część I - strona mzs 4

Obszar Kanady otaczany jest przez trzy oceany: na wschodzie Atlantycki,
na zachodzie Spokojny, a na północy Arktyczny.
Wybrzeża Kanady są dobrze rozwinięte. Na zachodzie wysokie, z licznymi
fiordami i wyspami, będącymi częścią zanurzonego w oceanie fragmentu
Gór Nadbrzeżnych. Archipelag tak utworzony obejmuje wiele setek wysp ,
z których największymi są Wyspa Vancouver i Wyspy Królowej Charlotty.
Wschodnie wybrzeża, nieco słabiej urozmaicone i niższe, tworzą półwyspy
Labrador i Nowa Szkocja, oddzielone Zatoką Św. Wawrzyńca, a także wyspy
Nowa Fundlandia, Cape Breton, Anticosti , Wyspa Księcia Edwarda.
Wybrzeża północne są przeważnie niskie i posiadają wiele zatok i półwyspów.
Największe zatoki to: Zatoka Hudsona, Ungava, Coronation i Mackenzie.
Największe półwyspy to Ungava, Melville i Boothia.
Kanadyjska Arktyka obejmuje szereg wysp skupionych w Archipelagu
Arktycznym. Największymi wyspami tego archipelagu są Ziemia Baffina,
Ellesmere’a, Wiktorii, Banksa i Wyspy Królowej Elżbiety.
Większą część kontynentalnej Kanady tworzy tzw. Tarcza Kanadyjska.
Obejmuje ona także większą część Archipelagu Arktycznego.
Tarcza Kanadyjska jest prekambryjskim tworem geologicznym, tworzącym
rozległy płaskowyż o wysokości od 300 do 1100 m n.p.m.
We wnętrzu Tarczy Kanadyjskiej istnieje nieckowe zagłębienie tworzące
Zatokę Hudsona i nizinę ją okalającą (Nizina Hudsońska).
Na południe od Tarczy Kanadyjskiej leży Kraina Wielkich Jezior
Północnoamerykańskich, Nizina Laurentańska (Nizina Rzeki św. Wawrzyńca)
oraz Appalachy Kanadyjskie.
Od zachodu Tarczę Kanadyjską otacza pas Równin Wewnętrznych.
Ich północną częścią jest Nizina Rzeki MacKenzie.
Na zachód od równin leży pasmo Kordylierów Kanadyjskich, które tworzą dwa
główne pasma – kanadyjskie Góry Skaliste i Góry Nadbrzeżne.
Obszar pomiędzy tymi pasmami wypełniają wewnętrzne wyżyny.
Oddzielnym masywem jest pasmo górskie oddzielające Alaskę od Jukonu –
Góry Św. Eliasza, w których położony jest najwyższy szczyt Kanady
Mount Logan (5959 m n.p.m.).
We wschodniej Kanadzie Rzeka Świętego Wawrzyńca rozszerza się
w Zatokę Świętego Wawrzyńca, jedno z największych estuariów świata;
u jej ujścia leży wyspa Nowa Fundlandia.
Na południe znajduje się zatoka Fundy, słynna ze względu na największe
amplitudy pływów morskich dochodzących do 16 - 20metrów.
Większość powierzchni Kanady leży w zlewisku wodnym Oceanu Arktycznego.
Do największych z nich należą: MacKenzie (4241 km), Nelson i Saskatchewan.
Do największych słodkowodnych zbiorników tego obszaru należą
Wielkie Jezioro Niedźwiedzie, Wielkie Jezioro Niewolnicze,
Jezioro Athabaska, Jezioro Reniferowe, Jezioro Winnipeg.
Zlewisko Oceanu Atlantyckiego obejmuje południowo-wschodnią część kraju
oraz wschodnią część Labradoru.
Do największych rzek należą: Rzeka Świętego Wawrzyńca i Ottawa.
Do największych słodkowodnych zbiorników wodnych należą
Wielkie Jeziora Ameryki Północnej (j. Górne – 61 797km²), Jezioro Simcoe,
Jezioro Nipigon, Jezioro Świętego Jana.
