Jak wychować człowieka przez sztukę we współczesnej cywilizacji

Jadwiga MICZEL
nauczycielka języka niemieckiego
Gimnazjum Nr 3
Ul. Chelmska 23
Jak wychować człowieka przez sztukę
we współczesnej cywilizacji zagrożonej
W chwili integrowania się Europy i świata należy spojrzeć na problem
edukacji inaczej. Współczesny świat niesie ze sobą różne zagrożenie, gdyż
ludzie przekroczyli granice dopuszczalne do przetrwania globu ziemskiego.
Raport Klubu Rzymskiego jest wstrząsający. Ostrzega on, że jeżeli nie
obierzemy innego kierunku rozwoju cywilizacyjnego czeka nas za kilkadziesiąt
lat zagłada. Przyszłość należy przewidywać. Niestety, nie uwzględniają tego
działania skierowane na konsumpcję i wygodny styl życia. Zatrucie środowiska,
ocieplenie klimatu, niosą ze sobą ostrzeżenie. Marnotrawstwo zasobów
naturalnych, wyż demograficzny krajów azjatyckich, nie rokują naszej
cywilizacji jasnej przyszłości. Społeczeństwa niewłaściwie wykorzystują wiedzę
techniczną, rosną różnice między krajami biednymi a bogatymi.
Niebezpieczeństwa niosą choroby jak alkoholizm, narkomania, przestępczość,
alienacja czy ostatnio tak groźny terroryzm. Żaden kraj nie jest przygotowany na
rozwiązanie tych bolących problemów.
Mass media oszałamiają ludzi nadmiarem propozycji, intensywnością
wydarzeń na świecie, szczególnie tych tragicznych. Cały czas toczą się walki i
wojny. Dzisiejsze społeczeństwo to społeczeństwo konsumpcyjne. W rodzinach
pracuje obecnie dwoje rodziców. Są zapracowani i nie mają czasu dla swoich
dzieci. Tempo życia narzuca styl szybki i byle jaki. Ludzie kalkulują jak przeżyć
oszczędzając czas i pieniądze. Jednak wielkie koncerny pracują nad tym, jak
wydobyć pieniądze od społeczeństwa. Oferują swoje usługi na niskim poziomie
wmawiając klientom wysoką jakość i obsługę.
Sukces Mc Donald’sa świadczy, że ludzie łatwo dają sobą manipulować.
Pracownicy tej firmy są traktowani jak maszyny. Wykonują te same ruchy
ustalone na początku pracy. Pracują jak roboty. Inne firmy również podążają w
tym kierunku. Manipulacja klientem dochodzi do perfekcji. Innym problemem
jest zastępowanie pracy człowieka maszynami. Poprawia to funkcjonowanie
całego, misternie opracowanego systemu.
„Mcdonaldyzacja życia” wkracza do krajów wysoko rozwiniętych,
Niekorzystnie odbija się to także na środowisku naturalnym. Socjologowie
ostrzegają, iż taki sposób życia jest szkodliwy dla psychicznego i fizycznego
zdrowia człowieka, a zatem dla całego społeczeństwa.
1
Obecne trendy w edukacji chcą zapobiec tej sytuacji, która stwarza
zagrożenia dla całego globu. Należy zatem wrócić do uniwersalnych wartości i
wychować społeczeństwo, które dostrzega potrzeby duchowe. To właśnie sztuka
pozwala człowiekowi odrodzić się duchowo. W drodze ewolucji osiągnął
człowiek taką świadomość, która wytworzyła u niego sumienie moralne,
Narodziły się więc wyższe potrzeby duchowe, które rozpoczęły procesy
cywilizacyjne.
Już dwa i pół tysiąca lat temu, Platon sformuował tezę, że sztuka powinna
być podstawą wychowania. Wychowawcze wartości, które niesie sztuka to
dostrzeganie piękna, kształcenie wrażliwości i oceny zjawisk w świecie sztuki,
otwartości na problemy innych ludzi oraz refleksja nad samym sobą.
Sztuka jest podstawowym środkiem wychowania estetycznego.
potwierdza ona wartość twórczą ludzi, inspiruje ich zachowania i postawy, a
przede wszystkim kształtuje osobowość w zakresie moralnym i intelektualnym.
Obecny wyalienowany człowiek czuje się zagubiony i zagrożony. Powiela
schematy zachowań, naśladując sposób życia gwiazd aktorskich,
piosenkarskich, sportowych. Potrzebuje idola nie mając własnej koncepcji życia.
Do życia codziennego nie powinna przenikać rzeczywistość „telewizyjno
– serialowa” czy narzucana przez media, lecz sztuka. To ona rozwija
indywidualność jednostek, ich świadomość społeczną oraz postawy
odwzajemniania. Każdy człowiek jest indywidualnością i powinien mieć tego
świadomość, a nie utożsamiać się ze swoimi sąsiadami, idolami i innymi
ludźmi.
Tak wychować człowieka, aby wychowanek w sposób naturalny przejął
od wychowującego wyobrażenia i zachowania. Tu ogromna rola wychowawcy !
