NIETYPOWE ZACHOWANIA DZIECI I MŁODZIEŻY mgr Tomasz

NIETYPOWE ZACHOWANIA DZIECI I MŁODZIEŻY mgr Tomasz

Twoi Psycholodzy
www.twoipsycholodzy.pl
NIETYPOWE ZACHOWANIA DZIECI I MŁODZIEŻY
mgr Tomasz Bednarowicz
PROBELMY EMOCJONALNE – DEPRESJA
Depresja u młodych ludzi jest zjawiskiem coraz częściej rozpoznawanym. Według danych
WHO w Polsce depresję obecnie rozpoznaje się już nawet w przedziale wiekowym od 5 roku życia.
Nie są jeszcze znane czynniki, które spowodowały wzrost rozpoznań depresji w Polsce w ostatnich
latach. Jednak według danych WHO Polska jest jednym z krajów UE gdzie odsetek samobójstw jest
znacznie wyższy niż w pozostałych krajach europejskich. Z kolei liczba rozpoznań depresji rośnie,
jednak w porównaniu z innymi krajami UE nie jest najwyższa. O czym to świadczy? Możliwości
jest wiele a jedną z odpowiedzi na to pytanie jest słaba profilaktyka i zaplecze leczenia zdrowia
psychicznego w Polsce oraz przekonanie, że do psychologa czy psychiatry idzie się „w
ostateczności”. Biorąc pod uwagę wiele czynników w tym te, które zostały wymienione. Należy
zadać sobie pytanie. Czy depresja jest najpoważniejszym problemem emocjonalnym dla młodych
ludzi? Z pewnością jest bardzo poważnym problemem, ze względu na konsekwencje jaką jest np.
utrata zdrowia lub nawet życia przez osobę dotkniętą tym schorzeniem. Dlatego na osoby dotknięte
depresją należy zwrócić szczególną uwagę, gdyż to właśnie głównie otoczenie, rodzina i "szkoła"
są w stanie najwcześniej wykryć czynniki depresji i zadbać by osoba potrzebująca specjalistycznej
pomocy psychologicznej i leczenia otrzymała wsparcie psychologiczne a w razie potrzeby
rozpoczęła farmakoterapię zanim dojdzie do prób samobójczych. Osobom w depresji bardzo ciężko
jest pomóc sobie samemu. Najczęściej nie interesuje ich nic. Bardzo często występuje także
przekonanie, że wizyta u specjalisty i tak im nie pomoże. W Polsce nie ma jeszcze żadnego
programu profilaktyki zwalczania zarówno depresji jak i innych przykrych stanów psychicznych.
Dlatego też, jeśli zauważysz problem depresji w twoim najbliższym otoczeniu, należy jak
najszybciej udać się do specjalisty i w żadnym wypadku nie pozostawiać tego jako wybór i decyzję
osobie cierpiącej na depresję.
ZACHOWANIA SEKSUALNE
Domeną młodych osób w wieku dojrzewania jest chęć eksploracji i pozyskiwania nowych
doświadczeń w tym seksualnych. Jest to zachowanie typowe dla wieku jednak nie oznacza to, że
pozostaje bez negatywnych konsekwencji. Samo uprawianie seksu nie jest niczym nietypowym.
Jednak niewłaściwe podejście do uprawiania seksu, np. seks przygodny, prowadzić może do bardzo
poważnych konsekwencji.
W Polsce jedną z przyczyn nietypowych zachowań seksualnych dzieci i młodzieży jest prosexual marketing. Media a w tym internet tworzą rzeczywistość, której młode osoby bardzo łatwo
ulegają. Jest to nieodłączny element życia w obecnych czasach. Jednak, gdy zauważymy jak bardzo
sprzeczne informacje otrzymują młodzi ludzie od dorosłych wtedy dostrzeżemy jak bardzo jest to
niebezpieczne. W szkołach brakuje rzetelnej wiedzy dotyczącej edukacji seksualnej. Dojrzewająca
młodzież otrzymuje zdawkowe informację o wartościach, wierności, abstynencji seksualnej i
możliwościach antykoncepcji. Brakuje kompetentnych specjalistów, którzy w odpowiedni sposób
wyedukują młodych ludzi w zakresie edukacji seksualnej. We wszechobecnych mediach z kolei te
same osoby otrzymują komunikat o tym jak bardzo kontakty seksualne są "cool", fajne i popularne.
W takiej sytuacji trudno się dziwić narastającemu problemowi nietypowych zachowań seksualnych.
