Analiza trendów rozwojowych-branża drzewno
Transkrypt
Analiza trendów rozwojowych-branża drzewno
Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej Projekt „Transfer wiedzy w regionie poprzez rozwój sieci współpracy”, realizowany w ramach Priorytetu VIII Regionalne kadry gospodarki, Działania 8.2 Transfer wiedzy, Poddziałania 8.2.2 Regionalne strategie innowacji Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego. Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej Spis treści WSTĘP .............................................................................................................................. 3 1. Ogólna analiza potencjału gospodarczego w województwie zachodniopomorskim .... 4 2. Aktualne trendy technologiczne w branży drzewno-meblarskiej na rynku polskim, europejskim i światowym ........................................................................................ 15 3. Branżowe przedsiębiorstwa województwa zachodniopomorskiego na tle wyzwań rynkowych i nowych technologii .............................................................................. 21 4. 5. Województwo zachodniopomorskie regionem opartym na wiedzy ........................... 28 4.1. Potencjał badawczy w zakresie badań nad nowymi technologiami .....................................28 4.2. Zapotrzebowanie branżowych przedsiębiorstw na nowe technologie ..................................35 4.3. Dobre praktyki w zakresie transferu technologii z nauki do biznesu ...................................37 4.4. Komercjalizacja wiedzy ...................................................................................................49 Innowacyjne kierunki rozwoju technologii na tle krajowych trendów rozwojowych 56 5.1. Aktywność innowacyjna przedsiębiorstw branży drzewno-meblarskiej ................................56 5.2. Nowe trendy technologiczne w innowacyjności branży drzewno-meblarskiej ......................59 2 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej WSTĘP Sektor drzewny w Polsce, Europie i na świecie wykazuje charakter głównie surowcowy, gdyż silnie uzależniony jest od dostępności drewna. Wykazuje on pewną specyfikę powiązania łańcuchowego: las-drewno-rynek, które bezpośrednio przekłada się na wystąpienie określonych ograniczeń w stałym modyfikowaniu produktów i wprowadzaniu zmian. Przedmiotowy zakres raportu merytorycznego, który poświecony jest przeprowadzeniu analizy trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych dla branży drzewnomeblarskiej obejmuje swoim zasięgiem produkcję wyrobów z drewna (dział 16 i 17 Polskiej Klasyfikacji Działalności z 2007r.) oraz produkcję mebli (dział 31 Polskiej Klasyfikacji Działalności z 2007r.). Przemysł drzewno-meblarski odznacza się dużym zróżnicowaniem branżowym. Branże i gałęzie tego przemysłu są współzależne i wzajemnie na siebie oddziaływują, charakteryzują się odmiennym stopniem nowoczesności, technologiami produkcji. Do pierwszej grupy działalności zalicza się: produkcję wyrobów tartacznych, produkcję wyrobów z drewna, produkcję arkuszy fornirowych i płyt na bazie drewna, produkcję gotowych parkietów podłogowych, produkcję opakowań drewnianych, produkcję masy włóknistej, papieru i tektury, produkcję wyrobów stolarskich i ciesielskich dla budownictwa (przemysł stolarki budowlanej), a do drugiej grupy działalności zalicza się produkcję mebli biurowych, sklepowych, kuchennych oraz produkcję pozostałych mebli. Celem opracowania jest przeanalizowanie aktualnych i nowych trendów rozwojowych w technologii produkcji wyrobów i materiałów drzewnych, produktów meblarskich w przemyśle drzewno-meblarskim w województwie zachodniopomorskim, Europie i na świecie. Zakres pracy obejmuje analizę stanu obecnego w stosowaniu procesów technologicznych w produkcji oraz perspektywy rozwoju technologii w aspekcie jej innowacyjności w branży drzewno-meblarskiej. Dodatkowo w analizie przedstawiono identyfikację ofert zachodniopomorskich podmiotów gospodarczych funkcjonujących w branży drzewno-meblarskiej, a także czynniki determinujące rozwój branży poprzez transfer technologii ze sfery nauki do sfery biznesu. W zakresie przeprowadzania analiz rynkowych nowych technologii posłużono się dostępnymi branżowymi materiałami naukowymi i dydaktycznymi. 3 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej 1. Ogólna analiza potencjału zachodniopomorskim gospodarczego w województwie Województwo zachodniopomorskie położone jest w północno-zachodniej części Polski i zajmuje powierzchnię 22,9 tys. km2 co oznacza, że obszar województwa zajmuje 7,3% powierzchni kraju. Pod względem wielkości jest piątym województwem w kraju. Największy obszar zajmuje województwo mazowieckie (11% obszaru Polski), najmniej województwo opolskie (3%). Lokalizacja województwa na południowo-zachodnim wybrzeżu Morza Bałtyckiego stanowi kluczową rolę jako determinant rozwoju potencjału społeczno-gospodarczego. Łączna długość granic województwa wynosi 873,9 km, w tym zachodnia granica państwowa z Niemcami wynosi 188,9 km, granica morska na północy wynosi 188,9 km, a południowa z województwami wielkopolskim – 197,4 km i lubuskim – 216,9 km oraz granica wschodnia z województwem pomorskim – 190,9 km. Do atutów województwa należą: dobrze rozwinięta sieć drogowa i połączenie autostradowe z Europą Zachodnią, dostępność dla żeglugi śródlądowej w kierunku Dolnego Śląska i Berlina, dobre połączenia promowe ze Skandynawią, szybko rozwijający się sektor prywatny, w tym sektor usług, dynamiczny rozwój instytucji obsługujących biznes, stosunkowo dobrze rozwinięte szkolnictwo wyższe oraz baza naukowa. Stolicą województwa jest miasto Szczecin – główny ośrodek administracyjny, gospodarczy, naukowy i kulturalny regionu, liczący 406,3 tys. mieszkańców (planowany Szczeciński Obszar Metropolitarny blisko 670 tys. osób). Szczecin jest jednym z największych miast w Polsce (trzecie miejsce pod względem zajmowanej powierzchni i siódme pod względem liczby ludności). Tu krzyżują się szlaki wszystkich rodzajów transportu: drogowy, kolejowy, lotniczy i żeglugowy. W Szczecinie ponad 66% stanowią osoby w wieku produkcyjnym, w tym blisko 70 tys. osób młodych między 20 a 29 rokiem życia1. Głównymi miastami regionu są: Koszalin – ok. 106,9 tys. mieszkańców, drugi ośrodek miejski, położony na północnym wschodzie województwie, pełni rolę komplementarnego ośrodka gospodarczego, na terenie miasta znajduje się obszar objęty Słupską Specjalną Strefą Ekonomiczną, centrum miasta znajduje się zaledwie 11 km od wybrzeża morskiego. Stargard Szczeciński - ok. 69,9 tys. mieszkańców, trzeci (pod względem ilości mieszkańców) ośrodek miejski województwa. Usytuowany jest w tzw. bramie wjazdowej do zespołu wielkomiejskoportowego Szczecina. Spełnia funkcje dużego węzła komunikacyjnego. Przecinają się tu ważne drogi 1 http://www.szczecin.eu/invest 4 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej komunikacyjne i kolejowe. Na terenie miasta znajduje się obszar objęty Pomorską Specjalną Strefą Ekonomiczną. Kołobrzeg - ok. 44,8 tys. mieszkańców, miasto położone w północnej części województwa, największe krajowe uzdrowisko posiadające u ujścia rzeki port handlowy, pasażerski, rybacki i jachtowy. Świnoujście - ok 40,8 tys. mieszkańców, jedyne w Polsce miasto położone na trzech dużych wyspach: Uznam, Wolin, Karsibór oraz na kilkudziesięciu (łącznie 44) małych, niezamieszkanych wysepkach, port morski, uzdrowisko. Należy do grona najbogatszych miast w Polsce. Szczecinek - ok. 38,2 tys. mieszkańców, szósty ośrodek miejski województwa, położony na pograniczu Pojezierza Drawskiego i Pojezierza Szczecineckiego. Na terenie miasta znajduje się obszar objęty Słupską Specjalną Strefą Ekonomiczną. Województwo zachodniopomorskie zamieszkuje ok. 1,7 mln ludności (stan na dzień 31.12.2009r.) i skupia 4,44% populacji całego kraju oraz zajmuje 11 miejsce pod względem liczby mieszkańców. Region zachodniopomorski jest jednym z najsłabiej zaludnionych obszarów Polski, gdzie średnia gęstość zaludnienia wynosi 74 os./km2, co klasyfikuje województwo na 13 miejscu na tle Polski (średnia krajowa wynosi 122 os./km2). Obecnie istniejącym problemem