Izabela Wierzbicka, Logistyka w przedsiebiorstwach przetworstwa

Izabela Wierzbicka, Logistyka w przedsiebiorstwach przetworstwa

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae
Rok 18, Nr 4/2014
Wydział Zarządzania i Administracji
Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach
Gospodarka a rozwój regionalny
Izabela Wierzbicka1
LOGISTYKA W PRZEDSIĘBIORSTWACH
PRZETWÓRSTWA OWOCÓW I WARZYW
NA PRZYKŁADZIE ZIEMI SANDOMIERSKIEJ
REGIONU ŚWIĘTOKRZYSKIEGO
W Polsce, rocznie produkuje się ok. 3 mln ton jabłek. Według różnych statystyk na Ziemi Sandomierskiej produkowanych jest zaś od 500 do 600 tys. ton tych
owoców. Rejon sandomierski jest drugim w kraju producentem owoców, po rejonie Grójecko-Wareckim na Mazowszu2. Na terenie Sandomierza i okolic jest ok.
25 tys. ha sadów samych jabłoni, 1200 ha grusz, 1200 ha czereśni, 2100 ha brzoskwiń i moreli oraz 5600 sadów wiśniowych.
Ziemia Sandomierska to jeden z największych w Polsce regionów – producentów i eksporterów polskich jabłek, głównie na wschód Europy3. Polskie jabłka są
znane i cenione w wielu krajach za swoją jakość i niezwykłe walory smakowe. Ale nie wszystkim wiadomo, że tak popularne produkty rolne jak: kalafiory,
pomidory, kapusta, pietruszka, marchew, pory, brzoskwinie oraz wiele innych,
swój Polski początek zawdzięczają Sandomierzowi. To właśnie na Sandomierszczyźnie, na polecenie królowej Bony, po raz pierwszy pomyślnie zaczęto uprawę
wielu gatunków owoców i warzyw, dotychczas znanych tylko rolnictwu w Europie południowej. Najbardziej przyczynił się do tego wyjątkowy mikroklimat występujący na granicy wyżyny i kotliny sandomierskiej. Kultywując wielowiekowe
tradycje, mieszkańcy regionu wykorzystują dobrodziejstwo jakim są wyjątkowo
żyzne gleby w połączeniu z mikroklimatem, rozwijając ogrodnictwo i sadownic1
2
3
Dr Izabela Wierzbicka, adiunkt, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach.
80 proc. owoców w całym kraju produkowanych jest w trzech rejonach polski: Grójecko-Wareckim,
Sandomierskim oraz Lubelskim.
Szacuje się, że około 150 tysięcy ton jabłek z sandomierskich sadów było eksportowanych poza
granice Unii Europejskiej.
173
two, które jest fundamentem lokalnego życia społecznego i gospodarczego. Powiat
sandomierski składa się z dziewięciu gmin o łącznej powierzchni 676 km2. Większość terenów w powiecie wykorzystuje się do produkcji rolnej. Około 20 tys. ha
przypada na produkcje sadowniczą, około 10 tys. ha produkcje warzyw, a pozostały areał rolny to uprawa zbóż. W sadownictwie największy udział ma uprawa jabłoni4. Corocznie – w zależności od obfitości plonów – pozyskuje się od 600 tys.
do blisko 700 tys. ton jabłek. Drugą w kolejności jest uprawa wiśni z roczną produkcją na poziomie ok. 52-60 tys. ton. Na pozostałą produkcję sadowniczą składają się, morele, śliwki, grusze i brzoskwinie. W produkcji warzyw na areale blisko
10 tys. hektarów, od wielu lat dominuje uprawa pomidora oraz wysokiej jakości
kapusty, kalafiorów, cebuli i marchwi. Oferowane produkty pochodzą zarówno
z upraw polowych jak i pod osłonami. Wszystkie produkty deserowe Ziemi Sandomierskiej są bardzo wysoko oceniane przez konsumentów, a produkty niespełniające najwyższych standardów np. wielkości, wybarwienia znajdują zastosowanie w przetwórstwie owocowo-warzywnym. Produkcji sprzyja wysoka jakość
występujących tu gleb oraz specyficzny mikroklimat. Ponadto, mało uprzemysłowione, ekologiczne środowisko wybitnie sprzyja produkcji zdrowych oraz najwyższej jakości owoców i warzyw, w tym również uprawie ekologicznej.
Przemysł owocowo-warzywny daje w Polsce zatrudnienie około 20 tys. osób
(więcej zatrudnia przemysł mięsny – ok. 75 tys. osób oraz mleczarski i piekarski –
po ok. 33 tys. osób). Z wartością dodaną (brutto) produkcji w wysokości 1,6 mld
zł (w 2011 r.) ustępuje on mięsnemu (4,75 mld zł), mleczarskiemu (3,25 mld zł),
cukrowniczemu 2,45 mld zł, piekarskiemu (2 mld zł), paszowemu (1,7 mld zł).
Z eksportu jabłek Polska uzyskała (dane za 2011 r.) około 240 mln euro, za pieczarki – 200 mln euro, za owoce miękkie – prawie 80 mln euro.
