Pobierz plik PDF - Roczniki Geomatyki

POLSKIE
TOWARZYSTWO
INFORMACJI
PRZESTRZENNEJ
Wykorzystanie
georeferencyjnych
baz danych
do zarz¹dzania
kryzysowego...
ROCZNIKI GEOMATYKI 2006 m TOM IV m Z ESZYT 1
127
WYKORZYSTANIE GEOREFERENCYJNYCH
BAZ DANYCH DO ZARZ¥DZANIA KRYZYSOWEGO
NA PRZYK£ADZIE MIASTA KRAKOWA
THE USE OF GEOREFERENCE DATABASES
IN CRISIS MANAGEMENT BASED ON
THE EXAMPLE OF THE CITY OF CRACOW
Maria Koliñska, Tadeusz Chrobak
Urz¹d Miasta Krakowa
S³owa kluczowe: informacja przestrzenna, zarz¹dzanie kryzysowe, georeferencyjna baza
danych
Keywords: spatial information, crisis management, georeferenced database
Wstêp
Bazy danych georeferencyjnych stanowi¹ zbiory, o zró¿nicowanym stopniu uogólnienia,
do gromadzenia, przechowywania, aktualizowania i zarz¹dzania danymi opisuj¹cymi przestrzeñ geograficzn¹. W Polsce bazy georeferencyjne, zgodnie z nowelizowanym prawem
geodezyjnym i kartograficznym, nale¿¹ do Krajowego Systemu Informacji Geograficznej
(KSIG) (wg obecnie obowi¹zuj¹cego stanu prawnego – Krajowego Systemu Informacji o
Terenie), który tworz¹ na poziomie:
m krajowym – Bazy Danych Ogólnogeograficznych i ortofotomapa,
m wojewódzkim – Bazy Danych Topograficznych (TBD) i VMAP 2,
m powiatowym – bazy danych ewidencji gruntów i budynków oraz cyfrowej mapy
zasadniczej.
Na poziomie krajowym, KSIG jest budowany przez G³ównego Geodetê Kraju. Na szczeblu wojewódzkim (regionalnym) system obejmuje obszar województwa i jest tworzony przez
marsza³ka województwa. Starosta zaœ buduje KSIG na poziomie powiatowym (lokalnym).
Na odpowiednich poziomach budowanie systemu, jego prowadzenie, aktualizacja i udostêpnianie danych przestrzennych odbywa siê w oœrodkach dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej (ODGiK), szczebla krajowego, wojewódzkiego i powiatowego.
Przedstawiona w zarysie architektura KSIG charakteryzuje siê zdecentralizowanym podejœciem do zarz¹dzania danymi, preferowaniem pozostawienia danych na tym poziomie,
gdzie s¹ one pozyskiwane, przechowywane i aktualizowane. Architektura ta narzuca potrzebê ujednolicenia danych pomiêdzy poziomami lokalnym, regionalnym i krajowym. Podejœcie
128
Maria Koliñska, Tadeusz Chrobak
to ma uzasadnienie zarówno technicznie jak i ekonomicznie i stosowane jest w wielu krajach
na œwiecie jako infrastruktura danych przestrzennych (ang. Spatial Data Infrastructure –
SDI1). Na poziomie europejskim tworzenie i funkcjonowanie infrastruktury danych przestrzennych reguluje dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Unii – INSPIRE, (INfrastructure for SPatial InfoRmation in Europe). Za³o¿enia europejskiej infrastruktury, (zbie¿ne
z polskimi), s¹ nastêpuj¹ce:
m infrastrukturê tworzy sieæ rozproszonych baz danych funkcjonuj¹cych na ró¿nych
szczeblach administracyjnych od lokalnego, przez krajowy i regionalny po europejski;
m w bazach danych geograficznych gromadzone s¹ dane o porównywalnej jakoœci. Za³o¿enie to zostanie zrealizowane, gdy opracowane zostan¹ definicje danych, metadanych oraz standardów;
m dane geograficzne bêd¹ ogólnie dostêpne, przy czym dane bêd¹ wyszukiwane za pomoc¹ katalogów umieszczonych w sieci, a udostêpniane przez Internet.
