk megjelenítésére, a
földrajzi
jelenségek
megfigyelésére,
modellezésére dolgoztak ki. Nevezik
térinformatikai, geoinformációs rendszernek
vagy angolul rövidítve GIS-nek. A GIS
egyetlen rendszerbe integrálja a térbeli és a
leíró információkat – alkalmas keretet
biztosít a földrajzi adatok elemzéséhez.]
system informacyjny [to posiadająca wiele
poziomów
struktura
pozwalająca
użytkownikowi na przetwarzanie, za
pomocą procedur i modeli, informacji
wejściowych w wyjściowe. Natomiast
system informatyczny jest wydzieloną,
skomputeryzowaną,
częścią
systemu
informacyjnego.
Komputeryzacja
systemów informacyjnych jest coraz
6764
powszechniejszym sposobem zwiększenia
sprawności
działania
systemu
zarządzania,
ponieważ
mimo
początkowych wydatków na szkolenia,
oprogramowanie i wdrożenie, system
informatyczny umożliwia formalizację
struktury organizacyjnej, zwiększenie
rozpiętości kierowania, automatyzowanie
zadań, dostarcza niezwłocznie żądanych
informacji, ułatwia pracę grupową w
przedsiębiorstwach posiadających wiele
oddziałów.] – információs rendszer
system informacyjny – információs rendszer
System Informacyjny Schengen (SIS, ang.
Schengen
Information
System)
[komputerowa baza danych, która
pozwala na sprawdzenie, czy osoby lub
przedmioty przekraczające granicę Strefy
Schengen, bądź już znajdujące się na jej
terenie, nie są poszukiwane, niejawnie
nadzorowane lub czy nie dotyczy ich
zakaz wstępu. Dostęp do niej mają policja
i urzędy konsularne oraz straż graniczna i
służba celna z państw członkowskich
układu z Schengen. W Polsce listę
instytucji uprawnionych do dostępu do
SIS
definiuje
Ustawa
o
udziale
Rzeczypospolitej Polskiej w Systemie
Informacyjnym Schengen oraz Wizowym
Systemie Informacyjnym.] – SIS Schengen
Information system (Schengeni információs
rendszer) [A Schengeni Információs
Rendszer (angol rövidítéssel SIS) a szerződő
államok biztonsági hatóságait összekötő
informatikai hálózat, ahonnan a tagállamok
rendőrségei és erre felhatalmazott hatóságai
adatokat kaphatnak egyes személyekről
(körözés vagy beutazási tilalom alatt álló
egyének), illetve ellopott vagy elveszett
tárgyakról, járművekről. A rendszer célja a
közbiztonság, a közrend és a nemzetközi
személyforgalommal összefüggő biztonsági
intézkedések elősegítése. A SIS működését
egy nemzeti és helyi rendőri, vámügyi és
igazságszolgáltatási szervek képviselőiből
álló, 24 órás kölcsönös információs
szolgálatot fenntartó hálózat, a SIRENE is
segíti.]
system informatyczny [jest to zbiór powiązanych
ze sobą elementów, którego funkcją jest
przetwarzanie danych przy użyciu
techniki komputerowej] – informatikai
rendszer
system instancyjny [system prowadzenia spraw
sądowych
przez
kilka
stadiów
postępowania w różnych sądach] –
bírósági rendszer
-
Wersja 01 01 2017
system
irygacyjny
–
öntözőrendszer,
öntözőhálózat
system jednościenny – érintkező rendszer
system
kanalizacyjny
–
csatornarendszer,
csatornázási rendszer
system kapitalistyczny – kapitalista v. tőkés
rendszer
system karny – büntető v. büntetési rendszer
system kartkowy – jegyrendszer
system kartotekowy – kartotékrendszer
system kastowy – kasztrendszer
system kierowania (gospodarką) – irányítási
rendszer (gazdasági)
system kodowy – kódrendszer
system kolonialny – gyarmati rendszer
system komputerowy [sprzęt komputerowy i
jego oprogramowanie rozumiane jako
całość] – számítógépes rendszer
system
komputerowo
wspomaganego
planowania procesów CAP (ang. Computer
Aided
Planning)
oprogramowanie
stosowane
w
zarządzaniu
przedsiębiorstwem, część składowa CIM.]
– CAP, Computer Aided Planning,
számítógéppel segített tervezés
system komunikacyjny – közlekedési rendszer
system kontroli – ellenőrző rendszer
system kontroli dostępu [jest to zespół
wzajemnie
powiązanych
urządzeń
elektronicznych oraz mechanicznych,
których działanie ma na celu ograniczenie
użytkownikom (całkowite lub określonym
czasie) dostępu do sektorów (stref) tego
systemu. Identyfikowanie użytkowników
przez system kontroli dostępu zależny jest
od zastosowanego typu urządzenia
identyfikującego.] – (inf.) belépésellenőrzőrendszer
system korzeniowy – gyökérzet
system kredytowy – hitelrendszer
system krwionośny – véredény-rendszer
system księgowości – könyvelési rendszer
system leczenia – gyógymód
system licytacyjny – licitációs rendszer
system liczbowy – számrendszer [számábrázolási
rendszer vagy számrendszer meghatározza,
hogyan ábrázolható egy adott szám
különböző
alapszámot
használó
számrendszerekben.]