demograficznym województwa jest poziom zaludnienia przestrzennego, który od kilku lat stale maleje oraz malejący przyrost naturalny. Nakłada się na to zagrożenie migracji ludności wiejskiej do miast w poszukiwaniu lepszych warunków zatrudnienia i osobistego rozwoju. Region zaliczany jest do najbardziej zurbanizowanych polskich województw. Przewagę ma ty trend przemieszczania się ludności do dużych miast. Podstawę rozwoju potencjału gospodarczego województwa zachodniopomorskiego stanowią gospodarka morska, przetwórstwo przemysłowe, które opiera się na energetyce, przemyśle chemicznym, stoczniowym, drzewno-meblarskim, budownictwie, przemyśle rolno-spożywczym i turystyce. Dotychczas główne skupiska zakładów przemysłowych swoją siedzibę miały w większych miastach województwa, natomiast w miarę rozwoju stref ekonomicznych i przemysłowych następowało rozproszenie produkcji i lokowanie w mniejszych ośrodkach miejskich i gminnych. Struktura podmiotów według liczby pracujących na końcu 2010 r. przedstawiała się następująco2: 2 96% mikroprzedsiębiorstwa, 3% małe przedsiębiorstwa, 0,6% średnie przedsiębiorstwa, 0,4% duże przedsiębiorstwa. Uwarunkowania Inwestycyjne Województwa Zachodniopomorskiego 5 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej W województwie zachodniopomorskim wytwarzane jest ok. 4,5% PKB, skupia ok. 3,4% krajowego zatrudnienia oraz dostarcza ok. 3,1% ogólnej wartości produkcji sprzedanej przemysłu. W przeliczeniu na 1 mieszkańca PKB w województwie wyniosło 27 708 zł, w porównaniu do 30 873 zł na 1 mieszkańca w całym kraju, co stanowi 89,7%. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w województwie zachodniopomorskim wynosi 2 942 zł, co stanowi 89,4% wartości krajowej przeciętnego wynagrodzenia. W obrębie województwa widać znaczne zróżnicowanie społeczne i gospodarcze między częścią zachodnią i wschodnią, z tendencją do wyrównywania dysproporcji. Liczba ludności 1 693,3 tys. osób stanowi 4,4% ogółu ludności w Polsce (stan na 31 marzec 2010 r.). Do sektorów priorytetowych w zakresie eksportu należą przedsiębiorstwa produkcyjne reprezentujące: przemysł spożywczy (w tym rybołówstwo), drzewno-meblarski, chemiczny, stoczniowy (w tym produkcja mniejszych jednostek pływających), konstrukcje stalowe / wyroby metalowe, elektroniczny, tekstylny. W 2009 r. zrealizowano kilka dużych projektów inwestycyjnych, w tym m.in.: Cargotec Corporation (Finlandia), Cargotec Poland sp.zo.o., Specma Hydraulic AB (Szwecja), RewAir Holding A/S (Dania), DUNSTER Polska Sp. zo.o. Województwo zachodniopomorskie zajmuje 6 miejsce w rankingu „Atrakcyjności Inwestycyjnej Województw i Podregionów Polski” (dane za rok 2009) przygotowanym przez Instytut Badan nad Gospodarką Rynkową, i jest to awans o 2 miejsca w porównaniu do poprzednich lat. Największymi pracodawcami w regionie są3: Zakłady Chemiczne Police S.A. (Police), zatrudnienie 3 203, Swedwood Poland Sp. z o.o. (Goleniów), zatrudnienie 2 500, Zespół Elektrowni Dolna Odra S.A. (Gryfino), zatrudnienie 2 454, Polska Żegluga Morska, (Szczecin), zatrudnienie 2 418, Netto Sp. z o.o. (Kobylanka), zatrudnienie 2 345*, Polferries Polska Żegluga Bałtycka S.A. (Kołobrzeg), zatrudnienie 2 000*, Barlinek Inwestycje Sp. z o.o., (Barlinek), zatrudnienie 1 428, KPPD S.A. (Szczecinek), zatrudnienie 1 314*, Komfort Sp. z o.o. (Szczecin), zatrudnienie 1 197*, Stocznia Remontowa Gryfia S.A. (Szczecin), zatrudnienie 1 000, Espersen Polska Sp. zo.o. (Koszalin), zatrudnienie 800, Dajar Sp. z o.o. (Koszalin), zatrudnienie 668, Kronospan Szczecinek Sp. z o.o. (Szczecinek), zatrudnienie 600, Energopol Szczecin S.A. (Szczecin), zatrudnienie 450, Drobimex Sp. z o.o., (Szczecin), zatrudnienie 400 – liczby z* oznaczają zatrudnienie we wszystkich oddziałach firmy w Polsce. Na Pomorzu Zachodnim działają 4 Specjalne Strefy Ekonomiczne: Kostrzyńsko-Słubicka Specjalna Strefa Ekonomiczna - usytuowana na terenie województw wielkopolskiego, lubuskiego i zachodniopomorskiego. Zajmuje powierzchnię ponad 1 258 ha. Spółką zarządzającą jest Kostrzyńsko-Słubicka Specjalna Strefa Ekonomiczna S.A. z siedzibą 3 Uwarunkowania Inwestycyjne Województwa Zachodniopomorskiego 6 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej w Kostrzynie nad Odrą. Strefa składa się z 25 podstref, z których Police, Goleniów, Gryfino i Karlino zajmują ponad 204 ha w województwie zachodniopomorskim. Słupska Specjalna Strefa Ekonomiczna - ulokowana jest na terenie województw: pomorskiego, zachodniopomorskiego oraz wielkopolskiego i zajmuje łączną powierzchnię ponad 400 ha. Zarządzającym strefą jest Pomorska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. z siedzibą w Słupsku. SSSE składa się z 8 podstref inwestycyjnych położonych w regionie środkowopomorskim, z których 3 podstrefy: Koszalin, Szczecinek i Wałcz zajmują ponad 200 ha województwa zachodniopomorskiego. Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna - znajduje się jest na terenie województw pomorskiego, kujawsko-pomorskiego i zachodniopomorskiego. Zajmuje powierzchnię ponad 1 220 ha. Zarządzającym strefą jest Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna Sp. z o.o. z siedzibą w Sopocie. PSSE składa się z 15 podstref, z których podstrefa Stargard Szczeciński zajmuje 170 ha województwa zachodniopomorskiego. Specjalna Strefa Ekonomiczna EURO PARK Mielec znajduje się na terenie województw: podkarpackiego, małopolskiego, lubelskiego oraz zachodniopomorskiego. Zajmuje powierzchnię: 1 135 ha. Zarządzającym strefą jest Agencja Rozwoju Przemysłu S.A. Oddział w Mielcu. SSE EURO PARK Mielec składa się z 22 podstref, z czego podstrefa Szczecin zajmuje 73 ha. W województwie zachodniopomorskim funkcjonuje 6 parków przemysłowych i technologicznych: Goleniowski Park Przemysłowy (GPP) - w pełni uzbrojony technicznie teren o pow. 400 ha, przeznaczony pod obiekty produkcyjne i usługi przemysłowe. Na terenie parku działa Specjalna Strefa Ekonomiczna, będąca podstrefą Kostrzyńsko-Słubickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Szczeciński Park Naukowo-Technologiczny Spółka z o. o. - utworzony został w 2000 r. i jest w 100% własnością Gminy Miasto Szczecin. Zgodnie ze statutem jest organizacją non-profit. Misją SPNT jest osiągnięcie wzrostu produkcji w regionie opartej na nowych, innowacyjnych technologiach oraz wzrost zatrudnienia w regionie. Stymuluje i zarządza przepływem wiedzy i technologii pomiędzy szkołami wyższymi, jednostkami badawczo-rozwojowymi, przedsiębiorstwami i rynkami. Obecnie prowadzi przygotowania do realizacji projektu inwestycyjnego p. n. Park „Pomerania” . Głównym zadaniem Parku będzie skupienie na jednym terenie ośrodków badawczo-rozwojowych oraz przedsiębiorstw zainteresowanych inwestowaniem w innowacyjne produkty i usługi. Realizacja inwestycji została podzielona na etapy i obejmuje lata 2009-2020. Park Naukowo-Technologiczny Politechniki Koszalińskiej jest wewnętrzną jednostką Politechniki Koszalińskiej. Głównym celem działalności jest zwiększenie efektywności 7 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej wykorzystania wyników badań naukowych dla potrzeb gospodarki. Działalność merytoryczną parku realizują jednostki: Centrum Transferu Wiedzy, Centrum Transferu Technologii, Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości. Powierzchnię parku stanowią biura do wynajęcia/dzierżawy o powierzchni 300 m. Policki Park Przemysłowy Infrapark Police (PPP) - składa się z 16 obszarów inwestycyjnych o łącznej powierzchni ok. 150 ha. W parku z racji bezpośredniej bliskości kombinatu Zakłady Chemiczne „Police” SA lokują się głównie inwestorzy branży chemicznej. Obecnie na terenie parku działa 6 inwestorów z branży chemicznej, stalowej i drzewnej. Istnieje możliwość korzystania z portu barkowego oraz portu morskiego. Park Przemysłowy Nowoczesnych Technologii w Stargardzie Szczecińskim - znajduje się w fazie wstępnego rozwoju. Obecnie 50 ha parku objęte jest statusem SSE przez Pomorską Specjalną Strefę Ekonomiczną, możliwe jest rozszerzenie granic SSE. Stargardzki Park Przemysłowy - to obszar inwestycyjny o powierzchni ponad 150 ha, utworzony w 2004 r. Park zarządzany jest przez Stargardzką Agencję