zakres wymiany informacji pomiędzy przedsiębiorcami

ZAKRES WYMIANY
WYMIANY INFORMACJI POMIĘDZY PRZEDSIĘBIORCAMI - NIEBEZPIECZEŃSTWA
Historia ochrony tajemnic gospodarczych (ochrony know–how) sięga czasów starożytnych.
Przykładowo, technologia wytopu szkła znana starożytnym Rzymianom, po upadku cesarstwa, przetrwała
jedynie w Wenecji. Rzemieślnik znający tę technologię, który opuścił Wenecję karany był śmiercią. Podobnie
chroniona była tajemnica wytwarzania luster, znana w XVII wyłącznie weneckim mistrzom rzemieślniczym.
Jak podają źródła, czeladnik Georgio Balerino, który po poznaniu tej tajemnicy produkcyjnej zbiegł
z wytwórni na wyspie Murano do Niemiec, został pojmany i zabity.1
W XXI wieku jedną z podstawowych wartości przedsiębiorstwa a tym samym cenionym „towarem
rynkowym” jest różnego rodzaju „wiedza” i to zarówno wiedza dotycząca przedsiębiorstwa jak również
wykorzystywana przez przedsiębiorstwo. Niejednokrotnie posiadanie takiej wiedzy przez konkurentów
danego przedsiębiorcy może zapewnić im przewagę rynkową w relacjach z tym przedsiębiorcą. Ponadto
w związku z rozwojem technik komunikacyjnych, przedsiębiorcy pozostają ze sobą w stałych kontaktach,
w trakcie których przekazują sobie różnego rodzaju informacje – często bez refleksji czy udostępnianie lub
przekazanie informacji jest legalne czy też bezprawne oraz bez baczenia na to, jakie mogą być
konsekwencje prawne takiego zachowania. W związku z tym, pojawiają się pytania: jaki jest zakres ochrony
wiedzy o przedsiębiorstwie i jakie mogą wyniknąć konsekwencje z tytułu naruszenia tej ochrony.
W obrocie gospodarczym można natrafić na sformułowania w postaci: tajemnicy przedsiębiorstwa
lub też danych wrażliwych. Poniżej pokrótce objaśnimy Państwu w/w pojęcia.
Pojęcie „tajemnicy przedsiębiorstwa” definiuje art. 11 pkt 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993r.
o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. 2003 r. Nr 153 poz. 1503, z późn. zm.). Zgodnie z tym
przepisem, przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się nieujawnione do wiadomości publicznej
informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające
wartość gospodarczą, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich
poufności. Tym samym, określona informacja stanowi tajemnicę przedsiębiorstwa, jeżeli spełnia łącznie trzy
warunki:
•
ma charakter techniczny, technologiczny, organizacyjny przedsiębiorstwa lub posiada wartość
gospodarczą
•
nie została ujawniona do wiadomości publicznej
•
podjęto w stosunku do niej niezbędne działania w celu zachowania poufności
Wyżej wymienione warunki rozwija i objaśnia Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 października 2000 r.
(I CKN 304/00). Zdaniem SN informacja ma charakter technologiczny, kiedy dotyczy najogólniej
rozumianych sposobów wytwarzania, formuł chemicznych - receptur, wzorów i metod działania. Informacja
handlowa
obejmuje,
najogólniej
ujmując,
całokształt
doświadczeń
i
wiadomości
przydatnych
do prowadzenia przedsiębiorstwa, nie związanych bezpośrednio z cyklem produkcyjnym czyli za tajemnicę
tego typu należy uznać np. dane obrazujące wielkość produkcji i sprzedaży, a także źródła zaopatrzenia
1
A. Klimek, Wykradzione Sekrety, „Sprawy Nauki” 2004/2
i zbytu, w ujęciu szczegółowym. Informacja "nie ujawniona do wiadomości publicznej" to informacja
nieznana ogółowi lub osobom, które ze względu na prowadzoną działalność są zainteresowane jej
posiadaniem (konkurencja). Taka informacja staje się "tajemnicą przedsiębiorstwa", kiedy przedsiębiorca
dokonuje czynności mających na celu utrzymanie tej informacji w tajemnicy dla pewnych grup odbiorców,
konkurentów i wynika to z charakteru tych czynności (np. umieszczenie w umowie o współpracy klauzuli
poufności, która rozszerza zakres informacji traktowanych jako tajemnica przedsiębiorstwa).
