Tabela 1. Przykłady uczuleń krzyżowych między lekami

Alergie polekowe oraz ich farmakoterapia
- 153 -
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tabela 1. Przykáady uczuleĔ krzyĪowych miĊdzy lekami.
Leki wywoáujące
uczulenie
Penicylina
Sulfonamidy
Kwas acetylosalicylowy
Prokaina
Leki reagujące krzyĪowo
cefalosporyny, ampicylina, karbenicylina, amoksycylina
i inne penicyliny póásyntetyczne
pochodne sulfonylomocznika, tiazydowe leki moczopĊdne,
furosemid, acetazolamid, Ğrodki znieczulające miejscowo
z grupą p-aminofenylową, disulfiram
prawie wszystkie niesteroidowe leki przeciwzapalne
(NPLZ)
benzokaina, tetrakaina, prokainamid
Rozpoznanie odczynu alergicznego opiera siĊ na nastĊpujących kryteriach:
ª obserwowane objawy reakcji polekowej odpowiadają manifestacji immunologicznej,
ª czas wystąpienia objawów po przyjĊciu leku odpowiada okreĞlonemu
typowi reakcji nadwraĪliwoĞci,
ª lek z danej grupy, o okreĞlonej strukturze chemicznej, wywoáuje reakcje
immunologiczne (odczyn uczuleniowy moĪe wystąpiü po lekach o podobnej budowie chemicznej, lecz róĪnym dziaáaniu, natomiast nie po
lekach o odmiennej budowie, a podobnym dziaáaniu),
ª odczyn uczuleniowy wystĊpuje u niewielkiego odsetka osób poddanych
terapii tym samym lekiem,
ª chory wczeĞniej stosowaá dany lek,
ª nasilenie objawów jest nieproporcjonalne do zastosowanej dawki,
ª objawy nie są podobne do farmakologicznego dziaáania leku,
ª istnieje skáonnoĞü osobnicza i dziedziczna do uczuleĔ,
ª nie stwierdza siĊ innej przyczyny obserwowanych objawów,
ª wyniki prób na uczulenie najczĊĞciej potwierdzają reakcjĊ alergiczną na
lek.
Do uczulenia dochodzi znacznie czĊĞciej, niĪ do rozwoju jego objawów
klinicznych, np. u 20-100% chorych otrzymujących penicylinĊ stwierdza siĊ
przeciwciaáa o odpowiedniej swoistoĞci, ale tylko u 1-2% osób obserwuje siĊ
objawy kliniczne. Ponadto odczyny alergiczne wykazują duĪe podobieĔstwo kli-
- 154 -
Alergie polekowe oraz ich farmakoterapia
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
niczne do innych, niealergicznych ich postaci (odczyny anafilaktoidalne) i dlatego ich zróĪnicowanie bywa czĊsto niemoĪliwe. Reakcje anafilaktoidalne,
pseudoalergiczne, są podobne pod wzglĊdem obrazu klinicznego do reakcji anafilaktycznych, przebiegają jednak bez udziaáu mechanizmów immunologicznych.
Granice pomiĊdzy poszczególnymi typami reakcji są páynne, a w rozwój
objawów klinicznych zaangaĪowane są zwykle jednoczeĞnie lub przemiennie
róĪne mechanizmy zarówno odpowiedzi immunologicznej, jak i nieimmunologicznej.
W uproszczonej klasyfikacji Gella i Coombsa wyróĪnia siĊ cztery typy
reakcji nadwraĪliwoĞci.
‰ Reakcja typu I
Obejmuje reakcje natychmiastowe, obserwowane w krótkim czasie – do
kilkudziesiĊciu minut od podania leku. Reakcje te raczej nie wystĊpują w trakcie
przewlekáej terapii danym lekiem. Polegają one na interakcji miĊdzy antygenem
(lekiem) a przeciwciaáem klasy IgE związanym na powierzchni komórki tucznej.
Dochodzi wówczas do aktywacji limfocytów T i eozynofilów, degranulacji komórek tucznych, uwolnienia mediatorów odczynu uczuleniowego – histaminy,
serotoniny, bradykininy, prostaglandyny oraz interleukiny.
Reakcjami alergicznymi typu I są: wstrząs anafilaktyczny, obrzĊk naczynioruchowy oraz choroby atopowe, takie jak: dychawica oskrzelowa, alergiczny nieĪyt nosa, a ponadto inne objawy uczulenia: pokrzywka, wymioty,
biegunka, bóle brzucha, miejscowa postaü odczynu anafilaktycznego.
Ÿ Wstrząs anafilaktyczny
Stanowi nagáą i zagraĪającą Īyciu chorego uogólnioną formĊ reakcji anafilaktycznej o charakterze wielonarządowym. U chorego predysponowanego
do anafilaksji w surowicy krwi wystĊpują specyficzne przeciwciaáa klasy IgE
skierowane przeciwko konkretnemu lekowi, którego podanie uruchamia áaĔcuch reakcji immunoalergicznych.