6765
System liczbowy - to inaczej zbiór reguł do
jednolitego
zapisywania
liczb.
Do zapisywania liczb zawsze używa się
pewnego skończonego zbioru znaków zwanych cyframi, które jednak można
zestawiać ze sobą na różne sposoby
otrzymując nieskończoną liczbę kombinacji.
Najbardziej
prymitywnym
systemem
liczbowym, jaki sobie można wyobrazić, to
jedynkowy system liczbowy, w którym
występuje tylko jeden znak (np: 1, albo słowo
"hau"). W systemie tym kolejne liczby są
tworzone przez proste powtarzanie tego
znaku. Np: 3 w tym systemie jest równe 111, a
pięć 11111.Systemem takim posługują się np.
Pigmeje.
Bardziej złożone systemy liczbowe można już
podzielić na:
 addycyjne - które posiadają osobne
symbole dla pierwszych kilku małych
liczb, a następnie posiadają kolejne
symbole dla ich wielokrotności. W
systemach tych, liczby tworzy się przez
"dodawanie" kolejnych symboli i stąd
ich
nazwa
(np.
jeśli
"X"=10,"V"=5,"I"=1 to XVI = 10+5+1
= 16).
system ładuje się – (inf.) betöltődik a rendszer
system metryczny [system miar oparty na
metrze i kilogramie, stosujący zasadę
dziesięciokrotnych
wielokrotności
i
podwielokrotności
przy
tworzeniu
jednostek wtórnych] – metrikus v.
méterrendszer
system miar – mértékrendszer
system monetarny, pieniężny [ogół norm
prawnych
ustalających
jednostkę
monetarną,
jej
wartość,
sposób
zabezpieczenia, emisję, wymienialność na
waluty obce itp.] – monetáris v.
pénzrendszer
system monitoringowy; system monitorowania –
monitoring rendszer [Monitorozás csak
monitoring rendszer keretében képzelhető el.
A monitoring rendszer akkor tekinthető
definiáltnak, ha meghatároztuk a vizsgálandó
objektumot (v. objektumok körét), a
vizsgálandó állapotváltozókat (esetünkben
élőlényféleségeket), a vizsgálat időszakát és
a megfigyelési (mintavételi) egységek
frekvenciáját (vagy más módon rögzített
egymásrakövetkezési
rendjét),
az
adatfelvételezés módszereit, továbbá az
adatbázis feltöltésének módját és az
elsődleges adatfeldolgozás módszereit. ]
-
Wersja 01 01 2017
system monitorowania obiektów – objektumok
megfigyelő rendszere
system nakładczy [zob. chałupnictwo] – háziipar,
kisipar, kézműipar; (dawno) magánszektor
(maszek)
system nawadniający – öntözőrendszer
system nerwowy [zob. układ nerwowy] –
idegrendszer (systema nervosum) [Az
idegsejtek, idegvezetékek, szinapszisok,
ganglionok
és
idegszövetekből
álló
struktúrák összessége. Anatómiailag és
funkcionálisan megkülönböztetünk központi
idegrendszert (agy) valamint autonóm vagy
vegetatív idegrendszert és ez utóbbinak két
alrendszerét
a
szimpatikus
és
a
paraszimpatikus rendszert. E két rendszer
autonóm
módon
szabályozza
az
anyagcsreműködést, a vérnyomást, a sima
zsigeri izomzat, a szívizom és a
mirigyrendszerek működését. Részt vesznek
az érzelmi reakciókban.]; idegzet
System Object Model (SOM-IBM) – SOM System
Object Model (rendszer-objektum modell)
system operacyjny (ang. skrót OS Operating
System) [oprogramowanie zarządzające
sprzętem
komputerowym,
tworzące
środowisko do uruchamiania i kontroli
zadań użytkownika] – operációs rendszer
(rövidítése gyakran OS az angol operating
system
forma
alapján)
[1.
a
számítástechnikában a számítógépeknek az
az alapprogramja, mely közvetlenül kezeli a
hardvert, és egy egységes környezetet
biztosít
a
számítógépen
futtatandó
alkalmazásoknak
(például
szövegszerkesztők, játékok stb.); 2. Olyan
számítógépes programok rendszere, melyek
egymással együttműködve képesek kezelni a
számítógép hardverét és egyúttal biztosítják
a felhasználóval történő kommunikációt. A
mai bonyolult operációs rendszerek ennél
lényegesen több szolgáltatást próbálnak
több-kevesebb sikerrel nyújtani, de a fent
említett
alapszolgáltatásoknak
mindenképpen meg kell felelniük. A
legelterjedtebb és legismertebb operációs
rendszerek a Windows, a Unix, a Linux, de
a felsoroltakon kívül még nagyon sokféle
létezik.]
