Przetwórstwo ryb

Transkrypt

Przetwórstwo ryb

Przetwórstwo ryb
(Marita Koszarek)
BRANśA PRZETWÓRSTWA RYB W POLSCE
Przetwórstwo ryb to jeden z najszybciej rozwijających się sektorów spoŜywczych. Po
okresie przejściowego załamania, wielkość produkcji w latach 90. ubiegłego wieku
zwiększyła się w Polsce trzykrotnie. Głęboka restrukturyzacja, zmiany jakościowe i
usprawnienia na poziomie marketingowym przyczyniły się do tego, Ŝe w ostatniej dekadzie
asortyment przetworów rybnych na polskim rynku uległ znacznej zmianie. Obecnie
konsument moŜe dokonywać wyboru spośród duŜej ilości wyrobów, naleŜących do róŜnych
grup.
W sektorze przetwórstwa ryb wyróŜnia się dwa rodzaje działalności, przetwórstwo
wstępne, polegające na oddzieleniu i pozyskaniu jadalnej części surowca oraz przetwórstwo
właściwe, którego rezultatem są gotowe do spoŜycia produkty1.
Struktura sektora przetwórstwa rybnego jest wyjątkowo rozdrobniona. Ponad 80% z
około 300 podmiotów stanowią przedsiębiorstwa małe i średnie. Tylko około 60 firm posiada
zatrudnienie powyŜej 50 osób2.
Rys 1. Struktura wielkościowa sektora przetwórstwa rybnego
ok.240 zakł.
80%
ok.60 zakł.
20%
Liczba wszystkich zakładów - 323
zakłady małe i srednie
zakłady duŜe
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS: Rocznik Statystyczny Gospodarki Morskiej 2004,
Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2004.
Wielkość zakładu przetwórczego odgrywa znaczącą rolę, gdyŜ w duŜej mierze
decyduje o jego asortymencie. Małe przedsiębiorstwa zajmują się głównie produkcją ryb
solonych i wędzonych, co wymaga niŜszych standardów jakościowych oraz stosunkowo
niewielkich nakładów finansowych. Tylko duŜe zakłady, posiadające odpowiednie środki na
inwestycje są w stanie sprostać produkcji wysokoprzetworzonych produktów rybnych,
wymagających zaawansowanych procesów i skomplikowanych linii technologicznych.
Skutkiem tego, w segmencie nowoczesnych przetworów trzy największe firmy
kontrolują 75% rynku. Jest to typowa reguła rynkowa dla rozwiniętego technologicznie,
organizacyjnie i prawidłowo funkcjonującego przemysłu, gdzie około 95% zakładów to
przedsiębiorstwa prywatne3.
W okresie największego rozkwitu liczbę zakładów szacowano na ponad 400. Od
końca lat 90. rozpoczęła się stopniowa redukcja wywołana koniecznością modernizacji oraz
rozwoju jakościowego branŜy.
1
Rolnictwo i gospodarka Ŝywnościowa w Polsce, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2005.
Rocznik Statystyczny Gospodarki Morskiej 2004, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2004.
3
Wiadomości Rybackie, Morski Instytut Rybacki, Gdynia 2004-2005.
2
Aktualnie kontynuowany jest proces dostosowania zakładów przetwórstwa rybnego do
wymagań Unii Europejskiej. Z ponad 323 zakładów przetwórstwa ryb znajdujących się na
koniec 2004 roku w rejestrze Głównego Inspektoratu Weterynarii 167 (51,7 proc.) zakładów,
było uprawnionych do handlu rybami i produktami rybnymi na obszarze UE, 56 przetwórni,
ma czas do 2006 roku, by dostosować się do norm unijnych a około 100 zakładów w
większości lokalnych, małych przetwórni nie podjęło działań dostosowawczych i jest
zagroŜonych likwidacją4.
Tabela 1.
Dostosowanie polskich zakładów przetwórstwa ryb do standardów UE
Liczba
Procent
Procent
Liczba
zakładów
zakładów
Wyszczególnienie
zakładów zakładów
(Zachodnio (Zachodniopo
(Polska)
(Polska)
pomorskie)
morskie)
Zakłady uprawnione do handlu rybami
167
52%
42
13%
i produktami rybnymi na terenie UE
Zakłady, które mają czas do 2006 roku
56
17%
12
4%
by dostosować się do norm unijnych
Zakłady, które nie podjęły działań
100
30%
b.d.
b.d.
dostosowawczych
Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2004.
Restrukturyzacja przemysłu rybnego w Polsce oznacza takŜe przyspieszenie rozwoju
inicjatyw rynkowych, które mają umoŜliwić korzystanie z wsparcia udzielanego sektorowi
rybnemu w Polsce. Powstają pierwsze grupy producenckie, funkcjonuje giełda rybna w Ustce,
trwa budowa Lokalnych Centrów Pierwszej SprzedaŜy Ryb. Zwiększa się liczba wniosków o
dofinansowanie w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego „Rybołówstwo i
Przetwórstwo Ryb 2004-2006”, działań promocyjnych, innowacyjnych i związanych z
rozwojem rynku i modernizacją oferty produktowej firm5.
Wielkość całkowitej produkcji finalnej na lądzie rosła systematycznie do 1998 roku, kiedy
wyprodukowano prawie 320 tys. ton ryb i przetworów rybnych. Od roku 2000 produkcja
zaczęła wyraźnie spadać. Dopiero w 2003 roku tendencja spadkowa została zahamowana.
W ostatnim roku wielkość całkowitej produkcji finalnej przetwórstwa rybnego wzrosła o
ponad 5%. Przyczynił się do tego znaczny wzrost importu surowców rybnych. Warto teŜ
zaznaczyć, Ŝe wartość finalna produkcji konsumpcyjnej jest o 13 % większa niŜ w roku
poprzedzającym. Zwiększono przede wszystkim produkcję przetworów w duŜej części
eksportowanych, a więc ryb wędzonych i konserw.
Znaczny wzrost eksportu, wyŜsze ceny oraz zachodzące procesy koncentracji
spowodowały znaczącą poprawę kondycji finansowej przemysłu rybnego. W konsekwencji
wartość sprzedaŜy w przedsiębiorstwach zatrudniających co najmniej 50 osób zwiększyła się
o około 25 %6.
4
Rocznik Statystyczny Gospodarki Morskiej 2004, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2004.
Rynek Ryb. Stan i perspektywy, Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki śywnościowej, Warszawa 2005.
6
TamŜe.
5
Tabela 2.
Produkcja finalna przetwórstwa rybnego w Polsce w latach 1996-2004
Lata
1996
1998
2000
2001
2002
2003
2004
Wielkość produkcji
w tys. ton
298,5
319,4
309
302,8
273,2
276,7
291,5
Wartość produkcji w
mln zł
1 385
1 993
2 432
2 295
2 014
2 350
2 600
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Morskiego Instytutu Rybackiego: Rynek Ryb. Stan i
perspektywy, Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki śywnościowej, Warszawa 2005.
3000
2432
mln zł
2500
2000
1993
2350
2600
2014
1385
1500
1000
2295
319,4
298,5
309
302,8
500
273,2 276,7
291,5
Wartość produkcji (mln zł)
20
04
20
03
20
02
20
01
20
00
19
98
19
96
0
390
370
350
330
310
290
270
250
230
tys. ton
Rys 2. Produkcja finalna przetwórstwa rybnego na lądzie w latach 2000-2004
Wielkość produkcji (tys. ton)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Morskiego Instytutu Rybackiego: Morska Gospodarka Rybna
w 2004 roku, Morski Instytut Rybacki, Gdynia 2005.
Wynik finansowy netto (w firmach średnich i duŜych) w roku 2004 był
kilkakrotnie większy niŜ w roku poprzednim a udział firm rentownych w ogólnej liczbie
przedsiębiorstw wzrósł z 84,6% w 2003 roku do 90% w roku ubiegłym.
