uniwersytet trzeciego wieku - Uniwersytet Medyczny im. Karola

uniwersytet trzeciego wieku - Uniwersytet Medyczny im. Karola

Nowiny Lekarskie 2012, 81, 1, 80–83
ANNA BIELAWSKA, JADWIGA PIEŚCIKOWSKA, GRAŻYNA BĄCZYK, MONIKA PYSZCZORSKA, DOROTA
BERNAD, BEATA SKOKOWSKA, LUCYNA GACEK
UNIWERSYTET TRZECIEGO WIEKU – EDUKACJA ZAWSZE NA CZASIE
UNIVERSITY OF THE THIRD AGE – OPPORTUNE EDUCATION
Pracownia Praktyki Pielęgniarskiej Katedry Pielęgniarstwa
Wydział Nauk o Zdrowiu
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik Zakładu: dr Grażyna Bączyk
Streszczenie
Dzięki rewolucji naukowo-technicznej i postępowi w medycynie zwiększa się długość życia, a tym samym starzenie się społeczeństwa staje się zjawiskiem powszechnie zauważalnym. Trzeci wiek jest okresem życia często kojarzonym z chorobami, niepełnosprawnością, samotnością, marginalizacją i pogorszeniem jakości życia. Uniwersytety Trzeciego wieku (UTW), wychodząc naprzeciw tym problemom, dążą do tego, aby czas trzeciej wiosny był czasem życia pełnego, radosnego i aktywnego. Programy UTW,
uwzględniając aktywizację intelektualną, psychiczną, społeczną i fizyczną, oferują m.in. wykłady, seminaria, lektoraty języków
obcych, prace w kołach zainteresowań, zajęcia ruchowe, spotkania i imprezy towarzyskie, zwiedzanie bliższych i dalszych okolic
miejsca zamieszkania. Bogata oferta 130 UTW działających w Polsce sprawia, że coroczne rekrutacje wyczerpują w 100% limit
miejsc i wiele osób podpisuje się pod słowami jednej z seniorek: „Cieszę się z każdego dnia przeżytego na emeryturze”. Celem
niniejszej pracy jest prezentacja Uniwersytetu Trzeciego Wieku jako jednej z form mającej na celu kształcenie i aktywizowanie ludzi
starzejących się i starych.
SŁOWA KLUCZOWE: starzenie się, ludzie starsi, Uniwersytet Trzeciego Wieku.
Summary
Owing to the scientific and technical revolution and progress in medicine, the human life span has been increasing. As a result, ageing of society has become a widely observed phenomenon. The third age is a period of life often associated with illnesses, disability,
loneliness, marginalization and deterioration in the quality of life. Facing up to the problems, Universities of the Third Age (U3A)
aim at making the third age period a full, happy and active one. Taking into account intellectual, mental, social and physical stimulation, U3A curricula offer, among others, lectures, seminars, foreign language courses, special activity groups, physical activities,
social meetings and events, sightseeing tours in the vicinity or further of one’s place of residence. A wide offer of 130 U3As operating in Poland results in 100% exhaustion of quotas during annual recruitments and many people subscribing to the words of a senior:
“I enjoy every day of my life during retirement.” The aim of this paper is to present the University of the Third Age as a means dedicated to educating and stimulating ageing people as well as the elderly.
KEY WORDS: ageing, the elderly, University of the Third Age.
Dzięki rewolucji naukowo-technicznej i postępowi
w medycynie zwiększa się długość życia, a tym samym
starzenie się społeczeństwa staje się zjawiskiem powszechnie zauważalnym we współczesnym świecie, zarówno
w krajach wysoko jak również słabo rozwiniętych [1, 2].
Starzenie się jest procesem, dlatego nie powinien to być
okres nagłego wycofania się z życia społecznego, kulturalnego i towarzyskiego, ponieważ może to spowodować
osamotnienie i izolację. Po latach aktywności zawodowej
osoba starsza nagle musi poradzić sobie z nadmiarem czasu
wolnego, którego nie sposób w całości przeznaczyć na
obowiązki domowe, sen i wypoczynek. Czym więc wypełnić wydłużający się czas na emeryturze, jakie formy działalności podjąć? Wiek podeszły to idealny moment na rozpoczęcie np. nauki obsługi komputera, języka obcego,
podstaw księgowości, to dobry czas, by opanować umiejętności korzystania z zasobów nowoczesnej techniki ułatwia-
PRACE POGLĄDOWE
jących codzienne funkcjonowanie (np. obsługa telefonu
komórkowego, poczty internetowej, bankomatów, kont
internetowych), to również czas na interakcję z otoczeniem
(np. kontakty z sąsiadami, podtrzymywanie lub odnowienie
przyjaźni z lat młodości).