System operacyjny czasu rzeczywistego (ang.
Real-Time Operating System - RTOS) [to
komputerowy system operacyjny, który
został opracowany tak, by spełnić
wymagania
narzucone
na
czas
wykonywania zadanych operacji. Systemy
takie
stosuje
się
jako
elementy
komputerowych systemów sterowania
pracujących
w
reżimie
czasu
rzeczywistego
system
czasu
rzeczywistego.] - (ang. Real-Time Operating
System - RTOS) Valós-idejű Operációs
Rendszer [Az operációs rendszerek egy
speciális fajtája, amelyben minden egyes
rendszerhívás egy előre meghatározott időn
belül garantáltan végrehajtásra kerül, a
konkrét körülményektől függetlenül.]
system organizacyjny – szervezeti rendszer
system oświatowy, system nauczania – oktatási
rendszer
system pańszczyźniany – jobbágyrendszer
6766
 System folwarczno-pańszczyźniany w Europie
Wschodniej:
nyugat-európai
majorságijobbágyrendszer
system
parlamentarno-gabinetowy,
parlamentarny [system rządów, w którym
rząd z premierem na czele jest
odwoływany i powoływany przez głowę
państwa, a odpowiedzialność ponosi przed
parlamentem]
–
parlamentáris
kormányrendszer; parlamentáris rendszer;
parlamentáris kormányzati rendszer
system pawilonowy – pavilonrendszer; több,
szabadon álló, hasonló épülettest egymás
mögötti elhelyezése
system penitencjarny [zespół środków i metod
wychowawczych stosowanych w czasie
wykonywania kary pozbawienia wolności]
– vezeklési rendszer
system pieniężno-kredytowy – pénz-hitelrendszer
system pieniężny – pénzrendszer
system planetarny – bolygórendszer
system planowania – tervezési rendszer
System plików [metoda przechowywania plików,
zarządzania plikami, informacjami o tych
plikach, tak by dostęp do plików i danych
w nich zgromadzonych był łatwy dla
użytkownika systemu; także: wolumin] –
file-rendszer (file-system) [1. Adatszerkezet,
mely a lemez fizikai képét (szektorok)
logikai szerkezetbe (file, katalógus) fordítja
át. A file-rendszerrel az alkalmazások és
felhasználók könnyebben találják meg az
file-okat. 2. A számítástechnika egy
fájlrendszer alatt a számítógépes fájlok
tárolásának és rendszerezésének a módszerét
érti, ideértve a tárolt adatokhoz való
hozzáférést és az adatok egyszerű
megtalálását
is.
A
fájlrendszerek
használhatják az adattároló eszközöket, mint
a
merevlemez
vagy
CD-ROM
és
használhatók a fájlok fizikai elhelyezésének
karbantartására is, valamint szervereken lévő
adatokhoz való hozzáférést is biztosíthatnak
hálózati protokollok segítségével (pl., NFS,
-
Wersja 01 01 2017
SMB, vagy 9P kliensek), vagy lehetnek
virtuálisak és csak a virtuális adatokhoz való
hozzáférési mód miatt léteznek csak (például
procfs). 3. Precízebben meghatározva: egy
fájlrendszer absztrakt adattípusok halmaza,
amelyeket adatok tárolására, hierarchikus
rendezésére, kezelésére, megtalálására illetve
navigálásra,
hozzáférésre,
és
visszakeresésére valósítottak meg. Vita
tárgya, hogy egy fájlrendszer tekinthető-e
egy speciális adatbázis-kezelő rendszernek
(DBMS) vagy nem. Tény ugyanakkor, hogy
több fájlrendszer megosztása alapvetően az
adatbázis technológiák jellemzője.]
system płac – bérezés, bérrendszer
system płatniczy – fizetési rendszer
system płodozmienny – vetésforgórendszer
system podatkowy; system podatków –
adórendszer, az adózás rendszere
system podziału – elosztási rendszer
system polityczny [ogół organów państwowych,
partii politycznych oraz organizacji i grup
społecznych
(formalnych
i
nieformalnych),
uczestniczących
w
działaniach politycznych w ramach
danego państwa oraz ogół generalnych
zasad i norm regulujących wzajemne
stosunki między nimi. Termin pojawił się
w literaturze w roku 1953, w pracy
Davida Eastona pod tym samym tytułem,
zastępując używany do tej pory "system
rządów".] – politikai rendszer [a társadalmi
struktúra
kormányzatra
vonatkozó
alrendszere, amelyet a jogrendszer, a
gazdasági rendszer és a politikai kultúra
alakít. Maga a fogalom David Easton 1981ben publikált The Political System c.