W 2003 roku, po gwałtownym spadku od końca lat 90., nastąpiło wyraźne
oŜywienie aktywności inwestycyjnej wśród przetwórców. Natomiast w 2004 roku poziom
wydatków inwestycyjnych na zakup środków trwałych był najwyŜszy w okresie ostatnich
pięciu lat. OŜywienie było wynikiem skutecznego dostosowywania się przedsiębiorstw do
sanitarnych i weterynaryjnych wymogów unijnych. Dodatkowym bodźcem do wzrostu
aktywności inwestycyjnej przetwórców ryb była moŜliwość skorzystania z programów
pomocowych7.
7
TamŜe.
Rys 3. Nakłady inwestycyjne w przetwórstwie ryb w latach 2000-2004
120,0
100,0
mln zł
80,0
110,0
85,0
60,0
80,0
61,1
40,0
49,7
20,0
0,0
2000
2001
2002
2003
2004
nakłady inwestycyjne
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych IERiGś: Rynek Ryb. Stan i perspektywy, Instytut Ekonomiki
Rolnictwa i Gospodarki śywnościowej, Warszawa 2005.
Rozmieszczenie przetwórni powiązane jest z sytuacją logistyczną – 62% przetwórni
usytuowane jest w województwach nadmorskich – pomorskim oraz zachodniopomorskim.
Tabela 3.
Rozmieszczenie przetwórni ryb
Lokalizacja
Województwa nadmorskie
Inne
Udział procentowy
62%
38%
Znaczące jest, Ŝe produkcja w tych dwóch województwach stanowi 75% całkowitej
wartości produkcji krajowej sektora. W głębi kraju znaczną koncentrację zakładów
przetwórstwa rybnego moŜna zanotować w województwie śląskim, które tradycyjnie jest
regionem duŜego popytu na przetwory rybne8.
Popyt na surowiec przekracza moŜliwości lokalnych dostawców – przemysł
przetwórczy jest więc zaleŜny od importu. Według szacunków Morskiego Instytutu
Rybackiego, ponad połowa surowca wykorzystywanego do produkcji przez polskie
przetwórnie pochodzi z zagranicy.
CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU
Rezultatem zmian, jakie zachodziły w ostatnich latach w branŜy przetwórstwa
rybnego jest zmiana struktury asortymentowej produkcji. W minionej dekadzie moŜna było
zaobserwować tendencję polegającą na zmniejszaniu się, w produkcji globalnej udziału
wyrobów prostych, takich jak ryby mroŜone oraz solone, na rzecz produktów bardziej
przetworzonych. Przy relatywnie niewielkim wzroście podaŜy rynkowej wystąpiło wyraźne
przesunięcie w kierunku asortymentów trwałych, nowoczesnych, co wobec potrzeb nowych
warunków dystrybucji dobrze rokuje na przyszłość i perspektywy rynku rybnego.
Według szacunków Morskiego Instytutu Rybackiego, w strukturze produkcji w 2004
roku9, największy udział miały konserwy i prezerwy (26,1%). Na drugim miejscu znajdowały
się marynaty, których udział przekroczył 20%, a na kolejnych filety rybne oraz ryby świeŜe i
8
9
TamŜe.
Określonej na podstawie firm zatrudniających powyŜej 50 osób.
mroŜone, z udziałem po około 15-16%. Znaczący udział w produkcji (10%) miały teŜ ryby
wędzone.
Rys 4. Struktura produkcji przetwórstwa rybnego według grup wyrobów w 2004 roku
22,6%
Konserwy i prezerwy
Marynaty
16,2%
26,1%
Filety świeŜe i mroŜone
Ryby świeŜe i mroŜone
Ryby wędzone
Ryby solone
3,5%
5,8%
15,5%
Pozostałe wyroby
10,3%
Biorąc pod uwagę segment wysoko przetworzonych produktów rybnych, które są
specjalnością największych podmiotów w branŜy, najbardziej znaczącą dynamikę wykazały
marynaty śledziowe oraz konserwy, które generują ponad 60% sprzedaŜy nowoczesnych
przetworów rybnych. Do najwaŜniejszych produktów na rynku konserw rybnych naleŜą
śledzie i szproty. Wśród konsumentów rośnie równieŜ zainteresowanie szlachetniejszymi
gatunkami ryb. Obserwuje się wzrost konsumpcji tuńczyka oraz łososia, co odzwierciedla
ogólnorynkową tendencję wzrostu popularności ryb o wyŜszej jakości10.
HANDEL ZAGRANICZNY
Znaczenie handlu zagranicznego rybami i przetworami rybnymi w ogólnej wymianie
handlowej Polski z zagranicą jest niewielkie.
Struktura polskiego eksportu ryb wskazuje na przewaŜającą rolę produktów
przetworzonych, co w zestawieniu z importem o charakterze ściśle surowcowym czyni obraz
handlu zagranicznego w tej dziedzinie nader pozytywnym. Szczególne oŜywienie zanotowano
w 2004 roku, kiedy to wymiana handlowa sektora rybnego osiągnęła rekordowy poziom,
głównie za sprawą wejścia Polski do UE. Zwiększyło się zaufanie do polskich produktów
oraz zniesione zostały ostatnie bariery celne i techniczne.
Eksport produktów rybnych odgrywa istotną rolę w polskim przetwórstwie rybnym.
Według wstępnych obliczeń, w ubiegłym roku polscy eksporterzy sprzedali za granicę blisko
128,1 tys. ton ryb i produktów rybnych, uzyskując za nie aŜ 338,2 mln euro, tj. o 25,9%
więcej, niŜ w roku 2003. Ponadto polscy rybacy wyładowali w portach zagranicznych ok.
48,5 tys. ton ryb o wartości 11 mln euro.
10
Rolnictwo i gospodarka Ŝywnościowa w Polsce, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2005.
Tabela 4.
Lata
1998
2000
2001
2002
2003
2004
Eksport produktów rybnych z lądu w latach 1998-2004
Wielkość eksportu
Wartość eksportu w Zmiana wartości od
w tys. ton
mln euro
roku poprzedniego
97,1
240,8
102,4
215,0
108,6
244,6
13,7%
109,0
249,0
1,8%
109,8
268,6
7,8%
128,1
338,2
25,9%
Rys 5. Eksport produktów rybnych z lądu w latach 1996-2004
140
450
128,1
tys. ton
100
80
96,3
97,1
102,4
108,6
109
109,8
400
350
338,2
300
60
240,8
20
0
250
268,6
40
249
2001
2002
200
215
195,5
1996
244,6
mln euro
120
150
1998
2000
Wielkość eksportu w tys. ton
2003
2004
Wartość eksportu w mln euro
Największy wzrost eksportu w 2004 roku dotyczył ryb:
• Wędzonych (wzrost o 45%)
• Filetów i mięsa z ryb (wzrost o 24%)
• Konserw i przetworów (wzrost o 19%).
SprzedaŜ za granicą tych trzech grup towarów stanowiła 84,8% całego eksportu ryb11.
Handel z krajami Unii Europejskiej stanowi ponad 80% przychodów z eksportu
produktów rybnych. Pozostałe 20% pochodzi w większości z handlu z krajami
wysokorozwiniętymi gospodarczo (USA, Japonia) oraz krajami Europy Wschodniej. W
obrębie UE naszymi odbiorcami są w przewaŜającej mierze kraje tzw. „starej Unii”, w tym
głównie Niemcy i Wielka Brytania.
Udział eksportu ryb i przetworów rybnych w ogólnej produkcji zakładów
przetwórstwa rybnego, kształtujący się obecnie na poziomie około 40-50% wielkości
produkcji, z pewnością będzie wzrastał12. Prognozę taką moŜna sformułować między innymi
na podstawie inwestycji w sektorze przetwórstwa rybnego, planowanych w ramach
Sektorowego Programu Operacyjnego (SPO) „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006”.