Sektor spożywczy odgrywa również pierwszoplanową rolę w gospodarce Polski wschodniej (32% powierzchni kraju). Wśród pięciu województw tego regionu
Świętokrzyskie jest jednym z najszybciej się rozwijających. W województwie
pracuje 141,9 tys. gospodarstw rolnych – średnia ich wielkość to 4,6 ha, prawie
26% gleb należy do klas I–III. Przetwórstwo owoców daje regionowi 17% produkcji rolniczej. Powierzchnia sadów wynosi 28,9 tys. ha, z tego jabłoń zajmuje
58%. Trzy produkty znajdują się na ministerialnej liście produktów tradycyjnych:
sandomierskie jabłko, szydłowska śliwka i bielińska truskawka. Warzywa zajmują
11,5 tys.ha, a ich produkcja roczna to 352 tys. ton. Produkcją ekologiczną zajmuje
się 1,3 tys. gospodarstw na 14 tys. ha. Region dysponuje sprzyjającymi warunkami
glebowo-klimatycznymi, jest konkurencyjny ze względu na niższe koszty siły
roboczej.
Przetwórstwo owoców i warzyw należy do ważnych sektorów gospodarki
żywnościowej w Polsce. Obejmuje różne obszary działalności przemysłowej,
związanej z produkcją soków oraz przetworów, w tym również w formie mrożonej. Cechą charakterystyczną produkcji owoców jest bardzo duży udział przetwór4
www.sadsandomierski.pl
174
stwa w zagospodarowywaniu tych produktów. W Polsce prawie 40% łącznej produkcji owoców trafia do przetwórstwa5.
Podstawowy cel logistyki w przedsiębiorstwie to koordynacja przepływu surowców, materiałów i wyrobów gotowych do konsumentów i minimalizacja kosztów tego przepływu przez usprawnianie zarządzania procesami. Opis tego celu
(czyli w istocie rzeczy zdefiniowanie logistyki) jest różnie formułowany przez
różnych badaczy. M. Ciesielski6 podaje np., że definicji logistyki jest ponad sto.
Przykładowo dwie z nich:
– M. Christopher: „Logistyka to proces strategicznego zarządzania zaopatrzeniem, przechowywaniem i transportem materiałów, części oraz gotowych
materiałów, w ramach organizacji oraz poprzez jej kanały marketingowe,
zapewniający maksymalizację obecnych i przyszłych zysków oraz najbardziej efektywną realizację zamówień” 7,
– S. Krawczyk: „Logistyka obejmuje planowanie, koordynację i sterowanie
przebiegiem, zarówno w aspekcie czasu, jak i przestrzeni, realnych procesów realizujących przyjęte cele. W szczególności dotyczy to przestrzennego
i czasowego: rozmieszczenia, stanu i przepływu dóbr będących podmiotami
tych procesów, a więc ludzi, dóbr materialnych, informacji i środków finansowych. W przypadku, gdy organizacją jest przedsiębiorstwo produkcyjne,
logistyka obejmuje planowanie, kształtowanie, sterowanie i kontrolowanie
przepływów materiałów (surowców, części) i produktów (półproduktów
i produktów finalnych) oraz związanych z nimi przepływów informacji od
dostawców do przedsiębiorstwa, wewnątrz przedsiębiorstwa i od przedsiębiorstwa do klientów”8.
Proces logistyczny składa się z procesu głównego, w którym są operacje transportowe, magazynowe, przeładunkowe oraz gospodarka materiałowa, a także
z procesu pomocniczego, na który składają się: pakowanie, znakowanie, metkowanie, opracowanie zamówień, przygotowywanie dokumentacji przewozowej itp.
Istotne jest podkreślenie, że proces jest wtedy logistyczny, gdy pojawia się potrzeba skoordynowania go z innymi procesami9. Procesy logistyczne w ujęciu
mikro są zatem zróżnicowane i mogą dotyczyć wielu sfer działalności, w których
pojawiają się strumienie, zasoby i infrastruktura typowa dla procesów logistycznych. W ramach procesów logistycznych na poziomie przedsiębiorstwa należy
zatem analizować proces: zaopatrzenia, produkcji, magazynowania i dystrybucji.
Pierwszym procesem logistycznym, którego realizacja inicjuje zwykle dalsze
działania – realizację innych procesów, jest opracowanie zamówienia klienta.
Składa się ono z szeregu czynności, takich jak:
5
6
7
8
9
„Strategia krajowa dla zrównoważonych programów operacyjnych organizacji producentów
owoców i warzyw w Polsce na lata 2010-2016, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi,
Warszawa, 2013 r.
M. Ciesielski (red.) Instrumenty zarządzania logistycznego, PWE, Warszawa 2006.
M.Christopher, Logistyka i zarządzanie łańcuchem dostaw, Wyd. PCDL, 2000.
S. Krawczyk, Zarządzanie procesami logistycznymi, PWE, Warszawa 2001.
Ibidem.
175
– rejestracja zamówienia i jeżeli to konieczne, wcześniejsze wyjaśnienie
wszystkich wątpliwości związanych z zamówieniem;
– ustalenie terminu realizacji zamówienia i ceny, jaką klient zapłaci za realizację zamówienia.