művében jelent meg, mely azóta az amerikai
és európai szóhasználatban is elterjedt.]
system pomocy społecznej – szociális védőháló
system
potokowy
(znajduje
najczęściej
zastosowanie w produkcji masowej i
wielkoseryjnej) – gyorsfalazó módszer;
gyorsasági v. futószalag rendszer (építésnél)
system pracy – munkarendszer
system prawny – jogrendszer
system premiowania, system premiowy –
prémiumrendszer
system prezydencki [system rządów, w którym
prezydent,
wybrany
w
wyborach
powszechnych, jest jednocześnie głową
państwa i szefem rządu, nie ma inicjatywy
ustawodawczej ani prawa udziału w
obradach parlamentu] – elnöki rendszer
system produkcji – termelési rendszer
system programów – programrendszer
6767
system przedstawicielski [forma sprawowania
władzy państwowej przez obywateli
poprzez przedstawicieli wybieranych do
organów
wykonujących
władzę]
–
képviseleti rendszer
system przelewowy – átutalási rendszer
system przyporowy [rodzaj konstrukcji, która
rozwinęła się w gotyku i umożliwiła
wykonywanie
sklepień
o
dużych
rozpiętościach
i
na
znacznych
wysokościach. Konstrukcja składa się z
łęków i filarów przyporowych (wież sił).
Ciężar sklepień rozłożony jest: na filary
wewnętrzne za pośrednictwem służek i na
zewnętrzne przypory w postaci filarów
przyporowych
lub
skarp
za
pośrednictwem łęków umieszczonych nad
dachami naw bocznych lub ukrytymi na
poddaszu. Po zastosowaniu tego systemu
konstrukcje budynków kościelnych można
było budować znacznie wyższe i
smuklejsze. Mury nawy głównej nie były
tak mocno obciążone. Umieszczono w nich
duże
okna
wypełnione
witrażami.
Konstrukcja sprawia wrażenie lżejszej,
ażurowej.] – gyámrendszer, támrendszer
system ratalny – részletrendszer
system rekomendacji – ajánlási rendszer
system rozrachunków, wielostronny – sokoldalú
elszámolási rendszer
system równomiernie temperowany [zob. strój
równomiernie temperowany] – (zene) az
oktáv 12 egyenlő félhangra való osztása
system rządów – kormányrendszer; kormányforma
system rzeczny – folyamrendszer
system samogłoskowy – magánhangzórendszer
system satelitarny [system telekomunikacyjny
oparty na wykorzystaniu sztucznych
satelitów] – műholdas rendszer
system skrótów – rövidítésrendszer
system słoneczny – (csill.) naprendszer
system społeczno-ekonomiczny – társadalmigazdasági rendszer
system społeczny – társadalmi rendszer
system sprzedaży na kartki – jegyrendszer
system stereofoniczny – sztereo hangrendszer
system sterowania – irányítási rendszer
System sterowania bezpośredniego (ang. Direct
Digital Control) [pojęcie związane z
automatyką przemysłową. DDC jest to
jeden z komputerowych systemów
sterowania, który klasyfikuje się ze
względu na powiązania z procesem.] –
DDC Direct Digital Control (közvetlen
digitális vezérlés)
-
Wersja 01 01 2017
system stypendiów a. system stypendialny –
ösztöndíjrendszer
system szkolnictwa – iskolarendszer
system talonowy – jegyrendszer
system taryf – tarifarendszer
system taśmowy – szalagrendszer
system tonalny [system organizacji materiału
dźwiękowego oparty na dwóch głównych
zasadach: tercjowej budowie akordów i
funkcyjności następstw dźwiękowych] –
tonális v. a hangnemet megtartó rendszer
system transmisji dźwięku – akusztikai átviteli
rendszer
system ubezpieczeń – biztosítási rendszer
system (układ do) odtwarzania dźwięku –
hangvisszaadó (lejátszó) rendszer
system (układ do) zapisywania dźwięku –
hangfelvevő rendszer
system ustawiania obrotów – fordulatszámbeállítás
system XY (stereofonia) – X-Y eljárás
(sztereofónia)
System obronny Francji stworzony przez
Vaubana na przełomie XVII i XVIII
wieku [ten służył, mimo ewolucji technik
wojennych, przez 200 lat, a jego elementy
w znacznej mierze zachowały się do
dzisiaj, gdyż zrealizowane przez niego
fortyfikacje wyznaczyły w sposób trwały
kierunki rozwoju urbanistycznego wielu
miast. Dodajmy wreszcie, że jego system
fortyfikacji naśladowany był w XVIII
wieku w całej Europie, można więc
utrzymywać, że wpływ Vaubana do dziś
odnaleźć można w większości miast
kontynentu.] – Vauban-rendszer [Sébastien
Le Prestre, Seigneur de Vauban később
Marquis de Vauban által kidolgozott
erődítési és városvédelmi rendszer]
system obsługi bazy danych; system zarządzania
bazą danych, SZBD (ang. Database
Management System, DBMS) [nazywany
też serwerem baz danych, SBD to
oprogramowanie
bądź
system
informatyczny służący do zarządzania
komputerowymi bazami danych. Systemy
baz danych mogą być sieciowymi
serwerami baz danych lub udostępniać
bazę danych lokalnie.] – adatbázis-kezeló
rendszer (angolul Database Management
System, DBMS) [többfelhasználós, hálózatos
környezetben,
adatbázisokhoz
való
hozzáférést, rendszeres és a felhasználói
folyamatok zavartalan működést biztosító
szoftveralkalmazás. Eredetileg csak nagy
cégek alkalmaztak adatbázis-kezelőket,
melyek nagy mennyiségű adatot kezeltek
6768
nagy teljesítményű számítógépekkel, de
mára ezek elterjedt komponensei a cégek
számítástechnikai rendszereinek.]
