BTA Makieta 3/2004
Transkrypt
BTA Makieta 3/2004
BUDOWNICTWO TECHNOLOGIE Nr 3(27)/2004 ARCHITEKTURA Cena 9 z∏ LIPIEC – WRZESIE¡ 2004 1 budownictwo • technologie • architektura 2 lipiec – wrzesieƒ 2004 e z r e m u n w Historia zebrana i wydana....................................... 4 Gospodarka po pierwszym pó∏roczu – widoczne o˝ywienie ............................................. 6 Tradycyjna màdra architektura................................. 9 Dom w krajobrazie ............................................... 12 Matryce do betonu architektonicznego.................... 14 Przekazujemy wiedz´ o dobrych drogach betonowych ............................. 16 Droga europejska ................................................. 18 Nasze doÊwiadczenia w Istambule ......................... 20 Rozwój nawierzchni betonowych w Polsce na przyk∏adzie modernizacji autostrady A4.............. 20 Kontrola jakoÊci robót betonowych w czasie modernizacji autostrady A2 Konin – WrzeÊnia. Podsumowanie doÊwiadczeƒ ................................. 21 CienkoÊcienne prefabrykaty z betonów zbrojonych w∏óknami szklanymi ............................................. 26 Beton towarowy – definicja, specyfikacja, dostawa, kontrola produkcji w Êwietle normy PN-EN 206-1:2003..................... 30 System prefabrykowanych Êcianek oporowych ......... 34 JakoÊç w przyjaêni z naturà................................... 36 Beton a rozwój zrównowa˝ony............................... 38 Odpowiedê na potrzeby rynku................................ 45 Dobry czas dla reologii.......................................... 46 Kongres ERMCO – Helsinki 2004 .......................... 48 Dyskusja na temat projektu normy PN-B-06265 ..... 49 Normy na kostk´.................................................. 53 Uk∏adanie nawierzchni drogowych z elementów wibroprasowanych (4) ....................... 54 Konsolidacja producentów kostki brukowej.............. 58 Autorskie podejÊcie do ˝elbetu............................... 60 Trwa∏oÊç betonu i jej uwarunkowania ..................... 62 Reologia w technologii betonu ............................... 62 Kompendium wiedzy o badaniach materia∏ów wià˝àcych ........................ 63 Wspó∏spalanie odpadów w cementowniach – korzystne w ka˝dym calu.................................... 64 Polimery w betonie – temat jednoczàcy Europ´........ 65 O betonie komórkowym ........................................ 65 Pó∏ wieku bliskich zwiàzków z praktykà .................. 66 W rodzinnym gronie ............................................. 67 Nie lubi siedzieç za biurkiem ................................. 68 Szósty Diament dla Góra˝d˝y................................. 68 ISO 14001 dla Warty ........................................... 69 Wiedza ukryta na www......................................... 70 Ok∏adka: Realizacja robót betonowych Budownictwo, Technologie, Architektura – kwartalnik Cena: 9 z∏, w prenumeracie rocznej: 7 z∏ Wydawca Polski Cement Sp. z o.o., ul. Lubelska 29, 30-003 Kraków Rada Programowa Andrzej Balcerek, Ernest Jelito, Zofia Kachlik, Krzysztof Kocik, Andrzej Ptak, Marek Soboƒ, Andrzej Tekiel Redaktor naczelny Jan Deja Zespó∏ redakcyjny Katarzyna KaraÊ, Adam Karbowski, Piotr Kijowski, Dariusz Konieczny, Piotr Piestrzyƒski, Pawe∏ Pi´ciak, Zbigniew Pilch, Konrad Sabal Fotoreporter Micha∏ Braszczyƒski Korekta Katarzyna Standerska Opracowanie graficzne Andrzej J´drychowski, Artur Dar∏ak Adres redakcji Polski Cement Sp. z o.o., ul. Lubelska 29, 30-003 Kraków, tel./fax (012) 423 33 45, 423 33 49, e-mail: [email protected] Reklama, kolporta˝, prenumerata Adam Karbowski, tel. (012) 423 33 49 e-mail: [email protected] DTP Vena Studio, tel./fax (041) 366 44 16, e-mail: [email protected] Druk Drukarnia „Skleniarz”, www.skleniarz.com.pl nak∏ad 8000 egz. Za treÊç reklam redakcja nie ponosi odpowiedzialnoÊci. Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania zmian w materia∏ach zaakceptowanych do publikacji. Materia∏ów nie zamówionych redakcja nie zwraca. budownictwo • technologie • architektura Od Wydawcy No i ju˝ mo˝emy mówiç o Polsce i Europie z perspektywy naszego ponaddwumiesi´cznego cz∏onkostwa w UE. Oczywistym jest, ˝e jakiekolwiek próby oceny sytuacji po akcesji sà zdecydowanie przedwczesne, ale chyba wszyscy komentujemy pierwsze sygna∏y z niej wynikajàce. Z ciekawoÊcià, ale jeszcze i niezbyt pewnie na granicach wybieramy przejÊcia „tylko dla obywateli Unii”, cieszàc si´ w duchu, ˝e to dzia∏a. Z drugiej strony z niepokojem patrzymy na przyk∏ad na ceny polskiego mi´sa, które nagle sta∏o si´ atrakcyjne dla naszych zachodnich sàsiadów. Zresztà, po jednej i po drugiej stronie pojawia si´ wiele obaw – my, co naturalne, boimy si´ czegoÊ co nowe i nieznane, „stara” Europa obawia si´ naszych przedsi´biorczych i zdolnych pracowników, niepokoi si´ o swój wysoki i bezpieczny standard ˝ycia. Wyniki niedawnych „eurowyborów” sà wyraênym dowodem potwierdzajàcym te obawy i wskazujàcym na ogromne pok∏ady ksenofobii w ca∏ej Europie. Nale˝y tylko mieç nadziej´, ˝e te tendencje nie zdominujà nas wszystkich i szybko doÊwiadczymy i docenimy korzyÊci z màdrego dzia∏ania w du˝ej europejskiej rodzinie. W kwietniu na rynku materia∏ów budowlanych prze˝ywaliÊmy szaleƒstwo zakupowe przypominajàce lata najwi´kszych niedoborów. W wielu przypadkach ogo∏ocono nawet ekspozycje wystaw sklepowych, a czasami sprzedano przys∏owiowà ceg∏´, na zrobienie której glina jeszcze spokojnie zalega w kopalnianych pok∏adach. Dawno ju˝ nikt nie widzia∏ takich kolejek samochodów czekajàcych na za∏adunek cementu. Tak jak pisa∏em przed trzema miesiàcami – zaciemnia to bardzo powa˝nie obraz rynku, ale na szcz´Êcie analiza wyników z maja i czerwca wskazuje na pewne oznaki trwa∏ego o˝ywienia. Optymizmem napawa stosunkowo wysoki poziom wzrostu PKB, wzrost nak∏adów inwestycyjnych, dobre debiuty gie∏dowe firm deweloperskich i producentów materia∏ów budowlanych, a tak˝e to, ˝e gospodarka wydaje si´ byç coraz mniej wra˝liwa na zawirowania sceny politycznej. Okres ostatnich kilku miesi´cy to wiele ciekawych wydarzeƒ w bran˝y budowlanej i jej otoczeniu. Piszemy dzisiaj o wielu z nich, ale na jedno chcia∏bym zwróciç szczególnà uwag´ – dziesiàte, jubileuszowe Targi Autostrada 2004 w Kielcach to wydarzenie, które mo˝e byç dobrym barometrem koniunktury w drogownictwie. Wszyscy goÊcie zauwa˝yli du˝à iloÊç wystawców, a ludzie z bran˝y podkreÊlali, ˝e wreszcie jest szansa na szybki post´p w budowie infrastruktury komunikacyjnej. Bez wàtpienia, wa˝nym wydarzeniem drugiej po∏owy roku b´dzie kolejna, paêdziernikowa Konferencja „Dni Betonu”. Du˝a liczba osób ju˝ zg∏oszonych, wiele bardzo ciekawych propozycji tematycznych w po∏àczeniu z plejadà Êwietnych fachowców prezentujàcych je, to bezsprzecznie atuty organizowanej przez nas konferencji. W bie˝àcym numerze kwartalnika znajdà Paƒstwo wszystkie szczegó∏y dotyczàce zasad uczestnictwa w tym spotkaniu. WÊród ró˝norodnych tematów du˝o miejsca poÊwi´camy nowej normie dotyczàcej betonu, PN-EN 206-1, a tak˝e projektowi krajowych uzupe∏nieƒ tego dokumentu. Jestem przekonany, ˝e z zainteresowaniem przeczytajà Paƒstwo obszerny tekst prof. Andrzeja Ajdukiewicza, traktujàcy o szansach betonu w kontekÊcie coraz powszechniej lansowanej koncepcji rozwoju naszej cywilizacji w oparciu o zasady zrównowa˝onego rozwoju. To bardzo wa˝ny g∏os, który utwierdza nas wszystkich w przekonaniu, ˝e podejmowane dzisiaj decyzje inwestycyjne muszà byç optymalne tak˝e z punktu widzenia ich przysz∏ych konsekwencji. W naszej galerii osobowoÊci Êwiata nauki tym razem kobieta – prof. Stefania Grzeszczyk z Politechniki Opolskiej. Z pewnoÊcià zainteresuje Paƒstwa jej spojrzenie na budownictwo, nauk´ i Êwiat. W ostatnich miesiàcach w oficynie wydawniczej Polski Cement, ale nie tylko, ukaza∏o si´ kilka bardzo wartoÊciowych pozycji. Zach´cam do przeczytania recenzji na ich temat. Wszystkich tych, którzy czujà w sobie ˝y∏k´ historycznà, zach´cam do si´gni´cia po „Histori´ przemys∏u cementowego w Polsce” Leszka Zachuty. To wyjàtkowa pozycja na polskim rynku wydawniczym, która, dbajàc o najdrobniejsze szczegó∏y, pozwoli zachowaç dla przysz∏ych pokoleƒ prawie 150-letnià histori´ cementu na ziemiach polskich. Dodatkowà atrakcjà bie˝àcego numeru kwartalnika jest do∏àczona p∏yta CD z pe∏nà i aktualnà informacjà na temat rynku domieszek chemicznych do betonu. ˚yczàc wielu niezapomnianych wakacyjnych wra˝eƒ, zach´cam do lektury naszego pisma. 3 W kwietniu ukaza∏a si´ napisana przez Leszka Zachut´, na zamówienie Stowarzyszenia Producentów Cementu i Wapna, „Historia przemys∏u cementowego w Polsce 1857-2000”. Wydawcà ksià˝ki jest Polski Cement. Andrzej Tekiel, prezes Stowarzyszenia Producentów Cementu i Wapna (z prawej) wr´cza jeszcze „ciep∏y” egzemplarz „Historii przemys∏u cementowego” autorowi ksià˝ki – Leszkowi Zachucie 4 Historia przemys∏u przedstawiona jest w ksià˝ce w pi´ciu rozdzia∏ach, a to: Rozdzia∏ I – „Poczàtki przemys∏u cementowego”, omawiajàcy jego histori´ w okresie od powstania pierwszej cementowni (1857) do I wojny Êwiatowej. Rozdzia∏ II – „Przemys∏ cementowy w II Rzeczypospolitej”, omawiajàcy histori´ w okresie mi´dzywojennym. Rozdzia∏ III – „Powojenne dziedzictwo”, poÊwi´cony okresowi od zakoƒczenia drugiej wojny Êwiatowej do prze∏omu lat siedemdziesiàtych i osiemdziesiàtych. Rozdzia∏ IV – „Lata transformacji”, omawia okres od poczàtku lat osiemdziesiàtych do roku 2000. Rozdzia∏ V – „Kalendarium zak∏adów czynnych w roku 2000”, przedstawia kalendaria najwa˝niejszych wydarzeƒ w historii tych zak∏adów. Ponadto ksià˝ka zawiera kilkanaÊcie za∏àczników, z których na wyró˝nienie zas∏ugujà te, poÊwi´cone fot. Piotr Piestrzyƒski p r z e m y s ∏ c e m e n t o w y Historia zebrana i wydana historii cementowni na ziemiach odzyskanych oraz prywatyzacji przemys∏u cementowego. Przedstawiona przez Autora na ponad 900 stronach ksià˝ki historia oparta jest w pe∏ni na informacjach i faktach zawartych w archiwaliach, materia∏ach êród∏owych, licznych opracowaniach oraz artyku∏ach w czasopismach i prasie. Ich wykaz zajmuje ponad 30 stron. Na uznanie zas∏uguje trud, jaki w∏o˝y∏ Autor w ich zgromadzenie i przestudiowanie. Ksià˝ka zawiera ogromnà iloÊç informacji dotyczàcych wydarzeƒ w przemyÊle, jego organizacji, produkcji i technik wytwarzania, czy warunków funkcjonowania. Prosty, zrozumia∏y dla wszystkich sposób przedstawienia tej tematyki uwzgl´dnia jednak specyfik´ przemys∏u cementowego. Niewàtpliwie wynika to z faktu, i˝ Autor jest wielkim entuzjastà przemys∏u cementowego, osobà, której ca∏a kariera zawodowa zwiàzana by∏a z tym przemys∏em. Sàdziç nale˝y, ˝e ka˝dy Czytelnik zainteresowany historià rozwoju gospodarczego naszego kraju znajdzie w ksià˝ce wiele interesujàcych go informacji, które pozwolà mu inaczej spojrzeç na przemys∏ cementowy, bran˝´, która zawsze odgrywa∏a wa˝nà rol´ w rozwoju kraju i zawsze nale˝a∏a do przodujàcych pod wzgl´dem technicznym na Êwiecie. Dla ludzi zwiàzanych z przemys∏em cementowym, którzy w ostatnich dziesi´cioleciach czynnie uczestniczyli w jego dzia∏alnoÊci, b´dzie to równie˝ materia∏ do refleksji, do przypomnienia sobie miejsca i roli, jakà pe∏ni∏o si´ w przedstawionych wydarzeniach. S∏owa uznania nale˝à si´ Stowarzyszeniu Producentów Cementu i Wapna. W obecnych czasach, galopujàcego post´pu, jest bowiem bardzo ma∏o miejsca na wspomnienia o przesz∏oÊci. Tak wi´c inicjatyw´ Stowarzyszenia, aby napisaç i wydaç histori´ przemys∏u cementowego, uznaç nale˝y za wyraz wielkiego poszanowania przemys∏u cementowego dla swoich tradycji. Inicjatywa ta pozwala jednoczeÊnie ocaliç od zapomnienia wiele faktów i wydarzeƒ z dziejów tego przemys∏u. Janusz Poleszak lipiec – wrzesieƒ 2004 5 budownictwo • technologie • architektura a n a l i z a Gospodarka po pierwszym pó∏roczu – widoczne o˝ywienie Choç min´∏o dopiero szeÊç miesi´cy roku 2004, mo˝na ju˝ stwierdziç, ˝e b´dzie to rok znacznie lepszy dla polskiej gospodarki ni˝ lata poprzednie. Po dwóch latach powolnego wzrostu, gospodarka wesz∏a w faz´ o˝ywienia, która ma szans´ trwaç co najmniej kilka lat. Wiele zale˝eç b´dzie jednak od prowadzonej polityki gospodarczej i od rzeczywistych skutków wejÊcia Polski do Unii Europejskiej. Oficjalne dane dotyczàce pierwszego kwarta∏u informujà o nadspodziewanie wysokiej dynamice wzrostu PKB, która wynios∏a 6,9%. Dla przypomnienia, w pierwszym kwartale 2003 roku by∏o to zaledwie 2,3%. Tak dynamicznego wzrostu nie spodziewali si´ nawet najbardziej optymistyczni analitycy. DoÊç powiedzieç, ˝e nawet wicepremier Hausner, którego musi przecie˝ cechowaç urz´dowy optymizm, spodziewa∏ si´ wzrostu na poziomie najwy˝ej 6,5%. 6 Mówi Rüdiger Kuhn, prezes Zarzàdu RMC Polska: – Najistotniejszymi czynnikami zmieniajàcymi warunki dzia∏alnoÊci gospodarczej w bran˝y budowlanej po 1 maja 2004 by∏ wzrost stawki podatku VAT z 7% do 22% i w tym wzgl´dzie, jak wiele firm w Polsce, musieliÊmy odpowiednio przystosowaç nasz system informatyczny. Ponadto, zmianie uleg∏y zasady obrotu towarowego Polski w Unii Europejskiej jako jej cz∏onka, a mianowicie pojawi∏a si´ koniecznoÊç wprowadzenia dodatkowych kont ksi´gowych, potwierdzania odbioru towaru przez importera, okresowego sporzàdzania zg∏oszeƒ INTRASTAT, pos∏ugiwania si´ bie˝àcym kursem walut itp. Nowe zasady handlu z dotychczasowymi i nowymi cz∏onkami UE mo˝liwe by∏y tylko dzi´ki wczeÊniejszemu fachowemu przygotowaniu si´. Obroty kwietnia znacznie przeros∏y obroty maja. Takie zachowanie rynku spowodowa∏ istotny wzrost podatku VAT, co oczywiÊcie by∏o do przewidzenia. W porównaniu do maja ub.r. obroty kwietnia br. by∏y porównywalne, ale nieco mniejsze ni˝ w 2003 r. Sàdz´, ˝e druga po∏owa roku nie b´dzie ju˝ podatna na zachwiania rynku w zakresie poda˝y i popytu, jak to mia∏o miejsce w okresie kwiecieƒ-maj. Nale˝y si´ spodziewaç wzrostu popytu na materia∏y budowlane na poziomie ok. 5% w skali roku. W du˝ej mierze b´dzie to efektem stosunkowo niskiej bazy obliczania dynamiki. Nale˝y pami´taç, ˝e w ostatnich latach w Polsce mieliÊmy kilkunastoprocentowy spadek popytu na materia∏y budowlane. pie èród∏o wzrostu: przemys∏ èród∏em wzrostu gospodarczego w pierwszym kwartale by∏ przede wszystkim przemys∏, w którym nastàpi∏ wzrost wartoÊci dodanej o 14,5% (w pierwszym kwartale poprzedniego roku wzrost w przemyÊle wynosi∏ 4,1%). Szybciej powi´ksza∏a si´ te˝ wartoÊç dodana w us∏ugach rynkowych, która wzros∏a o 5,7%. Jedynym sektorem, w którym w pierwszym kwartale nastàpi∏o spowolnienie, by∏o budownictwo, gdzie wartoÊç dodana zmniejszy∏a si´ o 3,9% w porównaniu do pierwszego kwarta∏u poprzedniego roku. Dekompozycja wzrostu gospodarczego pozwala dostrzec znaczny wzrost popytu krajowego (5,7%) oraz zwiàzany z tym wzrost nak∏adów brutto na Êrodki trwa∏e o 3,5%. To w∏aÊnie wyraêny wzrost inwestycji jest jednà z najlepszych wiadomoÊci dotyczàcych pierwszego kwarta∏u bie˝àcego roku, gdy˝ Êwiadczy o wi´kszym zaufaniu przedsi´biorców do gospodarki i daje podstawy do oczekiwania utrwalenia wzrostu gospodarczego. Dynamiczny wzrost gospodarczy w pierwszym kwartale by∏ po cz´Êci spowodowany wzmo˝onymi zakupami w obawie przed wzrostem cen zwiàzanym z wejÊciem do UE. Dotyczy∏o to zarówno konsumentów, jak i przedsi´biorstw, które kupowa∏y materia∏y i pó∏produkty potrzebne do produkcji. Przedsi´biorstwa, które naby∏y du˝e iloÊci materia∏ów, wykorzystujàc wolne moce przerobowe zwi´kszy∏y swojà produkcj´ ponad mo˝liwoÊci zbytu, co doprowadzi∏o do znaczàcego wzrostu zapasów. Szacuje si´, ˝e przyrost zapasów w pierwszym kwartale wyniós∏ oko∏o 5 miliardów z∏otych, co mia∏o istotny wp∏yw na wartoÊç wytworzonego w tym okresie PKB. W zwiàzku z powy˝szym, nale˝y si´ spodziewaç, ˝e w kolejnych kwarta∏ach roku dynamika produkcji, a co za tym idzie tempo wzrostu gospodarczego, b´dà ni˝sze. Przedsi´biorstwa b´dà bowiem musia∏y sprzedaç nagromadzone zapasy. B´dzie to o tyle trudniejsze, ˝e konsumenci równie˝ dokonali w pierwszym kwartale wi´kszych ni˝ zwykle zakupów niektórych wyrobów, a zatem popyt rynkowy w pierwszych miesiàcach po akcesji mo˝e byç mniejszy. Druga po∏owa roku – PKB 5 W opinii ekspertów Instytutu Badaƒ nad Gospodarkà Rynkowà, w kolejnych kwarta∏ach bie˝àcego roku nie b´dzie mo˝liwe utrzymanie 7-procentowego tempa wzrostu PKB, ale powinno si´ ono ustabilizowaç na poziomie zbli˝onym do 5%. W efekcie mo˝liwe b´dzie osiàgni´cie w ca∏ym roku 2004 wzrostu gospodarczego na poziomie oko∏o 6%. Wspomniany, prawdopodobny, spadek konsumpcji w pierwszych miesiàcach po akcesji, b´dàcy wynikiem nagromadzenia zapasów niektórych artyku∏ów, b´dzie rekompensowany szybszym ni˝ Kwartalne tempo wzrostu PKB w latach 2003-2004 (od II kwarta∏u 2004 r. prognoza IBnGR) èród∏o: GUS, IBnGR 8 6,9 5,8 6 4,7 4 3,9 4,0 II kw III kw 5,1 5,2 II kw III kw 2,3 2 0 I kw 2003 IV kw I kw IV kw 2004 lipiec – wrzesieƒ 2004 fot. Piotr Piestrzyƒski W kraju realizowane sà zarówno inwestycje infrastrukturalne, jak i budownictwa mieszkaniowego przed akcesjà wzrostem inwestycji. Nale˝y si´ spodziewaç, ˝e procesy inwestycyjne w gospodarce zostanà zintensyfikowane co najmniej z dwóch powodów. Po pierwsze, utrzymujàcy si´ wzrost gospodarczy przekona przedsi´biorców o faktycznie dobrych perspektywach rozwojowych gospodarki, a zatem ich sk∏onnoÊç do inwestowania b´dzie wi´ksza. Po drugie, akcesja do Unii Europejskiej zwi´kszy∏a przekonanie inwestorów (krajowych i zagranicznych) o d∏ugookresowej stabilnoÊci polskiej gospodarki. Szczególnie istotne znaczenie ma to w przypadku mniejszych inwestorów zagranicznych, którzy do tej pory obawiali si´ inwestowania kapita∏u w Polsce, kojarzàc nasz kraj bardziej z Rosjà ni˝ z Europà Zachodnià. W efekcie, wed∏ug szacunków IBnGR, w drugim kwartale bie˝àcego roku inwestycje wzros∏y co najmniej o 5% w stosunku do drugiego kwarta∏u roku 2003, a w kolejnych kwarta∏ach ich dynamika b´dzie jeszcze wi´ksza, co w ca∏ym roku pozwoli osiàgnàç wzrost rz´du 7-8%. Rok 2004 b´dzie wi´c pod tym wzgl´dem prze∏omowym – warto przypomnieç, ˝e w roku 2003 wartoÊç inwestycji zmniejszy∏a si´ o 0,9%, a w roku 2002 jej spadek wyniós∏ prawie 6%. Prawdopodobnie drugi kwarta∏ bie˝àcego roku nie by∏ ju˝ tak znakomity dla przemys∏u jak pierwsze trzy miesiàce, ale wyniki tego sektora nadal by∏y doÊç dobre. Wed∏ug szacunków IBnGR, wzrost wartoÊci dodanej w przemyÊle wyniesie co najmniej kilka punktów procentowych mniej ni˝ w pierwszym kwartale. W budownictwie niejednoznacznie Istotne znaczenie dla tempa wzrostu gospodarczego ma sektor budowlany, którego sytuacja wcià˝ nie jest jednoznaczna. Wspomniany ju˝ spadek wartoÊci dodanej w budownictwie w pierwszym kwartale nie by∏ zaskoczeniem z uwagi na budownictwo • technologie • architektura wczeÊniejsze dane o spadku wartoÊci produkcji budowlano-monta˝owej w styczniu i lutym. Jednak w marcu i kwietniu produkcja budownictwa ros∏a w porównaniu z tymi samymi miesiàcami poprzedniego roku, co zosta∏o odnotowane po raz pierwszy od oko∏o trzech lat. Negatywnym zaskoczeniem by∏y jednak wyniki majowe, które wskazujà na ponowny spadek produkcji w sektorze, który tym razem wyniós∏ 13,4% (6,8% po wyeliminowaniu czynników sezonowych). W efekcie, wed∏ug danych GUS, w ciàgu pierwszych pi´ciu miesi´cy roku 2004 produkcja budowlana zwi´kszy∏a si´ jedynie o 0,5%, w porównaniu z tym samym okresem poprzedniego roku. W tym czasie o 1,2% zmniejszy∏a si´ wartoÊç robót o charakterze inwestycyjnym, natomiast o 5,6% wzrós∏ poziom robót o charakterze remontowym. W ocenie IBnGR, druga po∏owa roku 2004 b´dzie lepsza dla sektora budowlanego. Decydowaç o tym b´dzie kilka czynników. Po pierwsze, wspomniany ju˝ szybszy ni˝ dotychczas wzrost inwestycji skutkowa∏ b´dzie wzrostem popytu na roboty budowlane, gdy˝ cz´Êç inwestycji b´dzie lokowana w budynkach i budowlach. Po drugie, wejÊcie Polski do Unii Europejskiej oznacza nap∏yw coraz wi´kszej iloÊci Êrodków z funduszy strukturalnych, których wykorzystanie równie˝ zwiàzane b´dzie w istotnej cz´Êci ze wzrostem zapotrzebowania na us∏ugi firm budowlanych. Po trzecie, budownictwo, tak jak ka˝dy inny sektor gospodarki, rozwija si´ w sposób cykliczny, a cykl ten powiàzany jest z cyklem ca∏ej gospodarki. Trwajàca trzy lata recesja w sektorze budowlanym musi si´ wi´c skoƒczyç, a rozpoczynajàca si´ faza o˝ywienia ca∏ej gospodarki b´dzie temu sprzyjaç. Przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego zwiàzane ze wzrostem popytu jest zawsze êród∏em zagro˝enia inflacyjnego. Z takim zagro˝eniem mamy obecnie do czynienia. Dynamika wzrostu cen kon- Mówi Bogdan Panhirsz, dyrektor handlowy Grupy Polskie Sk∏ady Budowlane: – Grupa PSB powsta∏a w oparciu o wzorce podobnych struktur, dzia∏ajàcych w Europie Zachodniej, stàd wejÊcie Polski do struktur UE nie by∏o dla nas ˝adnym zaskoczeniem. Wr´cz przeciwnie, nastàpi∏o uproszczenie wielu zagadnieƒ, jak choçby procedur zwiàzanych z importem i eksportem. Najtrudniejszym problemem jest niestety zmiana stawki VAT, która moim zdaniem spowolni rozwój gospodarczy kraju. Wi´ksza sprzeda˝ w marcu i kwietniu wprowadzi∏a niepotrzebny chaos wÊród klientów, producentów i nas – handlowców. Nikt nie by∏ w stanie przewidzieç wielkoÊci sprzeda˝y w kwietniu, stàd wiele podmiotów z tym zagadnieniem sobie nie poradzi∏o. Grupa PSB w kwietniu wykona∏a 242% sprzeda˝y kwietnia 2003. Sprzeda˝ Centrali Grupy PSB w maju br. wynios∏a 54% wartoÊci sprzeda˝y z kwietnia br. Sprzeda˝ majowa by∏a wartoÊciowo na poziomie tej sprzed roku, ale uwzgl´dniajàc wprowadzone na przestrzeni roku nowe grupy asortymentowe, jak i wzrost iloÊci obs∏ugiwanych firm, szacujemy, ˝e iloÊciowo maj br. by∏ gorszy od maja 2003 o ok. 25-30 %. Szacujemy, ˝e w drugiej po∏owie lipca sytuacja powinna si´ ustabilizowaç. Klienci, po wyczerpaniu zapasów zakupionych przed zmianà stawki VAT, powrócà do sk∏adów po kolejne materia∏y budowlane. Zak∏adamy te˝, ˝e ponownie ruszy rynek wi´kszych inwestycji, których realizacja zosta∏a spowolniona lub wr´cz zatrzymana wobec niejasnych przepisów dotyczàcych VAT oraz np. ponad 100 % podwy˝ki cen stali zbrojeniowych i konstrukcyjnych. Wed∏ug naszych prognoz, sprzeda˝ Centrali Grupy PSB powinna w bie˝àcym roku byç wi´ksza o ok. 20-22% ni˝ rok temu, a ca∏ej Grupy o ok. 15-18 % . Ca∏y rynek materia∏ów budowlanych powinien wed∏ug nas zamknàç si´ wynikiem +7 do 9%. pie 7 Rynek powoli odpowiada na „g∏ód mieszkaniowy”, oferujàc zarówno mieszkania w tradycyjnym budownictwie wielorodzinnym, jak i ciekawe architektonicznie rozwiàzania. Na zdj´ciu: nowe osiedle Planeta w Gdyni Zagro˝enia: polityczne zawirowania, inflacja, rynek pracy Na koniec warto zastanowiç si´, jakie szanse i zagro˝enia dla polskiej gospodarki niesie ze sobà druga po∏owa roku. Szansà jest przede wszystkim dalszy szybki rozwój, za jaki uznaç nale˝a∏oby 5procentowe tempo wzrostu PKB. Motorem wzrostu nadal powinien byç przemys∏ – szczególnie dzia∏alnoÊci z du˝ym udzia∏em eksportu. Akcesja do Unii jest bowiem czynnikiem, który jeszcze zwi´kszy zaanga˝owanie polskich firm na rynkach europejskich. Szansy nale˝y te˝ upatrywaç w sektorze budowlanym, który mo˝e jeszcze nie w pe∏ni w tym roku, ale w nast´pnym na pewno, powinien byç istotnym czynnikiem wzrostu gospodarczego. Zagro˝enia zwiàzane sà przede wszystkim z sytuacjà politycznà w kraju. Zbli˝ajàce si´ wybory parlamentarne b´dà sprzyjaç narastaniu postaw roszczeniowych ze strony ró˝nych grup spo∏ecznych. DoÊwiadczenia lat ubieg∏ych wskazujà, ˝e rzàdy rzadko sà w stanie ca∏kowicie przeciwstawiç si´ tego typu presji. Gdyby tak by∏o i tym razem, sta∏oby to w sprzecznoÊci z reformà finansów publicznych (zamiast redukcji wydatków, nastàpi∏by ich wzrost), której przeprowadzenie jest obecnie bezwzgl´dnym priorytetem, bez realizacji którego nie b´dzie mo˝liwe utrzymanie szybkiego wzrostu gospodarczego w kolejnych latach. Zagro˝enia o charakterze typowo gospodarczym to utrzymywanie si´ wspomnianej ju˝ presji inflacyjnej i ewentualna koniecznoÊç dalszego zaostrzania polityki pieni´˝nej. Dalszy wzrost stóp procentowych móg∏by staç si´ w przysz∏oÊci powodem spowolnienia wzrostu gospodarczego. Zagro˝eniem dla stabilnego rozwoju polskiej gospodarki jest te˝ sytuacja na rynku pracy. Poziom bezrobocia, mimo szybkiego wzrostu produkcji, nie zmniejszy∏ si´ jak dotàd istotnie i nic nie wskazuje na to, aby mia∏o si´ tak staç w najbli˝szej przysz∏oÊci. Poprawie sytuacji nie sprzyjajà sztywne regulacje rynku pracy oraz trwajàcy proces restrukturyzacji wielu bran˝ gospodarki, którego elementem jest redukcja zatrudnienia. Z drugiej strony nale˝y jednak pami´taç, ˝e prawdziwa sytuacja na rynku pracy jest lepsza ni˝ podajà to oficjalne statystyki, gdy˝ du˝a cz´Êç bezrobotnych znajduje zatrudnienie w szarej strefie gospodarczej. Marcin Peterlik Instytut Badaƒ nad Gospodarkà Rynkowà fot. Piotr Piestrzyƒski sumpcyjnych w maju wynios∏a 3,4%, podczas gdy w kwietniu by∏o to jeszcze tylko 2,2%, a w maju 2003 roku zaledwie 0,4%. Powodem wzrostu inflacji, oprócz wspomnianego ju˝ o˝ywienia gospodarczego, jest wzrost cen paliw, które jako istotny element kosztów majà wp∏yw na ceny w wielu obszarach gospodarki oraz podwy˝ki zwiàzane z wejÊciem Polski do Unii Europejskiej, szczególnie widoczne w przypadku artyku∏ów ˝ywnoÊciowych. O ile znaczenie drugiego z wymienionych czynników b´dzie stopniowo maleç, o tyle ceny paliw nadal b´dà stanowiç êród∏o niepewnoÊci inflacyjnej. Na wzrost inflacji zareagowa∏a ju˝ Rada Polityki Pieni´˝nej, która podnios∏a stopy procentowe o 50 punktów bazowych, a wi´c bardziej ni˝ spodziewali si´ tego analitycy. Jest to czytelny sygna∏ dla rynku, ˝e Rada, w obliczu zagro˝enia inflacyjnego, zamierza prowadziç restrykcyjnà polityk´ monetarnà. Decyzja Rady poskutkowa∏a ju˝ umocnieniem z∏otego i powinna spowolniç wzrost cen w najbli˝szych miesiàcach. 8 lipiec – wrzesieƒ 2004 a r c h i t e c fot. Archiwum k Budynek biurowy Rodan System i Tradycyjna màdra architektura – Je˝eli wierzymy, ˝e sà prawda, dobro i pi´kno, to w architekturze regionalnej pi´kno jest wynikiem tego, ˝e ona jest prawdziwa. Wiadomo, komu s∏u˝y. Nie udaje. Cz∏owiek mo˝e si´ w tym odnaleêç wraz ze wszystkimi wspó∏czesnymi potrzebami i to nie znaczy, ˝e ma wróciç do jakiegoÊ pierwotnego ˝ycia sprzed wieków – mówi Magdalena Staniszkis, urbanista i architekt. – Przyjmijmy, ˝e architekturà nie sà pojedyncze budynki, w izolacji, samotne, ale ca∏e Êrodowisko naszego ˝ycia, wszystko to, w czym ˝yjemy. Kszta∏towane od sfery najwi´kszej do najmniejszej. Jak dzia∏aç, ˝eby to przetwarzane przez nas Êrodowisko dawa∏o nam jak najwi´cej satysfakcji? – Spe∏nia∏o nasze oczekiwania? By∏o przyjazne? Na pewno jak ka˝de spo∏eczeƒstwo staç nas na ∏ad przestrzenny, który nie jest prywatnà sprawà, ale wspólnà wartoÊcià. No, ale bardziej interesujemy si´ sami sobà ni˝ wspólnotà. Dlaczego tak jest, to zagadka bardziej dla socjologa ni˝ architekta. Pytanie, czy jako spo∏eczeƒstwo na dorobku jesteÊmy tak skupieni na czym innym, czy mamy wa˝niejsze potrzeby, które chcemy najpierw zaspokoiç. Nie mamy trwa∏ej wielowiekowej tradycji miejskiej. Polska jest krajem ma∏o zurbanizowanym. Uczenie si´ wspólnoty, rezygnacja z „ja” na rzecz „my”, sà najbardziej wyraziste w mieÊcie, czyli tym najwi´kszym zag´szczeniu ludzi na najmniejszym obszarze. WieÊ z kolei ma d∏ugie tradycje, powiedzmy, naturalne, gdzie sà ma∏e skupiska ludzi i lepsze warunki dla tworzenia wspólnoty. W spo∏eczeƒstwach o d∏ugiej tradycji miejskiej jest nie do pomyÊlenia, ˝eby ktoÊ chcia∏ zbudowaç dom cztery razy wi´kszy ni˝ sàsiedni. To jest nieprzyzwoite. Nie w kategoriach architektonicznych czy estetycznych, ale dlatego, ˝e ∏amie regu∏y ˝ycia we wspólnocie. Takie regu∏y ustaliliÊmy, na takie si´ zgodziliÊmy i tak ma byç. W Polsce odwrotnie. Jest ch´ç obalania regu∏. To jest nasza cecha i jeszcze wzmocniona tym, ˝e przez pi´çdziesiàt lat po wojnie w∏adza wmawia∏a wszystkim, ˝e istnieje tylko interes ogó∏u, a jednostka ma si´ ca∏kowicie podporzàdkowaç. Teraz mamy odbudownictwo • technologie • architektura reagowanie: nikt nas nie b´dzie poucza∏, bo jest liberalizm. Tymczasem ∏ad przestrzenny jest zawsze zaprzeczeniem liberalizmu. – Mia∏a Pani bliski kontakt z tradycyjnà architekturà regionalnà, gdzie jeszcze mo˝emy mówiç o naturalnej wspólnocie. Kilka lat temu dosta∏a Pani nagrod´ w konkursie dotyczàcym kszta∏towania to˝samoÊci kulturowej wspó∏czesnej zabudowy Kaszub i Kociewia. – Tradycyjna architektura regionalna jest màdra, nie ma dwóch takich samych cha∏up, a wszystkie razem tworzà wra˝enie absolutnej jednoÊci. To wynika z naturalnych ograniczeƒ, które nie bra∏y si´ stàd, ˝e ktoÊ coÊ wymyÊli∏, ale z tego, ˝e ci ludzie ˝yli w okreÊlonym Êrodowisku i tam realizowali swoje potrzeby. Nie mogli budowaç wi´kszych domów, bo by∏oby to w nieuzasadniony sposób rozrzutne, zbyt ma∏e domy by∏yby niefunkcjonalne. Nie stawiali szerszych, bo wytrzyma∏oÊç materia∏ów by∏a ÊciÊle okreÊlona. To jest po prostu pi´kna architektura przez swojà prostot´ i prawd´. Je˝eli wierzymy, ˝e sà prawda, dobro i pi´kno, to w architekturze regionalnej pi´kno jest wynikiem tego, ˝e ona jest dobra i prawdziwa. Wiadomo, komu s∏u˝y. Nie udaje. Jest naturalna. Zrozumieç budownictwo regionalne zresztà nie jest ∏atwo. Panuje moda, ˝eby w ca∏ej Polsce stawiaç dachy od 35 do 45 stopni, czyli tak jak by∏o dawniej. Faktycznie bardziej p∏askich kiedyÊ nie stawiano. Ale nie chodzi o sam dach tylko przede wszystkiem o skal´. Co z tego, ˝e dach b´dzie w porzàdku, je˝eli dom b´dzie za du˝y i nie zachowa relacji mi´dzy cz∏owiekiem a otocze- 9 fot. Archiwum Dr Magdalena Staniszkis jest urbanistà i architektem. Ukoƒczy∏a Politechnik´ Gdaƒskà. Mieszka i pracuje w Warszawie. Od 1988 adiunkt – Pracownia Projektowania Miejskiego na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Autorka ksià˝ki „Planowanie krajobrazu Warszawy XX-XXI”. Od czternastu lat prowadzi w∏asnà pracowni´ Staniszkis-Architekt. Jest autorkà prac urbanistycznych, w tym Koncepcji Zagospodarowania ¸uku Siekierkowskiego (2000); Projektu Zagospodarowania Wilanowa Zachodniego (1996); wspó∏autorkà Planu Ogólnego Warszawy (19791982). Zaprojektowa∏a s∏ynny, nominowany do nagrody g∏ównej konkursu „˚ycie w Architekturze” budynek biurowy Rodan System przy ul. Pu∏awskiej w Warszawie (1998) oraz budynek mieszkalny na terenie warszawskiego osiedla Eko-Park (2000). Autorka oryginalnych domów jednorodzinnych m.in. w Adamowie pod Warszawà (1991) i Karpielówce na Podhalu (1990). 