Alergie polekowe oraz ich farmakoterapia
- 155 -
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Objawy kliniczne pojawiają siĊ w ciągu 5-30 minut od kontaktu z alergenem (im szybciej, tym ciĊĪszy jest przebieg kliniczny). Natomiast u 20%
chorych w ciągu 10-24 godzin od kontaktu z alergenem wystĊpują objawy
tzw. drugiej fazy nadreaktywnoĞci.
Objawy:
U chorego kolejno obserwuje siĊ záe samopoczucie, niepokój, Ğwiąd
– zwáaszcza na powierzchni dáoni i podeszwach stóp, drĊtwienie twarzy
i podniebienia, uogólnioną pokrzywkĊ, obrzĊk krtani, skurcz oskrzeli,
uczucie sáaboĞci, nasilającą siĊ hipotoniĊ, zapaĞü krąĪeniową. Niekiedy mogą
pojawiü siĊ nudnoĞci, wymioty, kolkowe bóle brzucha oraz biegunka.
MoĪliwe są zaburzenia rytmu i zatrzymanie akcji serca.
Czynniki wywoáujące:
Antybiotyki, zwáaszcza penicyliny, cefalosporyny, sulfonamidy, surowice
obcogatunkowe, streptokinaza, asparaginaza, dekstrany, szczepionki, hormony (kortykotropina, insulina, kalcytonina, hormon antydiuretyczny), witaminy B1, B12, kwas foliowy, cisplatyna, karboplatyna, doksorubicyna, cytarabina, difenhydramina, heparyna, prokaina, chloroprokaina, tetrakaina,
benzokaina, lidokaina, tubokuraryna, pankuronium, suksametonium, atrakurium, galamina, radiologiczne Ğrodki cieniujące, lateks, Ğrodek dezynfekujący – dwutlenek etylenu. Stosowanie leków drogą pozajelitową, zwáaszcza
doĪylnie, nasila objawy reakcji anafilaktycznej.
PostĊpowanie:
W gabinecie stomatologicznym:
ª UmieĞciü chorego w pozycji leĪącej;
ª Zabezpieczyü droĪnoĞü dróg oddechowych;
ª NaleĪy natychmiast podaü podskórnie lub domiĊĞniowo epinefrynĊ
w rozcieĔczeniu 1:1000 (0,1% roztwór): dorosáym 0,2-0,5 mg; dzieciom:
0,01 mg/kg m.c. MoĪna ją stosowaü co 10-15 min do dawki maksymalnej – u dorosáych 1,0 mg, aĪ do ustąpienia objawów klinicznych
wstrząsu;
- 156 -
Alergie polekowe oraz ich farmakoterapia
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ª Zapewniü dostĊp do Īyáy (zaáoĪyü wenflon);
ª Podaü choremu wziewnie poprzez inhalator E2-adrenomimetyk (salbutamol, terbutalina);
ª Podaü domiĊĞniowo lek przeciwhistaminowy (klemastyna – doroĞli
1-2 mg, dzieci 25 ȝg/kg m.c., prometazyna – doroĞli 25-50 mg, dzieci
1 mg/kg m.c.);
ª Podaü doĪylnie póábursztynian hydrokortyzonu w dawce 200 mg lub
prednizolon w dawce 20 mg, gáównie w celu zapobieĪenia póĨnej fazie
reakcji anafilaktycznej.
W czasie transportu chorego:
ª Podaü tlen;
ª JeĞli utrzymuje siĊ hipotonia zastosowaü 0,5 mg epinefryny podskórnie;
ª JeĞli nadal nie jest moĪliwe oznaczenie ciĞnienia tĊtniczego krwi podaü
0,3 mg epinefryny doĪylnie;
ª UnieĞü podgáówek noszy, aby zapobiec obrzĊkowi krtani.
Na oddziale intensywnej terapii:
ª Zaintubowaü chorego;
ª W przypadku spazmu oskrzelowego podaü doĪylnie E2-mimetyk (salbutamol – 250 ȝg i kontynuowaü w dawce 10 ȝg/min do ustąpienia skurczu
oskrzeli);
ª Rozpocząü podawanie páynów doĪylnie (0,9% roztwór chlorku sodowego
lub 5% roztwór glukozy);
ª Gdy nadal brak reakcji ukáadu krąĪenia i utrzymuje siĊ hipotonia podaü
doĪylnie dopaminĊ w dawce 2-5 ȝg/kg m.c./min;
ª Kontrolowaü oddech, ciĞnienie tĊtnicze krwi i czĊstoĞü akcji serca;
ª W razie koniecznoĞci wykonaü czynnoĞci resuscytacyjne.
PostĊpowanie po wyprowadzeniu ze wstrząsu:
ª Kontynuowaü podawanie leków przeciwhistaminowych przez nastĊpne
48 godzin (klemastyna, prometazyna);