Celem dodatkowego rozwinięcia powyższej informacji, prezentujemy Państwu przykładowe rodzaje
informacji, które generowane są przez poszczególne działy w przedsiębiorstwie i stanowią jego tajemnicę:
Dotyczy wszystkich działów:
•
Zakres współpracy w tym:
Terminy obowiązywania lub odnawiania umów
Potrzeby klientów, np. w zakresie asortymentu, oprogramowania, obsługi, itp.
Otrzymane zapytania ofertowe
Złożone oferty
Fakt prowadzenia negocjacji i ich przebieg
Sprzedaż
•
Lista klientów z danymi na użytek wewnętrzny przedsiębiorcy
•
Informacje dotyczące osób decyzyjnych u klientów
•
Ceny transakcyjne, poufne cenniki (np. na określone inwestycje)
Marketing
•
Prognozy i plany sprzedaży
•
Informacje uzyskane podczas badania konkurencji
•
Informacje uzyskane podczas badania klientów
•
Wartość budżetów reklamowych
•
Plany kampanii marketingowych lub reklamowych
Dostawcy, podwykonawcy, pracownicy
•
Informacje o dostawcach i stosowanych cenach
•
Informacja o jakości dostaw lub usług poszczególnych dostawców, terminach realizacji
•
Informacja o stosowanych zakazach konkurencji
•
Informacje o wynagrodzeniach pracowników
Kontrola jakości
jakości
•
Informacje o wadliwościach poszczególnych produktów, zgłaszanych reklamacjach
•
Statystyki w tym zakresie
•
Procedury kontroli jakości
Produkcja
•
Informacja koszt-cena
•
Dane dotyczące dostawców
•
Stosowane receptury, przepisy, metody produkcji, procedury
•
Pozytywne i negatywne know-how
Badania i rozwój
•
Plany rozwoju, kierunki rozwoju
•
Wynalazki przed zgłoszeniem wniosku patentowego
•
Wyniki badań
•
Wyniki poszukiwań nowych produktów lub usług
•
Pozytywne know-how w zakresie badań i rozwoju
•
Negatywne know-how, czyli informacje o niepowodzeniach i ślepych uliczkach
Informacje finansowe
•
Wewnętrzne dokumenty finansowe
•
Budżety, prognozy, raporty
•
Nieujawniane rachunki zysków i strat
•
Obowiązkowe sprawozdania finansowe przed ujawnieniem
Wewnętrzne informacje o firmie
•
Sposób organizacji pracy
•
Biznes plany
•
Oprogramowanie stosowane przez firmę
•
Dane pracowników oraz informacje o nich (np. o stanie zdrowia)
Informacja nie ujawniona do wiadomości publicznej traci ochronę prawną, gdy inny uczestnik rynku
(np. konkurent) dowiedzieć się o niej może drogą zwykłą i dozwoloną, a więc np. gdy pewna wiadomość jest
przedstawiana w pismach fachowych lub, gdy z towaru wystawionego na widok publiczny każdy fachowiec
poznać może, jaką metodę produkcji zastosowano. Jednocześnie informacja nie traci ochrony prawnej jeżeli
mimo trzymania jej w tajemnicy znana jest pewnemu gronu osób takiemu jak pracownicy przedsiębiorstwa
lub inne osoby, którym przedsiębiorca powierza informację (np. pracownicy działu produkcji znający
technologię wytwarzania produktu lub też np. specjalista zewnętrzny zatrudniony do współpracy w zakresie
np. polepszenia technologii wytwarzania produktu). Zasadniczą kwestią jest zaznaczenie w sposób wyraźny
i jednoznaczny, że przekazywane informacje stanowią tajemnicę przedsiębiorstwa (np. zobowiązanie
pracowników do zachowania w tajemnicy przekazanych informacji poprzez złożenie stosownego pisemnego
oświadczenia do akt osobowych lub też dodanie stosownej klauzuli w umowie ze specjalistą) czyli
wykonanie czynności o jakich mowa w poprzednim akapicie. Podjęcie niezbędnych działań w celu
zachowania poufności informacji powinno prowadzić do sytuacji, w której chroniona informacja nie może
dotrzeć do wiadomości osób trzecich w normalnym toku zdarzeń, bez żadnych specjalnych starań z ich
strony.