Zlewisko Oceanu Spokojnego obejmuje wąski pas na zachód od Gór Skalistych.
Najznaczniejszymi są rzeki Fraser i Jukon.
Geograficzną niezwykłością jest położone w Górach Skalistych pole lodowcowe
Columbia Icefield, które jest zlewiskiem wodnym trzech oceanów:
Atlantyckiego, Spokojnego i Arktycznego.
Klimat w Kanadzie jest zróżnicowany i zależy od szerokości geograficznej.
Na północy Kanady występuje klimat subpolarny i polarny. W centrum kraju
występuje klimat kontynentalny chłodny, natomiast na południu jest on
umiarkowany ciepły. W rejonie Gór Kordylierów spotkamy się z klimatem górskim
Jednym z ważniejszych czynników kształtujących klimat Kanady jest zimny
Prąd Labradorski i ciepły Prąd Północnopacyficzny.
Między północną a południową częścią kraju występuje bardzo duża rozpiętość
temperatur. Tak więc na północy Kanady średnia temperatura lipca wynosi –5 °C,
a na południu 21 °C.
W styczniu natomiast temperatury wahają się od –35 °C na północy kraju
do 1-4 °C na południowym zachodzie.
Największe opady występują w Kordylierach. Ich roczna suma wynosi około
6000 mm. Na wybrzeżach wynoszą około 1000 mm, a w środkowej Kanadzie
od 300 mm do 500 mm.
W szacie roślinnej Kanady dominuje typowa dla strefy klimatów umiarkowanych
chłodnych formacja roślinna, czyli lasy iglaste (tajga).
Charakteryzuje się ona przewagą drzew iglastych takich jak
świerki, jodły, sosny i modrzewie.
Mniejsze znaczenie mają drzewa liściaste (brzozy, olsze, wierzby i topole)
oraz krzewinki z rodziny wrzosowatych (np. borówki) oraz mchy i porosty.
Nad pacyficznymi wybrzeżami w łagodnym, morskim klimacie wykształcają się
specyficzne, umiarkowane lasy deszczowe.
W sumie kanadyjskie lasy zajmują ponad 50% powierzchni kraju.
Na terenie Kanady znajdują się także duże obszary łąk i pastwisk.
W przeciwieństwie do stereotypu prezentującego Kanadę jako bezkresne
obszary dawnej prerii porosłe pszenicą, ziemie orne zajmują zaledwie 10%
powierzchni kraju i leżą głównie w południowych rejonach prowincji
Alberta i Saskatchewan.
-niedźwiedzie Grizli i Brunatny czy niedźwiedź polarny na północy lub
występujących pospolicie, często ze zlokalizowanym zagęszczeniem
karibu na pograniczu z amerykańską Alaską, łosie na atlantyckiej wyspie
Nowa Fundlandia, orki w przybrzeżnych południowych wodach kanadyjskiego
Pacyfiku).
karibu
Niedźwiedź czarny
- Baribal
niedźwiedź Brunatny
Grizzly jest podgatunkiem niedźwiedzia
brunatnego. Jest większy i cięższy od
europejskiego.
niedźwiedź Grizli
Drugie państwo świata pod względem powierzchni (po Rosji) –
9, 9 mln km²
38. pod względem ludności – 34 mln
Gęstość zaludnienia – 3,5 osoby na km²
Kanada jest członkiem:
ONZ
NAFTA (Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu), Wspólnoty Narodów,
Frankofonii (organizacja skupiająca rządy państw francuskojęzycznych),
NATO,
G8,
APEC (współpraca gospodarcza państw Azji i obrzeży Pacyfiku).
Commonwealth – Wspólnoty Narodów
Obszar obecnej Kanady zamieszkiwały od tysięcy lat ludy tubylcze (plemiona Indian i
Inuitów).
Pierwsze ślady człowieka z 25 ooo lat temu znaleziono na terytorium Jukonu
Pierwszymi przybyszami z Europy byli Wikingowie – ok. 1000 roku
Od XV w. Brytyjczycy i Francuzi zaczęli osiedlać się na terytorium Kanady.