Tworzenie baz danych georefrencyjnych, o których mowa wy¿ej, jest niezbêdne na ka¿dym poziomie zarz¹dzania kryzysowego.
W artykule przedstawione zostan¹ bazy danych KSIG ze szczególnym uwzglêdnieniem
poziomu lokalnego (na przyk³adzie miasta Krakowa), które mog¹ byæ przydatne do zarz¹dzania kryzysowego oraz bariery wynikaj¹ce z polskiego prawa, na jakie napotyka siê przy
korzystaniu z danych georeferencyjnych.
Krajowy System Informacji Geograficznej – KSIG
W projekcie nowelizacji prawa geodezyjnego i kartograficznego, które podj¹³ G³ówny
Geodeta Kraju okreœlone zosta³y zasady tworzenia KSIG. Jego zawartoœæ to referencyjny
rejestr pañstwowy, standaryzowane bazy danych przestrzennych, a tak¿e procedury i techniki s³u¿¹ce systematycznemu zbieraniu, aktualizowaniu, przetwarzaniu i udostêpnianiu danych (Albin, 2003). G³ównym celem KSIG jest udostêpnianie aktualnej i wiarygodnej informacji przestrzennej jednostkom administracji rz¹dowej i samorz¹dowej oraz innym zainteresowanym. Bazy danych KSIG obejmuj¹: bazê danych ogólnogeograficznych, bazê danych
VMAP2, bazê danych topograficznych TBD, ortofotomapy ze zdjêæ lotniczych i satelitarnych, ewidencjê gruntów i budynków, mapê zasadnicz¹ i metadane.
Ewidencja gruntów i budynków – EGiB
Ewidencja gruntów budynków i lokali jest katastrem prowadzonym w Polsce na podstawie dekretu z roku 1955. Sposób zak³adania i prowadzenia ewidencji gruntów reguluj¹ nastêpuj¹ce przepisy:
m ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. nr 100 z dnia
21 listopada 2000 r. póz. 1086),
m rozporz¹dzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001
r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. Nr 38, poz. 454).
1 SDI to zespó³ technologii, œrodków politycznych i ekonomicznych oraz przedsiêwziêæ instytucjonalnych, które u³atwiaj¹ dostêp do danych przestrzennych oraz korzystanie z nich (GSDI, 2000).
Wykorzystanie georeferencyjnych baz danych do zarz¹dzania kryzysowego...
129
Ustawa okreœla ewidencjê gruntów i budynków jako jednolity dla kraju, ci¹gle aktualizowany zbiór informacji o gruntach, budynkach i lokalach, ich w³aœcicielach oraz innych osobach fizycznych i prawnych w³adaj¹cych tymi gruntami i budynkami. Dane zawarte w ewidencji gruntów i budynków stanowi¹ podstawê planowania gospodarczego, planowania przestrzennego, wymiaru podatków i œwiadczeñ, oznaczenia nieruchomoœci w ksiêgach wieczystych, statystyki publicznej i gospodarki nieruchomoœciami. Ewidencjê gruntów, budynków
i lokali prowadz¹ starostowie.
Ewidencja gruntów i budynków w zakresie informacji przedmiotowej, obejmuje:
m grunty – ich po³o¿enie, granice, powierzchnie, rodzaje u¿ytków gruntowych oraz ich
klas gleboznawczych, oznaczenie ksi¹g wieczystych lub zbiorów dokumentów, je¿eli
zosta³y za³o¿one dla nieruchomoœci, w sk³ad której wchodz¹ grunty,
m budynki – ich po³o¿enie, przeznaczenie, funkcje u¿ytkowe i ogólne dane techniczne,
m lokale – ich po³o¿enie, funkcje u¿ytkowe oraz powierzchniê u¿ytkow¹.