Rozwoju Lokalnego Sp. z o.o., utworzoną przez miasto Stargard Szczeciński oraz Agencję Rozwoju Przemysłu w Warszawie. Polska Fundacja Przedsiębiorczości oferująca pożyczki dla przedsiębiorstw, szkolenia i doradztwo, inwestycje kapitałowe i poręczenia kredytowe w ramach programów: Regionalne i Subregionalne Fundusze Pożyczkowe, Program Pożyczek Bezpośrednich PFP, Kanadyjski Program Pożyczkowy, Program Poręczeń Kredytowych, Program Szkoleniowo-Doradczy. Polska Fundacja Przedsiębiorczości utworzyła również Fundusz Innowacyjno-Inwestycyjny „Pomeranus II” sp. z o.o., którego głównym celem jest dostarczanie kapitału na inwestycje mikro, małym i średnim przedsiębiorcom mającym potencjał szybkiego wzrostu. Inwestycje Funduszu koncentrują się na wdrażaniu nowych technologii oraz wdrażaniu przemysłowych patentów i wzorów użytkowych w produkcji i w usługach. Centrum Rozwoju Biznesu (CRB) Zachodniopomorskiej Szkoły Biznesu. Misją CRB jest rozwijanie potencjału organizacji i ludzi w celu poprawy ich konkurencyjności, sprawności działania i umiejętności adaptacji do zmieniających się warunków gospodarczych. CRB już od kilkunastu lat ma swój udział w kreowaniu rzeczywistości gospodarczej, uczestnicząc w wielu regionalnych i krajowych inicjatywach, tworząc szerokie forum wymiany wiedzy, opinii i poglądów. Można tu wymienić uczestnictwo w Krajowym Systemie Usług dla MSP, współudział w tworzeniu Fundacji na Rzecz Rozwoju Pomorza Zachodniego, współpracę ze Szczecińskim Związkiem Pracodawców czy szczecińskim Business Clubem. Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości US. Celem Akademickiego Inkubatora Przedsiębiorczości jest tworzenie warunków sprzyjających powstawaniu i rozwojowi małych i średnich przedsiębiorstw. Oferta Inkubatora skierowana jest do osób o dużym potencjale wiedzy, kreatywności i innowacji, który odpowiednio zagospodarowany może stać się 8 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej w przyszłości dominującym czynnikiem, wpływającym na rozwój gospodarczy regionu. Inkubator świadczy usługi dla studentów i absolwentów w zakresie: wsparcia założycielskiego, wsparcia infrastrukturalnego działalności gospodarczej, wsparcia technologicznego oraz wsparcia biznesowego. Fundusz Wspierania Rozwoju Gospodarczego Miasta Szczecina sp. z o.o. udzielający poręczeń kredytowych. Pozwala to na skupienie instrumentów wspierających przedsiębiorczość w jednym miejscu i wpływa na ich dostępność dla społeczności lokalnej. W siedzibie FWRGMS działa, utworzony w 2004 r., Szczeciński Fundusz Pożyczkowy sp. z o.o. udzielający pożyczek (o uproszczonej procedurze i korzystnym oprocentowaniu), będącym w początkowej fazie rozwoju, małym firmom, które nie mogą liczyć na finansowanie swojej działalności przy wsparciu sektora bankowego ze względu na brak historii finansowej, mały wkład własny w finansowanie przedsięwzięcia czy podwyższone ryzyko finansowania działalności. Zachodniopomorski Regionalny Fundusz Poręczeń Kredytowych sp. z o.o., którego założycielem jest Samorząd Województwa Zachodniopomorskiego. Jego głównym celem jest ułatwianie przedsiębiorcom oraz osobom rozpoczynającym działalność gospodarczą dostępu do zewnętrznego finansowania kredytów bankowych oraz pożyczek na prowadzenie działalności mającym gospodarczej. swoją siedzibę Fundusz i/lub poręcza zobowiązania prowadzących działalność finansowe na przedsiębiorcom terenie województwa zachodniopomorskiego, którzy mają wprawdzie zdolność kredytową, nie mają natomiast wymaganych przez instytucję finansową zabezpieczeń. Otoczenie Województwo zachodniopomorskie prowadzi współpracę regionalną z miastami i regionami w Europie oraz Azji. Prowadzona jest ona na podstawie porozumień i umów o współpracy oraz listów intencyjnych. Obejmuje współpracę m.in. w zakresie: gospodarki, rozwoju regionalnego, rolnictwa, nauki i oświaty, badań, kultury a także wiele innych. Aktualnie województwo zachodniopomorskie ma podpisanych 14 porozumień o współpracy z: Krajem Związkowym Brandenburgia (Niemcy), Krajem Związkowym Meklemburgia-Pomorze Przednie (Niemcy), Krajem Związkowym Bawaria (Niemcy), Miastem Berlin (Niemcy), Obwodem Kaliningradzkim (Rosja), Obwodem Mikołajowskim (Ukraina), Departamentem Loary Atlantyckiej (Francja), Departamentem Gironde (Francja), Regionem Skania (Szwecja),Prowincja Overijssel (Holandia), Region Apulia (Włochy), Starostwo miasta Niemenczyn (Litwa), Prowincją Ourensee (Hiszpania) oraz Prowincją Guandong (Chiny). Ułatwienia dla przedsiębiorców Na terenie województwa zachodniopomorskiego preferencyjne warunki prowadzenia działalności gospodarczej występują m.in. w Specjalnych Strefach Ekonomicznych. Ponadto funkcjonuje wiele instytucji mających na celu wspieranie przedsiębiorców, m.in.: 9 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej Zachodniopomorski Regionalny Fundusz Poręczeń Kredytowych, Zachodniopomorska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A., Koszalińska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A, Fundusz Wspierania Rozwoju Gospodarczego Miasta Szczecina, Szczeciński Fundusz Pożyczkowy, Szczecińskie Centrum Przedsiębiorczości, Stowarzyszenie Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych w Białogardzie, Fundacja Centrum Innowacji i Przedsiębiorczości w Koszalinie. Rodzaje i wielkość nakładu funduszy UE Na finansowanie Regionalnego Programu Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2007 - 2013 przeznaczono z: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego wsparcie w wysokości 835 437 299 EUR, z krajowych środków publicznych w wysokości 147 430 118 EUR i z innych źródeł finansowania w wysokości 240 049 397 EUR. Wykorzystanie funduszy unijnych w województwie zachodniopomorskim plasuje je poniżej średniej krajowej. Zgodnie z danymi Ministerstwa Rozwoju Regionalnego z dnia 4 marca 2011r. w województwie zostały podpisane umowy o dofinansowanie na 69,2% środków pozostających w dyspozycji województwa, podczas gdy analogiczna wartość dla całego kraju kształtowała się w tym okresie na poziomie 73,1%. Perspektywy rozwoju Kierunki rozwoju województwa zachodniopomorskiego zostały określone w Strategii Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2020. Zgodnie z tym dokumentem do celów strategicznych Województwa należą: wzrost innowacyjności i efektywności gospodarowania, wzmocnienie atrakcyjności inwestycyjnej regionu, zwiększenie przestrzennej konkurencyjności regionu, zachowanie i ochrona wartości przyrodniczych oraz racjonalna gospodarka zasobami, budowanie otwartej i konkurencyjnej społeczności, wzrost tożsamości i spójności społecznej regionu. Podstawą dla rozwoju regionu przez wspieranie innowacyjnej i konkurencyjnej gospodarki, jest dokument: Regionalna Strategia Innowacji Województwa Zachodniopomorskiego na lata 20112020. Strategia określa trzy kluczowe wyzwania, którym powinno się sprostać na drodze do rozwoju innowacyjnej gospodarki. Są nimi: 10 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej świadomość i kompetencje innowacyjne, endogeniczny potencjał na rzecz specjalizacji regionalnej, regionalny system na rzecz tworzenia, dyfuzji i absorpcji innowacji, programy wieloletnie. Podstawą do kształtowania rzeczywistości społeczno-gospodarczej przy zachowaniu zasad zrównoważonego rozwoju jest Wieloletni Program Inwestycyjny Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2007- 2013, który umożliwia władzom samorządowym świadome kształtowanie polityki przestrzennej, planowanie strategiczne oraz dostosowanie działań do warunków wynikających ze zróżnicowanych cech przestrzeni województwa zachodniopomorskiego. Rzeczywistość gospodarcza W ostatnich latach obserwuje się likwidację lub przeprowadzkę do innych miast dużych przedsiębiorstw z regionu, co negatywnie wpływa na perspektywy rozwoju województwa. Koronnym przykładem jest likwidacja Stoczni Szczecińskiej Nowa w 2009 roku, która zatrudniała ok. 4500 pracowników i współpracowała z wieloma mniejszymi firmami w regionie. W roku 2003 w województwie Zachodniopomorskim swoją siedzibę miało 50 z 2000 największych polskich przedsiębiorstw. Liczba ta zmalała do 39 w roku 2008. W samym Szczecinie