10 niem. Dla mnie jest wa˝ne, ˝e ten konkurs zorganizowali sami Kaszubi, którzy dbajà o ciàg∏oÊç kultury, kultywujà swój j´zyk, no i architektur´. Kaszuby to wspania∏y krajobraz, który jest degradowany g∏ównie przez letnie domy. Ka˝dy buduje co chce, cz´sto zresztà z zamiarem poszanowania lokalnej to˝samoÊci, ale bez powodzenia. Organizatorzy chcieli stworzyç taki wzorcowy katalog, który ma udowodniç, ˝e mo˝na realizowaç wspó∏czesne potrzeby i nie byç w konflikcie z regionalizmem. Temat jest fascynujàcy i chyba nadal nieodkryty. Konkurs wykaza∏, ˝e wspó∏czesna architektura daje ogromne mo˝liwoÊci kontynuowania dobrych cech Êrodowiska wsi i ciàg∏oÊci lokalnej kultury. Cz∏owiek mo˝e si´ w tym odnaleêç wraz ze wszystkimi dzisiejszymi potrzebami i to nie znaczy, ˝e ma wróciç do jakiegoÊ pierwotnego ˝ycia sprzed wieków. – Przyjmijmy wi´c, ˝e kszta∏towanie si´ architektury i urbanistyki jest sprawà d∏ugotrwa∏à, a nie jednorazowà, ˝e jest to proces dziejàcy si´ w czasie. Jakie znaczenie dla tego procesu majà takie sprawy jak osiad∏oÊç, zakorzenienie, migracja, wykorzenienie? – Efekty wykorzenienia i migracji widaç. Mówimy nawet o stylu mi´dzynarodowym w architekturze. Jak nie by∏o wymiany informacji, Êrodowisko pracowa∏o na w∏asne potrzeby. Globalizacja w pozytywnym sensie, bo sama jestem alterglobalistkà, zak∏ada, ˝e Êwiat ma mo˝liwoÊç wspólnego dzia∏ania, ˝e ma zbie˝ne problemy i jest w stanie je rozwiàzaç. Wymiana informacji i wp∏ywy kultur na siebie, mówiàc najogólniej, sà wspania∏e i mogà dawaç nowà jakoÊç. Natomiast je˝eli nie ceni si´ w∏asnej kultury i wy∏àcznie zapo˝ycza wzorce, to ona zanika i nie mamy wp∏ywu jednej kultury na drugà, tylko zanikanie. To jest niebezpieczne. Nie to, ˝e wp∏ywamy na siebie, ale to, ˝e rezygnujemy z siebie na rzecz czegoÊ zupe∏nie nowego. W przyrodzie wieloÊç gatunków zapewnia równowag´, ciàg∏y rozwój i to, ˝e przyroda si´ nie degeneruje. Je˝eli wsz´dzie zacznie obowiàzywaç jedna architektura, to b´dzie to koniec architektury. – W ciàgu ostatnich 30 lat wieÊ, g∏ównie pod wzgl´dem architektonicznym, zosta∏a zrujnowana. Dlaczego tak jest, ˝e dla górala z Podhala po- wodem do dumy jest postawienie bunkra, a stare domy zakopiaƒskie sà cz´sto w r´kach ludzi z miasta, którzy czujà si´ w obowiàzku je piel´gnowaç? – Górale sà i tak najbardziej wyrazistà wspólnotà lokalnà. Moim zdaniem oni, pomimo tego co pan mówi, trzymajà si´ tradycji. Je˝eli regionalna kultura jest silna, co wyra˝a si´ te˝ w formie architektonicznej, to ma szans´ przetrwaç, nawet niekoniecznie w swojej pierwotnej szacie. Natomiast ma∏a wyrazistoÊç, taka letnioÊç, jest najbardziej nara˝ona na zanikanie. WieÊ, pomimo i˝ mówi si´, ˝e jest zdeprecjonowana, estetycznie zdegradowana, jest ca∏y czas mniejszym problemem ni˝ miasto, bo tam ciàgle stoi wi´cej drzew ni˝ domów. Ogólny nastrój przestrzeni i architektury pozosta∏. – Czy jest mo˝liwy paradoks, ˝e architektura na Êwiecie jest ma∏o ró˝norodna i doÊç monotonna, bo korzysta teraz w pe∏ni z dobrodziejstwa, jakim jest ∏atwy dost´p do dos∏ownie wszystkich istniejàcych materia∏ów budowlanych? – Mo˝e pan sprowadziç marmur z Ameryki Po∏udniowej, ˝eby wybudowaç dom w Norwegii. Na szcz´Êcie Norwegowie sà màdrzy i tego nie robià. Jestem pewna, ˝e Êwiat jest w momencie, w którym musi zaakceptowaç zasady zrównowa˝onego rozwoju i tak zwanà architektur´ zrównowa˝onà. Inaczej sobie nie poradzimy. Okazuje si´, ˝e inwestycje zwiàzane z urbanistykà i architekturà oraz eksploatacja tego wszystkiego, co ju˝ istnieje, sà w ogromnym stopniu odpowiedzialne za zanieczyszczenie Êrodowiska na ziemi, tak˝e za zu˝ywanie zasobów energii. ˚eby planeta w ogóle prze˝y∏a, musimy wspó∏˝yç z tym Êrodowiskiem, jakie mamy. Architektura jest przetwarzaniem ziemi, niczym wi´cej. Budujemy z tego, co jest tu. Zasoby sà ograniczone. Mo˝na sprowadziç materia∏ z drugiego koƒca Êwiata, ale z punktu widzenia zu˝ycia energii to jest absurdalne. Po co importowaç coÊ, co jest zb´dne. Wszystko mo˝na zrobiç na miejscu. W tym roku w Anglii Bill Dunster dosta∏ presti˝owà nagrod´ za „zrównowa˝one osiedle”. Nagrod´ przyznano za to, ˝e inwestor i architekt dali przyk∏ad, jak mo˝na budowaç bez szkody dla Êrodowiska; w jaki sposób korzystaç z zasobów ludzkich, oszcz´dzaç energi´ i stosowaç lokalne materia∏y. Udowodnili, ˝e wszystko co potrzebne mo˝na wyprodukowaç i kupiç na miejscu. Nie trzeba nic importowaç. Daje to prac´ miejscowym. Architektura tego zespo∏u jest demonstracyjnie skromna w porównaniu z wie˝owcami ze szk∏a. Mówi´ o tym, bo ju˝ jesteÊmy w Unii, czyli to si´ dzieje za miedzà, a w Polsce myÊlenie jest gdzieÊ na przeciwnym biegunie. Musimy si´ przyzwyczaiç, ˝e wkrótce kryteria oceny projektów b´dà musia∏y tak˝e uwzgl´dniaç takie rzeczy jak korzyÊci dla lokalnego przemys∏u, zatrudnienie miejscowych pracowników, niskie koszty eksploatacji czy niskie zu˝ycie energii. – Wytrzyma∏oÊç konstrukcyjna materia∏ów jest taka, ˝e mo˝na zrobiç praktycznie wszystko i to jest powód do dumy. Ze struktury drewnianej belki wynika∏y jednak pewne ograniczenia, nie da∏o si´ ich przezwyci´˝yç. Dom góralski musia∏ wyglàdaç tak a nie inaczej. – Wy˝szych drzew nie by∏o, bo nie mieliÊmy tu lasów Amazonii. Post´p techniki jest taki, ˝e mo˝na zrobiç wszystko, tylko czy trzeba robiç wszystko, co da si´ zrobiç. Architektura wbi∏a si´ w pych´, bo lipiec – wrzesieƒ 2004 powiedzia∏: „Pani to jest architekt, co ma szacunek dla ludzi”. W ogóle bardzo ceni´ uwagi wykonawców i uwa˝am, ˝e dobra architektura mo˝e powstaç tylko w dobrej wspó∏pracy architekta, inwestora i wykonawcy. JeÊli chodzi o materia∏y, to i w Rodanie, i w Eko-Parku korzysta∏am mi´dzy innymi z ceg∏y cementowej. – Stanis∏aw Niemczyk mówi, ˝e musimy sobie zdaç spraw´ z podstawowej rzeczy. Architekci majà dany do dyspozycji przez natur´ kawa∏ek planety, który jest w gruncie rzeczy piekielnie ma∏y. Przeci´tnie jakieÊ dwadzieÊcia metrów nad g∏owà. OdpowiedzialnoÊç, jaka z tego wynika mo˝e faktycznie przeraziç. – To jest w∏aÊnie ÊwiadomoÊç idei zrównowa˝onego rozwoju albo tak zwanej zielonej architektury. Jedna ∏opata wbita w ziemi´ to jest ingerencja w ca∏e Êrodowisko. Mo˝emy je zniszczyç, a innego nie mamy. Nie mamy si´ dokàd przenieÊç. Architektura to ingerencja w coÊ, co jest i do tej pory dzia∏a∏o doskonale. Powinna przynieÊç nam korzyÊç, a nie szkod´. Nie mamy wyjÊcia. Przekszta∏camy Êrodowisko do w∏asnych celów, bo nie umiemy inaczej ˝yç, ale trzeba to robiç w zgodzie z tym, co si´ dzieje woko∏o, bo w przeciwnym razie utniemy ga∏àê, na której siedzimy. W konkretnych przypadkach nowa architektura musi si´ odnieÊç nie tylko do Êwiata natury, ale i do tego wszystkiego, co ludzie wczeÊniej wybudowali albo przetworzyli, czyli do ca∏ego Êwiata kultury. No i jest technika, która pozwala nam to wszystko opanowaç. Czyli jest triada: natura, kultura i technika. JeÊli gdzieÊ tutaj zrywajà si´ wi´zy, to robi si´ niebezpiecznie. Architektura zrównowa˝ona oznacza coÊ wi´cej ni˝ energooszcz´dnoÊç albo du˝o zieleni. JeÊli ludzie przestajà mieç Êrodowisko, które daje im szans´ wspó∏˝ycia, to przestajà o nie dbaç. Czyli architektura i urbanistyka majà im daç szans´ poczucia wspólnoty. Je˝eli czujà si´ nie u siebie, to natychmiast przestajà braç odpowiedzialnoÊç za ten ich kawa∏ek ziemi. – Dlaczego ceg∏a cementowa? – Ja w ogóle lubi´ ceg∏´. Ceg∏a betonowa nale˝y do tradycji dobrej przedwojennej architektury warszawskiej. Nie wiem, mo˝e w Warszawie ∏atwiej by∏o o cement ni˝ o z∏o˝a gliny. Stanis∏aw Niemczyk pracuje z ceg∏à czerwonà, ale na Górnym Âlàsku, gdzie w∏aÊnie ceg∏a czerwona jest czymÊ naturalnym. Ceg∏a betonowa by∏a przed wojnà u˝ywana w stolicy przez takich architektów jak Gutt czy Brukalscy. Ich budynki stojà do dziÊ i sà w dobrym stanie. Ceg∏a powoduje, ˝e majà niepowtarzalnà estetyk´. Potem ten materia∏ zosta∏ chyba troch´ zapomniany. Kiedy zbudowa∏am Rodan, ludzie zasypali mnie pytaniami, skàd wzi´∏am taki Êwietny materia∏. A to wszystko jest produkowane tu na miejscu, nie sprowadza∏am marmurów z zagranicy. Poza tym ceg∏a cementowa jest tania i lepiej wytrzyma prób´ czasu ni˝ tynk, który uchodzi za takie tradycyjne polskie wykoƒczenie. W ogóle biurowiec Rodan jest pod ka˝dym wzgl´dem budynkiem niskobud˝etowym, czyli chyba wszystko si´ zgadza, jesteÊmy w zgodzie z architekturà zrównowa˝onà. budownictwo • technologie • architektura Pawe∏ Pi´ciak fot. Archiwum – Czy w praktyce udaje si´ Pani realizowaç postulaty zrównowa˝onej architektury? – Planujàc budynek mieszkalny na terenie Eko-Parku wysz∏am z za∏o˝enia, ˝e skoro to miejsce przez dziesiàtki lat by∏o oazà Êwie˝ego powietrza i zieleni, to musz´ zaprojektowaç dom, który b´dzie najmniej szkodzi∏. Jak w powiedzeniu Aborygenów: dotykaj ziemi lekko. Stàd wysi∏ek, ˝eby zintegrowaç go z przyrodà. Dom ma wiszàce ogrody i zielony dach, który nie jest dachem u˝ytkowym, ma tylko wspó∏pracowaç z zielenià miejskà, a symbolem integracji architektury i natury jest tak˝e drzewo w Êrodku budynku na klatce schodowej. W swojej estetyce dom stara si´ nawiàzywaç do najlepszych tradycji nowoczesnej warszawskiej kamienicy, czyli do lat 30. Bardzo chcia∏am, ˝eby klatka schodowa by∏a reprezentacyjnà przestrzenià dla wspólnoty mieszkaƒców, a nie miejscem niczyim, z którego si´ natychmiast ucieka do podziemnego gara˝u. Przed wojnà klatki nawet w skromnych kamienicach by∏y starannie zaprojektowane. Wr´cz u˝ywano tam lepszych materia∏ów wykoƒczeniowych ni˝ w mieszkaniach. Mój drugi budynek, biurowiec Rodan, ma fatalnà lokalizacj´ z punktu widzenia komfortu pracy. Stoi przy bardzo ruchliwej ulicy. To pomaga w tworzeniu presti˝u firmy, a szkodzi ludziom. Musia∏am tak projektowaç, ˝eby, na ile si´ da, ul˝yç u˝ytkownikom. Du˝à satysfakcj´ sprawi∏a mi ocena kierownika budowy, który – Dzi´kuj´ za rozmow´. fot. Archiwum jest w stanie negowaç nie tylko tradycje, ale tak˝e prawo grawitacji. Ambicja szokowania coraz nowszym, awangardowym, czymÊ, czego jeszcze nie by∏o, jest bardzo silna. Od tego te˝ nie uciekniemy, bo ch´ç pokazania si´, potrzeba reprezentacji te˝ jest ludzkà potrzebà. JakoÊ trzeba jà zaspokoiç. Budynek biurowy Rodan System Budynek mieszkalny w osiedlu Eko-Park w Warszawie 11 fot. A. WiÊniewski a r c h i t e k t u r a Nagrody wr´cza∏ studentom dziekan Wydzia∏u Architektury prof. Wac∏aw Seruga (z prawej). W g∏´bi prof. Dariusz Koz∏owski, organizator konkursu Dom w krajobrazie Wyniki IV edycji Konkursu Architektura Betonowa – Gra bry∏ elementarnych – Dom w krajobrazie og∏osi∏ 21 czerwca br. dziekan Wydzia∏u Architektury Politechniki Krakowskiej prof. dr hab. in˝. arch. Wac∏aw Seruga. Tematem konkursu by∏ projekt domu jednorodzinnego w sytuacji krajobrazowej, z zastosowaniem betonu jako materia∏u konstrukcyjnego i elewacyjnego. Graffiti nie 12 Instytut Badawczy Dróg i Mostów zaprasza na seminarium poÊwi´cone ochronie obiektów budowlanych przed graffiti oraz sposobom ich usuwania z powierzchni niezabezpieczonych. Seminarium odb´dzie si´ 7 wrzeÊnia 2004 r. w godzinach 11-15, w siedzibie IBDiM na „Soczewce” – ul. Gol´dzinowska 10 w Warszawie. Spotkanie jest skierowane do firm wykonawczych, zarzàdów dróg, ulic i mostów, zarzàdów spó∏dzielni i wspólnot mieszkaniowych, projektantów i architektów. Podczas seminarium, oprócz przedstawienia teoretycznej wiedzy i doÊwiadczeƒ, przewidziano czas na praktyczne pokazy usuwania graffiti z powierzchni zabezpieczonych i niezabezpieczonych. red Organizatorem konkursu by∏ prof. Dariusz Koz∏owski, kierownik Katedry Architektury Mieszkaniowej Instytutu Projektowania Architektonicznego Wydzia∏u Architektury Politechniki Krakowskiej wraz z dr. Janem Dejà, prezesem Polskiego Cementu Sp. z o.o. Opiek´ nad konkursem roztoczy∏a prof. Maria Misiàgiewicz, dyrektor Instytutu Projektowania Architektonicznego. W uroczystoÊci wzi´li udzia∏ rektorzy Politechniki Krakowskiej – prof. Aleksander Böhm, prof. Jan Kazior, Zbigniew Pilch – dyrektor marketingu Polskiego Cementu oraz zaproszeni profesorowie Wydzia∏u Architektury. Konkurs jest corocznà zabawà projektowà zorganizowanà dla studentów II roku studiów z przedmiotu projektowanie architektury mieszkaniowej. Tematem konkursu by∏ „projekt domu jednorodzinnego w sytuacji krajobrazowej, z zastosowaniem betonu jako materia∏u konstrukcyjnego i elewacyjnego”. Wymagany zakres opracowania projektu obejmowa∏ rysunki w skali 1:50, jednoznacznie wyjaÊniajàce koncepcje, wraz z rysunkiem aksonometrycznym i perspektywicznym, szczegó∏ budowlany 1:20, oraz esej wyjaÊniajàcy ide´. Celem konkursu jest skierowanie uwagi na wynajdywanie w∏aÊciwej relacji pomi´dzy materià – betonem a ideà – kszta∏tem architektury zgodnym z myÊlà Le Corbusiera, ˝e architektura jest wspania∏à i poprawnà grà bry∏ w Êwietle. Podobnie jak w latach ubieg∏ych, stosownoÊç studenckich prób w ∏àczeniu budulca i formy potwierdzili prowadzàcy zaj´cia dydaktyczne: prof. Dariusz Koz∏owski, dr Marcin Charciarek, Ewa Heger, Tomasz Koz∏owski, Anna Mielnik, Marta Pieczara, Maciej Skaza, Piotr Stalony-Dobrzaƒski oraz dr Rafa∏ Zawisza. Przyznano trzy nagrody równorz´dne i 10 nagród honorowych, ponadto – dyplomy i albumy „Architektura Betonowa”. Nagrody otrzymali: Katarzyna Bebelska, Monika Brz´czek, Piotr Wroczek Nagrody honorowe otrzymali: Maria Borgosz, Dorota Cygan, Magdalena Greƒ, Micha∏ Golonka, Anna Frydrych, Estera Jadach, Magdalena Kaczor, Ma∏gorzata Koza, Justyna ¸abno, Wojciech Sumlet. red lipiec – wrzesieƒ 2004 13 budownictwo • technologie • architektura fot. Archiwum Beton strukturalny (architektoniczny) wkroczy∏ do polskiej architektury. Jeszcze 3-4 lata temu trudno by∏o przekonaç inwestora do takiej inwestycji, dziÊ mamy ju˝ troch´ atrakcyjnych realizacji i plany na kolejne. Trudno si´ dziwiç podekscytowaniu architektów, którzy otrzymujà mo˝liwoÊç wprowadzenia na betonowe elewacje „trzeciego wymiaru”. Wszystko za sprawà matryc strukturalnych. 14 fot. Archiwum fot. Archiwum fot. Archiwum b u d o w n i c t w o Matryce do betonu architektonicznego Od odcisku deski szalunkowej do matryc Pragnienie formowania i kszta∏towania powierzchni betonu jest tak stare jak sam materia∏. Wystarczy spojrzeç na kilka s∏ynnych wroc∏awskich budynków zaprojektowanych przed wojnà przez niemieckich architektów. W Hali Ludowej (M. Berg, 1913 r.) i Hali Targowej (Friedrich Küster, 1908 r.) zobaczymy odciski deskowania, a na Pawilonie Czterech Kopu∏ (Hans Poelzig, 1913 r.) misternie odciskanà faktur´ surowego betonu. Jednak a˝ do póênych lat 60. ubieg∏ego wieku beton strukturalny praktycznie nie by∏ stosowany (pomijajàc nieliczne budowle, gdzie zapa∏ architekta przewa˝a∏ nad wzgl´dami wykonawczymi i finansowymi), poniewa˝ wiàza∏o si´ to z brakiem ekonomicznych i powtarzalnych form do jego produkcji. Zdarza∏o si´ czasami u˝ycie odpowiednio przygotowanego deskowania i pozostawienie rysunku desek, ale takie realizacje wymaga∏y ka˝dorazowo nowej „formy”. Dopiero wynalezienie matryc strukturalnych na bazie elastycznych tworzyw sztucznych umo˝liwi∏o po raz pierwszy przemys∏owe wytwarzanie betonu fakturowanego. Poszerzy∏o jednoczeÊnie ró˝norodnoÊç form i struktur – dost´pne sta∏y si´ nie tylko odciski pod∏u˝nych desek, ale tak˝e faktury naÊladujàce wiele innych materia∏ów. Wspó∏czeÊnie do dyspozycji architektów sà ca∏e gotowe programy zawierajàce setki standardowych wzorów – w katalogach znaleêç mo˝na ró˝norodne uk∏ady desek, ˝eber, ˝eber z elementami ∏amanymi, faktury tynków, klinkieru i kamienia ∏amanego, reliefy i wiele innych. Niezale˝nie od struktur standardowych istnieje mo˝liwoÊç realizacji dowolnych wzorów zgodnie z indywidualnym projektem. Wysoka wytrzyma∏oÊç na rozrywanie i dobra spr´˝ystoÊç elastycznego tworzywa pozwalajà rozszalowywaç elementy nawet z g∏´bokà fakturà i podci´ciami bez uszkadzania matrycy i betonu. Standardowe wzory mogà byç produkowane jako elastyczne matryce do maksymalnej wielkoÊci 40 m2, przy czym wykonany mo˝e byç ka˝dy kwadratowy lub prostokàtny format zawierajàcy si´ w tej wielkoÊci. Na polskim rynku Wed∏ug naszych danych, w Polsce sprzeda˝à matryc elastycznych zajmujà si´ dwie firmy – Reckli Polska oraz Noe-PL. Zak∏ad Reckli-Chemiewerkstoff w Herne (Niemcy) pracuje nad rozwojem i praktycznym zastosowaniem matryc strukturalnych ju˝ od ponad 40 lat. Pojawi∏ si´ na rynku jako pierwszy i do dzisiaj jest wiodàcym przedstawicielem w specjalistycznej bran˝y formowania betonu. Firma Noe-Schaltechnik jest producentem matryc Noe-Plast od ok. 20 lat. Obie firmy dostarczajà matryce do zak∏adów prefabrykacji oraz bezpoÊrednio na place budowy. Bardziej popularne sà prefabrykaty, poniewa˝ wylewanie betonu architektonicznego na mokro wià˝e si´ z koniecznoÊcià zapewnienia wysokiej kultury wykonawstwa, nara˝aniem gotowych elementów na uszkodzenia i przymusem szpachlowania otworów po Êciàgach deskowania itp. (chyba ˝e koncepcja architektoniczna przewiduje ich pozostawienie). Zainteresowanie specjalnymi wykoƒczeniami powierzchni betonu ze strony inwestorów ograniczajà niestety koszty – cena matryc kszta∏tuje si´ na poziomie od ok. 80 do nawet 500 euro. Nale˝y jednak pami´taç, ˝e koszt ten rozk∏ada si´ na wykonanie wielu powtarzalnych elementów. Producenci matryc gwarantujà wykonanie min. 100 formowaƒ bez zniszczenia matrycy, jednak – jak zauwa˝ajà zak∏ady prefabrykacji – z uwagi na specyfik´ naszego budownictwa taka powtarzalnoÊç jest w praktyce nieosiàgalna, trudno bowiem uzyskaç zlecenie, w którym by∏aby tak du˝a iloÊç jednakowych elementów. Z doÊwiadczeƒ i szacunków zgorzeleckiej firmy Comfort wynika, ˝e rzeczywista powtarzalnoÊç, jaka jest mo˝liwa do uzyskania przy prefabrykacji, to ok. 20 razy. W przypadku tego zak∏adu dotychczasowe wykorzystanie matryc sprowadza∏o si´ do wykonywania p∏yt elewacyjnych, przy czym podnosi∏o to ich koszt o ok. 30-70%, co cz´sto jest nie do przyj´cia dla inwestora. Mimo to technologia matryc strukturalnych jest polskim zak∏adom betoniarskim znana i w przypadku zainteresowania odbiorców sà one zdolne do wykonywania takich prefabrykatów. lipiec – wrzesieƒ 2004 Stosowanie prefabrykacji Przy produkcji prefabrykatów w zak∏adach betoniarskich matryce mo˝na u∏o˝yç luêno na poziomych sto∏ach wibracyjnych. Jednak dla dotrzymania dok∏adnoÊci wymiarów, w szczególnoÊci przy strukturach symetrycznych oraz przy wielokrotnym u˝yciu, zaleca si´ przyklejenie matrycy na ca∏ej powierzchni. JeÊli wykonawca potrzebuje wykonaç odlew o wymiarach innych, ni˝ posiada dana matryca, nie ma potrzeby jej ci´cia. Za pomocà specjalnej pasty wykonuje si´ na matrycy obramowanie o ˝àdanych wymiarach i kszta∏cie. WczeÊniej w miejscu nak∏adania pasty nale˝y matryc´ przesmarowaç Êrodkiem antyadhezyjnym, co umo˝liwia – po stwardnieniu pasty i wykonaniu odlewu – zdj´cie obramowania z matrycy. W ten sposób matryce mogà byç u˝yte do wykonywania odlewów o ró˝nych wymiarach. Ârodki antyadhezyjne Aby proces rozszalowywania przebiega∏ ∏atwo i nie spowodowa∏ uszkodzenia matrycy lub te˝ betonu, zaleca si´ stosowanie fabrycznych Êrodków antyadhezyjnych. Idealnie dostosowane do elastycznego tworzywa sztucznego fabryczne Êrodki antyadhezyjne zapobiegajà pogorszeniu jakoÊci tworzywa wskutek mi´knienia lub te˝ klejenia si´ powierzchni. Po odparowaniu zwiàzków rozpuszczalnych zawartych w Êrodkach antyadhezyjnych na powierzchni powstaje cienka, równomierna warstwa oddzielajàca, dzi´ki czemu unika si´ tworzenia plam na betonie spowodowanych nadmiarem Êrodka antyadhezyjnego. WielokrotnoÊç u˝ycia Okres trwa∏oÊci elastycznych matryc zale˝y przede wszystkim od u˝ytkownika – sposobu obchodzenia si´ z matrycami przy rozszalowywaniu, warunków przechowywania itp. Producenci matryc gwarantujà wykonanie minimum 100 odlewów, twierdzà jednak, ˝e ich doÊwiadczenia dowodzà, i˝ mo˝na wykonaç o wiele wi´cej odlewów, szczególnie jeÊli odbywa si´ to w zak∏adach prefabrykacji. budownictwo • technologie • architektura Renowacja matryc Do uszkodzenia matrycy mo˝e dojÊç tylko w przypadku nieostro˝nego obchodzenia si´ z ostrymi przedmiotami lub przez wielokrotne za∏amywanie albo si∏owe odrywanie przy rozszalowywaniu. Dlatego deskowanie nale˝y zdejmowaç wolno i ostro˝nie, poniewa˝, jak ka˝dy materia∏, tak˝e tworzywo, z którego wykonana jest matryca, ma swojà okreÊlonà wytrzyma∏oÊç. Mo˝liwa jest jednak naprawa uszkodzonej matrycy za pomocà fabrycznej szpachli elastycznej – po ok. 1 godzinie (czas twardnienia szpachli) matryca jest ponownie gotowa do u˝ytku. Zalety matryc strukturalnych: – o˝ywienie i wzbogacenie powierzchni – wprowadzenie na elewacjach i Êcianach trzeciego wymiaru – obni˝enie kosztów wykonania atrakcyjnych elewacji – ∏atwoÊç projektowania charakteru elewacji, dzi´ki ogromnej liczbie wzorów gotowych – mo˝liwoÊç odwzorowywania (kopiowania) istniejàcych elementów i faktur – mo˝liwoÊç wykonania betonu architektonicznego na placu budowy. Czynniki wp∏ywajàce na efekt koƒcowy: – sk∏ad mieszanki betonowej (jakoÊç cementu, wskaênik w/c, konsystencja, krzywa uziarnienia) – sposób przygotowania mieszanki (odpowiedni czas mieszania itp.) – sposób transportowania mieszanki na budow´ i na budowie – sposób zag´szczenia – jakoÊç, rodzaj i metoda deskowania – odpowiedni Êrodek antyadhezyjny – odpowiednia piel´gnacja betonu. Receptura betonu Do wytwarzania betonu fakturowanego w po∏àczeniu z elastycznymi matrycami i formami nie jest konieczny jakiÊ okreÊlony sk∏ad mieszanki betonowej. Receptura powinna byç ustalana jak do produkcji betonu licowego. Podstawowe czynniki, jakie majà wp∏yw na koƒcowy efekt i jakoÊç faktury, wymieniono powy˝ej. Dzi´ki fakturowanej powierzchni betonu i tworzàcych si´ wskutek tego Êwiat∏ocieni na fasadzie mo˝na optycznie zmniejszyç lub nawet w ogóle zlikwidowaç wiele b∏´dów wykonawczych. Obowiàzuje tu zasada: im bardziej chropowata i g∏´bsza struktura, tym mniejsza szansa na dostrze˝enie b∏´dów. Innym pozytywnym efektem „ubocznym” przy produkcji betonu fakturowanego w po∏àczeniu z elastycznymi matrycami jest osiàgni´cie bardziej jednolitej barwy betonu ni˝ przy u˝yciu sztywnych szalunków stalowych lub drewnianych. W szczególnoÊci przy produkcji na sto∏ach wibracyjnych – dzi´ki u∏o˝eniu matrycy – intensywnoÊç wibracji oddzia∏ujàcej na beton jest wyt∏umiana, co sprawia, ˝e beton na powierzchni zag´szczany jest równomierniej, a tym samym osiàga bardziej jednolità barw´. Z tego powodu elastyczne matryce bez ˝adnej faktury u˝ywane sà do produkcji g∏adkiego betonu licowego. Jerzy Wójcik, Sebastian Osowski Opracowano na podstawie materia∏ów firm: Reckli Polska, Noe-PL, Comfort Zgorzelec fot. Archiwum Betonowanie na miejscu budowy Przy stosowaniu betonu przygotowywanego na miejscu budowy elastyczna matryca musi byç ca∏à powierzchnià przyklejona do konstrukcji noÊnej. Do klejenia elastycznych matryc zaleca si´ stosowanie kleju przygotowanego fabrycznie, który nie jest klejem kontaktowym, lecz p∏ynnym, niezawierajàcym rozpuszczalników tworzywem sztucznym – ma to t´ zalet´, ˝e po roz∏o˝eniu elastycznej matrycy w kleju mo˝na wyregulowaç jej u∏o˝enie. Nie zaleca si´ mocowania matrycy gwoêdziami lub dyblami, poniewa˝ ze wzgl´du na nacisk betonu w miejscach nieprzytwierdzonych dochodzi do powstawania nierównoÊci i tworzenia si´ fal w betonie. Ewentualna póêniejsza obróbka takich powierzchni w celu uzyskania jednolitej struktury jest faktycznie niemo˝liwa. Matryce mo˝na przyklejaç zarówno do szalunków stalowych, jak i drewnianych. Dla trwa∏ego przyklejenia na powierzchni stalowej, np. przy d∏ugich seriach, powierzchni´ nale˝y przedtem wypiaskowaç (lub przemyç fabrycznym Êrodkiem gruntujàcym, który eliminuje koniecznoÊç piaskowania). Jako szalunki drewniane nale˝y stosowaç surowe, niepowleczone p∏yty ze sklejki o minimalnej gruboÊci 18 mm. 15 – Dziesi´ç lat temu, podczas pierwszej edycji targów, ma∏o kto s∏ysza∏ w Polsce o drogach betonowych. Dzisiaj te drogi sà budowane i coraz cz´Êciej mo˝emy jeêdziç po nawierzchniach betonowych. To z pewnoÊcià nasza zas∏uga, wiedzy i informacji o nawierzchniach betonowych, które od kilkunastu lat przekazujemy – mówi∏ Andrzej Tekiel, prezes Stowarzyszenia Producentów Cementu i Wapna. SPCiW by∏o jednym z kilkunastu podmiotów, które otrzyma∏y honorowe statuetki podczas tegorocznych, jubileuszowych targów Autostrada-Polska, przyznane firmom, które nie opuÊci∏y ani jednej z 10 edycji tych targów. fot. Micha∏ Braszczyƒski i g r a t Przekazujemy wiedz´ o dobrych drogach betonowych Stoisko SPCiW oraz Polskiego Cementu odwiedzi∏o podczas targów kilka tysi´cy osób Tegoroczne targi Autostrada-Polska odby∏y si´ w Kielcach w dniach 12-14 maja. Wzi´∏o w nich udzia∏ 621 wystawców, w tym ponad 100 wystawców zagranicznych z 21 krajów. Bezcenna informacja – W tym roku widz´, ˝e nie tylko wystawcy z krajów Unii Europejskiej przyj´li zaproszenie do Kielc, ale tak˝e wystawcy ze Êwiata zauwa˝yli, ˝e Kielce, po Monachium, sà drugim najwa˝niejszym miejscem dla drogownictwa. W tym roku nie tylko weszliÊmy w boom, ale mog´ paƒstwa zapewniç, ˝e przez najbli˝sze 5-10 lat Polska b´dzie olbrzymim poligonem budowy dróg i wzmacniania nawierzchni – mówi∏ Andrzej Pi∏at, sekretarz stanu w Ministerstwie Infrastruktury, podczas otwarcia targów Autostrada-Polska. Zdaniem pos∏a Janusza Piechociƒskiego, szefa Sejmowej Komisji Infrastruktury, po liczbie wystawców widaç, ˝e rok 2004 jest i b´dzie dobry dla drogownictwa. – A rok 2005 b´dzie jeszcze lepszy – zapewnia∏. – Koƒczymy etap, w którym o budowie dróg tylko si´ mówi∏o, a przechodzimy do fazy realizacji. Ciesz´ si´, ˝e na targach sà zarówno konferencje naukowe, jak i ci, którzy z osiàgni´ç nauki korzystajà. Prof. Antoni Szyd∏o podpisywa∏ swojà ksià˝k´ „Nawierzchnie drogowe z betonu cementowego”. Na zdj´ciu z pos∏em Januszem Piechociƒskim, szefem Sejmowej Komisji Infrastruktury fot. Micha∏ Braszczyƒski 16 Nowe odcinki dróg betonowych Przypomnijmy, ˝e lata 2003 i 2004 szczególnie obfitowa∏y w budow´ dróg o nawierzchniach betonowych. Trwa budowa kolejnych fragmentów betonowego odcinka autostrady A4 na zachód od Wroc∏awia. W 2003 roku zosta∏ oddany pierwszy betonowy odcinek drogi krajowej nr 8 Polichno – Wolbórz. Codziennie tà drogà przeje˝d˝a 20 tysi´cy pojazdów. W 2003 roku, w okolicy Che∏ma, powsta∏y kolejne odcinki lokalnych dróg betonowych. Na terenie gminy ˚urawica k. PrzemyÊla mieszkaƒcy budujà drogi betonowe w czynie spo∏ecznym. Firma Mo-Bruk z Korzennej w powiecie nowosàdeckim zbudowa∏a ju˝ w tym roku kilka odcinków lokalnych dróg betonowych w trudnym terenie górskim, o ∏àcznej d∏ugoÊci 600 metrów. – Drogi te powsta∏y na terenie gminy Che∏miec. Przygotowujemy si´ do budowy kolejnych dróg na terenie gminy Grybów – poinformowa∏ nas Jan Kulpa, kierownik z Mo-Bruku. Minister Andrzej Pi∏at doda∏, ˝e dziÊ informacja jest bezcenna. – Dlatego takie spotkania jak targi Autostrada-Polska sà konieczne i niezwykle po˝yteczne. O drogach betonowych Jednym z wystawców by∏o Stowarzyszenie Producentów Cementu i Wapna, które od 10 lat propaguje na targach wiedz´ zwiàzanà z budowà dróg o nawierzchniach betonowych. Ka˝dego roku, chocia˝by poprzez wystrój stoiska, SPCiW stara si´ przekazywaç najnowsze informacje na temat budowy tych trwa∏ych (minimum 30 lat), niekoleinujàcych si´ i bezpiecznych nawierzchni. W 2004 roku Polski Cement promowa∏ wydanà przez siebie ksià˝k´ prof. Antoniego Szyd∏o „Nawierzchnie drogowe z betonu cementowego”. – Dzi´ki temu, ˝e takie publikacje pojawiajà si´ na rynku, rozstrzygane sà dziÊ przetargi nie tylko na drogi o nawierzchni bitumicznej, ale tak˝e na drogi o nawierzchni z betonu. O to nam wszystkim chodzi∏o, by nie by∏o monokultury na naszych drogach – mówi∏ prof. Leszek Rafalski, dyrektor Instytutu Badawczego Dróg i Mostów, podczas premiery ksià˝ki, która odby∏a si´ w czasie towarzyszàcej targom dziesiàtej ju˝ konferencji „Trwa∏e i bezpieczne nawierzchnie drogowe”. – W wydawanych przez nas publikacjach staramy si´ pokazywaç, ˝e beton jest nowoczesnym materia∏em budowlanym. Ostatnia ksià˝ka o drogowych nawierzchniach betonowych zosta∏a wydana ponad 20 lat temu. Jej autorem jest Stefan Rola, nestor polskiego drogownictwa – mówi∏ dr in˝. Jan Deja, szef wydawnictwa Polski Cement. – Pó∏tora roku temu w rozmowie z prof. Szyd∏o ustaliliÊmy, ˝e wydanie takiej pozycji jest obecnie konieczne. Po lekturze mog´ powiedzieç, ˝e ksià˝ka jest teraz dumà naszego wydawnictwa. Prof. Szyd∏o jest nie tylko naukowcem, ale i praktykujàcym projektantem, na co dzieƒ zajmuje si´ problematykà drogownictwa – to jeszcze bardziej podnosi wartoÊç ksià˝ki. Piotr Piestrzyƒski lipiec – wrzesieƒ 2004 17 budownictwo • technologie • architektura a k s j Wdra˝ania Programów Rozwoju Regionalnego w Ministerstwie Gospodarki, Pracy i Polityki Spo∏ecznej. Urz´dy marsza∏kowskie rozpocz´∏y nabór wniosków o dofinansowanie ze Êrodków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego m.in. projektów budowy lokalnej infrastruktury drogowej. W cz´Êci województw pierwsza runda sk∏adania wniosków zakoƒczy∏a si´ ju˝ w po∏owie czerwca. U n i a E u r o p e Droga europejska Tabela 1. Szacunkowy podzia∏ Êrodków na dzia∏ania (w euro, w cenach z 2004 r.) Og∏oszony przez urz´dy marsza∏kowskie nabór dotyczy m.in. dofinansowania projektów budowy infrastruktury drogowej w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) na lata 2004-2006, jednego z siedmiu programów operacyjnych s∏u˝àcych realizacji Narodowego Planu Rozwoju. ZPORR okreÊla priorytety i kierunki polityki regionalnej paƒstwa w pierwszym okresie cz∏onkostwa Polski w Unii Europejskiej. Projekty realizowane w ramach ZPORR wspó∏finansowane sà ze Êrodków funduszy strukturalnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Spo∏ecznego. Ogólnym celem ZPORR jest tworzenie warunków wzrostu konkurencyjnoÊci regionów i ich atrakcyjnoÊci inwestycyjnej oraz przeciwdzia∏anie marginalizacji niektórych obszarów, w taki sposób, aby sprzyjaç d∏ugofalowemu rozwojowi gospodarczemu kraju, jego spójnoÊci ekonomicznej i spo∏ecznej. Bud˝et ZPORR to ok. 2,9 mld euro z funduszy strukturalnych i ok. 1,1 mld euro Êrodków krajowych (z bud˝etu paƒstwa i jednostek samorzàdu terytorialnego) podzielonych na cztery priorytety: 1) rozbudowa i modernizacja infrastruktury s∏u˝àcej wzmacnianiu konkurencyjnoÊci regionów 2) wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich w regionach 3) rozwój lokalny 4) pomoc techniczna. W ramach priorytetów wyodr´bnione sà dzia∏ania, czyli poszczególne cz´Êci funduszy strukturalnych. Projekty realizowane w ramach wszystkich priorytetów i dzia∏aƒ ZPORR b´dà wybierane na poziomie regionalnym poza dzia∏aniem 1.6. „Rozwój transportu publicznego w aglomeracjach”, którym zarzàdza Departament Dzia∏anie Ogó∏em wk∏ad publiczny Ogó∏em fundusze strukturalne (75%) 2 (poz. 3+4) 3 Droga w gminie Znaczna cz´Êç bud˝etu ZPORR – ok. 25 proc. – przeznaczona jest na dzia∏anie 1.1., czyli modernizacj´ i rozbudow´ regionalnego uk∏adu transportowego (patrz tabela 1) w ramach priorytetu 1 „Rozbudowa i modernizacja infrastruktury s∏u˝àcej wzmacnianiu konkurencyjnoÊci regionów”. Wy∏àczone z finansowania w ramach dzia∏ania 1.1. sà projekty obejmujàce drogi gminne i powiatowe o charakterze lokalnym, kwalifikujàce si´ do wsparcia w ramach priorytetu 3 – „Rozwój lokalny”, a tak˝e drogi krajowe i mi´dzynarodowe kwalifikujàce si´ do wsparcia w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego „Transport” oraz inwestycje z cz´Êci transportowej Funduszu SpójnoÊci. Projekty wybierane sà w drodze konkursu. Wnioski projektowe sk∏adane sà przez beneficjentów (jednostki samorzàdu terytorialnego) do Urz´du Marsza∏kowskiego. Oceny merytorycznej wniosków dokonuje panel ekspertów, a rekomendacji wyboru projektów dla Zarzàdu Województwa – Regionalny Komitet Sterujàcy. Umowy z beneficjentami podpisuje wojewoda. Ârodki przeznaczone na realizacj´ dzia∏aƒ i projektów w ramach priorytetu 1 i priorytetu 3 b´dà pochodziç z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Êrodków samorzàdów terytorialnych, bud˝etu paƒstwa i podmiotów prywatnych (szacunkowy podzia∏ Êrodków na poszczególne dzia∏ania przedstawia tabela 1). Maksymalny poziom dofinansowania projektów ze Êrodków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego wynosi: – 75% kwalifikujàcych si´ wydatków publicznych – 50% kwalifikujàcych si´ wydatków publicznych – tylko w przypadku projektów dotyczàcych kompleksowego uzbrojenia terenu, gdy inwestycja generuje znaczàcy dochód netto. Gdzie znaleêç informacje Szczegó∏owe informacje na temat rodzajów kwalifikujàcych si´ projektów oraz kwalifikowanych Krajowy wk∏ad publiczny Ogó∏em (25%) Bud˝et paƒstwa Jednostki samorzàdu terytorialnego Ârodki prywatne 4 5 6 7 Priorytet 1 Rozbudowa i modernizacja infrastruktury s∏u˝àcej wzmacnianiu konkurencyjnoÊci regionów Dzia∏anie 1.1 Modernizacja i rozbudowa regionalnego uk∏adu transportowego 1 024 792 877 768 594 658 256 198 219 0 256 198 219 1 000 000 Dzia∏anie 3.1 Obszary wiejskie 469 459 544 352 094 658 117 364 886 46 945 955 70 418 931 4 000 000 Dzia∏anie 3.2 Obszary podlegajàce restrukturyzacji 155 846 210 116 884 658 38 961 552 15 584 621 23 376 931 2 000 000 Dzia∏anie 3.3 Zdegradowane obszary miejskie, poprzemys∏owe i powojskowe 132 739 543 99 554 658 33 184 885 13 273 955 19 910 930 9 273 954 1 782 838 174 1 337 128 632 445 709 542 75 804 531 369 905 011 16 273 954 Priorytet 3 Rozwój lokalny 18 Razem lipiec – wrzesieƒ 2004 wydatków znaleêç mo˝na w dokumencie nazwanym „Uzupe∏nienie ZPORR”. Zawiera on informacje dotyczàce: celów dzia∏aƒ, sposobów ich realizacji, opisu kryteriów wyboru projektów, typu beneficjentów koƒcowych, wielkoÊci i form pomocy, poziomu wspó∏finansowania projektów z uwzgl´dnieniem udzia∏u Êrodków pochodzàcych z Unii Europejskiej i Êrodków publicznych, wskaêników monitorowania oraz trybu rozpatrywania wniosków. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spo∏ecznej uruchomi∏o specjalnà stron´ internetowà www.zporr.gov.pl poÊwi´conà wdra˝aniu Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Znaleêç tu mo˝na podstawowe informacje dotyczàce ZPORR – zasady, terminy, dokumenty (m.in. Uzupe∏nienie ZPORR). Zamieszczane sà tu tak˝e og∏oszenia poszczególnych urz´dów marsza∏kowskich o naborze wniosków o dofinansowanie dla wybranych dzia∏aƒ. Cenne sà równie˝ kontakty do osób odpowiedzialnych w urz´dach marsza∏kowskich za udzielanie informacji dot. poszczególnych priorytetów ZPORR (nazwiska, telefony, adresy e-mail). Znajdziemy tu tak˝e linki do pozosta∏ych sektorowych programów operacyjnych. Po informacje mo˝na tak˝e si´gnàç bezpoÊrednio na strony internetowe urz´dów marsza∏kowskich. Droga w gospodarstwie Ârodki na budow´ lub remont dróg wewn´trznych nie zaliczanych do ˝adnej z kategorii dróg publicznych, a znajdujàcych si´ na terenie prowadzenia przez osob´ fizycznà lub prawnà dzia∏alnoÊci rolniczej przewidziane sà w Sektorowym Programie Operacyjnym (SPO) „Restrukturyzacja i modernizacja sektora ˝ywnoÊciowego oraz rozwój obszarów wiejskich”. Zamieszczony na poczàtku czerwca na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (www.minrol.gov.pl) projekt uzupe∏nienia do SPO mówi, ˝e Êrodki te zaplanowane sà w ramach priorytetu 2 „Zrównowa˝ony rozwój obszarów wiejskich” – dzia∏anie 2.6 „Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej zwiàzanej z rolnictwem”, a projektodawcami mogà byç Tabela 2. Adresy internetowe urz´dów marsza∏kowskich województwo strona www dolnoÊlàskie www.umwd.pl www.zporr.dolnyslask.pl kujawsko-pomorskie www.kujawsko-pomorskie.pl lubelskie www.lubelskie.pl lubuskie www.lubuskie.pl ∏ódzkie www.lodzkie.pl ma∏opolskie www.malopolskie.pl mazowieckie www.mazovia.pl opolskie www.umwo.opole.pl podkarpackie www.podkarpackie.pl podlaskie www.umwp-podlasie.pl pomorskie www.woj-pomorskie.pl Êlàskie www.silesia-region.pl Êwi´tokrzyskie www.sejmik.kielce.pl warmiƒsko-mazurskie www.warmia.mazury.pl wielkopolskie www.wielkopolska.mw.gov.pl zachodniopomorskie www.um-zachodniopomorskie.pl budownictwo • technologie • architektura Dzia∏anie Priorytet 1 Rozbudowa konkurencyjnoÊci regionów Dzia∏anie 1.1 Modernizacja i rozbudowa regionalnego uk∏adu transportowego: Poddzia∏anie 1.1.1 Infrastruktura drogowa Projekty wspó∏finansowane z zasobów EFRR dotyczyç b´dà mi´dzy innymi i modernizacja infrastruktury s∏u˝àcej wzmacnianiu Wspierane b´dà projekty stanowiàce wa˝ny element regionalnego systemu transportowego (drogi wojewódzkie, powiatowe, gminne) poprawiajàce dost´p do: – sieci dróg krajowych i/lub mi´dzynarodowych i/lub, – regionalnych centrów gospodarczych wa˝nych z punktu widzenia rozwoju spo∏eczno-gospodarczego regionu i/lub, – istniejàcych i/lub planowanych obiektów przemys∏owych i us∏ugowych (np. parki przemys∏owe) i/lub, – portów morskich, portów rybackich, portów rzecznych wykorzystywanych do celów gospodarczych, lotnisk, stacji kolejowych i innych obiektów transportu publicznego, a tak˝e projekty odcià˝ajàce uk∏ady komunikacyjne miast, w tym w szczególnoÊci centra gospodarcze i zabytkowe. W ramach Poddzia∏ania 1.1.1 wspierane b´dà równie˝ projekty dotyczàce: budowy, przebudowy, remontów i/lub modernizacji dróg w granicach administracyjnych miast powy˝ej 20 tys. mieszkaƒców (z wy∏àczeniem autostrad, dróg ekspresowych, dróg krajowych i dróg wewn´trznych). Priorytet 3 Rozwój lokalny Dzia∏anie 3.1 Obszary wiejskie Na obszarach wiejskich i w ma∏ych miastach (do 20 tys. mieszkaƒców) projekty dotyczàce m.in.: – infrastruktury technicznej - np. drogi gminne i powiatowe ∏àczàce oÊrodki gospodarcze oraz drogi wewnàtrz tych oÊrodków, jak równie˝ po∏àczenia z regionalnà i krajowà siecià dróg, – kompleksowego zagospodarowania terenu. Dzia∏anie 3.2 Obszary podlegajàce restrukturyzacji Na obszarach podlegajàcych restrukturyzacji (w tym na obszarach wyst´powania przemys∏ów tradycyjnych) projekty dotyczàce m.in. – infrastruktury technicznej zwiàzanej ze zwi´kszeniem mo˝liwoÊci dywersyfikacji dzia∏alnoÊci gospodarczej na obszarach podlegajàcych restrukturyzacji (np. drogi gminne, powiatowe) powiàzane z rozwojem ekonomicznym, – kompleksowego uzbrojenia terenów. Dzia∏anie 3.3 Zdegradowane obszary miejskie, poprzemys∏owe i powojskowe Na obszarach rewitalizacji miast, dzielnic miast, obszarów poprzemys∏owych i powojskowych projekty dotyczàce m.in.: – zmiany funkcji wykorzystania terenu, rozbudowy i modernizacji infrastruktury lokalnej. osoby fizyczne i prawne prowadzàce dzia∏alnoÊç rolniczà. Celem tego dzia∏ania jest poprawa lub umo˝liwienie rolnikom dost´pu do infrastruktury technicznej, a wspierane b´dà m.in. budowa lub remont po∏àczony z modernizacjà dróg wewn´trznych, w tym: – dróg wewn´trznych, nie zaliczanych do ˝adnej z kategorii dróg publicznych – placów manewrowych, dojazdów itp., na terenie prowadzenia przez beneficjenta dzia∏alnoÊci rolniczej. Ârodki finansowe przewidziane na to dzia∏anie to : • wsparcie finansowe ogó∏em dla dzia∏ania 40,71 mln euro • wsparcie finansowe Unii Europejskiej 28,50 mln euro • wsparcie finansowe krajowe 12,21 mln euro. Maksymalny poziom pomocy finansowej udzielanej beneficjentowi to dofinansowanie 50 proc. kosztów kwalifikowanych projektu. Wk∏ad Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR) – Sekcja Orientacji wyniesie do 35% ca∏kowitego kwalifikujàcego si´ kosztu, a reszta – 15 proc. – to wspó∏finansowanie z bud˝etu paƒstwa. Projekty sk∏adane b´dà do oddzia∏ów regionalnych ARiMR (www.arimr.gov.pl) w∏aÊciwych terytorialnie dla miejsca realizacji projektu. Szczegó∏y dotyczàce rodzajów kwalifikowanych projektów i wydatków b´dzie mo˝na znaleêç w ostatecznej wersji „Uzupe∏nienia SPO”. Katarzyna KaraÊ Tabela 3. Dzia∏ania i wspó∏finansowane projekty 19 Polskie