Pomimo wysokiego eksportu ryb i produktów rybnych Polska pozostaje per saldo
importerem ryb. Wysoki potencjał produkcyjny zakładów przetwórstwa rybnego z jednej
11
12
Morska Gospodarka Rybna w 2004 roku, Morski Instytut Rybacki, Gdynia 2005.
strony oraz malejące dostawy surowców rybnych z krajowego rybołówstwa, to podstawowy
czynnik dynamizujący import ryb do Polski.
W 2004 roku całkowity import ryb i przetworów rybnych do Polski wyniósł 282,6 tys.
ton o wartości 400,6 mln euro, co stanowiło 19,5 % wzrost w porównaniu z rokiem
poprzednim.
Tabela 5.
Lata
1996
1998
2000
2001
2002
2003
2004
Import ryb i produktów rybnych w latach 1996-2004
Wielkość importu w Wartość importu w
tys. ton
mln euro
225,7
274,7
277,0
370,0
276,4
322,0
280,4
410,5
235,4
350,8
248,2
335,2
282,6
400,6
Zmiana wartości od
roku poprzedniego
27%
-14,5%
- 4,4%
19,5%
Rys 6. Import produktów rybnych w latach 1996-2004
350
550
300
500
250
200
277
276,4
235,4
225,7
248,2
400,6
350
370
100
350,8
50
322
274,7
1996
450
400
410,5
150
0
282,6
280,4
335,2
300
250
1998
2000
2001
Wielkość importu w tys. ton
2002
2003
2004
Wartość importu w mln euro
W strukturze towarowej importu podstawowa rolę odgrywają surowce przeznaczone
do dalszego przetwórstwa. Filety, mięso z ryb oraz ryby mroŜone stanowią ponad 71% całej
importowanej masy towarowej.
Rys 7. Struktura importu ryb i produktów rybnych w 2004 roku
71%
29%
surowce
produkty przetworzone
W ubiegłym roku po raz pierwszy dostawy ryb z krajów Wspólnoty przekroczyły
dostawy z Norwegii i Islandii. Głównymi dostawcami ryb z UE były Dania, Holandia,
Irlandia oraz Niemcy13.
NajwaŜniejsze dla polskiego importu są ryby pelagiczne (śledzie i makrele), będące
surowcem do produkcji marynat, salinat oraz konserw rybnych, a więc produktów o wysokiej
wartości dodanej. Rozwinięty handel zagraniczny, a zwłaszcza duŜy import surowców
rybnych, jest efektem popytu i nie stanowi zagroŜenia ani konkurencji dla rodzimej produkcji
surowca rybnego. Import gotowych produktów rybnych bezpośrednio na rynek stanowi
poniŜej 15% dostawy produktów rybnych na rynek krajowy14.
ŚWIATOWY RYNEK RYB I PRZETWORÓW RYBNYCH
W światowym handlu rybami i przetworami z ryb w 2004 roku dominowały produkty
przetworzone: mroŜone, konserwowane i solone (ponad 90%). Ryby Ŝywe, świeŜe i
chłodzone stanowiły niewielką, chociaŜ rosnącą część tego handlu.
Największym producentem ryb na świecie są Chiny – 17,3 % połowów światowych.
Do znaczących producentów ryb naleŜą teŜ: Peru, USA i Japonia. Polska nie jest waŜnym
producentem ryb i produktów rybnych. Jej udział w światowej produkcji wynosi około 0,2%.
Do największych importerów ryb i przetworów rybnych naleŜą: Unia Europejska, której
udział w wartości światowego handlu rybami wynosi około 35%, Japonia (22%) i USA
(16%).
13
14
TamŜe.
Rys 8. Najwięksi importerzy ryb i produktów rybnych na świecie w 2004 roku
22%
35%
16%
UE
Japonia
USA
Największym eksporterem ryb są Chiny z około 8 % udziałem w wartości światowego
eksportu. Do duŜych eksporterów zaliczyć teŜ naleŜy Tajlandię, Norwegię i USA15.
KLUCZOWE PODMIOTY BRANśY PRZETWÓRSTWA RYB W POLSCE
Polski rynek przetworów rybnych po stronie producentów, działających głównie na
rzecz zaopatrzenia rynków lokalnych cechuje się rozdrobnieniem. Dopiero oferowanie
wysokoprzetworzonych produktów (konserw, marynat i mroŜonych ryb) skupia największych
graczy rynkowych.
Ze względu na zróŜnicowany asortyment produkcji trudno jest jednoznacznie wskazać
lidera branŜy, jednakŜe do wiodących firm sektora polskiego przetwórstwa rybnego zalicza
się: Superfish, Wilbo, Lisner, Rieber Foods, Graal oraz Łosoś. Swój udział w rynku
przetworów rybnych mają równieŜ mniejsze firmy, próbujące zaistnieć w skali
ogólnopolskiej, do których naleŜą m.in. Frosta, Seko, Polarica, Dega, Proryb. Tylko dwa
przedsiębiorstwa z tych branŜowych liderów usytuowane są w województwie
zachodniopomorskim - Superfish (Kukinia k/Kołobrzegu) oraz Dega (Sianów).
Działająca od 25 lat firma Superfish dominuje w dziedzinie przetwórstwa śledzi. W
2000 roku większość udziałów w spółce wykupiła firma Abba Seafoods naleŜąca do
norweskiego koncernu Orkla Foods. Obok śledzi oferowanych w najróŜniejszych marynatach,
Superfish jest drugim po Froście liderem rynku konfekcjonowanych ryb mroŜonych16.
Do wiodących firm działających w segmencie produkcji marynat i przetworów
rybnych naleŜy teŜ Lisner. Obecnie zakład ten wchodzi w skład brytyjskiego koncernu Uniq
plc. Lisner produkuje przetwory rybne w nowoczesnej fabryce w Poznaniu. Konsekwentne
pozycjonowanie pozwoliło zbudować silną pozycję marki Lisner na rynku przetworów
rybnych ze śledzia, jako produktów wysokiej jakości, do których konsumenci mają duŜe
zaufanie. Warto dodać, Ŝe znajomość marki Lisner jest najwyŜsza wśród wszystkich marek
produktów rybnych17.
Rynek konserw rybnych w Polsce, mimo iŜ stanowi tylko ¼ rynku produktów rybnych
ogółem naleŜy do rozwijających się najbardziej dynamicznie. Charakteryzuje się duŜym
15
Strony internetowe firm: Superfish, Graal, Lisner oraz Wilbo.
17
Materiały konferencyjne, Międzynarodowe Targi Przetwórstwa i Produktów Rybnych Polfish 2005, Gdańsk
2005.
16
nasyceniem, silną konkurencją oraz koncentracją produkcji. Cztery największe spółki: Wilbo,
Graal, Rieber Foods oraz Łosoś kontrolują ok. 60% dostaw na rynek wewnętrzny18.
Wilbo skupia się na produkcji i sprzedaŜy konserw rybnych i mięsnych, owoców
morza oraz wysoko przetworzonych ryb mroŜonych. Główne marki konserw to: „Neptun”,
„Neptun Premium” oraz „Taaka Ryba”. Wilbo produkuje teŜ konserwy dla sieci handlowych
pod markami własnymi.
Graal S.A. z Wejherowa jest obecnie najbardziej ekspansywną spółką w branŜy
rybnej. Od chwili wejścia na Warszawską Giełdę Papierów Wartościowych spółka
zanotowała 30% wzrost wartości akcji. Ostatnio przejęła udziały w firmach Polinord i Syrena
Royal oraz rozpoczęła budowę linii technologicznej tuńczyka. Konserwy są sprzedawane pod
kilkoma markami: „Graal”, „Black Rose” oraz „Meg”.