liczba ta zmalała z 26 w 2003 r. do 16 w 2008 r4. Wśród tych firm tylko 5 w województwie Zachodniopomorskim (3 w Szczecinie) można zaliczyć do firm wysokiej techniki (na podstawie symboli statystycznych według PKD) charakteryzujących się wysoką innowacyjnością. Najwyżej sklasyfikowaną firmą z branży IT z województwa jest Vobis SA, znajdujący się obecnie na 240 miejscu wg rankingu Polityki 500 największych polskich firm5. Województwo zachodniopomorskie posiada najbardziej rozdrobnioną strukturę wielkości przedsiębiorstw w Polsce. Ilość mikroprzedsiębiorstw na 1000 mieszkańców stanowi 129% średniej krajowej. Koncentracja małych (ogółem 6 912 podmiotów w 2010 r.) i średnich przedsiębiorstw (1 358 podmiotów w 2010 r.) nie odbiega znacząco od średniej krajowej. Znacząco niższy niż w innych regionach jest natomiast udział firm dużych, których w 2010 r. było 162 (80% średniej koncentracji krajowej). Co więcej, ich liczba od 2004 roku spadła aż o 10%, podczas gdy w Polsce spadek ten wyniósł 1,5%6. Na 350 spółek notowanych na rynku podstawowym Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie zaledwie dwie mają siedzibę w województwie zachodniopomorskim – Zakłady Chemiczne Police S.A. oraz Koszalińskie Przedsiębiorstwo Przemysłu Drzewnego S.A. w Szczecinku. W wyniku zmian własnościowych, konsolidacji i przejęć a szczególnie przenoszenia lub likwidacji central stolica województwa traci swój ponadregionalny charakter. Szczecin przestał być siedzibą m.in. dla 4 Obliczono na postawie Lista 2000 – polskie przedsiębiorstwa, Rzeczpospolita z 12.10.2004 i 12.11.2009 http://www.lista500.polityka.pl/rankings/show/region:16 6 Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego, Szczecin, czerwiec 2010. Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego. 5 11 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej Pomorskiego Banku Kredytowego. Województwo zachodniopomorskie pomija się przy lokowaniu (ustanawianiu) central o znaczeniu krajowym lub ponad wojewódzkim – przykładem może być włączenie Zespołu Elektrowni Dolna Odra do nowo powstałej grupy energetycznej PGE. W północnozachodniej Polsce Szczecin na rzecz Poznania traci centrale lub regionalne dyrekcje firm infrastrukturalnych i energetycznych w tym m.in.: Enea, Wielkopolska Spółka Gazownictwa, regionalne dyrekcje Orlenu i spółek kolejowych. W roku 2000 Szczecin był jednym z najlepiej rozwijających się miast w Polsce. Liczba firm w przeliczeniu na 1000 mieszkańców była największa wśród miast wojewódzkich, więcej rejestrowano ich tylko w Warszawie, Krakowie, Wrocławiu, Łodzi. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w stolicy regionu w roku 2002 wynosiło 2 282 zł i było niewiele niższe niż we Wrocławiu. Pozycji miasta i regionu sprzyjała dobra sytuacja Stoczni Szczecińskiej, zaawansowanego technologicznie czołowego producenta statków na świecie. Przełom lat 2002-2003 to okres wyhamowania koniunktury stoczniowej, któremu towarzyszyła zapaść bądź likwidacja innych zakładów pracy. Analiza danych związanych z PKB pokazuje, że w ostatnich 10 latach rola gospodarcza województwa zachodniopomorskiego, w porównaniu z innymi regionami polskimi i UE, uległa znaczącemu obniżeniu. Można je oszacować na poziomie 10%, natomiast największy spadek miał miejsce w Szczecinie, gdzie sięgnął ok. 30%. Pomimo faktu, że produkt krajowy brutto województwa zachodniopomorskiego w latach 19992008 systematycznie rósł, zmniejszał się jednak jego udział w krajowym PKB. W roku 1996 przy potencjale ludnościowym województwa wynoszącym 4,44% mieszkańców Polski, produkt krajowy brutto gmin tworzących obecne województwo zachodniopomorskie stanowił 4,60% krajowego PKB. W 2000 roku udział województwa w krajowym PKB wynosił 4,51%, by w 2007 osiągnąć poziom 3,99%, mimo że w analogicznym okresie wzrósł z poziomu 33 599 milionów do 46 904 milionów złotych. Jeszcze w 2000 roku PKB na mieszkańca zachodniopomorskiego stanowił 101,7% krajowego PKB schodząc w 2007 roku do poziomu 89,8%. Udział poszczególnych branż w ogóle przychodów Branżą, która w 20077 roku miała największy udział procentowy w ogóle przychodów ze sprzedaży w województwie zachodniopomorskim, była branża spożywcza, traktowana łącznie jako usługi i przetwórstwo. W tej samej branży zarejestrowano także najwyższy poziom zatrudnienia. Sektor budownictwa, który w tym samym czasie przeżywał rozkwit, osiągał przychody niższe od branży spożywczej o 5 punktów procentowych, ale charakteryzował się przy tym zatrudnieniem zaledwie o 2 punkty procentowe niższym. Można założyć, że najbardziej produktywną branżą była branża chemiczna, z jednym z największych przychodów w województwie i relatywnie niskim zatrudnieniem. Wysoki poziom przychodów tłumaczyć można ówczesną stabilną sytuacją Zakładów Chemicznych Police. 7 Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego, Szczecin, czerwiec 2010. Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego. 12 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej Wykres 1. Porównanie udziału branż w przychodach i zatrudnieniu w województwie Zachodniopomorskim w roku 2007. Źródło: Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego, Szczecin, czerwiec 2010. Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego. Grupy kierunków kształcenia zgodne z Międzynarodową Standardową Klasyfikacją Kształcenia ISCED'97 Pozostałe wydzielone branże plasowały się poniżej poziomu 10% udziału w przychodach ze sprzedaży i 8% w ogóle zatrudnienia. Najniższym zatrudnieniem, jak i przychodami wykazały się branża energetyczna i poligraficzna. Mimo, iż województwo ma najwyższy wskaźnik obłożenia turystycznego w Polsce, przychody ze sprzedaży przy średnim dla pozostałych branż zatrudnieniem nie są imponujące. Również branża IT nie imponuje wynikami na poziomie 2% zatrudnienia i przychodów ze sprzedaży. Warto zauważyć duży potencjał Szczecina na tle regionu i kraju w działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej. Ponad 10% podmiotów zarejestrowanych w Szczecinie prowadzi właśnie taką zaawansowaną działalność. 13 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej Wykres 2. Podmioty w Szczecinie według wybranych sekcji 31.12.2009r. Źródło: Szczecin w liczbach 2010, Szczecin, Urząd Statystyczny w Szczecinie. Potencjał regionu Województwo zachodniopomorskie to obszar o ogromnych perspektywach, istotny dla gospodarki kraju. Położenie geograficzne daje doskonałe warunki do turystyki i rekreacji. W regionie znajduje się wiele atrakcyjnych miejscowości wypoczynkowych, bogata jest oferta uzdrowiskowa. Liczne i silne wiatry umożliwiają pozyskiwanie energii przy pomocy turbin wiatrowych, podejmowane są także działania na rzecz eksploatacji innych odnawialnych źródeł energii. Rolnictwo w regionie charakteryzuje duża powierzchnia gospodarstw oraz niski, korzystny odsetek zatrudnionych. Wzrost wartości produkcji w tym sektorze w latach 2003-2006 wynosił 20%, podczas gdy w porównywalnym okresie w Polsce odnotowano wzrost o 11%. Pod względem zarejestrowanych firm na 1 tys. mieszkańców województwo zajmuje 1. miejsce w kraju ze wskaźnikiem wynoszącym 124,6 przy średniej krajowej 96,7, skupia ono 5,7% przedsiębiorstw w Polsce ogółem. Dostęp do szerokopasmowego Internetu posiada 55 % firm, co jest drugim wynikiem w kraju. Na województwo zachodniopomorskie przypada 80% potencjału ilościowego i prawie 90% tonażowego morskiej floty transportowej Polski, prawie 40% ruchu pasażerskiego w portach morskich, 47% przeładunków towarowych. 18,7% ogółu miejsc noclegowych oraz 17,4% ogółu noclegów w kraju (w roku 2007). Z lasów regionu pozyskano niemal 11% krajowego pozyskania. Udziałem województwa w roku 2007 było 3,8% krajowego zatrudnienia w przemyśle, 3,1% krajowej wartości produkcji przemysłowej, 3,6% sprzedaży detalicznej, 4,6% sprzedaży budowlano-montażowej kraju. Nadwyżka w produkcji energii wyniosła 2 628,7 GWh. Moc uzyskiwana z zachodniopomorskich farm wiatrowych stanowiła aż 38,4% energii uzyskiwanej z wiatru w Polsce. Przy tych wszystkich osiągnięciach i potencjale przestarzała struktura gospodarki województwa sprawia, że na przestrzeni lat 2004-2007 jego udział w ogólnopolskich nakładach na badania i rozwój spadł z 4,1% do 1,7%. Nakłady na działalność innowacyjna w przedsiębiorstwach przemysłowych w roku 2006 wyniosły 303,9 mln zł. Stanowiło to 1,8% ogółu nakładów w kraju. 