doÊwiadczenia w budowie dróg betonowych nie odbiegajà pod ˝adnym wzgl´dem od rozwiàzaƒ europejskich i Êwiatowych. Opinia ta dotyczy zarówno nowo wznoszonych autostrad, jak i lokalnych dróg betonowych o niewielkim nat´˝eniu ruchu – takie sà wyniki dyskusji dotyczàcej referatu „Polskie doÊwiadczenia w stosowaniu cementów ˝u˝lowych do budowy dróg lokalnych”, który w kwietniu br. zosta∏ wyg∏oszony na IX Mi´dzynarodowej Konferencji „Drogi betonowe” w Istambule. W dniach 4-7 kwietnia br. w Istambule odby∏a si´ IX Mi´dzynarodowa Konferencja „Drogi betonowe” organizowana co cztery lata przez Europejskie Stowarzyszenie Producentów Cementu Cembureau wraz ze Âwiatowym Stowarzyszeniem Drogowym PIARC. Wspó∏organizatorem tegorocznej konferencji by∏o tak˝e Tureckie Stowarzyszenie Producentów Cementu. W sympozjum wzi´∏o udzia∏ ponad 500 osób z ca∏ego Êwiata, reprezentujàcych g∏ównie firmy wykonawcze i projektowe, laboratoria i oÊrodki naukowo-badawcze oraz przemys∏ cementowy. Polsk´ reprezentowa∏y cztery osoby: pracownicy Dzia∏u Doradztwa Technologicznego Góra˝d˝e Cement SA – Tomasz Pu˝ak i Marcin Soko∏owski oraz Joanna Kamiƒska i Waldemar Niewiarowski z Przedsi´biorstwa Porty Lotnicze w Warszawie. Obrady konferencji sk∏ada∏y si´ z dwóch cz´Êci warsztatowych poÊwi´conych podstawowym zasadom projektowania nawierzchni betonowych wraz z metodykà badaƒ betonu oraz sesji plenarnej podzielonej na cztery bloki tematyczne: 1. Projektowanie nawierzchni betonowej i koszty u˝ytkowania drogi betonowej 2. Materia∏y do betonowych nawierzchni drogowych 3. Konstrukcja drogi betonowej i jej utrzymanie 4. Aspekty zwiàzane z bezpieczeƒstwem, ha∏asem i ochronà Êrodowiska. Konferencja naukowo-techniczna poÊwi´cona problematyce zwiàzanej z projektowaniem, budowà i eksploatacjà nawierzchni betonowych odb´dzie si´ 22-24 wrzeÊnia 2004 r. w hotelu Chata Karczowiska (Karczowiska 4), gmina Lubin. Organizatorami konferencji sà: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddzia∏ we Wroc∏awiu, Politechnika Wroc∏awska Instytut In˝ynierii Làdowej Zak∏ad Dróg i Lotnisk, Stowarzyszenie In˝ynierów i Techników Komunikacji RP Odzia∏ we Wroc∏awiu oraz Fundacja Dróg DolnoÊlàskich we Wroc∏awiu. Honorowy patronat nad konferencjà objà∏ Dariusz Skowroƒski – podsekretarz stanu w Ministerstwie Infrastruktury. Podczas sesji „Materia∏y do betonowych nawierzchni drogowych” Tomasz Pu˝ak przedstawi∏ referat przygotowany przez dr. in˝. Jana Dej´, prof. Jana Ma∏olepszego oraz dr. in˝. Zbigniewa Giergicznego pt. „Polskie doÊwiadczenia w stosowaniu cementów ˝u˝lowych do budowy dróg lokalnych”. Autorzy przedstawiali m.in. przyk∏ad budowy drogi lokalnej Skomlin – Zb´k. Z przeprowadzonych rozmów i dyskusji oraz zaj´ç warsztatowych wynika, ˝e polskie doÊwiadczenia w budowie dróg betonowych nie odbiegajà pod ˝adnym wzgl´dem od rozwiàzaƒ europejskich i Êwiatowych. Opinia ta dotyczy zarówno nowo wznoszonych autostrad, jak i lokalnych dróg betonowych o niewielkim nat´˝eniu ruchu. Podczas konferencji mo˝na by∏o zauwa˝yç, ˝e oprócz dyskusji na temat podstawowych zalet dróg betonowych, takich jak wysoka trwa∏oÊç, odpornoÊç na koleinowanie, dobra szorstkoÊç nawierzchni, odpornoÊç na dzia∏anie czynników chemicznych, coraz cz´Êciej poruszane sà tematy zwiàzane z ochronà Êrodowiska (recykling nawierzchni betonowej) oraz zagadnienia zwiàzane z bezpieczeƒstwem u˝ytkowania dróg betonowych (ha∏as, odpornoÊç na dzia∏anie ognia, kolor nawierzchni itp.). Bardzo obszerny blok stanowi∏y technologie napraw i wzmocnienia nawierzchni zarówno betonowych, jak i asfaltowych. Wobec intensywnej degradacji starych nawierzchni drogowych przedstawione Êwiatowe doÊwiadczenia (japoƒskie, amerykaƒskie, francuskie) w technologiach „whitetopping” i „ultra-thin whitetopping” mogà stanowiç bardzo pr´˝nie rozwijajàcy si´ obszar w najbli˝szych latach. Nie zabrak∏o oczywiÊcie tematu kosztów budowy i utrzymania dróg betonowych. Zaprezentowane doÊwiadczenia i kalkulacje, m.in. francuskie, potwierdzajà, ˝e w zale˝noÊci od rodzaju i konstrukcji drogi „rozwiàzania betonowe” sà porównywalne lub taƒsze z „rozwiàzaniami bitumicznymi”. Podczas konferencji zaprezentowano tak˝e obszerny blok tematyczny dotyczàcy najnowszych programów komputerowych wspomagajàcych projektowanie i wymiarowanie nawierzchni betonowych. W ostatnim dniu konferencji uczestnicy mieli okazj´ zapoznania si´ z tureckimi doÊwiadczeniami w budowie obiektów in˝ynierskich, zarówno w cz´Êci europejskiej, jak i azjatyckiej. Nast´pna, dziesiàta konferencja „Drogi betonowe” odb´dzie si´ za cztery lata w Antwerpii. Kontakt w sprawie konferencji: tel. (71) 334 73 18 e-mail: [email protected] Tomasz Pu˝ak Dzia∏ Doradztwa Technologicznego Góra˝d˝e Cement SA Rozwój nawierzchni betonowych w Polsce na przyk∏adzie modernizacji autostrady A4 20 fot. Archiwum e w o n o t e b i g o r d Nasze doÊwiadczenia w Istambule lipiec – wrzesieƒ 2004 t Realizacja polskiego programu budowy autostrad obejmuje zarówno budow´ nowych obiektów mostowych, jak i modernizacj´ ju˝ istniejàcych. Dotychczasowe doÊwiadczenia w tym wzgl´dzie wykazujà, ˝e o ile projektowanie nowych konstrukcji nie stwarza wi´kszych problemów, to opracowanie projektu robót remontowych, po∏àczonych zwykle z modernizacjà istniejàcych obiektów mostowych, wià˝e si´ zwykle z wieloma trudnoÊciami. h l o g i e fot. Archiwum o budownictwo • technologie • architektura n Badania laboratoryjne próbek – czy sà potrzebne? Odpowiedê na to pytanie wydaje si´ byç oczywista – sà potrzebne! Wszak wymagajà ich stosowne przepisy normowe [1,2], a co za tym idzie spe- c cyfikacje techniczne na wszelkie roboty betonowe. W rzeczywistoÊci jednak, praktyka in˝ynierska wskazuje na szereg wàtpliwoÊci. WàtpliwoÊci te dotyczà zarówno samych procedur badawczych, jak i zakresu badaƒ wymaganych na placu budowy. O ile kwestia koniecznoÊci kontroli wytrzyma∏oÊci betonu na Êciskanie nie budzi wi´kszych wàtpliwoÊci, gdy˝ stanowi ona naturalnà kontrol´ jego jakoÊci, a ewentualne uzyskanie wyniku negatywnego pozwala na podj´cie ró˝nego rodzaju dzia∏aƒ zaradczych, to dyskusyjny jest wymóg obszernych i kosztownych badaƒ mrozoodpornoÊci czy wodoszczelnoÊci betonu, wykonywanych przez wykonawc´. Po pierwsze, ze wzgl´du na czasoch∏onnoÊç badaƒ, wyniki sà znane po up∏ywie kilkunastu tygodni. Po drugie, w przypadku wyniku negatywnego, w zasadzie jedynym rozwiàzaniem pozostaje podj´cie decyzji o rozbiórce. Poza tym wykonawca praktycznie nie ma ˝adnego wp∏ywu na uzyskiwany wynik, ponoszàc jednoczeÊnie pe∏nà odpowiedzialnoÊç za ewentualne niedociàgni´cia, pope∏niane przez dostawc´ betonu. Sytuacja tego rodzaju mo˝e prowadziç do ró˝nego rodzaju patologii, nie wykluczajàc tworzenia wyników „wirtualnych”. Wydaje si´ wi´c, ˝e bardziej sensownym jest zalecenie okresowego przeprowadzania tego rodzaju badaƒ przez producenta betonu pod kontrolà nadzoru technicznego inwestycji. Rozwiàzanie to pozwoli∏oby wyeliminowaç szereg anomalii, powszechnie spotykanych w specyfikacjach technicznych, takich jak na przyk∏ad wymóg realizacji niezale˝nych badaƒ tego samego rodzaju betonu dla ka˝dego remontowanego obiektu oddzielnie, pomimo ˝e beton zosta∏ wyprodukowany w tym samym dniu i dostarczony na kilka ró˝nych obiektów. „NadgorliwoÊç” tego rodzaju prowadzi do „nadprodukcji próbek”, której dobrà ilustracjà jest wykres 1, który przedstawia liczb´ przebadanych próbek dla wybranych dziewi´ciu obiektów mosto- Niestety, z∏à praktykà jest projektowanie remontu niejako „na wyczucie” i uzale˝nienie wyboru technologii naprawy oraz zakresu robót od bie˝àcej sytuacji na budowie. Objawia si´ to najcz´Êciej ca∏kowitym zaniechaniem, bàdê te˝ znacznym ograniczeniem zakresu badaƒ, realizowanych na etapie przedprojektowym i przerzuceniem na wykonawc´ obowiàzku wykonania wi´kszoÊci z nich w czasie realizacji samych robót remontowych. Sytuacja tego rodzaju prawie zawsze prowadzi do opóênieƒ w realizacji inwestycji i powstania znacznych, nieuzasadnionych dodatkowych kosztów. Jest równie˝ êród∏em nieuniknionych nieporozumieƒ i napi´ç pomi´dzy uczestnikami procesu inwestycyjnego. Tego rodzaju oszcz´dnoÊci, poczynione na diagnostyce, bardzo cz´sto tak˝e drogo kosztujà. Do podstawowych przyczyn tego stanu rzeczy nale˝y w pierwszej kolejnoÊci zaliczyç: – brak Êrodków finansowych na rynku budowlanym i wynikajàce z tego faktu dà˝enie do ograniczenia za wszelkà cen´ kosztów opracowania, niestety cz´sto kosztem jego jakoÊci – powszechne przekonanie o nieomylnoÊci ludzkich zmys∏ów – brak niezb´dnego wyposa˝enia technicznego – brak szczegó∏owej wiedzy odnoÊnie warunków technicznych realizacji badaƒ diagnostycznych oraz w∏aÊciwej interpretacji uzyskiwanych wyników – tolerowanie przez inwestorów „bylejakoÊci” ekspertyz i projektów. W pracy przedstawiono prób´ podsumowania doÊwiadczeƒ, uzyskanych w czasie nadzoru badawczego nad realizacjà remontu dziewi´ciu betonowych obiektów mostowych, zlokalizowanych w ciàgu autostrady A2 Konin – WrzeÊnia (fot. 1). Zwrócono uwag´ na znaczenie badaƒ diagnostycznych, realizowanych na etapie przedprojektowym, jako podstawy do rzetelnej oceny aktualnego stanu technicznego obiektu oraz warunku miarodajnego oszacowania charakteru i zakresu niezb´dnych robót remontowych. Omówiono pojawiajàce si´ problemy badawcze oraz sformu∏owano szereg uwag i praktycznych spostrze˝eƒ, które mogà byç, zdaniem autorów, u˝yteczne dla poszerzenia wiedzy odnoÊnie prawid∏owoÊci prowadzenia tego rodzaju badaƒ diagnostycznych, a co za tym idzie podniesienia ich jakoÊci. Przedstawiono wnioski, dotyczàce zarówno normowej kontroli jakoÊci betonu, prowadzonej w warunkach laboratoryjnych, jak i badaƒ „in-situ”. e Kontrola jakoÊci robót betonowych w czasie modernizacji autostrady A2 Konin – WrzeÊnia. Podsumowanie doÊwiadczeƒ Fot. 1. Zmodernizowany wiadukt drogowy WD-53 w ciàgu autostrady A2 21 120 105 102 100 Liczba próbek Wykres 1. Zestawienie liczby przebadanych próbek w rozbiciu na poszczególne obiekty 80 75 75 75 75 72 69 60 42 40 20 0 cen´. W rzeczywistoÊci jednak napotyka on na szereg problemów, zwiàzanych z zarysowaniem betonu, wynikajàcych z faktu, i˝ prawid∏owo zaprojektowana iloÊç zbrojenia niejednokrotnie jest niewystarczajàca do przeniesienia rzeczywistych napr´˝eƒ skurczowych spowodowanych „nieuzasadnionym” zwi´kszeniem parametrów wytrzyma∏oÊciowych wbudowanego betonu. Oznaczenie obiektu WA-39 WD 49 Wykres 2. Wiadukt WA-39 – rzeczywisty rozk∏ad wytrzyma∏oÊci betonu na Êciskanie WD 41 WD 51 MA 42 MA 52 WD 43 WD 53 WD 46 wych, remontowanych w ciàgu autostrady A2. ¸àcznie wykonano: – 78 badaƒ wytrzyma∏oÊciowych – 51 badaƒ nasiàkliwoÊci – 17 badaƒ wodoprzepuszczalnoÊci – oraz 17 badaƒ mrozoodpornoÊci. Razem przebadano 690 próbek, co daje oko∏o 5,6 tony betonu. Bardzo cz´stym przypadkiem spotykanym w praktyce remontowej obiektów mostowych jest równie˝ fakt, i˝ dostawca betonu lekcewa˝y wymagania jakoÊciowe sformu∏owane w zamówieniu, dostarczajàc na budow´ beton o zawy˝onych parametrach wytrzyma∏oÊciowych, jak to mia∏o na przyk∏ad miejsce w przypadku remontu wiaduktu WA-39 (wykres 2). W tym przypadku, na 13 betonowaƒ, w których zamówiony zosta∏ beton klasy B30, dostawca dostarczy∏ beton o ˝àdanych parametrach mechanicznych tylko jeden raz. Klasa betonu 60 45 45 35 50 55 40 45 40 35 35 30 35 30 35 0 WA 39 Oznaczenie betonowania I VIII II IX III X IV XI V XII VI XIII VII Tylko pozornie tego rodzaju praktyki nie majà istotnego znaczenia dla prawid∏owoÊci realizacji inwestycji. Wszak wykonawca, co prawda nieÊwiadomie i wbrew swojej woli, otrzymuje beton o wy˝szej jakoÊci, p∏acàc za niego ni˝szà Rys. 1. In˝ynier budowlany – lekarzem??? 22 Nieniszczàca kontrola robót betonowych W ostatnich latach nastàpi∏ dynamiczny rozwój prac badawczych, które stworzy∏y podstawy do opracowania nowych technik nieniszczàcej diagnostyki konstrukcji budowlanych, w szczególnoÊci betonowych. Pojawi∏o si´ szereg nowych mo˝liwoÊci badawczych, które pozwalajà na udzielenie bezpoÊrednio na obiekcie szybkiej i precyzyjnej odpowiedzi na wi´kszoÊç pytaƒ nurtujàcych wspó∏czesnego in˝yniera budowlanego. Ma on do dyspozycji bogaty zestaw aparatury diagnostycznej, która jest wyrazem praktycznego wykorzystania najnowszych osiàgni´ç myÊli technicznej z tego zakresu. Efektywne wykorzystanie w praktyce in˝ynierskiej tych mo˝liwoÊci wymaga cz´sto sporego doÊwiadczenia i umiej´tnoÊci krytycznej interpretacji uzyskiwanych wyników. Wyjàtkowo niebezpieczne jest tu „rutynowe” podejÊcie do tego rodzaju badaƒ, szczególnie groêne w przypadku wykonywania znacznej liczby ró˝nych pomiarów, na podobnych obiektach i w pozornie zbli˝onych warunkach. W istocie rzeczy, wspó∏czesne badania konstrukcji budowlanych sà bowiem coraz bardziej zbli˝one do nowoczesnego warsztatu badawczego, wykorzystywanego w diagnostyce medycznej, co ˝artobliwie ilustruje rys. 1. Uwaga ta dotyczy zarówno samych procedur badawczych, jak i ponoszonej odpowiedzialnoÊci. Dlatego te˝ szczególnie istotne jest dochowanie nale˝ytej starannoÊci przy opracowywaniu specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót remontowych, gdy˝ niefrasobliwoÊç w tej kwestii mo˝e prowadziç do nieporozumieƒ i napi´ç pomi´dzy uczestnikami procesu inwestycyjnego oraz do powstania dodatkowych, nieuzasadnionych kosztów. Za przyk∏ad tego rodzaju niefrasobliwoÊci mo˝e pos∏u˝yç cz´sto spotykany wymóg przeprowadzenia badania wytrzyma∏oÊci betonu na odrywanie w czasie realizacji remontu na etapie poprzedzajàcym roboty rozbiórkowe. Badanie tego rodzaju winno byç wykonane znacznie wczeÊniej, przed podj´ciem przez projektanta decyzji odnoÊnie sposobu naprawy „starego” betonu. W tym przypadku niedopatrzenie projektanta obcià˝a wykonawc´, na którego nie tylko zrzuca si´ odpowiedzialnoÊç, ale i wymusza poniesienie znacznych kosztów. Sklerometr Schmidta – urzàdzenie nadal nieznane Sklerometr Schmidta, potocznie znany jako „m∏otek Schmidta”, jest urzàdzeniem na tyle powszechnie znanym, ˝e wiele osób nie zdaje sobie sprawy z faktu, i˝ od ponad 2 lat mamy nowà norm´ z tego zakresu [3]. W warunkach polskich jest on wykorzystywany od ponad 40 lat. Mog∏oby si´ wi´c wydawaç, ˝e stosowanie go nie powinno nastr´czaç ˝adnych trudnoÊci. Okazuje si´ jednak, i˝ prawda jest zgo∏a inna. Powszechnie pope∏niane sà b∏´dy, które wynikajà w znacznym stopniu z braku wiedzy, ale lipiec – wrzesieƒ 2004 budownictwo • technologie • architektura fot. Archiwum Fot. 2. Sklerometr Schmidta typu „N” w czasie badania masywnej podpory mostowej nie pot´gowaç, lub te˝ niwelowaç. W tej sytuacji jedynym logicznym i wiarygodnym rozwiàzaniem powy˝szej kwestii wydaje si´ byç ka˝dorazowe eksperymentalne wyznaczanie stosownego wspó∏czynnika korekcyjnego. Pomiary „pull-off” – pu∏apki i niespodzianki Badania wytrzyma∏oÊci betonu na odrywanie stanowià obecnie jedno z najbardziej pracoch∏onnych i kosztownych badaƒ, realizowanych w czasie robót remontowych betonowych obiektów mostowych. Przyk∏adowo, w czasie modernizacji dziewi´ciu obiektów mostowych w ciàgu autostrady A2 na odcinku WrzeÊnia – Konin (wykres 3) wykonano ∏àcznie 3122 pomiary, co odpowiada powierzchni betonu rz´du 14 m2. Zasadniczym celem tego rodzaju pomiarów na etapie przedprojektowym jest ustalenie, czy dla danego elementu mo˝liwe jest zastosowanie nowoczesnych napraw powierzchniowych. Jest to bardzo wa˝ny pomiar [4], gdy˝ bardzo cz´sto od jego wyniku zale˝y w∏aÊciwe lub b∏´dne zastosowanie relatywnie bardzo drogich systemów napraw powierzchniowych. Dlatego te˝ nale˝y ÊciÊle przestrzegaç warunków technicznych tego rodzaju badaƒ. Uzyskane w tej kwestii doÊwiadczenia wskazujà, i˝ w szczególnoÊci nale˝y zwracaç uwag´ na nast´pujàce zagadnienia: • Badania wytrzyma∏oÊci betonu na odrywanie winny byç poprzedzone ka˝dorazowo ocenà jego wytrzyma∏oÊci na Êciskanie. Tylko beton, którego wytrzyma∏oÊç na Êciskanie wynosi nie mniej ni˝ 25 MPa, mo˝e zostaç poddany Fot. 3. Sklerometr Schmidta typu „M” fot. Archiwum g∏ównie spowodowane sà lekcewa˝eniem oczywistych faktów i przeÊwiadczeniem, ˝e „fizyk´” zjawisk towarzyszàcych tego rodzaju pomiarom mo˝na bezkarnie ignorowaç w imi´ wy˝szych racji. A racje te to przede wszystkim prostota pomiaru i przeÊwiadczenie o mo˝liwoÊci „taniego” oszacowania wytrzyma∏oÊci betonu na Êciskanie, podstawowego parametru oceny jego jakoÊci. SpoÊród szeregu zagadnieƒ, które stanowià êród∏o wielu nieporozumieƒ, wypada wymieniç takie kwestie jak: • Ka˝dorazowo przed i po badaniach niezb´dna jest kontrola sprawnoÊci wykorzystywanego urzàdzenia na kowade∏ku kontrolnym. • Wykorzystywanie m∏otka Schmidta typu „N” (fot. 2) do badania masywnych konstrukcji betonowych jest powa˝nym b∏´dem w sztuce, jako ˝e do tego celu przeznaczony jest m∏otek typu „M” (fot. 3). • Wykonywanie badaƒ sklerometrycznych bez skalowania krzywej regresji na odwiertach kontrolnych pobieranych z badanej konstrukcji jest b∏´dne i niezgodne z obowiàzujàcymi w tym wzgl´dzie przepisami normowymi. Nie istnieje ˝adna „ogólna” ani „globalna” krzywa regresji, prawdziwa dla betonu jako takiego. Warunkiem wiarygodnoÊci oceny wytrzyma∏oÊci betonu za pomocà metody sklerometrycznej jest weryfikacja hipotetycznej krzywej regresji wynikami badaƒ wytrzyma∏oÊciowych odwiertów kontrolnych (minimum na trzech próbkach). Innymi s∏owy, bez pobrania odwiertów kontrolnych nie mo˝e byç mowy o rzetelnej ocenie wytrzyma∏oÊci betonu tà metodà. W przeciwnym wypadku pope∏niony b∏àd mo˝e si´gaç kilkudziesi´ciu procent zarówno „in plus”, jak i „in minus” w stosunku do wartoÊci rzeczywistej. • Miejsca pomiarowe muszà byç odpowiednio przygotowane, najlepiej przeszlifowane, tak aby usunàç mleczko cementowe oraz wszelkiego rodzaju zanieczyszczenia wyst´pujàce na powierzchni betonu. Badania sklerometryczne winny byç przeprowadzone na „zdrowym” i oczyszczonym fragmencie betonu, przynajmniej w przybli˝eniu reprezentatywnym dla betonu znajdujàcego si´ w Êrodku badanego elementu. O braku powszechnej ÊwiadomoÊci w tej kwestii Êwiadczyç mo˝e mi´dzy innymi fakt, i˝ nagminnym jest stawianie w specyfikacjach technicznych robót remontowych wymogu wykonywania badaƒ sklerometrycznych przed i po zakoƒczeniu robót rozbiórkowych i przygotowawczych (np. po piaskowaniu). Jest to oczywiste nieporozumienie, jako ˝e realizacja tych robót w ˝adnym stopniu nie wp∏ywa na wielkoÊç wytrzyma∏oÊci betonu na Êciskanie. • Liczba odbicia na badanej powierzchni zwykle znacznie ró˝ni si´ od liczby odbicia rejestrowanej na pobocznicy odwiertów. DoÊwiadczenie wskazuje, ˝e nie jest to wp∏yw wieku betonu, jak sugeruje Instrukcja ITB sprzed oko∏o 30 lat, a proponowany w niej globalny wspó∏czynnik wieku równy 0,6 (betony starsze ni˝ 3 lata) jest mocno dyskusyjny. Efekt ten nie jest tak˝e uzale˝niony wy∏àcznie od stopnia karbonatyzacji przypowierzchniowej warstwy betonu. Ponadto, ten sam beton mo˝e charakteryzowaç si´ istotnie ró˝nà spr´˝ystoÊcià powierzchni (liczbà odbicia) w zale˝noÊci od stanu napr´˝enia badanej konstrukcji. Ma to szczególne znaczenie w przypadku konstrukcji spr´˝onych. Wszystkie te uwarunkowania mogà si´ wzajem- 23 Wykres 3. Zestawienie liczby wykonanych pomiarów „pull-off” w rozbiciu na poszczególne obiekty 600 598 Liczba próbek 500 468 • 400 300 324 329 339 309 309 200 287 149 100 0 • Oznaczenie obiektu WA-39 WD 49 WD 41 WD 51 MA 42 MA 52 WD 43 WD 53 WD 46 tego rodzaju zabiegom naprawczym, przy czym nale˝y podkreÊliç, ˝e wymóg ten jest zani˝ony np. w stosunku do wymagaƒ obowiàzujàcych w Niemczech (minimum 30 MPa). • W miejscach przewidzianych do badaƒ nale˝y dok∏adnie wyrównaç powierzchni´ badanego betonu i oczyÊciç jà z kurzu i zanieczyszczeƒ. Unikamy tak˝e miejsc, na powierzchni których widoczne sà wszelkiego rodzaju uszkodzenia. Celem badaƒ jest bowiem „zdrowy” beton, a nie fot. Archiwum Fot. 4. Pomiar „pull-off” – widok si∏ownika hydraulicznego w czasie pomiaru jego uszkodzone fragmenty, które i tak b´dà musia∏y w czasie remontu zostaç usuni´te. • W ka˝dym przypadku nale˝y wokó∏ przyklejonego krà˝ka nawiercaç koronkà diamentowà rowek na ˝àdanà g∏´bokoÊç. Zaleca si´, aby g∏´bokoÊç ta wynosi∏a oko∏o 50% Êrednicy zastosowanych 24 fot. Archiwum Fot. 5. Pomiar „pull-off” – widok prawid∏owego prze∏omu • • krà˝ków stalowych. W ka˝dym razie nawiercenie to nie powinno byç p∏ytsze ni˝ oko∏o 10-15 mm. Zawsze nale˝y najpierw przykleiç krà˝ki do powierzchni betonu, a dopiero po stwardnieniu kleju nawiercaç go wokó∏ krà˝ków, przy czym sam pomiar wytrzyma∏oÊci na odrywanie winien nast´powaç bezpoÊrednio po nawierceniu betonu (nie póêniej ni˝ po godzinie). W przeciwnym razie uzyskiwane wyniki mogà byç w znacznym stopniu zani˝one. Pomiar si∏y odrywajàcej winien byç realizowany ze sta∏à pr´dkoÊcià, zgodnie z instrukcjà stosowanego sprz´tu. W czasie pomiaru nale˝y zwracaç szczególnà uwag´ na zapewnienie sta∏ego przyrostu napr´˝eƒ. Wymóg ten ma kluczowe znaczenie dla wiarygodnoÊci wykonywanych pomiarów. Z tego te˝ punktu widzenia wszelkie urzàdzenia, które realizujà obcià˝enie za pomocà si∏owników hydraulicznych (fot. 4), sà znacznie dok∏adniejsze od urzàdzeƒ bazujàcych na przek∏adniach mechanicznych. O wiarygodnoÊci przeprowadzonych pomiarów decyduje w pierwszej kolejnoÊci charakter uzyskiwanego prze∏omu (fot. 5). Nieuzasadnione jest, cz´sto spotykane w specyfikacjach na roboty remontowe, ˝àdanie badania wytrzyma∏oÊci „nowego” betonu na odrywanie przed przygotowaniem jego powierzchni (np. piaskowaniem), jako ˝e operacja ta jest i tak niezb´dna ze wzgl´dów technologicznych, a pomiar wytrzyma∏oÊci na odrywanie ma w tym przypadku sens jedynie jako kontrolny, dla upewnienia si´, ˝e powierzchnia betonu spe∏nia wymagania zwiàzane z zapewnieniem wymaganej przyczepnoÊci pod∏o˝a do uk∏adanych na nim warstw izolacyjnych, bàdê innego rodzaju warstw wykoƒczeniowych (np. ˝ywic na chodnikach). Sam „nowy beton mostowy” o wytrzyma∏oÊci odpowiadajàcej klasie nie mniejszej ni˝ B30 z ca∏à pewnoÊcià charakteryzuje si´ wystarczajàcà wytrzyma∏oÊcià na rozciàganie. Karbonatyzacja betonu – blaski i cienie Poj´cie g∏´bokoÊci skarbonatyzowanej warstwy betonu jest poj´ciem w znacznym stopniu „wirtualnym”, uzale˝nionym od „czu∏oÊci” zastosowanej metody pomiarowej. Z punktu widzenia chemicznego odczyn pH równy 11,8 uznaje si´ powszechnie za graniczny, poni˝ej którego obni˝a si´ naturalna zdolnoÊç betonu do pasywacji zbrojenia. • W przypadku testu fenoloftaleinowego zmiana koloru z bezbarwnego na czerwony (kryterium oceny) nast´puje przy pH równym 8,5÷9,5, zaÊ w przypadku testu tymoloftaleinowego zmiana barwy wskaênika z bezbarwnego na niebieski (kryterium oceny) nast´puje przy pH równym 9,3÷10,5. Natomiast dla pomiarów dokonywanych za poÊrednictwem „Rainbow-Testu” przyjmuje si´, ˝e przejÊcie palety barw z koloru fioletowego na zielony (pH=9) sygnalizuje spadek pH poni˝ej wartoÊci uznawanej za granicznà i potencjalne zagro˝enie korozyjne zbrojenia. • Ponadto nale˝y stwierdziç, ˝e zasi´g procesu karbonatyzacji nie tyle jest uwarunkowany wiekiem betonu, co jego jakoÊcià, a w szczególnoÊci jego szczelnoÊcià, g´stoÊcià oraz miejscem wbudowania. Przyk∏adem mo˝e byç fot. 6, na której pokazano odwiert kontrolny, pobrany z jednej lipiec – wrzesieƒ 2004 Wnioski • Wszechstronna diagnostyka obiektu mostowego jest niezb´dnym warunkiem opracowania „dobrego” projektu jego remontu. Zaniechania w tej kwestii prawie zawsze powodujà opóênienia w realizacji inwestycji i bardzo drogo kosztujà. • NiefrasobliwoÊç w opracowaniu specyfikabudownictwo • technologie • architektura cji technicznych na roboty remontowe prowadzi zwykle do nieporozumieƒ i napi´ç pomi´dzy uczestnikami procesu inwestycyjnego oraz do powstania dodatkowych, nieuzasadnionych kosztów. • Dost´pna aktualnie aparatura badawcza umo˝liwia praktycznie rozwiàzanie ka˝dego problemu bezpoÊrednio na budowie bez potrzeby drogich i czasoch∏onnych badaƒ laboratoryjnych. • Wiarygodne i fachowo wykonane badania gwarantujà mo˝liwoÊç szybkiego podj´cia decyzji, niezb´dnych do optymalnego rozwiàzania problemów technicznych, towarzyszàcych zwykle realizacji inwestycji budowlanej. Fot. 6. „Rainbow-Test” wykonany na powierzchni odwiertu (kolor granatowy – pH 13) dr in˝. Andrzej Moczko dr in˝. Marta Moczko Instytut Budownictwa Politechniki Wroc∏awskiej mgr in˝. Ryszard WodyƒskI TARCOPOL – TPM Consulting Literatura 1 PN-EN 206-1:2003, Beton – Cz´Êç 1: Wymagania, w∏aÊciwoÊci, produkcja i zgodnoÊç 2 PN-S-10040:1999: Obiekty mostowe – Konstrukcje betonowe, ˝elbetowe i spr´˝one. Wymagania i badania 3 PN-EN 12504: Cz´Êç 2: Badania betonu w konstrukcjach – Badania nieniszczàce. Oznaczanie liczby odbicia 4 Moczko A.: Diagnostyka konstrukcji betonowych – „pulloff”. Polski Cement, 2002, nr 3 (19), str. 44-46 fot. Archiwum Badania elektromagnetyczne – „dziecko” niechciane Mo˝liwoÊci wykorzystania w praktyce in˝ynierskiej metody elektromagnetycznej sà nadal powszechnie niedoceniane. Fakt ten musi budziç zdziwienie, jako ˝e z praktycznego punktu widzenia pomiary tego typu sà relatywnie proste i, jak ma∏o które spoÊród dost´pnych technik pomiarowych, bezpoÊrednio praktycznie u˝yteczne. Pozwalajà one bowiem w sposób ca∏kowicie nieniszczàcy na wiarygodne zlokalizowanie i zidentyfikowanie stalowych pr´tów zbrojeniowych w konstrukcjach betonowych wszelkiego rodzaju. Przy dzisiejszym poziomie wiedzy, trudno sobie wyobraziç jakiekolwiek odpowiedzialne wykonanie otworu w istniejàcej konstrukcji bez uprzedniego ustalenia po∏o˝enia stali zbrojeniowej. JednoczeÊnie pomiary tego typu dajà mo˝liwoÊç stosunkowo precyzyjnego okreÊlenia zarówno Êrednicy pr´tów zbrojeniowych, jak i gruboÊci ich betonowej otuliny. Uwaga ta dotyczy zarówno obiektów modernizowanych, jak i b´dàcych w fazie realizacji. SpoÊród dost´pnych na rynku zestawów pomiarowych na uwag´ zas∏ugujà dwie grupy wysokiej klasy urzàdzeƒ tego typu: – urzàdzenia typu „Cover-Master”, pochodzenia brytyjskiego (fot. 7) – oraz grupa urzàdzeƒ znana pod ogólnà nazwà „Profometer”, pochodzenia szwajcarskiego. Naturalnie metoda ta ma tak˝e swoje ograniczenia. Przyk∏adowo, przy rozstawie pr´tów zbrojeniowych mniejszym ni˝ oko∏o 5-6 cm, uzyskiwane wyniki sà mocno problematyczne. Kolejnà barierà jest brak mo˝liwoÊci nieniszczàcego ustalenia rodzaju zastosowanej stali zbrojeniowej i to zarówno w kwestii: g∏adka czy ˝ebrowana, jak i w kwestii oceny charakteru jej u˝ebrowania. Pomiary tego typu nie dajà równie˝ mo˝liwoÊci sprawdzenia, czy pr´ty zbrojeniowe sà u∏o˝one w jednym czy te˝ w kilku rz´dach. Z tych te˝ wzgl´dów badaniom elektromagnetycznym powinno towarzyszyç wykonanie kilku odkrywek zbrojenia, szczególnie jeÊli mamy do czynienia z jego znacznym zag´szczeniem. Przestrzeganie tej zasady pozwala niejednokrotnie uniknàç pope∏nienia wielu b∏´dów, które ze wzgl´du na wymóg zapewnienia niezb´dnego bezpieczeƒstwa konstrukcji oraz wymow´ ekonomicznà podejmowanych decyzji mogà mieç niezwykle daleko idàce konsekwencje. fot. Archiwum z podpór wiaduktu drogowego, dla której wiek betonu w chwili badania wynosi∏ ponad 30 lat, a zasi´g karbonatyzacji jego warstwy przypowierzchniowej by∏ praktycznie zerowy. • Powszechne ˝àdanie badania zasi´gu karbonatyzacji przed przystàpieniem do wykonania robót rozbiórkowych i przygotowawczych (np. piaskowania) wydaje si´ byç zbytnià nadgorliwoÊcià, jako ˝e po ich wykonaniu tego rodzaju pomiary kontrolne i tak sà niezb´dne. Wymóg ten, cz´sto formu∏owany w specyfikacjach technicznych, obcià˝a wykonawc´ dodatkowymi, nieuzasadnionymi kosztami. Fot. 7. „Cover-Master” w czasie pomiaru 25 e i g o l o n h c e t CienkoÊcienne prefabrykaty z betonów zbrojonych w∏óknami szklanymi Stosowanie cienkoÊciennych prefabrykatów z betonu w budownictwie nie jest pomys∏em nowym, od lat znane sà tzw. siatkobetony, a sposoby ich projektowania i stosowania opisano w kilku monografiach, np. prof. K. Grabca czy ostatnio prof. A. Naamana. Najcz´Êciej sà to elementy niekonstrukcyjne, które nie przenoszà ˝adnych obcià˝eƒ u˝ytkowych, jedynie swój w∏asny ci´˝ar i ewentualnie obcià˝enie wiatrem i Êniegiem, jak w przypadku pokryç budynków lub elewacji. WÊród elementów noÊnych odró˝nia si´ elementy stosowane wewnàtrz budynków (np. p∏yty pod∏óg podwójnych) oraz takie, których noÊnoÊç powinna byç zapewniona w krótkim okreÊlonym czasie (np. elementy deskowaƒ traconych). Przy projektowaniu elementów cienkoÊciennych wa˝ne jest m.in. zapewnienie funkcjonalnoÊci u˝ytkowej przez ograniczenie odkszta∏ceƒ i ugi´ç do poziomu dopuszczalnego. Jest to oczywiste w przypadku wysokich wymagaƒ estetycznych stawianych prefabrykatom elewacyjnym i dekoracyjnym. Adekwatnym, a ma∏o znanym w Polsce, rozwiàzaniem materia∏owym jest zastosowanie kompozytów cementowych z w∏óknami szklanymi, które uzyskuje si´ w wyniku po∏àczenia matrycy cementowej z w∏óknami ze szk∏a cyrkonowego, odpornego na oddzia∏ywanie alkaliów. W tekstach o charakterze praktycznym jako zamiennik podanego okreÊlenia materia∏u stosuje si´ nazw´ „betony z w∏óknami szklanymi” i taka w∏aÊnie nomenklatura zosta∏a przyj´ta Tablica 1. Charakterystyka natryskowych metod produkcji prefabrykatów GRC Dzienna produkcja Wymagana powierzchnia powierzchnia p∏yt o gruboÊci zak∏adu [m2] 10 mm [m2] Metoda produkcji Liczba pracowników 1. natrysk r´czny 4 0,5-1 2. natrysk r´czny 8 1,5-2,5 75-125 500-2000 natrysk maszynowy 8-12 4-6 200-300 2000-5000 Masa [tony] 20-50 500-1000 w krajowym wydaniu stosownych norm PN-EN 1170:1999 oraz PN-EN 1169:2000. Powszechnie przyj´tym oznaczeniem betonów z w∏óknami szklanymi, tak˝e w wymienionych normach, jest skrót „GRC” wywodzàcy si´ z j´zyka angielskiego: glass-fibre reinforced cement, co uzasadnia rodowód omawianych materia∏ów. Celem artyku∏u jest popularyzacja technologii stosowania betonów z w∏óknami szklanymi, co jest wa˝ne z uwagi na dotychczasowe nieznaczne ich wykorzystanie w krajowym przemyÊle budowlanym. 5% 4% 4% 8% 9% 10% 50% 10% płyty płaskie szalunki i okładziny koryta ściekowe elewacje architektoniczne dachówki betony konstrukcyjne zaprawy naprawcze, iniekty zbiorniki, mała architektura Ilustracja 1. Zastosowania betonów z w∏óknami szklanymi w Wielkiej Brytanii – udzia∏ w rynku na podstawie zu˝ycia w∏ókien Walory estetyczne i u˝ytkowe oraz lekkoÊç i swoboda kszta∏towania formy elementów elewacyjnych wskazujà na szczególnie du˝y potencja∏ ich zastosowaƒ zamiast kamienia naturalnego. Metody produkcji prefabrykatów Podstawowymi surowcami do wykonania omawianych betonów sà, oprócz cementu, piasek (najcz´Êciej drobny piasek kwarcowy o uziarnieniu od 0,1 mm do 1 mm), woda, domieszki up∏ynniajàce, ewentualnie napowietrzajàce, dodatki ˝ywiczne i mineralne oraz w∏ókna ze szk∏a o wysokiej zawartoÊci tlenku cyrkonu. Typowe wagowe proporcje surowców sà nast´pujàce: stosunek masy piasku do cementu: od 0,5 do 1,0, wskaênik w/c oko∏o 0,32-0,4, zawartoÊç w∏ókien w masie mieszanki: od 3 do 6%. Wykorzystanie w∏ókien ze szk∏a o wysokiej odpornoÊci na oddzia∏ywanie alkalicznego Êrodowiska zaczynu cementowego jest warunkiem koniecznym d∏ugotrwa∏ej wytrzyma∏oÊci kompozytu; w∏ókna ze zwyk∏ego szk∏a ulegajà szybkiej korozji alkalicznej ujawniajàcej si´ zmniejszeniem ich przekroju i dramatycznym spadkiem wytrzyma∏oÊci. Elementarne w∏ókna szklane majà Êrednic´ w granicach od 10 do 30 µm. Stosuje si´ je w formie w∏ókien ciàg∏ych w postaci rowingu lub jako w∏ókna krótkie o d∏ugoÊci od 12 mm do 40 mm w postaci ci´tych pasm rowingu. W zale˝noÊci od rodzaju zastosowanej preparacji powierzchniowej pasma w∏ókien rozdzielajà si´ na pojedyncze w∏ókna elementarne lub zachowujà integralnoÊç. Stosowane sà tak˝e siatki i maty z w∏ókien o ró˝nych d∏ugoÊciach. Metody produkcji wyrobów o gruboÊci Êcianek 6-20 mm rama stalowa z ceownika 150 mm rozstaw 400 mm kierunek ruchu pręt stalowy 10 mm spawany do ramy zamocowanie pręta materiałem GRC 26 Ilustracja 2. Schemat konstrukcji lekkiej Êciany z prefabrykatów GRC na ruszcie metalowym oraz szczegó∏ zamocowania panel GRC gr. 15 mm, połączony z rusztem metalowym lipiec – wrzesieƒ 2004 ró˝nià si´ od tradycyjnych metod prefabrykacji betonowej, w szczególnoÊci stosuje si´ nast´pujàce technologie: • technologia r´cznego natrysku do formy – uniwersalny sposób produkcji prefabrykatów o prostych bàdê z∏o˝onych kszta∏tach, paneli architektonicznych • technologia natrysku automatycznego, stosowana przy masowej produkcji wyrobów typowych • technologia mieszania i formowania wibracyjnego, stosowana do produkcji prostych, drobnowymiarowych elementów typowych (tzw. premix) • technologia wyciskania, stosowana do masowej produkcji bezazbestowych wyrobów w∏óknisto-cementowych, przeznaczonych na pokrycia dachowe i elewacje. W technologiach natryskowych mieszanie w∏ókien z zaprawà drobnoziarnistà odbywa si´ w dyszy pistoletu natryskowego, do którego osobno doprowadzona jest zaprawa i osobno w∏ókno szklane w postaci ciàg∏ej (rowing). W dyszy pistoletu nast´puje przeci´cie rowingu na odcinki ˝àdanej d∏ugoÊci, na ogó∏ od 20 do 40 mm. Natrysk mieszanki z w∏óknami do formy wywo∏uje orientacj´ w∏ókien w p∏aszczyênie prostopad∏ej do kierunku natrysku, a jednoczesne zag´szczanie kolejnych warstw. Poprzez sterowanie pr´dkoÊcià pompowania zaprawy i pr´dkoÊcià podawania w∏ókien mo˝na precyzyjnie regulowaç proporcje tych sk∏adników, czyli zawartoÊç w∏ókien w kompozycie. ¸atwoÊci formowania prefabrykatów cienkoÊciennych o z∏o˝onych kszta∏tach jest podstawowym wyró˝nikiem technologii natryskowych, zapewnia swobod´ formy i faktury wyrobów dekoracyjnych, której z trudem dorównujà inne materia∏y budowlane. Interesujàcà cechà technologii wyciskania przeznaczonej do produkcji falistych p∏yt dachowych, znanej pod nazwà technologii Wellcrete/Topcrete, jest optymalne wykorzystanie zbrojenia w∏óknistego. Wyroby formowane sà warstwowo, w∏ókna ciàg∏e uk∏ada si´ tylko w tych miejscach, gdzie po zafalowaniu powstanà grzbiety fal, natomiast w∏ókna krótkie sà pozycjonowane w warstwach skrajnych, tam gdzie powstajà najwi´ksze napr´˝enia rozciàgajàce. WydajnoÊç linii produkcyjnej, przekraczajàca 3 mln m2 w ciàgu roku, odpowiada wydajnoÊci maszyn sitowych, stosowanych w przesz∏oÊci do produkcji azbestocementu. W∏aÊciwoÊci wyrobów i zastosowania O wykorzystaniu betonów z w∏óknami szklanymi do produkcji prefabrykatów cienkoÊciennych decydujà nie tylko cechy technologiczne, jak ∏atwoÊç formowania wyrobów, ale tak˝e ich wysoka wytrzyma∏oÊç (na Êciskanie 60-80 MPa, na rozciàganie przy zginaniu 20-35 MPa), wysoka odkszta∏calnoÊç graniczna i wysoka odpornoÊç na p´kanie. Wytrzyma∏oÊç na uderzenia dachowych p∏yt falistych zbrojonych w∏óknami szklanymi znacznie przewy˝sza wytrzyma∏oÊç konkurencyjnych wyrobów bezazbestowych i azbestowych. Te w∏aÊciwoÊci materia∏owe zapewniajà po˝àdane walory funkcjonalne i estetyczne wyrobów, a zastosowane sk∏adniki gwarantujà niepalnoÊç prefabrykatów. Zakres zastosowaƒ cienkoÊciennych elementów z betonów zbrojonych w∏óknami szklanymi obejmuje nast´pujàce dziedziny: • elementy lekkich Êcian budynków: os∏onowe i ocieplajàce, dekoracyjne, Êcienne panele budowlane, oÊcie˝a okienne • detale architektoniczne: obudowy kolumn i kapitele, gzymsy, balustrady i portyki, sztuczne ska∏y • zastàpienie azbestocementu: dachowe p∏yty faliste, p∏yty p∏askie elewacyjne, p∏yty os∏onowe przeciwogniowe, dachówki, rury • elementy infrastruktury: ekrany akustyczne, przewody wodociàgowe i Êciekowe, szalunki tracone, obudowy i fundamenty rozdzielni energetycznych i telekomunikacyjnych, zbiorniki. Udzia∏ ró˝nych prefabrykatów w rynku wyrobów z betonu zbrojonego w∏óknami szklanymi zaprezentowano na przyk∏adzie Wielkiej Brytanii – kraju o najbogatszej tradycji w tym zakresie (ilustracja 1). Chocia˝ architektoniczne wykorzystanie prefabrykatów GRC budownictwo • technologie • architektura 3. Ilustracje 3-5. Przyk∏ady elewacji budynków we Francji, w Szwajcarii i Czechach, wykonanych z cienkoÊciennych prefabrykatów z betonu zbrojonego w∏óknami szklanymi 4. 