Trzecim dostawcą konserw na rynek krajowy jest spółka Rieber Foods Polska S.A.,
posiadająca zakład produkcyjny w Gniewinie. Najistotniejszy jest dla tej firmy rynek
eksportowy, nie rezygnuje jednak ona ze starań o wysoką pozycję na rynku krajowym –
dostarczająca 1/4 krajowego spoŜycia konserw19. Dwie podstawowe marki to „King Oskar” i
„Big Fish”. Specjalizacją zakładu są konserwy produkowane ze szprotów norweskich.
Trzecim co do wielkości producentem ryb w Polsce jest Przetwórstwo Ryb Łosoś z
Włynkówka k/Słupska. Od czasu przeniesienia produkcji z Ustki do nowoczesnego zakładu
na terenie słupskiej SSE, spółka dynamicznie zwiększa produkcję, która w ostatnim roku
wzrosła aŜ o 62%. Firma sprzedaje swoje produkty pod marką „Łosoś”, a takŜe produkuje
konserwy pod marki sieci handlowych.
Przedsiębiorstwo Dega z Sianowa w woj. zachodniopomorskim jest największym
producentem sałatek rybnych w Polsce. Spółka proponuje swoim konsumentom ponad 50
rodzajów wyrobów garmaŜeryjnych, głównie róŜnego rodzaju sałatek i przetworów rybnych.
Potwierdzeniem wysokiej jakości produktów są liczne wyróŜnienia i nagrody konsumenckie,
m.in. Pomorski Produkt Roku 2004 oraz Polski Producent śywności 2004. Spółka ma status
zakładu pracy chronionej20.
18
2005.
19
TamŜe.
20
Tabela 6.
Nazwa
Superfish
Zestawienie wybranych przedsiębiorstw z branŜy przetwórstwa ryb
Własność/udziały
Pozycja na rynku
Uwagi
Inwestor zagr.
Lider przetwórstwa śledzi Lokalizacja- woj.
Abba Seafoods
zachodniopomorskie
Wilbo
Spółka giełdowa
Znana marka konserw „Neptun”
Lisner
Inwestor zagr.
Najlepiej rozpoznawalna
Uniq plc.
marka w segmencie śledzi
Rieber Foods
Inwestor zagr.
Lider konserw ze
szprotów norweskich
Graal
Spółka giełdowa
Najbardziej ekspansywna
spółka branŜy
Łosoś
Spółka z o.o.
Trzeci co do wielkości
producent ryb w Polsce
Dega
Spółka z o.o. ,
Największy producent
Lokalizacja- woj.
Zakład pracy chronionej sałatek rybnych
zachodniopomorskie
Źródło: Opracowanie własne.
ZATRUDNIENIE
Strefę przybrzeŜną Morza Bałtyckiego uznaje się za zaleŜną od rybołówstwa,
poniewaŜ dla mieszkańców tych regionów połowy oraz praca w przetwórstwie rybnym
stanowią główne źródło utrzymania. Jest to bardzo istotne w obliczu wysokiego bezrobocia
dotykającego ludność zamieszkującą ten teren, szczególnie na Pomorzu Środkowym, które
jest uznane za jeden z najbiedniejszych regionów Polski.
Według szacunków Morskiego Instytutu Rybackiego całkowite zatrudnienie w
gospodarce rybnej wyniosło w 2004 roku 23,6 tys. osób, natomiast w sektorze przetwórstwa
ryb 12,7 tys. zatrudnionych.
Tabela 7.
Rok
2000
2001
2002
2003
2004
Zatrudnienie w sektorze przetwórstwa ryb w latach 2000-2004
Zatrudnienie w
Zatrudnienie w
Zatrudnienie w
przetwórstwie ryb
przetwórstwie ryb (woj. przetwórstwie ryb
(ogółem)
Zachodniopomorskie)
(woj. Pomorskie)
14,9 tys.
4,3 tys.
6,0 tys.
13,8 tys.
3,9 tys.
5,5 tys.
12,2 tys.
3,3 tys.
4,9 tys.
12,6 tys.
3,0 tys.
5,1 tys.
12, 7 tys.-szac.
b.d.
b.d
Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2004 i MIR: Morska Gospodarka Rybna w 2004 roku, Morski Instytut
Rybacki, Gdynia 2005.
Po systematycznym spadku zatrudnienia w sektorze przetwórstwa ryb,
odnotowywanym aŜ do roku 2002, wyraźnie moŜna zaobserwować tendencję do ponownego
wzrostu. Miejsc pracy przybywa jednak głównie w zakładach przetwórczych
zlokalizowanych w województwie pomorskim.
KRAJOWA PRODUKCJA ZASOBÓW SUROWCOWYCH
Z punktu widzenia gospodarki narodowej, polskie rybołówstwo ma marginalne
znaczenie. Jego udział w strukturze PKB jest znikomy. JednakŜe w regionach nadmorskich
rybołówstwo oraz związany z nim przemysł przetwórczy tworzą znaczący wkład do lokalnej
gospodarki. Rentowność tego sektora utrzymuje się na niskim poziomie, głównie ze względu
na straty rybołówstwa dalekomorskiego.
Sektor rybołówstwa jest obecnie na etapie dostosowywania się do standardów i
wymogów Unii Europejskiej. WiąŜe się to z regulacją sektora rybołówstwa bałtyckiego i jego
restrukturyzacją, organizacją rynku rybnego, standardami sanitarnymi i kontrolą
weterynaryjną. Nastąpiły powaŜne zmiany skutkujące ograniczeniem rybołówstwa, redukcją
floty i mocy połowowych oraz popularyzacją hodowli ryb. Jest to bezpośrednio związane z
niezbędną odbudową zasobów rybnych i zapewnieniem równowagi w morzach, zwłaszcza w
Morzu Bałtyckim.
W polskim rybołówstwie morskim moŜna wyróŜnić dwa najwaŜniejsze podsektory,
róŜniące się od siebie zarówno obszarem, jak i sposobem eksploatacji Ŝywych zasobów
morza. Są to rybołówstwo bałtyckie oraz rybołówstwo dalekomorskie.
Połowy bałtyckie mają prawie 70% udział w całości połowów krajowych i wyniosły w
2004 roku około 153,7 tys. ton ryb, głównie szprotów, śledzi, dorszy oraz łososi. Wynik ten
był tylko o 5% wyŜszy w porównaniu z rokiem poprzednim, mimo powiększenia limitów
połowów o 24%21.
Od czasu upadku państwowej floty dalekomorskiej, połowy poza Bałtykiem stanowią
nieznaczny procent ogólnych połowów Polski. W 2004 roku statki dalekomorskie poławiające
pod polską banderą odłowiły 19 tys. ton ryb. Dostępny Polsce limit połowów na łowiskach
Atlantyku wynosi w 2005 r. 4,7 tys. ton. Nie daje to podstaw do prognozowania wyŜszych
połowów niŜ ubiegłoroczne, zwłaszcza Ŝe ostatni z państwowych statków dalekomorskich
został zgłoszony i zaakceptowany do złomowania22.
Tabela 8.
Połowy ryb w Polsce w latach 1999-2004 (w tys. ton wagi Ŝywej)
Wyszczególnienie
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Razem połowy krajowe
287,8
275,5
284,7
256,4
213,8
224,5
w tym: połowy morskie
234,8
220,5
230,7
204,4
160,3
172,7
połowy śródlądowe
53,0
55,0
54,0
52,0
53,5
51,8
2005 P
204,0
152,0
52,0
P- prognoza
21
22
TamŜe.