Zachowanie aktywności na wielu poziomach przez
seniorów zapobiega poczuciu izolacji i marginalizacji.
Szkolenia odbyte w dojrzałym wieku są nie tylko źródłem
wiedzy, ale przede wszystkim dają poczucie satysfakcji
i zwiększają poziom własnej wartości. Do form aktywizacji intelektualnej osób starszych należy zaliczyć działającą
od lat 70. XX w. sieć Uniwersytetów Trzeciego Wieku
(UTW), która stanowi najpopularniejszą formę aktywności edukacyjnej seniorów [3, 4, 5].
Celem niniejszej pracy jest prezentacja Uniwersytetu
Trzeciego Wieku jako jednej z form mającej na celu kształcenie i aktywizowanie ludzi starzejących się i starych.
Uniwersytet Trzeciego Wieku – edukacja zawsze na czasie
Uniwersytet Trzeciego Wieku –
geneza, cele działalności
Jak podaje „Słownik gerontologii społecznej” [6],
Uniwersytety Trzeciego Wieku to placówki o profilu
edukacyjnym przeznaczone przede wszystkim dla osób
starszych (nie ma granicy wieku), które proponują swoim
słuchaczom m.in. kursy, wykłady, seminaria, konwersatoria, lektoraty języków obcych, pracę w różnych sekcjach
i kołach zainteresowań.
UTW stanowi rodzaj wspólnoty edukacyjnej organizowanej przez i dla osób, które pragną być aktywne na
emeryturze.
Pierwszy UTW powstał we Francji w Tuluzie w 1973 r.,
jego założycielem był profesor prawa międzynarodowego i socjologii Pierre Vellas. Kilka czynników miało
wpływ na tę inicjatywę. Po pierwsze w Europie i na
świecie proces starzenia się ludności zaczął osiągać
wysokie wskaźniki, po drugie młodzież na uniwersytetach Europy Zachodniej chciała zreformować uczelnie.
I na ich apele uniwersytety odpowiedziały projektem
otwarcia uczelni dla innych grup wiekowych, w tym
również dla emerytów [7].
Dwa lata później, w 1975 r. zostało powołane AIUTA
(fr. Association internationale des Universités du troisième
âge, pol. Międzynarodowe Stowarzyszenie Uniwersytetów
Trzeciego Wieku), które faktyczną działalność rozpoczęło
rok później w 1976 r. Pierwszym przewodniczącym AIUTA był wspomniany już Pierre Vellas. AIUTA stało się
orędownikiem spraw ludzi starszych na międzynarodowych gremiach UNESCO, a potem w Radzie Europy.
Umożliwiało również kontakty międzynarodowe krajom
bloku wschodniego: Polsce, Czechom, Rumunii, Węgrom,
Rosji. UTW nie od razu zdobyły popularność i uznanie,
dopiero w latach 80. uznane zostały jako prawdziwe instytucje oświaty dorosłych.
W Polsce pierwszy UTW powstał w 1975 r. w Warszawie w ramach Podyplomowego Kształcenia Kadr
Medycznych z inicjatywy profesor nauk medycznych
Haliny Szwarc, która do 2002 r. pełniła funkcję Członka
Komitetu Administracyjnego AIUTA, reprezentując Polskę i kraje zza żelaznej kurtyny. Uniwersytet ten działa do
dziś i liczy około 1120 członków. Początek XXI wieku,
z powodu starzenia się społeczeństwa i zwiększającego się
bezrobocia, stał się przełomowym momentem, kiedy liczba uniwersytetów zaczęła rosnąć w imponującym tempie
[8, 9, 10]. Obecnie w naszym kraju zrzeszonych jest kilkadziesiąt tysięcy słuchaczy na ponad 200 uniwersytetach
[11]. W 2007 r. powstała Ogólnopolska Federacja Stowarzyszeń Uniwersytetów Trzeciego Wieku z siedzibą w
Nowym Sączu, której celem jest m.in.:
– zrzeszanie stowarzyszeń, prowadzących działalność
statutową w zakresie edukacji i aktywizacji osób
starszych oraz udzielanie im wsparcia organizacyjnego, prawnego, logistycznego i finansowego
– rozwijanie współpracy, kształtowanie standardów
działania oraz umacnianie poczucia tożsamości
środowiska Uniwersytetów Trzeciego Wieku
81
– pozyskiwanie środków
– dbałość o wysoki poziom działalności edukacyjnej członków Federacji UTW [12].