system otwarty – nyílt rendszer
System V (SysV) [nazwa systemu UNIX
rozwijanego w Bell Labs (Unix System
Laboratories, USL) firmy AT&T. Nazwą
tą określa się komercyjne wersje Uniksa
wydawane przez AT&T począwszy od
1983 roku.] – UNIX System V [Az első
UNIX kiadás, melynek célja, az addigi
összes UNIX & Unix változat egy
szabvánnyá gyúrása. Az első UNIX kiadás,
melynek célja, az addigi összes UNIX &
Unix változat egy szabvánnyá gyúrása.]
- System V Release 5 (SVR5) stał się
podstawą UnixWare 7 wydanego przez
Santa Cruz Operation. Później SCO Group
wydało SCO OpenServer 6 również oparty
na System V Release 5, ale kod źródłowy
SVR5 nie jest używany przez żadnego
innego producenta.
system walutowy – valutarendszer
System warunkowego dostępu (z ang. CAS Conditional Access System) [system, dzięki
któremu
elektroniczna
transmisja
cyfrowych mediów, najczęściej w telewizji
satelitarnej, jest dostępna tylko dla
upoważnionych odbiorców. Sygnał jest
szyfrowany (kodowany) i niedostępny dla
nieuprawnionych osób. Aby abonent mógł
odebrać i odkodować sygnał, wymagany
jest set-top box zawierający moduł
warunkowego
dostępu.]
–
CAS,
Conditional Access System [olyan műszaki
intézkedést és/vagy rendszerbeli elrendezést
jelöl, amely által lehetővé válik a védett
rádiós,
televíziós
vagy
internetes
műsorszolgáltatáshoz való hozzáférés. A ~
előfizetéshez
vagy
más
előzetes
felhatalmazáshoz, feltételhez (kondícióhoz)
kötődik:
ahhoz,
hogy
egy
kódolt
médiatartalmat érthető formában érhessünk
el (azaz adekvát módon dekódolhassunk),
szükség van e kondíciók meglétére, illetve e
jogosítvány(ok) megszerzésére.]
System wbudowany (ang. Embedded system)
[system
komputerowy
specjalnego
przeznaczenia, który staje się integralną
częścią obsługiwanego przez niego
sprzętu] – beágyazott rendszer (angolul:
embedded system) [olyan speciális célú
számítógép, melyet egy konkrét feladat
ellátására terveztek]
system wersyfikacyjny [zbiór ogólnych zasad
dotyczących budowy wersu, grup wersów
i całego wiersza. W języku polskim
-
Wersja 01 01 2017
wyróżnia się dwie główne grupy systemów
wersyfikacyjnych.] – verselés
system wersyfikacyjny toniczny – hangsúlyos v.
ütemhangsúlyos verselés
system
wersyfikacyjny
sylabotoniczny
–
szimultán verselés
system wielopartyjny – többpártrendszer
system wierzeń – hiedelemrendszer
system wodny [1. rzeki, jeziora, kanały
połączone,
tworzące
jedną
drogę;
2. naturalne ukształtowanie terenu oraz
budowle i urządzenia wodne służące do
zatrzymywania i odprowadzania wody] –
vízrendszer [Vizrendszer, folyamrendszer,
vizhálózat alatt azon vizek összességét
értjük, melyek egymással kapcsolatosak. A
vizrendszer területét az illető főfolyam
vizkörnyékének, vidékének nevezzük.]