Z czynnościami tymi w przedsiębiorstwach produkcyjnych, gdzie ustalenie
terminu realizacji zamówienia i ceny, za jaką zostanie zrealizowane wymaga również określenia sposobu realizacji zamówienia i potrzebnych do tego maszyn
i urządzeń (opracowania technologii) związanych jest jeszcze wiele dodatkowych
czynności, np. potwierdzenie zamówienia czy wystawienie faktury.
Kolejnym procesem logistycznym jest zarządzanie zapasami i przepływem materiałów. Proces ten odnosi się do specyficznej kategorii dóbr materialnych, jaką
są zapasy. Czym są zapasy i jak się nimi zarządza, dowiemy się z jednego z dalszych rozdziałów tego podręcznika. W tej chwili uświadomić sobie musimy jedynie to, że posiadanie (utrzymywanie) zapasu jest dla przedsiębiorstwa równoznaczne z ponoszeniem określonych kosztów nazywanych kosztami utrzymania
zapasu. Celem zarządzania zapasami jest minimalizacja (ograniczanie, jak to tylko
możliwe) kosztów utrzymania zapasów. Jeżeli chodzi o zarządzanie przepływem
materiałów, jest to pewna odmiana zarządzania zapasami. Występuje ona wtedy,
gdy zarządzamy zapasami przy pomocy komputera.
Transport jest bardzo złożonym procesem logistycznym i charakteryzuje się
dużą różnorodnością spotykanych w praktyce rozwiązań. Pierwsze podstawowe
kryterium podziału procesów transportu związane jest z odległością, na jaką ładunek jest transportowany i związanym z nią zastosowaniem określonego środka
transportu.
Magazynowanie to proces logistyczny złożony z czynności takich jak: przyjęcie, przechowywanie, transport bliski (w procesie magazynowania czynność ta
nosi nazwę manipulacji), konserwacja, kompletowanie, prowadzenie ewidencjii
wydawanie dóbr materialnych. Czynnościom tym dobra materialne poddawane są
w specjalnych obiektach zwanych magazynami.
Zarządzanie opakowaniami to proces logistyczny związany z opakowaniami.
Opakowanie to pojemnik, który ma za zadanie chronić znajdujący się w nim produkt przed szkodliwym dla produktu lub środowiska kontaktem, umożliwić przemieszczanie wyrobu podczas magazynowania, transportu i sprzedaży, informować
klienta o tym, co znajduje się wewnątrz oraz zachęcać do kupna. Istnieje wiele
rodzajów opakowań. Podstawowy ich podział wyróżnia dwie główne grupy opakowań – opakowania jednorazowego i wielokrotnego użytku. Opakowania wielokrotnego użytku muszą po wykorzystaniu zostać sprawdzone, ewentualnie oczyszczone lub naprawione i trafić muszą do miejsca, gdzie zostaną powtórnie wykorzystane. Opakowania jednorazowe po wykorzystaniu stanowią odpady, które
muszą być odpowiednio zagospodarowane. Wszystkie krótko scharakteryzowane
powyżej czynności związane z opakowaniami są przedmiotem zarządzania opakowaniami.
Komunikacja w logistyce to proces przepływu informacji związanych z przemieszczaniem dóbr i towarzyszącymi temu czynnościami. Cechą komunikacji
176
w logistyce jest wysoki stopień jej formalizacji. W komunikacji w logistyce
w szerokim zakresie korzysta się ze standardowej dokumentacji (list przewozowy,
dokumentacja magazynowa), kodowania informacji na przykład za pomocą kodów
kreskowych, ujednolicania form przesyłanej informacji („elektroniczna wymiana
danych” - EDI). Do realizacji przepływu informacji podsystem komunikacji
w logistyce korzysta z infrastruktury łączności (poczty, telefonów, telefaksów)
oraz sieci przesyłających informacje, takich jak Internet.
Zarządzanie logistyką zajmuje się planowaniem realizacji wszystkich wyżej
wymienionych procesów na poziomie strategicznym, taktycznym i operacyjnym
oraz śledzeniem i bieżącą regulacją ich przebiegu. Zarządzanie logistyką integruje
więc wszystkie procesy wokół wspólnego celu, zgodnie ze strategią przedsiębiorstwa.
Zarządzanie logistyką w przedsiębiorstwach przetwórstwa owoców i warzyw
jest silnie zróżnicowane co do sezonowości, rodzaju wymaganego środka transportu, stosowanych magazynów, okresu przechowywania10. Sektor ten jest dość
innowacyjny w odniesieniu do produktów (zwraca się uwagę na przykład na nowe, smaczne odmiany czy aspekty zdrowotne), ale mniej w odniesieniu do procesów11. Jednym z najważniejszych wymagań klientów w przemyśle spożywczym
jest ich świeżość, dlatego niezwykle ważna jest sprawna logistyka – zwłaszcza
poprzez szybki transport i magazynowanie we właściwych warunkach.