Uniwersytet Trzeciego Wieku, jako placówka należąca do sytemu kształcenia ustawicznego, realizując
główny cel (szeroko rozumiana edukacja) i cele szczegółowe (rozwój osobowości słuchaczy, upowszechnienie
wiedzy z zakresu różnych dziedzin, poprawa jakości
życia, usprawnienie i aktywizowanie w sferze fizycznej,
psychicznej, społecznej), pozwala przeżyć godnie i ciekawie fazę starości [13].
W Polsce funkcjonują trzy typy Uniwersytetów Trzeciego Wieku: działające albo w strukturach, albo pod patronatem wyższej uczelni, kierowane najczęściej przez pełnomocnika rektora danej uczelni (np. Jagielloński UTW w
Krakowie, UTW w Uniwersytecie Wrocławskim, Akademia Trzeciego Wieku przy Wyższej Szkole Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa w Poznaniu), powołane przez
stowarzyszenia (np. w Poznaniu UTW powstał w 1979 r.
przy Towarzystwie Wolnej Wszechnicy Polskiej z inicjatywy wojewódzkiego opiekuna społecznego, a następnie
funkcjonował w ramach Uniwersyteckiego Centrum Studiów Otwartych. Od roku 1991 TUTW (Towarzystwo
Uniwersytet Trzeciego Wieku) istnieje jako samodzielne
stowarzyszenie posiadające osobowość prawną, działające
na podstawie własnego statutu), inne, działające przy domach kultury, bibliotekach, domach dziennego pobytu,
ośrodkach pomocy społecznej itp. (np. UTW przy Dziennym Domu Pomocy Społecznej w Bielawie, UTW Domu
Kultury „Zacisze” w Warszawie) [14, 15].
Uniwersytet Trzeciego Wieku –
jego słuchacze, organizacja i formy kształcenia
Słuchaczami Uniwersytetów Trzeciego Wieku są głównie osoby w wieku emerytalnym, posiadające najczęściej
średnie i wyższe wykształcenie (niewielki procent stanowią
osoby z wykształceniem podstawowym), które chcą poszerzyć swoją wiedzę z zakresu różnych nauk i spędzić wolny
czas w aktywny sposób. Najliczniejszą grupę osób uczęszczających na zajęcia stanowią kobiety, które we wszystkich
placówkach stanowią ponad 90% ogółu słuchaczy. Mężczyźni, w zależności od uniwersytetu, stanowią zaledwie
kilka procent – od około 4% do 9% [8, 16].
Prowadzone w poszczególnych UTW zajęcia odbywają się na podobnych zasadach jak na wyższych uczelniach. Zajęcia prowadzą wykładowcy akademiccy lub
osoby ze świata kultury i sztuki. Wszyscy prowadzący
muszą być profesjonalistami i autorytetami w dziedzinie,
którą reprezentują. Rok akademicki jest podzielony na
dwa lub trzy semestry, a zajęcia trwają po półtorej godziny. Różnica w odniesieniu do typowych uczelni polega na tym, że studenci–seniorzy za swoją pracę i naukę
nie otrzymują żadnych stopni ani zaświadczeń (wyjątek
stanowi uniwersytet w Krakowie – słuchacze zdają egzaminy). Jedyną nagrodą jaką otrzymują za swoje osiągnięcia jest satysfakcja z poczynionych postępów oraz
zdobyta dzięki tym zajęciom dodatkowa wiedza
i umiejętności [7, 13].
PRACE POGLĄDOWE
82
Anna Bielawska i inni
Oferta edukacyjna UTW jest bardzo wszechstronna
i zróżnicowana. Podstawowymi zajęciami dydaktycznymi
jak na każdej wyższej uczelni są wykłady, które w zależności od rodzaju placówki odbywają się raz lub dwa razy
w tygodniu. Tematyka zajęć najczęściej zawarta jest
w dwóch blokach tematycznych: w zakresie nauk humanistycznych i biologiczno-medycznych. W ramach bloku
pierwszego, obejmującego zagadnienia dotyczące nauk
humanistycznych, prowadzone są wykłady poświęcone
m.in. historii, filozofii, psychologii, literaturze, polityce,
muzyce i historii sztuki. Ponadto odbywają się również
spotkania ze sławnymi ludźmi. Blok drugi porusza zagadnienia związane m.in. z profilaktyką gerontologiczną, ciekawostkami dotyczącymi sfery medycznej oraz obejmuje
tematykę związaną z informacjami dotyczącymi ogólnie
pojętego zdrowego stylu życia. Poza wykładami UTW
oferują również zajęcia seminaryjne, w ramach których
słuchacze mają szansę zgłębić swoją wiedzę dotyczącą
interesujących ich zagadnień oraz do wymiany poglądów
i opinii na tematy z określonych dziedzin. [10, 16]. W większości tych placówek prowadzone są lektoraty językowe.