System wspomagania decyzji (ang. Decision
Support
System
(DSS))
[system
dostarczający informacji i wiedzy,
wykorzystywany przy podejmowaniu
decyzji, głównie przez kierownictwo
średniego i wysokiego szczebla oraz
analityków korporacyjnych. W efekcie
wykorzystania systemów DSS uzyskujemy
raporty i zestawienia, które dostarczane
są kierownictwu w ramach systemów
informowania kierownictwa (Executive
Information Systems (EIS)). Dlatego też
często systemy DSS określane są jako
specjalizowana forma EIS.] – DSS
Decision Support System (döntéstámogató
rendszer)
system
wspomagający
zarządzanie;
management information system (też:
MIS)
– (ang.)
MIS, Management
Information System; vezetői információs
rendszer
system wyborczy [ogół zasad określających tryb
przygotowania
i
przeprowadzenia
wyborów oraz ustalenia ich wyniku] –
választási rendszer, választási eljárás
System wysokiej niezawodności (S.W.N.), system
wysokiej dostępności [w teorii informacji,
system informatyczny charakteryzujący
się
odpowiednio
dostosowywaną:
niezawodnością,
dostępnością,
wydajnością; do specyficznych zwykle
krytycznych zastosowań danego systemu.]
− (inf.) HA High Availability (nagy
rendelkezésreállás)
system
zabezpieczenia
społecznego
–
társadalombiztosítási rendszer
system zamknięty – zárt rendszer
system zarządzania – igazgatási rendszer
6769
system zarządzania bazą danych, SZBD (ang.
Database Management System, DBMS) [1.
nazywany też serwerem baz danych, SBD
to
oprogramowanie
bądź
system
informatyczny służący do zarządzania
komputerowymi bazami danych. Systemy
baz danych mogą być sieciowymi
serwerami baz danych lub udostępniać
bazę danych lokalnie. 2. oprogramowanie
bądź system informatyczny służący do
zarządzania
bazą
danych.
System
zarządzania bazą danych może być
również serwerem bazy danych (SBD) lub
też może udostępniać bazę danych
lokalnie – na określonym komputerze.] –
adatbázis-kezelő rendszer (angolul Database
Management
System,
DBMS)
[többfelhasználós, hálózatos környezetben,
adatbázisokhoz való hozzáférést, rendszeres
és a felhasználói folyamatok zavartalan
működést
biztosító szoftveralkalmazás.
Eredetileg csak nagy cégek alkalmaztak
adatbázis-kezelőket,
melyek
nagy
mennyiségű
adatot
kezeltek
nagy
teljesítményű számítógépekkel, de mára ezek
elterjedt
komponensei
a
cégek
számítástechnikai rendszereinek.]
System
zarządzania
dokumentami
(ang.
Document Management System) [narzędzie
informatyczne
pozwalające
na
przetwarzanie
wszelkich
form
dokumentów
powstających
w
organizacjach. Przetwarzanie dotyczy
zarówno dokumentów wewnętrznych
dotyczących
współpracy
różnych
obszarów funkcjonalnych organizacji, jak
również dokumentów napływających z
otoczenia (np. zamówienia od klientów,
faktury, listy i inne). W zakresie
zarządzania wiedzą techniki te w
szczególny sposób wspomagają obszar
gromadzenia i organizowania zasobów
wiedzy.] – DMS Document Management
system zarządzania treścią (ang. Content
Management System, CMS) [jest to
aplikacja internetowa lub ich zestaw,
pozwalająca na łatwe utworzenie serwisu
WWW oraz jego późniejszą aktualizację i
rozbudowę przez redakcyjny personel
nietechniczny. Kształtowanie treści i
sposobu ich prezentacji w serwisie
zarządzanym przez CMS odbywa się za
pomocą prostych w obsłudze interfejsów
użytkownika, zazwyczaj w postaci stron
WWW
zawierających
rozbudowane
formularze i moduły.] – tartalomkezelő
rendszer (TKR vagy angol rövidítéssel CMS)
[egy marketing kifejezés azokra a
szoftverekre, amelyeket több személy
-
Wersja 01 01 2017
együttműködésével
készülő
munkák
koordinálására dolgoztak ki.]