5. 27 w∏ókien ich wzgl´dny udzia∏ w kosztach mieszanki betonowej jest powa˝ny, ale nadal nieznaczny w odniesieniu do ∏àcznego kosztu np. 1 m2 gotowego panelu architektonicznego na ruszcie metalowym, stanowiàcego fragment Êciany kurtynowej. Takie rozwiàzania elewacji budynków przy wykorzystaniu prefabrykatów cienkoÊciennych sà w Polsce jak na razie w fazie projektów. Przewiduje si´ ich szybkie wdro˝enie jako rozwiàzania bardzo konkurencyjnego do kosztownych elewacji ze szk∏a czy kamienia naturalnego. fot. Archiwum Dalsze perspektywy Poszerzenie zakresu zastosowaƒ prefabrykatów z betonów z w∏óknami szklanymi wymaga rozwoju adekwatnych metod projektowania. W przygotowywanych dokumentach normalizacyjnych grupa WG3/TG2 Komitetu Technicznego 229. Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego proponuje klasyfikacj´ i wymiarowanie betonów z w∏óknami szklanymi na podstawie trzech parametrów okreÊlonych w standardowych badaniach na zginanie: granicy proporcjonalnoÊci, wytrzyma∏oÊci na rozciàganie i odkszta∏calnoÊci granicznej. Poniewa˝ przy wymiarowaniu prefabrykatów stosowano jak dotàd liniowospr´˝ysty model materia∏u przy ograniczeniu napr´˝eƒ do poziomu granicy proporcjonalnoÊci, nowe uj´cie w∏aÊciwoÊci tych materia∏ów umo˝liwi wykorzystanie tkwiàcych w nich zapasów bezpieczeƒstwa. Sprawa optymalnego kszta∏towania sk∏adu i trwa∏oÊci omawianych materia∏ów jest przedmiotem aktualnych badaƒ, prowadzonych w dziedzinie in˝ynierii materia∏owej, si´gajàcych nawet do nanoskali, np. badanie przyczepnoÊci elementarnych w∏ókien szklanych w komorze mikroskopu skaningowego. Trzeba pami´taç, ˝e w∏ókna szklane majà Êrednice zbli˝one do Êrednicy ziaren cementu, zatem oddzia∏ujà w mikroskali, odmiennie od zbrojenia tradycyjnego. W zwiàzku z tym prowadzone sà tak˝e badania dotyczàce zastosowaƒ w∏ókien szklanych jako mikrozbrojenia uzupe∏niajàcego zbrojenie pr´tami i siatkami. Ilustracja 6 Przekrycie wie˝yczki koÊcio∏a w Czechach Uwagi koƒcowe Chocia˝ zasi´g krajowych zastosowaƒ cienkoÊciennych prefabrykatów z betonów zbrojonych w∏óknami szklanymi jest niewielki, mo˝na uwa˝aç, ˝e zalety materia∏u i dost´pnych technologii zostanà dostrze˝one na naszym rynku materia∏ów budowlanych, podobnie jak w krajach wysoko rozwini´tych. Dzi´ki wprowadzeniu serii norm PN-EN 1170 i PN-EN 1169, dotyczàcych badaƒ betonów zbrojonych w∏óknami szklanymi oraz zasad fabrycznej kontroli produkcji, mo˝liwy jest stabilny rozwój zastosowaƒ tych atrakcyjnych materia∏ów w budownictwie. doc. dr hab. in˝. Micha∏ A. Glinicki Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN Warszawa (*) Przyk∏ady zaczerpni´to z materia∏ów informacyjnych firm Saint-Gobain Vetrotex (UK), Nippon Electric Glass (Japonia) oraz Ortodum-Humpolec (Czechy) Ilustracja 7 Sztuczne ska∏y w parku rozrywki w Wielkiej Brytanii fot. Archiwum 28 nie przekracza 20% rynku, jest to obszar najbardziej znaczàcych technicznie zastosowaƒ. Panele elewacyjne mocowane na ruszcie metalowym sà popularne w USA, w Europie i Azji, przede wszystkim w budynkach o konstrukcji szkieletowej, g∏ównie reprezentacyjnych budynkach publicznych, ale te˝ w budynkach mieszkalnych. Mocowanie p∏yt do rusztu stalowego (czasami aluminiowego) wykonuje si´ przy u˝yciu spr´˝ystego systemu zamocowaƒ (ilustracja 2), zapewniajàcego niezb´dnà ruchomoÊç elementów elewacji. P∏yty elewacyjne wykonuje si´ zarówno jako elementy Êcienne, elementy Êcian z oknami, elementy ryglowe, s∏upki mi´dzyokienne, ok∏adziny kolumn itp. W porównaniu z tradycyjnymi prefabrykatami betonowymi Êciany z betonu zbrojonego w∏óknami szklanymi majà znacznie mniejszy ci´˝ar. Na ilustracjach 3-5 pokazano przyk∏ady elewacji budynków w Szwajcarii, we Francji i w Czechach(*), wykonanych z cienkoÊciennych prefabrykatów z betonu zbrojonego w∏óknami szklanymi. Inne ciekawe zastosowana obejmujà np. lekkie przekrycia dachowe i wie˝yczki koÊcio∏ów (ilustracja 6), sztuczne ska∏y w parkach rozrywki (ilustracja 7). Zastosowania prefabrykatów elewacyjnych czy cienkoÊciennych detali architektonicznych uzasadnia nie tylko atrakcyjnoÊç ich kszta∏tu i wykoƒczeƒ powierzchniowych, ale tak˝e wysoka odpornoÊç na oddzia∏ywanie czynników atmosferycznych, takich jak mróz, sole i zanieczyszczenia miejskie. Du˝a odpornoÊç na zarysowanie, p´kanie i oddzia∏ywanie uderzeƒ, wykorzystywana jest równie˝ w zastosowaniach prefabrykatów w formie paneli os∏onowych w konstrukcjach czy te˝ os∏on przeciwogniowych w budynkach. W∏ókna ze szk∏a cyrkonowego przeznaczone do betonów sà stale dost´pne w Polsce od kilku lat. Prototypowà produkcj´ i zastosowania rozwija Hydrobudowa-1 w Warszawie, a tak˝e kilka zak∏adów prefabrykacji na Mazowszu, w Ma∏opolsce i na Wybrze˝u; jak dotàd produkowane sà elementy ma∏ej architektury, elementy dekoracyjne budynków oraz panele elewacyjne niewielkich rozmiarów. Kwestia ceny w∏ókien nie jest tu decydujàca: przy znacznej zawartoÊci lipiec – wrzesieƒ 2004 29 budownictwo • technologie • architektura y w o b e t o n t o w a r Beton towarowy – definicja, specyfikacja, dostawa, kontrola produkcji w Êwietle normy PN-EN 206-1:2003 Przed wejÊciem w ˝ycie normy europejskiej w∏aÊciwymi kryteriami technicznymi zawiadywa∏a w Polsce norma PN-88/B-06250 – „Beton zwyk∏y...”. Funkcjonowa∏a tak˝e gdzieniegdzie stara norma BN-78/6736-02 – „Beton towarowy”. By∏ to krótki, kilkustronicowy dokument obejmujàcy g∏ównie oznaczenia, wymagania, transport oraz warunki zamawiania i dostawy mieszanki betonowej. Obie te normy krajowe zosta∏y faktycznie wycofane z chwilà zatwierdzenia i opublikowania normy europejskiej PN-EN 206-1:2003. Norma PN-88/B-06250 zawiera∏a g∏ównie podstawowe poj´cia, oznaczenia, wymagania oraz w swej doÊç istotnej cz´Êci obejmowa∏a badania zarówno Êwie˝ej mieszanki, jak i betonu stwardnia∏ego. W zakresie produkcji okreÊlono jedynie wymagania dozowania poszczególnych sk∏adników: dla kruszyw ±3%, dla pozosta∏ych sk∏adników ±2%. Co do transportu ustalono jedynie ogólne zasady mówiàce, ˝e transport mieszanki nie powinien powodowaç segregacji sk∏adników, zmiany sk∏adu, zanieczyszczenia i obni˝enia temperatury mieszanki betonowej. Funkcjonowa∏a jeszcze gdzieniegdzie stara norma BN-78/673602 – „Beton towarowy”. By∏ to krótki, kilkustronicowy dokument obejmujàcy g∏ównie oznaczenia, wymagania, transport oraz warunki zamawiania i dostawy mieszanki betonowej. Norma ta zawiera∏a równie˝ wzory zaÊwiadczeƒ o jakoÊci betonu oraz ewidencji produkcji betonu towarowego w wytwórni. By∏a ona ÊciÊle powiàzana z poprzednià wersjà normy na beton zwyk∏y z 1975 roku. Mimo ˝e by∏a dosyç prostà normà, zawiera∏a niestety par´ b∏´dów, zarówno redakcyjnych, jak i merytorycznych. Nie by∏a nigdy nowelizowana i przez to odstawa∏a bardzo od zmieniajàcych si´ dynamicznie warunków produkcji betonu towarowego, zw∏aszcza od poczàtku lat 90. Jako norma bran˝owa praktycznie straci∏a swojà aktualnoÊç z koƒcem 1997 r. Obie te normy krajowe zostajà faktycznie wycofane z chwilà zatwierdzenia i opublikowania normy europejskiej PN-EN 206-1: 2003. Rys. 1. 30 Definicja W Êwietle nowej normy beton towarowy „jest to beton dostarczony jako mieszanka betonowa przez osob´ lub jednostk´ nie b´dàcà wykonawcà”. Betonem towarowym jest równie˝: – beton produkowany przez wykonawc´ poza miejscem budowy – beton produkowany na miejscu budowy, ale nie przez wykonawc´. Istotà takiego zdefiniowania betonu jest to, aby wykonawca sam dla siebie nie produkowa∏ na placu budowy betonu, aby nie istnia∏a ˝adna podleg∏oÊç s∏u˝bowa mi´dzy wykonawcà konstrukcji betonowej a producentem betonu, aby zak∏adowa kontrola produkcji na w´êle betoniarskim dzia∏a∏a niezale˝nie od kontroli bezpoÊrednio na budowie przy wznoszeniu obiektu budowlanego. Ta wyraêna rozdzielnoÊç ról i funkcji przypisanych dwóm niezale˝nie dzia∏ajàcym podmiotom, jakimi sà producent mieszanki i wykonawca (zamawiajàcy mieszank´ betonowà), przewija si´ przez ca∏à norm´, jest podstawowà przes∏ankà nale˝ytego wykonania konstrukcji betonowej. Specyfikacja Zaczynajàc od z∏o˝enia zamówienia na beton towarowy nale˝y si´ zastanowiç, co ma byç jego przedmiotem, jakie stawiamy wymagania zarówno Êwie˝ej mieszance, jak i gotowemu wyrobowi, jakim jest stwardnia∏y beton. Taki zbiór wszystkich istotnych wymagaƒ dotyczàcych w∏aÊciwoÊci betonu przekazanych producentowi betonu, za spe∏nienie których jest on odpowiedzialny, nazywamy specyfikacjà. Specyfikacja betonu projektowanego winna zawieraç: a) wymagania podstawowe: – wymaganie zgodnoÊci z PN-EN 206-1 – klas´ wytrzyma∏oÊci na Êciskanie – klasy ekspozycji – maksymalny, nominalny górny wymiar kruszywa – klas´ zawartoÊci chlorków dodatkowo dla betonu lekkiego: – klas´ g´stoÊci lub za∏o˝onà g´stoÊç dodatkowo dla betonu ci´˝kiego: – za∏o˝onà g´stoÊç dodatkowo dla betonu towarowego oraz wykonywanego na miejscu: – klas´ konsystencji lub w specjalnych przypadkach jej wartoÊç b) wymagania dodatkowe: – specjalny rodzaj lub klas´ cementu – specjalny rodzaj lub klas´ kruszywa – w∏aÊciwoÊci wymagane w celu zapewnienia mrozoodpornoÊci (np. zawartoÊç powietrza) – temperatur´ mieszanki betonowej (gdy jest ona ró˝na od za∏o˝eƒ ogólnych) – rozwój wytrzyma∏oÊci – wydzielanie ciep∏a podczas hydratacji – opóênione wiàzanie – wodoszczelnoÊç – wytrzyma∏oÊç na rozciàganie przy roz∏upywaniu – inne wymagania techniczne (dotyczàce osiàgni´cia konkretnego wykoƒczenia). Najcz´stsze wymagania okreÊlane w specyfikacji betonu projektowanego podaje rys. 1. lipiec – wrzesieƒ 2004 Rys. 2. Rys. 3. Przyk∏ad opisu zamówienia Beton na p∏yt´ fundamentowà (powo∏anie na PN-EN 206-1): • zgodnie z PN-EN 206-1 – klasa wytrzyma∏oÊci – C25/30 – konsystencja –S3 – przeznaczenie – beton zbrojony – klasa ekspozycji – XC 2 – rozwój wytrzyma∏oÊci – wolny – maksymalne uziarnienie – 32 mm. Specyfikacja betonu recepturowego winna zawieraç: a) wymagania podstawowe: – wymaganie zgodnoÊci z PN-EN 206-1 – zawartoÊç cementu – rodzaj i klas´ wytrzyma∏oÊci cementu – wspó∏czynnik w/c albo klas´ konsystencji lub jej za∏o˝onà wartoÊç – rodzaj, asortyment kruszywa oraz maksymalnà zawartoÊç chlorków w kruszywie; w przypadku betonu lekkiego lub ci´˝kiego odpowiednio maksymalnà lub minimalnà g´stoÊç kruszywa – maksymalny, nominalny górny wymiar ziarna kruszywa i wszelkie ograniczenia uziarnienia – typ, iloÊç i pochodzenie domieszki lub dodatku, jeÊli sà stosowane b) wymagania dodatkowe: – pochodzenie niektórych lub wszystkich sk∏adników betonu – dodatkowe wymagania dla kruszywa – wymagania dotyczàce temperatury mieszanki betonowej, gdy sà one ró˝ne od ogólnie zalecanych – inne wymagania techniczne. Najcz´stsze wymagania okreÊlane w specyfikacji betonu recepturowego podaje rys. 2. Przyk∏ad opisu zamówienia Beton na p∏yt´ fundamentowà (powo∏anie na PN-EN 206-1): • zgodnie z PN EN 206-1 – rodzaj cementu – CEM III/A 32,5 – wspó∏czynnik w/c – 0,50 – iloÊç cementu – 330 kg/m3 – rodzaj kruszywa – ˝wir naturalny, M30 – maksymalne uziarnienie – 32 mm – dodatki i domieszki – BV (firma) 2,0 kg/m3. Specyfikacja normowego betonu recepturowego Normowy beton recepturowy powinien byç wyspecyfikowany poprzez podanie: – normy okreÊlajàcej odpowiednie wymagania – oznaczenia betonu w tej normie, patrz rys. 3. budownictwo • technologie • architektura Dostawa Bardzo istotnà cz´Êcià ca∏ego procesu produkcyjnego jest dostawa Êwie˝ej mieszanki betonowej na plac budowy. Przepisy normy wymagajà w tym zakresie bardzo du˝ego wspó∏dzia∏ania mi´dzy wykonawcà a producentem betonu. K∏adzie si´ tu szczególny nacisk na wymian´ niezb´dnych informacji dotyczàcych zarówno w∏aÊciwoÊci betonu, za∏adunku, czasu transportu ze strony producenta, jak te˝ okreÊlenie precyzyjne czasu dostawy, jej wielkoÊci oraz specjalnych warunków transportu na budowie ze strony wykonawcy. Rzecz mo˝e banalna, ale przy okreÊleniu czasu dostawy nale˝y wziàç pod uwag´ kwesti´ podstawowà: ,,to budowa jest w pe∏ni przygotowana na przyj´cie mieszanki betonowej i oczekuje na nià, nigdy nie mo˝e zdarzyç si´ sytuacja odwrotna, tzn. ˝e beton czeka na budowie na roz∏adunek”. Dokumentem podstawowym, jaki producent za∏àcza do dostawy, jest dowód dostawy. Dokument ten zawiera istotne informacje dla wykonawcy (zamawiajàcego), ale te˝ i dla producenta, s∏u˝àce w przysz∏oÊci do wzajemnych rozliczeƒ finansowych, jak i rozstrzygania wszelkich sporów. Informacjami tymi sà: – nazwa wytwórni – numer seryjny – data i godzina za∏adunku (czas pierwszego kontaktu cementu z wodà) – numer rejestracyjny pojazdu lub jego identyfikacja – nabywca – szczegó∏y dotyczàce specyfikacji, np. numer przepisu lub zamówienia – iloÊç mieszanki w m3 – deklaracja zgodnoÊci z powo∏aniem na specyfikacj´ oraz PNEN 206-1 – nazwa lub oznaczenie jednostki certyfikujàcej (jeÊli dotyczy) – godzina dostawy betonu na miejsce – godzina rozpocz´cia roz∏adunku – godzina zakoƒczenia roz∏adunku. Dodatkowo dowód dostawy powinien zawieraç nast´pujàce dane: a) dla betonu projektowanego: – klas´ wytrzyma∏oÊci – klas´ zawartoÊci chlorków – klas´ konsystencji lub jej za∏o˝onà wartoÊç – wartoÊci graniczne sk∏adu betonu, jeÊli sà okreÊlone – rodzaj i klas´ wytrzyma∏oÊci cementu, jeÊli sà okreÊlone – rodzaj domieszki i typ dodatku, jeÊli sà okreÊlone – w∏aÊciwoÊci specjalne, jeÊli sà wymagane – maksymalny, nominalny górny wymiar kruszywa – w przypadku betonu lekkiego lub ci´˝kiego: klas´ g´stoÊci lub jej za∏o˝onà wartoÊç, b) dla betonu recepturowego: – szczegó∏y dotyczàce sk∏adu, np. zawartoÊç cementu, rodzaj domieszki itp. – wspó∏czynnik w/c albo klas´ konsystencji lub jej za∏o˝onà wartoÊç – maksymalny, nominalny górny wymiar ziarna kruszywa c) dla normowego betonu recepturowego: – powo∏anie si´ na odpowiednià norm´ – oznaczenie zgodnie z tà normà. 31 Bardzo wa˝nà sprawà w Êwietle nowej normy jest po∏àczenie konstrukcji betonowej ze Êrodowiskiem, w jakim b´dzie ona pracowaç. W tabeli 1 pokazano t´ wspó∏zale˝noÊç, przyporzàdkowujàc konkretne elementy konstrukcyjne minimalnej klasie betonu w danej klasie Êrodowiskowej. Ta znajomoÊç mo˝e byç bardzo potrzebna na etapie doradztwa g∏ównie klientowi indywidualnemu, przy sk∏adaniu zamówienia. Dodatkowo w tabeli umieszczono jeszcze jednà klas´ ekspozycji XM (korozja poprzez Êcieranie) oraz w ostatniej rubryce minimalne klasy betonu, które znalaz∏y si´ w projekcie normy polskiej jako krajowe uzupe∏nienia do PN-EN 206-1, zg∏oszone przez Stowarzyszenie Producentów Betonu Towarowego do PKN-u. Prof. Neville kiedyÊ bardzo s∏usznie powiedzia∏, ˝e „beton jest to bardzo dobry materia∏, tylko niedorobiony”. Mo˝na jeszcze by∏oby tu dodaç „i cz´sto niew∏aÊciwie stosowany”. Kontrola produkcji Ka˝dy beton powinien podlegaç procesowi kontroli produkcji, za który odpowiedzialny jest producent. Kontrola ta obejmuje : – dobór materia∏ów – projektowanie betonu – produkcj´ betonu – sprawdzenia zarówno Êwie˝ej mieszanki, jak i betonu stwardnia∏ego – kontrol´ zgodnoÊci. Wymagane jest, aby system kontroli produkcji zosta∏ udokumentowany w tzw. Ksi´dze Kontroli Produkcji. Winna ona zawieraç odpowiednio udokumentowane procedury i instrukcje odpowiadajàce kontroli ca∏ego procesu produkcyjnego. Wyniki odpowiednich badaƒ i inspekcji winny byç w tej ksi´dze rejestrowane i przechowywane przez co najmniej trzy lata. Rejestracji podlegajà wszystkie istotne elementy ca∏ego procesu produkcyjnego, takie jak: – specyfikacje – dostawcy i êród∏a pochodzenia wszystkich surowców – wyniki badaƒ poszczególnych sk∏adników – opis betonu (zapis masy sk∏adników, wspó∏czynnik w/c, zawartoÊç chlorków) – badania Êwie˝ej mieszanki betonowej (data i miejsce poboru próbek, konsystencja, g´stoÊç, temperatura, zawartoÊç powietrza, obj´toÊç zarobu, wspó∏czynnik w/c itp.) – badania betonu stwardnia∏ego (data badania, oznaczenie i wiek próbek, wyniki badaƒ g´stoÊci i wytrzyma∏oÊci, uwagi specjalne) – ocena zgodnoÊci – nazwa nabywcy (zamawiajàcego) wraz z adresem budowy i dowodami dostaw odpowiadajàce badaniom. Norma PN EN 206-1 k∏adzie du˝y nacisk na kontrol´ sprz´tu do produkcji mieszanek betonowych, w tym: – zasobników i zasieków – sprz´tu do wa˝enia – dozowników do domieszek – wodomierzy – sond wilgotnoÊciowych – ca∏ego systemu dozowania przyrzàdów do badaƒ gotowego wyrobu oraz sprz´tu transportu zewn´trznego (betonowozy, pompy). Minimalna cz´stotliwoÊç ka˝dego sprawdzenia jest bardzo szczegó∏owo w normie opisana. Praktycznie sprowadza si´ ona do codziennej kontroli tego sprz´tu wraz z stosownymi zapisami z jej przeprowadzenia, które winny si´ znaleêç w Ksi´dze Kontroli Produkcji. Szczególna odpowiedzialnoÊç za jakoÊç cià˝y na odpowiednich s∏u˝bach-laboratoriach nadzorujàcych produkcj´ na w´z∏ach. Do ich kompetencji nale˝y kontrola procedur i w∏aÊciwoÊci betonu, w tym: – badania wst´pne betonów projektowanych – kontrola bie˝àca zgodnoÊci wytwarzanej mieszanki z recepturà (sprawdzanie zawartoÊci cementu, dodatków i domieszek, Tabela 1. Katalog elementów budowlanych a rodzaj betonu w obszarze budownictwa ogólnego 32 lipiec – wrzesieƒ 2004 wody w kruszywie, wspó∏czynnik w/c, konsystencji, g´stoÊci, napowietrzenia, temperatury) – badania betonu stwardnia∏ego: wytrzyma∏oÊci, g´stoÊci, wodoprzepuszczalnoÊci na formowanych próbkach. Norma europejska stwierdza jednoznacznie, ˝e koƒcowy efekt, czyli okreÊlone w specyfikacji w∏aÊciwoÊci betonu w konstrukcji, zale˝y w nie mniejszym stopniu od wykonawcy tej konstrukcji bezpoÊrednio na budowie. Dosyç istotna jest w tym miejscu uwaga w normie mówiàca, ˝e: „Wymagane w∏aÊciwoÊci betonu w konstrukcji zostanà osiàgni´te jedynie wówczas, gdy b´dà spe∏nione okreÊlone wymagania dotyczàce transportu, uk∏adania, zag´szczania, piel´gnacji i dalszych czynnoÊci technologicznych”. Stwierdza równie˝, ˝e: „JeÊli wszystkie wymagania sà spe∏nione, ka˝da ró˝nica w jakoÊci betonu wyst´pujàca mi´dzy betonem w konstrukcji i betonem w znormalizowanych próbkach b´dzie pokryta przez cz´Êciowy wspó∏czynnik bezpieczeƒstwa”. Jest to prze∏omowe ustalenie, niespotykane w dotychczas obowiàzujàcych polskich normach, mówiàce wprost, co podkreÊla∏ te˝ prof. A.M. Neville, ˝e o ile wytrzyma∏oÊç betonu w konstrukcji mieÊci si´ w granicach okreÊlonych materia∏owymi wspó∏czynnikami bezpieczeƒstwa, to beton nale˝y uznaç za dobry. Klasa wytrzyma∏oÊci betonu a wytrzyma∏oÊç betonu w konstrukcji Nowa norma europejska wyraênie rozgranicza klas´ betonu od wytrzyma∏oÊci betonu w konstrukcji, co w dotychczasowych licznych opracowaniach (w tym starej normie na beton zwyk∏y) oraz cz´sto w ró˝nego rodzaju ekspertyzach by∏o cz´sto mylone. Norma PN EN 206-1 mówi, ˝e o klasie betonu Êwiadczy wytrzyma∏oÊç „kostkowa” na próbkach pobieranych z mieszanki betonowej ÊciÊle wg okreÊlonych, znormalizowanych procedur, tak˝e badanie identycznoÊci zgodnoÊci danej partii mieszanki betonowej z populacjà podlegajàcà kontroli produkcji przeprowadza si´ na próbkach-kostkach pobieranych z mieszanki betonowej na placu budowy wed∏ug takich samych procedur. Natomiast wytrzyma∏oÊç betonu w konstrukcji okreÊlamy na próbkach-odwiertach zgo∏a wed∏ug zupe∏nie innej normy. Badanie betonu w konstrukcji w ˝adnym razie nie mo˝e zastàpiç badania na kostkach. Na rys. 4 pokazano poszczególne fazy: produkcji – transportu – zabudowy mieszanki betonowej. Ka˝dy z tych etapów, za który odpowiedzialna jest zupe∏nie inna osoba, ma wp∏yw na koƒcowy efekt, jakim jest konstrukcja z betonu. Mo˝na w tym miejscu polemizowaç, w jakim procencie wp∏yw ten rozk∏ada si´ na wytrzyma∏oÊç w konstrukcji, czy b´dzie to 70%, 10%, 20% czy 80, 5, 15. Jedno jest pewne: niemo˝liwe jest 100% oddzia∏ywanie pojedynczej strony, a wi´c producenta, transportu czy budowy na wyrób koƒcowy. Podzia∏ kompetencji i odpowiedzialnoÊci w nowej normie jest widoczny na ka˝dym kroku. Autorzy starali si´ pokazaç, gdzie koƒczy si´ odpowiedzialnoÊç jednych, a zaczyna drugich. Tylko wzajemne zrozumienie i wspó∏dzia∏anie producenta mieszanki, wykonawcy, a póêniej u˝ytkownika obiektu pozwolà mieç pewnoÊç co do wymaganej trwa∏oÊci konstrukcji z betonu. Wnioski koƒcowe Zasadnicze ró˝nice mi´dzy normà europejskà PN-EN 206-1 a normà krajowà PN-88/B-06250 i wynikajàce z tego problemy mo˝na umieÊciç w dwóch grupach: 1. Dla zamawiajàcego: – wprowadzenie dwusegmentowego oznaczenia klas wytrzyma∏oÊciowych i nowych konsystencji betonu – ustanowienie nowego parametru, jakim b´dà warunki Êrodowiskowe pracy konstrukcji z betonu (znajomoÊç klas ekspozycji) – koniecznoÊç wyspecyfikowania zamawianego betonu. 2. Dla producenta (mieszanki betonowej): – wprowadzenie nowych klas konsystencji budownictwo • technologie • architektura – bardzo rozbudowany system kontroli produkcji na ka˝dym jego etapie, od projektowania, poprzez kontrol´ surowców, sprz´tu, ca∏ego procesu wytwarzania, na ocenie zgodnoÊci skoƒczywszy – znaczne rozbudowanie dowodu dostawy – zmniejszenie iloÊci pobieranych próbek na Êciskanie z mieszanki betonowej – z∏agodzenie kryterium oceny zgodnoÊci przy produkcji ciàg∏ej (poziom ufnoÊci = 0,93) – znaczne zwi´kszenie iloÊci niezb´dnych informacji umieszczanych na dowodach dostaw – z∏agodzenie kryterium oceny zgodnoÊci przy produkcji ciàg∏ej (p.ufn=0,93) – ocena klasy wytrzyma∏oÊci na Êciskanie wy∏àcznie na próbkach pobranych z mieszanki betonowej w takim miejscu, aby odpowiednie w∏aÊciwoÊci betonu nie zmienia∏y si´ znaczàco do miejsca dostawy (nie dot. b. lekkiego) i piel´gnowanych zgodnie z normà. Nowa norma zmierza w kierunku wymuszenia zdefiniowanych warunków technologicznych wytwarzania mieszanki betonowej. Mówi wprost: post´puj zgodnie z zasadami tu zapisanymi, a na pewno wyprodukujesz dobry beton. UWAGA 1. Wymagane w∏aÊciwoÊci betonu w konstrukcji zostanà osiàgni´te jedynie wówczas, gdy b´dà spe∏nione okreÊlone wymagania dotyczàce transportu, uk∏adania, zag´szczania i piel´gnacji. JeÊli wszystkie wymagania sà spe∏nione, ka˝da ró˝nica w jakoÊci betonu wyst´pujàca mi´dzy betonem w konstrukcji i betonem w znormalizowanych próbkach b´dzie pokryta przez cz´Êciowy wspó∏czynnik bezpieczeƒstwa. UWAGA 2. Ocen´ wytrzyma∏oÊci betonu w konstrukcji mo˝na przeprowadziç jedynie na rdzeniach pobranych z konstrukcji lub na podstawie kombinacji badaƒ na rdzeniach z badaniami nieniszczàcymi; UWAGA 3. W∏aÊciwoÊci betonu wykorzystywane w kontroli zgodnoÊci sà oznaczane za pomocà odpowiednich badaƒ przy u˝yciu znormalizowanych procedur. Rzeczywiste wartoÊci betonu mogà ró˝niç si´ od wartoÊci oznaczanych w badaniach, zale˝nie od np. wymiarów konstrukcji, warunków uk∏adania, zag´szczania, dojrzewania oraz warunków klimatycznych; UWAGA 4. Miejsce pobierania próbek do badaƒ zgodnoÊci nale˝y tak wybraç, aby odpowiednie w∏aÊciwoÊci betonu oraz jego sk∏ad nie zmienia∏y si´ znaczàco mi´dzy miejscem pobierania a miejscem dostawy. W przypadku betonu lekkiego produkowanego z u˝yciem kruszywa nienawil˝onego, próbki nale˝y pobieraç w miejscu dostawy. mgr in˝. Krzysztof Szewczyk Stowarzyszenie Producentów Betonu Towarowego w Polsce Rys. 4. Klasa wytrzyma∏oÊci betonu a wytrzyma∏oÊç betonu w konstrukcji Ocena klasy wytrzymałości betonu – kryterium zgodności wg PN-EN 206-1 próbki do badań (kostki) EN 12350-1, EN 12390-2 WYTWÓRNIA - projekt - surowce - technologia wytwarzania T R A NSP OR T - czas - technologia mieszania B U D OWA - układanie - zagęszczanie - pielęgnacja B ET ON W K ONST R U K CJ I próbki do badań (odwierty) EN 12504 Ocena wytrzymałości w konstrukcji wg EN 13791 33 e i g o l o fot. Archiwum n h c e t System prefabrykowanych Êcianek oporowych Realizacji ró˝nego rodzaju przedsi´wzi´ç inwestycyjnych w budownictwie powszechnym towarzyszy cz´sto koniecznoÊç wykonywania Êcian oporowych, które spe∏niajà funkcj´ umocnieƒ ziemnych, przyczó∏ków, stanowià zabezpieczenie osuwisk i skarp, a tak˝e mogà byç stosowane do budowy sta∏ych lub tymczasowych nasypów drogowych i wa∏ów przeciwpowodziowych czy tarasów. W odró˝nieniu od rozwiàzaƒ tradycyjnych (Êcian oporowych wykonywanych w konstrukcjach monolitycznych, Êcianek larsenowskich i gabionów), Êciany oporowe wykonane z lekkich elementów prefabrykowanych nie wymagajà podejmowania wielu przedsi´wzi´ç organizacyjno-technicznych charakterystycznych dla bardziej skomplikowanych technologii tradycyjnych. W efekcie wynikowe koszty inwestycyjne podczas realizacji prefabrykowanych Êcian oporowych sà o 2050% ni˝sze od budowy konstrukcji tradycyjnych. Rys. 1. Standardowy element oporowy G4 z elementem wyd∏u˝ajàcym GX 3 Do niewàtpliwych zalet systemu Êcian oporowych nale˝y równie˝ zaliczyç mo˝liwoÊç p∏ytszego posadowienia Êciany oporowej, w rezultacie czego powierzchnia Êcian wykonywanych z gotowych prefabrykatów mo˝e byç nawet o 20% ni˝sza ni˝ w przypadku rozwiàzaƒ tradycyjnych. Âciany oporowe z elementów prefabrykowanych mo˝na montowaç niezale˝nie od pory roku i warunków atmosferycznych, gdy˝ w procesie budowy nie wyst´pujà procesy mokre, a wydajnoÊç zespo∏u monta˝owego wynosi, w zale˝noÊci od warunków monta˝u i doÊwiadczenia, od 20 do 40 elementów dziennie, tj. od 25 do 45 m2 Êciany oporowej w ciàgu jednej zmiany roboczej. Podczas monta˝u mo˝na stosowaç lekki sprz´t budowlany, np. koparkospycharki, a nawet zwyk∏y wózek wid∏owy, bowiem maksymalny ci´˝ar elementów waha si´ w granicach 650-1000 kg. Zasada dzia∏ania systemu prefabrykowanych Êcianek oporowych polega na zastosowaniu zbrojenia gruntu za Rys. 2. Standardowy element G4 oraz dwa elementy wyd∏u˝ajàce GX 3 34 lipiec – wrzesieƒ 2004 pomocà uk∏adu zestawionych „na sucho” modu∏owych elementów, których zasadniczà cz´Êç kotwiàcà stanowi ˝ebrowana Êcianka pionowa (trzon) – o d∏ugoÊci dobieranej w zale˝noÊci od obcià˝eƒ. Specjalna konstrukcja trzonu i jego u˝ebrowanie zwi´ksza powierzchni´ tarcia pomi´dzy zasypkà gumowà i prefabrykatem. Zastosowanie systemu prefabrykowanych Êcianek oporowych – stabilizacja skarpy (redukcja terenu) – obudowa koryt wodnych i basenów – przepusty, umocnienia brzegowe – rampy towarowe, perony, podjazdy – Êciany ochronne, przeciwpo˝arowe – wa∏y ochronne przeciwpowodziowe. System prefabrykowanych Êcianek oporowych mo˝e mieç zastosowanie w szeroko poj´tym budownictwie drogowym i wodnym. niki o kszta∏cie elipsy, które majà przenosiç si∏y Êcinajàce pomi´dzy poszczególnymi warstwami Êciany oporowej. Budowane Êciany mogà byç pionowe, nachylone lub w zabudowie tarasowej. Rysunek 4 ilustruje przyk∏adowy przekrój pionowy Êciany zbudowanej z oporowych elementów. Na rysunku 5 pokazano przyk∏ad konstrukcji Êciany silnie obcià˝onej. Zasadnicze etapy budowy Êciany oporowej obejmujà: – wykonanie robót ziemnych – wykonanie betonowej warstwy wyrównawczej – monta˝ pierwszego rz´du elementów. Betonowà warstw´ wyrównawczà o szerokoÊci 30 cm i g∏´bokoÊci 25 cm wykonuje si´ z tzw. betonów chudych B-7,5 lub B-10. Pierwszy, najni˝szy rzàd elementów nale˝y montowaç szczególnie sta- Rys. 4. Przyk∏adowy przekrój pionowy Êciany zbudowanej z elementów oporowych Zalety Êcianek oporowych – niska pracoch∏onnoÊç – ∏atwoÊç i szybkoÊç monta˝u – monta˝ niezale˝ny od warunków atmosferycznych – niewra˝liwoÊç na przemarzanie – system samoodwadniajàcy – mo˝liwoÊç demonta˝u – du˝a trwa∏oÊç – elastycznoÊç i wszechstronnoÊç zastosowaƒ. Charakterystyka prefabrykowanych Êcian oporowych Prefabrykowane elementy ˝elbetowe majà jednolite wymiary p∏yty czo∏owej 74 x 149 cm. GruboÊç p∏yty czo∏owej wynosi 12 cm. P∏yta czo∏owa mo˝e byç podwy˝szona o tak zwanà nak∏adk´ o wysokoÊci 20 cm lub 30 cm. D∏ugoÊci trzonów sà ró˝ne. Najmniejszy element prefabrykowany G-1 ma d∏ugoÊç ca∏kowità 55,5 cm, a najwi´kszy G-8 – 214,5 cm. Najwi´kszy element w systemie G-8 jest zakoƒczony w´z∏em umo˝liwiajàcym przed∏u˝enie trzonu za pomocà elementów przed∏u˝ajàcych GX lub wykonanie Êcianki obustronnie zamkni´tej, tj. poprzez sczepienie trzonów elementu G-8 z trzonem innych krótszych prefabrykatów, np. G-1 lub G-7. Masa najmniejszego elementu G-1 wynosi 465 kg, a najwi´kszego G-8 – 1012 kg. Opracowana technologia formowania modu∏owych prefabrykowanych elementów ˝elbetowych umo˝liwia wykonanie prefabrykatów uzupe∏niajàcych, indywidualnie projektowanych, np. z licem ukoÊnym. Lica elementów wykonywane standardowo sà g∏adkie, lecz mogà byç te˝ formowane jako ozdobne. Istnieje mo˝liwoÊç wykonania lic perforowanych, np. dla potrzeb budownictwa wodnego. Szczegó∏y konstrukcyjne oraz wymiary elementów systemu przedstawiono na rysunku 1 i 2. Na rysunku 3 zestawiono podstawowe ˝elbetowe elementy oporowe, ilustrujàc mo˝liwoÊci wykonania Êcianki obustronnie zamkni´tej poprzez po∏àczenie w w´êle elementów G-8 i G-7. Konstrukcja Êcian oporowych Trzon elementu Êciany oporowej w górnej i dolnej cz´Êci ma wyci´cia pó∏eliptyczne, w które podczas monta˝u sà wk∏adane betonowe zworbudownictwo • technologie • architektura Rys. 3. Podstawowe ˝elbetowe elementy oporowe rannie, zachowujàc wymagane nachylenie poziome i pionowe. Wzd∏u˝ tylnej cz´Êci Êciany, na styku elementów mocujemy pas o szerokoÊci 30 cm z materia∏u filtracyjnego. Trzony zasypujemy zasypkà gruntowà, zag´szczajàc jà warstwami równomiernie z ka˝dej strony trzonu. Przed rozpocz´ciem monta˝u kolejnego rz´du elementów, na górnej p∏aszczyênie rz´du ni˝szego (pomi´dzy licami), uk∏adamy paski o szerokoÊci 10 cm i gruboÊci 1 cm z elastycznego materia∏u dylatacyjnego. Mo˝e to byç taÊma gumowa lub zbrojona papa termozgrzewalna, która jednoczeÊnie uszczelnia dylatacj´ poziomà. Pomi´dzy trzonami elementów w otworach eliptycznych umieszczamy zworniki owini´te tkaninà filtracyjnà (geow∏ókninà). Technologia realizacji Êcian oporowych sprowadza si´ do monta˝u gotowych elementów, odpowiedniego zasypania trzonów kotwiàcych oraz, co jest bardzo wa˝ne, w∏aÊciwego zag´szczenia przepuszczalnego gruntu zasypowego. Zasady obliczeƒ Êcian oporowych Obliczenia statyczne Êcian oporowych sprowadzajà si´ do sprawdzenia: – wytrzyma∏oÊci prefabrykowanych elementów ˝elbetowych – sprawdzenia Êcian i ich elementów pod kàtem wspó∏pracy z pod∏o˝em i zasypkà gruntowà. System prefabrykowanych Êcianek oporowych jest zg∏oszony w Urz´dzie Patentowym RP i zarejestrowany pod numerem W110474 oraz W11315. Bohdan Aleksandrowicz Rys. 5. Konstrukcja Êciany silnie obcià˝onej 35 e j c a fot. Archiwum t n e z e r Zagadnienia ochrony Êrodowiska w Olsztyƒskich Kopalniach Surowców Mineralnych by∏y zawsze bardzo istotnym elementem i niezmiennie zajmujà jednà z czo∏owych pozycji w profilu dzia∏alnoÊci firmy. Nie zmieni∏o si´ to równie˝ po przej´ciu firmy przez jeden z najwi´kszych holdingów w bran˝y budowlanej – irlandzkie CRH plc. Dba∏oÊç o ochron´ Êrodowiska, mo˝liwie ma∏à ucià˝liwoÊç zak∏adów oraz przywrócenie terenów poeksploatacyjnych do stanu mo˝liwie najbardziej zbli˝onego do naturalnego zawsze by∏o, jest i b´dzie jednym z priorytetów. fot. Archiwum p JakoÊç w przyjaêni z naturà OKSM Sp. z o.o. z racji swojej dzia∏alnoÊci (odkrywkowe kopalnie surowców mineralnych) traktowane sà jako podmiot szczególnie wp∏ywajàcy na Êrodowisko naturalne. Obecnie firma zarzàdza 12 zak∏adami górniczymi zlokalizowanymi na terenie trzech województw, tj.: warmiƒsko-mazurskiego, pomorskiego oraz mazowieckiego. W najbli˝szym czasie planowane jest równie˝ otwarcie zak∏adów na terenie województw wielkopolskiego i dolnoÊlàskiego. Dzia∏ania Zarzàdu OKSM Sp. z o.o. oraz s∏u˝b merytorycznie odpowiedzialnych za ochron´ Êrodowiska idà w kierunku zgodnoÊci prowadzonej dzia∏alnoÊci gospodarczej z wymaganiami obowiàzujàcych w tym zakresie ustaw i przepisów wykonawczych. Najwa˝niejszà cz´Êcià jest rekultywacja, czyli doprowadzenie terenów pokopalnianych do stanu mo˝liwie najbardziej zbli˝onego do pierwotnego, z pe∏nym zachowaniem warunków do rozwoju fauny i flory. Zarzàd OKSM Sp. z o.o. traktuje t´ spraw´ jako priorytetowà. Eksploatacja z∏ó˝ kruszywa naturalnego prowadzi w ró˝nym stopniu do przeobra˝enia gruntów, na których odbywa si´ eksploatacja. W zale˝noÊci od rodzaju gruntów, na jakich zalega udokumentowane z∏o˝e, wyznaczany jest kierunek rekultywacji. Wy∏àczeniu z produkcji podlegajà na ogó∏ grunty rolne i leÊne. JeÊli jednak zdarzy si´ sytuacja, ˝e zostanà one eksploatowane, grunty te uzyskujà przewa˝nie leÊny kierunek rekultywacji. Rekultywacja gruntów zawodnionych lub cz´Êciowo zawodnionych prowadzi do powstania ró˝nej wielkoÊci zbiorników wodnych. W takim przypadku organy administracji paƒstwowej nadajà im odpowiednio leÊno-wodny lub wodnoleÊny kierunek rekultywacji. Szczególna uwaga firmy, jakà poÊwi´ca ona sprawom rekultywacji, wynika przede wszystkim z obowiàzku, jaki na zak∏ady górnicze nak∏adajà przepisy szeregu ustaw. Istotny staje si´ równie˝ czynnik ekonomiczny, poniewa˝ uzyskane decyzje o zakoƒczeniu rekultywacji pozwalajà na zejÊcie do najni˝szych stawek podatku oraz dajà mo˝liwoÊç wykorzystania tych gruntów w inny sposób (np. na cele rekreacyjne). Przyk∏adowo mo˝na zacytowaç w tym miejscu dane okreÊlajàce wielkoÊç zrekultywowanych obszarów oraz iloÊci prowadzonych przez OKSM Sp. z o.o. nasadzeƒ. I tak w latach 1997-2001 z 1069 ha ogólnej powierzchni naszych zak∏adów rekultywacji poddano ponad 436 ha gruntów, co stanowi oko∏o 41% posiadanych w tym okresie gruntów, a ∏àczny koszt rekultywacji przekroczy∏ 3,5 mln PLN! W roku 2001 obszary, na których rozpocz´to eksploatacj´ to oko∏o 44 ha, natomiast obszary zrekultywowane zajmowa∏y oko∏o 62 ha. Rok póêniej wielkoÊci te stanowi∏y odpowiednio 68 ha (nowe tereny) i 71 ha (po rekultywacji), natomiast rok 2003 przyniós∏ znaczne powi´kszenie terenów zrekultywowanych. Nowo eksploatowane grunty zaj´∏y powierzchni´ 61 ha, przy czym rekultywacji poddano ponad 115 ha! Zauwa˝alna jest wi´c du˝a tendencja zwy˝kowa. Firma pochwaliç si´ te˝ mo˝e wielkoÊciami prowadzonych nasadzeƒ. W roku 2001 wykarczowano pod eksploatacj´ oko∏o 14.000 drzew, a posadzono 129.000 drzewek. W roku 2002 odpowiednio 2500 i 59.000, natomiast w roku 2003 wykarczowano 3500 drzew i nasadzono rekordowà iloÊç 235.000 drzewek! Efekty tej˝e dzia∏alnoÊci sà z roku na rok bardziej widoczne, gdy˝ na terenach zrekultywowanych ˝ycie biologiczne wraca do normy. Mimo ˝e rekultywacja nie jest sprawà ∏atwà ani tanià oraz wymaga du˝ych nak∏adów pracy ludzi i sprz´tu, jest i zawsze b´dzie traktowana w OKSM z nale˝ytà uwagà i wykonywana zgodnie z obowiàzujàcymi przepisami, a nawet o krok dalej...! Olsztyƒskie Kopalnie Surowców Mineralnych 36 lipiec – wrzesieƒ 2004 37 budownictwo • technologie • architektura e i n i p o Beton a rozwój zrównowa˝ony Konfrontacja eksplozji demograficznej w ostatnim stuleciu z równie zdumiewajàcà eksplozjà produkcji betonu w tym okresie – daje pierwszà odpowiedê na pytanie „czy beton ma przysz∏oÊç”. JeÊli – wyra˝ajàc pewien optymizm – uwa˝amy, ˝e ludzkoÊç ma przysz∏oÊç, to jest to praktycznie to˝same z rozwojem produkcji betonu. Nie ma wszak ˝adnych przes∏anek co do zastàpienia betonu w masowej skali innym materia∏em budowlanym, przynajmniej w przewidywalnej przysz∏oÊci – pisze prof. Andrzej Ajdukiewicz. To kolejny g∏os w toczàcej si´ na ∏amach naszego kwartalnika dyskusji – „Czy beton ma przysz∏oÊç?”