KATEGORIA OBSERWATORA A PROCES WIZUALIZACJI

Grażyna Habrajska
Uniwersytet Łódzki
KATEGORIA OBSERWATORA
A PROCES WIZUALIZACJI
Opublikowano w: Komunikacja wizualna w przestrzeni publicznej,
red. Anna Obrębska, Łódź 2009, s. 9-19
Kategoria obserwatora
a proces wizualizacji
1. Antropomorficzna kategoryzacja świata
2. Kategoria obserwatora w komunikacji
3. Obrazowanie jako źródło i efekt
wizualizacji
4. Kodowanie i interpretacja obrazów
ideacyjnych
Doświadczamy świata za pomocą percepcji
zmysłowej
Człowiek przechowuje w pamięci doświadczenia
perceptywne w postaci syntetycznych obrazów
(obrazy ideacyjne)
Są to nie tylko wrażenia wizualne, które
oczywiście, jak wykazują badania
psychologiczne, mają pierwszorzędne
znaczenie w percepcji świata, lecz również
wrażenia słuchowe, smakowe, dotykowe i
czuciowe, wykorzystujące wszystkie możliwości
perceptywne człowieka
Podstawową jednostką treści jest zaplanowany do
przekazania przez nadawcę i odtwarzany przez
odbiorcę obraz ideacyjny (przedstawieniowy).
Możliwość przekazania takiego obrazu jest
związana z odniesieniem go do typowej
(wspólnej dla nadawcy i odbiorcy) konfiguracji
stanu rzeczy.
Inaczej mówiąc, należy przyjąć, iż takie typowe
schematy wyobrażeniowe są zmagazynowane
w pamięci perceptywnej człowieka.
Założenie takie ma już dość obszerną literaturę w
dziedzinie sztucznej inteligencji i gramatyki
kognitywnej (prototypy, obrazowanie itd.)
Antropomorficzna kategoryzacja świata
Kodowanie i interpretacja
Różne sposoby kodowania obrazów ideacyjnych przez
nadawcę: fotografia, film, obraz malarski, język itd.
„Wizualizacja jest procesem aktywizowania doświadczeń
zmysłowych (percepcyjnych) i emocjonalnych w celu
wykorzystania zasobów psychicznych dla przyszłych
planów i ich realizacji” (C62)
Każdy komunikat, niezależnie od kodu, wymaga
dopełnienia sensu, które odbywa się z wykorzystaniem
scenariuszy przestrzennych
W procesie komunikacji odbiorca, mając w pamięci
operacyjnej schematy wyobrażeniowe, jest w stanie
odtworzyć obrazy przedstawieniowe, które przekazał
nadawca.
Dowolny element schematu, przywołuje w pamięci cały
schemat, bowiem „w każdym elemencie całości
zakodowane są wszystkie informacje zawarte w całym
obrazie” (C37)
Umiejętność odtwarzania obrazów (wizualizacja) stawia
odbiorcę w roli wirtualnego obserwatora
rzeczywistości. Jest on zawsze zwrócony twarzą do
obiektów obserwowanych lub, w przypadku innych
kanałów percepcji, przyjmuje pozycję umożliwiającą
kontakt perceptywny
Człowiek ma możliwość bezpośredniej obserwacji
wzrokowej w świecie zewnętrznym tylko
dynamiczności (zdarzeń) i statyczności (stanów).
Intencjonalność obserwowanych zachowań lub jej brak
rozpoznaje przez porównanie do oznak własnych
doświadczeń – obserwację wewnętrzną (akcje,
procesy – pozycje, stany)
Interpretację zaczynamy zatem od rozpoznania zdarzeń i
stanów
STATYCZNOŚĆ
Miejsce obserwatora w stosunku do obiektu
Dokumentowanie a kreowanie (obiekt – tło)
Jakie scenariusze przestrzenne pozwalają na
interpretację tych obrazów jako statycznych?
Dopełnianie sensu odbywa się na podstawie
zapamiętanych wrażeń sensorycznych –
przez odwołanie się do typowych
scenariuszy (wizualizowanie)
Przywoływane są nie tylko wrażenia
wzrokowe, ale i dotykowe – mokra,
chłodna woda, węchowe – zapach wilgoci,
dźwiękowe – szum liści, chlupotanie wody
itd.
STATYCZNOŚĆ
STAĆ [ŁÓDKA, PRZY BRZEGU]
DYNAMICZNOŚĆ
PŁYNĄĆ [ŁÓDKA, PO WODZIE]
DYNAMICZNOŚĆ
Miejsce obserwatora
(wyznacza fotograf)
Dokumentowanie a
kreowanie
Scenariusz
przestrzenny
Film można traktować jako ciąg (serię)
fotografii oddający dynamiczność,
ułatwiający przedstawianie zdarzeniowości
Dynamiczność w filmie wymaga mniejszego
wysiłku przy dopełnianiu sensu niż
fotografia, obraz czy język
Może być zarówno dokumentowaniem jak i
kreowaniem
Miejsce obserwatora wyznacza twórca filmu,
co opisane jest w literaturze przedmiotu
Kreatywność i metaforyczność malowanego
obrazu
Operowanie nie tylko perspektywą i
punktem widzenia, ale też kształtem,
uszczegółowieniem, kolorem, fakturą itd.
Język wymaga największego wysiłku
intelektualnego do odtworzenia obrazów
ideacyjnych
Człowiek, używając utrwalonych w pamięci
jednostek wyobrażeniowych w
konkretnych przekazach werbalnych,
uzyskuje niespodziewane (nietypowe)
efekty informacyjne.
Innymi słowy, jak pisze Aleksy Awdiejew: „kiedy
odbiorca ma zadanie komunikacyjne typu „wyobraź
sobie” oraz odpowiedni przekaz werbalny, jest on w
stanie „ekranizować” czyli rekonstruować w swej
wyobraźni niepowtarzalny obraz ideacyjny założony
i przekazany przez nadawcę.
W przypadku werbalizacji obrazów perceptywnych
mogą one się odnosić do różnych obszarów
zmysłowych, np.:
Krzaki odbijały się w wodzie  obraz optyczny
Zza ściany docierały dźwięki rozklekotanego
fortepianu  obraz akustyczny
Jej włosy pachniały słońcem i morzem  obraz
węchowy
W ciemności poczuł śliską ścianę komina  obraz
dotykowy
Jej serce mocno zabiło  obraz czuciowy itd.”
Literatura
Aleksy Awdiejew, Kategoria obserwatora jako
kategoria gramatyczna, w: Punkt widzenia w języku
i kulturze, red. Jerzy Bartmiński, Stanisława
Niebrzegowska-Bartmińska, Ryszard Nycz, Lublin
2004
Georg Lakoff, Women, Fire, and Dangerous Things.
What Categories Reveal about the Mind, Chcago
and London 1987
Ronald Langacker, Wykłady z gramatyki kognitywnej,
Lublin 1995
Iwona Lorenc, Świadomość i obraz, Warszawa 2001
Francois J. Paul-Cavallier, Wizualizacja, Poznań 1994