Ewidencja gruntów i budynków obejmuje informacje podmiotowe, dotycz¹ce:
m w³aœciciela, a w odniesieniu do gruntów pañstwowych i samorz¹dowych – inne osoby
fizyczne lub prawne, w których w³adaniu znajduj¹ siê grunty i budynki lub ich czêœci,
m miejsce zamieszkania lub siedzibê osób wymienionych,
W ewidencji gruntów i budynków wykazuje siê tak¿e:
m informacje o wpisaniu do rejestru zabytków,
m wartoœæ nieruchomoœci.
Grunty rolne i leœne obejmuje siê gleboznawcz¹ klasyfikacj¹ gruntów, przeprowadzan¹ w
sposób jednolity dla ca³ego kraju, na podstawie urzêdowej tabeli klas gruntów.
Treœæ mapy ewidencyjnej stanowi¹:
m granice pañstwa, terytorialnego trójstopniowego podzia³u administracyjnego (województwo, powiat, gmina), trójstopniowego podzia³u ewidencji gruntów (jednostek
ewidencyjnych, obrêbów i dzia³ek),
m stabilizowane punkty graniczne,
m granice rejonów statystycznych,
m kontury budynków,
m kontury u¿ytków gruntowych i klas gleboznawczych,
m numery: dzia³ek oraz budynków (porz¹dkowe i ewidencyjne) oraz numery punktów
za³amania linii granicznych,
m oznaczenia i opis u¿ytków gruntowych i klas gleboznawczych,
m nazwy ulic i oznaczenia dróg publicznych.
Mapê ewidencyjn¹ prowadzi siê w skalach: 1:500, 1:1 000, 1:2 000 lub 1:5 000 zale¿nie
od stopnia zurbanizowania terenu i struktury w³adania gruntów.
Modernizacja ewidencji gruntów, budynków i lokali zgodnie z wytycznymi GUGiK powinna zakoñczyæ siê dla obszarów miast do 31 grudnia 2005 r., a dla terenów wiejskich do
31 grudnia 2010 r. (GUGiK, 2004).
Mapa zasadnicza
Mapa zasadnicza, zaliczana w Polsce do map wielkoskalowych, opracowywana jest w
skalach 1:500, 1:1000, 1:2000 i 1: 5000. Treœæ mapy zawiera aktualne informacje o rozmieszczeniu obiektów ogólnogeograficznych, elementach ewidencji gruntów i budynków
130
Maria Koliñska, Tadeusz Chrobak
oraz sieci uzbrojenia, nadziemnych, naziemnych i podziemnych. Skalê mapy zasadniczej
ustala siê na podstawie stopnia zagêszczenia elementów stanowi¹cych treœæ mapy oraz przewidywanych w tym obszarze zamierzeñ inwestycyjnych. Stosuje siê nastêpuj¹ce skale mapy
zasadniczej:
m 1 : 500 – dla terenów o znacznym zainwestowaniu;
m 1 : 1000 – dla ma³ych miast, aglomeracji miejskich i przemys³owych oraz terenów
osiedlowych wsi bêd¹cych siedzibami gmin;
m 1 : 2000 – dla terenów osiedlowych, terenów rolnych o drobnej, nieregularnej szachownicy stanu w³adania oraz wiêkszych zwartych obszarów rolnych i leœnych na
obszarach miast;
m 1 : 5000 – dla terenów o rozproszonej zabudowie wiejskiej oraz gruntów rolnych i
leœnych na obszarach pozawiejskich.
Treœæ mapy zasadniczej dzieli siê na obligatoryjn¹ i fakultatywn¹. Treœæ obligatoryjn¹
stanowi¹: punkty osnów geodezyjnych, elementy ewidencji gruntów i budynków, elementy
sieci uzbrojenia terenu, w szczególnoœci urz¹dzenia nadziemne, naziemne i podziemne. Obiekty
nie nale¿¹ce do treœci obligatoryjnej stanowi¹ treœæ fakultatywn¹ mapy. Treœæ fakultatywna
mapy zasadniczej stanowi zbiór otwarty, zale¿ny od potrzeb i zamierzeñ inwestycyjnych
administracji pañstwowej, samorz¹dowej i podmiotów gospodarczych. Szczegó³owe definicje obiektów stanowi¹cych treœæ obligatoryjn¹ i fakultatywn¹ mapy zasadniczej okreœla Instrukcja techniczna K-l. Mapa zasadnicza (1998) i Za³¹cznik nr l do instrukcji: Katalog obiektów mapy zasadniczej.