Kolejnymi Europejczykami, którzy badali atlantyckie wybrzeże Kanady, byli:
John Cabot w 1497 r. – w imieniu Anglii oraz
Jacques Cartier w 1534 r. – w imieniu Francji.
Francuski podróżnik Samuel de Champlain przybył tu w roku 1603, zakładając
pierwsze stałe osiedla europejskie w Port Royal w 1605 r. i Québecu w 1608 r.
Anglicy natomiast założyli placówki rybackie na Nowej Fundlandii
Pierwsi osadnicy trudnili się połowem ryb i handlem futrami. Z czasem
między Brytyjczykami i Francuzami toczyły się walki o kontrolę nad handlem
futrami .
W latach 1689–1763 toczyła się seria czterech kolonialnych wojen Anglików z Indianami
i Francuzami. Na mocy pokoju z Utrechtu w 1713 r. pod panowanie Brytyjczyków dostał
się półwysep Nowa Szkocja.
1763 r. Brytyjczycy otrzymali północną część Nowej Francji oraz przyłączono Quebec do
Nowej Szkocji , będącej w rękach Brytyjczyków. Ograniczono językowe i religijne prawa
francuskich Kanadyjczyków.
W 1774r. w wyniku ustawy o Quebecu, chcąc uniknąć konfliktu rozszerzono jego
terytorium na Wielkie Jeziora i Dolinę Ohio oraz przywróciła w Quebecu język
francuski, religię katolicką i francuski kodeks cywilny.
Echem wojny o niepodległość w St. Zjednoczonych były po pokoju w Paryżu w 1783r.
masowe ucieczki Brytyjczyków do kolonii brytyjskiej – Nowej Szkocji. W rezultacie
powstał a nowa kolonia Nowy Brunszwik.
By zadowolić anglojęzycznych lojalistów w Quebecu, Ustawa
Konstytucyjna z 1791 r. podzieliła prowincję na francuskojęzyczną Dolną
Kanadę i anglojęzyczną Górną Kanadę, ustanawiając w każdej z nich pochodzące
z wyboru Zgromadzenia Ustawodawcze.
Kanada stanowiła główny front w wojnie pomiędzy USA i Imperium Brytyjskim w 1812 r.
Jej obrona umocniła poczucie jedności wśród mieszkańców
Brytyjskiej Ameryki Północnej.
W 1815 r. rozpoczęła się masowa migracja z Wielkiej Brytanii i Irlandii do Kanady.
Na początku XIX w. przemysł drzewny stał się też ważniejszy od handlu futrami.
Powstały dążenia aby stworzyć jeden rząd i jedno państwo i zasymilować
francuskich Kanadyjczyków. W 1840r. Połączono obydwie Kanady w
Zjednoczone Prowincje Kanady a W 1849 r., powołano rząd
odpowiedzialny przed kanadyjskim Parlamentem.
W 1846r. traktat oregoński (ang. Oregon Treaty) zakończył konflikt graniczny
z USA , wytyczając zachodnią część granicy między obu państwami wzdłuż
49. równoleżnika oraz umożliwiając powstanie brytyjskich kolonii na Wyspie
Vancouver (1849) i w Kolumbii Brytyjskiej (1858).
Kanada podjęła też szereg ekspedycji badawczych na Północ, by potwierdzić swoje
prawa do Ziemi Ruperta i Arktyki. Ludność Kanady szybko rosła dzięki wysokiemu
przyrostowi naturalnemu; i migrację Brytyjczyków równoważyła emigracja do St. Zjedn.,
zwłaszcza wyjazdy Franko-Kanadyjczyków do Nowej Anglii.
W 1867 r. ustawa o Brytyjskiej Ameryce Północnej (ang. British North America Act)
ustanowiła konfederację, tworząc 1 lipca 1867 „jedno dominium pod nazwą
Kanada”, obejmujące cztery prowincje: Ontario, Quebec, Nową Szkocję i Nowy
Brunszwik.