14 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej 2. Aktualne trendy technologiczne w branży drzewno-meblarskiej na rynku polskim, europejskim i światowym Przemysł drzewny i meblarski w Unii Europejskiej zalicza się do grupy największych i najważniejszych gałęzi przemysłu. Jego udział w ogólnej produkcji tamtejszego przemysłu przetwórczego waha się w granicach 2-4% (zależnie od kraju). Tworzy on do 2% PKB i ma 2-2,2% udział w ogólnym zatrudnieniu. Na obszarze UE funkcjonuje 8,5 tys. firm meblarskich zatrudniających ponad 20 osób. Pracuje w nich łącznie 500 tys. pracowników, z czego blisko 70% przypada na 2 kraje: Niemcy i Włochy. Połowa ocenianej na 160 mld euro światowej produkcji mebli pochodzi z krajów członkowskich Unii Europejskiej. Cechą charakterystyczną tego sektora jest znaczący udział eksportu w produkcji. Ocenia się że ponad 15% wytwarzanych w tym ugrupowaniu mebli przeznacza się na eksport poza obszar UE. Natomiast przemysł drzewny jest bardzo ważny dla krajów UE, gdyż daje on zatrudnienie 3 mln osób w ponad 330 tys. firm. Firmy branży drzewnej wytwarzają dochód w wysokości 123 mld euro, co stanowi 8% dochodu generowanego przez przemysł.8 Zdecydowanie najbardziej pojemnym rynkiem w Unii Europejskiej jest rynek niemiecki. Niemcy najwięcej wydają na zakup mebli w przeliczeniu na jednego mieszkańca: ponad 1,5 razy więcej niż wynosi średnia unijna oraz 3,5 razy więcej niż w Portugalii, tzn. kraju, w którym statystyczny mieszkaniec wydaje najmniej na kupno mebli w całej Unii. Wielkość niemieckiego rynku mebli szacuje się w cenach detalicznych na 34,5 mld euro rocznie. W tym kraju istnieje ponad 15 tys. placówek handlowych oferujących meble na łącznej powierzchni 21 mln m2. Zatrudniają one łącznie 110 tys. osób. Najważniejszymi podmiotami działającymi na niemieckim rynku mebli są grupy handlowe „One” i ich filie mają sięgający 60% udział w krajowej sprzedaży mebli. Z tymi grupami współpracuje zdecydowana większość detalistów (ok. 90%) oraz wielu producentów. Ocenia się, że 20 największych grup i sieci handlowych kontroluje połowę niemieckiego rynku mebli. Jednym z najdynamiczniej rozwijających się segmentów niemieckiego rynku mebli jest rynek mebli biurowych. W ostatnich latach był on stosunkowo mało podatny na pogorszenie koniunktury gospodarczej w tym kraju. Roczne obroty na nim sięgają 3 mld euro, z czego połowa przypada na meble biurowe wykonane z drewna, ok. 20% - na meble metalowe, nieco ponad 10% - na fotele obrotowe oraz 20% - na pozostałe meble biurowe. Niemcy, wraz z Austrią, tworzą ponad 30% unijnego popytu na meble biurowe. Szacuje się, że blisko 40% kosztów zakupów mebli biurowych stanowią biurka, 33% - krzesła i fotele, 20% - szafy i resztę - inne rodzaje mebli.9 W Wielkiej Brytanii cechą charakterystyczną rynku mebli jest istnienie silnie rozwiniętego systemu niewyspecjalizowanych sieci sprzedaży. Mają one 35% udział w brytyjskim rynku mebli. Do tej grupy placówek zaliczają się m.in. wielobranżowe magazyny towarowe i oddziały typu „zrób to sam”. 8 Analiza rynku europejskiego branży drzewno-meblarskiej na podstawie artykułu pn. „Meble na rynkach UE”, który znajduje się na stronie internetowej Polskiej Izby Gospodarczej Importerów, Eksporterów i Kooperacji pod adresem: www.pcc.org.pl/index.php/pl/art?id=102 9 www.pcc.org.pl/index.php/pl/art?id=102 15 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej Na hiszpański rynek mebli składa się 13,5 tys. placówek, z czego przygniatająca większość to sklepy niewielkie, o powierzchni nie przekraczającej 250 m2. Ponad 80% sprzedaży mebli odbywa się w tym kraju za pośrednictwem wyspecjalizowanych sklepów detalicznych. W Belgii wartość detalicznego handlu meblami ocenia się na 2,6 mld euro. Podobnie jak w Holandii dominującą pozycję na rynku zajmują detaliści afiliowani, lub nie, przy wielkich grupach handlowych. W tym ostatnim kraju wartość rocznej sprzedaży mebli wynosi 3,8 mld euro. Największy udział (prawie 40%) mają w niej komplety wypoczynkowe, kanapy i fotele, a następnie meble sypialniane (28%), szafy (16%) oraz meble do jadalni (10%). W zaspokajaniu popytu na meble na rynku holenderskim znaczącą rolę odgrywa import. Jego wartość wynosi ok. 1,7 mld euro rocznie. W systemie dystrybucji aż 70% udział mają wyspecjalizowane magazyny meblowe. W Austrii wartość rynku mebli również szacuje się na ok. 3,8 mld euro. W ostatnim czasie przeszedł on proces intensywnej koncentracji. W Austrii najwięcej sprzedaje się nowoczesnych mebli mieszkaniowych (56% całości), a następnie: mebli rustykalnych (28%), stylowych (7%) oraz antyków (4%). Zdecydowanie też preferowane są meble z litego drewna (66% sprzedaży).10 Przemysł drzewno-meblarski w Polsce ma wieloletnie tradycje. W ostatnich latach przeżywa okres szybkiego rozwoju. Przemysł ten uważany jest za jedną z ważniejszych sił napędowych polskiej gospodarki i eksportu. Dzięki temu Polska należy do ścisłego grona liderów produkcji wyrobów drzewnych i mebli. Na tle europejskiego i światowego handlu polska branża drzewno-meblarska zajmuje czołowe miejsce. Polska jest trzecim głównym dostawcą mebli na rynek europejski, czwartym eksporterem mebli na świecie. Pod względem salda handlowego w obrotach międzynarodowych polska branża drzewno-meblarska ustępuje tylko branży chińskiej i włoskiej. Wykres 3. Dostawcy mebli wewnątrz UE w 2006r. [w mln euro] Źródło: http://www.meble.org.pl 10 www.pcc.org.pl/index.php/pl/art?id=102 16 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej Wykres 4. 20 największych eksporterów na świecie. Źródło: http://www.meble.org.pl Wykres 5. Saldo w obrotach międzynarodowych meblami. Źródło: http://www.meble.org.pl Przemysł meblarski reprezentuje znaczący odsetek PKB i globalnej wartości produkcji. Zatrudnia ponad 100 tys. osób, daje wielkie i ciągle rosnące wpływy eksportowe oraz lokuje Polskę w czołówce światowych producentów. Udział tego sektora gospodarki w polskim PKB stanowi ponad 200% średniej dla Unii Europejskiej. Blisko 80% produkcji sektora meblowego w naszym kraju trafia przede wszystkim na eksport. Branża meblarska w Polsce od wielu lat odznacza się bardzo wysoką dynamiką produkcji, znacznie większą od średniej w przemyśle. Niestety ten pozytywny trend uległ zdecydowanemu 17 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej spowolnieniu w latach 2000-2001 oraz po 2008r. z powodu nałożenia się wielu negatywnych czynników, m.in. kryzysu gospodarczego w Europie i świecie, dekoniunkturę czy nasycenie rynków zachodnioeuropejskich, słabsza dynamika płac, pogorszenie nastrojów konsumenckich. Produkcja sprzedana przemysłu drzewnego w ramach produkcji drewna i wyrobów z drewna w 2009r. spadała o ok. 1,8 mln zł w porównaniu do 2008r. jednakże wzrost sprzedaży zanotowały branża produkcji papieru o ok. 1,1 mln zł oraz branża produkcji mebli o ok. 1,3 mln zł. Bardzo podobny trend wystąpił w województwie zachodniopomorskim jako reakcja na ogólnopolską i światową sytuację gospodarczą (Tabela 1.). Jednak po tych negatywnych wydarzeniach ekonomicznych produkcja sprzedawana przemysłu meblarskiego i drzewnego ponownie zaczyna odnotowywać dodatnie salda handlowe. Na 2011r. prognozuje się dodatnią dynamikę wzrostu rynku na poziomie 4%, ale większe ożywienie przewidywane jest w II połowie roku. Tabela 1. Produkcja sprzedana w sektorze drzewno-meblarskim [w mln zł] Rodzaj działalności 2008 2009 Polska Produkcja drewna i wyrobów z drewna** 25472,0 23665,7 Produkcja masy włóknistej oraz papieru*** 18959,2 20043,9 Produkcja mebli, pozostała działalność produkcyjna**** 26418,8 27723,7 Województwo zachodniopomorskie Produkcja drewna i wyrobów z drewna** 2695,1 2666,9 Produkcja masy włóknistej oraz papieru*** -* 269,1 Produkcja mebli, pozostała działalność produkcyjna**** -* 123,5 *brak danych **klasyfikacja wg PKD z 2004; wg PKD z 2007 Produkcja wyrobów z drewna, korka, słomy i wikliny ***klasyfikacja wg PKD z 2004; wg PKD z 2007: Produkcja papieru i wyrobów z papieru ****klasyfikacja wg PKD z 2004; wg PKD z 2007: Produkcja mebli Źródło: Rocznik Statystyczny Przemysłu 2010. Rocznik Statystyczny Województwa Zachodniopomorskiego 2010. Na tle świata i krajów europejskich polski przemysł drzewno-meblarski odznacza się niskim zużyciem wyrobów drzewnych. Wynika to głównie z niższego poziomu technologicznego polskich producentów produktów drzewnych i mebli. W naszym kraju najczęściej produkcja produktów meblowych wykonywana jest w jednym zakładzie (od obróbki surowca do produktu finalnego), natomiast w krajach zachodnich, w fabryce mebli odbywa się już tylko montaż półproduktów i półfabrykatów. Dość często korzysta się z usług podwykonawców, co negatywnie przekłada się na poziom efektywności produkcji polskich mebli w stosunku do europejskich. Jednakże polskie przedsiębiorstwa branży drzewno-meblarskiej już zaczynają dostrzegać ten problem procesu technologicznego i zaczynają zdecydowanie inwestować w linie produkcyjne w celu unowocześniania procesów techniczno-technologicznych produkcji swoich materiałów i produktów. Przemysł meblarski zużywa znaczne ilości wytwarzanych w Polsce płyt wiórowych, oklein, płyt pilśniowych twardych, tarcicy oraz wiele innych materiałów drzewnych, a więc kondycja przemysłu meblarskiego determinuje w dużej mierze możliwości zbytu i rozwój przemysłów z nim współpracujących. 18 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej Trendy technologiczne w branży drzewno-meblarskiej w ostatnich latach uległy zdecydowanej zmianie jako odpowiedź na zapotrzebowanie rynku na nowe właściwości materiałów i produktów drzewnych i meblowych. Głównym czynnikiem determinującym owe zmiany są sposoby oddziaływania branży na inne gałęzie gospodarki i dziedziny życia. Aktualnie istotnym trendem na rynku materiałów i wyrobów drzewnych, który jednocześnie przyczynia się do poszukiwania nowych rozwiązań technologicznych, jest zjawisko substytucji materiałowej, mającej dwojaki charakter. Z jednej strony dochodzi do zastępowania tradycyjnych materiałów i wyrobów drzewnych nowoczesnymi, uszlachetnionymi produktami z drewna, a z drugiej zaś dochodzi do wymiany materiałów drzewnych niedrzewnymi np. tworzywami sztucznymi. Najczęściej w takim przypadki występuje tendencja do wytwarzania materiałów i produktów drzewnych pozwalających na jednoczesne spełnienie wieli kryteriów funkcjonalnych. Kolejnym trendem w rozwoju technologii w branży drzewno-meblarskiej, który coraz bardziej upowszechnia się i coraz częściej jest doceniany przez przedsiębiorstwa branżowe jest technologia lakierowania, w której wyeliminowane są szkodliwe substancje chemiczne. W przemyśle drzewnym stosowane są coraz powszechniej materiały o 100% zawartości ciał stałych, bądź takie, w których rozpuszczalnikiem jest woda. Ideą stosowania lakierów 100% zawierających ciała stałe jest zamiana całej płynnej masy lakieru w powłokę na elemencie drzewnym. Nie występuje tu lotny rozcieńczalnik, którego odparowanie mogłoby współinicjować proces wysychania, a utwierdzanie lakieru odbywa się w wyniku reakcji chemicznej. Lakiery zawierające 100% ciał stałych utwierdzają się w wyniku krótkotrwałych ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe (UV). Korzyści stosowania produktów 100% ciał stałych, utwardzanych UV są następujące: brak opłat na rzecz środowiska naturalnego z tytułu emisji rozcieńczalników, redukcja zagrożenia pożarowego, znacznie przyśpieszony proces technologiczny, uzyskanie lepiej wypełniającą powłokę (100% masy lakieru zamienia się w utwardzoną powłokę). Natomiast lakiery wodorozcieńczalne to dyspersje w wodzie spoiwa o dużej masie cząsteczkowej. Ich utwardzanie odbywa się przez odparowanie wody. Po wyschnięciu utwardza się je wiązką promieni UV, uzyskując powłokę o lepszej odporności mechanicznej i chemicznej niż „zwykłych” wodorozcieńczalnych. Lakiery nie stanowią całej technologii wykończenia, ważny jest sposób ich nakładania. Produkty o 100% zawartości ciał stałych znane są najszerzej w wersji przeznaczonej do nakładania walcami lakierniczymi. Ostatnio rozwija się również technologia natrysku, w specjalnych urządzeniach, odmiany tych lakierów. Lakiery wodorozcieńczalne możemy nanosić praktycznie w każdej dostępnej technologii bez specjalnych ograniczeń. Lecz tylko prawidłowe skorelowanie parametrów pracy linii lakierniczej z własnościami lakierów na niej stosowanych da pożądany efekt. Nowa technologia pozwala zastąpić płytę MDF zwykłą płytą wiórową. Najbardziej wydajnym sposobem nakładania lakieru na element drzewny jest system walców. W przypadku elementów profilowanych optymalnym rozwiązaniem jest natrysk bądź aplikacja podciśnieniowa tzw. vacuumatch. Materiały 100% S.C. UV, odpowiednie do stosowania w tych urządzeniach, są w stanie nieutwardzonym drażniące i szkodliwe dla środowiska (po utwardzeniu natomiast zupełnie obojętne). Kolejnym etapem technologii jest suszenie, które odbywa się poprzez wydmuchanie przez 19 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej dysze powietrza, a następnie działanie lamp IR skracając czas schnięcia lakierów wodorozcieńczalnych do ok. 6-9 min. Klasycznym rozwiązaniem w technice suszenia są suszarnie komorowe. Utwierdzanie powłoki odbywa się w czasie 5-10 s pod lampami UV. W tym przypadku zastosowanie mają dwa źródła promieniowania: lampy rtęciowe i galowe. Cała powłoka lakieru musi być przeniknięta promieniowaniem UV.11 Aktualnie w przemyśle drzewnym i meblowym wykorzystuje się technologie, które głównie mają na celu zabezpieczenie drewna przed nadmierną wilgocią, zwiększenie odporności na grzyby, wytrzymałość na działanie czynników zewnętrznych, poprawa właściwości wyrobów drzewnych i produktów meblarskich. W tym względzie w procesach technologicznych wykorzystuje się głównie proces termiczny, polimeryzację oraz proces nasączania drewna żywicami. Drewno termiczne to obecnie najbardziej rozwinięta forma modyfikowania drewna. W Europie istnieją cztery takie procesy, gdzie w każdej z nich drewno podgrzewane jest w temperaturze 15-2300C. W takiej temperaturze zmieniają się właściwości chemiczne ścian komórek drewna, dzięki czemu drewno uzyskuje zwiększoną odporność na grzyby, twardość, trwałość, zminimalizowaną podatność na wchłanianie wody. Technologia ta przyczynia się niewątpliwie do podwyższonej stabilności drewna, zminimalizowania wystąpienia zjawiska pęcznienia drewna, poprawy izolacji drewna, uzyskania jednorodnego kolorytu drewna. W przypadku procesu żywicowania drewna osiągana jest poprawa jego właściwości poprzez uszlachetnienie go wodorozcieńczalnymi żywicami. Proces ten zmniejsza pęcznienie drewna od 40 do 70%, poprawia stabilność drewna i odporność na grzyby. Drewna uzyskane w wyniku tego procesu i wyżej wymienionej technologii nadaje się doskonale na drewno podłogowe, parkiety, mozaiki oraz meble ogrodowe, konstrukcje drewniane.12 11 www.technologia.meblarstwo.pl/artykul/11962trendy_w_rozwoju_technologii_lakierowania_w_przemysle_drzew nym 12 J. Kurnikowski, Nowe technologie obróbki drewna [w:] Profesjonalny Parkiet. Fachowe pismo dla branży parkieciarskiej, artykuł znajduje się na stronie internetowej wydawnictwa pod adresem: http://terazmedia.nazwa.pl/pparkiet/index.php?option=com_content&task=view&id=83&Itemid=18 20 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej 3. Branżowe przedsiębiorstwa województwa zachodniopomorskiego na tle wyzwań rynkowych i nowych technologii W województwie zachodniopomorskim najprężniej rozwijają się przedsiębiorstwa, które prowadzą działalność gospodarczą w branży chemicznej, spożywczej, elektromaszynowej, drzewnej, papierniczej i meblarskiej. W obszarze planowanych inwestycji i rozwoju wyżej wymienionych branż region zachodniopomorski wykazuje najlepsze uwarunkowania względem pozostałych regionów w Polsce. Terytorialnie firmy funkcjonujące w sektorze drzewno-meblarskim głównie skoncentrowane są w aglomeracji szczecińskiej, koszalińskiej oraz na południu i południowym wschodzie województwa. Poniżej zostaną zaprezentowane oferty zachodniopomorskich przedsiębiorstw, które działają w przemyśle przetwórczym jako producenci drewna, wyrobów z drewna, płyt drewnopochodnych, papieru