WAŻNA UWAGA - zakończenie stosunku pracy nie zwalnia pracownika z obowiązku dochowania
poufności
informacji
przedsiębiorstwa.
przekazanych
mu
przez
byłego
pracodawcę
a
stanowiących
tajemnicę
Pojęcie „danych wrażliwych”
wrażliwych” nie jest wprost definiowane przez przepisy prawa. Należy również mieć
na uwadze, to że pojęcie danych wrażliwych jest pojęciem szerszym niż pojęcie tajemnicy przedsiębiorstwa,
tym samym tajemnica przedsiębiorstwa wchodzi również w zakres pojęcia danych wrażliwych. Dane
wrażliwe to dane, które również są objęte ochroną prawną np. dane osobowe, dane medyczne, dane
dotyczące obronności kraju, etc. Mimo innych źródeł ochrony i pozornie braku związku między ochroną tych
danych a ochroną konkurencji, w niektórych sytuacjach ich przekazywanie może wywołać skutki w postaci
sankcji ze strony organów antymonopolowych. Mianowicie ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów
zakazuje wszelkich porozumień pomiędzy przedsiębiorcami, których celem
lub skutkiem jest
wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na danym rynku właściwym.
Katalog działań zakazanych ma charakter otwarty (przykładowy), dlatego każde porozumienie między
przedsiębiorcami mające na celu w/w działanie, w tym również porozumienia polegające na wymianie
informacji, może zostać uznane za zakazane.
Z orzecznictwa organów antymonopolowych i sądów wynika, że wymiana informacji wrażliwych
(a zwłaszcza danych będących tajemnicą przedsiębiorstwa), zindywidualizowanych oraz aktualnych będzie
stanowiła naruszenie reguł konkurencji. Poza tym zakazana będzie w każdych okolicznościach wymiana
informacji o planowanych cenach – uznaje się, że stanowi ona antykonkurencyjne porozumienie ze względu
na sam cel, którym jest wpłyniecie na zachowanie rynkowe konkurentów polegające na dostosowaniu się
do ujawnionych planów bądź wyczucie reakcji konkurencji, a więc pozbawienie przedsiębiorcy ryzyka
związanego z kreowaniem własnej polityki cenowej. Do tej samej kategorii należy dodać informację
o planowanej strategii handlowej (np. akcje marketingowe w określonym segmencie produktów). Wymiana
informacji może mieć zarówno charakter bezpośredni, jak i pośredni. I to właśnie pośrednia wymiana
informacji budzi coraz częściej zainteresowanie organów antymonopolowych.
Sytuacje, które sprzyjają wymianie informacji pomiędzy konkurentami to spotkania w ramach
stowarzyszeń branżowych – pomimo że samo zrzeszanie się przedsiębiorców w stowarzyszeniach
i organizacjach branżowych jest zupełnie legalne. Ostra walka rynkowa powoduje, że przedsiębiorcy próbują
pozyskać istotne dla ich strategii rynkowej informacje przy każdej nadarzającej się okazji. Poza tym
stowarzyszenia branżowe często publikują statystyki związane z obrotem i cenami. W tym celu członkowie
przesyłają regularnie odpowiednie raporty. Należy pamiętać, aby formularz był sporządzony w odpowiedni
sposób, a przesyłane dane były danymi ogólnymi i historycznymi. W 2009 r. w decyzji ws. kartelu
cementowego UOKiK uznał, że producenci cementu wymieniali informacje wrażliwe przez Stowarzyszenie
Producentów Cementu, które w pewnym okresie jego działalności miało sporządzać statystyki, a de facto
przekazywało szczegółowe informacje wrażliwe ułatwiające przedsiębiorcom weryfikację przestrzegania
ustalonego podziału rynku oraz poziomu cen. Następnie czynności te zostały przejęte przez zewnętrzną
kancelarię prawną, niezwiązaną z branżą cementową.
Nawet jeśli dane statystyczno-marketingowe są zbierane za pośrednictwem niezależnej firmy
konsultingowej czy też kancelarii prawnej zajmującej się ich gromadzeniem na zlecenie i są przez nią
przetwarzane a następnie publikowane, to pewien stopień ostrożności musi zostać zachowany mimo, że
taka firma nie jest podmiotem działającym w branży. Przekonała się o tym m.in. szwajcarska firma doradcza
AC Treuhand, która została uznana przez Komisję Europejską za podmiot ułatwiający funkcjonowanie
kartelu (w sprawie producentów stabilizatorów termicznych, decyzja KE z listopada 2009r.). Uczestnicy
kartelu polegającego na podziale rynków, ustalaniu cen oraz wymianie informacji wrażliwych dokonywali
uzgodnień na spotkaniach organizowanych regularnie przez AC Treuhand w szwajcarskich biurach firmy,
udostępnionych im specjalnie do tego celu. Według Komisji Europejskiej doradca zaproponował swoje biura
specjalnie, aby uniknąć jurysdykcji organów Unii Europejskiej. Poza organizowaniem bezpośrednich spotkań
konkurentów AC Treuhand uczestniczyła w procesie wymiany informacji pomiędzy nimi i czuwała nad
przestrzeganiem ustaleń poczynionych na spotkaniach – zbierała informacje na temat wolumenu sprzedaży
oraz cen, przekazywała je innym uczestnikom kartelu, a także sygnalizowała odchylenia od poczynionych
ustaleń.