Treœæ mapy zasadniczej rozwarstwiona tematycznie, posiada nastêpuj¹ce (nazwane w
instrukcji) nak³adki tematyczne:
O – osnowa geodezyjna,
E – ewidencja gruntów i budynków,
U – sieci uzbrojenia terenu,
S – sytuacja powierzchniowa (inne obiekty trwale zwi¹zane z terenem),
W – rzeŸba terenu,
R – realizacyjne uzgodnienia projektowe.
Mapa zasadnicza jest dokumentem urzêdowym Pañstwowego Zasobu Geodezyjnego i
Kartograficznego, prowadzonym przez starostów do wykorzystywania przy podejmowaniu
ró¿nych decyzji zwi¹zanych z uporz¹dkowaniem otaczaj¹cej nas przestrzeni. Jednoczeœnie
ustawa prawo geodezyjne i kartograficzne wprowadza mechanizm prawny dbaj¹cy o zg³aszanie zmian zachodz¹cych w terenie do organu prowadz¹cego mapê zasadnicz¹ celem aktualizowania jej treœci.
W wyniku postêpu technicznego i technologicznego coraz czêœciej mapa zasadnicza funkcjonuje w postaci cyfrowej jako wektorowa baza danych systemu informacji przestrzennej.
Treœæ bazy danych cyfrowej mapy zasadniczej (zestaw atrybutów dotycz¹cych poszczególnych obiektów terenowych) jest okreœlona w przepisach geodezyjnych, o których aktualnoœæ, maj¹c do tego podstawy prawne, mo¿e zadbaæ s³u¿ba geodezyjna.
Mimo ¿e mapa zasadnicza w Polsce jest prowadzona od lat, jej pe³ne pokrycie ma jedynie
ok. 17% terytorium kraju, (GUGiK, 2004). Na pozosta³ych obszarach, albo nie jest wcale
prowadzona, albo prowadzona jest w niepe³nej treœci.
Wykorzystanie georeferencyjnych baz danych do zarz¹dzania kryzysowego...
131
Dane georeferencyjne wykorzystywane dla potrzeb
zarz¹dzania kryzysowego w Krakowie
Miasto Kraków posiada pe³ne pokrycie w formacie wektorowym cyfrowej mapy zasadniczej w treœci obligatoryjnej dotycz¹cej: E – ewidencji gruntów, budynków i lokali; U –
uzbrojenia terenu.
W mieœcie Krakowie treœæ mapy wykorzystuj¹ s³u¿by zarz¹dzania kryzysowego.
Stra¿ Po¿arna. Z Oœrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej (ODGiK) s¹ udostêpniane dane w postaci cyfrowej o:
m lokalizacji budynków z opisem ich funkcji,
m budynkach (w treœci instrukcji K1) i informacji wzbogaconej o wejœcia do budynków,
drogi ewakuacyjne, wysokoœci budynków,
m drogi z uwzglêdnieniem „w¹skich garde³” typu przejazdy, tunele,
m sieci uzbrojenia terenu,
m punktach adresowych,
m o w³aœcicielach posesji.
Stra¿ Miejska. Wykorzystuje dane cyfrowe z ODGiK mapy zasadniczej w treœci dotycz¹cej:
m sieci drogowej,
m posesji i ich w³aœcicieli,
m punktów adresowych.
Policja. Wykorzystuje dane z ODGiK podobnie jak Stra¿e – Po¿arna i Miejska. Dane te s¹
ponadto poddawane analizie GIS (geographical information system), celem pozyskania informacji o:
m natê¿eniu ruchu drogowego w mieœcie,
m wypadkach drogowych i ich lokalizacji,
m w³amaniach, rozbojach, kradzie¿ach i ich lokalizacji.