Specyfika logistyki w branży przetwórstwa owoców i warzyw wynika przede
wszystkim z nietrwałości surowców. Łatwość ich uszkodzenia, ryzyko ubytku, niska
podatność transportowa czy trudności w przechowywaniu sprawiają, że do właściwego przebiegu procesów przetwórczych tych produktów czy operacji logistycznych należy zaprojektować specjalny łańcuch dostaw12. Badania potwierdzają, że
dla konsumentów owoców i warzyw najważniejsza jest ich świeżość, dlatego przedsiębiorstwa zajmujące się handlem tymi produktami szczególną uwagę przywiązują
do jakości dostarczanych produktów13. Jednocześnie walory jakościowe dostarczanych surowców ważne są dla przedsiębiorstw przetwórczych, ponieważ przekładają
się one bezpośrednio na jakość przetworów. Wszystkie te wymienionej wyżej elementy powodują, że w logistyce branży spożywczej skracać należy trasy przewozu
produktów, przechowywać żywność w specjalnych warunkach i szczególnie dbać
o zachowanie czystości urządzeń i pomieszczeń, w których przetwarza się i przechowuje żywność. Podstawowym jednak problemem w produkcji owoców dla przetwórstwa jest brak kontraktacji, co skutkuje bardzo dużymi wahaniami i cen. Problem ten mimo wielu prób i wysiłków zarówno administracji rządowej, producen10
11
12
13
T. Rokicki, L. Wicki, Transport i magazynowanie w rolnictwie jako element logistyki, „Wieś
Jutra”, nr 1/2010, s. 41-42.
E. Pudelkiewicz, Socjoekonomiczna i marketingowa koncepcja rozwoju innowacji w agrobiznesie,
Roczniki Naukowe SERiA, t. XII, z. 5, 2010, s. 179-186.
J. Baran, A. Sint, Organizacja transportu w sektorze przetwórstwa owoców i warzyw, „Logistyka”
4/2014.
B. Klepacki, T. Rokicki, Logistyka w przedsiębiorstwach przetwórstwa owoców i warzyw,
„Logistyka”, 3/2011.
177
tów jak i niektórych zakładów przetwórczych nie został dotychczas rozwiązany.
Produkcja owoców dla przetwórstwa jest bardzo silnie skoncentrowana w niektórych regionach kraju, co powoduje, że kryzys obniża dochody większości gospodarstw tychże rejonów. Ponadto w latach dużej podaży surowca kryzys jest potęgowany przez wysokie marże pośredników prowadzących skup surowca na potrzeby
zakładów przetwórczych14. Jak pokazały tegoroczne wydarzenia, ogromnym problemem są również zawirowania międzynarodowe. Na początku sierpnia 2014 r.
Rosja poinformowała, że wprowadza zakaz importu owoców, warzyw, mięsa, drobiu, ryb, mleka i nabiału z USA, Unii Europejskiej, Australii, Kanady oraz Norwegii. Embargo ma obowiązywać przez rok. To odpowiedź Rosji na sankcje nałożone
na nią przez USA oraz UE. Warto dodać, że dotychczas Rosja importowała około
75% potrzebnych jej owoców, z czego 25% stanowiły jabłka. Dla firm owocowowarzywnych ta sytuacja jest bardzo trudna i przynajmniej do końca roku będzie
trudna. Firmy szukają nowych zagranicznych klientów i dywersyfikują produkcję
również na rynek krajowy – wytwarzając m.in. naturalny sok z jabłek. Właściciele
wielu firm sadowniczych Ziemi Sandomierskiej na międzynarodowej konferencji
pn. „Potencjał gospodarczy sektora przetwórstwa owocowo-warzywnego Ziemi
Sandomierskiej” podnosiło, że z powodu embarga „ciężko będzie mówić o jakimkolwiek zarobku w tym roku”. Z powodu zamknięcia rynku rosyjskiego ceny jabłek,
szczególnie przemysłowych, wyraźnie spadły. „W tym roku cena jabłek przemysłowych to 12-15 groszy za kg. To znaczy, że za tonę zakłady płacą 120-150 złotych. To w żadnym wypadku nie pozwala mówić o zwrocie kosztów. W zeszłym
roku cena zaczynała się od 40-50 groszy”15. Dlatego producenci poszukują i tak
mocno liczą na otwarcie nowych kierunków zbytu (Azerbejdżan, Indie, Indonezja,
Mongolia, Wietnam, Malezja, Turkmenistan, Chorwacja, Serbia, Bośnia i Hercegowina, Macedonia, Egipt, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Arabia Saudyjska oraz
kraje afrykańskie) dla polskich owoców16. Z drugiej strony obecny kryzys spowodowany napiętą sytuacją międzynarodową oraz rosyjskim embargiem oznaczać
mimo wszystko także ogromną szansę dla polskich eksporterów. Bo przecież kiedy
relacje handlowe z Rosją się unormują, zdobyte teraz nowe rynki zbytu pozostaną.