1 VII jest obchodzony jako Dzień Kanady
Kanada objęła kontrolę nad Ziemią Ruperta i Terytorium Północno-Zachodnim,
tworząc Terytoria Północno-Zachodnie.
By udostępnić Zachód, rząd sfinansował budowę trzech transkontynentalnych
linii kolejowych (w tym Canadian Pacific w 1895r.), otworzył prerie pod
osadnictwo na mocy ustawy o ziemiach Dominium i utworzył PółnocnoZachodnią Policję Konną, by objąć władzę nad tym terytorium.
W 1898 r., po gorączce złota nad Klondike na Terytoriach Północno-Zachodnich,
w celu lepszej kontroli sytuacji w regionie rząd Kanady zdecydował się utworzyć
odrębne terytorium Jukonu. Imigranci z Europy kontynentalnej zasiedlili prerie,
a w 1905 r. Alberta i Saskatchewan stały się prowincjami.
W okresie wojen Kanada wspierała W. Brytanię . Paradoksalnie wojny wpłynęły na rozwój
ekonomiczny w związku z zapotrzebowaniem na
W 1931 r. Statut Westminsterski potwierdził niezależność Kanady.
W 1949 r. Nowa Fundlandia dołączyła do Kanady jako jej dziesiąta prowincja.
Powojenna atmosfera w kraju, wraz z ekspansją ekonomiczną, zainicjowały wyż
demograficzny oraz przyciągały imigrantów ze spustoszonej wojną Europy, co przyczyniło
się do dalszego rozwoju gospodarczego kraju.
Quebec, w latach 60. przebył głęboką społeczną i ekonomiczną rewolucję – tzw. Cichą
Rewolucję (Révolution tranquille). Nacjonaliści z Quebecu zaczęli wywierać większą
presję na rzecz autonomii prowincji. Przeprowadzono dwukrotnie referendum w
sprawie suwerenności Quebecu. W 1995 aż 49, 4% opowiedziało się za separacją.
W 1965 r. Kanada przyjęła jako flagę czerwony liść klonu. W 1969 r. w odpowiedzi na
narastające ruchy na rzecz odrębności Quebecu, rząd federalny oficjalnie stał się
dwujęzyczny (ang. Official Languages Act). Wprowadzono liberalne prawo imigracyjne (w
1967 oraz 1976) i ogłoszono oficjalnie Kanadę krajem wielokulturowym (1971).
Fala imigracji spoza Europy zmieniła wizerunek kraju. W latach 70. zainicjowano
programy socjalne w służbie zdrowia, systemie emerytalnym, a także system pożyczek w
szkolnictwie wyższym.
Kanada jest monarchią konstytucyjną, a głową państwa, Królową Kanady,
jest Elżbieta II.
Jest też demokracją parlamentarną z federalnym systemem
rządów parlamentarnych i silnymi tradycjami demokratycznymi.
Podstawowe ramy kanadyjskiej konstytucji zawiera ustawa o Brytyjskiej Ameryce Płn.
(ang. British North America Act.) z 1867 r., przemianowana w 1982 r. na Ustawę
Konstytucyjną z 1867 r. Stanowi ona, że Kanada ma konstytucję „zbliżoną do konstytucji
Wielkiej Brytanii” i dzieli władzę między rząd federalny i rządy poszczególnych prowincji.
Parlament Kanady składa się z Królowej i dwóch izb: wybieralnej Izby Gmin
(co 5 lat) i mianowanego Senatu.
Premier i jego gabinet mianowani są formalnie przez gubernatora generalnego
Kanady (który jest kanadyjskim przedstawicielem Królowej).
Jednak to premier formuje swój gabinet, a gubernator generalny zwyczajowo
akceptuje personalne decyzje premiera
Gubernatorem generalnym Kanady od 1 października 2010 jest David L. Johnston,
a premierem od 6 lutego 2006 jest lider Partii Konserwatywnej Kanady,
Stephen Harper.