Wydzia³ Bezpieczeñstwa i Zarz¹dzania Kryzysowego Urzêdu Miasta Krakowa. W Wydziale szczególn¹ rolê spe³niaj¹ dane georefrencyjne, które po wpisaniu danego adresu zdarzenia kryzysowego oraz danego rodzaju sprzêtu s¹ niezbêdne w tworzeniu informacji o:
m najbli¿szych drogach dojazdu z pominiêciem „w¹skich garde³”,.
m wejœciach do obiektu z uwzglêdnieniem g³ównych wy³¹czników mediów, najbli¿szych
hydrantów i itp.,
m infrastrukturze komunalnej – rozmieszczeniu ci¹gów przesy³owych media, komunikacyjnej-przebiegu dróg, zabudowie – jej rodzaju, jej gêstoœci, ukszta³towanie terenu –
zalesieniu, ró¿nicy poziomów, przebiegu cieków wodnych,
m rozmiarach danego zdarzenia typu. po¿ar lasu, wielkoœæ fali powodziowej i inne,
m granicach obszaru ewakuacji ludnoœci cywilnej w przypadku wyst¹pienia powy¿szych
zdarzeñ.
Przedstawione w sposób syntetyczny zadania Wydzia³u Bezpieczeñstwa i Zarz¹dzania
Kryzysowego wskazuj¹ jak du¿¹ rolê spe³niaj¹: mapa zasadnicza, ortofotomapa i NMT w
realizacji zadañ Wydzia³u. Dane te gromadzi Oœrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej Urzêdu Miasta Krakowa.
132
Maria Koliñska, Tadeusz Chrobak
Bariery w udostêpnianiu danych z ODGIK
na potrzeby zarz¹dzania kryzysowego
Przy korzystaniu z danych georeferencyjnych wystêpuj¹ utrudnienia spowodowane przede
wszystkim przepisami polskiego prawa. G³ówny Geodeta Kraju podejmuje wysi³ki na rzecz
znacznego ograniczenia trudnoœci prawnych i organizacyjnych zwi¹zanych z tworzeniem
infrastruktury geoinformacyjnej. Tym niemniej nadal wystêpuj¹ bariery prawne, do których
nale¿¹:
m. brak unormowañ w zakresie ci¹g³ej aktualizacji mapy zasadniczej w treœci dotycz¹cej
sieci dróg, rzek i ukszta³towania terenu. Dane przestrzenne udostêpniane przez s³u¿bê
geodezyjn¹ powinny byæ dok³adne i aktualne, a dane o drogach, rzekach i ukszta³towaniu terenu, zgodnie z przepisami GUGiK, nie s¹ objête ci¹g³¹ aktualizacj¹.
m. zbyt wysokie ceny za udostêpnienie danych przestrzennych, co jest bezpoœredni¹
przyczyn¹ nie korzystania przez jednostki zarz¹dzania kryzysowego z georeferencyjnych baz danych. Brak danych cyfrowych nie wymusza posiadania sprzêtu i oprogramowania komputerowego. A poprawna praca personelu podczas kryzysu zale¿y od
opanowania technologii zarz¹dzania danymi przestrzennymi, na co potrzeba szkoleñ
personelu.
m. wykorzystanie danych przestrzennych (bariera wynikaj¹ca z poprzedniej) nie tylko do
przegl¹dania (odczytu) ale przede wszystkim do przetworzenia tych danych na potrzeby w³asne u¿ytkownika.
Dbaj¹c o dobro organizacyjne i technologiczne w zarz¹dzaniu kryzysowym powy¿sze
bariery powinny byæ jak najszybciej usuniête. Na to oczekuj¹ jednostki organizacyjne, które
korzystaj¹ z danych georeferencyjnych. Jednostkami tymi s¹: Komenda Miejska Policji, Pañstwowa Stra¿ Po¿arna oraz Wydzia³ Bezpieczeñstwa i Zarz¹dzania Kryzysowego Urzêdu
Miasta Krakowa
Podsumowanie
Pomimo istniej¹cych barier prawnych s³u¿ba geodezyjna Urzêdu Miasta Krakowa dok³ada starañ aby:
m posiadane dane przestrzenne, gromadzone w postaci cyfrowej i prowadzone na poziomie miasta, by³y udostêpniane dla potrzeb zarz¹dzania kryzysowego po najni¿szych
z mo¿liwych cen. Zawierane s¹ umowy z jednostkami zarz¹dzania kryzysowego w
celu wspólnej budowy systemu informacji przestrzennej dla miasta, co pozwala na
stosowanie wspó³czynników redukcyjnych zmniejszaj¹cych op³aty za udostêpnianie
danych.