Sandomierskimi owocami, warzywami i żywnością ekologiczną i współpracą
z rolnikami zainteresowani są np. Kanadyjczycy (a dokładniej firma logistyczna
z Toronto). To między innymi efekt podpisanej umowy handlowej między Polską
a Kanadą pod koniec 2013 r. Kanadyjczycy są zainteresowani kupieniem każdej
ilości jabłek deserowych i przemysłowych i zachęcają rolników do zrzeszania się
w klastry. Produkty mają być eksportowane do wschodniej Kanady i północno14
15
16
Strategia krajowa dla zrównoważonych programów operacyjnych organizacji producentów
owoców i warzyw w Polsce na lata 2010-2016, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi,
Warszawa 2013.
Wypowiedzi prezesa grupy producenckiej „Sad sandomierski” na omawianej konferencji, która
odbyła się w Sandomierzu w dniach 29-30 sierpnia 2014 r.
Nowe rynki zbytu to jednak też nowe wyzwania. Do najdalszych miast Rosji transport jabłek trwa
tydzień. W przypadku Egiptu byłoby to nawet dwa razy dłużej. Poza tym nowe, ewentualne kraje
zbytu nie mają bazy przechowalniczej.
178
wschodniej części Stanów Zjednoczonych. Inwestorzy chcą także zbudować przetwórnie. Wychodząc naprzeciw wymaganiom klastry spożywczo-przemysłowe tej
branży są w regionie świętokrzyskim tworzone. I tak w Ujeździe w dniu 26 maja
2014 r. powołano przez 21 podmiotów „Świętokrzyski Klaster SpożywczoPrzetwórczy”.
Inną ważną inicjatywą jest utworzenie otwartej dla innych podmiotów spółki
handlowej - San Export Group sp. zo.o., przez pięć grup producentów („Owoc Sandomierski” Sp. z o.o., „Refal” Sp. z o.o., „Sad Sandomierski” Sp. z o.o., „Sangrow”
Sp. z o.o. i „Złoty Sad” Sp. z o.o)17 - której głównym zadaniem będzie eksportowanie jabłek. Koncepcja polega na tym, by wspólnie organizować handel. Spółka jest
wspólnym tworem, który będzie partnerem dla bardzo dużych odbiorców, mogąc
oferować na przykład 30 czy 50 tys. ton jabłek. Innymi zadaniami są promocja owoców, szczególnie na rynkach zagranicznych, negocjowanie kontraktów i sprzedaż
owoców, ujednolicenie opakowań i obrót nimi, badanie rynków zagranicznych,
obrót środkami produkcji dla ogrodnictwa, działania dla podnoszenia jakości
i certyfikacja produkcji. Obecnie San Export Group zrzesza 236 sadowników gospodarujących na 2140 ha sadów. Dysponuje (tylko w obiektach grup producenckich – bez komór w gospodarstwach sadowników) możliwością przechowywania
36,5 tys. ton jabłek. Do dyspozycji (sprzedaży) ma 44,5 tys. ton jabłek.
Na Ziemi Sandomierskiej pracuje ogółem osiem grup producenckich18 zajmujących się sadownictwem19. Zostały one wsparte środkami pomocowymi w kwocie
168 mln złotych. Obecnie w sandomierskich grupach producenckich zrzeszonych
jest 291 sadowników gospodarujących łącznie na 2599 ha. Sady w tym rejonie
zajmują zaś 10 736 ha, co oznacza, że owoce z 24% tej powierzchni są sprzedawane za pośrednictwem organizacji producenckich. „Refal” Sp. z o.o. w Łukawie
jako pierwsza z sandomierskich grup (w 2009 r.) rozpoczęła działalność handlową. Jej członkami są producenci owoców i warzyw. Głównym produktem sprzedawanym za pośrednictwem grupy są jabłka deserowe. Są one oferowane do
sprzedaży przez cały rok. Jabłka są przechowywane w nowoczesnym obiekcie,
w komorach KA i ULO. W tym roku do użytku oddano kolejne komory chłodnicze. Obecnie w obiekcie można przechowywać około 7 tys. ton jabłek. Ponadto
poprzez grupę jej członkowie sprzedają gruszki, śliwki, czereśnie i wiśnie. Jabłka
i gruszki podczas przygotowania do sprzedaży są sortowane na linii Perfect
z wodnym rozładunkiem. Owoce są pakowane w różne opakowania, zgodnie
z wymaganiami klientów. Wszyscy sadownicy należący do grupy mają certyfikaty
IP oraz GlobalGAP20.
17
18
19
20
www.sanexport.group.pl
Wiele z nich to nowoczesne obiekty, w których można przechować, a także właściwie przygotować
owoce do sprzedaży.
W Polsce działa obecnie ponad 1130 grup producentów rolnych – znaczna ich część w sektorze owoców i warzyw, który należy do najlepiej zorganizowanych w polskim rolnictwie. Grupy producenckie, konsorcja i wszelkie inne sposoby organizowania się środowiska rolniczego pozytywnie wpływają na poziom współpracy producentów surowców z przetwórcami i środowiskiem handlowym.
www.refal.eu
179
Grupa Producentów Owoców i Warzyw „Sad Sandomierski” Sp. z o.o. Węgrcach Panieńskich (gm. Obrazów) powstała w 2010 r. Zrzesza 86 sadowników.