Twoi Psycholodzy
www.twoipsycholodzy.pl
Bez konsekwencji miedzy systemem edukacji a mediami, młodym ludziom przekazywane są często
sprzeczne informacje, które nie bezpośrednio a pośrednio, rozwijać mogą różnego rodzaju
nietypowe zachowania czy zaburzenia seksualne u dzieci i młodzieży.
NADUŻYWANIE I UZALEŻNIENIE
Temat ten jest bardzo szeroki i obszerny ze względu na wiele możliwości uzależnień.
Używać czegoś w nadmiarze lub uzależnić się można od wszystkiego; zaczynając od narkotyków,
komputera a kończąc na czekoladzie. Psychologiczny mechanizm uzależnień działa podobnie. We
wszystkich przypadkach powoduje, że uzależnienie zaczyna stawać się uciążliwe dla osoby
uzależnionej i jej otoczenia. Uzależnienie staje się nieodłącznym aspektem życia, nad którym bez
pomocy specjalistów i osób trzecich osoby uzależnione nie są w stanie zapanować.
Jednak zmiany psychologiczne nie są jedyną konsekwencją uzależnień. Uzależnienia często
powodują skutki neurologiczne oraz są czynnikiem wysokiego ryzyka, np. w przypadku zażywania
narkotyków dożylnie zwiększają ryzyko zakażania wirusem HIV.
KONSEKWENCJE NIEWŁAŚCIWYCH ZACHOWAŃ
KONSEKWENCJE ZWIĄZANE Z PROBELEMAMI
EMOCJONALNYMI
Problemy emocjonalne, czy to impulsywność, czy obniżony nastrój i depresja zdarzają się
bardzo często. Bardzo często są też bagatelizowane a ich znaczenie pomniejszane zarówno przez
rodziców jak i pedagogów, np. "uspokój się, poradzisz sobie, wierze w Ciebie". W zależności od
czynników np. problemu, wieku i działań podjętych przez otoczenie, prowadzić to może do bardzo
przykrych konsekwencji. W przypadku np. depresji konsekwencje mogą być następujące:
– brak podejmowania działań wspierających rozwój co opóźnia lub uniemożliwia nabywanie
wiedzy i odpowiednich kompetencji
– obniżenie zdolności i możliwości poznawczych takich jak np. myślenie, co prowadzi do
pogorszenia wyników w nauce
– pogorszenie lub utrata kontaktu z otoczeniem i najbliższymi
– zimno i chłód emocjonalny
– rozregulowanie gospodarki hormonalnej organizmu oraz snu, co negatywnie wpływa na
całościowe funkcjonowanie organizmu
– nadużywanie środków psychoaktywnych
– podejmowanie ryzykownych, często bardzo niebezpiecznych działań prowadzących do
poważnych uszkodzeń ciała, inwalidztwa a nawet śmierci
– samookaleczenia, myśli i próby samobójcze
Zarówno depresja jak i zły nastrój bardzo często stają się przyczyną do powstania innych zaburzeń i
nieprawidłowości psychicznych, np. uzależnienie.
Twoi Psycholodzy
www.twoipsycholodzy.pl
KONSEKWENCJE ZWIĄZANE Z NIEWŁAŚCIWYMI
ZACHOWANIAMI SEKSUALNYMI
Konsekwencji niewłaściwych zachowań seksualnych w tym przygodnego uprawiania seksu
jest wiele. Pod względem konsekwencji podzielić można je przynajmniej na dwie, ściśle powiązane
ze sobą sfery: organiczną i psychiczną.
Rys. 1 Uproszczony podział na sfery funkcjonowania człowieka
Sfera
organiczna
Sfera
psychiczna
W sferze organicznej zawiera się ryzyko zakażenia się np: kiłą (syfilisem), rzeżączką,
opryszczką, HPV. Najpoważniejszym jednak skutkiem jest możliwość zakażania się wirusem HIV i
HCV .
W sferze organiczno-psychicznej zawierają się: zaburzenia erekcji, dyspareunia
(odczuwanie bólu w trakcie stosunku), pochwica, przedwczesny wytrysk,
kompulsywne
redukowanie napięcia za pomocą różnych zachowań seksualnych
W sferze psychicznej wyróżnić można np. zanik potrzeby seksualnej lub jej nadmierny
wzrost, trudności z podjęciem współżycia, zmiany osobowościowe, parafilie (np. sadomasochizm,
ekshibicjonizm, fetyszyzm) , uzależnienie czy przejście z podmiotowego do przedmiotowego
traktowania towarzyszy seksualnych przez co powstają trudności w utrzymaniu stałych, trwałych
związków.
