strony

Instrukcja zapisywania wyników obserwacji oznakowań bocianów podczas
VII Międzynarodowego Spisu Bociana Białego
Kontrolowanie lęgów bociana białego w ramach VII MSBB stwarza okazję do zebrania stosunkowo licznych
informacji bardzo poszerzających możliwości modelowania przeżywalności, dyspersji i zmian w wędrówkach
na podstawie wyników obrączkowania. Wielu uczestników liczenia będzie penetrować tereny nie objęte
intensywnym wyszukiwaniem obrączkowanych bocianów. Wprawdzie nie będą dysponowali czasem na
dłuższe obserwowanie dorosłych bocianów pod kątem posiadania przez nie obrączek, niemniej będą
napotykać bociany, u których szybkie ustalenie, czy noszą obrączki, przynajmniej na goleni, będzie możliwe.
Czy bociany są zaobrączkowane, najłatwiej ustalić wkrótce po powrocie z zimowisk, gdy dużo czasu spędzają
na gniazdach (zaobserwowanie odbywających się wtedy kopulacji umożliwia określenie płci oznakowanych
ptaków) oraz gdy pisklęta nie są już ogrzewane, ale są jeszcze dozorowane przez stojącego na gnieździe
rodzica. Oba te okresy poprzedzają czas spisu, niemniej napotykając wtedy bociany przy gniazdach można
stwierdzenia braku lub obecności obrączek notować na osobnych arkuszach spisowych. Obszerniej o zdalnym
odczytywaniu obrączek pisze Paweł Dolata (Zdalne odczytywanie obrączek bocianów białych. Ptaki Polski,
2012, (1): 12-17.
W przypadku stwierdzenia ptaka z obrączką najbardziej pożądane jest odczytanie albo, lepiej, sfotografowanie
jej numeru. Ale zwykle wymaga to czasu i jest trudne przy braku odpowiedniego sprzętu, którego noszenie w
trakcie spisu może być kłopotliwe. Jeżeli obserwator nie ma możliwości szybkiego sfotografowania lub
odczytania numeru obrączki, najlepiej, gdy miejsce napotkania oznakowanego bociana upubliczni np. przez
odpowiednie serwisy społecznościowe, dla umożliwienia dokonania odczytu przez osoby dysponujące
potrzebnym czasem i sprzętem. Alternatywą może być zgłoszenie obserwacji regionalnemu koordynatorowi,
mającemu kontakt z wyspecjalizowanymi odczytywaczami obrączek.
Samo stwierdzenie, że bocian, zwłaszcza zajmujący konkretne gniazdo, był oznakowany, lub że nie posiadał
obrączek, jest bardzo cenne, znacznie zwiększając możliwości analizy wyników znakowania. Najlepiej jest
sprawdzić skoki i golenie obu ptaków z pary. Jednak na doczekanie się obecności obu rodziców przy gnieździe
podczas spisu zazwyczaj nie będzie sobie można pozwolić. Także obejrzenie całych nóg pojedynczego
osobnika może być niemożliwe, np. gdy ptak stoi na przeciwległej krawędzi gniazda lub w trawie, szczególnie,
że zakładane na skok metalowe obrączki mogą być niewysokie.
Ale nawet zanotowanie braku lub obecności obrączki tylko na jednej goleni (np. gdy ptak stoi na jednej
nodze), jest bardzo wartościową informacją. Gdy nie można odczytać numeru obrączki, należy w uwagach
zanotować kolor/rodzaj (zwykle jest czarna, zielona lub metalowa) i, zwłaszcza w przypadku obrączek
metalowych, przybliżony stosunek wysokości do średnicy (+/- równe; wysokość wyraźnie większa niż średnica
lub odwrotnie: „wys=śr”; „wys>śr”; „wys<śr”).
W Polsce w latach 2008–2013 założono pisklętom bociana na goleniach 12 tys. plastikowych
alfanumerycznych obrączek przeznaczonych do zdalnego odczytu. Były to czarne, ośmiokątne obrączki ELSA,
wykonane z bardzo trwałego plastiku lub obrączki zielone. Oba rodzaje obrączek opatrzone czterokrotnie
powtórzonym białym numerami. Obrączki zielone, prawdopodobnie mniej trwałe od czarnych, uzupełniano
zakładaną na skok drugiej nogi obrączką metalową, też dającą się zdalnie odczytać. Podobne obrączki
zakładane są w krajach ościennych. Ale bociany mogą też nosić obrączki innego rodzaju.
W przypadku sfotografowania/odczytania numeru obrączki, dane stwierdzenia należy przekazać centrali
obrączkowania ptaków przy pomocy formularza Polringu (http://www.stornit.gda.pl/formobr.html), który
umożliwia dołączenie zdjęć, i fakt ten odnotować w uwagach.
Sposób zaznaczenia obecności lub braku obrączki, na goleni
(nad stawem skokowym), czy poniżej – na skoku:
X – obrączki na pewno nie ma;
prostokąt – obrączka jest. Jeśli więcej, niż jedna, przy każdym
b
prostokącie podaje się literę – odnośnik do jej opisu w uwagach,
a
c
brak zaznaczenia części nogi – część nie widoczna w całości;
brak zaznaczenia czegokolwiek na sylwetce – dorosłych przy
gnieździe nie było lub nie sprawdzano, czy są zaobrączkowane.
Jeżeli w trakcie kolejnych sesji obserwacyjnych (w trakcie spisu
zapewne rzadkich) widzi się tylko jednego osobnika, zapisuje się
go jako ptaka pierwszego. Jeśli oba nie mają obrączek, ptaka 2. można zapisać dopiero, gdy zobaczy się oba
naraz.
Wojciech Kania,
Stacja Ornitologiczna MiIZ PAN i Grupa Badawcza Bociana Białego
www.wkania.eu
[email protected]
SOBBOInstr7spis20140412b.docx/pdf