Przedsiębiorca, który popełnia czyn nieuczciwej konkurencji, musi się liczyć, iż może zostać
pociągnięty do odpowiedzialności cywilnej, a nawet karnej. Dodatkowo, jeżeli jego zachowanie zostanie
uznane za praktykę ograniczającą konkurencję lub naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, to Prezes
Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, na podstawie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów
będzie mógł wydać decyzję w sprawie stwierdzenia tego faktu, dodatkowo „obarczając” przedsiębiorcę
obowiązkiem zapłaty kary finansowej, której wielkość może być równa 10 proc. przychodu osiągniętego
w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary. Wracając jednak do odpowiedzialności cywilnej.
Wobec przedsiębiorcy mogą zostać podniesione roszczenia majątkowe, jak i nie majątkowe. Wszystkie
zostały wymienione w art. 18 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
(Dz. U. 2003 r. Nr 153 poz. 1503, z późn. zm.). Roszczeniami niemajątkowymi, które mogą być dochodzone
od sprawcy to:
•
zaniechanie niedozwolonych działań, np. zmiana nazwy przedsiębiorstwa, zakaz wprowadzania
do obrotu produktów wprowadzających w błąd, itd.
•
usunięcie skutków nieuczciwych działań i złożenie jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia
odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, np. złożenie oświadczenia w gazecie, w radiu,
w którym przyznamy się do popełnienia czynu nieuczciwej konkurencji
Natomiast roszczeniami majątkowymi mogą być:
•
naprawienie wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych
•
możliwość dochodzenia kar umownych, o ile zostały zastrzeżone
•
wydanie (także na zasadach ogólnych) bezpodstawnie uzyskanych korzyści
•
zasądzenie odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem
kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego, jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był
zawiniony
Bogaty katalog roszczeń, wymienionych powyżej, wskazuje jednoznacznie, że skorzystanie z nich
przez przedsiębiorcę, w stosunku do którego popełniony został czyn nieuczciwej konkurencji, w postaci
naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa, będzie rodzić poważne skutki finansowe dla sprawcy, gdyż nawet
roszczenie niemajątkowe wiąże się z koniecznością poniesienia znacznych wydatków (np. ogłoszenia na
koszt sprawcy w prasie ogólnopolskiej). Dodatkowo należy pamiętać o przepisach karnych, które zawiera
w/w ustawa. Przepisy tejże ustawy (art. 23 do 26) stanowią o odpowiedzialności karnej sprawców czynów
nieuczciwych konkurencji (np. pracowników przedsiębiorcy), gdzie najsurowszą karą za ich popełnienie
może być nawet kara pozbawienia wolności. Ważny jest jednak fakt, że ściganie tych przestępstw
i wykroczeń odbywa się na wniosek pokrzywdzonego. Dlatego warto podjąć działania mające na celu
ochrony swoich interesów.
Reasumując prawne konsekwencje popełnienia czynu nieuczciwej konkurencji mogą mieć trojaki
charakter i mogą wystąpić wszystkie łącznie:
1. odpowiedzialność administracyjna (kara do 10% przychodu za zeszły rok w razie uznania
czynu za naruszający reguły konkurencji)
2. odpowiedzialność cywilnoprawna (roszczenia wyżej wymienione w tekście)
3. odpowiedzialność karna (pracowników przedsiębiorcy chyba, że mamy do czynienia
z jednoosobową działalnością gospodarczą z tytułów wskazanych w art. 23-26 ustawy
o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji)
Nie należy również zapominać o uszczerbku na wizerunku takiego przedsiębiorcy, który poprzez
popełnione przez siebie naruszenia, może jawić się jako niesolidny, nierzetelny a nade wszystko nieuczciwy
kontrahent.
Newsletter Compliance 06/2014, 13.06.2014, autor: Justyna Czechowicz, Michał Sokalla