Nauczanie ortografii w klasach początkowych

mgr Iwona Bereś
NAUCZANIE ORTOGRAFII W KLASACH POCZĄTKOWYCH.
Wielu nauczycieli-praktyków zauważa, że, mimo, iż uczymy dzieci zasad ortograficznych,
utrwalamy wiadomości, sprawdzamy, poprawiamy, uatrakcyjniamy uczniowie nadal mają kłopoty z
pisownią – przepisują z błędami z tablicy (brak czujności ortograficznej), robią poprawę dyktanda i
nawet wtedy zdarza się błąd. Musimy więc ciągle się uczyć – szukać nowych sposobów nauczania
ortografii, opracowywać atrakcyjne pomoce dydaktyczne, które zainteresują dziecko i rozbudzą
pozytywną motywację do uczenia się trudnej sztuki bezbłędnego pisania.
Praca nad kształtowaniem umiejętności poprawnego pisania powinna przebiegać
wg następującego planu:
1. Zaznajomienie uczniów z nowym materiałem ortograficznym – ćwiczenia wprowadzające
pod kierunkiem nauczyciela. Eksponuję się tylko jedną trudność, która jest przedmiotem
obserwacji i analizy. Następnie dokonuje się uogólnień i formułuje zasadę. Nie należy
od uczniów wymagać zapamiętywania, lecz rozumieniai praktycznego stosowania.
2. Utrwalanie poznanego materiału ortograficznego drogą różnorodnych ćwiczeń
utrwalających, przy największej aktywności uczniów, np.: pisanie z pamięci, dyktando
z komentowaniem, dyktando utrwalające (nie ocenia się poprawności ortograficznej, lecz
staranność pisma i dokładność dokonanych poprawek), dyktando twórcze. Ćwiczenia te
organizowane są systematycznie lub okazjonalnie. Utrwalanie okazjonalne nie oznacza
przypadkowości. Jest to nauka poprawnej pisowni w związku z wykonywaniem innych
ćwiczeń językowych. Na etapie ćwiczeń utrwalających musimy wyraźnie zróżnicować
stopień samodzielności pracy uczniów i nauka powinna mieć coraz częściej charakter
zindywidualizowany.
3. Sprawdzanie stopnia opanowanego materiału, – ale nie tylko przez dyktanda sprawdzające,
(czyli pisanie ze słuchu), lecz np. z wykorzystaniem gier dydaktycznych.
4. Pożądane efekty wdrożenia uczniów do samokontroli daje tzw. zabawa
w nauczyciela. Dzieci sięgają wtedy do swoich słowniczków ortograficznych
lub profesjonalnych słowników ortograficznych. Taka praca wyrabia u uczniów czujność
i spostrzegawczość ortograficzną oraz zdrową ambicję, a bezbłędne pisanie staje się
źródłem radości.
Przykłady pomocy dydaktycznych do nauczania ortografii:
1. „Lizaki ortograficzne” – wykorzystuję je m.in. do turnieju Mistrz ortografii.
2. Suwaki ortograficzne z „rz”, „ó”, „h” itd.
3. Składanki do tworzenia wyrazów pokrewnych.
4. Domina ortograficzne.
5. Gry ortograficzne typu: Ósmelka, Rzecik, Jarzębinka, Wiewiórka.
6. Słowniczki ortograficzne samodzielnie ilustrowane przez uczniów.
7. „Kieszenie” opracowanych wyrazów i tablice ortograficzne.
8. Innym interesującym sposobem pracy nad poprawnością ortograficzną jest metoda
inscenizacji. Polega ona na zorganizowaniu mini przedstawienia. Występują w nim rośliny,
przedmioty, zwierzęta, w nazwach których jest określona trudność ortograficzna. Scenariusz
i dialogi do inscenizacji układają sami uczniowie. Po wystawieniu „sztuki” z zawartych
w przedstawieniu wyrazów układają i zapisują zdania.
9. Dodatkowe zeszyty ćwiczeń, np. Ortografia na wesoło.
10. Kaszta, czyli skrzynia z literami. Jest to rozsypanka literowa – uczniowie składają wyraz,
który odpowiada podanemu przez nauczyciela znaczeniu, np. a, k, ł, y, ż – jesz nią zupę.
11. Sylabówki – np. ba ża /żaba/.
12. Praca ze słownikiem ortograficznym – kształci pamięć wzrokową i spostrzegawczość.
13. 5–minutówki ortograficzne – stanowią systematyczny kurs nauki ortografii.
14. Zeszyty do prac klasowych i dyktand.
15. Samodzielne konstruowanie zagadek przez uczniów. W takich sytuacjach manipulowanie
materiałem ortograficznym jest jeszcze bardziej świadome, aniżeli przy rozwiązywaniu
gotowych krzyżówek. U dzieci rośnie poziom czujności ortograficznej, bowiem pisownia
każdego wyrazu pomocniczego włączonego do łamigłówki musi być sprawdzona.