KONSEKWENCJE ZWIĄZANE Z NADUŻYWANIEM /
UZALEŻNIENIEM
W przypadku konsekwencji związanych z uzależnieniem, najpoważniejszą z nich jest
podobnie jak w przypadku kontaktów seksualnych ryzyko zakażenia się wirusem HIV lub HCV w
przypadku przyjmowania narkotyków drogą dożylną. Częstość zakażenia jest większa niż w
przypadku zakażeń drogą płciową.
Zarówno uzależnienie od alkoholu jak i od narkotyków powoduje różnego rodzaju trwałe zmiany
neurologiczne w mózgu, uszkodzenia organów a w szczególności wątroby, przyspiesza starzenie się
skóry.
Obok uzależnień od substancji psychoaktywnych wyróżnić możemy także inne uzależnienia takie
jak np. uzależnienie od hazardu, komputera czy internetu. W przypadku tych uzależnień nie
następują tak drastyczne zmiany organiczne jednak w przypadku wszystkich uzależnień występują
zmiany psychologiczne. Zmiany te ograniczają w znacznym stopniu życie osoby uzależnionej do
wykonywania czynności zmierzających ku zaspokojeniu potrzeb "swojego uzależnienia". W
konsekwencji bardzo często następuje utrata pracy, pogorszenie wyników w nauce. U osób
uzależnionych pojawia się patologia środowiskowa. Kradzieże, pobicia czy samobójstwa także
mogą mieć ścisły związek z uzależnieniem. Podobnie jak zmiany osobowości a także i utrata więzi
rodzinnych.
Twoi Psycholodzy
www.twoipsycholodzy.pl
PROFILAKTYKA , ZAPOBIEGANIE I REDUKCJA RYZYKA
PROFILAKTYKA I ZAPOBIEGANIE KONSEKWENCJOM
PROBLEMÓW EMOCJONALNYCH
Profilaktyka i zaangażowanie w pomoc osobie z problemem emocjonalnym pozwolą jej
uchronić się od bardzo przykrych konsekwencji. Odpowiednio wcześnie udzielona pomoc, może
zapobiec samookaleczeniom, konieczności prowadzenia długoterminowego i kosztownego leczenia
czy śmierci. Co więc robić by zapobiegać? Ponieważ osoba o znacznie obniżonym nastroju nie jest
sama w stanie sobie do końca pomóc, należało by wprowadzić program profilaktyki realizowany w
szkołach. Uczulić otoczenie na pierwsze oznaki depresji i nauczyć rozróżniać obniżenie nastroju od
depresji, tak aby to otoczenie mogło zareagować zanim dojdzie do poważnych konsekwencji.
Należy także pamiętać, że depresja może przebiegać w różny sposób, dlatego nie da się
jednoznacznie określić jej symptomów i przebiegu.
Najczęstsze symptomy depresji:
– niechęć do wykonywania czynności, które wcześniej wykonywało się z przyjemnością
– smutek
– poczucie bezradności i niechęć by coś zmieniać
– niechęć do przebywania z rówieśnikami i otoczeniem
– problemy ze snem, zmęczenie
– niezdecydowanie i zagubienie, obojętność
– pesymizm
Poniżej załączam kilka pytań, które pomogą w odpowiedzi na to, kiedy udać się do specjalisty i co
dalej:
1. Jak odróżniać depresję od obniżonego nastroju?
Obniżony nastrój przejawiać może się poprzez te same symptomy co depresja. Jednak w stopniu
łagodniejszym, a czas ich trwania jest nie dłuższy niż dwa tygodnie. Jeśli więc po dwóch
tygodniach nie dostrzegasz poprawy lub symptomy się nasilają to zadbaj o konsultację ze
specjalistą.
2. Do jakiego specjalisty się wybrać?
W przypadku, gdy podejrzewasz, że np. twoje dziecko ma depresję udaj się do psychologa, poradni
psychologicznej lub do psychiatry w celu zdiagnozowania oraz leczenia, jeśli to będzie konieczne.
3. W jaki sposób zaprowadzić do psychologa?
W celach diagnostycznych nie powinien to być problem. Diagnoza służy do odpowiedzi na pytania
czy komuś coś dolega, co i dlaczego oraz co należy zrobić by stan uległ poprawie. Diagnoza
psychologiczna jest nieinwazyjna, nie sprawia fizycznego bólu. Dzięki niej psycholog może
wykluczyć lub potwierdzić chorobę/ zaburzenie/ problem oraz analizować przyczyny i
zaproponować właściwy sposób leczenia.