W zależności od UTW, seniorzy mogą korzystać z zajęć
z następujących języków: angielskiego, francuskiego, niemieckiego i włoskiego. Najczęściej lektoraty językowe
odbywają się na kilku poziomach w zależności od stopnia
zaawansowania słuchaczy. Dzięki tym zajęciom mają oni
możliwość przypomnienia sobie języka poznanego w młodości lub nauczenia się nowego języka. W Łodzi od wielu
lat prowadzony jest lektorat z esperanto i języka japońskiego połączony z wprowadzeniem w kulturę japońską [8, 17].
Ważne miejsce w ofercie edukacyjnej UTW zajmują zajęcia z rekreacji ruchowej i turystyki. W zależności od rodzaju placówki, programy poszczególnych UTW proponują
m.in. gimnastykę rehabilitacyjną, różnego rodzaju ćwiczenia usprawniające oraz pływanie. Dużym zainteresowaniem
cieszą się zajęcia turystyczno-krajoznawcze, w ramach
których placówki oferują seniorom: jedno- lub kilkudniowe
wycieczki piesze, zorganizowane dłuższe wyjazdy (zwiedzanie Polski i świata), wyjazdy świąteczne, turnusy rehabilitacyjne [10].
W ofercie UTW zawarte są także propozycje ze
świata kultury (np. zwiedzanie wystaw, muzeów, zabytków, chodzenie do teatrów, kina, na koncerty), jak również zajęcia twórcze i samokształceniowe prowadzone
w formie warsztatów, sekcji lub zespołów zajmujących
się konkretną tematyką. W ramach tych zajęć słuchacze
mogą uczestniczyć w warsztatach plastycznych, zajęciach z ręcznego tkactwa artystycznego (gobelin) oraz
w warsztatach tanecznych. Zajęcia w zespołach lub sekcjach samokształceniowych obejmują tematykę dotyczącą literatury, teatru, pamiętnikarstwa i muzyki [8, 15].
Postęp wiedzy, a szczególnie informatyzacja zarówno
gospodarki jak również sfer życia prywatnego obywateli
sprawia, że bardzo dużym zainteresowaniem cieszą się
zajęcia poświęcone obsłudze komputera i Internetu, dzięki
nim seniorzy nie czują się usunięci w cień rosnącego
postępu technicznego [10, 18].
PRACE POGLĄDOWE
Uniwersytety Trzeciego Wieku jako placówki od lat
współpracują z wieloma organizacjami, domami opieki,
klubami seniorów, jednostkami samorządowymi i pozarządowymi oraz z wieloma innymi instytucjami zajmującymi
się problematyką osób w „trzecim wieku”. Celem tej współpracy jest zarówno pomoc tym organizacjom i instytucjom
w tworzeniu programów kształcenia seniorów i organizowaniu dla nich ciekawych zajęć, jak również współuczestnictwo w realizacji przedsięwzięć poruszających tematykę
ludzi starszych [15, 19]. Przykładem tego jest projekt „ROK
2012 ROKIEM UTW”, w ramach którego 19 marca 2012 r.
odbył się w Warszawie Kongres Uniwersytetów Trzeciego
Wieku pod hasłem „Innowacyjne Uniwersytety Trzeciego
Wieku dla gospodarki i społeczeństwa obywatelskiego”.
Honorowy patronat nad Kongresem i obchodami Roku
UTW objęła Pani Prezydentowa Anna Komorowska. W programie Kongresu przewidziano rozstrzygnięcie konkursu
„Seniorzy w Akcji. UTW dla społeczności”, ogłoszonego
przez Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę” w ramach
programu „Uniwersytety Trzeciego Wieku” Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności. W konkursie tym wyróżniono
przedsięwzięcia, które wykraczają poza bieżącą działalność
edukacyjną UTW, otwierają UTW na współpracę ze środowiskiem lokalnym, promują wolontariat seniorów i współpracę między-pokoleniową [20].