. W trwajàcej od pewnego czasu dyskusji zwiàzanej z ogólnym pytaniem przewodnim „Czy beton ma przysz∏oÊç?” – zaprezentowano ju˝ wiele stwierdzeƒ i przemyÊleƒ, a tak˝e wyra˝ono ró˝ne uwarunkowania. Ogólnie pozytywny ton odpowiedzi na zasadnicze pytanie by∏ oczywisty, a ró˝ne spojrzenia na problem wynika∏y z prób poszukiwania kolejnych uzasadnieƒ. Wypowiadali si´ przedstawiciele nauki o ró˝nym stopniu kontaktu z praktykà. Wydaje si´, ˝e tylko mo˝liwie kompleksowe spojrzenia na problem mogà byç wolne od subiektywizmu. ¸atwo bowiem wyobraziç sobie skrajnie ró˝ne stanowiska w tej mierze, gdyby przedstawiali swój punkt widzenia specjaliÊci z poszczególnych dziedzin – np. producenci sk∏adników betonu, wytwórcy betonu towarowego lub wykonawcy konkretnych typów konstrukcji z betonu. Nie by∏oby nic dziwnego, ˝e wyra˝aliby poglàd przez pryzmat przysz∏oÊci swojej bran˝y. Moje refleksje postaram si´ skoncentrowaç na mo˝liwie szerokim problemie – jak ma si´ przysz∏oÊç betonu w stosunku do strategii zrównowa˝onego rozwoju. Sk∏oni∏a mnie do tego i w pewnym stopniu upowa˝ni∏a wspó∏praca w dwóch komisjach stowarzyszeƒ mi´dzynarodowych, w których tego typu dyskusje i zespo∏owe raporty majà miejsce od szeregu lat. Pierwsza to Komisja 3. „Konstrukcje betonowe” IABSE (Mi´dzynarodowe Stowarzyszenie Mostów i Konstrukcji Budowlanych – najstarsze w tej dziedzinie stowarzyszenie mi´dzynarodowe, dzia∏ajàce od 1929 r.), a druga – chyba jeszcze bardziej kompetentna – to Komisja 3. FIB (Mi´dzynarodowej Federacji Betonu Konstrukcyjnego) „Ârodowiskowe aspekty projektowania i wznoszenia konstrukcji z betonu”. Raporty z pracy grup zadaniowych tych komisji majà o tyle obiektywny chaRys. 1. Eksplozja populacji u podstaw zapotrzebowania na beton populacja świata w mld 8 7 6 5 4 3 2 1 0 38 400 800 1200 1600 2000 rok rakter, ˝e powstajà w zespo∏ach mi´dzynarodowych, a nast´pnie zatwierdzane sà przez gremia skupiajàce specjalistów z kilkudziesi´ciu krajów. Choç jest to niezmiernie rozleg∏a tematyka, to jednak stwarza mo˝liwoÊç spojrzenia na beton z bardzo szerokiej perspektywy ró˝nych aspektów zrównowa˝onego budownictwa. Przypomn´, ˝e przez zrównowa˝one budownictwo rozumie si´ [1]: „wznoszenie i u˝ytkowanie budynków, które powodujà minimalne oddzia∏ywanie na Êrodowisko, a obiekty mogà byç zmieniane i modyfikowane w czasie okresu ich u˝ytkowania. Budynki sà zdrowe i bezpieczne dla u˝ytkowników i, nade wszystko, majà d∏ugi okres przydatnoÊci, a na koniec podlegajà utylizacji”. Budownictwo wspó∏czesne tak globalnie rozumiane – jako produkcja budowlana i obiekty budowlane razem z ich eksploatacjà i likwidacjà – jest nazywane „sektorem 40%”, bowiem ocenia si´ w przybli˝eniu, ˝e zu˝ywa 40% energii, emituje 40% CO2 i produkuje 40% odpadów. Intensywne dzia∏ania w ca∏ym obszarze zrównowa˝onego budownictwa zmierzajà do obni˝enia tych liczb. Nie uÊwiadamiamy sobie zwykle, ˝e beton – obok wody i energii – nale˝y do podstawowych czynników materialnych w strategii zrównowa˝onego rozwoju. Wynika to z faktu, ˝e produkcja betonu w Êwiecie jest ogromna i osiàga Êrednio rocznie w ostatniej dekadzie mas´ rz´du 7 mld ton, czyli ponad ton´ na ka˝dego mieszkaƒca Ziemi. Pierwszà odpowiedê na temat przysz∏oÊci betonu daje w tej sytuacji prosta ilustracja eksplozji populacji. Jest truizmem stwierdzenie, ˝e beton jest wytwarzany dla jego wbudowania w konstrukcj´ – czym innym zaspokajaç tak masowe zapotrzebowanie? (rys. 1) Konfrontacja eksplozji demograficznej w ostatnim stuleciu z równie zdumiewajàcà eksplozjà produkcji betonu w tym okresie – daje pierwszà odpowiedê na tytu∏owe pytanie: jeÊli – wyra˝ajàc pewien optymizm – uwa˝amy, ˝e ludzkoÊç ma przysz∏oÊç, to jest to praktycznie to˝same z rozwojem produkcji betonu. Nie ma wszak ˝adnych przes∏anek co do zastàpienia betonu w masowej skali innym materia∏em budowlanym, prznajmniej w przewidywalnej przysz∏oÊci. Z punktu widzenia zaspokajania potrzeb ludzkoÊci decydujàce znaczenie ma okres mo˝liwego u˝ytkowania konstrukcji z betonu, przy najbardziej ograniczonych zabiegach remontowych. Jednak w ca∏ej strategii zrównowa˝onego rozwoju równie istotne sà okresy powstania konstrukcji, jak i jej racjonalnej likwidacji po zu˝yciu. To stanowi∏o podstaw´ nowego podejÊcia do procesu inwestycyjnego – kompleksowej analizy ca∏ego okresu istnienia konstrukcji. Procedury te nazywane sà skrótowo LCA (Life-Cycle Analysis) i LCC (Life-Cycle Cost). W konstrukcjach betonowych analizy te obejmujà nast´pujàce aspekty: • dobór sk∏adników z uwzgl´dnieniem wp∏ywu na Êrodowisko sposobu ich pozyskania, a tak˝e z mo˝liwie szerokim zastosowaniem materia∏ów wtórnych lub odpadowych • racjonalne stosowanie betonu, z dostosowaniem w∏aÊciwoÊci do wymagaƒ – zw∏aszcza pod wzgl´dem wytrzyma∏oÊci i trwa∏oÊci lipiec – wrzesieƒ 2004 • poprawnoÊç technologicznà w fazie produkcji, uk∏adania i piel´gnacji • poprawnoÊç eksploatacyjnà w odniesieniu do konstrukcji z betonu • technologi´ rozbiórki, zapewniajàcà w mo˝liwie szerokim zakresie uzyskanie wartoÊciowych materia∏ów wtórnych, a nawet ponowne u˝ycie ca∏ych elementów. Choç wskazania te nie budzà zastrze˝eƒ, to jednak trudnoÊç stanowi iloÊciowa analiza we wszystkich wymienionych aspektach i jednoznaczna ocena w analizowanych porównaniach. W konstrukcjach betonowych dokonuje si´ wobec tego przede wszystkim analizy relacji Êrodowisko – beton, z podzia∏em na trzy obszary: 1) wp∏yw produkcji betonu, w tym uzyskiwania jego sk∏adników, oraz wznoszenia konstrukcji z betonu na Êrodowisko 2) wp∏yw Êrodowiska na konstrukcje z betonu 3) rola konstrukcji z betonu w ochronie zarówno ludzi, jak i Êrodowiska. Ka˝dy z tych obszarów dostarcza we wspó∏czesnej dzia∏alnoÊci cz∏owieka przyk∏ady pozytywne i negatywne z punktu widzenia zrównowa˝onego budownictwa. PrzeÊledêmy zatem niektóre aspekty roli betonu w tych trzech obszarach, bowiem ka˝dy z nich mo˝e byç decydujàcy co do przysz∏oÊci betonu. Wyrób – materia∏ lub prefabrykat Beton towarowy C25/30 0,6 85 Beton towarowy C80/90 1,0 170 Belka ˝elbetowa C40/50 1,3 110 P∏yta stropowa kana∏owa C60/70 1,3 120 Beton komórkowy 5,2 350 Dachówka betonowa 1,3 160 Ceg∏a palona pe∏na 4,1 230 Ceg∏a wapienno-piaskowa 1,7 160 Zaprawa murarska 1,3 120 We∏na szklana 23,2 990 We∏na mineralna 19,8 1620 Drewno Spawane dêwigary stalowe budownictwo • technologie • architektura 1,6 80 11,7 660 Tablica 1. Oszacowania oddzia∏ywania na Êrodowisko podstawowych wyrobów budowlanych, wg [2] nych elementów konstrukcyjnych. DoÊwiadczenia i pomiary skandynawskie zu˝ycia energii przy produkcji ró˝nych typowych prefabrykatów przedstawiono z uwzgl´dnieniem poszczególnych procesów – produkcji, transportu, monta˝u. (rys. 2.) Sk∏adnik Oddzia∏ywania betonu na Êrodowisko Wszelkie oddzia∏ywania budownictwa na Êrodowisko rozwa˝ane sà z podzia∏em na trzy fazy: • faza realizacji – wytwarzanie materia∏ów, produkcja wyrobów i proces wznoszenia • faza eksploatacji – wp∏yw ca∏ego okresu u˝ytkowania i utrzymania obiektów • faza likwidacji – wp∏yw rozbiórki i recyklingu materia∏ów lub elementów budowlanych. Oddzia∏ywania wynikajàce w fazie realizacji obiektu sà istotne dla kierunków dzia∏ania w szeroko poj´tym przemyÊle budowlanym. Majà na nie wp∏yw wszyscy udzia∏owcy procesu inwestycyjnego i wa˝ne jest, aby wszyscy oni szukali mo˝liwoÊci ograniczenia oddzia∏ywania na Êrodowisko, jednak˝e bez pomijania innych aspektów zrównowa˝onego rozwoju. Mo˝na to zilustrowaç banalnym przyk∏adem – ograniczenie iloÊci cementu w betonie sprzyja oczywiÊcie obni˝eniu oddzia∏ywania na Êrodowisko, ale prowadzi do skrócenia okresu przydatnoÊci obiektu, a czasem do zagro˝enia bezpieczeƒstwa. W fazie realizacyjnej pomocne sà w analizach oszacowania dotyczàce poszczególnych wyrobów budowlanych. Miary oddzia∏ywania na Êrodowisko sà ró˝ne – najprostsze to zu˝ycie energii na jednostk´ masy wyrobu oraz emisja gazów zanieczyszczajàcych atmosfer´, przeliczona na CO2 (tablica 1). Opracowano szereg ró˝nych metod oceny oddzia∏ywania na Êrodowisko, dostosowanych do dok∏adniejszych porównaƒ w obszarze poszczególnych grup materia∏ów. Zestawienie powy˝sze bazuje na pomiarach uÊrednionych – na przyk∏ad beton mo˝e mieç sk∏adniki istotnie ró˝niàce si´ pod wzgl´dem oddzia∏ywania na Êrodowisko. Dokonano zatem wielu oszacowaƒ bardziej szczegó∏owych, odniesionych do sk∏adników przeci´tnych elementów ˝elbetowych. Przyk∏adem ocen fiƒskich [2] jest tablica 2. ¸atwiejsze do oceny sà wyniki porównaƒ dla konkret- Zu˝ycie energii Emisja CO2 [MJ/kg wyrobu] [g/kg wyrobu] Zu˝ycie energii Emisja CO2 [MJ/kg wyrobu] [g/kg wyrobu] Cement (szybkosprawny) 5,19 Popió∏ lotny 708 0,08 5 1,31 71 Kruszywo – ˝wir, piasek 0,04 3 Kruszywo ∏amane 0,06 4 Zbrojenie (z recyklingiem z∏omu) 3,70 94 Mielony piecowy ˝u˝el wielko- Tablica 2. Oddzia∏ywanie na Êrodowisko poszczególnych surowców do konstrukcji z betonu Wprawdzie oddzia∏ywania na Êrodowisko sà okreÊlane w przeliczeniu na mas´ (kg) lub obj´toÊç (m3) wyrobu, to jednak do praktycznych porównaƒ analizy powinny byç prowadzone na jednostk´ powierzchni (np. na m2 powierzchni u˝ytkowej). Taki przyk∏ad porównania dla ˝elbetowych mi´dzykondygnacyjnych stropów p∏ytowych – prefabrykowanych i wykonywanych na budowie – przedstawia wed∏ug danych skandynawskich tablica 3. Porównanie dotyczy wspó∏czesnych rozwiàzaƒ, a zatem uwzgl´dnia zarówno nowoczesne metody produkcji prefabrykatów, jak i nowoczesne metody wykonawstwa konstrukcji monolitycznych. [MJ/kg] 1,80 Rys. 2. Porównanie sk∏adników zu˝ycia energii przy produkcji trzech typów prefabrykatów: 1 – kana∏owe p∏yty stropowe, 2 – elementy elewacyjne, 3 – elementy szkieletu 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 1 Transport Zbrojenie 2 Produkcja Dodatki 3 Kruszywo Cement 39 186 389 Zbrojenie 45 60 Inne surowce 15 23 Proces wytwarzania 128 32 Transport i monta˝ 28 42 401 (72%) 560 (100%) ¸àczne zu˝ycie Rys. 3. Wzrost stosowania cementów mieszanych w Szwajcarii Strop monolityczny p∏ytowy [MJ/m2] W rozwa˝aniach na temat fazy realizacyjnej nale˝y podkreÊliç istotne dla oddzia∏ywania na Êrodowisko wspó∏czesne kierunki produkcji cementu. Jest to temat wielokrotnie poruszany, ale warto zauwa˝yç, jak gwa∏towny by∏ proces zast´powania czystego cementu portlandzkiego cementami mieszanymi. Przyk∏ad tego procesu wed∏ug statystyk szwajcarskich wskazuje na tempo zmian. (rys. 3) W fazie eksploatacji bezpoÊrednie oddzia∏ywanie wbudowanego betonu na Êrodowisko jest zwykle niewielkie. Sà jednak przyk∏ady, zw∏aszcza w budownictwie hydrotechnicznym, komunikacyjnym, przemys∏owym, w których z jednej strony destrukcja betonu prowadzi do zanieczyszczeƒ, a z drugiej – konieczne sà naprawy powierzchniowe lub powa˝niejsze zabiegi rekonstrukcyjne. Konieczne jest wtedy dodatkowe zu˝ycie materia∏ów. Ponadto, znaczenie elementów konstrukcyjnych, w tym betonowych, dotyczy poÊrednio tak˝e ca∏ego okresu u˝ytkowania, w aspekcie ogrzewania. Elementy te, z uwagi na swà mas´, majà du˝à pojemnoÊç cieplnà. Dzi´ki temu w sposób naturalny wp∏ywajà na z∏agodzenie dobowych zmian temperatury we wn´trzu i w ten sposób redukujà zu˝ycie energii przy zachowaniu odpowiedniego komfortu pomieszczeƒ. Przy tradycyjnym podejÊciu do tej dodatkowej roli elementów konstrukcyjnych – mamy oddzia∏ywanie pasywne. Sà jednak ju˝ badane, na etapie pierwszych wdro˝eƒ w prototypowych obiektach, zastosowania elementów konstrukcyjnych aktywnie w∏àczanych do oddzia∏ywania na bilans energetyczny obiektu – poprzez gromadzenie, przekazywanie i magazynowanie energii w ustroju konstrukcyjnym. Wymaga to integracji ustroju konstrukcyjnego z systemem ogrzewania, a zatem zupe∏nie nowego podejÊcia do projektowania. W fazie likwidacji konstrukcji betonowych dominuje rola recyklingu materia∏ów i elementów budowlanych. Jest to obecnie bardzo propagowana i w wielu krajach rozwijajàca si´ dziedzina. (fot. 1) Dotàd zdecydowanie wi´ksze znaczenie ma odzyskiwanie materia∏ów, w tym przede wszystkim kruszywa do betonu, a na razie niewielkie – odzyskiwanie ca∏ych elementów przydatnych w innych obiektach. Wynika to stàd, ˝e w przesz∏oÊci, przy projektowaniu i wznoszeniu obiektów zupe∏nie pomijano przysz∏à koniecznoÊç rozbiórki i ewentualnego wtórnego stosowania elementów. Jak wielkie sà to masy, pokazuje zestawienie i prognoza dla Japonii – przedstawiono zu˝ycie nowego kruszywa do betonu, ca∏kowite odpady betonu (z uwzgl´dnieniem rozbiórek i odpadów produkcyjnych) i recykling betonu (rys. 4). Rozbiórka konstrukcji betonowych nie mo˝e byç bezmyÊlna, z przemieszaniem materia∏ów i utrudnieniem dost´pu – dotyczy to zarówno obiektów budownictwa miejskiego (gdzie sà ró˝norodne materia∏y i nale˝y je jeszcze przed wyburzeniem selekcjonowaç), jak i obiektów komunikacyjnych lub przemys∏owych. (fot. 2) Fot. 1. Niezb´dny kierunek dzia∏aƒ – mo˝liwie pe∏ny recykling betonu fot. Archiwum Cement Strop prefabrykowany z p∏yt kana∏owych [MJ/m2] fot. Archiwum Tablica 3. Porównanie zu˝ycia energii dla stropów prefabrykowanych i wykonanych na budowie – oszacowanie na jednostk´ powierzchni stropu 40 lipiec – wrzesieƒ 2004 Oddzia∏ywanie Êrodowiska na beton Jednà z podstawowych zalet betonu jest jego trwa∏oÊç po stwardnieniu w odpowiednich warunkach. Z drugiej strony produkcja betonu wymaga odpowiedniej wiedzy, starannoÊci i zabiegów piel´gnacyjnych. Potoczne powiedzenie, ˝e „zajmowanie si´ betonem w ciàgu pierwszego tygodnia od jego powstania decyduje o tym, czy jego trwa∏oÊç b´dzie wynosi∏a 5 lat czy 50 lat” wskazuje na istotne znaczenie znajomoÊci sposobu wytwarzania i piel´gnacji. O ile w warunkach budowy wyst´puje szereg utrudnieƒ w ca∏kowicie poprawnym procesie realizacji konstrukcji z betonu, o tyle prefabrykacja pozwala na szczegó∏owà kontrol´ produkcji pod kàtem w∏aÊciwoÊci decydujàcych o trwa∏oÊci. Warunki mo˝liwe do zapewnienia przy nowoczesnej produkcji prefabrykatów pozwalajà na stawianie bardzo wysokich wymagaƒ i osiàganie bardzo wysokiej jakoÊci w ca∏ej masie elementu, a przede wszystkim na powierzchni. Osiàga si´ w rezultacie cechy znacznie korzystniejsze ni˝ mo˝liwe do uzyskania w warunkach budowy. Wspó∏czesna prefabrykacja betonowa pozwala tak˝e na produkcj´ nowych typów elementów, w których aspekty zrównowa˝onego budownictwa mogà byç znacznie bardziej kompleksowo wzi´te pod uwag´. Przyk∏adem mogà byç wentylowane elementy elewacyjne. W odró˝nieniu od tradycyjnych elementów warstwowych majà one wentylowanà pustk´ powietrznà, a zewn´trzna warstwa z napowietrzonego betonu zbrojonego w∏óknami polipropylenowymi (PP) i stalà nierdzewnà ma wysokà odpornoÊç na korozj´ chemicznà i wysokà mrozoodpornoÊç. Dla elementów takich zak∏ada si´ okres u˝ytkowania 100 lat, a w szczególnych przypadkach nawet 200 lat. A wi´c to, co uwa˝aliÊmy za „b∏àd w sztuce budowlanej”, czyli wielka p∏yta, doczeka∏o si´ odrodzenia, ale z uwzgl´dnieniem zasad fizyki budowli i trwa∏oÊci materia∏ów. (rys. 5) Kwestia wymagaƒ zwiàzanych z trwa∏oÊcià jest ÊciÊle zwiàzana z projektowanym okresem u˝ytkowania obiektu. W trwa∏ych obiektach jest to zwykle od 50 lat (budynki mieszkalne, niektóre obiekty przemys∏owe i infrastruktury miejskiej), do 100 lub 200 lat (budowle monumentalne, obiekty komunikacyjne). Nale˝y tu podkreÊliç, ˝e okres u˝ytkowania jest rozumiany jako okres, w którym z okreÊlonym prawdopodobieƒstwem (np. 95%) nie b´dzie potrzebna wymiana lub naprawa znaczàcych elementów – nie jest to zatem równoznaczne z planowanym okresem istnienia obiektu. Decyzje w sprawie okresu u˝ytkowania rzutujà istotnie na koszty wzniesienia i utrzymania budynku; stàd obecnie rozwijane problemy analizy kosztów w ca∏ym okresie u˝ytkowania i w planowanym okresie istnienia obiektu. Decyzje te budownictwo • technologie • architektura 300 6 całkowite odpady betonu 5 4 kruszywo do betonu 250 200 150 3 recykling betonu 2 100 1 50 0 1950 2000 2050 całkowita ilość odpadów betonowych [mln ton/rok] nowe kruszywo do betonu [mln ton/rok] recykling betonu [mln ton/rok] Warto w tym miejscu nadmieniç, ˝e recykling kruszywa jest pod wzgl´dem zu˝ycia energii znacznie korzystniejszy ni˝ wykorzystanie z∏omu stali zbrojeniowej, a to przecie˝ od dawna nie budzi wàtpliwoÊci co do celowoÊci. W uzupe∏nieniu problemu recyklingu kruszywa warto tak˝e dodaç informacj´, ˝e w Holandii (kraj ubogi w kruszywo naturalne) od po∏owy lat 90. istnieje obowiàzek stosowania przy produkcji betonu co najmniej 20% wtórnego kruszywa grubego [3]. 0 2100 rok Rys. 4. Zestawienia i prognozy japoƒskie dotyczàce zu˝ycia kruszywa nowego i wtórnego Rys. 5. Przyk∏ad nowoczesnych prefabrykatów Êcian zewn´trznych majà du˝e znaczenie przy projektowaniu nowoczesnych konstrukcji z betonu, w tym zw∏aszcza w stosunkowo nowej dziedzinie „projektowania na trwa∏oÊç”. Niestety, mamy wiele przyk∏adów obiektów, których w ˝adnym stopniu nie projektowano z uwzgl´dnieniem trwa∏oÊci. (fot. 3) Niestety tak˝e obecnie powstajà obiekty, przy których zawodzi projektantów, inwestorów i wyko- Fot. 2. Rozbiórka utrudniajàca utylizacj´ jest niezgodna z prawem 41 fot. Archiwum Fot. 4. S∏upy wiaduktu, w których zadbano o estetyk´, ale nie przewidziano ataku korozyjnego wody, soli i piasku pochodzàcego z jezdni 42 nawców wyobraênia co do oddzia∏ywaƒ lokalnych, wywo∏ujàcych bardzo szybkie zniszczenie (fot. 4). Wiele zupe∏nie nowych konstrukcji betonowych wznosi si´ bez zachowania elementarnych zasad uk∏adania i zag´szczania betonu – nie mo˝e byç wtedy mowy o jakiejkolwiek trwa∏oÊci. Ukrycie takich wad pod natychmiastowà naprawà powierzchniowà doprowadziç mo˝e do stanu awaryjnego ju˝ po pierwszym sezonie zimowym. Przypomina si´ truizm, ˝e „dobry i z∏y beton robi si´ najcz´Êciej z tych samych sk∏adników”. (fot. 5) ElastycznoÊç funkcjonalna Podchodzàc z wyobraênià do okresu u˝ytkowania obiektów trzeba si´ liczyç z przynajmniej parokrotnymi znacznymi zmianami funkcji niektórych, czasem istotnych pomieszczeƒ lub elementów. Dotyczy to wprawdzie najcz´Êciej instalacji, ale cz´sto tak˝e podzia∏u pomieszczeƒ, dróg komunikacyjnych itp. Wszelkie zmiany lub remonty generujà znaczne koszty, a tak˝e – z uwagi na procesy rozbiórkowe i odpady – nie sà oboj´tne dla Êrodowiska. ElastycznoÊç funkcjonalna, a zatem mo˝liwoÊci adaptacji nie by∏y do niedawna zupe∏nie brane pod uwag´ w projektowaniu. Problemy te w poszczególnych przypadkach przedstawiajà si´ ró˝nie, ale w budownictwie powszechnym wskazuje si´ na cechy budynków, które poprawiajà mo˝liwoÊci w tym zakresie: • stosowanie mo˝liwie du˝ych rozpi´toÊci, czyli ograniczonej liczby podpór • mo˝liwie g∏adkie konstrukcje stropów, o niewielkiej wysokoÊci konstrukcyjnej • wyodr´bnienie elementów instalacyjnych z konstrukcji • zaprojektowanie konstrukcji na obcià˝enia stwarzajàce pewnà rezerw´. ¸atwo zauwa˝yç, ˝e wskazania te wp∏ywajà na podniesienie kosztów realizacji i dlatego wa˝ne jest przewidywanie przysz∏oÊci tak dalece, jak to na wst´pie mo˝liwe. Nowoczesne konstrukcje z betonu pozwalajà na zwi´kszenie elastycznoÊci funkcjonalnej i mo˝liwoÊci adaptacji. Uzyskuje si´ to dzi´ki wysokiej wytrzyma∏oÊci betonu i spr´˝eniu g∏ównych elementów konstrukcyjnych. Mogà wtedy byç, przy stosunkowo niewielkiej zwy˝ce kosztów, realizowane postulaty wi´kszych rozpi´toÊci i p∏askoÊci stropów, a tak˝e zwi´kszonej noÊnoÊci i sztywnoÊci. fot. Archiwum Fot. 3. S∏upy uzwojone konstrukcji wsporczej ch∏odni kominowej – czy nie nale˝a∏o uwzgl´dniç problemu trwa∏oÊci? Aspekty zdrowotne konstrukcji z betonu ZdrowotnoÊç budynków, rozumiana jako wp∏yw na zdrowie u˝ytkowników, jest równie˝ jednym z aspektów zrównowa˝onego budownictwa. Podnoszone w przesz∏oÊci kwestie wp∏ywu materia∏ów budowlanych, w tym tak˝e prefabrykatów na warunki zdrowotne w budynkach sà w niektórych obszarach nadal aktualne, ale w du˝ym stopniu zdezaktualizowa∏y si´ zastrze˝enia w stosunku do wyrobów z betonu. Problem ten wzbudza z oczywistych wzgl´dów zainteresowanie spo∏eczne, które koncentruje si´ na nast´pujàcych obszarach: • emisja substancji z materia∏ów budowlanych do atmosfery wewnàtrz pomieszczeƒ • podatnoÊç na rozwój pleÊni i grzybów wewnàtrz i na powierzchni materia∏ów • przenikalnoÊç radonu emitowanego z pod∏o˝a • wydzielanie niebezpiecznych gazów w wypadku po˝aru. W wszystkich tych obszarach beton jest ca∏kowicie lub zadowalajàco bezpiecznym materia∏em. Od wielu materia∏ów ró˝ni si´ korzystnie dzi´ki niewielkiej nasiàkliwoÊci i ma∏ej wra˝liwoÊci na obecnoÊç wilgoci. Stwierdzenia te nie oznaczajà propagowania betonu jako materia∏u uniwersalnego – brak przepuszczalnoÊci musi byç czynnikiem ograniczajàcym stosowanie lub narzucajàcym szczególne podejÊcie do klimatu wn´trz. Beton niezastàpiony w konstrukcjach ochronnych Ta funkcja betonu jest najbardziej spektakularna i w wielu sytuacjach wr´cz oczywista. Dzi´ki lipiec – wrzesieƒ 2004 budownictwo • technologie • architektura fot. Archiwum Podsumowanie PowszechnoÊç stosowania betonu, obok wielorakiego znaczenia tego materia∏u dla ludzkoÊci, ma decydujàcy wp∏yw na strategi´ zrównowa˝onego budownictwa. Istotà bie˝àcych i przysz∏ych dzia∏aƒ powinno byç dà˝enie do minimalizacji niekorzystnych wp∏ywów na Êrodowisko – w ca∏ym okresie od powstania do likwidacji konstrukcji. Zaprezentowane tu refleksje – zapewne we fragmentach oczywiste dla wielu czytelników – stanowià pewien wyrywkowy zbiór, majàcy fot. Archiwum swej wysokiej odpornoÊci na wp∏ywy mechaniczne beton znalaz∏ ju˝ dawno podstawowe zastosowanie jako materia∏ do wznoszenia konstrukcji noÊnej. Chroni zatem ludzi przed skutkami obcià˝eƒ ró˝nego typu. Cz´sto ochrona ludzi jest po∏àczona z ochronà Êrodowiska. Przyk∏adowo, zapory wodne zbiorników retencyjnych spe∏niajà te obydwa zadania. W tej w∏aÊnie dziedzinie zu˝ywa si´ dzisiaj ogromne iloÊci betonu na wszystkich kontynentach, bowiem dawne masywne zapory ust´pujà miejsca zaporom znacznie mniej masywnym, wr´cz pow∏okowym – ˝elbetowym lub spr´˝onym. (fot. 6) Tam, gdzie nie potrafimy jeszcze zadowalajàco wyeliminowaç niekorzystnego wp∏ywu dzia∏alnoÊci cz∏owieka na Êrodowisko, beton te˝ cz´sto przychodzi z pomocà, jak chocia˝by przy bardzo wysokich kominach energetycznych, zmniejszajàcych koncentracj´ zanieczyszczeƒ. Ca∏a domena obiektów ochronnych w in˝ynierii wojskowej, podobnie jak w obronie cywilnej, to równie˝ ogromne pole zastosowaƒ betonu. Podobnie wystarczy tylko krótko wspomnieç wielkie znaczenie betonu w budownictwie hydrotechnicznym, komunikacyjnym – zarówno naziemnym, jak i podziemnym. Od stosunkowo niedawna w∏àczono do ochrony ludzi i Êrodowiska dzia∏ania w dziedzinie ochrony przed ha∏asem. Problematyka ta rozwija si´ w ró˝nych kierunkach. Wspomnijmy dwa z nich. Trwa∏e nawierzchnie betonowe, obok niewàtpliwych zalet, mia∏y istotnà wad´ – generowa∏y zwi´kszony ha∏as. Podj´to wobec tego w ró˝nych krajach opracowania „cichszych” betonów, z odpowiednimi dodatkami, co pozwala pogodziç znacznie zwi´kszonà trwa∏oÊç z ograniczeniem ha∏asu. Z drugiej strony, ju˝ dziÊ konstrukcje betonowe trwa∏ych ekranów wzd∏u˝ szlaków komunikacyjnych sà coraz powszechniejszym zabezpieczeniem. (fot. 7) Mniej obecnie eksponowana, ale niezmiernie wa˝na jest funkcja betonu w obudowach bezpieczeƒstwa reaktorów jàdrowych. Znane sà wyjàtkowo korzystne w∏aÊciwoÊci betonu jako materia∏u skutecznie poch∏aniajàcego promieniowanie radioaktywne. Dzi´ki swej szczególnej strukturze beton jest korzystny pod wzgl´dem równoczesnego os∏abiania wszystkich podstawowych rodzajów promieniowania fotonowego i korpuskularnego. To w∏aÊnie tym zaletom zawdzi´czamy skutecznoÊç „sarkofagu” w Czernobylu lub pojemników na odpady radioaktywne. Z funkcji ochronnej, jakà z powodzeniem pe∏ni beton – zw∏aszcza w po∏àczeniu ze zbrojeniem – nie w pe∏ni sobie zdajemy spraw´. Ka˝dy nowoczesny budynek ma fundamenty, które bez betonu trudno sobie wyobraziç. Wielkie Êciany oporowe, podobnie jak niewielkie bariery lub s∏upki ochronne, to jedne z wielu typów konstrukcji ochronnych, w których beton jest coraz powszechniej w ciàgu minionego stulecia stosowany. Post´p materia∏owo-technologiczny sprawia, ˝e funkcje ochronne sà spe∏niane obecnie przez elementy znacznie mniej masywne. Widaç to najbardziej w konstrukcji wielkich zapór wodnych, ale wysokowytrzyma∏e i wysokotrwa∏e betony wchodzà do praktyki coraz powszechniej. (fot. 8) Fot. 5. Powierzchnia betonu w filarze wiaduktu autostrady A4 („osiàgni´cie” z 2004 roku) Fot. 6. Wielkie zapory wodne niemo˝liwe do realizacji bez betonu (Hiszpania) 43 fot. Archiwum Fot. 8. Przyobiektowa produkcja elementów nowoczesnej konstrukcji ochronnej: prefabrykaty dwukrzywiznowej pow∏oki zadaszenia wjazdu na odcinek autostrady, z ultrawysokowartoÊciowego w∏óknobetonu (165 MPa), przystosowane do spr´˝enia (Francja, 2004) 44 uzmys∏owiç, jak wa˝nym wspó∏czeÊnie materia∏em jest beton, a tak˝e jak wa˝ne jest racjonalne jego wytwarzanie i stosowanie. W wielu dziedzinach – w budownictwie làdowym (naziemnym, wysokim i podziemnym) czy w budownictwie wodnym (morskim i Êródlàdowym) – ju˝ nie potrafimy obejÊç si´ bez betonu. Warunkuje on mo˝liwoÊç realizacji wielu Êmia∏ych obiektów, a tak˝e ich szeroko rozumiane bezpieczeƒstwo i twa∏oÊç. W dà˝eniu do racjonalnego wytwarzania i stosowania cz´sto od˝ywa dyskusja na temat „konstrukcje prefabrykowane czy monolityczne”. Dotyczy to wielu typów konstrukcji z betonu, w których obydwie podstawowe technologie mogà byç stosowane. KiedyÊ dyskusja ta dotyczy∏a innej prefabrykacji i innego budownictwa monolitycznego. Wspó∏czeÊnie, do dyskusji tej wchodzà aspekty bardzo wa˝kie i wielowàtkowe, z obszaru zrównowa˝onego budownictwa. W kontekÊcie dawnych przekonaƒ, wyniesionych z odleg∏ych w czasie obserwacji, trzeba propagowaç wyniki kompleksowych analiz wspó∏czesnych. Sà w budownictwie mieszkaniowym lub przemys∏owym obszary, w których zalety prefabrykacji sà niepodwa˝alne – w innych mo˝e oczywiÊcie byç odwrotnie. Do tych niewàtpliwych nale˝à jednokierunkowo zginane stropy. Kana∏owe p∏yty stropowe poch∏aniajà do 40% mniej betonu i do 50% mniej zbrojenia w porównaniu z ˝elbetowà p∏ytà monolitycznà o tej samej noÊnoÊci i sztywnoÊci. Wed∏ug standardów holenderskich na jedno mieszkanie w budynku wielorodzinnym na samych tylko stropach oszcz´dza si´ beton o masie rz´du 14 ton i stal o masie 275 kg. Kompleksowo oszacowane zu˝ycie energii na realizacj´ stropów wskazuje oszcz´dnoÊç rz´du 30% na korzyÊç prefabrykatów. To nie wymaga komentarzy, zw∏aszcza ˝e oceny te nie uwzgl´dniajà szeregu pozosta∏ych czynni- prof. Andrzej Ajdukiewicz Politechnika Âlàska fot. Archiwum Fot. 7. Trwa∏e ekrany betonowe wzd∏u˝ dróg, o projektowanym wspó∏czynniku t∏umienia ha∏asu. ków z zakresu zrównowa˝onego budownictwa (redukcja wymiarów konstrukcji wsporczej, fundamentów itd.). W kontekÊcie unifikacji przepisów europejskich dochodzi tu ca∏a nowa sfera formalna. Dotàd nie dziwi∏y nas ograniczenia w pozwoleniu na budow´, jakie wynikajà z przepisów architektoniczno-urbanistycznych lub ochrony przeciwpo˝arowej. Ale w niedalekiej przysz∏oÊci mogà nas poczàtkowo zaskakiwaç podobne ograniczenia wynikajàce z oceny, czy projektowany obiekt lub produkcja mieÊci si´ w zasadach zrównowa˝onego rozwoju. Temu b´dà s∏u˝yç deklaracje dla ka˝dej inwestycji lub nowej produkcji, przygotowywane przez projektantów. OczywiÊcie muszà to poprzedzaç odpowiednie przepisy i normy. Powstajà one w krajach europejskich na podstawie du˝ych projektów badawczych finansowanych przez Komisj´ Europejskà w ramach priorytetowego tematu „Konkurencyjny i zrównowa˝ony wzrost”. Wa˝nym krokiem w tej dziedzinie by∏o opublikowanie w roku 2001 w trzech j´zykach „Wytycznych zrównowa˝onego budownictwa” [1]. W dokumencie tym, oprócz wielu ogólnych zasad, wskazano pola otwarte, które powinny byç dostosowane do warunków ró˝nych krajów. W kwietniu 2002 roku Komisja Europejska rozpowszechni∏a publikacj´ „Schemat deklaracji oceny produktu pod wzgl´dem wp∏ywu na Êrodowisko” [4]. Stanowi on prób´ ujednolicenia deklaracji w zakresie, w którym zasady wynikajà z pakietu norm ISO-14020 i europejskiej Dyrektywy (EPD). Wykazano na przyk∏adach budownictwa z Francji i Skandynawii, jak trudne i rozbie˝ne sà niektóre oceny i wskazano drogi przezwyci´˝enia tych ró˝nic. W obszarze produkcji i stosowania betonu wydaje si´ bardzo celowe podj´cie i w naszym kraju prac w tym zakresie, niezale˝nie od dokumentów, które w ramach Unii Europejskiej zostanà przyj´te. Unifikacja w tym obszarze ma bowiem okreÊlone ograniczenia, z uwagi na specyfik´ surowcowà, klimatycznà i lokalne tradycje wykonawstwa. Czy beton ma przysz∏oÊç? Niewàtpliwie tak, i nale˝y czyniç wysi∏ki, aby stosujàc go i unowoczeÊniajàc pod wieloma wzgl´dami – mieç na uwadze zasady zrównowa˝onego rozwoju. Literatura 1 Guideline for Sustainable Building (wydanie angielskie). Federal Ministry of Transport, Building and Housing, Berlin, 2001; 124 s 2 Punkki J., Sustainable Prefabrication. Materia∏y Sympozjum FIB 2001, Concrete and Environment, Berlin, 2001 3 Alexander S., Precast Concrete Construction Seen From an Ecological Point of View. Proc. FIB Symposium 1997 The Concrete Way to Development, Johannesburg, 9-12 March 1997; Vol. 3, s. 901-907 4 Evaluation of environmental product declaration schemes. Interim report. EuropeanCommission DG: Environment, Environmental Resources Management, Oxford 2002 lipiec – wrzesieƒ 2004 fot. Micha∏ Braszczyƒski e budownictwo • technologie • architektura – BRAAS bardzo cz´sto wprowadza na rynek nowoÊci. Na ile jest to odpowiedê firmy na zapotrzebowanie rynku, a na ile dobry marketing? – Mo˝na oczywiÊcie stosowaç polityk´ marketingowà poprzez innowacje. Ale nasze innowacje pojawiajà si´ po bardzo wnikliwej obserwacji rynku oraz zachowaƒ klientów i wykonawców. To, co wprowadziliÊmy w tym roku, czyli np. haki czo∏owe do rynien, jest rozwiàzaniem, które nie jest stosowane na zachodzie Europy, poniewa˝ tam system budowy jest inny. Haki produkujemy sami i jest to ewidentna odpowiedê na potrzeby polskiego rynku. JeÊli chodzi o kolor dachówki – przesun´liÊmy si´ z koloru grafitowego na czarny. Takie parametry jak kolor ciemnoczerwony, wy˝szy po∏ysk i ni˝sze zabrudzenie te˝ by∏y oczekiwane przez klientów. To nie jest marketing, w rozumieniu reklamy i promocji. i – Na ile produkt, jakim jest dachówka cementowa, nale˝y udoskonalaç? – Od samego poczàtku w za∏o˝eniu BRAAS Polska mieliÊmy doskonalenie. Mo˝e nie tyle samego produktu, ale tego, co oferujemy wokó∏ niego, to znaczy serwisu. Ale kiedy patrzymy na matryc´ betonowà, to trzeba przyznaç, ˝e nasz produkt ró˝ni si´ od produkowanego w Polsce osiem lat temu, kiedy zaczynaliÊmy produkcj´. To wa˝na informacja, poniewa˝ w produktach konkurencji nic si´ nie zmieni∏o. Ostatnio wprowadziliÊmy zag´szczenie matrycy betonowej, prowadziliÊmy bardzo zaawansowane badania przy udziale uczelni polskich i zagranicznych poÊwi´cone w∏aÊnie szczelnoÊci matrycy betonowej. W efekcie dachówka ma jeszcze wy˝szà odpornoÊç na nasiàkanie ni˝ do tej pory. A we wrzeÊniu pojawi si´ zupe∏nie nowa generacja dachówek cementowych, która b´dzie si´ charakteryzowa∏a wysokà g∏adkoÊcià, bardzo wysokà szczelnoÊcià samej matrycy, du˝à odpornoÊcià na zanieczyszczenia i uszkodzenia, n – Czy sprzedajàc dachówk´ betonowà firma BRAAS musi prze∏amywaç jakiekolwiek stereotypy? – Prosz´ zauwa˝yç, ˝e BRAAS promuje swojà dachówk´ jako produkt pod nazwà „BRAAS”. Dopiero w drugim s∏owie piszemy o dachówce betonowej czy cementowej. Wynika to z naszych badaƒ rynkowych przeprowadzanych w latach 1993-97, kiedy okaza∏o si´, ˝e s∏owo „beton” niesie pejoratywne skojarzenia u przeci´tnego inwestora. Kojarzy si´ z czymÊ szarym, ci´˝kim, czasem nawet kojarzy si´ politycznie, szczególnie starszemu pokoleniu. Reasumujàc: cz´Êç klientów doskonale wie, co to jest dachówka betonowa, zna jej parametry i zalety, a cz´Êci klientów to nie interesuje. Wiedzà, ˝e kupujà wartoÊciowà dachówk´ o dobrych parametrach. Jedynà drogà przekonywania klienta jest pokazanie korzyÊci, jakie odnosi kupujàc nasz produkt. A dachówka cementowa Braas takie korzyÊci zapewnia. i – Czy inwestorzy, architekci i dekarze ju˝ wszystko wiedzà o dachówce betonowej BRAAS? – Jest oczywiste, ˝e nie uda si´ raz poinformowaç wszystkich. Przychodzà kolejne pokolenia projektantów, nowi pracownicy biur, kolejni absolwenci za∏o˝yli w∏asne biura... Przekazywanie tej wiedzy trzeba odnawiaç. Z kolei inwestor to jednorazowy klient. Kupuje dach i przez kolejne 10 czy 15 lat nie wraca do tego. Chyba ˝e jest cz∏owiekiem niezwykle bogatym, albo jest deweloperem... Ale „jednorazowi” klienci sà bardzo wa˝ni w procesie informowania: oni przekazujà opini´ o dachówce swoim znajomym, rodzinie, sàsiadom. I w zale˝noÊci od tego, jakà opini´ wyniosà ze spotkania z produktem, skutkiem jest wzrost lub spadek sprzeda˝y. na zu˝ywanie si´ wierzchniej pow∏oki w kontakcie ze zjawiskami atmosferycznymi. Uzyskamy mo˝liwoÊç stosowania po∏ysku ró˝nego stopnia: od bardzo wysokiego do pe∏nego matu. p Nasze innowacje pojawiajà si´ po bardzo wnikliwej obserwacji rynku oraz zachowaƒ klientów i wykonawców – mówi Wojciech Gàtkiewicz, prezes zarzàdu BRAAS POLSKA o Odpowiedê na potrzeby rynku – Jaka jest pozycja marki BRAAS? – Czasami si´ zastanawiam, czy nie za dobra. Jest to najbardziej znany produkt, je˝eli chodzi o pokrycia dachowe i jeden z czterech najbardziej rozpoznawalnych „brandów” wÊród materia∏ów budowlanych. Niesie to za sobà bardzo wiele korzyÊci, ale te˝ pewne utrudnienia. Potencjalnym klientom wydaje si´, ˝e znana marka nie jest dla nich dost´pna i odst´pujà od zakupu, myÊlàc, ˝e nie jest dla nich. – Na ile Paƒstwa firma czuje si´ zwiàzana ze Êrodowiskiem betoniarskim? – Ka˝da firma jest przede wszystkim zorientowana na rynek. Naszymi klientami sà inni nabywcy ni˝ kupujàcy wielkie iloÊci betonu towarowego czy cementu luzem. Ale ze Êrodowiskiem jesteÊmy silnie powiàzani przez problematyk´ technologicznà i produkcyjnà. Nale˝y wymieniç w tym miejscu wspó∏prac´ z Akademià Górniczo-Hutniczà w dziedzinie rozwoju technologii. Silnie wspó∏pracujemy z producentami. Góra˝d˝e, Kujawy, Ma∏ogoszcz, niezale˝nie od tego, w jakim koncernie sà te zak∏ady – wspó∏pracujemy, bo mamy swoje wymagania technologiczne. – Co trzeba robiç, aby pozycj´ firmy nie tylko utrzymaç, ale równie˝ poprawiç? – Przez d∏ugie lata u˝ywaliÊmy has∏a zaczerpni´tego z „Alicji w krainie czarów”: „Trzeba biec z ca∏ych si∏, ˝eby pozostaç w tym samym miejscu”. Uwa˝am, ˝e to nadal jest prawdziwe i s∏uszne has∏o, chocia˝ przez lata pojawi∏y si´ równie˝ pytania o kierunek i pr´dkoÊç tego biegu. Ale zawsze trzeba odpowiadaç na potrzeby rynku. Wa˝na jest wi´c szybkoÊç reagowania, gotowoÊç na zmiany. Wiele zale˝y od zespo∏u ludzi, od zasobów materialnych, ale i niematerialnych, jak znajomoÊç technologii i fachowoÊç personelu. – Dzi´kuj´ za rozmow´ Konrad Sabal 45 . z . . tak wybitnych profesorów, jak prof. Kisza, prof. Sobczyk czy prof. Trzebiatowska. Pani profesor Trzebiatowska by∏a dyrektorem Instytutu Chemii. To by∏a wytworna dama i jej wyk∏ady budzi∏y wielkie emocje. Zawsze mia∏a przy sobie asystentów, jednego do Êcierania tablicy i drugiego do noszenia torebki. Zdaç u nich egzamin nie by∏o ∏atwo. Studenci chemii byli zapracowani. Du˝o pracy wykonywaliÊmy w laboratoriach, a na inne sprawy nie by∏o ju˝ zbyt wiele czasu. fot. Micha∏ Braszczyƒski w y w i a d – Z jakiego tematu pisa∏a Pani prac´? – Ze zwiàzków metaloorganicznych, które by∏y karboksylanami trójrdzeniowymi metali przejÊciowych. Ja je syntetyzowa∏am i nast´pnie bada∏am, mi´dzy innymi metodà spektroskopii w podczerwieni. Prace z tego tematu prowadzi∏ prof. Zió∏kowski, który kierowa∏ katedrà chemii organicznej. W tamtych latach by∏y to ciekawe badania, ale od tego czasu nauka si´ rozwin´∏a i jest ju˝ wiele innych rozwiàzaƒ. Dobry czas dla reologii – Jest dobry czas dla rozwoju reologii, szczególnie jeÊli chodzi o betony samozag´szczalne. Wa˝ne jest zw∏aszcza szukanie zwiàzków pomi´dzy reologià zaczynu a reologià Êwie˝ej mieszanki betonowej – mówi prof. dr hab. Stefania Grzeszczyk, wybitny znawca zagadnieƒ reologii, w rozmowie z Janem Dejà i Zbigniewem Pilchem. 