Budowę obiektu przechowalniczego rozpoczęto w 2011 r. Obecnie działa w nim
5 komór chłodniczych KA o łącznej pojemności 1 tys. ton. To jednak tylko część
potencjału przechowalniczego, jakim dysponuje grupa, ponieważ około 5 tys. ton
jabłek jest przechowywane w komorach chłodniczych członków. Do sortowania
owoców wykorzystywana jest linia Perfect. Oprócz jabłek, w ofercie znajdują się
także owoce innych gatunków, warzywa oraz naturalne soki (jabłkowy, jabłkowowiśniowy i porzeczkowy) tłoczone z własnych owoców. Służy do tego tłocznia
Niko wyprodukowana w Słowenii i zainstalowana w budynku wydzierżawionym
od Sandomierskiego Ogrodniczego Rynku Hurtowego S.A.
Grupa „Sad Sandomierski” zrzesza drobnych producentów, dla których wspólna produkcja według określonych zasad daje gwarancję wysokiej jakości i jednolitości produktów, a wspólna sprzedaż – pewność zbytu. Grupa sprzedaje jabłka
głównie do Rosji, a pozostałe owoce i warzywa oraz sok na rynku krajowym.
Część soku eksportowana jest do krajów arabskich (m.in. do Libii, Arabii Saudyjskiej, Zjednoczonych Emiratów Arabskich). W 2011 roku w miejscowości Węgrce
Panieńskie w Gminie Obrazów w Powiecie Sandomierskim, Grupa rozpoczęła
budowę nowoczesnego obiektu – zaplecza logistycznego o powierzchni blisko
3,5 tysiąca m2. Budowa ta zakończyła się w 2013 r. W skład nowoczesnego obiektu – zaplecza logistycznego grupy producentów owoców i warzyw weszły: chłodnie owoców, pomieszczenie spedycyjne, sortownia owoców oraz pomieszczenie
socjalne i biurowe21.
Największą obecnie grupą producentów owoców w tym rejonie jest „Owoc
Sandomierski” Sp. z o.o. w Bilczy (gm. Obrazów). W tej chwili grupa liczy 112
członków pracujących na około 950 ha sadów położonych w gminach Obrazów,
Koprzywnica, Samborzec, Dwikozy i Sandomierz. Średnia powierzchnia każdego
gospodarstwa to ok. 8,5 ha, co pozwala na produkcję owoców zgodnie z zastosowaniem nowoczesnej technologii, w tym GLOBAL G.A.P. i Integrowanej Produkcji. Jabłka przechowywane w komorach ULO i CA , a następnie sortowane za
pomocą nowoczesnej linii do sortowania, pakowania, mycia, pakowania i paletyzacji MAF RODA. Obiekt tej grupy oddano do użytku w 2012 r., a w 2013 r. rozbudowano o kolejne komory chłodnicze. Docelowo będzie można przechowywać
w nim około 17 tys. ton jabłek w warunkach KA i ULO (37 komór po około 440
ton). Tak duże komory wymagają odpowiedniego monitorowania owoców.
Oprócz stałej zdalnej kontroli parametrów chłodniczych i składu atmosfery,
w każdej komorze w suficie zamontowano kamerę, która co 15 minut wykonuje
zdjęcie owoców. Głównym produktem handlowym tej grupy są jabłka. W ofercie
znajdują się jednak i inne owoce (śliwki, wiśnie, brzoskwinie i porzeczka czarna).
Jabłka są sortowane na linii Maf Roda o wydajności 9 t/godz. Grupa zamierza
także otworzyć własny sklep, w którym znajdzie się pełna oferta jej produktów.
Planowane jest poszerzenie asortymentu o naturalny sok, który będzie tłoczony
21
www.sadsandomierski.pl
180
z owoców produkowanych przez członków grupy, co umożliwi zagospodarowanie
tych nie spełniających norm dla owoców deserowych. Budowa budynku, w którym umieszczona zostanie tłocznia owoców rozpoczęła się w 2013 r. W planach
jest także zakup linii do produkcji wsadów do jogurtów. Poza działalnością produkcyjną Grupa świadczy także profesjonalne przewozy towarowe na terenie Polski i Europy. Specjalizuje się w transporcie towarów łatwo psujących się – posiada
certyfikat ATP. Podczas przewozu wszyscy pozostają w stałym telefonicznym
kontakcie z bazą, dzięki czemu są w stanie śledzić ładunki przez całą dobę22.
Grupa Sadowniczo-Warzywnicza „Złoty Sad” Sp. z o.o. w Samborcu (zrzesza
52 producentów z powiatu sandomierskiego) rozpoczęła budowę obiektu magazynowo-przechowalniczo-sortowniczego w 2012 r., a już w sezonie 2013/2014 były
w nim przechowywane jabłka. Pojemność komór chłodniczych w technologii
ULO wynosi 5 tys. ton. W ofercie grupy dominują jabłka, ponadto są w niej
gruszki, śliwki, wiśnie i czereśnie23. Poprzez grupę sprzedawane są też niewielkie
ilości warzyw – kapusta głowiasta biała, kapusta pekińska i pomidory. W obiekcie
zamontowana jest na razie jedna linia do sortowania owoców Greefa – Combisort,
wyposażona w stoły do pakowania firmy Longobardi. Grupa planuje zakupić jeszcze 3 takie linie. Jedna z nich, Geosort, będzie wyposażona w wodny rozładunek
oraz 20 kanałów wodnych i przeznaczona do wstępnego sortowania owoców.