Rys 9. Połowy ryb w Polsce w latach 1999-2004 (w tys. ton wagi Ŝywej)
250
200
234,8
220,5
230,7
204,4
150
160,3
172,7
152
100
50
53
55
54
52
53,5
51,8
52
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005 P
0
połowy morskie
Rybołówstwo morskie jest uzupełniane przez połowy śródlądowe. W 2004 r.
produkcja ryb słodkowodnych wyniosła 48,9 tys. ton i miała 22% udział w krajowych
połowach ryb. W 66% były to ryby hodowane w akwakulturze (urządzeniach wodnych),
głównie karpie i pstrągi23. Gospodarcze znaczenie rybactwa śródlądowego znacznie
przekracza wartość odłowionych ryb. WiąŜe się ono nie tylko z rozwojem amatorskich
połowów ryb i ich profesjonalnej obsługi, jako czynnika aktywizującego lokalny rozwój
gospodarczy ale takŜe, a moŜe przede wszystkim z racjonalną gospodarką wodną i ochrona
środowiska.
Rys 10.
Struktura połowów krajowych w roku 2004
9%
27%
22%
66%
69%
7%
polowy bałtyckie
połowy dalekomorskie
akwakultura
wędkarstwo
połowy jeziorowe
Postęp technologiczny i genetyczny w produkcji ryb w akwakulturze sprawia, ze
moŜliwości jej rozwoju są bardzo duŜe. Rozwój akwakultury jest nie tylko stymulatorem
rozwoju nowoczesnego rynku ryb i owoców morza, ale umoŜliwia ograniczenie rabunkowej
23
gospodarki wodnej oraz wskazuje, ze powinna ona szybciej niŜ dotychczas zastępować
połowy ryb. Szanse rozwoju dla rybactwa śródlądowego moŜna dostrzec w nowoczesnej
organizacji rynku rybnego, w unijnej pomocy strukturalnej we wprowadzaniu nowych
rozwiązań technologicznych dla tego sektora gospodarki oraz uregulowaniu spraw
dotyczących oznaczania produktów o ekologicznym pochodzeniu. W ramach programu SPO
hodowcy ryb będą mogli otrzymać pomoc finansową na budowę nowych obiektów
stawowych i modernizację juŜ istniejących. Pomocą objęte będą takŜe inwestycje w
gospodarce jeziorowej. Celem jej udzielenia jest zwiększenie zdolności produkcyjnych i
poprawa warunków prowadzenia gospodarki rybackiej, w tym poprawa konkurencyjności
sektora i jego dochodowości.
W opinii dyrektora Instytutu Rybactwa Śródlądowego prof. Bogusława
Zdanowskiego, rozwój akwakultury określą nowe rozwiązania technologiczne w zakresie
redukcji negatywnego wpływu intensywnych systemów chowu ryb na środowisko,
profilaktyki i terapii ryb, hodowli nowych gatunków ryb, produkcji pasz opartych na
alternatywnych źródłach białka i tłuszczu, koncepcji rozwiązań ekonomicznych produkcji ryb
w zamkniętych systemach.
Na koniec 2004 roku polska flota rybacka składała się z 398 kutrów bałtyckich oraz 8
trawlerów24. Szacuje się, Ŝe na koniec 2005 roku potencjał połowowy floty rybackiej zostanie
zredukowany o 30%. Wskazuje na to liczba wniosków o złomowanie statków złoŜonych i
zakwalifikowanych do realizacji przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
Flota kutrowa jest niemal w całości eksploatowana przez armatorów prywatnych. Z
przedsiębiorstw publicznych własną działalność połowową na Bałtyku prowadzi tylko PPiUR
Szkuner, który jest największym pracodawcą w powiecie puckim. Zatrudnia obecnie 435
osób25. Wśród prywatnych przedsiębiorstw połowowych panuje duŜe rozdrobnienie.
Jeszcze jednym trudnym problemem dotykającym rodzime rybołówstwo jest
organizacja tzw. pierwszej sprzedaŜy ryb. Działa juŜ w Ustce pierwsza aukcja rybna, mimo to
rybacy znaczną część połowów sprzedają pośrednikom poza nią. Radykalny postęp w tym
względzie moŜe spowodować dopiero rygorystyczna kontrola weterynaryjna i egzekwowanie
tzw. tracebility, czyli konieczność dokumentowania pochodzenia ryb i ich przetworów na
kaŜdym etapie przetwórstwa i obrotu.
Mimo akcesji Polski do Unii Europejskiej, rynek ryb w 2004 roku naleŜał do jednych
z najbardziej stabilnych rynków Ŝywnościowych. Ceny ryb i ich przetworów wzrosły w
znacznie mniejszym stopniu niŜ cała Ŝywność, a zwłaszcza mięso i jego przetwory. Ceny
pierwszej sprzedaŜy ryb morskich w portach bałtyckich były w ostatnim roku zbliŜone do
poziomu z poprzednich dwóch lat26.
ODBIORCY
Rynek przetworów rybnych w Polsce jest rynkiem jeszcze wschodzącym, o czym
świadczy niskie spoŜycie produktów rybnych. W 2004 roku według Morskiego Instytutu
Rybackiego średnie spoŜycie kształtowało się na poziomie 11,5 kg ryb i produktów rybnych
(wyraŜonych w wadze Ŝywej). Było to o 10,5% więcej, niŜ rok przedtem. W innych krajach
Unii spoŜycie ryb i produktów rybnych jest o połowę większe. Wynik ten wskazuje na duŜy
potencjał naszego rynku oraz stwarza szansę rozwoju dla wielu producentów.
Polscy konsumenci sięgający po ryby najczęściej wybierają ryby świeŜe – świeŜe
tusze i filety preferuje łącznie 36% konsumentów. Na dalszych miejscach znajdują się ryby
24
2005.
26
25
wędzone (17%), konserwy rybne (11%), kostki i paluszki mroŜone (10%) oraz marynaty
(9%). RóŜnice w zakresie struktury konsumpcji w kraju i struktury produkcji produktów
rybnych wynikają z faktu, Ŝe duŜą część ryb i produktów rybnych, szczególnie tych
wysokoprzetworzonych, produkowanych w polskich przetwórniach, sprzedaje się poza
granice kraju.
Rys 11.
Struktura konsumpcji krajowej ryb i produktów rybnych w roku 2004
36%
17%
11%
17%
9%
10%
świeŜe tusze i filety
ryby wędzone
konserwy rybne
kostki i paluszki mroŜone
marynaty
inne
Polski rynek detaliczny ryb cechuje się spadającym udziałem ryb nisko
przetworzonych (solonych, wędzonych, mroŜonych), na rzecz produktów wysoko
przetworzonych, wygodnych w uŜyciu, takich jak np. ryby marynowane, rybne dania gotowe,
paluszki rybne i konserwy.
Ceny detaliczne ryb i ich przetworów w ubiegłym roku były stabilne, co przy
znacznym wzroście cen innej Ŝywności sprawiło, iŜ realnie ryby i ich przetwory staniały.
NaleŜą one jednak w dalszym ciągu do najdroŜszych źródeł białka zwierzęcego, średnio są
dwa razy droŜsze od drobiu27.
Choć cena jest nadal naczelnym czynnikiem wyboru, coraz większe znaczenie nabiera
marka produktu. Na rynku przetworów rybnych produkty przestają być anonimowe. Stąd tez
duŜe firmy rybne decydują się na tworzenie i promowanie własnych marek. Rozwojowi
skutecznej promocji produktów rybnych w Polsce sprzyja chłonny, nienasycony jeszcze rynek
ryb. Dowodzą tego silne pozytywne reakcje konsumentów na prowadzone przez niektóre
przedsiębiorstwa akcje promocyjne. Przeszkodą w rozwoju promocji są: dotychczasowa słaba
jej organizacja oraz brak kapitału.
Jednym z narzędzi mających słuŜyć poprawie tej sytuacji jest wspominany juŜ
Sektorowy Program Operacyjny. Środki na promocję są jednak w niewielkim stopniu
wykorzystywane. Mimo to, moŜna sądzić, Ŝe widoczny trend zdrowego odŜywiania,
podniesienie jakości produktów, implementacja nowoczesnych technik marketingowych oraz
segmentacja rynku, np. poprzez oferowanie produktów dla konkretnych grup klientów,
wpłyną pozytywnie na wzrost rynku przetworów rybnych w przyszłości.