Co do terapii sprawa wygląda inaczej. Do psychologa idą osoby, które same chcą coś zmieniać a nie
są zmuszane do tego. Dlatego nie należy nikogo zmuszać by poddał się terapii. Jednak depresja jest
chorobą, w której należy przez cały czas wspierać pacjenta by udał się na wizytę a nawet postarać
się mu towarzyszyć. W ostateczności pozostaje wizyta w szpitalu psychiatrycznym.
4. Jak wygląda leczenie depresji?
Najskuteczniejszą metodą leczenia depresji jest psychoterapia odpowiednio połączona z leczeniem
farmakologicznym.
4. Ile czasu trwa leczenie?
Leczenie depresji jest długotrwałym i kosztowny procesem. Nie można dokładnie stwierdzić ani
Twoi Psycholodzy
www.twoipsycholodzy.pl
przewidzieć procesu leczenia bez bezpośredniego kontaktu z pacjentem. Jednak im szybciej
podejmie się odpowiednie kroki zmierzające ku poprawie, tym szybciej widoczny jest efekt.
5. Ile to kosztuje i jakie daje rezultaty?
W Polsce system opieki zdrowia psychicznego dofinansowany jest z Państwa w bardzo niewielkim
stopniu. Leczenie Szpitalne jest całkowicie bezpłatne. Natomiast jest to tylko epizod w leczeniu
depresji. Aby zapobiec nawrotom, depresję leczy się długoterminowo poprzez terapię indywidualną
lub grupową, w zależności od potrzeb. Dalsze leczenie jest także w części dofinansowane jednak w
znacznej części przypadków Pacjenci decydują się na leczenie prywatne.
Koszt leczenia depresji dla jednej osoby jest nie do oszacowania. Związane jest to z wieloma
czynnikami, a między innymi specyficznymi uwarunkowaniami pacjenta oraz jego aktualnym
stanem psychicznym.
ZAPOBIEGANIE KONSEKWENCJOM NIEWŁAŚCIWYCH
ZACHOWAŃ SEKSUALNYCH
W każdym przypadku niewłaściwych zachowań seksualnych nie należy zakazywać młodym
osobom uprawiania seksu a przekazywać odpowiednie wartości, wspomagać i motywować w
podejmowaniu odpowiednich decyzji oraz uświadamiać o "niepożądanych" skutkach jakie mogą
ponieść, podając jednocześnie możliwości zabezpieczeń przed szczególnie niebezpiecznymi dla
nich konsekwencjami.
1. Jednym z wielu konsekwencji niewłaściwych zachowań seksualnych może być niechciana ciąża,
jednak najgroźniejszą dla zdrowia jest zakażenie wirusem HIV lub inną chorobą zakaźną.
Czynnik ryzyka:
– niski wiek inicjacji seksualnej
– duża liczba partnerów
– częste zmiany partnerów oraz posiadanie partnerów równoległych
– niekorzystanie lub niewłaściwe korzystanie z prezerwatyw
– brak świadomości możliwości wykonywania bezpłatnych badań
Zapobieganie i zmniejszanie ryzyka:
a) stosować prezerwatywy jako środek wspierający i zmniejszający ryzyko
Skuteczność prezerwatywy w redukcji przekazywania choroby w praktyce wynosi 80-90% o
ile jest ona zawsze stosowana. W przypadku gdy prezerwatywa jest stosowana jedynie
czasami, ochrona wynosi poniżej 50%. W przypadku innych chorób zakaźnych jak np.
rzeżączka, która jest bardziej zakaźna skuteczność prezerwatywy jest mniejsza a
prawdopodobieństwo zakażenia się bez używania prezerwatywy wynosi aż 50% (Hearst,
2006). Z powyższego wynika, iż samo stosowanie prezerwatyw nie jest wystarczające.
b) ograniczyć odbywanie stosunków seksualnych z przypadkowymi osobami (najlepiej do jednego
stałego partnera).
Badania przeprowadzone w Afryce, gdzie odsetek stosowania prezerwatyw w stosunku do
krajów europejskich jest nadal niższy wykazują, że ograniczenie odbywania stosunków z
przypadkowymi osobami ogranicza ryzyko zakażenia a wzrost przypadkowych kontaktów
seksualnych zwiększa ryzyko zakażenia mimo stosowania prezerwatyw (Hearst, 2006).
c) stosowanie strategii ABC
Strategia ABC to strategia wypracowana na podstawie konsensusu osiągniętego przez
setkę ekspertów z całego świata i opublikowana w "Lancecie".