46 – Pani Profesor, chcielibyÊmy zaczàç od krótkiego spojrzenia w przesz∏oÊç. Gdzie i jak sp´dzi∏a Pani m∏odoÊç? – Moja m∏odoÊç i póêniejsze ˝ycie zawodowe sà zwiàzane z Opolszczyznà. Urodzi∏am si´ w Byczynie, jest to urocze miasteczko ko∏o Kluczborka, dobrze zachowane, z murami obronnymi i basztami, s∏ynne z bitwy, którà stoczy∏ Jan Zamojski z Maksymilianem Habsburgiem, teraz mo˝e troch´ zaniedbane. Ma tradycje zwiàzane z naukà, bo urodzi∏ si´ tam wybitny matematyk niemiecki Wilhelm Kuta. Liceum Ogólnokszta∏càce ukoƒczy∏am w Kluczborku, a potem zacz´∏am studiowaç chemi´ na Uniwersytecie Wroc∏awskim. Chc´ podkreÊliç, ˝e na chemii mia∏am okazj´ spotkaç – Skoƒczy∏a Pani studia we Wroc∏awiu. Co si´ dzia∏o dalej? – Pojecha∏am do Opola, bo tam zaczà∏ prac´ mój mà˝, który wczeÊniej skoƒczy∏ politechnik´ we Wroc∏awiu. PobraliÊmy si´, gdy by∏am na czwartym roku, ale znaliÊmy si´ jeszcze z Byczyny. Podj´∏am prac´ w Instytucie Mineralnych Materia∏ów Budowlanych. Instytut by∏ wtedy du˝à pr´˝nà jednostkà. Pracowa∏am poczàtkowo w zespole, który przejà∏ koordynacj´ nad programami PR5. Przez dwa lata by∏a to doÊç administracyjna praca. Mnie bardziej interesowa∏y sprawy naukowe i chcia∏am si´ stamtàd wyrwaç. Uda∏o si´, kiedy zosta∏a utworzona pracownia badaƒ instrumentalnych przez panià dr Rosiak, która przysz∏a z AGH i u niej podj´∏am prac´. MieliÊmy Êwietny m∏ody zespó∏, ponad dziesi´ç osób. To by∏ najbardziej sympatyczny okres w ca∏ej mojej karierze naukowej. Pracownia zosta∏a potem przekszta∏cona w Zak∏ad In˝ynierii Materia∏owej, gdzie zosta∏am kierownikiem. WczeÊniej napisa∏am doktorat u prof. Leokadii Kucharskiej. Tematem by∏ wp∏yw sodu na w∏aÊciwoÊci hydratacyjne cementu. W ogóle moje pierwsze prace by∏y zwiàzane z procesem hydratacji, no i oczywiÊcie z badaniami fizyko-chemicznymi, które by∏y tam rozwijane. Doskonali∏am si´ w metodach badaƒ, sporo prac zrobi∏am na ten temat. Potem przyszed∏ czas na reologi´. – W Êwiecie nauki jest Pani znana jako wybitna specjalistka od zagadnieƒ reologii. Habilitacj´ pisa∏a Pani z reologii. – Stara∏am si´ zg∏´biaç to zagadnienie. Mo˝e jest to temat numer jeden w mojej karierze naukowej, ale nie jedyny. Reologia rzeczywiÊcie pomaga mi w wielu badaniach. Zacz´∏o si´ od kontaktu z panià prof. Leokadià Kucharskà. Potem stworzy∏am stanowisko do badaƒ reologicznych w Instytucie Mineralnych Materia∏ów Budowlanych, a póêniej, gdy przesz∏am na politechnik´, nadal rozwija∏am si´ w tym kierunku. Du˝e znaczenie mia∏ dla mnie kontakt z Wydzia∏em In˝ynierii Materia∏owej i Ceramiki AGH w Krakowie, zw∏aszcza z prof. Kurdowskim. Wspiera∏ mnie w poczynaniach naukowych. – Trudno jest wykonaç dobry beton bez plastyfikatorów czy up∏ynniaczy. Co jeszcze chemia mo˝e zrobiç dla betonu? Gdzie sà granice? – Jest dobry czas dla rozwoju reologii, szczególnie jeÊli chodzi o betony samozag´szczalne. Wa˝ne jest lipiec – wrzesieƒ 2004 zw∏aszcza szukanie zwiàzków pomi´dzy reologià zaczynu a reologià Êwie˝ej mieszanki betonowej. Do tej pory, Êledzàc literatur´, uwa˝ano, ˝e nie ma takiego zwiàzku, i s∏usznie, bo trudno by∏o si´ go doszukaç. W momencie, w którym zwi´kszy∏ si´ udzia∏ frakcji pylastych w mieszankach betonowych, chodzi konkretnie o mieszanki samozag´szczalne, te relacje stajà si´ coraz bardziej wyraêne i nauka idzie w kierunku poszukiwania tych zale˝noÊci. W∏asne badania równie˝ prowadz´ w tym kierunku, ˝eby znaleêç powiàzania mi´dzy tym, od czego si´ wychodzi, czyli zawiesinà cementowà, a w∏aÊciwoÊciami mieszanki betonowej. Jest tu sporo do zrobienia. – Prze∏om w produkcji betonu by∏ zwiàzany z zastosowaniem domieszek chemicznych. Betony nowej generacji to historia ostatnich kilkunastu lat. Co Pani, jako chemik, sàdzi o tych przemianach? – Bez chemii nie jest mo˝liwe osiàgni´cie tych w∏aÊciwoÊci, jakie chcemy uzyskaç. Chemia jest konieczna w technologii betonu. Jest pole do badaƒ choçby w zakresie superplastyfikatorów nowej generacji, tam gdzie mo˝na modyfikowaç d∏ugoÊç ich ∏aƒcuchów bocznych albo w ró˝ny sposób je uk∏adaç, a potem sprawdzaç, jak to funkcjonuje w uk∏adach cementowych. Nowe generacje superplastyfikatorów okazujà si´ bardziej czu∏e na zmiany zwiàzane z w∏aÊciwoÊciami zaczynu ni˝ te na bazie naftalenu czy melaminy. Zmiany pH albo temperatury mogà daç znaç o sobie. Budowa superplastyfikatorów nowej generacji jest bardziej z∏o˝ona ni˝ tradycyjnych. Zawierajà w sobie kilka elementów struktury i ka˝dy element dzia∏a w specyficzny sposób, jest wa˝ne, ˝eby poznaç to oddzia∏ywanie i umieç przewidzieç, jak b´dzie si´ zachowywaç w konkretnej mieszance. Osoby, które zajmujà si´ badaniem w∏aÊciwoÊci betonu, cz´sto postrzegajà superplastyfikatory zbyt ogólnie. Mo˝e nawet to nie jest mo˝liwe, ˝eby wchodziç tak g∏´boko, bo zwykle operujemy tylko nazwami technicznymi. Jako badacz dopiero wtedy potrafi´ przewidzieç, co superplastyfikator mo˝e zrobiç w uk∏adzie, gdy dok∏adnie znam jego struktur´, gdy wiem, z jakich elementów si´ sk∏ada. Sama wiem, ile k∏opotów sprawia poznanie tej struktury. Uwa˝am, ˝e znajomoÊç struktury tych zwiàzków znacznie upraszcza interpretacj´ tego, co w danym uk∏adzie mo˝e si´ wydarzyç, wr´cz mo˝na to przewidzieç. – Nowoczesna chemia jest stosowana w technologii betonu w∏aÊciwie od niedawna. Nie mamy doÊwiadczeƒ zwiàzanych z d∏ugim u˝ytkowaniem takich konstrukcji. Jaki mo˝e mieç wp∏yw na trwa∏oÊç betonu w perspektywie 50 czy 100 lat? – JeÊli chodzi o superplastyfikatory, to sà to domieszki, które dodaje si´ w niewielkich iloÊciach i ze wzgl´du na ich „oboj´tnoÊç chemicznà”. Nie sàdz´, ˝eby mog∏y zagra˝aç trwa∏oÊci betonu. – Czy, wed∏ug Pani Profesor, beton ma przysz∏oÊç? – Podoba∏o mi si´ to, co napisa∏ w kwartalniku „Budownictwo, Technologie, Architektura” prof. Brandt, ˝e przysz∏oÊç nale˝y do betonu. Ja równie˝ tak uwa˝am. Badania b´dà si´ rozwijaç mi´dzy innymi w kierunku betonów samozag´szczalnych. Obserwuj´ du˝e zainteresowanie tymi technologiami w Europie. Niemcy na przyk∏ad z powodzeniem wykorzystujà beton samozag´szczalny do prefabrykacji. budownictwo • technologie • architektura – O przysz∏oÊci betonu b´dà wkrótce decydowali m∏odzi, ci, którzy teraz kszta∏cà si´ na uczelniach technicznych. Jak Pani ocenia dzisiejszych studentów? – Studenci, którzy wybierajà specjalnoÊç in˝ynieria materia∏ów budowlanych, robià to Êwiadomie. Obserwuj´ wzrost zainteresowania tà specjalnoÊcià. M∏odzi ludzie interesujà si´ materia∏ami budowlanymi. W mojej katedrze majà mo˝liwoÊç zetkni´cia si´ z tà naukà od strony teoretycznej i praktycznej, poza tym staramy si´ pokazywaç studentom wszystkie nowoÊci. Im zale˝y na tym, ˝eby nauczyç si´ jak najwi´cej. Widz´ zainteresowanie komputerowym wspomaganiem projektowania betonów. WprowadziliÊmy taki przedmiot na naszej specjalnoÊci i to Êwietnie zda∏o egzamin. Studenci interesujà si´ nowymi domieszkami i nowymi metodami badaƒ. Nowe, ciekawe zagadnienia staramy si´ zawsze wprowadziç do programu nauczania. – Potem studenci odnajdujà si´ w pracy? – Sà k∏opoty z pracà. Sprytniejsi znajdujà swoje miejsce, ale Opolszczyzna nie daje zbyt wielu mo˝liwoÊci pracy po ukoƒczeniu naszego wydzia∏u. Natomiast po∏àczenie budownictwa z tym, co my im oferujemy w zakresie materia∏ów, daje bardzo ciekawà kompozycj´. Studenci majà znacznie szersze spojrzenie. Na budowie sà wartoÊciowymi fachowcami, bo umiejà spojrzeç na problem i od strony konstrukcji, i od strony materia∏ów. Prosz´ mi wierzyç, ˝e naprawd´ w∏o˝y∏am du˝o wysi∏ku, ˝eby przeforsowaç t´ specjalnoÊç i przekonaç do niej w∏adze wydzia∏u. Nie wszyscy rozumiejà, jakie to jest wa˝ne. – Czy beton mo˝e byç materia∏em ekologicznym? – Jak najbardziej. JesteÊmy w stanie wytworzyç beton o du˝ej trwa∏oÊci i to pozwala go d∏ugo u˝ytkowaç. Sà mo˝liwoÊci recyklingu betonu. W Polsce przyk∏adamy do tego zbyt ma∏à wag´, wi´c jest otwarte pole do dzia∏ania. Nie ma co wywa˝aç otwartych drzwi, wystarczy skorzystaç z doÊwiadczeƒ tych krajów, które du˝o robià w tym zakresie. Takim krajem sà mi´dzy innymi Niemcy. – Czy w nawale obowiàzków udaje si´ Pani znaleêç czas jeszcze na jakieÊ zainteresowania pozazawodowe? – W tym nawale pracy, jaki mam, ceni´ sobie radykalnà zmian´ otoczenia. Ju˝ przed wakacjami planowaliÊmy z m´˝em odwiedzenie jakiegoÊ miejsca, które jest skarbem kultury i cywilizacji. UstalaliÊmy plan i jechaliÊmy. Ostatnim takim miejscem by∏a Kreta, gdzie stojà zabytki kultury minojskiej. ByliÊmy w Knossos i Fajstos. Mnie fascynujà zw∏aszcza góry, mo˝e nie samo wspinanie si´, ale jako miejsce, gdzie zawsze coÊ znajduj´ i mog´ zostaç sama z sobà. Mam potrzeb´, ˝eby wyjÊç w góry i oderwaç si´ od rzeczywistoÊci. Kreta pod tym wzgl´dem by∏a fantastyczna. Nie da si´ zapomnieç. To pewnie najpi´kniejsze miejsce, jakie widzia∏am w ˝yciu. Poza tym bardzo lubi´ prowadziç samochód, a do samochodu zabieram ulubionà muzyk´. Wtedy troch´ odpoczywam. W m∏odoÊci gra∏am na skrzypcach, ale raczej nie mam duszy artysty. – Dzi´kujemy za rozmow´. Jan Deja Zbigniew Pilch Prof. dr hab. Stefania Grzeszczyk Studia wy˝sze odby∏a w latach 1970-75 na Wydziale Matematyczno-FizycznoChemicznym Uniwersytetu Wroc∏awskiego, na kierunku chemii. Po ukoƒczeniu studiów podj´∏a prac´ w Instytucie Przemys∏u Wià˝àcych Materia∏ów Budowlanych w Opolu, obecnie Instytut Mineralnych Materia∏ów Budowlanych. Stopieƒ naukowy doktora habilitowanego nauk technicznych uzyska∏a w 1992 roku na Wydziale In˝ynierii Materia∏owej i Ceramiki AGH w Krakowie. Tytu∏ naukowy profesora otrzyma∏a w 2001 roku, a w maju 2004 roku zosta∏a mianowana na stanowisko profesora zwyczajnego w Politechnice Opolskiej. Specjalizuje si´ w in˝ynierii materia∏ów budowlanych, a szczególnie w zakresie reologicznych w∏aÊciwoÊci materia∏ów kompozytowych na bazie cementu. Jest autorkà licznych publikacji i trzech monografii z zakresu reologii. Jej osiàgni´ciem jest stworzenie pracowni badaƒ reologicznych w Laboratorium Katedry In˝ynierii Materia∏ów Budowlanych i realizacja prac doktorskich z zakresu reologii. Profesor Stefania Grzeszczyk w 2003 roku zosta∏a wybrana na cz∏onka Komitetu In˝ynierii Làdowej i Wodnej PAN. Jest cz∏onkiem Sekcji Materia∏ów Budowlanych i Sekcji Fizyki Budowli KILiW PAN, cz∏onkiem komisji Nauk Ceramicznych PAN i Komisji In˝ynierii Budowlanej PAN. RównoczeÊnie jest cz∏onkiem za∏o˝ycielem Polskiego Towarzystwa Reologii Technicznej. Obecnie pe∏ni funkcj´ wiceprzewodniczàcej Rady Naukowej Instytutu Mineralnych Materia∏ów Budowlanych w Opolu. Wspó∏pracuje naukowo z oÊrodkami w kraju i za granicà. Prace z zakresu betonów wysokowartoÊciowych i samozag´szczalnych realizuje we wspó∏pracy z Katedrà Chemii Wydzia∏u Budownictwa Politechniki w Brnie i Katedrà Fizyki Politechniki w Pradze oraz Laboratorium Betonów Wydzia∏u Budownictwa Politechniki w Stuttgarcie. W 2001 roku zosta∏a powo∏ana jako visiting professor na Wydziale Budownictwa Politechniki w Zilinie, a w 2002 roku równie˝ na Wydziale Budownictwa Politechniki w Stuttgarcie. Profesor Stefania Grzeszczyk od 1996 roku pe∏ni funkcj´ kierownika Zak∏adu Materia∏ów Budowlanych, a od roku 1999 Katedry In˝ynierii Materia∏ów Budowlanych na Wydziale Budownictwa Politechniki Opolskiej. Jest autorem specjalnoÊci kszta∏cenia „in˝ynieria materia∏ów budowlanych i kszta∏towania Êrodowiska” na tym wydziale. 47 Regularnie, co trzy lata, odbywa si´ Szczyt Europejskiej Organizacji Betonu Towarowego ERMCO. Gospodarzami tegorocznego spotkania, w dniach 16-18 czerwca, byli Finowie, którzy w Helsinkach goÊcili oko∏o 600 uczestników kongresu, w tym siedmioosobowà delegacj´ z Polski. Obecnie du˝a ró˝norodnoÊç i konkurencyjnoÊç materia∏ów konstrukcyjnych wymaga wyboru rozwiàzaƒ, które zostanà poparte wymiernymi wartoÊciami nie tylko dla architekta i projektanta konstrukcji, ale przede wszystkim dla inwestora i póêniejszych u˝ytkowników obiektu. Dlatego zasadnicza tematyka g∏oszonych referatów, jak równie˝ dyskusji plenarnych i kuluarowych skupi∏a si´ wokó∏ myÊli przewodniej „Heading for concrete solutions”, co w wolnym t∏umaczeniu oznacza ukierunkowanie na rozwiàzania betonowe. Otwierajàc kongres organizatorzy wyrazili zamiar ukazania nowych mo˝liwoÊci dla konstrukcji betonowych, a tak˝e tematyki zwiàzanej ze Êrodowiskiem i analizà cyklu ˝ycia materia∏u. Program kongresu zosta∏ podzielony na szeÊç grup tematycznych. Pierwszy dzieƒ obrad obejmowa∏ tematy: „Âwiat betonu” poÊwi´cony dzia∏alnoÊci ERMCO, architekturze betonowej oraz obszerny temat „Udoskonalone rozwiàzania betonowe”. W nast´pnym dniu omówiono „Udzia∏ betonu w procesie trwa∏ego rozwoju”. Referaty dotyczy∏y tutaj trwa∏ych konstrukcji betonowych, oszcz´dnoÊci energii, jak równie˝ sposobu projektowania optymalnego „betonowego” cyklu ˝ycia. Kolejny blok tematyczny obejmowa∏ przeÊledzenie poszczególnych etapów procesu inwestycyjnego, poczàwszy od projektu a˝ do realizacji. Ostatnia sesja tego dnia dotyczy∏a „Innowacji w produkcji betonu” – tu du˝à uwag´ skupiono na problematyce ochrony Êrodowiska, g∏ównie w aspekcie wykorzystania materia∏ów alternatywnych, jak i projektowania ekologicznie efektywnej wytwórni. Ostatni dzieƒ obrad kongresu obejmowa∏ „Promocj´ rozwiàzaƒ w oparciu o technologie betonowe”. W tej cz´Êci konfrontowane by∏y wieloletnie doÊwiadczenia krajów europejskich, takich jak Wielka Brytania oraz Francja, z doÊwiadczeniami zebranymi w Ameryce Pó∏nocnej i Po∏udniowej. Nie zabrak∏o tak˝e silnego akcentu polskiego. Jako przyk∏ad promocji betonu, wart upowszechnienia w innych krajach, prezes SPBT Andrzej Werkowski przedstawi∏ kampani´ „Dobry Beton”. Wystàpienie spotka∏o si´ z du˝ym zainteresowaniem. Zaprezentowano równie˝ sytuacj´ bran˝y betonu towarowego w Europie Ârodkowej i Wschodniej. Prelegentami referatu byli prezesi stowarzyszeƒ zrzeszajàcych producentów betonu towarowego ze S∏owacji (SAVT) i Polski (SPBT). Ale nie tylko oficjalne punkty programu stwarza∏y mo˝liwoÊç do spotkaƒ i dyskusji. Miasto Helsinki, chcàc umo˝liwiç uczestnikom Kongresu odpoczynek po obradach oraz okazj´ do mniej formalnych rozmów, zaprosi∏o wszystkich do udzia∏u w przyj´ciu wydanym specjalnie z tej okazji. Tegoroczny kongres ERMCO by∏ podwójnie wa˝ny dla Stowarzyszenia Producentów Betonu Towarowego w Polsce. Podczas uroczystej gali o nazwie „Noc Nordyc- fot. Micha∏ Braszczyƒski i c Ê o n l a u t k a 48 Kongres ERMCO – Helsinki 2004 Didier Lévy, prezydent ERMCO (Europejskiej Organizacji Producentów Betonu) ka” (Nordic Night), która odby∏a si´ drugiego dnia obrad, wr´czone zosta∏y presti˝owe nagrody ERMCO dla wiodàcych wytwórni betonu towarowego w Europie. Nagrodzeni typowani byli przez organizacje narodowe jako wyró˝niajàcy si´ nie tylko dba∏oÊcià o jakoÊç i technologi´ produkcji, ale równie˝ o Êrodowisko naturalne, zgodnie z zasadami zrównowa˝onego rozwoju. Po raz pierwszy w gronie wyró˝nionych znalaz∏y si´ trzy polskie wytwórnie. Zosta∏y one nominowane przez Stowarzyszenie Producentów Betonu Towarowego w Polsce spoÊród 27 zak∏adów, które otrzyma∏y certyfikat Znaku JakoÊci SPBT „DOBRY BETON”. Sà to: Bosta Beton – Warszawa S∏u˝ewiec (Grupa O˝arów SA), Poznaƒ – Suchy Las (Góra˝d˝e Beton Sp. z o.o.), Wroc∏aw – Rychtalska (Dyckerhoff Beton Polska Sp. z o.o.). W imieniu laureatów nagrody odebrali: Bogus∏aw Kisiel – dyrektor generalny Bosta Beton, Roman Kempe – prezes Góra˝d˝e Beton oraz prezes SPBT Andrzej Werkowski. Wszystkim wyró˝nionym sk∏adamy gratulacje i mamy nadziej´, ˝e przyznana nagroda b´dzie dla nich nie tylko nobilitacjà na rynku polskim oraz w Europie, ale przede wszystkim zobowiàzaniem do jeszcze intensywniejszych dzia∏aƒ na rzecz poprawy konkurencyjnoÊci i wizerunku bran˝y betonu towarowego. Przyk∏ad trzech uhonorowanych wytwórni powinien byç równie˝ zach´tà dla pozosta∏ych producentów, aby nie poprzestawali w swoich wysi∏kach w dà˝eniu do podniesienia poziomu jakoÊciowego i technicznego produkcji. Jest to dobitny dowód na to, ˝e w swojej dziedzinie potrafimy ju˝ osiàgaç sukcesy na miar´ europejskà. Zanim uczestnicy rozjechali si´ do swoich rodzinnych krajów, gospodarz kongresu Kalervo Matikainen, prezes Stowarzyszenia Producentów Betonu w Finlandii, przekaza∏ symbolicznà pa∏eczk´ organizatora na r´ce José Ramona Bujandy Saenza, prezydenta Stowarzyszenia Producentów Betonu w Hiszpanii. Za trzy lata bran˝a spotyka si´ bowiem w Hiszpanii. Miastem-gospodarzem XV Kongresu ERMCO w 2007 roku b´dzie Sevilla. mgr in˝. Justyna Piotrowska-¸ój Stowarzyszenie Producentów Betonu Towarowego w Polsce lipiec – wrzesieƒ 2004 p W listopadzie 2003 r. Polski Komitet Normalizacyjny skierowa∏ projekt [11] krajowego uzupe∏nienia europejskiej normy betonowej [10] do powszechnej ankiety. Jej termin minà∏ w styczniu br. Tym razem komentarz co do kierunków normalizacji betonu wyra˝a dr in˝. Zdzis∏aw B. Kohutek. W swojej wypowiedzi wyraênie krytycznie nawiàzuje do publikacji mgr in˝. Marii Kucnerowicz-Jakubowskiej [6], zamieszczonej wczeÊniej w zeszycie nr 3 tegorocznej serii miesi´cznika „In˝ynieria i Budownictwo”. e a budownictwo • technologie • architektura k ad. a) Norma PN-EN 206-1 jest dokumentem przyj´tym przez CEN jako wynik kompromisu zawartego mi´dzy jego cz∏onkami, który nast´pnie w roku 2000 przekazany zosta∏ do wdro˝enia na terytorium ka˝dego paƒstwa Wspólnoty Europejskiej – bez ˝adnych zmian (poza t∏umaczeniem). Równie˝ Polska zobowiàza∏a si´ wprowadziç go do obiegu krajowego, co nastàpi∏o poprzez: • uznanie za polskà norm´ angielskoj´zycznego wzorca EN 206-1:2000, ∏àcznie z projektem jego polskiego t∏umaczenia, tj. prPN-EN 206-1 – z datà 15.08.2002. • opublikowanie ostatecznej wersji tekstowej polskiego wydania normy europejskiej PN-EN 206-1 [10] w czerwcu 2003, z jednoczesnym wycofaniem ww. prowizorium. i Có˝ mo˝na powiedzieç o cytowanych opracowaniach? ad. b) Projekt PN-B-06265 dotyczàcy krajowego uzupe∏nienia normy europejskiej [11] w przewadze opiera si´ na koncepcji, wypracowanej na forum Komisji SPBT ds. Normalizacji Betonu, po dog∏´bnej analizie doÊwiadczeƒ krajowych i zagranicznych z tego zakresu. Czym ró˝ni si´ treÊç projektu PN-B-06265 od normy PN-EN 206-1? Mianowicie – ostro˝nie rozszerza mo˝liwoÊç kombinacji popio∏u lotnego (dodatku typu II) poza gatunek „czystego” cementu portlandzkiego, tzn. na ca∏à palet´ sortymentowà cementów z fabrycznym dodatkiem mineralnym w iloÊci na ogó∏ od 6 do 20%, znanych na rynku pod symbolem CEM II/A. JednoczeÊnie utrzymuje w mocy formu∏´ wspó∏czynnika „k” – analogicznie jak w normie europejskiej [10]. Nast´pnie – rozbudowano tu zestaw klas ekspozycji o klas´ „agresji wywo∏anej Êcieraniem”, szczególnie istotnà dla betonowych posadzek w magazynach lub halach przemys∏owych, naje˝d˝anych ci´˝kimi pojazdami transportujàcymi. Zaproponowano ponadto: • mno˝nik 0,96 dla przeliczania wysokiej wytrzyma∏oÊci, uzyskiwanej w rezultacie zgniatania próbek o mniejszych wymiarach – na wytrzyma∏oÊç normowà • regulacj´ czasu transportu mieszanki betonowej, niemodyfikowanej opóêniaczami chemicznymi – na poziomie 1,5 godz. • uÊciÊlenie definicji dla normowego betonu recepturowego • obni˝enie o jeden stopieƒ skali – minimalnej klasy wytrzyma∏oÊci betonu w obr´bie klas ekspozycji X0, XC1, XC2, XC3 i XC4 w tablicy 2 [11], zalecajàcej wartoÊci graniczne dla sk∏adu betonu • obni˝enie minimalnej zawartoÊci cementu o 10÷60 kg w m3 betonu – w zale˝noÊci od klasy ekspozycji, z konsekwencjà rozgraniczenia na klas´ cementu CEM 32,5 oraz CEM 42,5 m Wyszczególniç mo˝na dalej trzy, odr´bne – aczkolwiek merytorycznie powiàzane ze sobà przedmioty w postaci opracowaƒ normalizacyjnych, przy czym w stosunku do dwu z nich, tj.: a) PN-EN 206-1 [10]; b) prPN-B-06265 [11] Pani Autor [6] wnios∏a szereg zastrze˝eƒ, natomiast jedno – tzn.: c) DIN1045-2 [4] potraktowane zosta∏o bezkrytycznie. Dlaczego w∏aÊnie tak – nie wiadomo. Za co chwali si´ powszechnie norm´ europejskà? Mi´dzy innymi za to, ˝e po raz pierwszy w Polsce drogà normalizacji dopuszcza zast´pstwo cz´Êci sk∏adnika cementowego ekwiwalentem popio∏owym – podczas produkcji betonu. Jednak w gr´ wchodzi tutaj tylko kombinacja popio∏u lotnego (ÊciÊlej – dodatku mineralnego typu II) z „czystym” cementem portlandzkim CEM I. Kwestie te sà regulowane przez formu∏´ wspó∏czynnika „k”, który w zale˝noÊci od klasy cementu wynosi: • k=0,2 dla klasy wytrzyma∏oÊciowej CEM I 32,5 • k=0,4 dla klasy wytrzyma∏oÊciowej CEM I 42,5 i wy˝szej. Przy czym tradycyjny wskaênik: „woda/cement” zast´puje si´ wskaênikiem: „woda/(cement + k. dodatek). Z kolei tablica F1 normy europejskiej [10] wskazuje wartoÊci graniczne co do maksymalnego w/c, minimalnej klasy wytrzyma∏oÊci betonu, minimalnej zawartoÊci cementu i minimalnej zawartoÊci powietrza – w nawiàzaniu do klas ekspozycji Êrodowiskowej, na które nara˝ony b´dzie beton podczas eksploatacji obiektu. l Czytajàc artyku∏ Pani mgr in˝. Marii Kucnerowicz-Jakubowskiej [6] napotka si´ w wielu miejscach na zbyt jednostronnà, czasami –- tendencyjnà projekcj´ pewnych faktów i zjawisk, stawiajàcà koncepcj´ krajowego uzupe∏nienia [11] normy europejskiej PNEN 206-1 „Beton ...”, równie˝ jego inicjatora – Stowarzyszenie Producentów Betonu Towarowego w Polsce (w skrócie: SPBT) w niekorzystnym Êwietle. Dlatego te˝, korzystajàc z uprzejmoÊci Redakcji Kwartalnika „Budownictwo, Technologie, Architektura”, zamierzam zwróciç na nie uwag´ oraz wyjaÊniç czy sprostowaç zauwa˝one niedomówienia, pó∏prawdy lub wr´cz przek∏amania, które po wy∏àcznej lekturze materia∏u [6] wypaczajà Czytelnikowi istotnà cz´Êç obrazu rzeczywistoÊci. Otó˝ w polu tematycznym przywo∏anego artyku∏u [6] jawià si´ dwa autonomiczne podmioty, a mianowicie: • dzia∏ajàcy z mocy ustawy sejmowej Polski Komitet Normalizacyjny (PKN) wraz z jednà z jego agend eksperckich, tj. Komitetem Technicznym nr 274 ds. Betonu, funkcjonujàcym w obr´bie Zespo∏u Budownictwa wymienionego urz´du1) • zarejestrowane Stowarzyszenie Producentów Betonu Towarowego w Polsce2), zobligowane poprzez w∏asny statut do „inspirowania rozwoju normalizacji, certyfikacji i kontroli jakoÊci wyrobów”; jednym z cia∏ roboczych stowarzyszenia jest Komisja ds. Normalizacji Betonu, wy∏oniona przez Walne Zgromadzenie SPBT. o Dyskusja na temat projektu normy PN-B-06265 49 lub wy˝szà (patrz tablica 2 [11] z zaleceniami wartoÊci granicznych dla sk∏adu betonu) • tabelarycznà informacj´ o przydatnoÊci danego gatunku cementu do produkcji betonu, nara˝onego na agresj´ Êrodowiska (A.2 [11]). Ju˝ na pierwszy rzut oka widaç, ˝e rozluênienie re˝imów w stosunku do PN-EN 206-1 jest ewidentne, przy jednoczesnym za∏agodzeniu wybranych kryteriów brzegowych. Widaç równie˝ synchronizacj´ z niektórymi zapisami ciàgle aktualnej krajowej normy „konstrukcyjnej” PN-B-03264. Wiele mówi tak˝e kalendarium dotychczasowej Êcie˝ki twórczej opracowania prPN-B-06265, wi´c pozwalam sobie je ukazaç: • lipiec 2001: inicjatywa Zarzàdu SPBT, wskazujàca potrzeb´ uzupe∏nienia normy europejskiej regulacjà krajowà • styczeƒ 2002: uÊciÊlenie kosztorysu SPBT obejmujàcego preliminarz opracowania w∏asnego oraz wysokoÊç op∏aty normalizacyjnej i narzutów PKN • marzec 2002: oficjalny wniosek SPBT do Prezesa PKN – o dopuszczenie aneksu normy europejskiej PN-EN 206-1 w formie dodatkowej, krajowej regulacji normalizacyjnej • marzec 2002: zgoda Prezesa PKN na rozpatrzenie projektu krajowego uzupe∏nienia normy europejskiej – po przed∏o˝eniu go przez SPBT • kwiecieƒ÷sierpieƒ 2002: prace autorskie i redakcyjne w obr´bie Komisji SPBT ds. Normalizacji Betonu i Biura SPBT • wrzesieƒ 2002: Komisja SPBT ds. Normalizacji Betonu przyjmuje finalnà wersj´ projektu, którà nast´pnie zatwierdza Zarzàd Stowarzyszenia • marzec 2003: Zespó∏ Budownictwa PKN wprowadza projekt opracowania do programu i planu prac normalizacyjnych Komitetu Technicznego nr 274 ds. Betonu przy PKN • kwiecieƒ 2003: posiedzenie Komitetu Technicznego nr 274 ds. Betonu przy PKN, poÊwi´cone problematyce krajowego uzupe∏nienia normy europejskiej • maj 2003: Komitet Techniczny nr 274 ds. Betonu zwraca przedmiotowy materia∏ do projektodawcy, celem naniesienia poprawek i przeredagowania • czerwiec 2003: koniec rozpoznania potrzeb ze strony Êrodowiska bran˝owego domieszek chemicznych – pod kàtem zapisów w projekcie PN-B-06265 • listopad 2003: posiedzenie Komitetu Technicznego nr 274 ds. Betonu przy PKN – przed skierowaniem projektu do powszechnej ankiety • styczeƒ 2004: zamkni´cie terminu powszechnej ankiety • marzec 2004: przekazanie PKN-owi „stanowiska prowadzàcego temat” (czyli SPBT) do uwag zgromadzonych w ramach powszechnej ankiety. I jak w kontekÊcie przedstawionego kalendarium mo˝na rozumieç insynuacj´ Pani Autor [6], ˝e norma ta „...powsta∏a w wielkim poÊpiechu...”? To˝ to pr´dzej mo˝na by si´ spodziewaç zarzutu ÊlamazarnoÊci. W tym miejscu wypada∏o Autorce [6] raczej powstrzymaç si´ z komentarzem, gdy˝ nie zada∏a sobie wczeÊniej trudu rozpoznania harmonogramu Êcie˝ki twórczej. Widocznie zale˝a∏o Jej na tym, aby nieuczciwe dyskredytowaç wartoÊç opracowania prPN-B-06265 w opinii Êrodowiska budowlanego. 50 ad. c) Jest to obszerny, 48-stronicowy dokument [4], który niemieckiej praktyce betonu towarowego poleca rozwiàzania najbardziej zliberalizowane – porównujàc wszystkie rozpatrywane opracowania [4, 10, 11]. I tak – w obszarze omawiania znaleêç tu mo˝na zapis o: • ujednoliceniu wartoÊci równowa˝nego wspó∏czynnika „k” na poziomie 0,4 – w ramach formu∏y dopuszczajàcej ekwiwalent dodatku typu II zamiast okreÊlonej porcji cementu • dopuszczeniu kombinacji popio∏u lotnego (dodatku typu II) z cementami grupy CEM I, grupy CEM II/A (z okreÊlonym wyjàtkiem) oraz grupy CEM III/A i CEM III/B (w ograniczonym zakresie) • podwy˝szeniu dopuszczalnej maksymalnej wartoÊci w/c o 0,05÷0,10 w stosunku do odpowiedników z EN 206-1, z wyjàtkiem XD1, XD3, XS3 i grupy XA (patrz tablica F.2.1 [4]) • obni˝eniu granicznego minimum klasy wytrzyma∏oÊci w stosunku do EN 206-1 o jeden stopieƒ skali – w obr´bie klas ekspozycji X0, XC1 i XC4 oraz o dwa stopnie skali – w obr´bie klas ekspozycji XC2 i XC3 (patrz tablica F.2.1 [4]) • obni˝eniu granicznego minimum zawartoÊci cementu o 10÷40 kg w m3 betonu – w poszczególnych klasach ekspozycji, z rozdzia∏em na beton bez dodatków i beton z dodatkami (patrz tablica F.2.1 [4]). Nale˝y jednak stanowczo podkreÊliç, ˝e regulacja DIN 1045-2: 2001 przeznaczona jest praktycznie dla producenta Êwiadomego, zdyscyplinowanego, rzetelnego, dysponujàcego nowoczesnym, w pe∏ni wyposa˝onym i skomputeryzowanym parkiem produkcyjnym, prowadzàcego samodzielnie systematycznà kontrol´ produkcji, a co wa˝niejsze – nie mniej ni˝ dwa razy w roku poddajàcego si´ obligatoryjnie rutynowej kontroli zewn´trznej, realizowanej przez Federalnà Placówk´ Nadzoru (Bundes-Überwachungsverein – BÜV). Niezale˝nie od tego cz´Êç producentów betonu towarowego w RFN podlega procedurom certyfikacyjnym. Dlaczego wi´c, domagajàc si´ w swoim artykule [6] bezgranicznego wykorzystania niemieckich wzorców normalizacyjnych w Polsce – Pani mgr in˝. Maria Kucnerowicz-Jakubowska zupe∏nie zignorowa∏a te fakty? Czy tak trudno rozró˝niç realia betonu towarowego u sàsiada zza zachodniej granicy i te rodzime, krajowe, bioràc pod uwag´ ca∏y przekrój standardu? Ubolewam ponadto, ˝e w publikacji [6] zupe∏nie zapomniano o naczelnym przes∏aniu, jakie niesie z sobà idea europejskiej regulacji normalizacyjnej w odniesieniu do betonu, Chodzi o zapewnienie jego trwa∏oÊci na okres co najmniej 50 lat. Przecie˝ na ten aspekt wskazujà wybitni przedstawiciele spo∏ecznoÊci akademickiej i bran˝owych oÊrodków naukowo-badawczych [m.in. 1, 2, 3, 5, 7, 8]. 20 kwietnia br. Wydzia∏ In˝ynierii Làdowej Politechniki Krakowskiej zagadnieniu trwa∏oÊci poÊwi´ci∏ ca∏e sympozjum [9]. I nie wolno tego g∏osu ignorowaç. PoÊrednio lub bezpoÊrednio s∏yszymy przecie˝, ˝e trwa∏oÊç tworzywa betonowego uzale˝niona jest m.in. od w∏aÊciwego zestawienia bazy aktywnej spoiwa. Jak dalece mo˝na sobie pozwoliç na jej zubo˝enie, aby beton pozosta∏ nadal trwa∏ym? Czy˝ w naszym otoczeniu ma∏o jest przyk∏adów budowli mostowych, estakad drogowych, przepustów, fundamentów itd. wybudowanych w latach siedemdziesiàtych – dzisiaj z rozleg∏à destrukcjà otuliny betonowej, licznymi ubytkami przekrojów noÊnych, obna˝eniami i zaawansowanà korozjà zbrojenia? I tylko dzi´ki przezornoÊci ówczesnych konstruktorów, wyra˝onej przewymiarowaniem i przezbrojeniem – unikamy obecnie katastrof budowlanych z tego tytu∏u. Niemniej, aby utrzymaç obiekty te w stanie technicznym, upowa˝niajàcym do u˝ytku – trzeba realizowaç pilnie, niezwykle kosztowne, przedwczesne, g∏´bokie remonty. OczywiÊcie, nie dotyczy to przesadnego ekwiwalentu popio∏u lotnego, bo wówczas praktyka in˝ynierska w tym zakresie nie by∏a tak zaawansowana. Chodzi o ogólny niedostatek cementu w masie betonowej, spowodowany jego reglamentacjà, wtórnym obiegiem handlowym, tak˝e – jaskrawymi b∏´dami technologicznymi betonowania. I wreszcie – czy trudno wyobraziç sobie dziÊ przypadek nieodpowiedzialnego producenta betonu, który byç mo˝e w porozumieniu z nieodpowiedzialnym wykonawcà robót przedawkuje ekwiwalent popio∏owy, w imi´ dodatkowych zysków? Przy pewnej wprawie i umiej´tnoÊciach – obydwoje wyka˝à si´ zgodnoÊcià lipiec – wrzesieƒ 2004 parametrów technologicznych (konsystencja, urabialnoÊç), a nawet wymaganà wytrzyma∏oÊcià 28-dniowà – w stosunku do specyfikacji. Tylko czy argumenty te weêmie pod uwag´ inwestor, który drogà sàdowego procesu cywilnego upomni si´ o standard trwa∏oÊci, gdy w nieco d∏u˝szym odcinku czasowym standard ten in situ oka˝e si´ niewystarczajàcy? Trzeba pami´taç, ˝e wykazanie niedoboru aktywnej bazy spoiwowej w strukturze tworzywa to rutyna ka˝dego profesjonalnego laboratorium betonu. Tak wi´c celem wytycznych, zapisanych w pakiecie normy PN-EN 206-1 i projektu prPN-B-06265 jest m.in. ograniczenie warunków dla takich sytuacji czy praktyk na przysz∏oÊç. Pani mgr in˝. Maria Kucnerowicz-Jakubowska kwestionuje precyzj´ europejskiego zapisu i sens poj´cia „ekwiwalentnej u˝ytecznoÊci betonu” ([6] str. 163), z jednoczesnà pretensjà pod adresem prPN-B-06265 o to, ˝e terminu tego nie wyjaÊnia bli˝ej. Stwierdzam, ˝e w normie PN-EN 206-1 nie ma zapisu w brzmieniu: „ekwiwalentna u˝ytecznoÊç betonu”, jest natomiast sformu∏owanie „równowa˝nych w∏aÊciwoÊci u˝ytkowych betonu” ([10], rozdz. 5.2.5.3). I przypuszczam, ˝e ten w∏aÊnie zapis mia∏a Pani Autor na myÊli. Obawiam si´ jednak, ˝e z problemem kwalifikacji zostaje Pani na razie sama z sobà, poniewa˝: • Polski Komitet Normalizacyjny wykona∏ swoje zadanie, wydajàc polskà wersj´ normy europejskiej [10] z wiernym zachowaniem uk∏adu treÊci, definicji i kryteriów, trybu zaleceƒ, wartoÊci liczbowych, tabel i innych jej sk∏adników, bez jakichkolwiek zmian w stosunku do pierwowzoru. Oznacza to, ˝e polskie poj´cie „równowa˝nych w∏aÊciwoÊci u˝ytkowych betonu” jest to˝same angielskiemu „the equivalent concrete performance”, niemieckiemu „gleichwertige Betonleistungsfähigkeit” – itd., w znaczeniu, jakie nada∏ mu Europejski Komitet Normalizacyjny CEN, tak˝e z w∏asnà, takà a nie innà interpretacjà • skoro w opracowaniu prPN-B-06265 nie znalaz∏a Pani Autor wzmianki na temat „równowa˝nych w∏aÊciwoÊci u˝ytkowych betonu”, przyjàç nale˝y, ˝e gremium robocze i zatwierdzajàce Stowarzyszenia uzna∏o przedmiotowe sformu∏owanie w normie PN-EN 206-1 za wystarczajàce, czyli nie podzieli∏o wàtpliwoÊci Autorki odnoÊnie precyzji zapisu i sensu poj´cia. W pierwszym akapicie tekstu, zamieszczonym bezpoÊrednio pod tablicà 1 ([6] str. 164) Êwiadomie lub te˝ nieÊwiadomie Pani mgr in˝. Maria Kucnerowicz-Jakubowska wprowadza Czytelnika w b∏àd. Przytaczajàc przyk∏ad fundamentu zabudowywanego w Êrodowisku klasy XC2 (∫ propos – jak mo˝na nazwaç to Êrodowisko nieagresywnym, skoro norma wyraênie wskazuje w tym przypadku na karbonatyzacj´?!) – pisze Autorka dalej, ˝e „...wed∏ug polskich i europejskich wymagaƒ mo˝e byç tu zastosowany wy∏àcznie beton klasy B25 i to nie ka˝dy...”. Nieprawda! Propozycja prPN-B-06265 mówi w tym miejscu o C16/20 (odpowiednik dawnego B20), a to istotna zmiana w stosunku do normy PN-EN 206-1, która okreÊla t´ wartoÊç granicznà na poziomie C25/30 (odpowiednik dawnego B30). Dlaczego Pani mgr in˝. Maria Kucnerowicz-Jakubowska nie zechcia∏a tej subtelnoÊci zauwa˝yç? Odnosz´ wra˝enie, ˝e Autorka nie zapozna∏a si´ wystarczajàco dok∏adnie z treÊcià dokumentów, na temat których wypowiada si´ publicznie. W tym samym akapicie pomieszano przedmioty, mówiàc o „...niemiecko-europejskich wymaganiach...”