i producenci mebli, które w swoich procesach produkcyjnych wykorzystują nowoczesne technologie (prezentacja branżowych przedsiębiorstw została przedstawiona na podstawie powszechnie dostępnych materiałów i informacji). Kronospan Szczecinek Sp. z o.o. Firma jest największym producentem płyt MDF surowych i melaminowanych, płyt wiórowych surowych i melaminowanych, płyt HDF lakierowanych. Dodatkowo firma swoim odbiorcom oferuje również panele ścienne w szerokiej gamie kolorów i wzorów. Firma swoją ofertę głównie kieruje do sektora branży budowlanej, producentów mebli, materiałów drewnopochodnych w Polsce i Europie. Firma dzięki znacznym inwestycjom w rozbudowę mocy produkcyjnych, stała się jednym z najbardziej znaczących przedsiębiorstw w branży materiałów drewnopochodnych, firmującym swym logo najwyższą jakość produktów i szeroką paletę wzorniczą. Atutami przedsiębiorstwa są: obszar terytorialny działalności – firma swoim zasięgiem obejmuje rynki całego świata, doświadczenie w branży – wysoki poziom technologiczny, bogate wzornictwo produktów, szeroka paleta produktów, uczestnictwo w programie FSC i PEEFC – obligatoryjne zobowiązanie do poprawnego korzystania z zasobów leśnych i używania minimum 70% surowca drzewnego pochodzącego z lasów, organizacja corocznej akcji Kronodrzewko, w ramach której sadzonych jest ponad 180 tys. drzew. Dodatkowym atutem firmy jest funkcjonowanie w ramach grupy międzynarodowej, co zdecydowanie usprawnia proces wdrażania innowacyjnych procesów i metod technologicznych, wpływających na rozwój firmy. Kronospan Szczecinek dysponuje uniwersalną technologią produkcji, która umożliwia realizację nawet dużych i wyjątkowo skomplikowanych zamówień. Ponadto firma prowadzi liczne inwestycje w zakresie ochrony środowiska, które dotyczą ograniczenia zużycia energii i wody podczas produkcji oraz redukcji emisji gazów powstałych w wyniku spalania paliw kopalnych. 21 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej Nieustanne podnoszenie środowiskowych standardów, instalowanie w zakładach najnowocześniejszych urządzeń ochrony powietrza, budowanie oczyszczalni ścieków oraz stosowanie najnowszej aparatury kontrolno-pomiarowej gwarantuje, że firma stosuje powszechnie obowiązujące przepisy prawne w zakresie ochrony środowiska naturalnego. W latach 2005-2006 firma zapoczątkowała znaczące inwestycje w doskonalenie jakości płyt wiórowych oraz w ograniczenie zużycia energii podczas procesu produkcji. Ambicją przedsiębiorstwa jest zajęcie pozycji lidera efektywnego wytwarzania materiałów drewnopochodnych na świecie. Przez ostatnie 20 lat Kronospan Szczecinek nieustannie inwestuje w rozwój zakładu. Dzięki temu Kronospan Szczecinek produkuje obecnie zarówno płyty wiórowe (w oparciu o najnowocześniejszą dostępną technologię), płyty typu MDF i HDF jak i wzbogacone produkty drewnopochodne dla przemysłu meblarskiego i budownictwa. Od 20 lat Kronospan w Szczecinku jest partnerem dla rozwijającego się przemysłu meblarskiego w Polsce. Produkty koncernu zawsze charakteryzowały się wysokim poziomem technologicznym i nowoczesnym wzornictwem. Dzięki temu zaangażowaniu Kronospan Szczecinek przyczynił się do sukcesu branży na światowych rynkach. Obecnie Polska jest trzecim eksporterem mebli na świecie. Kronospan Szczecinek produkuje obecnie więcej płyt drewnopochodnych niż cały polski przemysł w 1989. Swedwood Poland Sp. z o.o. Firma przynależy do Swedwood Grup, której jest przedstawicielem na terenie Polski. Swedwood Grup jest w pełni zintegrowaną międzynarodową grupą przemysłową, której głównym zadaniem jest zapewnienie zdolności produkcyjnych dla IKEA. Struktura organizacyjna Swedwood Grup składa się z 50 hal produkcyjnych i biur w 12 krajach na 3 kontynentach. Grupa zatrudnia jakiś 15,000 ludzi, którzy produkują około 100 milion segmentów mebli i elementów meblowych rocznie. Przedsiębiorstwo zajmuje się produkcją mebli znanej marki IKEA jak LACK, BILLY, FAKTUM, APPLÅD, MALM, PAX, EXPEDIT, BESTÅ, BIRKELAND, LIDINGÖ, EFFEKTIV, LEKSVIK oraz drewnianych elementów do mebli, w sumie około 60 wzorów meblowych. Do produkcji swoich wyrobów wykorzystuje drewno o najwyższej jakości. Produkcja oparta jest na rozbudowanej technologii, wykorzystująca jeden typ surowca w celu optymalizacji wydajności i pojemności. Zapewnia to krótkie okresy projektowania, wdrażania oraz wydajną dystrybucję. Swedwood Poland stale inwestycje w nowoczesne linie i produkcyjne procesy technologiczne m.in. rozwój techniczny R&D, EHS, sieci dystrybucyjne, logistyka. Atutami firmy są długotrwałe inwestycje i ambitne cele wzrostu konkurencyjności i efektywności produkcyjnej. Firma respektuje wszystkie wymagania środowiskowe. Drewno pochodzi z lasów o prawidłowej gospodarce, zgodnej z międzynarodowymi standardami certyfikatu FSC. Koszalińskie Przedsiębiorstwo Przemysłu Drzewnego Szczecinek S.A. Firma jest jednym z największych producentów tarcicy w Polsce. Funkcjonuje na rynku drzewnym, tartacznym i ogrodowym. Produkuje rocznie około 220 000m3 tarcicy iglastej i 40 000m3 22 Komentarz [PM1]: Niegramatycznie, zgłoszone to było w pierwszych uwagach Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej tarcicy liściastej. Główną działalnością przedsiębiorstwa jest obróbka drewna w szeroko rozumianym zakresie. Swoje wyroby produkuje w 9 zakładach przetwarzających surowiec tartaczny iglasty i 2 zakładach przerabiających surowiec liściasty, 1 zakładzie produkującym płyty klejone (dodatkowo posiada dwa składy fabryczne). Główne asortymenty produkcji to tarcica obrzynana i nieobrzynana, świeża, suszona, strugana i impregnowana, elementy konstrukcyjne na więźby dachowe i konstrukcje domów, elementy klejone, podkłady kolejowe, deski podłogowe, boazerie, listwy wykończeniowe, elementy (fryzy) do produkcji mebli i innych wyrobów, wyroby małej architektury określane jako program ogrodowy. Podstawowym surowcem jest drewno sosnowe, bukowe i dębowe, w mniejszych ilościach przetwarzamy świerk, brzozę, olchę, jesion, grab, osikę i topolę. Firma stale inwestuje w nowoczesne technologie, aby sprostać wymaganiom swoich klientów. Nowe procesy technologiczne dotyczą głównie przerobu tarcicy – suszenie, struganie, klejenie, optymalizacji procesu wycinania defektów tarcicy, impregnacji i parzenia. Wysoką jakość struganych wyrobów firma osiąga na strugarkach wielogłowicowych. Tarcica suszona jest konwencjonalnie w nowoczesnych suszarniach sterowanych automatycznie. Łączna jednorazowa pojemność suszeń w całej firmie wynosi około 5 200m3. Przedsiębiorstwo posiada pięć punktów impregnacji ciśnieniowej tarcicy, gdzie impregnuje się ją metodą ciśnieniowo-próżniową, nowoczesnymi bezchromowymi impregnatami - Wolmanitem CX-10 i Impralitem KDS. Dodatkowo firma oferuje usługę dobarwiania tarcicy na kolor brązowy. Firma swoje produkty sprzedaje w kraju i zagranicą. Krajowymi odbiorcami są producenci stolarki budowlanej, fabryki mebli, składy handlowe, producenci programu ogrodowego, producenci klejonki, stolarnie oraz nasycalnie nawierzchni kolejowej. Natomiast zagranicznymi odbiorcami są producenci funkcjonujący w krajach Unii Europejskiej. Przedsiębiorstwo za swoją działalność zostało odznaczone wieloma wyróżnieniami, nagrodami i certyfikatami potwierdzającą wysoką jakość produktów: certyfikat system zarządzania jakością wg normy ISO 9001:2008, nagroda w plebiscycie Filary Polskiej Gospodarki 2008, 2010, nagroda w konkursie Forum Jakości Quality International 2007 w kategorii QI Order – zarządzanie ja wyższej jakości, certyfikat SGS-COC-000463 za produkty o najwyższej jakości; zakup surowca, tarcicy i fryz, produkcja (system transferowy) i sprzedaż wyrobów FSC czyste: wyrobów tartacznych, fryz, desek podłogowych, drewna konstrukcyjnego, wyrobów ogrodowych, płyty klejonej, parkietu, brykietu, zrębek, troci, zrzyn i wiórów, przynależność do elitarnego Klubu Gazel Biznesu – grona najbardziej dynamicznie rozwijających się firm, certyfikat innowacyjności 2005 (firma została laureatem rankingu 500 Najbardziej Innowacyjnych Firm za udział w programie badawczym nad innowacyjnością polskiej 23 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej gospodarki