system zawiesza się – (inf.) lefagy v. elszáll a
rendszer
systemat (system) [zob. system w zn. 1, 4.] –
szisztéma, rendszer
systematycznie
–
(gör)
szisztematikusan,
rendszeresen
systematycznie odbywać posiedzenia a. sesje –
rendszeresen ülést tartani v. ülésezni
systematyczność – (gör) szisztematikusság;
rendszeresség, rendszeres eljárás
systematyczność jest wielkim udogodnieniem w
pracy – a rendszeresség igen nagy előny a
munkában
systematyczny, -a, -e [1. robiący coś regularnie i
starannie; 2. o procesach: zachodzący
stale od dłuższego czasu; 3. o działaniach:
prowadzony w sposób uporządkowany,
według pewnego systemu; też: o efektach
takich działań; planowy, metodyczny;
4. dotyczący systematyki roślin i zwierząt]
–
(gör)
szisztematikus;
módszeres,
rendszeres, rendszert alkotó, tervszerűen
rendezett; állandóan ismétlődő
systematyka
[klasyfikacja;
nauka
o
klasyfikacjach; taksonomia, dział biologii
zajmujący się podziałem świata roślin i
zwierząt na gatunki, rodzaje, rodziny,
rzędy, klasy, gromady i typy] –
szisztematika,
rendszertan
[tágabb
értelemben a rendszerezésről: a rendszerről
és
értelmezéséről
szóló
tudomány
(systema=rendszer)]
systematyka
organizmów,
systematyka
biologiczna
–
biológiai
rendszertan
[biológiában a rendszertan az élőlények
csoportosításával, leírásával, elnevezésével
foglalkozó tudományág]
systematyka roślin – növényrendszertan
systematyzacja [porządkowanie czegoś według
określonych zasad, tak aby tworzyło jakiś
system]
–
(gör)
szisztematizálás;
rendszerezés
systematyzować
–
(gör)
szisztematizálni;
rendszerezni,
rendszerbe
foglalni,
meghatározott rendbe szedni, (határozott)
rendszert létesíteni, rendszeresíteni
systematyzować coś – rendszerezni; rendszerbe
foglalni vmit
systematyzowanie
–
szisztematizálás;
rendszerbefoglalás, rendszerbeszedés
systemowo – rendszeresen
systemowy, -a, -e – rendszeres; vmilyen rendszer v.
szisztéma alapján történő, vmilyen rendszer
szerint zajló
6770
systemowy blok kontrolny (w systemie VAX,
struktura danych zawierająca wszystkie
przerwania i wektory wyjątków) – (kat.:
informatyka) SCB System Control Block
(rendszer-vezérlő blokk)
systemowy sposób gry w totolotka – szisztéma
alapján történő totózás v. lottózás
Systems Application Architecture {rzecz.} (też:
SAA); architektura aplikacji systemowych
{f.} [komp.] [zł.] – SAA (Systems
Application
Architecture);
Szabványos
felhasználói felület (IBM).
Systems Network Architecture [Skocz do:
nawigacji, szukaj W latach 50. XX wieku
ceny komputerów oraz koszt ich
utrzymania liczone były w milionach
dolarów. Na luksus posiadania komputera
mogły liczyć tylko nieliczne najbogatsze
firmy.
Pracownicy
odległych
filii
przejawiali potrzebę korzystania z
firmowego komputera nie mniejszą niż ich
koledzy z centrali co zaowocowało
koniecznością umożliwienia im tego
dostępu. W wyniku takiego obrotu sprawy
wiele firm zajmujących się rozwiązaniami
sieciowymi skupiło swoją uwagę na
dostarczeniu odpowiedniej technologii.
Jedną z takich technologii była Systems
Network Architecture (SNA) IBMa.] – SNA
(Systems Network Architecture); az IBM
nagygépek hálózati szabványa [1. IBM
nagygépes kommunikációs protokoll; 2. IBM
nagygépek hálózati szabványa]
systemy premiowy – prémiumrendszer
syt [zob. syty w zn. 1, 2.] – jóllakott
sytny, -a, -e – laktató, tápláló
sytny pokarm – laktató v. tápláló eledel v. étel
syto – jóllakottan, teli
systole [faza, w której następuje skurcz
przedsionków i następujący po nim skurcz
komór serca, powodujący wtłoczenie krwi
do
tętnic]
–
szisztolé
(systole);
szívösszehúzódás
sytość – jóllakottság, teltség; telítettség
Syttim, Szittim (akacje) [mała równina po
wschodniej stronie Jordanu, gdzie
Izraelici zatrzymali się przed przejściem
przez Jordan przy wkraczaniu do Ziemi
Obiecanej.] – Sittim (akácok) [ÁbelHasittim rövidített neve, Izráel utolsó
táborhelye a Jordánon való átkelés és az
ígéret földjére való bevonulás előtt (4Móz
25,1; 33,49); itt mondott csődöt Bálám
kísérlete, hogy átkot mondjon Izráelre (4Móz
22,1; 25,1-3); innét küldött Józsué (1) két
kémet Jerikóba (Józs 2,1).]