27
DYSTRYBUCJA
Organizacja rynku rybnego, mimo wejścia Polski do Unii Europejskiej, zmieniła się
niewiele. Ryby i przetwory rybne sprzedaje się zarówno w sklepach specjalistycznych, jak i w
ogólno spoŜywczych.
Do niedawna to małe sklepy spoŜywcze stanowiły najwaŜniejszy kanał dla sprzedaŜy
produktów rybnych, obecnie jednak coraz silniejszą pozycję na rynku zdobywają sieci
sklepów wielkopowierzchniowych, które dysponują odpowiednią organizacją sprzedaŜy,
zapewniając odpowiednią prezentację towaru i działania promocyjne oraz oferują
konkurencyjne ceny. Znaczenie handlu nowoczesnego uwydatnia się szczególnie w
przypadku marynat oraz konserw. Ta kategoria produktów aŜ w 67% jest rozprowadzana
przez hiper- i supermarkety28.
Sieci duŜych sklepów, będące w większości własnością inwestorów zagranicznych
coraz częściej dyktują zasady funkcjonowania rynku rybnego. Ze względu na swoją przewagę
organizacyjną i ekonomiczną są w stanie narzucać dostawcom i producentom swoje warunki.
Za jedną z istotnych barier rozwoju całego sektora rybnego moŜna uznać
niedostateczną organizację rynku hurtowego (aukcji) ryb. Mimo uruchomienia, zapowiadanej
od kilku lat, aukcji rybnej w Ustce, zainteresowanie tą formą dystrybucji ryb ze strony
rybaków było znikome. Taka sytuacja sprzyja przechwytywaniu części dochodów rybaków
przez licznych pośredników działających na rynku ryb.
W Unii Europejskiej bardzo rozpowszechnione jest tworzenie przez rybaków i
przetwórców ryb organizacji producentów, które zapewniają ich produktom jak najlepszą
pozycję na rynku. Dzięki wsparciu finansowemu ze strony Unii wpływają na racjonalne
zagospodarowanie ograniczonych zasobów, dbają o dowartościowanie produkcji ryb i
przetworów rybnych oraz przyczyniają się do stabilizacji rynku.
Transport oraz dystrybucja surowca i produktów rybnych bez uszczerbku dla jakości
moŜliwe są tylko przy wykorzystaniu nowoczesnych specjalistycznych środków transportu.
Od kilku lat postulowane jest wprowadzenie na terenie kraju systemu łańcucha chłodniczego
obejmującego zarówno moŜliwości transportu jak i przechowywania produktów rybnych.
Pomoc finansowa dostępna w ramach Sektorowego programu Operacyjnego jako forma
wsparcia dla zapewnienia ciągłość produkcji i przechowalnictwa, umoŜliwi stworzenie całego
mechanizmu - od chwili połowu do chwili wprowadzenia do obrotu, zwiększając wartość
dodaną na poszczególnych etapach produkcji.
DOSTAWCY I TECHNOLOGIE DLA PRZETWÓRSTWA RYBNEGO
Dla zachowania odpowiednich standardów i wytwarzania produktów na wysokim
poziomie potrzebny jest nie tylko zakup surowców najwyŜszej jakości, ale takŜe dobór
odpowiednich przypraw oraz zastosowanie nowoczesnej technologii, zarówno przy produkcji
jak i pakowaniu produktu.
W miarę jak w strukturze konsumpcji ryb zwiększa się udział produktów wysoko
przetworzonych, coraz większego znaczenia nabierają róŜnego rodzaju dodatki. Przy
wzbogacaniu smaku i wyglądu ryb stosuje się całą gamę przypraw, środków spoŜywczych
oraz komponentów, często coraz bardziej egzotycznych. Najaktywniejsze firmy z segmentu
dodatków do produktów rybnych to m.in. Avo, Boom, Fleisch Mannschaft, Konryb29.
Opakowanie w duŜym stopniu wpływa na decyzję konsumenta o zakupie produktu.
Coraz częściej preferowane są produkty w łatwootwieralnym, estetycznym opakowaniu, które
swoim kształtem bądź kolorystyką wyróŜnia się wśród konkurencyjnych towarów. Dlatego
28
2005.
29
teŜ przedsiębiorstwa przetwórstwa ryb bardzo ściśle współpracują z dostawcami opakowań.
Oferta tych firm obejmuje zarówno całe systemy wykorzystywane przy transporcie, produkcji
oraz magazynowaniu (kontenery, palety), jak i dostawę pojedynczych opakowań, w których
produkty rybne sprzedawane są na rynku detalicznym, a więc puszki do konserw, opakowania
drukowane, folie oraz etykiety. Przedsiębiorstwa te obsługują najczęściej nie tylko sektor
rybny, ale cały przemysł spoŜywczy. Krajowym liderem w dostawach dla branŜy rybnej jest
firma Crown30.
W związku z uruchomieniem Sektorowego Programu Operacyjnego wiele
przedsiębiorstw przetwórstwa ryb i produktów rybnych decyduje się na skorzystanie z
dofinansowania i unowocześnienie procesu technologicznego. Najwięcej środków inwestuje
się w prace budowlane oraz zakup nowoczesnych urządzeń i środków transportu.
Pośrednio więc beneficjentami programu staną się dostawcy m.in.
• nowoczesnych, materiałów budowlanych, takich jak specjalistyczne posadzki, panele
ścienne do chłodni (dostarczane np. przez firmy Flowcrete lub Froz-system),
• urządzeń przetwórczych i etykietujących, od operacji obróbki wstępnej aŜ po
urządzenia specjalistyczne (firmy: Alimp, Htech, I.E.S. International, Lambda HL,Polpack, Radwag, Reynpol, Rex-Pol Stawiany, Trent, Uniscale),
• urządzeń i środków zapewnienia higieny (firmy: Ceres, Cid Lines,Impuls, Radex),
• środków transportu wewnętrznego i samochodów cięŜarowych (firmy: George Utz,
Guss-Ex).
Od stycznia 2005 roku branŜa rybna zobowiązana jest do wprowadzenia zasad
identyfikowalności produktów rybnych, zgodnie z nowym rozporządzeniem UE. Zakłady
rybne będą więc poszukiwać nowych rozwiązań opartych o skanery kodów kreskowych oraz
systemy RFID (kodów częstotliwości radiowej)31.
INSTYTUCJE OTOCZENIA BIZNESU
W związku z wejściem Polski do Unii Europejskiej wzrasta rola organizacji
producenckich sektora rybnego. Przejmują one część uprawnień znajdujących się dotychczas
w gestii administracji państwowej i stają się partnerami podobnych organizacji w pozostałych
krajach Unii. W Polsce obserwuje się niedostateczną liczbę podmiotów konsolidujących
branŜę oraz aktywnie uczestniczących w rozwiązywaniu problemów sektora rybnego.
Jedną z nielicznych organizacji zrzeszających firmy produkujące ryby i produkty
rybne jest Polskie Stowarzyszenie Przetwórców Ryb (PSPR) z siedzibą w Koszalinie. W
chwili obecnej organizacja liczy 100 członków, którzy dostarczają około 80% przetworów
rybnych na rynek krajowy i ok. 90 % produktów przeznaczonych na eksport. Stowarzyszenie
ma na celu wspieranie sektora przetwórstwa rybnego w przystosowaniu do nowych
warunków prowadzenia działalności w Unii Europejskiej oraz promocję nowoczesnych,
przyjaznych środowisku technologii przetwórczych i produktów rybnych32.
WaŜnym podmiotem otoczenia sektora rybnego jest Krajowa Izba Gospodarki
Morskiej. Jest to organizacja zrzeszająca przedsiębiorstwa i instytucje prowadzące działalność
w ramach szeroko rozumianej gospodarki morskiej.