m opracowywaæ warstwy informacyjne wynikaj¹ce z potrzeb zarz¹dzania kryzysowego. W tym celu przeprowadza siê szkolenia dla jednostek zarz¹dzania kryzysowego
dotycz¹ce zasobu informatycznego w Urzêdzie Miasta obejmuj¹cego informacje wielotematyczne (urbanistyczne, o zabytkach, demograficzne, ochronie œrodowiska wypadkowoœci, itp.). Stanowi¹ one dane referencyjne do analiz.
Wykorzystanie georeferencyjnych baz danych do zarz¹dzania kryzysowego...
133
upowszechniaæ wykorzystanie ortofotomapy. Treœæ ortofotomapy s³u¿y do weryfikacji danych gromadzonych w ODGiK. Ponadto ortofotomapa posiada walory zdjêcia
tonalnego, co w stosunku do map kreskowych wzbogaca i uplastycznia obraz Ziemi.
Zamierzenia na przysz³oœæ to usuniêcie barier prawnych i udostêpnianie danych przez
Internet.
m
Literatura
Albin J., 2003: Krajowy System Informacji Geograficznej. Biuletyn Informacyjny G³ównego Geodety Kraju
nr 3/2003.
Bielecka E., 2006: Systemy informacji geograficznej. Teoria i zastosowania. Wydawnictwo PJWSTK Warszawa.
GSDI 2000: Spatial Data Infrastructure Cookbook vl.O (PDF). http://www. gsdi. org, July 2000.
GUGiK, 1998: Instrukcja techniczna K-l. Mapa zasadnicza. GUGiK, wyd. III, Warszawa.
GUGiK, 2004: Sprawozdanie z realizacji zadañ dotycz¹cych modernizacji ewidencji gruntów i budynków w
roku 2003. Biuletyn Informacyjny G³ównego Geodety Kraju, nr 4/2004.
INSPIRE 2003: INSPIRE Extended Impact Assessment. Dokument programowy przygotowany przez DG
Environment na spotkanie grupy ekspertów w Rzymie 10-11 lipca 2003, http://www.ec-gis.org/inspire,
Preuss R., 2004: Zakres zastosowañ cyfrowej ortofotomapy. Materia³y Ogólnopolskiego Sympozjum Naukowego „Fotogrametria, teledetekcja i GIS w œwietle Kongresu ISPRS”, Bia³obrzegi k.Warszawy 21-23
paŸdziernika 2004.
Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dn. 24 sierpnia 2000 r. w sprawie pañstwowego systemu odniesieñ
przestrzennych. Dz.U. nr 70 poz. 821.
Rozporz¹dzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji
gruntów i budynków. Dz.U. Nr 38, poz.454.
Ustawa z dnia 21 listopada 2000 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne. Dz. U. nr 100 poz. 1086.
Ustawa z dnia 12 wrzeœnia 2002 r. o normalizacji. Dz.U. z 2002 r. Nr 169, poz. 1386
Summary
In the paper the possibilities of using some spatial data in crisis managing are presented. Those spatial
data are gathered by the Geodesic and Cartographic Documentation Center at the level of county as
is the case of Cracow Municipality. The information scope of the database of the basic map, ground
and building registry maps and orthophotomaps for crisis management in the city is discussed.
Moreover, some barriers of the Polish law, impeding free access to data necessary for crisis managing, are indicated. These barriers include:
m roads, rivers and and lie of land are not regularly updated in the content of the basic map,
m high costs of access to spatial data are the main cause that units (organizations) of crisis management do not use georeference data base.
mgr in¿. Maria Koliñska
tel. (012) 616 96 25
dr hab. Tadeusz Chrobak, prof. AGH
[email protected]