. Nale˝a∏oby raczej je rozdzieliç na niemieckie albo europejskie. Ró˝nica miedzy nimi jest bowiem zbyt wyraêna. A szum informacyjny przecie˝ nie s∏u˝y nikomu. Koƒczàc omawiany fragment tekstu [6] Pani Autor zazdroÊci Niemcom, ˝e na ww. fundament mogà oni u˝yç betonu taƒszego o 11 z∏/m3, ani˝eli ich polski kolega, stosujàcy si´ do wskazaƒ normy PN-EN 206-1 i prPN-B-06265. I znów nasuwa si´ pybudownictwo • technologie • architektura 51 52 tanie. Czy cokolwiek z kwoty 11 z∏ za 1 m3 betonu pozostanie w kieszeni niemieckiego producenta, gdy odliczy on od niej: • urz´dowà stawk´ amortyzacji nowoczesnej wytwórni betonu towarowego, której nie odpisuje rodzimy, zdekapitalizowany zak∏ad wytwórczy klasy „ZREMB-Stetter”? • koszt nakazanego nadzorowania wytwórni przez zewn´trznà jednostk´ kontroli jakoÊci, którego w Polsce, jak dotàd, nie ponosi ˝aden wytwórca, bo nie ma takiego obowiàzku? powa˝nym, uznanym partnerem dla Polskiego Komitetu Normalizacyjnego. I dlatego zach´cam wszystkich w Polsce, którzy na co dzieƒ, poÊrednio lub bezpoÊrednio, troszczà si´ o jakoÊç betonu towarowego – do aktywnoÊci w ramach SPBT, z dochowaniem formu∏y cz∏onka wspierajàcego i cz∏onka zwyczajnego. Im wi´cej màdrych, rozwa˝nych g∏osów na zorganizowanym ju˝ przecie˝ forum, tym lepsze rozwiàzania na jutro. By∏bym wdzi´czny, myÊl´ – ˝e wielu Czytelników równie˝, za wyjaÊnienie tej kwestii. dr in˝. Zdzis∏aw B. Kohutek Stowarzyszenie Producentów Betonu Towarowego w Polsce Wypowiedê mojà koƒcz´ nast´pujàcymi konkluzjami: 1. Obok ogólnoeuropejskiej normy EN 206-1 – w poszczególnych krajach dominujà ró˝ne podejÊcia do regulacji jakoÊciowych betonu – w zale˝noÊci od lokalnych uwarunkowaƒ oraz w∏asnych poglàdów i doÊwiadczeƒ. Jako najbardziej obostrzony w porównaniu ze standardami [4, 10, 11] mo˝na wskazaç pomys∏ rozwiàzania austriackiego [9], które toleruje ekwiwalent popio∏owy – w przeliczeniu do zawartoÊci spoiwa cementowego – nie wi´cej ni˝ 25% w przypadku zastosowania CEM I, nie wi´cej ni˝ 20% w przypadku zastosowania CEM II/A 42,5, nie wi´cej ni˝ 15% w przypadku zastosowania CEM II/A 32,5 oraz nie wi´cej ni˝ 10% w przypadku zastosowania CEM II/B 42,5. 2. Regulacja [11] zaproponowana przez Stowarzyszenie Producentów Betonu Towarowego w Polsce uzupe∏nia wzorzec europejski [10] z wyraênà korzyÊcià dla krajowych wytwórców i dostawców mieszanki betonowej, ale czyni to w sposób wywa˝ony, przemyÊlany, z troskà o trwa∏oÊç betonowanych obiektów, na którà liczà u˝ytkownicy. Bierze pod uwag´ równie˝ skrajnoÊci miejscowego standardu produkcyjnego. 3. Zapewniam Panià mgr in˝. Mari´ Kucnerowicz-Jakubowskà, ˝e projektodawcy opracowania prPN-B-06265 g∏´boko analizowali skutki kombinacji cementu fabrycznego z dodatkiem typu II w obr´bie wytwórni betonu. Mieli równie˝ na uwadze i te zalety, które eksponuje Autorka w swoim artykule [6], takie mianowicie jak: poprawa p∏ynnoÊci (lub plastycznoÊci) mieszanki betonowej, ograniczenie egzotermii towarzyszàcej wiàzaniu i twardnieniu Êwie˝ego masywu betonowego, a w konsekwencji – ograniczenie zjawisk skurczowych, uszczelnienie struktury betonu, wzrost odpornoÊci betonu na niektóre rodzaje agresji Êrodowiska. Byli Êwiadomi tak˝e obowiàzku wdra˝ania proekologicznych rozwiàzaƒ, polegajàcych m.in. na jak najszerszym wykorzystaniu popio∏u lotnego podczas produkcji betonu, jednak w miar´ dotrzymania ca∏oÊci kryteriów jakoÊciowych produktu finalnego, bez wybiórczego, jednostronnego preferowania jej elementów. 4. Europejska normalizacja jest wolna a priori od trybu nakazowego. Zainteresowanemu pozostawia swobod´ decydowania, czy z dobrodziejstw tej regulacji zechce skorzystaç, czy te˝ nie. Traktowaç jà nale˝y jako zestaw ˝yczliwych rad, bezpiecznych wskazówek czy ogólnych zaleceƒ dla producenta i odbiorcy Êwie˝ego betonu, poparty autorytetem europejskim ze szczebla CEN oraz autorytetem krajowym ze szczebla PKN. Obok aktualnej, kompromisowej kompilacji wiedzy i doÊwiadczeƒ praktycznych paƒstw europejskich – wyra˝onej w normie EN 206-1 i uznanej przez wszystkich na naszym Kontynencie, póki co, za nienaruszalnà – jawi si´ jej krajowy aneks, dostosowujàcy rozwiàzania europejskie do warunków lokalnych. 5. Czy w przysz∏oÊci mo˝na mieç wp∏yw na zawartoÊç treÊci dokumentów normalizujàcych beton? OczywiÊcie – mo˝na! Najlepiej skorzystaç z platformy, stworzonej przez Stowarzyszenie Producentów Betonu Towarowego w Polsce, które reprezentujàc znaczàcà cz´Êç poda˝y krajowego rynku masy betonowej, wraz ze swoimi europejskimi koneksjami – jest Literatura 1 Czarnecki L., Trwa∏oÊç konstrukcji a jakoÊç betonu. Polski Cement – „Budownictwo, Technologie, Architektura”, numer specjalny „Beton towarowy w Polsce”, maj 2002, s. 56-58 2 Brandt A. M., Kucharska L., Wspó∏czesne kierunki projektowania trwa∏oÊci betonu. XVII Konferencja Naukowo-Techniczna „Beton i Prefabrykacja”. Jadwisin 2000, s. 109-121 3 Deja J., Trwa∏oÊç betonu w uj´ciu normy PN-E 206-1. Sympozjum naukowo-techniczne „Beton i jego sk∏adniki – normalizacja, w∏aÊciwoÊci, zastosowania”. Poznaƒ – 28.02.2003, s. 41-53 4 DIN 1045-2:2001 „Tragwerke aus Beton, Stahlbeton und Spannbeton, Teil 2 : Beton – Festlegung, Eigenschaften, Herstellung und Konformtät. Anwendungsregeln zu DIN EN 206-1” 5 Kon E., Trwa∏oÊç i jakoÊç betonu wed∏ug EN 206-1. Konferencja „Beton na progu nowego milenium”. Kraków – 9/10.11.2000, s. 41-53 6 Kucnerowicz-Jakubowska M., Uwagi do przekazanej do powszechnej ankiety normy PN-B-06265, stanowiàcej krajowe uzupe∏nienie normy PN-EN 206-1 dotyczàcej betonu. In˝ynieria i Budownictwo, nr 3/2004, s. 163-165 7 Ma∏olepszy J., Wybrane zagadnienia z trwa∏oÊci betonów. Konferencja „Beton na progu nowego milenium”. Kraków – 9/10.11.2000, s. 333-359 8 Neville A., Rozwa˝ania na temat trwa∏oÊci konstrukcji betonowych – wczoraj, dziÊ, jutro. Konferencja „Beton na progu nowego milenium”. Kraków – 9/10.11.2000, s. 7-15 9 ÖNORM B 4710-1 (Entwurf: 1.04.2001). Beton – Teil 1: Festlegung, Herstellung, Verwendung und Konformitätsnachweis (ÖNORM EN 206-1 und Regeln für deren Anwendung) 10 PN-EN 206-1:2003 „Beton – cz´Êç 1: Wymagania, w∏aÊciwoÊci, produkcja i zgodnoÊç” 11 prPN-B-06265 „Krajowe uzupe∏nienie PN-EN 206-1 – Beton: cz´Êç 1 – Wymagania, w∏aÊciwoÊci, produkcja i zgodnoÊç” (wersja skierowana do powszechnej ankiety w listopadzie 2003) 12 Pu˝ak T., Trwa∏oÊç betonu – jego uwarunkowania technologiczne, materia∏owe i Êrodowiskowe”, Materia∏y Budowlane, nr 5/2004, s. 14-15 1) instytucja paƒstwowa, podlegajàca ostatnio systematycznej restrukturyzacji; od ok. 10 lat odpowiedzialna m.in. za polonizacj´ europejskich wzorców normalizacyjnych we wszystkich obszarach in˝ynierii; w uznaniu osiàgni´ç PKN przyj´ty zosta∏ z dniem 1.01. br. w poczet cz∏onków Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego (Comité Européen de Normalisation – CEN). 2) wg stanu na 31.12.2003 SPBT zrzesza 23 firmy (∏àcznie – 173 zak∏ady produkcyjne), które w roku ubieg∏ym wytworzy∏y i rozprowadzi∏y nieca∏e 50% masy betonowej w skali ca∏ego polskiego rynku budowlanego, a tak˝e – 8 podmiotów gospodarczych z bezpoÊredniego otoczenia bran˝y betonu towarowego; od roku 2001 – cz∏onek akredytowany, a od 2003 – cz∏onek zwyczajny Europejskiej Organizacji Betonu Towarowego (European Ready Mixed Concrete Organization – ERMCO). lipiec – wrzesieƒ 2004 Zgodnie z wolà Êrodowiska producenckiego Zarzàd Stowarzyszenia Producentów Brukowej Kostki Drogowej podjà∏ dzia∏ania majàce na celu przyspieszenie wprowadzenia w Polsce norm europejskich dla drogowych elementów betonowych z betonu wibroprasowanego. Podj´ta zosta∏a Êcis∏a wspó∏praca z Departamentem Budownictwa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego i 195. Komitetem Technicznym przy PKN ds. Prefabrykatów z Betonu, czego pierwszym efektem sta∏o si´ og∏oszenie w czerwcowym wydaniu miesi´cznika „Normalizacja” uznania za polskie normy dwóch z trzech europejskich norm zharmonizowanych okreÊlajàcych wymagania i metodyk´ badaƒ drobnowymiarowych elementów drogowych z betonu wibroprasowanego. Uznane normy to: PN-EN 1338:2004(u) „Kostka brukowa – wymagania i metody badaƒ” i PN-EN 1339:2004(u) „P∏yty chodnikowe – wymagania i metody badaƒ”. Wydane zosta∏y, tak jak zresztà wszystkie normy „uznaniowe”, w j´zyku orygina∏u, czyli w tym przypadku angielskim, ale z polskim tytu∏em i wst´pem. Zgodnie z ustawà o normalizacji majà one pe∏ny status polskiej normy, jednak dopóki nie zostanà przygotowane w j´zyku polskim, nie mogà byç powo∏ywane przez dokumenty nadrz´dne (ustawy, rozporzàdzenia itp.) do obowiàzkowego stosowania. Trzecia z kompletu omawianych norm zharmonizowanych PN-EN 1340 „Kraw´˝niki betonowe – wymagania i metody badaƒ” zosta∏a ju˝ przet∏umaczona przez 195. KT PKN i po ankiecie powszechnej, która zakoƒczy∏a si´ 15 maja br., przekazana do podpisania przez prezesa PKN i og∏oszenia jako polska norma. Spodziewany si´ tego w najbli˝szych miesiàcach. JednoczeÊnie zarzàd stowarzyszenia zawar∏ porozumienie z Departamentem Budownictwa PKN i 195. Komitetem Technicznym ds. Prefabrykatów z Betonu dotyczàce prac majàcych na celu przet∏umaczenie norm na kostk´ brukowà i p∏yty chodnikowe. Powo∏ano zespó∏ roboczy, w którego sk∏ad wchodzà przedstawiciele obu stron porozumienia. budownictwo • technologie • architektura b r u k o w a fot. Grzegorz ¸ój k o s t k a Normy na kostk´ Zaawansowanie prac jest w chwili obecnej bardzo du˝e. Normy sà ju˝ przet∏umaczone i trwa ich weryfikacja. W nadchodzàcych miesiàcach nale˝y spodziewaç si´ rozpocz´cia ankiety powszechnej dla obu opracowywanych norm, natomiast z koƒcem roku – ich og∏oszenia. Przet∏umaczenie tych norm ma zasadnicze znaczenie dla sprawnego funkcjonowania producentów elementów z betonu wibroprasowanego. Jednoznaczny i autoryzowany tekst norm europejskich w j´zyku polskim pozwoli na szybkie wprowadzenie wszystkich elementów procesu produkcji i kontroli jakoÊci koniecznych w deklarowaniu zgodnoÊci z wymaganiami podstawowymi zawartymi we wprowadzonej przez ustaw´ o wyrobach budowlanych dyrektywie europejskiej 89/106/EWG. Oprócz podstawowych norm dla drogowych wyrobów wibroprasowanych SPBKD podj´∏o starania o przet∏umaczenie normy europejskiej EN 13198 Precast concrete products – Street furniture and garden products (polski tytu∏: Prefabrykaty betonowe – elementy ma∏ej architektury i elementy ogrodowe). Jako ˝e nie jest to norma zharmonizowana, nie by∏a ona przewidziana do wprowadzenia w j´zyku polskim. Jednak zawarte w niej regulacje odnoszà si´ do znacznej cz´Êci asortymentu produkowanego z betonu wibroprasowanego. Dlatego te˝ stowarzyszenie podj´∏o si´ sfinansowania procesu t∏umaczenia, weryfikacji i wprowadzenia polskiej wersji tej normy. Je˝eli nic nie zak∏óci prac, mo˝emy spodziewaç si´ wprowadzenia wersji polskiej normy PN-EN 13198 razem z podstawowymi trzema normami na wyroby z betonu wibroprasowanego. mgr in˝. Grzegorz ¸ój Stowarzyszenie Producentów Brukowej Kostki Drogowej 53 fot. Archiwum b r u k o w a k o s t k a Uk∏adanie nawierzchni drogowych z elementów wibroprasowanych (4) Jak ju˝ wspomniano w cz´Êci (3), prawid∏owe roz∏o˝enie obcià˝eƒ nawierzchni drogowej wynikajàcych z ruchu ko∏owego mo˝na osiàgnàç poprzez odpowiedni sposób u∏o˝enia kostki, czyli wzór jej u∏o˝enia. 1. Ogólne zasady uk∏adania betonowej kostki brukowej • Przed rozpocz´ciem procesu uk∏adania kostki na przygotowanym pod∏o˝u nale˝y sprawdziç, czy dostarczona przez producenta kostka jest zgodna ze z∏o˝onym zamówieniem oraz danymi na dokumencie dostawy WZ. • Nale˝y sprawdziç, czy kostka nie wykazuje uszkodzeƒ mechanicznych, transportowych lub innych wad. W przypadku jakichkolwiek wàtpliwoÊci nale˝y niezw∏ocznie skontaktowaç si´ z dostawcà, poniewa˝ po wbudowaniu kostki, procesy reklamacji sà bardzo trudne, a czasem wr´cz niemo˝liwe do wyegzekwowania na drodze pojednawczej, ze wzgl´du na obcià˝enie procesu reklamacji kosztami poniesionymi przez b) Unidecor • • c) Holland 100 112,5 225 225 112,5 115 99 200 100 196 54 • 112,5 a) Behaton 163 Rys. 1. Odmiany kostek poszczególnych grup asortymentowych wype∏niajàce ró˝ne funkcje w kszta∏towaniu nawierzchni drogowej • 112,5 100 • obie zainteresowane strony. Wystàpienie na drog´ sàdowà oraz wykonanie dodatkowych badaƒ i ekspertyz oraz ponoszenie kosztów sàdowych powoduje, ˝e rozstrzygni´cia na drodze sàdowej tego typu spraw sà bardzo kosztowne i nale˝y ich unikaç. Ka˝da dostawa kostki powinna obok dokumentu dostawy WZ zawieraç deklaracj´ zgodnoÊci producenta z aprobatà technicznà lub normà. Poniewa˝ warstwa przygotowanej podsypki nie mo˝e byç naruszona, uk∏adanie kostki nale˝y rozpoczàç od kraw´dzi drogi lub placu, kierujàc si´ do Êrodka. W przypadku kontynuacji budowy kostk´ uk∏ada si´ zasadniczo od czo∏a, tzn. od cz´Êci uprzednio u∏o˝onej. Przy uk∏adaniu pierwszego rz´du kostki, wa˝ne jest takie rozplanowanie jej uk∏adu, aby maksymalnie ograniczyç przycinanie kostek brukowych, bowiem sà to zabiegi bardzo pracoch∏onne. Systematycznie nale˝y dokonywaç kontroli prawid∏owoÊci uzyskiwanych kraw´dzi i spadków oraz prawid∏owoÊci uk∏adanego wzoru. Szczególne znaczenie ma w tym przypadku odpowiednie przygotowanie dokumentacji projektowej oraz szkicu zaplanowanego wzoru. Obecnie wielu producentów oferuje us∏ugi w∏asnych stylistów i projektantów, którzy profesjonalnie wykonujà nie tylko prace projektowe nawierzchni z kostki brukowej, ale równie˝ dokonujà aran˝acji ca∏ej infrastruktury wokó∏ posesji. Kostki uk∏ada si´ stosujàc zasad´ pozostawienia spoin o szerokoÊci 3-5 mm. Obowiàzkiem brukarza jest dopatrzenie, aby rozmiar fugi by∏ zachowany. Znajdujàce si´ na kostce fabrycznie wykonane wypustki dystansowe nie zwalniajà lipiec – wrzesieƒ 2004 a) b) c) a) 3 2 3 b) 3 1 1 2 4 2 e) d) c) d) f) 3 3 Kostka prostokątna 11/2 o wymiarach 16,5 x 25,0 cm w wiązaniu murowym Kostka normalna kwadratowa o wymiarach 16,5 x 16,5 cm w wiązaniu murowym 1 Wiązanie murowe z kostki normalnej kwadratowej zmieszanej z kostką połówkową wymiarach 16,5 x 8 cm w proporcji 1:1 1/ o 2 3 Wiązanie murowe z kostki normalnej zmieszanej z kostką połówkową 1/2 w proporcji 1:1 2 2 1 1 1 e) f) 2 Rys. 2. Przyk∏ady u∏o˝enia kostki z przewiàzaniem ca∏kowitym z obowiàzku zachowania odpowiedniej szerokoÊci fugi. S∏u˝à one zapobie˝eniu powstawania styku pomi´dzy kostkami i zabezpieczeniu kraw´dzi przed ekstremalnym obcià˝eniem i w efekcie Êcinaniem naro˝y. • Prostolinijny przebieg rz´dów kostki nale˝y regularnie kontrolowaç i korygowaç przy pomocy sznura i ∏aty. • Do brukowania zawsze miesza si´ kostk´ z trzech ró˝nych palet. Tylko w ten sposób mo˝na uniknàç wielkopowierzchniowych ró˝nic w odcieniach koloru nawierzchni, wynikajàcych z niewielkich dopuszczalnych ró˝nic odcieni powierzchni betonowej kostki brukowej. 2. Rodzaje betonowej kostki brukowej oraz wzory ich uk∏adania Rosnàce wymagania w zakresie urozmaicania kolorystyki, wzornictwa, funkcjonalnoÊci oraz estetyki spowodowa∏y, ˝e w ostatnich latach obok tradycyjnej betonowej kostki brukowej kilkudziesi´ciu podstawowych wzorów powszechnie znanych np. sinus, holland, behaton, unidecor, unistone, pojawi∏o si´ szereg wzorów o specyficznych w∏aÊciwoÊciach. Zaliczyç do nich nale˝y: – kostki brukowe tworzàce systemy dekoracyjne – kostki ekologiczne – kostki uszlachetnione, np. m∏otkowane, Êrutowane, z eksponowanym kruszywem – kostki antyczne do rewaloryzacji miejskich zespo∏ów zabytkowych, sztucznie postarzane przez obijanie naro˝y, a tak˝e m∏otkowanie i Êrutowanie. Ka˝da z wymienionych grup asortymentowych posiada charakterystyczne dla siebie wzornictwo w zakresie uk∏adania, co powoduje przede wszystkim ich w∏aÊciwà eksploatacj´ w nawierzchni. Szczególnie dotyczy to kostek tworzàcych bardzo liczne i funkcjonalne systemy dekoracyjne. Obecnie bardzo cz´sto spotyka si´ równie˝ zjawisko ∏àczenia poszczególnych grup asortymentowych, bowiem stwarza to wr´cz nieograniczone mo˝liwoÊci w zabudownictwo • technologie • architektura Wiązanie murowe z kostką prostokątną o wymiarach 12,3 x 16,5 cm w formacie wzdłużnym g) Wiązanie murowe z kostką kwadratową 16,5 x 16,5 cm h) Wiązanie murowe z kostką prostokątną 16,5 x 24,7 cm w formacie poprzecznym i) Wiązanie murowe z kostki prostokątnej 16,5 x 16,5 cm z kostką kwadratową 16,5 x 16,5 cm w proporcji 1:1 j) Wiązanie murowe z kostki prostokątnej 16,5 x 24,7 cm oraz kostki kwadratowej 16,5 x 16,5 cm w proporcji 1:1 k) Wiązanie murowe z kostki prostokątnej 12,3 x 16,5 cm oraz kwadratowej 16,5 x 16,5 cm w proporcji 2:1 l) Wiązanie murowe z kostki prostokątnej 12,3 x 16,5 cm oraz kwadratowej 16,5 x 16,5 cm w proporcji 1:1 Wiązanie murowe z kostki kwadratowej o wymiarach 24,7 x 24,7 cm Rys. 3. Przyk∏ady u∏o˝enia kostek z wiàzaniem murowym 55 b) a) Wiązanie murowe mieszane w formacie wzdłużnym z kostki prostokątnej 16,5 x 24,7 cm oraz kwadratowej 24,7 x 24,7 cm Rys. 4. Przyk∏ady wiàzania rz´dowego mieszanego c) Wiązanie murowe mieszane zrealizowane z trzech elementów, dwóch prostokątnych 12,3 x 16,5 cm i 16,5 x 24,7 cm oraz jednego kwadratowego 16,5 x 16,5 cm kresie projektowania nawierzchni i wzornictwa. W zale˝noÊci od funkcji poszczególnych kszta∏tek wyró˝nia si´ trzy rodzaje kostki: – kostka normalna – kostka poczàtkowa i/lub koƒcowa – kostka po∏ówkowa kraw´˝nikowa. Przyk∏ady takich kszta∏tek w przypadku najbardziej popularnych wzorów pokazuje rys. 1. 2.1. Systemy wiàzania kostki brukowej W zale˝noÊci od wzajemnego usytuowania elementów drobnowymiarowych nawierzchni drogowej wyró˝nia si´ wiele systemów wiàzania kostki majàcych charakter uniwersalny lub dostosowanych wy∏àcznie do danego wzoru lub wzorów tworzàcych tzw. system dekoracyjny. Mo˝na tu wymieniç nast´pujàce podstawowe systemy wiàzania: – kostka z przewiàzaniem ca∏kowitym – wiàzanie murowe – wiàzanie rz´dowe mieszane – wiàzanie blokowe – wiàzanie parkietowe – wiàzanie ze Êrodkiem – wiàzanie przekàtne – wiàzanie mieszane – wiàzanie szachowe – wiàzanie krzy˝owe – wiàzanie diagonalne – wiàzanie mieszane kombinacyjne – wiàzanie systemowe. Oprócz wymienionych wy˝ej podstawowych systemów wiàzania, które ulegajà ciàg∏emu rozwojowi, wyró˝niç nale˝y systemy wiàzania charakterystyczne dla wieloelementowych systemów dekoracyjnych: – wiàzanie dekoracyjne z infu∏à – system u∏o˝enia z zaakcentowaniem ma∏ych formatów – wzór ko∏a i zintegrowanego wzoru ko∏a – uk∏adu ∏uskowego Wiązanie murowe mieszane zrealizowane z trzech dużych elementów: 2 prostokątnych 24,7 x 33,0 cm i 16,5 x 24,7 cm oraz jednego kwadratowego 24,7 x 24,7 cm – wzór gwiazdy – wzór szeÊcianu. Poni˝ej zostanà pokazane przyk∏ady realizacji poszczególnych systemów wiàzania. 2.1.1. Kostka z przewiàzaniem ca∏kowitym Najprostszy system spotykany bardzo cz´sto, bowiem wykorzystuje on naturalne walory i zdolnoÊç klinowania si´ ka˝dego rodzaju typowych kostek brukowych. 2.1.2. Wiàzanie murowe Przyk∏ady u∏o˝enia kostek z wiàzaniem murowym prezentowane sà na rys. 3. 2.1.3. Wiàzanie rz´dowe mieszane Przyk∏ady wiàzania rz´dowego mieszanego pokazano na rys. 4. 2.1.4. Wiàzanie blokowe Klasyczne wiàzanie blokowe zrealizowane w oparciu o kostk´ prostokàtnà o wymiarach 10x20 cm przedstawia rys. 5. dr in˝. Witold Brylicki Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie Stowarzyszenie Producentów Betonowej Kostki Drogowej w Bydgoszczy Literatura 1. Brylicki W.: Kostka brukowa z betonu wibroprasowanego. Polski Cement Sp. z o. o. Kraków 1998 2. Przeglàd produktów EHL. Przyk∏ady aran˝acji nawierzchni i wskazówki techniczne 3. Pesch L., Schmincke P., Strassenbau heute. Heft 3. Vorgefertigte Beton – Bauteile. BetonVerlag GmbH, Düsseldorf 1990 fot. Archiwum Rys. 5. Wiàzanie blokowe 56 lipiec – wrzesieƒ 2004 57 budownictwo • technologie • architektura e j c Uczyniç Twoje otoczenie pi´knym – to nasza misja. Dà˝ymy do tego, aby z producentów betonu staç si´ artystami betonu. fot. Libet p r e z e n t a Konsolidacja producentów kostki brukowej 58 fot. Libet Cz∏owiek od zawsze wykorzystywa∏ naturalne bogactwa Ziemi do swoich potrzeb, odkrywajàc coraz to nowsze ich w∏aÊciwoÊci i zastosowania. Wszystkie cywilizacje na drodze swojego rozwoju pozyskiwa∏y materia∏y do budowy domów, dróg czy mostów ze swojego najbli˝szego otoczenia. Stopieƒ umiej´tnoÊci ich przetwarzania i uzupe∏niania wp∏ywa∏ bezpoÊrednio na trwa∏oÊç i pi´kno ich dokonaƒ. Firma Libet w swym obecnym kszta∏cie jest wynikiem po∏àczenia kilku silnych organizacji z trzech ró˝nych regionów Polski. Sta∏y i dynamiczny rozwój rynku producentów galanterii betonowej sk∏oni∏ samodzielnych producentów do konsolidacji swych potencja∏ów. Firmami tymi by∏y: – Libet – zak∏ady w Libià˝u i ˚orach – KB Tarmac (poprzednio Unicon – Kostki Bauma) – zak∏ady w Warszawie, Pruszkowie i Mys∏owicach – ZKB Gajków – zak∏ady w Gajkowie i Mietkowie (k. Wroc∏awia). ¸àcznie 10 linii produkcyjnych, których zdolnoÊci produkcyjne wynoszà 6 milionów m2 rocznie. Ka˝dy z naszych zak∏adów od poczàtku swego istnienia by∏ stale modernizowany, a dba∏oÊç o nowoczesne parki maszyn pozwoli∏a na uzyskanie zarówno polskich, jak i zagranicznych Êwiadectw najwy˝szej jakoÊci. Nasze oddzia∏y sà w swoich regionach liderami wÊród producentów kostki brukowej i galanterii betonowej. Obecnie oferowane produkty obejmujà: – kostki szlachetne (p∏ukane, Êrutowane, obijane, colormix) – kostki standardowe – elementy dla drogownictwa (kraw´˝niki, obrze˝a, p∏ytki, korytka Êciekowe itp.) – mury oporowe – gazony. Naszà ofertà staramy si´ wyjÊç naprzeciw coraz wy˝szym wymaganiom Klienta w czasach rosnàcej dba∏oÊci o otoczenie domu i wyglàd ogrodów. DziÊ pod zarzàdem Grupy Tarmac, która jest spó∏kà w holdingu Anglo-American Plc, staliÊmy si´ cz´Êcià jednego ze Êwiatowych liderów w eksploatacji i przetwarzaniu zasobów naturalnych i kopalnianych. Grupa Tarmac jest w Wielkiej Brytanii g∏ównym dostawcà kruszyw, betonu towarowego, zaprawy, wapna, cementu oraz produktów betonowych. Grupa Tarmac jest tak˝e w∏aÊcicielem: lipiec – wrzesieƒ 2004 fot. Libet fot. Libet – Wroc∏awskich Kopalni Surowców Mineralnych (WKSM) – jednego z najwi´kszych w Polsce producentów kruszyw. Do WKSM nale˝à ˝wirownie: Mietków, Paczków, Pilce, Kopalnia Graniczna k. Strzegomia oraz Zak∏ad Krusz-Port we Wroc∏awiu – ¸ódzkich Kopalni Surowców Mineralnych (KOSMIN) – producent m.in. ˝wirów i piasków p∏ukanych, piasków zwyk∏ych, pospó∏ki. W sk∏ad KOSMIN-u wchodzi siedem kopalƒ usytuowanych w centralnej Polsce. W Europie Tarmac jest jednoczeÊnie w∏aÊcicielem rozwojowych przedsi´biorstw we Francji, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Niemczech i w Czechach. Dzia∏ajàc w ramach Grupy Tarmac, jako inwestora strategicznego, zdobywamy i wymieniamy kolejne doÊwiadczenia i roÊniemy w si∏´, a to umo˝liwia nam rozwój profilu produkcji w taki sposób, aby najlepiej dostosowaç si´ do zmieniajàcych si´ potrzeb Klientów. Libet 59 budownictwo • technologie • architektura e j z n e c e r Autorskie podejÊcie do ˝elbetu Na wst´pie trzeba podkreÊliç, ˝e jest to ksià˝ka autorska, czyli czerpiàca tematyk´ z bogatego dorobku naukowego i doÊwiadczenia in˝ynierskiego wybitnych rzeczoznawców konstrukcji ˝elbetowych, zw∏aszcza przemys∏owych. W zakresie podstaw ogólnych mamy do czynienia z treÊcià cechujàcà si´ oryginalnym podejÊciem do analizy konstrukcji ˝elbetowych, wyraênie odmiennym ni˝ podr´czniki dotychczasowe, bazujàce przede wszystkim na analizie napr´˝eƒ lub noÊnoÊci granicznej – pisze prof. Andrzej Ajdukiewicz o ksià˝ce Piotra Noakowskiego i Horsta G. Schäfera pt. „SztywnoÊciowa statyka konstrukcji ˝elbetowych. Konstrukcje ˝elbetowe obliczane prosto i poprawnie”. Punktem wyjÊcia jest uj´cie wychodzàce od problematyki sztywnoÊciowej, czyli analizy odkszta∏ceƒ konstrukcji, a przede wszystkim zjawiska zarysowania betonu, które istotnie zmienia sztywnoÊç elementów. To podejÊcie wprowadza inne zasady obliczeƒ statycznych i wymiarowania przekrojów elementów. Prowadzi ono w uj´ciu autorów do nieco uproszczonego, ale bliskiego rzeczywistoÊci opisu zachowania si´ konstrukcji, przydatnego zw∏aszcza w ustrojach z∏o˝onych. Autorzy wprowadzili tzw. kontynualnà teori´ odkszta∏ceƒ (Kontinuierliche Verformungs-Theorie), nazywanà w skrócie KVT, uwzgl´dniajàcà w sposób uproszczony efekty nieliniowe w analizie konstrukcji ˝elbetowych. Podstawy tego podejÊcia omówiono w rozdziale 1., który zawiera jasno przedstawione fizyczne zasady zachowania si´ konstruk- 60 cji niezarysowanej i zarysowanej, w zakresie liniowym i nieliniowym wraz ze wskazówkami modelowania i wykorzystania w praktyce. Bardzo poglàdowo porównano podejÊcie liniowe (LIN) i nieliniowe w uj´ciu KVT. Zwrócono uwag´ na ró˝nic´ rozwa˝aƒ problemów lokalnych i zachowania si´ ca∏ego elementu konstrukcyjnego. Podstawy modeli materia∏owych, wspó∏pracy betonu i stali oraz za∏o˝enia dotyczàce modeli zarysowania zginanych i rozciàganych przekrojów ˝elbetowych zawarto w rozdziale 2. Poj´cia tu podane s∏u˝à dalszym wywodom, a w tym miejscu sà zilustrowane wynikami badaƒ oraz przyk∏adami prostych elementów. Przedstawiono równie˝ praktyczne sytuacje, majàce wskazaç czytelnikowi przyk∏ady celowego stosowania proponowanego podejÊcia. Sà to wybrane przyk∏ady du˝ych obiektów przemys∏owych – kominów i ch∏odni kominowych. Za∏o˝enia metodyki KVT przedstawiono w rozdziale 3. Opisano g∏ówne przypadki zachodzàce w praktyce i towarzyszàce zjawiska w betonie konstrukcyjnym, istotne ze wzgl´du na globalnà ocen´ ró˝nych typów konstrukcji, wyró˝niajàc problemy przyczepnoÊci, kotwienia zbrojenia, powstawania napr´˝eƒ w∏asnych. Omówiono zjawiska powstawania rys i wynikajàce stàd konieczne minimalne zbrojenie. Zaprezentowano liczne przyk∏ady budowli, w których omawiane problemy sà istotne. Zasady wymiarowania i sprawdzania przekrojów podano w rozdziale 4. Modele obliczeniowe odpowiedzi przekroju na obcià˝enia rozwa˝ono w ró˝nych fazach pracy przekrojów. Wyró˝niono zmiany w chwili powstania rys, ze szczegó∏owym opisem zachodzàcych zmian sztywnoÊci i analitycznego okreÊlenia rozwartoÊci rys. Podano równie˝ sposoby uproszczonego podejÊcia i zalecenia praktyczne, wraz z wykresami pomocnymi przy wymiarowaniu. Równie˝ tutaj zilustrowano wywody przyk∏adami odpowiedzialnych konstrukcji. W rozdziale 5. podano przyk∏ady konkretnych przypadków konstrukcji ˝elbetowych, wynikajàce z bogatej dzia∏alnoÊci autorów jako rzeczoznawców. Sà to przyk∏ady z praktyki niemieckiej – krótkie omówienia istoty problemów i dokonanych analiz dotyczà kolejno ró˝nych konstrukcji ˝elbetowych: obiektu wie˝owego, ch∏odni kominowej, masztu telekomunikacyjnego, dêwigarów w obiekcie halowym, belek mostowych, obudowy bezpieczeƒstwa, masywnej p∏yty stropu przemys∏owego i obudowy tunelu. We wszystkich tych przypadkach wskazali autorzy publikowane w∏asne prace êród∏owe. Dalsze przyk∏ady przedstawione w rozdziale 6. dotyczà badania uszkodzeƒ wybranych budowli z USA i Niemiec. Opisano doÊç szczegó∏owo konkretne fragmenty konstrukcji ˝elbetowych, stwierdzone uszkodzenia i zalecenia naprawcze. Z doÊwiadczeƒ amerykaƒskich przedstawiono ˝elbetowe tarcze Êcienne zbiornika wodnego, belki podtorza suwnicy bramowej i rekonstrukcj´ wn´trza komina wieloprzewodowego. Z doÊwiadczeƒ niemieckich przytoczono uszkodzony strop gara˝u podziemnego oraz zbyt wiotkie stropy wielokondygnacyjnego gara˝u. Ostatni rozdzia∏, siódmy, zawiera przyk∏ady projektowania koncepcyjnego wybranych z∏o˝onych konstrukcji ˝elbetowych. Przedstawiono ogólne za∏o˝enia i pewne szczegó∏y problemów projektowych, których rozwiàzanie wymaga∏o rozszerzonej analizy. By∏y to ró˝ne obiekty przemys∏owe i miejskie – filtry oczyszczalni wody, p∏yty zbiornika przemys∏owego, fundamenty podziemnego parkingu, otwarty zbiornik wody, zespolone stropy przemys∏owe, pow∏okowy tunel, zbiornik oczyszczalni Êcieków i wreszcie najciekawszy obiekt – spr´˝ony zbiornik dwupow∏okowy na ciek∏y gaz ziemny. Ksià˝k´ koƒczy wykaz cytowanej literatury (111 pozycji, w znacznej przewadze niemieckich) oraz skorowidz tematyczny. Szata graficzna ksià˝ki jest bardzo staranna i oryginalne rysunki doskonale ilustrujà omawiane treÊci. Zach´ca to do lektury, tym bardziej ˝e nie ma w treÊci ˝adnych zb´dnych omówieƒ lub opilipiec – wrzesieƒ 2004 sów. Jest to j´zyk in˝ynierów, którzy wiedzà doskonale, co jest interesujàce dla czytelnika i ˝e rysunek lub wzór przemawiajà znacznie lepiej ni˝ obszerny opis. Podsumowujàc t´ ciekawà pozycj´ nale˝y podkreÊliç zarówno oryginalne podejÊcie do analizy konstrukcji ˝elbetowych, ∏atwe do przyswojenia dla in˝ynierów, jak te˝ bardzo bogate przyk∏ady konkretnych obiektów o konstrukcji ˝elbetowej, analizowanych z wykorzystaniem przedstawionych na poczàtku metod analizy. Ksià˝ka nie ma ambicji kompletnego podr´cznika ˝elbetu, ale – jak wspomniano na wst´pie – stanowi autorskie opracowanie zawierajàce nowe, praktyczne podejÊcie do analizy konstrukcji ˝elbetowych i wskazuje liczne ciekawe przyk∏ady zastosowania tego podejÊcia w praktyce. Nale˝y podkreÊliç, ˝e jest to obecnie szeroko stosowana, zw∏aszcza w Niemczech, metodyka post´powania, dobrze korespondujàca z normami europejskimi. Tytu∏ pracy nawiàzuje do tej pierwszej cz´Êci tematyki – kontynualnej teorii odkszta∏ceƒ i nie informuje czytelnika, ˝e prawie po∏owa treÊci dotyczy praktycznych przyk∏adów analizy lub diagnostyki konstrukcji bardzo zró˝nicowanego charakteru. Obie cz´Êci pracy – podstawy teoretyczne i przyk∏ady analizowanych konstrukcji – stanowià wartoÊciowy materia∏, szczególnie dla rzeczoznawców budowlanych. Jest to tak˝e inspirujàcy i przyst´pnie podany wyk∏ad problemów wyst´pujàcych w budownictwie ˝elbetowym, zw∏aszcza przemys∏owym. Poniewa˝ jeden z autorów ksià˝ki, sàdzàc z wykazu literatury ten bardziej doÊwiadczony – prof. Piotr Noakowski – blisko wspó∏pracuje z naszym krajem, mo˝na sugerowaç, ˝e móg∏by ∏atwo t´ pozycj´ przybli˝yç polskim czytelnikom poprzez publikacj´ w j´zyku polskim. prof. Andrzej Ajdukiewicz Piotr NOAKOWSKI, Horst G. SCHÄFER SztywnoÊciowa statyka konstrukcji ˝elbetowych. Konstrukcje ˝elbetowe obliczane prosto i poprawnie. (Steifigkeitsorientierte Statik im Stahlbetonbau. Stahlbetontragwerke einfach richtig berechnen). Wydawnictwo Ernst & Sohn, Berlin 2003, str. 232 Prof. dr hab. in˝. Piotr Noakowski absolwent In˝ynierii Làdowej – Politechnika Warszawska. Praktyka zawodowa: biuro konstrukcyjno-statyczne STRABAG GmbH w Kolonii, wspó∏pracownik naukowy profesora Kupfera na Uniwersytecie Technicznym w Monachium. Promocja i habilitacja nt. metod pomiarów sztywnoÊci w budownictwie ˝elbetowym. Kierownik wydzia∏u badaƒ i rozwoju w dziale budownictwa przemys∏owego w firmie Karrena GmbH w Düsseldorfie. Stypendysta Niemieckiego Instytutu Badawczego (DFG) i profesor wizytujàcy na Uniwersytetach Boulder i Standford (USA), rzeczoznawca budowlany w dziedzinach zabezpieczeƒ przeciwpo˝arowych i budowy kominów. Szef biura in˝ynierskiego FaAA w Düsseldorfie. Dziedziny: budownictwo dla telefonii komórkowej, przemys∏owe, przeciwpo˝arowe i hydrologiczne. Profesor w katedrze budownictwa betonowego na uniwersytecie w Dortmundzie. Prace badawcze nad rzeczywistym obliczeniem obcià˝eƒ w warunkach ekstremalnych. Wspó∏praca z komitetami normalizacyjnymi: CICIND (Mi´dzynarodowa Komisja Kominów Przemys∏owych), DIN 1056, DIN EN 13 084. Dzia∏alnoÊç w stowarzyszeniach przemys∏owych CICIND, (Stowarzyszenia Wielkich Zak∏adów Energetycznych) – VGB, DGFS. prof. dr in˝. Horst G. Schäfer absolwent Wydzia∏u In˝ynierii Budowlanej na Uniwersytecie Technicznym w Darmstadt, wspó∏pracownik Fa. Wayss & Freytag we Frakfurcie, Norymberdze i Karlsruhe. Wspó∏pracownik naukowy profesorów: A. Mehmela i H. Becka na Uniwesytecie Technicznym Darmstadt, wspó∏pracownik Biura In˝ynierskiego BGS we Frankfurcie. Profesor Uniwersytetu Technicznego w Darmstadt, wspó∏pracownik Niemieckiego Stowarzyszenia Wspó∏pracy Technicznej (GTZ) w Tanzanii. Szef katedry budownictwa betonowego na Uniwersytecie w Dortmundzie. Prace badawcze w dziedzinach systemów po∏àczeƒ i przegród cieplnych, wzmocnieƒ konstrukcji betonowych, prace badawcze na rzecz programu „Apprioprate Technology” dla krajów rozwijajàcych si´. Partner w Biurze In˝ynierskim „v. Spiess – Schaefer – Keck” w Dortmundzie. Wspó∏praca z komitetami normalizacyjnymi DIBT, DIN EN 13 499 & 13 500, CEN + EOTA Wspó∏praca z uniwersytetami w Kansas (USA), Dar es Salaam (Tanzania), Szanghaju (Chiny) i Bagdadzie (Irak) budownictwo • technologie • architektura Ko nf erenc j e z o so b o w o Êc i à meetingfactory Tel./Fax: (012) 421 55 35 E-mail: [email protected] www.meetingfactor y.pl 61 W∏aÊciwoÊci sk∏adników i ich rola w kszta∏towaniu trwa∏oÊci betonu oraz materia∏owe mo˝liwoÊci kszta∏towania wybranych cech u˝ytkowych betonu zosta∏y omówione podczas Sympozjum Naukowo-Technicznego pt. „Trwa∏oÊç betonu i jej uwarunkowania technologiczne, materia∏owe i Êrodowiskowe”, które 20 kwietnia br. odby∏o si´ w Krakowie. e k o n f fot. Archiwum e r e n c j Trwa∏oÊç betonu i jej uwarunkowania... Udzia∏ w sympozjum wzi´∏o 180 osób zwiàzanych z bran˝à budowlanà: przedstawiciele biur projektów, firm wykonawczych i nadzoru budowlanego oraz laboratoriów budowlanych, wy˝szych uczelni technicznych i placówek naukowobadawczych Organizatorami sympozjum by∏y Spó∏ka Góra˝d˝e Cement oraz Katedra Materia∏ów Budowlanych i Ochrony Budowli na Wydziale In˝ynierii Làdowej Politechniki Krakowskiej. Udzia∏ w sympozjum wzi´∏o 180 osób zwiàzanych z bran˝à budowlanà: przedstawiciele biur projektów, firm wykonawczych i nadzoru budowlanego oraz laboratoriów budowlanych, wy˝szych uczelni technicznych i placówek naukowo-badawczych. G∏ównym celem sympozjum by∏o przedstawienie zagadnieƒ zwiàzanych z trwa∏oÊcià betonu i elementów betonowych. Zaproszonych goÊci powita∏ przewodniczàcy Komitetu Programowego Sympozjum – dziekan Wydzia∏u In˝ynierii Làdowej Politechniki Krakowskiej prof. dr hab. in˝. Jacek Âliwiƒski oraz dyrektor handlowy Góra˝d˝e Cement SA – Felicjan Sobczyk. W trakcie obrad sympozjum podczas dwóch sesji wyg∏oszono dziewi´ç referatów. Pierwsza z nich dotyczy∏a w∏aÊciwoÊci sk∏adników betonu oraz ich roli w kszta∏towaniu trwa∏oÊci betonu. Tej sesji przewodniczy∏ prof. dr hab. in˝. Antoni Stachowicz z Politechniki Krakowskiej. Podczas sesji szeroko omówiono zagro˝enia korozyjne betonu oraz sposoby zabezpieczenia konstrukcji przed niszczàcym oddzia∏ywaniem Êrodowiska. Jednak analiza wielu danych prowadzi do wniosku, ˝e nawet najlepiej dobrane sk∏adniki mieszanki betonowej (cement, kruszywo, dodatki mineralne), jak i jej przygotowanie, sà niewystarczajàce dla zapewnienia trwa∏oÊci konstrukcji, je˝eli brak jest starannoÊci przy wbudowywaniu i piel´gnacji samego betonu oraz gdy pope∏niono podstawowe b∏´dy technologiczne (zbyt wysoki wskaênik w/c, niew∏aÊciwe zag´szczenie, brak piel´gnacji itp.). W trakcie tej sesji omówiono tak˝e tematyk´ nowej normy PN-B-19707 na cementy specjalne. Norma PN-B 19707 okreÊla nast´pujàce cechy specjalne cementów: – niskie ciep∏o hydratacji (LH) – odpornoÊç na dzia∏anie siarczanów (HSR) – niska zawartoÊç tlenków alkalicznych (NA). Stosowanie normy na cementy specjalne niejednokrotnie u∏atwia dobór cementów do wykonywania betonów o cechach specjalnych np. betonu masywnego, betonu Reologia w technologii betonu 62 Kontynuujàc prowadzone od wielu lat przez Dzia∏ Doradztwa Technologicznego Góra˝d˝e Cement SA szkolenia dla odbiorców cementu, 8 czerwca br. ju˝ po raz szósty zorganizowano Sympozjum Naukowo-Techniczne pt. „Reologia w technologii betonu”. Organizatorem sympozjum by∏o Góra˝d˝e Cement SA we wspó∏pracy z Katedrà Procesów Budowlanych Wydzia∏u Budownictwa Politechniki Âlàskiej. Coroczne spotkania sà okazjà do przedstawienia nowoÊci w technologii betonu oraz wyników badaƒ wykonanych w ubieg∏ym roku. Tegoroczne sympozjum, w którym udzia∏ wzi´∏o 140 osób, obejmowa∏o 10 referatów. W czasie pierwszej sesji, której przewodniczy∏ prof. Janusz Szwabowski, zwrócono uwag´ na dobór cementu do betonu, w