Musi on reprezentować wysoki poziom kultury, dyskretnie prowadzić młodego
człowieka w świat tych wartości, które są uznane społecznie, reprezentatywne
dla wszystkich kultur. Wychowanie oznacza pobudzanie rozwoju, zaś rozwój
widoczny jest w ekspresji. Jest to uzewnętrznienie się człowieka za pomocą
słuchu i wizualnych znaków, czy symboli. Należy kształcić sposoby ekspresji,
uczyć jak tworzyć dźwięki i obrazy, jak wytwarzać przedmioty. Ten będzie
człowiekiem wykształconym kto to doskonale opanuje.
Coraz więcej ludzi zacznie tracić pracę, maszyny będą zastępować ludzi,
zmniejszać się będzie ilość godzin pracy. Człowiek zyska wiele czasu wolnego.
Jak go spożytkuje ? Czy można go do takiego życia przygotować ? Celem
wychowania powinno być artystyczne wykształcenie człowieka. Poprzez
twórczą aktywność następuje bowiem samorealizacja, rozwija się wyobraźnia i
życie uczuciowe. Rozwija się intelekt człowieka. Dążąc do poprawy jakości
swego życia człowiek stworzy więzi międzyludzkie, dostrzeże potrzeby innych,
ich samotność i ich problemy.
2
Sztuka rozwija wrażliwość estetyczną. Chodzi więc o takie wychowanie,
które obejmuje wszystkie formy ekspresji osobistej, zarówno literackiej,
poetyckiej czy muzycznej, kształtując te zmysły, na których opiera się
świadomość jednostki, inteligencja i umiejętność wydawania sądów. Kształtuje
się osobowość zintegrowana. Dzięki pobudzaniu życia uczuciowego, wyobraźni,
ekspresji, własnej twórczości, własnych przemyśleń, wzbogacamy swoją
osobowość. Irena Wojnar określa węższe pojęcie wychowania estetycznego
jako „wychowanie DO sztuki”, co kształtuje wrażliwość na zjawiska
estetyczne, zaś szersze pojęcie „wychowania PRZEZ sztukę” – ono kształtuje
całą osobowość człowieka.
Człowiek powinien otaczać się przedmiotami estetycznymi, mieć swój
własny „smak” i gust. Sztuka powinna przeniknąć do życia codziennego To dom
w którym mieszkamy, to sposób spędzania czasu wolnego, sposób jedzenia czy
pracy. To sposób dostrzegania innych, wyjścia im naprzeciw.
Proces edukacji permanentnej, o którym obecnie tak dużo się pisze i
mówi, stwarza możliwość dla ludzi w różnym wieku. Koncepcja wychowania
estetycznego powinna występować nie tylko na jednym przedmiocie w szkole.
Szkoły powinny wypracować koncepcję wspólnego realizowania wychowania
prze sztukę. Rozwój techniki, przeobrażenia kulturowe, wpływają na
rozszerzanie się grup społecznych, które stykają się poprzez media ze sztuką.
Proces nauki szkolnej, studenckiej kończy się w pewnym momencie życia. Ale
uczenie się powinno trwać nieustająco. Instytucje kulturalne, jak muzea,
biblioteki, teatry, kina, filharmonia wychodzą naprzeciw ludziom w różnym
wieku. Należy od najmłodszych lat oswajać dzieci z tą działalnością.
Oczywiście istotny tu jest problem finansowy. Ale wybór zależy od człowieka.
Musi wybierać – dobro materialne czy duchowe. Szkoły powinny nawiązywać
ścisły kontakt z instytucjami upowszechniającymi sztukę. Te wizyty, przybliżają
życie kulturalne do środowiska uczniowskiego.
Każdy etap rozwoju człowieka dostarcza nowych doświadczeń. Nie tylko
poprzez kontakt z arcydziełem doznajemy przeżyć estetycznych, wzruszeń.
Irena Wojnar pisze: „Człowiek jest wychowywany prze sztukę zarówno w tych
sytuacjach, gdy czyta, słucha lub ogląda jak i wtedy, gdy maluje i śpiewa, czy
interpretuje słowa i dźwięki w sposób zindywidualizowany i osobisty” [Bibl. I]
Kontakt ze sztuką uczy tolerancji. Ogląda się różne dzieła tworzone w
różnych epokach, różne style tworzenia, różnych twórców. Poznając epokę, w
której artysta tworzył, przybliża się dziecku dziedzictwo kulturowe, z którego
czerpiemy. Program dziedzictwa kulturowego jest wpisany w działalność
każdego nauczyciela. Ten proces zacząć się powinien od środowiska bliskiego
dziecku. Jego związki z najbliższą tradycją pozwolą określić mu swoją
tożsamość i miejsce w życiu. Mam na myśli dziedzictwo materialne, duchowe
ale też przyrodnicze.