Czynności te skutecznie wdrażają uczniów do samokontroli i samooceny.
Współcześni dydaktycy apelują, by często stosować metodę gier i zabaw dydaktycznych, które
angażują emocjonalnie uczniów, pobudzają ich aktywność intelektualną. Są to: rebusy, loteryjki,
quizy, szarady, anagramy, domina itp.
Jak sprawdzać i poprawiać prace pisemne uczniów?
●
Prace klasowe należy poprawiać w jak najkrótszym czasie po ich napisaniu. Uczniowie
jeszcze przeżywają ćwiczenie i trzeba ten czynnik emocjonalny wykorzystać. Szybko
poprawiona praca zapobiega procesowi utrwalania się błędów.
●
Bardzo dobre wyniki daje poprawianie pracy w obecności ucznia – wspólne korygowanie
i wyjaśnianie błędów. Wygląda to tak: Nauczyciel sygnalizuje istnienie błędu, uczeń szuka
go i poprawia sam lub odwołuje się do pomocy nauczyciela, bądź korzysta ze słowniczka
ortograficznego. Wyraz źle napisany zamazuje (zakleja) i pisze poprawną formę. Dla
utrwalenia poprawności zapisu należy go jeszcze raz napisać pod pracą.
●
Nie wolno sygnalizować błędu przez kilkakrotne podkreślenie go czerwonym długopisem.
Wyraz podkreślony zostaje wyróżniony wśród innych. Uczniowie z dobrą pamięcią
wzrokową utrwalają sobie błędnie napisany wyraz.
●
W ćwiczeniach ortograficznych wdrażających i utrwalających błędy ucznia można
poprawiać kolorem pisma ucznia, a następnie podkreślać ołówkiem poprawione wyrazy
/w kl. I i II/. W ten sposób zwracamy uwagę na bezbłędny zapis wyrazów i stwarzamy
możliwość przećwiczenia ich pisowni indywidualnie lub pod kierunkiem nauczyciela.
●
Błędy można usuwać korektorem – powstanie luka, którą uczeń sam uzupełnia
po wcześniejszym ustaleniu poprawnej formy zapisu.
●
W klasie III obok wymienionych sposobów warto umownie sygnalizować błędne zapisy
np. kółkiem lub kreską napisaną ołówkiem nad wyrazem.
●
Nauczyciel powinien obserwować poziom poprawności ortograficznej swoich uczniów.
Wtedy wie, czy trzeba organizować ćwiczenia utrwalające indywidualne czy z całą klasą.
Ułatwiają to sporządzone dla każdego ucznia arkusze ewidencyjne popełnionych
w dyktandach sprawdzających błędów:
Imię i nazwisko ucznia
Rodzaj popełnionych błędów
Jak oceniać prace pisemne uczniów?
Ocena prac pisemnych przysparza duże trudności. W praktyce szkolnej nie funkcjonują
ujednolicone normy. Nauczyciel oceniają wg własnych kryteriów. Toteż ocenianie poziomu
poprawności ortograficznej uczniów klas I - III powinno być nacechowane szczególną rozwagą.
●
Ocena powinna określać poziom umiejętności ortograficznych ucznia, jak i też jego postępy
w opanowywaniu tej umiejętności.
●
Ocena powinna spełniać również funkcję motywacyjną – wywoływać radość lub
mobilizować do większego wysiłku.
●
Warto, aby obok oceny wyrażonej znaczkiem czy cyfrą, zastosować także inne formy,
np.: pochwałę, polecenie wykonania dodatkowego zadania, umieszczenie pracy na
wystawie, nagrodzenie umownymi plakietkami itp.
Rodzaje błędów i ich punktacja:
●
Błędy I stopnia to błędy ortograficzne – odejmujemy za nie 1 punkt.
●
Błędy II stopnia to błędy konstrukcyjne (np. brak laski przy „t”, opuszczanie liter, brak
ogonków przy „ę”, „ą”) – za takie błędy odejmujemy ½ punktu.
●
Błędy interpunkcyjne (np. brak przecinka) – trzy takie błędy traktujemy jako jeden błąd
I stopnia.
●
Błędy w pisowni spółgłosek miękkich oceniamy jako ½ błędu I stopnia.
Literatura:
„Życie Szkoły” 1996 nr 3, s. 175 – artykuł Sposób na błędy ortograficzne.
„Życie Szkoły” 1996 nr 6, s. 337 – 5 – minutówki ortograficzne.
„Nauczanie Początkowe” 1992/93, s.21 Alina Szerlińska Nauczanie ortografii – z moich
doświadczeń.
Gawdzik W.: Ortografia na wesoło. PAX 1971r.
Kapica G.: Rozrywki umysłowe w nauczaniu początkowym. WSiP 1990r.
Polański E.: Ortografia i interpunkcja w nauczaniu początkowym. JUKA 1996.
Strzelczyk U.: Możliwości zastosowania algorytmów w początkowym nauczaniu ortografii.