Dwie kolejne będą służyły do ich pakowania zgodnie z indywidualnym zapotrzebowaniem odbiorców24.
Grupa Producentów Owoców i Warzyw „AG Food” Sp. z o.o. ze Świniar Starych zrzesza 30 rolników, również z powiatu sandomierskiego, gospodarujących
łącznie na 160 hektarach. W Jasienicy w gminie Łosiów w powiecie sandomierskim Grupa wybudowała jeden z największych w Polsce kompleksów zakładów
rolno-spożywczych. Obiekt zajmuje powierzchnię ponad ośmiu tysięcy metrów
kwadratowych. Znajduje się tam chłodnia i sortownia owoców. W bazie będzie
można przechować od 7 do 7,5 tysiąca ton owoców i warzyw. Nowoczesna linia
do sortowania ma wydajność od 9 do 10 ton na godzinę. Zakład wyposażony jest
również w nowoczesny system pakowania. Linie są zautomatyzowane. Inwestycja
została zrealizowana przy udziale funduszy z Unii Europejskiej, grupa zdobyła
dotację na budowę i wyposażenie hal. Obok przechowalni wybudowano przetwórnię owoców i warzyw, gdzie będzie się produkować koncentraty. W ciągu doby
będzie się tam przerabiać około 700-800 ton jabłek i innych owoców oraz warzyw.
W planach jest jeszcze utworzenie zamrażalni owoców i warzyw. W bazie logistycznej docelowo spółka planuje zatrudnić 45-50 osób, zaś w przetwórni do 70.
Na Ziemi sandomierskiej działają jeszcze dwie grupy producenckie: „Gór-San”
Sp. z o.o. z siedzibą w Obrazowie i „Sangrow” Sp. z o.o. w Zajeziorzu (gm. Samborzec). Pierwsza z nich oferuje jabłka, gruszki, a sezonowo wiśnie, czereśnie,
morele, śliwki, porzeczki oraz warzywa (marchew, cebulę, pietruszkę). Druga
22
23
24
www.owocsandomierski.pl
www.zlotysad12.pl
Wg. Informacji udzielonej przez pana Witold Stefaniaka, prezes zarządu grupy „Złoty Sad”
181
mająca w ofercie owoce i warzywa jest na etapie realizacji inwestycji związanej
z budową zaplecza przechowalniczo-logistycznego.
Analizując działalność grup producenckich branży przetwórstwa owoców i warzyw Ziemi Sandomierskiej należy podkreślić, iż specyfika tej branży wymusiła
działalność w zakresie logistyki, związaną z:
– szybkim transportem i magazynowaniem we właściwych warunkach, aby
zachować świeżość produktów,
– zachowaniem łańcucha chłodniczego,
– zabezpieczeniem zapasów surowców na czas zimy,
– zwiększoną podażą surowców w miesiącach letnich,
– śledzeniem pochodzenia partii towarów,
– wahaniem cen surowców w zależności od urodzaju w danym roku,
– możliwością zamknięcia zagranicznych rynków zbytu w wyniku nałożonych sankcji czy embarga.
Z przeprowadzonych rozmów bezpośrednich z poszczególnymi grupami producenckimi wynika, że do 500 km są w stanie zapewnić transport własny przewożonym produktom, ale powyżej 500 km zlecają oni świadczenie usług transportowych innym podmiotom gospodarczym. Są to zarówno firmy zajmujące się kompleksową obsługą logistyczną takie jak spedytorzy lub zajmujące się tylko transportem (przewoźnicy).
Ze względu na specyfikę surowców (owoców i warzyw) grupy producenckie
w celu zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego konsumentów są zobligowane
do zachowania łańcucha chłodniczego – dlatego też w wielu przypadkach, opisanych powyżej inwestycje czynione są w tym zakresie. Generalnie chodzi o to, by
zapewnić stałą temperaturę raz schłodzonym produktom na całej trasie od wytworzenia do zakupu przez ostatecznego nabywcę. Większość opisanych grup producenckich stosuje w związku z tym specjalne urządzenia takie jak: chłodnie z kontrolowaną atmosferą, śluzy na wejściach i wyjściach.
Problemem są wahania cen występujące w ciągu roku. Utrudnia to planowanie
budżetu dla przedsiębiorstw przetwórstwa, ponieważ zarządzający mogą jedynie
szacować ceny po jakich będzie skupować surowiec (choć pewnym rozwiązaniem
jest zawieranie kontraktów z dostawcami). Dodatkowym problemem – co pokazał
bieżący rok, są nakładane sankcje i embarga na nasz kraj.
Dodatkowo, z rozmów przeprowadzonych z przedstawicielami poszczególnych
grup producenckich Ziemi Sandomierskiej wynika, iż nie mierzy się poziomu
obsługi klientów.