3
Wspólnota lokalna, w której dziecko dojrzewa wpływa na jego
osobowość, kształtuje jego wrażliwość, jego gust. Jeżeli rodzice są sami
nastawieni twórczo do sztuki, ułatwia to małemu dziecku wcześniejsze
odkrywanie świata sztuki. Jednak obecnie w Polsce większość ludzi ma niskie
dochody finansowe i pogoń za nimi zabiera im tyle czasu, że na wychowanie
potomków już go nie starcza. Uważają, że szkoła to zrobi za nich. Niestety,
dziecko sześcioletnie jest już ukształtowane i rzadko która szkoła rozwija
artystyczne zdolności dziecka.
Kwestia małych miasteczek i wsi to drugie ograniczenie dla małych
dzieci. Możliwości zetknięcia się ze sztuką są małe. Na szczęście istnieje
twórczość ludowa, która przetrwała w formach zorganizowanych. Cywilizacja
wyparła prawdziwą sztukę ludową, tak bardzo związaną z życiem codziennym
chłopów. Nowoczesne urządzenia gospodarstwa wiejskiego wyparły ręcznie
robiony sprzęt i piękne, rękodzielnicze meble
Autentyczna twórczość ludowa jest już rzadkością. Skanseny zastępują
teraz to, co wieś miała na co dzień. Na szczęście twórcy ludowi potrafią zadbać
o to, aby żadna dziedzina sztuki ludowej nie uległa zapomnieniu. Zespoły
pieśni, tańca ludowego, twórczości ludowej przyciągają w „małych ojczyznach”
uzdolnionych ludzi tęskniących za tym, co minęło. Tutaj mogą ujawniać się i
rozwijać talenty wszechstronne i należy o to bardzo zadbać, aby młodzi ludzie
to kontynuowali i byli z tego dumni.
Ludzie żyją w różnych środowiskach geograficznych, toteż należy ich
wychowywać w tolerancji do innych kultur, ale zarazem kultywować narodową
kulturę. Należy kłaść nacisk na kształtowanie moralności i zrozumienia
drugiego człowieka, który żyje w innym środowisku. Nienawiść trzeba tępić
poprzez ukazywanie życia ludzi w innych krajach, poprzez spotkania z takimi
ludźmi. Internet, mass media udostępniają nam każdy punkt na kuli ziemskiej,
samolotem możemy tam dotrzeć jednego dnia. Coraz mniej tajemnic ma świat.
Życie w zrozumieniu innych ludzi prowadzi do tolerancji, szanowaniu innych
religii, innych kultur.
Obecnie wchodząc do Europy mamy stworzone warunki do poczucia
europejskiej tożsamości kulturowej. To wyjście naprzeciw innym narodom,
rozumienie ich stylów życia, ich historii, czerpanie z niej, to uznanie
demokracji, uczenie się wolności.
Wychowanie przez sztukę w tej sytuacji stwarza nowe wyzwania, nowe
możliwości. Zderzenie i przenikanie się różnonarodowych kultur może
prowadzić do konfliktów, ale też do tolerancji. jeśli ludzie będą umieli
zaakceptować odrębność jednostki i jej obszaru kulturowego, wówczas będą
mogli porozumieć się, współpracować ze sobą. Należy tak wychowywać aby
integrować Europejczyków ale jednocześnie zachować odrębność swojego
kraju. Sztuka jest niewątpliwie tym pomostem, który łączy ludzi. Poprzez nią
tworzą sobie ludzie swój własny świat doznań, przeżyć i wzruszeń, bez względu
na bariery językowe, granice państw.
4
Poczucie pustki i brak pomysłu na życie, które objawia się zniechęceniem
i nudą, świadczą o zanikaniu intensywności życia uczuciowego. Aby je
zwiększyć w obecnych warunkach materialnych, społecznych, wykorzystując
obecny rozwój technik należy skierować swoje kroki ku sztuce. Ona może
nowoczesnemu człowiekowi przywrócić wiarę w ten świat, może mu dodać
odwagi, dostarczyć nowych wzruszeń. To sposób i koncepcja życia, inspirująca
człowieka doznaniami estetycznymi.
BIBLIOGRAFIA
I
II
III
[W]
Irena Wojnar – „Możliwości wychowawcze sztuki”
[W]
Władysław Tatarkiewicz – „Prawda o sztuce”
[W]
Bogdan Nawroczyński – „O wychowaniu estetycznym”
[W]
„Teoria wychowania estetycznego” – Wybór tekstów pod red.
Ireny Wojnar. Wyd. „Znak” 1997
IV Komitet Prognoz PAN „Polska w XXI w.” – „Nowe rozumienie
edukacji”
[W:]
V
Samuel Huntington – „Potęga Zachodu: dominacja i schyłek” [W:]
[W:] „Antropologia kulturowa” – Janusz Gajda. Toruń 2002
VI „Animatorzy kultury” – Barbara Jedleńska. Lublin 2003
VII „Wychowani przez sztukę” – Herbert Read. Wyd. Ossolineum 1976
VIII „Pedagogika Kultury” – Janusz Gajda. Lublin 1998
IX „Encyklopedia Psychologii” – pod red. W. Szewczaka
- hasło „Wychowanie estetyczne” – Irena Wojnar
5