30
2005.
31
TamŜe.
32
TamŜe.
JEDNOSTKI BADAWCZE
Badania ekonomiczne działalności rybołówstwa i przetwórstwa ryb, w odróŜnieniu od
prowadzonych od wielu lat badań biologicznych, mają stosunkowo krótką historię. Brak
wiarygodnych danych dotyczących ekonomicznych aspektów funkcjonowania rynku ryb i
produktów rybnych był zawsze słabym punktem zarządzania sektorem rybnym. Wejście
Polski do Unii Europejskiej zobowiązuje nasz kraj nie tylko do przestrzegania Wspólnej
Polityki Rybackiej, ale równieŜ do tworzenia zbioru danych niezbędnych do jej realizacji oraz
oceny wpływu na sytuację ekonomiczną całego sektora, łącznie z przetwórstwem i rynkiem
ryb.
Zgodnie z ministerialnym rozporządzeniem, jako odpowiedzialny za prowadzenie
badań naukowych, wynikających z akcesji Polski do Unii, został wyznaczony Morski Instytut
Rybacki w Gdyni. MIR jest państwową jednostką badawczą utworzoną w celu prowadzenia
prac badawczo-rozwojowych, wdroŜeniowych i popularyzacji w dziedzinach biologii morza,
ochrony środowiska morskiego i jego zasobów oraz morskiej gospodarki rybnej. MIR jest
szczególnie ceniony za dogłębne opracowywanie danych statystycznych dotyczących
morskiej gospodarki rybnej, dla potrzeb instytucji krajowych i organizacji
międzynarodowych. Instytut prowadzi szereg projektów współfinansowanych ze środków
Unii Europejskiej oraz realizowanych w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego
"Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006".
Do badań włącza się teŜ Instytut Morski, który jest jednostką naukowo-badawczą
resortu Ministerstwa Infrastruktury. Wykonuje prace badawcze i wdroŜeniowe z zakresu
gospodarki morskiej, m.in. ekonomiki morskiej, zagospodarowania regionu nadmorskiego
oraz nowych technologii.
Badania nad sektorem rybnym prowadzone są takŜe przez wyspecjalizowane katedry
uczelni wyŜszych. Akademia Rolnicza w Szczecinie na Wydziale Nauk o śywności i
Rybactwa kształci studentów oraz prowadzi badania w dziedzinie technologii przetwórstwa
rybnego. KaŜdego roku uczelnię opuszcza od 100 do 120 absolwentów tego wydziału. Na
innych uczelniach województw zachodniopomorskiego i pomorskiego, m.in. Uniwersytecie
Gdańskim oraz Szczecińskim prowadzone są badania z obszaru gospodarki morskiej, które
często zawierają elementy rybołówstwa i przetwórstwa ryb.
UREGULOWANIA PRAWNE
Rybołówstwo i przetwórstwo ryb w Polsce prowadzone jest zgodnie z przepisami
obowiązującymi w UE, a w szczególności Wspólną Polityką Rybacką. Większość regulacji
dostosowawczych wprowadzono na mocy ustawy o rybołówstwie morskim z dnia 6 września
2001 r. Natomiast ramy prawne dla zorganizowania w Polsce rynku rybnego, zgodnego z
regulacjami UE stworzyła ustawa o organizacji rynku rybnego oraz o zmianie ustawy o
rybołówstwie morskim z 10 października 2002 r., a następnie zastąpiona ustawą o organizacji
rynku rybnego i pomocy finansowej w gospodarce rybnej z 22 stycznia 2004 r.
Organem odpowiedzialnym za kierowanie działaniami rozwoju rybołówstwa
morskiego i rybactwa śródlądowego, akwakultury i rynku rybnego w Polsce jest Minister
Rolnictwa i Rozwoju Wsi. MRiRW opracowało Sektorowy Program Operacyjny
„Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006”.
Program umoŜliwia wycofanie nadmiernej liczby statków rybackich, przyczyniając się
do podniesienia rentowności pozostałej części floty poprzez modernizację będących w
eksploatacji jednostek i dostęp do większych kwot połowowych. Działania programu
prowadzą równieŜ do unowocześnienia przetwórstwa rybnego.
SPO, w 5 priorytetach i 17 działaniach, określa przedsięwzięcia mogące uzyskać
finansowe wsparcie w wysokości 281,9 mln euro pochodzące z Finansowego Instrumentu
Orientacji Rybołówstwa (FIFG) oraz z budŜetu państwa. Do kwietnia 2005 roku w oddziałach
regionalnych ARiMR złoŜono 751 wniosków o dofinansowanie działań na łączną kwotę
383,5 mln zł.
Największe środki zostały przewidziane w Priorytecie I Dostosowanie nakładu
połowowego do zasobów, gdzie wpłynęło 278 wniosków o dofinansowanie na kwotę 302,6
mln zł. Bardzo niewielkie jest zainteresowanie działaniami w ramach Priorytetu II Odnowa i
modernizacja floty rybackiej, złoŜono zaledwie 11 wniosków na kwotę 1,4 mln zł.
W Priorytecie III Ochrona i rozwój zasobów wodnych, chów i hodowla, rybacka
infrastruktura portowa, przetwórstwo i rynek rybny, rybołówstwo śródlądowe przewidziano
pomoc finansową w wysokości 76,8 mln euro. Do końca marca 2005 wpłynęło 61 wniosków
na kwotę 48,8 mln zł. W ramach poszczególnych działań napływ wniosków był następujący:
• Przetwórstwo i rynek rybny, złoŜono 30 wniosków o dofinansowanie na kwotę
40,8 mln zł
• Chów i hodowla ryb, złoŜono 22 wnioski o dofinansowanie na kwotę 6,1 mln zł
• Rybołówstwo śródlądowe, złoŜono 4 wnioski o dofinansowanie na kwotę 122,0
tys. zł
W ramach Priorytetu IV Inne działania zaplanowano dofinansowanie realizacji
przedsięwzięć w wysokości 66,5 mln euro. Beneficjenci zgłosili 398 wniosków na kwotę
dofinansowania 30,5 mln zł. W poszczególnych działaniach napływ wniosków był
następujący:
• Znajdowanie i promowanie nowych rynków zbytu na produkty rybne, złoŜono 18
wniosków o dofinansowanie na kwotę 2 mln zł
• Działania innowacyjne, złoŜono 12 wniosków o dofinansowanie na kwotę 11,0 mln zł
ANALIZA SWOT
Wszystkie rozwinięte gospodarczo państwa świata – a szczególnie zgrupowane w UE
– starają się wykorzystywać swoje nadmorskie połoŜenie, opracowując m.in. strategie
rozwoju podstawowych sektorów morskich. Na potrzeby sektorów, które uznaje się za
kluczowe, prowadzi się stałą obserwację zmian, zachodzących zarówno wewnątrz nich, jak i
w ich otoczeniu, czyli ich słabych i mocnych stron, a takŜe szans i zagroŜeń.
Polskie przetwórstwo rybne musi być przygotowane do konkurencji ze strony państw
UE, toteŜ powinno posiadać własną wizję rozwoju. Punktem wyjścia do sformułowania wizji
przyszłości jest analiza SWOT, wykonana w oparciu o badanie stanu aktualnego.
Tabela 9.
Analiza SWOT branŜy przetwórstwa rybnego w Polsce
Mocne strony
Słabe strony
• DuŜa
dynamika
rozwoju
sektora
• Niska konsumpcja ryb i produktów
przetwórstwa rybnego.
rybnych w Polsce.
• Podniesienie jakości produktów rybnych,
• Wysokie ceny ryb w stosunku do
w wyniku procesów dostosowawczych
dochodów konsumentów.
do wymogów unijnych.