Podsumowując, warto zaznaczyć, że nowoczesne rolnictwo i przetwórstwo
spożywcze jako jedna z podstawowych gałęzi gospodarki regionu świętokrzyskiego, została uznana w strategii rozwoju województwa świętokrzyskiego jako tzw.
inteligentna specjalizacja25 województwa. Dla przypomnienia – „inteligentna spe25
Strategia rozwoju województwa świętokrzyskiego do roku 2020, Zarząd Województwa Świętokrzyskiego, Kielce 2006, oraz Strategia Badan i Innowacyjności (RIS3). Od absorpcji do rezultatów- jak
pobudzić potencjał województwa świętokrzyskiego 2014-2020+, Zarząd Województwa Świętokrzyskiego, Kielce 2014.
182
cjalizacja – oznacza identyfikowanie wyjątkowych cech i aktywów każdego kraju
i regionu oraz skupianie regionalnych partnerów i zasobów wokół wizji ich przyszłości ukierunkowanej na osiągnięcia”26 Tak więc, władze regionalne wybierając
taką specjalizację zamierzają do niej m.in. właśnie adresować dodatkowe wsparcie
– wskazując, iż jest to obszar działalności, posiadający w skali województwa świętokrzyskiego ponadprzeciętny potencjał rozwojowy.
Bibliografia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
26
Baran J., Sint A., Organizacja transportu w sektorze przetwórstwa owoców i warzyw,
„Logistyka” 4/2014.
Ciesielski M. (red.), Instrumenty zarządzania logistycznego, PWE, Warszawa 2006.
Christopher M., Logistyka i zarządzanie łańcuchem dostaw, Wyd. PCDL, 2000.
Klepacki B, Rokicki T., Logistyka w przedsiębiorstwach przetwórstwa owoców
i warzyw, „Logistyka”, 3/2011.
Klepacki B., Rozwój logistyki jako czynnik wzrostu przedsiębiorstw agrobiznesu,
Roczniki Naukowe SERiA, t. X, z. 3, Warszawa 2008.
Komisja Europejska, Polityka spójności na lata 2014-2020. Strategie badawcze
i innowacyjne na rzecz inteligentnej specjalizacji, Bruksela 2011.
Krawczyk S., Zarządzanie procesami logistycznymi, PWE, Warszawa 2001.
Milewski L., Optymalizacja procesu wyboru dostawców w łańcuchu dostaw branży
spożywczej, Roczniki Naukowe SERiA, t. XII, z. 4, 2010.
Strategia krajowa dla zrównoważonych programów operacyjnych organizacji
producentów owoców i warzyw w Polsce na lata 2010-2016, Ministerstwo Rolnictwa
i Rozwoju Wsi, Warszawa 2013.
Pudelkiewicz E., Socjoekonomiczna i marketingowa koncepcja rozwoju innowacji
w agrobiznesie, Roczniki Naukowe SERiA, t. XII, z. 5, 2010.
Rokicki T., Wicki L., Transport i magazynowanie w rolnictwie jako element
logistyki, „Wieś Jutra”, nr 1/2010.
Rokicki T., Wicki L., Koszty logistyki w wybranych branżach agrobiznesu, Prace
Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Ekonomia, nr 113, 2010.
Strategia rozwoju województwa świętokrzyskiego do roku 2020, Zarząd Województwa
Świętokrzyskiego, Kielce 2006.
Strategia Badan i Innowacyjności (RIS3). Od absorpcji do rezultatów- jak pobudzić
potencjał województwa świętokrzyskiego 2014-2020+, Zarząd Województwa Świętokrzyskiego, Kielce 2014.
www.sanexport.group.pl
www.refal.eu
www.sadsandomierski.pl
www.owocsandomierski.pl
www.zlotysad12.pl
Komisja Europejska, Polityka spójności na lata 2014-2020. Strategie badawcze i innowacyjne na
rzecz inteligentnej specjalizacji, Bruksela 2011.
183
Abstrakt
Branża przetwórstwa owoców i warzyw charakteryzuje się ogólnie niskim poziomem zaawansowania rozwiązań w zakresie logistyki. Artykuł przedstawia potencjał sektora owocowo-warzywnego Ziemi sandomierskiej, przybliża rozwiązania logistyczne w wybranych przedsiębiorstwach przetwórstwa owoców i warzyw
Ziemi Sandomierskiej. Przedsiębiorstwa te mają z reguły mocną pozycję rynkową,
skupiają swoją uwagę na podstawowej działalności produkcyjnej, ich mocną stroną jest łączenie się w grupy producenckie. Stopień organizacji logistyki tej branży
jest zróżnicowany.
Logistics in fruit and vegetable processing enterprises on the example of the
Land of Sandomierz from the Świętokrzyskie Voivodeship/ Province
The characteristic feature of fruit and vegetable processing industry is
a generally low level of advancement in logistics solutions. This article presents
the potential of the fruit and vegetable sector of the Sandomierz Land and introduces logistics solutions in selected enterprises of the fruit and vegetable processing in the Sandomierz Land.
Generally, these enterprises have a strong market position and are focused on
their basic production activity. The companies create production groups, which is
their forte. The degree of logistics organization in the industry varies.
PhD Izabela Wierzbicka, assistant professor, Jan Kochanowski University in Kielce.
184