tym na te w∏aÊciwoÊci, które mogà pomóc w realizacji obiektów budowlanych zgodnie z wymaganiami normy PN-EN 206-1. Dobierajàc cement do okreÊlonego rodzaju robót nale˝y wziàç pod uwag´: realizacj´ robót, przeznaczenie betonu, warunki piel´gnacji wymiary konstrukcji, warunki Êrodowiska oraz potencjalnà reaktywnoÊç kru- nara˝onego na agresywne oddzia∏ywanie Êrodowiska czy w produkcji betonu z u˝yciem kruszyw reaktywnych. Na zakoƒczenie pierwszej sesji zaprezentowane zosta∏y praktyczne zastosowania cementów ˝u˝lowych w ró˝nych obszarach budownictwa. Coraz cz´stsze zastosowanie tych cementów prowadzi w ogromnej wi´kszoÊci przypadków do zwi´kszenia trwa∏oÊci betonu. Je˝eli dodamy do tego czynnik ekonomiczny, to cementy ˝u˝lowe jawià si´ jako interesujàca alternatywa w stosunku do cementów CEM I. W drugiej cz´Êci, której przewodniczy∏ prof. dr hab. in˝. Janusz Mierzwa z Politechniki Krakowskiej, skupiono si´ na materia∏owych mo˝liwoÊciach kszta∏towania wybranych cech u˝ytkowych betonu. Podczas jej trwania zaprezentowano cztery referaty. Przedstawione zosta∏y zagadnienia zwiàzane m.in. z mrozoodpornoÊcià betonu oraz z trwa∏oÊcià betonu w obiektach mostowych. Przedstawiono tak˝e w sposób ogólny g∏ówne kierunki rozwiàzaƒ konstrukcyjno-materia∏owych elementów wyposa˝enia mostów, wp∏ywajàcych korzystnie na ich trwa∏oÊç. W nawiàzaniu do problematyki napraw i remontów konstrukcji, które stanowià obecnie ponad 40% wartoÊci robót budowlanych, zaprezentowano tak˝e aktualne trendy oraz wyniki badaƒ mineralnych kompozytów naprawczych. Ciàg∏y wzrost zainteresowania kompozytami wynika m.in. z ich du˝ej wytrzyma∏oÊci, szczelnoÊci oraz przyczepnoÊci do ró˝nych materia∏ów budowlanych, a tak˝e z krótkiego czasu niezb´dnego do osiàgni´cia sprawnoÊci monta˝owej i eksploatacyjnej. Na zakoƒczenie przedstawiono praktyczne aspekty trwa∏oÊci wibroprasowanej kostki brukowej. Trudne warunki eksploatacji tych elementów (intensywne Êcieranie, Êciskanie, udarnoÊç, obcià˝enia dynamiczne, oddzia∏ywanie czynników chemicznych itp.) wymuszajà na producentach nie tylko stosowanie najwy˝szej jakoÊci surowców, ale tak˝e wyjàtkowo skrupulatne przestrzeganie zasad technologii, rzetelnej kontroli jakoÊci wyrobów oraz utrzymywanie linii technologicznych w bardzo dobrym stanie technicznym. Powy˝sze czynniki zosta∏y poruszone w Êwietle wymagaƒ norm europejskich dotyczàcych kostki brukowej (EN 1338), p∏ytek chodnikowych (EN 1339) oraz kraw´˝ników i obrze˝y (EN 1340). Na zakoƒczenie sympozjum odby∏a si´ dyskusja. Dyskutanci poruszali nie tylko tematyk´ trwa∏oÊci betonu, ale równie˝ korozji stali zbrojeniowej oraz mo˝liwoÊci zastosowaƒ cementów o cechach specjalnych. Tomasz Pu˝ak szywa z alkaliami zawartymi w sk∏adnikach betonu. Kolejne referaty dotyczy∏y w∏aÊnie prawid∏owego doboru cementu do konstrukcji mostowych. Okazuje si´ bowiem, ˝e trwa∏y beton mostowy mo˝na wykonaç z u˝yciem cementów z grupy CEM II i CEM III, przy czym niezb´dne jest in˝ynierskie podejÊcie do problemu uwzgl´dniajàce warunki stawiane we wszystkich etapach realizacji – od projektu, na piel´gnacji betonu skoƒczywszy. W trakcie tej sesji omówiono tak˝e rol´ i w∏aÊciwoÊci py∏u krzemionkowego, a na zakoƒczenie przedstawiono metodyk´ badaƒ betonu wed∏ug norm europejskich. W drugiej sesji, której przewodniczy∏ dr in˝. Zbigniew Giergiczny z Góra˝d˝e Cement SA, zaprezentowano aktualne wyniki badaƒ uzyskane przez jednostki naukowo-badawcze. Referaty dotyczy∏y g∏ównie badaƒ w∏aÊciwoÊci Êwie˝ych mieszanek betonowych modyfikowanych domieszkami chemicznymi, dodatkami mineralnymi i zbrojeniem rozproszonym. Podczas koƒczàcej obrady dyskusji poruszono m.in. problem wymagaƒ materia∏owych dla obiektów mostowych. Jak podkreÊlali wszyscy uczestnicy dyskusji, obecny stan prawny w wi´kszoÊci przypadków nie gwarantuje powstania trwa∏ej konstrukcji, a dodatkowo nara˝a wykonawc´ na nieuzasadnione wy˝sze koszty wykonania. tp lipiec – wrzesieƒ 2004 e n z j e budownictwo • technologie • architektura rania próbek, ich pomniejszania i rozpuszczania, a nast´pnie przechodzi do kryteriów wyboru metody analitycznej. W rozdziale opisano nie tylko klasyczne metody analizy i metody miareczkowe, lecz tak˝e fizykochemiczne metody analizy. Rozdzia∏ koƒczy si´ krótkà dyskusjà statystycznej oceny wyników analizy. Recenzentowi szczególnie podoba∏ si´ podrozdzia∏ poÊwi´cony analizie miareczkowej, w której omówiono mi´dzy innymi kompleksy chelatowe oraz budow´ kompleksonów. Innym rozdzia∏em, który stanowi dobry przyk∏ad zalet skryptu, jest rozdzia∏ poÊwi´cony badaniom mikrostruktury zaczynów cementowych i betonów autorstwa profesor Nocuƒ-Wczelik. Zwraca uwag´ bardzo ciekawe i oryginalne przedstawienie budowy ˝elu C-S-H, który jest najwa˝niejszym sk∏adnikiem tych tworzyw. Na podobnà ocen´ zas∏uguje dyskusja problematyki strefy kontaktowej zaczyn – kruszywa i zaczyn – zbrojenie, które decydujà o trwa∏oÊci betonów. Rozdzia∏ uzupe∏niajà bardzo dobre dydaktycznie modele mikrostruktur oraz zdj´cia dobrze dobranych preparatów pod mikroskopem skaningowym. Skrypt stanowi doskona∏e kompendium wiedzy na temat badaƒ materia∏ów wià˝àcych i b´dzie s∏u˝y∏ nie tylko studentom Wydzia∏u Ceramicznego i studentom wydzia∏ów budownictwa politechnik, lecz tak˝e pracownikom laboratoriów instytutów dzia∏ajàcych w tym obszarze oraz b´dzie stanowi∏ pomocnà literatur´ dla fachowców z szeroko poj´tego przemys∏u budowlanego i materia∏ów budowlanych. Recenzent jest przekonany, ˝e skrypt ten powinien ukazaç si´ w nied∏ugim czasie jako wydawnictwo ksià˝kowe, mo˝e o poszerzonym zakresie, ujmujàcym równie˝ inne tworzywa wià˝àce, na przyk∏ad cementy specjalne, oraz metody ich badaƒ. Pozostawiam to jednak ju˝ do oceny Redaktora, pani profesor Nocuƒ-Wczelik. prof. Wies∏aw Kurdowski c Z koƒcem 2003 roku ukaza∏ si´ w serii wydawniczej Akademii Górniczo-Hutniczej skrypt omawiajàcy metody badaƒ sk∏adu chemicznego i mineralnego oraz w∏aÊciwoÊci tworzyw wià˝àcych. Opracowali go specjaliÊci z zakresu chemii i technologii materia∏ów wià˝àcych pod redakcjà naukowà pani profesor Wies∏awy Nocuƒ-Wczelik, która jest równoczeÊnie autorkà trzech rozdzia∏ów w tym skrypcie. Wk∏ad Redaktora przejawia si´ przede wszystkim w bardzo dobrym poziomie naukowym opracowania, lecz tak˝e w zachowaniu bardzo zbli˝onego podejÊcia do omawianych w pracy zagadnieƒ, pomimo ˝e zosta∏y one opracowane przez wielu autorów. Jest to bardzo wa˝na zaleta skryptu, bowiem cz´sto wieloautorskie opracowania stanowià zbiór luênych referatów, a nie sà konsekwentnym wyk∏adem, u∏atwiajàcym studiowanie omawianej tematyki. Skrypt obejmuje dziesi´ç rozdzia∏ów, które sà poÊwi´cone kolejno: obliczeniom sk∏adu fazowego klinkieru cementowego – dr M. Gawlicki, analizie chemicznej spoiw mineralnych – profesor A. Bobrowski, oznaczaniu sk∏adu fazowego klinkieru metodà mikroskopowà – dr M. Gawlicki, oznaczaniu wolnego tlenku wapniowego – dr M. Gawlicki i dr E. Paluch, badaniu aktywnoÊci pucolanowej – dr W. Rozszczynialski, metodom termicznym – dr M. Pyzalski, badaniom cech fizycznych – profesor W. Nocuƒ-Wczelik, ciep∏u hydratacji – profesor W. Nocuƒ-Wczelik, mikrostrukturze zaczynów i betonów – profesor W. Nocuƒ-Wczelik, projektowaniu betonów – dr A. ¸agosz. Ka˝dy rozdzia∏ skryptu stanowi odr´bnà ca∏oÊç i jego studiowanie nie wymaga zaznajomienia si´ z treÊcià innych cz´Êci pracy, co niewàtpliwie stanowi bardzo cennà wartoÊç dydaktycznà opracowania. Po ka˝dym rozdziale podano tak˝e literatur´ êród∏owà, u∏atwiajàcà zapoznanie si´ z naukowymi podstawami omawianych metod badaƒ. Skrypt liczy ogó∏em 207 stron i zawiera 23 tablice oraz 53 rysunki. Zw∏aszcza te ostatnie sà bardzo cenne, a wÊród nich na szczególnà uwag´ zas∏ugujà zdj´cia mikroskopowe. Bez nich poznanie sk∏adu mineralnego klinkieru cementowego oraz zrozumienie poj´ç dotyczàcych mikrostruktury zaczynu by∏oby niemo˝liwe. Przy opracowaniu poszczególnych rozdzia∏ów autorzy skorzystali z najnowszych metod badawczych oraz z obowiàzujàcego obecnie stanu wiedzy. Na przyk∏ad przy omawianiu metod obliczania sk∏adu fazowego klinkieru portlandzkiego pan dr Gawlicki poda∏ metod´ Taylora opublikowanà na poczàtku 2000 roku, która stanowi wa˝ne uzupe∏nienie metody Bogue’a. RównoczeÊnie autorzy pos∏ugiwali si´ nowymi, obowiàzujàcymi ostatnio normami bardzo znacznie wzbogacajàcymi rodzaje wytwarzanych cementów oraz modyfikujàcymi metody ich badaƒ. Ju˝ po lekturze pierwszych stron skryptu czytelnik nabiera przekonania, ˝e autorzy starajà si´ ujmowaç nawet stosunkowo trudne zagadnienia w sposób prosty i bardzo przyst´pny, nie obni˝ajàc równoczeÊnie naukowego poziomu wyk∏adu. Wszystkie rozdzia∏y ksià˝ki zawierajà bardzo wartoÊciowe treÊci i nie sposób ich omówiç w krótkiej recenzji. Z tych wzgl´dów zdecydowa∏em si´ na podanie kilku przyk∏adów, które moim zdaniem dobrze ilustrujà zalety pracy. Dobrym przyk∏adem jest rozdzia∏ poÊwi´cony analitycznym metodom oznaczania sk∏adu chemicznego materia∏ów wià˝àcych autorstwa profesora Bobrowskiego. Omawia on kolejno metody pobie- e – Skrypt stanowi doskona∏e kompendium wiedzy na temat badaƒ materia∏ów wià˝àcych i b´dzie s∏u˝y∏ nie tylko studentom Wydzia∏u Ceramicznego i studentom wydzia∏ów budownictwa politechnik, lecz tak˝e pracownikom laboratoriów instytutów dzia∏ajàcych w tym obszarze – pisze prof. Wies∏aw Kurdowski o skrypcie pt. „Laboratorium materia∏ów wià˝àcych” pod redakcjà profesor Wies∏awy Nocuƒ-Wczelik. r Kompendium wiedzy o badaniach materia∏ów wià˝àcych 63 t k a 64 fot. Piotr Piestrzyƒski O utylizacji odpadów by∏a mowa podczas seminarium „Paliwa alternatywne w przemyÊle cementowym – zrównowa˝ony rozwój” zorganizowanego przez Stowarzyszenie Producentów Cementu i Wapna, które 5 maja odby∏o si´ w hotelu InterContinental w Warszawie. Zdaniem Andrzeja Ptaka, wiceprezesa Zarzàdu SPCiW, gospodarka wytwarza coraz wi´cej odpadów, których nie da si´ ponownie wykorzystaç. – Ale nadajà si´ one doskonale jako êród∏o energii i mogà byç wykorzystywane jako paliwa alternatywne w cementowniach. Paliwa alternatywne mogà w znacznej cz´Êci zastàpiç konwencjonalne êród∏a energii, np. nawet w 100% w´giel wykorzystywany podczas produkcji cementu. Tak wi´c doskona∏ym miejscem do utylizacji odpadów i stosowania ich w formie paliw alternatywnych jest piec obrotowy cementowni – argumentuje prezes Andrzej Ptak. – Temperatura w piecu si´ga 2000 stopni Celsjusza. Najwi´kszà zaletà pieca jest to, ˝e w procesie spalania nie powstajà ˝adne odpady i nie nast´puje pogorszenie emisji gazów. Wed∏ug dr. in˝. Tadeusza Pajàka z Akademii Górniczo-Hutniczej piece cementowe to wiodàce poÊród innych instalacje, w których zgodnie z zapisami prawa krajowego, jak i wspólnotowego mo˝liwe jest, relatywnie naj∏atwiej i najszybciej, podj´cie wspó∏spalania szerokiej grupy odpadów. – W Polsce jak dotàd nie ma zbyt wielu przyk∏adów potwierdzajàcych to stwierdzenie. Udowadniajà Temperatura wewnàtrz pieca obrotowego si´ga 2000 stopni Celsjusza W sympozjum wzi´∏o udzia∏ kilkaset osób: przedstawicieli administracji rzàdowej i samorzàdowej, firm zainteresowanych wspó∏spalaniem odpadów fot. Piotr Piestrzyƒski i c Ê o n l Utylizacja odpadów w piecach obrotowych cementowni wydaje si´ rozwiàzaniem najlepszym z mo˝liwych. Dlaczego? Po pierwsze dlatego, ˝e temperatura panujàca w piecu cementowni powoduje ca∏kowità utylizacj´, bez tworzenia odpadów spalania. Po drugie, ten sposób utylizacji nie powoduje pogorszenia parametrów emisji gazów z pieca. Po trzecie, energia z odpadów zastàpi energi´ pozyskiwanà z tradycyjnego paliwa. u a Wspó∏spalanie odpadów w cementowniach – korzystne w ka˝dym calu je jednak cementownie krajów Unii Europejskiej i nale˝y oczekiwaç, ˝e ich Êladem b´dà w najbli˝szym czasie podà˝aç tak˝e krajowe cementownie – mówi∏ dr Pajàk. Jakie odpady sà najcz´Êciej wspó∏spalane w krajach UE w piecach cementowych? Zu˝yte opony, odpady gumowe, odpady z produkcji papieru, oleje przepracowane, drewno odpadowe, komunalne osady Êciekowe oraz osady z przemys∏u papierniczego, tworzywa sztuczne i zu˝yte rozpuszczalniki. W Polsce wed∏ug danych z 2002 roku energia ze spalania odpadów tylko w 4% zast´powa∏a energi´ ze spalania paliw kopalnych. W krajach UE udzia∏ ten Êrednio wynosi 12%, a przewiduje si´, ˝e 2010 roku si´gnie 20%. – W Niemczech w 2000 roku 25,7% energii pozyskano ze spalania ró˝nych grup odpadów, a w 2005 roku udzia∏ ten ma wynosiç 30%. Obecnie najwi´cej energii z odpadów pozyskiwanej dla realizacji wypalania klinkieru wykorzystuje Holandia – 54% oraz Francja – 42% – wyjaÊnia∏ dr Pajàk. Willem van Loo, dyrektor techniczny CEMBUREAU, unaoczni∏, na jak wielkà skal´ mo˝e nastàpiç ograniczenie zu˝ycia paliw tradycyjnych tylko dzi´ki cementowniom. – Ju˝ modernizacja przemys∏u ograniczy∏a jednostkowe zu˝ycie energii na wyprodukowanie jednej tony cementu. Od lat 70. oszcz´dzano oko∏o 11 milionów ton w´gla rocznie, dzi´ki ograniczeniu o oko∏o 30% jednostkowego zu˝ycia energii przy produkcji klinkieru w 25 krajach zrzeszonych w CEMBUREAU – t∏umaczy∏ Willem van Loo. Jego zdaniem nieco przy okazji, lecz mimo to ca∏kiem realnie, ograniczono dzi´ki temu równie˝ wp∏yw wydobycia w´gla na Êrodowisko naturalne. Cementownie wyposa˝one sà ju˝ w specjalne instalacje pozwalajàce spalaç np. zu˝yte opony, które sà bardzo dobrym êród∏em energii. W ten sposób mo˝na te˝ oczyÊciç polskie Êrodowisko. Istnieje jednak problem ze zbiórkà porzuconych opon. Paliwa alternatywne sà jednak i b´dà coraz powszechniej wykorzystywane w polskim przemyÊle cementowym. Piotr Piestrzyƒski lipiec – wrzesieƒ 2004 u a l n o Ê i fot. Archiwum c Ârodowisko naukowe Polski reprezentowane by∏o przez prof. Lecha Czarneckiego z Politechniki Warszawskiej z kilkuosobowym zespo∏em. Z satysfakcjà nale˝y zauwa˝yç, ˝e w zakresie betonopodobnych kompozytów polimerowych mi´dzynarodowa pozycja naszego kraju jest nadal wysoka. W trakcie kongresu dokonano wr´czenia, przyznanej po raz piàty w historii, presti˝owej Nagrody im. Owena Nutta. Otrzyma∏ jà – za „wybitne zas∏ugi i przywództwo w dziedzinie betonów polimerowych” – profesor Lech Czarnecki, który te˝ zosta∏ ponownie wybrany na wiceprzewodniczàcego Zarzàdu Mi´dzynarodowej Korporacji Polimerów w Betonie. Na nowego cz∏onka tego gremium wybrano zaÊ dr Bogumi∏´ Chmielewskà z Politechniki Warszawskiej. Profesor Czarnecki wyg∏osi∏ referat plenarny otwierajàcy kongres, a ponadto prezentowane by∏y trzy wystàpienia przygotowane przez polskich autorów (B. Chmielewska, L. Czarnecki, A. Garbacz, P. ¸ukowski). XI ICPIC mo˝na uznaç za przedsi´wzi´cie ze wszech miar udane, a osiàgni´cia jego polskich uczestników mogà byç powodem do satysfakcji dla ca∏ego Êrodowiska. t Tematyka kompozytów budowlanych zawierajàcych polimery cieszy si´ wcià˝ nies∏abnàcym zainteresowaniem. Oko∏o 120 przedstawicieli oÊrodków badawczych i przemys∏owych z ca∏ego Êwiata (23 kraje, pi´ç kontynentów), ponad 70 wyg∏oszonych referatów, o˝ywione dyskusje w trakcie obrad i w kuluarach Êwiadczà o tym najdobitniej. Prezentowano zarówno osiàgni´cia praktyczne, zwiàzane z ulepszaniem i coraz bardziej racjonalnym stosowaniem w budownictwie kompozytów polimerowych, jak i nowe idee w zakresie in˝ynierii materia∏ów budowlanych, wÊród których betonopodobne kompozyty polimerowe pozostajà jednà z najnowoczeÊniejszych grup materia∏owych. Poruszano zw∏aszcza takie zagadnienia, jak zrównowa˝ony rozwój, ekologia, modyfikacja, synergia, mikrostruktura, nanomonitoring, naprawy, wzmacnianie i inne. Warto przy tym zauwa˝yç, ˝e by∏ to w historii kongresów ICPIC pierwszy, na którym problematyka kompozytów polimerowo-cementowych (PCC) przewa˝a∏a w porównaniu z kompozytami ˝ywicznymi – bezcementowymi, a wspó∏praca polimeru z cementem w zakresie kszta∏towania mikrostruktury i w konsekwencji w∏aÊciwoÊci tworzywa stanowi∏a jeden z istotniejszych wàtków konferencji. k Jedenasty Mi´dzynarodowy Kongres na temat Polimerów w Betonie (International Congress on Polymers in Concrete – ICPIC) odby∏ si´ w dniach 2-4 czerwca br. w Berlinie. Po raz pierwszy kongres by∏ wspó∏organizowany przez trzy zaprzyjaênione oÊrodki – Federalny Instytut Techniki Budowlanej (BAM) w Berlinie, Politechnik´ Warszawskà oraz Katolicki Uniwersytet w Leuven, Belgia. Trudno to wydarzenie okreÊliç inaczej ni˝ jednym z symbolicznych przejawów jednoczenia si´ Europy. a Polimery w betonie – temat jednoczàcy Europ´ Prof. Lech Czarnecki otrzyma∏ Nagrod´ im. Owena Nutta p∏ XXVII Posiedzenie Komitetu Wykonawczego Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Autoklawizowanego Betonu Komórkowego (EAACA) odby∏o si´ w Warszawie w dniach 10-11 maja 2004 r. W∏adze EAACA powierzy∏y organizacj´ posiedzenia stronie polskiej, majàc na wzgl´dzie rol´ i znaUdzia∏ poszczególnych krajów w rynku betonu komórkowego czenie polskiego przemys∏u betonów komórkowych w Europie, a tak˝e ze wzgl´du na symbolik´ rozszerzenia Unii Europejskiej z dniem 1 maja br. W spotkaniu tym brali udzia∏ przedstawiciele 13 krajów, w tym: Austrii, Belgii, Bu∏garii, Czech, Estonii, Danii, Niemiec, Wielkiej Brytanii, W´gier, W∏och, Holandii, S∏owenii i Polski. Posiedzenie poprzedzi∏a zorganizowana przez Stowarzyszenie Producentów Betonów konferencja prasowa. Pierwszego dnia spotkania uczestnicy zwiedzili Zak∏ad Produkcji Betonu Komórkowego – Faelbet w Warszawie. Podczas obrad EAACA, w drugim dniu spotkania, przyj´to nowych cz∏onków stowarzyszenia, uchwalono statut, powo∏ano nowe w∏adze, wys∏uchano sprawozdaƒ z dzia∏alnoÊci roboczych grup problemowych, przedstawiona te˝ zosta∏a aktualna sytuacja oraz perspektywy EAACA w Europie. red budownictwo • technologie • architektura fot. Archiwum O betonie komórkowym 65 a k fot. Piotr Piestrzyƒski Uroczyste obchody pi´çdziesi´ciolecia Instytutu Mineralnych Materia∏ów Budowlanych odby∏y si´ w gmachu Filharmonii Opolskiej. – Poczàtki IMMB si´gajà wrzeÊnia 1954 roku, kiedy to ówczesny kierownik Ministerstwa Przemys∏u Materia∏ów Budowlanych powo∏a∏ – na bazie Laboratorium Materia∏ów Wià˝àcych Instytutu Technologii Krzemianów w Warszawie, Laboratorium Przemys∏u Wapienniczego w Gogolinie i Centralnego Laboratorium Przemys∏u Cementowego w Sosnowcu – Instytut Przemys∏u Wià˝àcych Materia∏ów Budowlanych z siedzibà w Opolu – przypomina∏ histori´ instytutu jego obecny dyrektor, doc. Jerzy Duda. Wszyscy obecni na jubileuszu IMMB otrzymali pamiàtkowe medale Odznaczenia paƒstwowe otrzymali m.in. (od prawej): doc. Jerzy Duda – dyrektor IMMB oraz prof. Stanis∏aw Peukert z krakowskiego oddzia∏u IMMB 66 Obchody jubileuszu IMMB odby∏y si´ w gmachu Filharmonii Opolskiej S∏u˝ba dla przemys∏u i rozwój nauki Instytut szybko ukszta∏towa∏ si´ organizacyjnie i programowo oraz rozpoczà∏ prowadzenie badaƒ na rzecz przemys∏u cementowego, wapienniczego, gipsowego i tlenku glinu. Wraz z rozwojem przemys∏u instytut rozbudowywa∏ i doskonali∏ swój potencja∏ oraz poszerza∏ zakres prowadzonych badaƒ i wdro˝eƒ. W 1961 roku powsta∏ oddzia∏ instytutu w Krakowie, w którym rozwijane sà technologie produkcji cementu, wapna i gipsu. Instytut systematycznie rozwija∏ kadr´ badawczà, unowoczeÊnia∏ baz´ laboratoryjnà i powi´ksza∏ obszar prowadzonych badaƒ. fot. Piotr Piestrzyƒski i c Ê o n l a Ogromna rzesza by∏ych i obecnych pracowników, w∏adze województwa opolskiego, w∏adze samorzàdowe Opola, przedstawiciele KoÊcio∏a, przemys∏u cementowego, wapienniczego i gipsowego oraz inni szacowni goÊcie wzi´li udzia∏ w przypadajàcej 24 czerwca uroczystoÊci 50-lecia Instytutu Mineralnych Materia∏ów Budowlanych. – To paƒstwo uosabiacie wielkoÊç tego instytutu, paƒstwo o niej stanowicie. Goràco gratuluj´ – mówi∏, zwracajàc si´ do pracowników IMMB, prof. Lech Czarnecki, prorektor Politechniki Warszawskiej. t u Pó∏ wieku bliskich zwiàzków z praktykà – Obecnie, w warunkach gospodarki rynkowej, profil prowadzonych prac jest na bie˝àco dostosowywany do potrzeb rynku. W kr´gu zainteresowaƒ IMMB obok du˝ych zak∏adów znajdujà si´ tak˝e mniejsze podmioty gospodarcze, a w pracach instytutu systematycznie wzrasta udzia∏ badaƒ na rzecz samorzàdów oraz ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw. Instytut musi byç konkurencyjny tak˝e na rynku unijnym – mówi∏ Jerzy Duda. – Naszà cechà charakterystycznà w ca∏ym pi´çdziesi´cioleciu by∏ bardzo bliski zwiàzek badaƒ z praktykà przemys∏owà. W ciàgu 50 lat przez instytut przewin´∏o si´ 3000 osób. Podczas uroczystoÊci kilkudziesi´ciu pracowników, zarówno spoÊród tych, którzy odeszli na emerytur´, jak i tych, którzy pracujà obecnie, otrzyma∏o odznak´ „Zas∏u˝ony dla IMMB”. Niektórzy otrzymali tak˝e odznaczenia paƒstwowe oraz odznaki „Za zas∏ugi dla województwa opolskiego”. Na dwie godziny przed jubileuszem instytutu, obradujàca Rada Miasta Opole przyzna∏a IMMB jednog∏oÊnie i z gromkimi brawami odznak´ „Za zas∏ugi dla miasta Opole”. – Ten uroczysty dzieƒ poprzedzony by∏ wieloma dziesiàtkami lat pracy badawczej instytutu. Bez waszej pracy nie mo˝na mówiç o rozwoju gospodarki – mówi∏ sk∏adajàc gratulacje Grzegorz Kubat, marsza∏ek województwa opolskiego. Andrzej Balcerek, wiceprezes Stowarzyszenia Producentów Cementu i Wapna, gratulowa∏ w imieniu pracowników przemys∏u cementowego: – Wiele osób z instytutu ubiera∏o kufajki i pomaga∏o nam rozwiàzywaç problemy techniczne w cementowniach. Za to wszystko dzi´kujemy. DziÊ, mimo i˝ zak∏ady cementowe majà ró˝nych w∏aÊcicieli i konkurujà na rynku, nadal mamy wiele wspólnych problemów. Marek Soboƒ, wiceprezes zarzàdu Grupy O˝arów SA, stwierdzi∏, ˝e to wspaniale mieç 50 lat wiedzy o cemencie i móc z tej wiedzy korzystaç. – Ja wiele razy z waszej pomocy korzysta∏em i ˝ycz´ instytutowi mnóstwo, mnóstwo pracy – doda∏. UroczystoÊç zakoƒczy∏ koncert Orkiestry Kameralnej Filharmonii Opolskiej pod dyrekcjà Bogus∏awa Dawidowa. Piotr Piestrzyƒski lipiec – wrzesieƒ 2004 fot. Piotr Piestrzyƒski Wspomnieniom i dyskusjom nie by∏o koƒca Dyrektorzy przemys∏u wapienniczego (od prawej): Stanis∏aw Barycki, Stefan Malicki, Stanis∏aw Kowalczykiewicz, W∏adys∏aw Kozio∏ c e m e n t o w y Do Cedzyny przyby∏o kilkudziesi´ciu przedstawicieli emerytowanej kadry kierowniczej przemys∏u cementowego i wapienniczego. Dzi´ki Stowarzyszeniu Producentów Cementu i Wapna ludzie, którzy kiedyÊ pracowali w ÊciÊle ze sobà wspó∏pracujàcych zak∏adach, mogli si´ po raz kolejny spotkaç i porozmawiaç. By∏o miejsce na wspomnienia, ale tak˝e na informacje o tym, co aktualnie dzieje si´ w bran˝y cementowej. Na pytania odpowiadali przedstawiciele zarzàdu SPCiW: Andrzej Tekiel, Andrzej Balcerek i Andrzej Ptak. Zebrani gromkimi brawami podzi´kowali Januszowi Poleszakowi, emerytowanemu ju˝ dyrektorowi Biura SPCiW, który organizowa∏ wszystkie poprzednie spotkania by∏ej kadry kierowniczej. Podczas spotkania odby∏a si´ równie˝ premiera ksià˝ki Leszka Zachuty „Historia przemys∏u cementowego”. – Ciesz´ si´, ˝e moja praca ujrza∏a Êwiat∏o dzienne, ale to paƒstwo pisali t´ ksià˝k´ – mówi∏ wzruszony Leszek Zachuta, zwracajàc si´ do emerytowanych pracowników przemys∏u. pie fot. Piotr Piestrzyƒski Jak wyglàda produkcja i sprzeda˝ cementu, czy polska nauka mia∏a udzia∏ w modernizacji przemys∏u cementowego, jakie sà wielkoÊci emisji, a jakie sà relacje cenowe mi´dzy cementem w Polsce a tym produkowanym w Europie Zachodniej – te wszystkie zagadnienia interesowa∏y przedstawicieli emerytowanej kadry kierowniczej przemys∏u cementowego i wapienniczego, którzy 23 kwietnia br. spotkali si´ w Cedzynie k. Kielc. p r z e m y s ∏ W rodzinnym gronie 67 budownictwo • technologie • architektura budynku przy bramie wjazdowej. UnowoczeÊniliÊmy te˝ obs∏ug´ klienta. Czego Jan Bzdzion wymaga od swoich pracowników? – SkutecznoÊci w dzia∏aniu i lojalnoÊci. Sam nie lubi´ siedzieç za biurkiem. Kiedy tylko mog´, jad´ do klientów. Kontakt z nimi daje mi najlepszà wiedz´ i rozeznanie – dodaje. Jan Bzdzion od 1969 roku jest mieszkaƒcem Dzia∏oszyna. Ma 59 lat, jest ˝onaty, ma dwoje dzieci, córk´ i syna (student III roku biotechnologii na Uniwersytecie Wroc∏awskim). W wolnych chwilach w´dkuje nad Wartà. – Mam gdzie ∏owiç ryby, sà tu pi´kne starorzecza Warty. Biorà p∏ocie, klenie. KiedyÊ by∏o bardzo du˝o Êwinki i brzany. Niestety, zanieczyszczenia p∏ynàce od Cz´stochowy skutecznie wyt´pi∏y te gatunki ryb. Niemniej jeÊli zna si´ dobre miejsca i skutecznie n´ci, to mo˝na coÊ z∏owiç – mówi Jan Bzdzion. Latem lubi te˝ jeêdziç na rowerze. – ˚ycie toczy si´ tu jak nurt Warty, spokojnie i miarowo – dodaje. pie y ˝ l u d z i e z b r Jan Bzdzion do przemys∏u cementowego trafi∏ w listopadzie 1969 roku. Prac´ w Kombinacie Cementowo-Wapienniczym WARTA rozpoczà∏ w dziale zaopatrzenia. W 1975 roku pe∏ni∏ ju˝ funkcj´ kierownika dzia∏u. – W 1983 roku pojawi∏a si´ szansa wyjazdu do Iraku. Pracowa∏em tam przez rok. Musia∏em wróciç ze wzgl´du na wypadek przy pracy. W latach 1984-1990 by∏em g∏ównym specjalistà ds. transportu i dostaw. Potem zajà∏em si´ ju˝ sprzeda˝à. Najpierw jako kierownik sprzeda˝y, a potem tak˝e marketingu – mówi Jan Bzdzion. Jak zaopatrzeniowiec poradzi∏ sobie ze sprzeda˝à? – To chyba jakaÊ z∏oÊliwoÊç losu. Kiedy by∏em zaopatrzeniowcem, by∏o centralne rozdzielnictwo towarów, materia∏y si´ zdobywa∏o, nawet nie mo˝na by∏o robiç wymiany barterowej towar za towar. Z kolei gdy sprzeda˝ cementu zosta∏a uwolniona, struktury sprzeda˝y trzeba by∏o budowaç od poczàtku. Nie by∏o ∏atwo, gdy˝ powsta∏a konkurencja na rynku – t∏umaczy Jan Bzdzion. – W tej chwili, poza wschodnimi rejonami kraju, nasz cement jest wsz´dzie. Dostarczamy teraz cement m.in. na przebudow´ autostrady A4. Z naszego cementu powsta∏y te˝ p∏yty lotniska NATO Poznaƒ-Krzesiny i wojskowego w ¸asku oraz lotniska cywilnego Poznaƒ-¸awica. Trwa modernizacja lotniska wojskowego w Malborku. Marka jest ju˝ znana. KiedyÊ nasz dzia∏ sprzeda˝y mieÊci∏ si´ w baraku przed biurowcem. Od trzech lat jesteÊmy w nowym fot. Micha∏ Braszczyƒski Jan Bzdzion wi´kszoÊç swego ˝ycia przepracowa∏ w cementowni Warta. 35 lat temu zaczyna∏ od dzia∏u zaopatrzenia, a obecnie jest g∏ównym specjalistà ds. sprzeda˝y i marketingu. a n Nie lubi siedzieç za biurkiem Góra˝d˝e i Braas uhonorowane Diamentami 26 czerwca 2004 roku na Torach WyÊcigów Konnych na warszawskim S∏u˝ewcu odby∏a si´ Letnia Wielka Gala Business Centre Club. Gala by∏a okazjà do wr´czenia najlepszym polskim firmom i ich szefom Diamentów 2004 – nagrody w drugim etapie konkursu Lider Polskiego Biznesu. Laureaci konkursu, którzy utrzymajà pozycj´ lidera i nadal osiàgajà doskona∏e wyniki finansowe, otrzymujà Diament do swojej Statuetki. 68 1 fot. Archiwum 2 Góra˝dze Cement Góra˝d˝e Cement SA zosta∏y nagrodzone kolejnym, szóstym ju˝ Diamentem do Z∏otej Statuetki Lidera Polskiego Biznesu. Nagrod´ z ràk marsza∏ka sejmu Józefa Oleksego oraz prezesa BCC Marka Goliszewskiego odebra∏ Andrzej Balcerek, prezes Zarzàdu Góra˝d˝e Cement SA (fot. 1). Góra˝d˝e nale˝à do BCC od 1991 roku, a Z∏otà Statuetk´ Lidera Polskiego Biznesu otrzyma∏y w 1992 roku. W nast´pnych latach firma by∏a nagradzana kolejnymi Diamentami do Statuetki. Prezes Andrzej Balcerek, który od 2001 roku jest tak˝e cz∏onkiem Rady G∏ównej BCC, uwa˝a, ˝e tegoroczny Diament zosta∏ przyznany Góra˝d˝om za sta∏oÊç, wytrwa∏oÊç i konsekwentne realizowanie celów krótko- i d∏ugoterminowych. Andrzej Balcerek wÊród najwa˝niejszych czynników, majàcych wp∏yw na utrzymanie dobrych wyników przedsi´biorstwa w okresie dekoniunktury i kryzysu gospodarczego, wymienia przede wszyst- kim: realizacj´ d∏ugoterminowej strategii dzia∏ania, konsekwentnà walk´ z kosztami, ciàg∏e doskonalenie systemów zarzàdzania oraz rozwijanie potencja∏u ludzkiego. Wed∏ug prezesa Balcerka w zarzàdzaniu zasobami ludzkimi najwa˝niejszà zasadà powinien byç model zorientowany na prac´ zespo∏owà. Braas Polska Firma Braas Polska zosta∏a laureatem Z∏otej Statuetki Lidera Polskiego Biznesu w styczniu 2003 roku. Przez ponad rok utrzyma∏a wysokà pozycj´ na rynku pokryç dachowych, a tak˝e uzyska∏a dobre wyniki finansowe. Przyznajàc w tym roku pierwszy Diament do Z∏otej Statuetki Jury konkursu doceni∏o sta∏y rozwój firmy, jej pozycj´ na rynku oraz jakoÊç i nowoczesnoÊç produktów. Istotnym kryterium by∏o tak˝e zaanga˝owanie przedsi´biorstwa w dzia∏alnoÊç charytatywnà i wspó∏prac´ z lokalnymi przedsi´biorcami. Diament odbiera∏ Wojciech Gàtkiewicz, prezes Zarzàdu Braas Polska. Uroczysta Gala BCC by∏a tak˝e okazjà do odbioru innej presti˝owej nagrody. Zarzàd Business Centre Club postanowi∏ uhonorowaç Z∏otà Statuetkà Kanclerza Lo˝y Opolskiej BCC Wojciecha Gàtkiewicza (fot. 2), doceniajàc jego dotychczasowy wk∏ad w realizacj´ misji BCC w województwie opolskimi. sab, pie lipiec – wrzesieƒ 2004 a k t u a l fot. Micha∏ Braszczyƒski n Zarzàd KCW Warta podczas uroczystoÊci wr´czenia certyfikatu (od lewej): Jan LeÊniak, Zofia Kachlik, Alicja Kubicka, Mieczys∏aw Ró˝aƒski o budownictwo • technologie • architektura tego mamy nadziej´, ˝e certyfikat unaoczni wszystkim, ˝e w sposób przejrzysty prowadzimy polityk´ Êrodowiskowà i na ka˝de ˝yczenie jesteÊmy w stanie to udokumentowaç. Krzysztof Piekarz, burmistrz Dzia∏oszyna, stwierdzi∏, ˝e jeÊli dzia∏ania cementowni zostanà dostrze˝one i zaakceptowane przez spo∏eczeƒstwo, to kolejny cel WARTY, czyli stosowanie paliw alternatywnych, zostanie osiàgni´ty. – Opracowujemy teraz m.in. plan gospodarki odpadami w gminie i moglibyÊmy uwzgl´dniç mo˝liwoÊci cementowni – wyjaÊnia∏ burmistrz Piekarz. Uzyskania certyfikatu gratulowa∏ te˝ Dariusz Koz∏owski, burmistrz Paj´czna. – To znak, ˝e robicie wiele nie tylko dla siebie, ale tak˝e dla Êrodowiska – mówi∏. Zdaniem Zbigniewa Mostowskiego, w zak∏adzie obok procedur i instrukcji wynikajàcych z normy zosta∏y opracowane programy Êrodowiskowe, które pozwalajà obni˝yç szkodliwoÊç oddzia∏ywania na Êrodowisko. – Wszyscy pracownicy znajà kodeks post´powania ekologicznego, w którym pokazujemy, jak post´powaç z odpadami. Programy te uwzgl´dniajà edukacj´ spo∏eczeƒstwa, m.in. poprzez audity z udzia∏em radnych, uczniów. Chcemy im pokazaç, w jaki sposób zarzàdzamy Êrodowiskiem – mówi∏ Zbigniew Mostowski. – Organizujemy dni otwarte. Podczas ostatnich, od 1 do 9 czerwca br., odwiedzi∏a nas oÊmiusetosobowa grupa dzieci i m∏odzie˝y. Audity z udzia∏em uczniów odb´dà si´ ju˝ w nowym roku szkolnym. M∏odzie˝ jest bardzo wnikliwym obserwatorem. Jej spostrze˝enia bardzo nam pomog∏y. Poprzez m∏odzie˝ chcemy dotrzeç do doros∏ych, którzy czasem bezkrytycznie uznajà, ˝e stosowanie paliw alternatywnych b´dzie zagro˝eniem dla Êrodowiska, a tak przecie˝ nie jest. Wszystko robimy zgodnie z prawem. MyÊl´, ˝e w d∏u˝szym okresie osiàgniemy sukces – doda∏ Zbigniew Mostowski. Piotr Piestrzyƒski i UroczystoÊç wr´czenia certyfikatu odby∏a si´ w malowniczym pa∏acu w Sokolnikach k. Wielunia. Dzia∏ajàca od 40 lat WARTA, nale˝àca do koncernu Miebach/Polen Cement, jest nie tylko jedynà cementownià w województwie ∏ódzkim, ale tak˝e jednym z najwi´kszych pracodawców w regionie. Nic wi´c dziwnego, ˝e na uroczystoÊç oprócz zarzàdu i pracowników WARTY licznie przybyli przedstawiciele Urz´du Wojewódzkiego w ¸odzi, burmistrzowie Dzia∏oszyna i Paj´czna, przedstawiciele bran˝y cementowej, dziennikarze oraz klienci i przyjaciele zak∏adu. – Gdy przejmowa∏am obowiàzki prezesa, mia∏am dwa cele do zrealizowania: chcia∏am zmodernizowaç zak∏ad i uregulowaç jego dzia∏anie w Êrodowisku. Teraz wszyscy wiedzà, ˝e nasz zak∏ad mo˝e nie tylko nie szkodziç Êrodowisku, ale tak˝e je oczyszczaç – mówi∏a Zofia Kachlik, prezes Zarzàdu Kombinatu Cementowo-Wapienniczego WARTA SA. Prawie rok trwa∏o wdra˝anie w zak∏adzie systemu zarzàdzania Êrodowiskiem ISO 14001. W koƒcu, 17 czerwca br., Grzegorz Tuleja z TÜV Nord Katowice wr´czy∏ dokument zaÊwiadczajàcy, ˝e „KCW WARTA wprowadzi∏ i stosuje system zarzàdzania Êrodowiskiem w zakresie produkcji, sprzeda˝y i serwisu klinkierów portlandzkich oraz cementów zgodnie z normà DIN ISO 14001:1996”. Jakie mo˝liwoÊci otwiera przed zak∏adem certyfikat? – B´dzie pomocny w pozyskaniu spo∏eczeƒstwa dla naszych inwestycji, które rozpocz´liÊmy. Wià˝e si´ to m.in. z wdro˝eniem paliw alternatywnych. Od 1997 roku spotykamy si´ z protestami spo∏ecznymi, organizowanymi przez grupy lokalnych przedsi´biorców. Protesty nie sà w ˝aden sposób uzasadnione. Protestujàcy podwa˝ajà rozwiàzania prawne, zrywajà posiedzenia rad miejskich, sejmików. To problem, który nie dotyka ˝adnej innej cementowni w Polsce – t∏umaczy∏ Zbigniew Mostowski, pe∏nomocnik prezesa Zarzàdu KCW WARTA ds. jakoÊci. – Dla- c – Teraz wszyscy wiedzà, ˝e nasz zak∏ad mo˝e nie tylko nie szkodziç Êrodowisku, ale tak˝e je oczyszczaç – mówi∏a Zofia Kachlik, prezes Zarzàdu Kombinatu Cementowo-Wapienniczego WARTA SA, odbierajàc gratulacje. 17 czerwca WARTA otrzyma∏a certyfikat systemu zarzàdzania Êrodowiskiem ISO 14001. Ê ISO 14001 dla Warty 69 Wiedza ukryta na www www opis www.betonguide.de Strona przysz∏ych u˝ytkowników betonu. Ró˝nymi drogami (asystent lub elementy budowli) dowiadujemy si´, jaki materia∏ powinien byç zastosowany. Du˝ym atutem jest dok∏adne wczeÊniejsze „zadanie” warunków, a w jakich b´dzie u˝ytkowany: wilgoç, mróz, agresja chemiczna. Informacje te mo˝na uzyskaç poprzez wyszukiwanie „krok po kroku” lub poprzez otwarcie ca∏oÊci katalogu w postaci pliku PDF. Strona wymaga znajomoÊci j´zyka niemieckiego. www.beton-info.org Serwis internetowy w j´zyku niemieckim, którego celem jest informowanie o dobrym budownictwie. Menu strony podzielone jest na informacje o betonie, budownictwie mieszkaniowym, betonie w drogownictwie, architekturze betonowej i jej najwybitniejszych reprezentantach. Znajdziemy tu te˝ ró˝ne ciekawostki, mi´dzy innymi nt. remontu betonowego pomnika Bitwy Narodów w Lipsku. www.emporis.com Serwis, który gromadzi fakty o wielkich budowlach: budynki, przedsi´biorstwa budowlane i deweloperskie oraz fotografie. Twórcy strony analizujà rynek wielkich budynków, nie ograniczajàc si´ do ˝adnego kraju ani kontynentu. W dziale „buildings” znajdziemy zestawienie najwy˝szych budynków w kategoriach: wysokoÊç, kontynent, kraj, a tak˝e zestawienie „skyline ranking”, gdzie poszczególne miasta dostajà punkty za ka˝dy wysokoÊciowiec. Prowadzi oczywiÊcie Hongkong. W pierwszej setce jest te˝ Warszawa ze swoim „Palace of Culture & Science”. Warto sprawdziç, na którym miejscu jest stolica Polski. Serwis jest wyczerpujàcym kompendium wiedzy o prezentowanych budynkach. www.cementindustry.co.uk www.bca.org.uk Odnowiona strona Stowarzyszenia Producentów Cementu w Anglii (The British Cement Association). Na stronie znajdujà si´ m.in. informacje na temat przemys∏u cementowego w Wielkiej Brytanii, procesie produkcji cementu, a tak˝e rodzajach produkowanych cementów w∏àcznie z informacjami, gdzie i jak powinno si´ je stosowaç. W sposób przyst´pny i ciekawy zaprezentowano, gdzie w otoczeniu mo˝na „spotkaç” materia∏y budowlane wykonane z udzia∏em cementu. Ponadto strona zawiera podstawowe informacje na temat betonu (w tym miejscu znajdujà si´ po˝yteczne linki do stron o betonie). Strona jest lekka i przejrzysta. 70 lipiec – wrzesieƒ 2004 71 budownictwo • technologie • architektura 72 lipiec – wrzesieƒ 2004