Polega na dostosowaniu odpowiednich strategii do pozostałych czynników, np. do wieku.
Twoi Psycholodzy
www.twoipsycholodzy.pl
A – abstynencja / opóźnienie życia seksualnego (komunikat przeznaczony dla młodych
osób)
B – wierność (komunikat przeznaczony dla dorosłych)
C – stosowanie prezerwatyw (szczególnie w sytuacjach wysokiego ryzyka)
d) edukacja i znajomość konsekwencji
e) profilaktyczne wizyty u lekarza specjalisty
f) można z dużym sukcesem zapobiec przeniesieniu wirusa HIV u kobiet w ciąży na dziecko dzięki
wykonaniu badań na obecność wirusa i podjęciu odpowiedniego leczenia. (Green,Hearst, 2006)
2. Zbyt wczesna inicjacja seksualna
Czynniki ryzyka:
– zanik autorytetów
– rozwód rodziców/ brak ogniska domowego
– brak rozmów z rodzicami o miłości i seksualności/ brak ogniska domowego
– kryzys wartości
– palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, korzystanie z używek
– presja seksualna
– korzystanie z pornografii
– permisywna postawa wobec seksu przedmałżeńskiego
– przekonanie o 100% skuteczności ochrony przed poczęciem dziecka i zakażeniom
wirusowym
– brak uświadomienia
Przed zbyt wczesną inicjacją seksualną chronią takie czynniki jak:
– pełna rodzina
– konserwatywna (ujednolicona, twarda i jasna jednak nie rozkazująca) postawa rodziców
wobec aktywności seksualnej młodzieży
– dobra jakość relacji rodzinnych i odpowiednie metody wychowawcze
– wartości moralne przekazywane np. przez rodziców, nauczycieli, filozofów czy etyków
– dobre wyniki w nauce
ZAPOBIEGANIE KONSEKWENCJOM ZWIĄZANYM Z
NADUŻYWANIEM/ UZALEŻNIENIEM
W przypadku uzależnień konsekwencje dosięgają nie tylko osoby uzależnione, ale także i
najbliższe osoby z otoczenia. Nie da się całkowicie zapobiec konsekwencjom uzależnień. Jednak
aby je zminimalizować należy podjąć leczenie. Podobnie jak w przypadku depresji, im szybciej
podejmie się odpowiednie działania, tym większe prawdopodobieństwo uzyskania oczekiwanego
efektu. Uzależnienia często są przejawem braku kontroli oraz chęcią jej odzyskania. W żadnym
przypadku nie wolno pozostawać przy myślach, że uzależnienie jest chwilowe i prawdopodobnie
minie. Osoby uzależnione należy otoczyć stałą opieką psychologiczną. Bardzo często jest też także
potrzebna pomoc medyczna. Bez podjęcia odpowiedniego leczenia uzależnienie może się pogłębiać
wraz z jego konsekwencjami.
Długotrwałe uzależnienia mają bardzo negatywne konsekwencje nie tylko dla związku, rodziny ale
także w przyszłości dla dzieci osoby uzależnionej (np. DDA). W późniejszym etapie objęcie
pomocą psychologiczną osób uzależnionych jest tak samo konieczne jak objęcie pomocą
psychologiczną całej najbliższej rodziny osoby uzależnionej.
Twoi Psycholodzy
www.twoipsycholodzy.pl
W Polce jedną z bezpłatnych możliwości leczenia uzależnień i współuzależnień są dzienne odziały
leczenia uzależnień oraz zamknięte odziały leczenia uzależnień. W przypadku uzależnień, które
trwają przez dłuższy czas zaleca się objęciem leczenia osoby uzależnione poprzez stały pobyt na
zamkniętych oddziałach leczenia uzależnień, gdzie pobyt trwa minimum trzy miesiące.
Bibliografia:
www.who.int (2013). World Health Organization
Materiały z konferencji zorganizowanej przez Komisję Rodziny i Polityki Społecznej Senatu RP
24 kwietnia 2006 r. Warszawa: Kancelaria Senatu
Szafraniec, K. (2011). Raport Młodzi 2011. Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów
Artykuł zatwierdzony został przez
Stowarzyszenie Psychologów Polskich
www.psycho-centrum.pl