• Brak zorganizowanego systemu promocji
i badań marketingowych.
• Coraz wyŜszy udział w konsumpcji
produktów wysokoprzetworzonych, o
• DuŜa
liczba
małych
zakładów
wysokiej wartości dodanej.
przetwórczych, niedostosowanych do
wymagań unijnych.
• Modernizacja
zakładów,
współfinansowana
z
programów
• Sezonowość dostępu do surowca
pomocowych.
bałtyckiego i często niska jego jakość,
spowodowana
niedostatkami
• Wysoki udział eksportu w sprzedaŜy.
technologicznymi
w
rybołówstwie.
• Tania siła robocza i wykształcona kadra
technologiczna.
• Brak zorganizowanej sieci pierwszej
Szanse
• Zmiana
nawyków
Ŝywieniowych
konsumentów w kierunku spoŜycia ryb i
produktów rybnych.
• Wzrost zamoŜności społeczeństwa.
• Zorganizowany system promocji ryb i
produktów rybnych.
• Wzrost konkurencyjności zakładów
przetwórstwa,
spowodowany
wprowadzaniem
innowacyjnych
rozwiązań technologicznych.
• Tworzenie grup producenckich oraz sieci
współpracy
przedsiębiorstw
całego
łańcucha produkcyjnego: połowy –
przetwórstwo – obrót towarowy.
• Modernizacja polskiego rybołówstwa.
• Rozwój
akwakultury,
jako
alternatywnego źródła zasobów.
sprzedaŜy ryb (aukcje, chłodnie).
• Niedostateczna
organizacja
grup
producentów ryb i produktów rybnych.
•
ZagroŜenia
• DuŜa konkurencja ze strony europejskich
przetwórców ryb.
• Wysokie koszty dostosowania do
wysokich
standardów
ochrony
środowiska.
• Ograniczenie dostępu do surowca
bałtyckiego (malejące kwoty połowowe).
Źródło: Opracowanie własne
WOJEWÓDZTWO ZACHODNIOPOMORSKIE
Pomorze Zachodnie to jeden z ośrodków polskiego rybołówstwa i przetwórstwa ryb.
W wyniku podejmowanych działań restrukturyzacyjnych dotychczasowa działalność
społeczno-ekonomiczna tego obszaru została zachwiana a poziom bezrobocia jest tam jednym
z najwyŜszych w Polsce. Szansą na ponowny wzrost aktywności gospodarczej obszarów
nadmorskich jest wykorzystanie rosnącego potencjału branŜy rybnej, szczególnie w zakresie
przetwórstwa ryb oraz akwakultury.
Głównymi problemami związanymi z przetwórstwem w woj. zachodniopomorskim są
aktualnie duŜe rozdrobnienie i przewaga małych zakładów, które nie posiadają odpowiednich
środków na inwestycje, co uniemoŜliwia produkcję wysokoprzetworzonych produktów o
wysokiej wartości dodanej. Brak nakładów sprawił, Ŝe liczba zachodniopomorskich zakładów
przetwórczych dostosowanych do wymagań rynku europejskiego jest duŜo mniejsza niŜ tych
zlokalizowanych w woj. pomorskim.
Niekorzystną strukturę wielkościową moŜe zniwelować tworzenie przez przetwórców
organizacji producentów oraz sieci współpracy sektorowej, które zapewnią ich działaniom
silną pozycję na rynku. Zwiększenie konkurencyjności zachodniopomorskich zakładów
przetwórczych wiąŜe się nierozerwalnie z poprawą warunków technologicznych,
organizacyjnych i sanitarno-higienicznych obiektów, urządzeń i produkcji przy
równoczesnym przestrzeganiu wymogów weterynaryjnych, sanitarnych i ochrony środowiska.
Niezbędna w tym względzie staje się pomoc finansowa dostępna w ramach Sektorowego
Programu Operacyjnego.
PODSUMOWANIE
PowyŜsze dane dobrze świadczą o dotychczasowym rozwoju polskiego przetwórstwa
ryb i jego perspektywach. Wejście Polski do Unii Europejskiej było pozytywnym impulsem
dla modernizacji całego sektora, podwyŜszenia standardów higieniczno-sanitarnych oraz
koncentracji na ciągłym procesie doskonalenia jakości produktów.
Wzrost konkurencyjności branŜy rybnej wobec producentów z Unii Europejskiej nie
będzie moŜliwy bez rozwijania innowacji technologicznych w zakresie poprawy wydajności,
jakości oraz atrakcyjności produktów rybnych przy równoczesnym przestrzeganiu wymogów
ochrony środowiska, w szczególności poprzez:
• modernizację linii technologicznych oraz infrastruktury produkcyjnej
• inwestycje w systemy kontroli jakości produkcji
• specjalistyczne środki transportu dla krajowego systemu łańcucha chłodniczego, co
ułatwi transport produktów rybnych bez uszczerbku dla jakości
• wdroŜenie systemu oznaczania produktów rybnych zgodnie z przepisami Unii
Europejskiej
• unowocześnienie i rozwijanie bazy produkcyjnej akwakultury
Realizacja tego zadania wymaga efektywnego wykorzystania potencjału badawczego
polskich instytucji naukowych. MoŜe się to odbywać na bazie tworzonych aktualnie
Regionalnych Strategii Innowacji dla poszczególnych województw, w tym
zachodniopomorskiego.
ZrównowaŜony rozwój sektora powinien być wspomagany rozwojem akwakultury, który
przyczyni się do bardziej ekonomicznej eksploatacji zasobów rybackich, uniezaleŜnienia się
od importu surowców z zagranicy oraz utworzenia nowych miejsc pracy dla osób w regionach
o duŜym strukturalnym bezrobociu.
Do potencjalnie najefektywniejszych działań na korzyść sektora naleŜy równieŜ
promocja produktów rybnych. Wzrost konsumpcji ryb wiązałby się bowiem z poprawą
jakości diety konsumentów oraz wzrostem sprzedaŜy produktów branŜy rybnej. Skuteczny
system promocji ryb i produktów rybnych wymaga zintegrowania działań organizacji
zrzeszających przedsiębiorstwa branŜy rybnej, w celu poprawy pozycji rynkowej produktów
rybnych, szczególnie tych o wysokiej wartości dodanej, oraz efektywniejszego wykorzystania
środków dostępnych w ramach funduszy pomocowych.
Współpraca moŜe odbywać się takŜe poprzez rozwój klastra rybnego. Pozwoliłoby to
na zsynchronizowane współdziałanie podsektorów związanych z wytwarzaniem produktów
rybnych na wszystkich etapach tworzonego przez nich łańcucha wartości. Stworzyłoby teŜ
racjonalne warunki rozwoju dla całej branŜy, a takŜe umoŜliwiło obniŜenie kosztów
działalności.
Literatura
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
Biuletyn Informacyjny, Agencja Rynku Rolnego, Warszawa 2005.
Materiały konferencyjne, Międzynarodowe Targi Przetwórstwa i Produktów Rybnych
Polfish 2005, Gdańsk 2005.
Rocznik Statystyczny Gospodarki Morskiej 2004, Główny Urząd Statystyczny,
Warszawa 2004.
Rolnictwo i gospodarka Ŝywnościowa w Polsce, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju
Wsi, Warszawa 2005.
Rynek Ryb. Stan i perspektywy, Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki
śywnościowej, Warszawa 2005.
Sektorowy Program Operacyjny - Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006,
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2004.

Przetwórstwo ryb

Transkrypt

Podobne dokumenty

Bez ryb nie ma rybołówstwa. Panie Ministrze Sawicki, apelujemy o

Kliknij aby pobrać dokument w formacie PDF - Akwa

Zakład Technologii i Mechanizacji Przetwórstwa Morskiego Instytutu

Zakres tematyczny letniego kurs pn.: „ICHTIOLOGIA MORZA”, 14