Podsumowanie
Trzeci wiek nie musi być zawsze okresem życia kojarzonym z chorobami, niepełnosprawnością, samotnością i marginalizacją. Może stać się wspaniałym etapem
życia, kiedy marzenia i potrzeby skrzętnie ukrywane
przez lata (bo trudno je było pogodzić z życiem zawodowym i obowiązkami wobec rodziny) lub odkryte dopiero w trzeciej wiośnie życia staną się realne. Potwierdzeniem tego niech będą słowa wypowiedziane przez
Benjamina Franklina: „Nie starzeje się ten, kto nie ma na
to czasu”. Bogata oferta Uniwersytetów Trzeciego Wieku zapewne wypełni wydłużający się czas na emeryturze, pomoże spełnić potrzeby i marzenia, i dowartościuje
ich uczestników jako małżonków, rodziców, dziadków,
pradziadków i członków społeczności.
Piśmiennictwo
1. Durda M.: Organizacja opieki nad osobami z demencją
w Polsce na tle krajów rozwiniętych i rozwijających się.
Gerontologia Polska, 2010,18, 2, 76-85.
2. Głębocka A., Szarzyńska M.: Wsparcie społeczne a jakość życia ludzi starszych. Gerontologia Polska, 2005, 13, 4,
255-259.
3. Zapędowska K.: Pogodna starość – czy to możliwe?
Działania podejmowane na rzecz aktywizacji osób starszych.
[W:] Wieczorowska-Tobis K., Talarska D. (red.), Pozytywna
starość. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego
im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2010, 56-65.
4. Chabor A.: Samokształcenie ludzi starszych (w świetle badań
seniorów z rodzin kieleckich). [W:] Aleksander T. (red.),
Andragogiczne problemy współczesności. Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1999, 213-229.
Uniwersytet Trzeciego Wieku – edukacja zawsze na czasie
5. Kaczmarczyk M., Trafiałek E.: Aktywizacja osób w starszym
wieku jako szansa na pomyślne starzenie, Gerontologia
Polska, 2007,15, 4, 116-118.
6. Zych A.A.: Słownik gerontologii społecznej. Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2001.
7. Ziębińska B.: Uniwersytety Trzeciego Wieku jako instytucje
przeciwdziałające marginalizacji osób starszych. Praca
doktorska napisana pod kierunkiem prof. dr. hab. J.
Sztumskiego. Wydawca Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk
Społecznych. Katowice 2007.
8. Czerniawska O.: Uniwersytet Trzeciego Wieku, 30 lat działania. Przemiany, dylematy i oczekiwania w epoce
ponowoczesnej. [W:] Stopińska-Pająk (red.), Edukacja wobec starości – tradycja i współczesność. Wydawnictwo
Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, 2009, 97-113.
9. Kozieł D., Trafiałek E.: Kształcenie na Uniwersytetach
Trzeciego wieku a jakość życia seniorów. Gerontologia
Polska, 2007,15, 3, 104-108.
10. Hrapkiewicz H.: Uniwersytety Trzeciego wieku jako jedna
z form kształcenia osób starszych. [W:] Edukacja wobec
starości – tradycja i współczesność, Stopińska-Pająk (red.),
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, 2009,
115-126.
11. http://www.porozumienieutw.com.pl [dostęp: 30.01. 2012 r.].
12. http://federacjautw.pl [dostęp: 31.01.2012 r.].
13. Leszczyńska-Rejchert A.: Człowiek starszy i jego w wspomaganie – w stronę pedagogiki starości. Wydawnictwo
UWM, Olsztyn, 2005.
83
14. http://www.utw.poznan.pl [dostęp: 1.02.2012 r.].
15. http://www.utw.pl [dostęp: 30.01.2012 r.].
16. Lubryczyńska K: Warszawskie uniwersytety trzeciego wieku,
E-mentor, 2005, 2 (9).
17. http://www.3wiek.uni.lodz.pl [dostęp: 1.02.2012 r.].
18. Garczyńska M.: Projekt „Akademia e-seniora” UPC i inne
działania w zakresie edukacji komputerowej dla seniorów
w Miejskiej Bibliotece Publicznej we Wrocławiu, Biuletyn
EBIB, 2008, 7.
19. Dzięgielewska M.: Edukacja jako sposób przygotowania do
starości. [W:] Edukacja wobec starości – tradycja i współczesność, Stopińska-Pająk (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2009, 49-62.
20. http://www.rokutw.socjum.pl [dostęp: 2.02.2012 r.].
Adres do korespondencji:
mgr Anna Bielawska
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Katedra Pielęgniarstwa
Pracownia Praktyki Pielęgniarskiej
ul. Dąbrowskiego 79
60-529 Poznań
tel.: (61) 854 68 64
tel. kom. 509 460 241
fax: (61) 655 92 66
e-mail: [email protected]
PRACE POGLĄDOWE