-
Wersja 01 01 2017
sytuacja [1. ogół warunków, w których ktoś się
znajduje lub coś się dzieje; 2. fragment
akcji, zwłaszcza w sztuce lub filmie;
3. daw. położenie jakiejś miejscowości lub
obiektu] – (lat.) szituáció; helyzet, állapot,
körülmény, fekvés
sytuacja atmosferyczna – légköri viszonyok
sytuacja bez wyjścia – reménytelen, kiúttalan,
kilátástalan, megoldhatatlan helyzet
sytuacja bytowa – szociális helyzet
sytuacja dramatyczna – drámai helyzet
sytuacja finansowa – pénzügyi helyzet
sytuacja gospodarcza – gazdasági helyzet
sytuacja ma swoje walory – a helyzetnek megvan
a maga jó oldala
sytuacja majątkowa – vagyoni állapot, vagyoni
helyzet
sytuacja materialna – anyagi helyzet
sytuacja międzynarodowa – nemzetközi helyzet
sytuacja na froncie – harctéri helyzet
sytuacja napięta – feszült helyzet
sytuacja nie do wytrzymania – tarthatatlan helyzet
sytuacja ogólna – közállapotok
sytuacja polityczna – politikai helyzet
sytuacja polityczna odpręża się – a politikai
helyzet enyhül
sytuacja przymusowa – kényszerhelyzet
sytuacja rynkowa – piaci helyzet
sytuacja socjalna – szociális helyzet
sytuacja społeczna – társadalmi helyzet
sytuacja staje się krytyczna – a helyzet válságosra
fordul v. kritikus lesz v. kritikussá válik
sytuacja stresowa – stresszhelyzet
sytuacja wyjściowa – alaphelyzet
sytuacje farsowe – vígjátéki helyzetek
sytuacje konfliktowe – konfliktushelyzetek
sytuacyjny, -a, -e – helyzet-; helyzeti, szituatív, a
szituációból v. helyzetből eredő
sytuować [1. umieszczać coś, zwykle budynek
lub pomieszczenie, w jakimś miejscu;
2. umiejscawiać akcję książki, filmu,
sztuki itp. w określonym miejscu i czasie;
3. zakładać, że coś powstało lub odbywało
się w jakimś czasie lub miejscu;
4. umiejscawiać coś w określonym
kontekście, pozwalającym np. na głębsze
zrozumienie lub nową interpretację;
5. sprawiać, że ktoś lub coś zajmuje
określoną pozycję w jakiejś hierarchii, w
jakimś układzie] – (lat.) szituálni; helyezni,
elhelyezni
sytuować się [zajmować określoną pozycję w
jakimś układzie, w jakiejś hierarchii] –
helyeződni; helyet elfoglalni
6771
sytuowany, a, -e [będący w określonej sytuacji
materialnej; zwykle w wyrażeniach:
dobrze, źle, średnio sytuowany] – (lat.)
(jól, rosszul, közepesen) szituált, helyzetű,
helyezett
syty, -a, -e [1. taki, który zaspokoił głód; 2. taki,
który osiągnął lub doznał czegoś
wystarczająco dużo; 3. o jedzeniu:
treściwy, sycący] – jóllakott, teli, tele, telt
syty głodnemu nie wierzy – (közm.) a jóllakott
ember nem hisz az éhesnek
Sytym, Drzewo [odmiana drzewa akacjowego;
bardzo trwałe, rosnące na puszczy.
Izraelici używali je do budowy Arki i
sprzętu
przybytkowego.
Może
symbolizować naturę Jezusa.] – Sittim
(akác) fa [Ennek a fának az anyaga kemény
és finom erezetű, a szent sátor építéséhez és
berendezéséhez használták fel (2Móz 25,528).]
Syzyf [w mitologii greckiej Syzyf (gr. Σίσυφος
Sisyphos Aiolides), syn Eola - władcy
wichrów, to założyciel i król miasta Efyra
(późniejszy Korynt), podobno był ojcem
-
Wersja 01 01 2017
Odyseusza i Glaukosa późniejszego króla
Koryntu.] – (gör.) Sziszüphosz v. Sziszifosz
[thesszáliai király, aki agyafúrtságáról volt
híres. Egy alkalommal fogságba ejtette, és
hordóba zárta Hádészt. Ezért az emberek,
halhatatlanságuk hitében elhanyagolták az
istenek kultuszát. Ekkor Zeusz parancsára
Arész kiszabadította Hádészt, Szisziphoszt
pedig azzal büntette, hogy a Tartaroszban
egy súlyos követ kellett egy hegyre felfelé
görgetnie, ám mielőtt a csúcsra ért volna, a
kő mindig visszagurult.]
syzyfowa praca [bezowocowy trud, praca
bezcelowa, nigdy się niekończąca. Syzyf to
założyciel Koryntu, najchytrzejszy z ludzi.
Za oszustwo i zdradę musiał w podziemiu
toczyć na górę olbrzymi głaz, który
wiecznie się staczał w dół.] – sziszifuszi
munka;
kimerítő
és
hiábavaló,
eredménytelen munka
syzyfowy, -a, -e – sziszifuszi, hiábavaló, kimerítő

szótár 1 - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Podobne dokumenty

Komunikat prasowy_Polsko-Cypryjskie Forum Inwestycyjne

lengyel úti szótár

Rejs statkiem po Dunaju - Biuro Turystyczne Jaworzyna

1. Közvetítés Beszélgetések fogorvosi kontroll mellett Ez év