prowadzonym przez Polską Akademię Nauk i znalazła się w gronie przedsiębiorstw najbardziej zorientowanych na rozwój), wyróżnienie Banku Ochrony Środowiska S.A. za wybitne dokonania gospodarcze i ekologiczne osiągnięte we współpracy z bankiem, certyfikat Solidna Firma 2005 za terminowe regulowanie wszelkich zobowiązań oraz poszanowanie ekologii i praw konsumenta. ABWood Sp. z o.o. Firma jest dynamicznie rozwijającą się fabryką w branży drzewnej. We własnym tartaku przecinanych jest rocznie około 130 000 m3 polskiego drewna i jednocześnie produkowana jest szeroka gama produktów: meble, elementy meblarskie, płyty klejone, palety, brykiet drzewny, zrębki papiernicze. Firma posiada ważny certyfikat FSC Chain-of-Custody. Przedsiębiorstwo produkuje swoje produkty jedynie surowiec drzewny certyfikowany, który kupuje w Państwowych Gospodarstwach Leśnych Lasy Państwowe. W strukturze organizacyjnej firmy funkcjonują następujące wydziały: 1. Wydział Tartaczny – dysponuje zmechanizowaną i skomputeryzowaną linią manipulacji i sortowania drewna, dwiema liniami przetarcia drewna tartacznego i jedną linią drewna średniowymiarowego, sortownią ze sztaplarnią i pakietownią desek oraz suszarnią drewna, która pozwala na miesięczne wysuszenie 8 000 m3 tarcicy. Znajdująca się tam bezobsługowa kotłownia o mocy 14 MW spala wyłącznie biomasę powstającą jako odpad przy przerobie drewna. 2. Wydział Meblowy zmodernizowanych – na hal, wydział których składa się wyposażenie kilka dużych stanowią nowych bądź nowoczesne linie technologiczne, maszyny i urządzenia produkujące meble i elementy meblarskie z litego drewna, wyroby programu ogrodowego, płytę klejoną oraz palety EUR. Całość odpadów z przerobu drewna stanowi cenny produkt do wytwarzania nowoczesnego, ekologicznego paliwa – brykietu drzewnego. 3. Wydział Mechaniczny - zabezpiecza właściwe utrzymanie i eksploatację całego parku maszynowego i infrastruktury, wykonuje prace remontowe, przygotowuje narzędzia, a nawet produkuje jednostkowe urządzenia i maszyny na nasze potrzeby. Dodatkowo wydział opracowuje i realizuje we własnym zakresie projekty maszyn i urządzeń pomocniczych, a także przeprowadza modernizacje starych. Wydzielonym działem jest ostrzalnia, wyposażona w nowoczesny sprzęt umożliwiający zarówno naprawę, jak i wykonanie nowych narzędzi dla obrabiarek. 4. Dział Jakości – nadzoruje funkcjonowanie systemu jakości i kontrolę końcową gotowych produktów. 24 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej Firma stale inwestuje w procesy technologiczne i park maszynowy w celu poprawy jakości, efektywności i konkurencyjności na rynku drzewno-meblarskim. Duże nakłady inwestycyjne przeznaczane są na przedsięwzięcia w ramach rozwoju i uruchomienie nowych produktów. W ostatnich latach firma na te cele przeznaczyła około 30 mln zł. Zakład Produkcji Drzewnej „EUROWOOD-POMERANIA” Sp. z o.o. Producent tarcicy mokrej i suchej, zajmujący się produkcją wyrobów z drewna dębowego m.in. fryzy, lamparkiet, parkiet przemysłowy. Firma oferuje wyroby produkowane zgodnie z europejskimi normami w różnych asortymentach i rozmiarach. Suszenie fryzy odbywa się w sterowanych komputerowo suszarniach, dzięki czemu produkt posiada wymaganą wilgotność. Gotowe produkty pakowane są w termokurczliwe folie, dzięki czemu zmiana wilgotności drewna zredukowana jest do minimum. O najwyższej jakości produktów firmy świadczy posiadanie certyfikatu SGS-COC-2099. FURNIKO Fabryka Mebli Biurowych Firma specjalizuje się w produkcji nowoczesnych i funkcjonalnych mebli biurowych. Firma znajduje się w czołówce polskich producentów mebli biurowych. Głównym celem realizowanym przez firmę jest dostarczenie produktu wysokiej jakości, o nowoczesnym wzornictwie. Proces technologiczny produkcji w fabryce FURNIKO odbywa się przy użyciu nowoczesnych, sterowanych numerycznie obrabiarek, które zapewniają precyzyjną i bezbłędną obróbkę wszystkich detali na każdym etapie produkcji, od formatowania poprzez frezowanie kształtowe, wiercenie i okleinowanie wąskich płaszczyzn. Szczególnie starannie firma dobiera dostawców materiałów do produkcji. Większość materiałów i akcesoriów meblowych importuje bezpośrednio od renomowanych firm europejskich. Firma swoje produkty sprzedaje za pośrednictwem sieci autoryzowanych dystrybutorów na krajowym i unijnym rynku. Firma stale inwestuje w unowocześnianie swojego parku maszynowego. Przedsiębiorstwo za swoją działalność zostało odznaczone wieloma wyróżnieniami, nagrodami i certyfikatami potwierdzającą wysoką jakość produktów: świadectwo uzyskania znaku (nr 7) – wyróżnienie znakiem DOBRY WZÓR za wysoki poziom wzornictwa System mebli biurowych MOBIL@R (uzyskane w 2001r.), nagroda główna w Konkursie „Koszaliński Denar” Nagroda Gospodarcza Roku 2001, nagroda EUROPEAN MEDAL za MOBILAR system mebli biurowych (uzyskana w 2002r.) medal Koszaliński Produkt 2002 i 2003 za System mebli biurowych MOBIL@R, medal Europejski za System mebli biurowych TOP OFFICE (2003r.), certyfikat system zarządzania jakością wg normy ISO 9001:2000 (uzyskany w 2004r.), przynależność do elitarnego Klubu Gazel Biznesu – grona najbardziej dynamicznie rozwijających się firm (2005r.), 25 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej wyróżnienie pisma „Meble Plus” za System „Salsa” lekki, uniwersalny, system pracowniczy przyjazny dla użytkownika (2007r.). Meblokwen Firma jest producentem mebli kuchennych, wypoczynkowych, ogrodowych a także zajmuje się produkcją mebli i altan ogrodowych, ław, stołów i krzeseł oraz kompleksowymi remontami stylowych mieszkań. Swoim klientom oferuje projekty i ich wykonanie. Firma jako jedna z nielicznych w Polsce zajmuje się układaniem trzcinowych strzech. Produkuje i instaluje trzcinowe okapy nad okna i drzwi. Do produkcji swoich wyrobów firma używa wyłącznie surowców ekologicznych: drewno, trzcinę, kamień. BOGMAR Meble Firma jest producentem mebli w zakresie kompleksowego wyposażenia, biur, hoteli, restauracji, kawiarni, szkół. Oferta firmy obejmuje gotowe meble wysokiej jakości, a także meble niestandardowe - wg indywidualnych potrzeb klienta. Produkty firmy są funkcjonalne, wykonywane z wielu materiałów tj. płyty laminowanej z obrzeżem PCV/ABS, płyty w okleinie naturalnego drewna i litego drewna sosnowego, każde dostępne w bogatej kolorystyce. Przedsiębiorstwo EKO-TRAK Firma położona jest na terenie 4 nadleśnictw o dużym obszarze lasów liściastych i iglastych. Firma współpracuje z wieloma markami w Polsce, Niemczech, Holandii i Danii. Drewno pochodzi z lasów o prawidłowej gospodarce, zgodnej z międzynarodowymi standardami FSC, co potwierdza certyfikat SGS - FM/COC - 0243. Produkcja w przedsiębiorstwie oparta jest na technologii cięcia piłami taśmowymi oraz piłami tarczowymi. Wytwarzane deski powstają przy użyciu wielo-pił jedno i dwu-wałowych oraz pił tarczowych typu MULTIX. Pozwala to na wytwarzanie produktów wysokiej jakości. Przedsiębiorstwo posiada nowoczesne komory suszarnicze sterowane komputerowo. Termiczna obróbka nadaje drewnu zupełnie nowy wachlarz właściwości. Stabilność wymiarową i wytrzymałość, które łączą się z lekkością i wyjątkowo wysoką odpornością na wilgoć. Przedsiębiorstwo stale inwestuje w ulepszanie i unowocześnienie technologii oraz własnego parku maszynowego, co wpływa na wzrost jego konkurencyjności na rynku. Produkcja wyrobów spełnia europejskie wymagania i standardy oraz charakteryzuje się wysoką efektywnością wykonania. POMERRANIAN TIMBER Przedsiębiorstwo produkcyjno-handlowe zajmujące się importem i eksportem drewna liściastego, profili stolarki otworowej z maranti i tarcice z drewna tropikalnego. Firma zajmuje się wytwarzaniem tarcic, elementów bukowych, jaworowych, dębowych i czereśniowych oraz handlem kłód w gatunkach: buk, jawor, dąb, czereśnia, brzoza, olcha, topola a także kłodami drzew tropikalnych. 26 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej Wiodącą dziedziną działalności firmy jest produkcja i handel tarcicą, materiałami podłogowymi i elementami meblowymi z krajowych i europejskich drzew liściastych. Ponadto produkuje listwy meblowe oraz fryzy podłogowe m.in. listwy dębowe bez błyszczu, tarcicę lub elementy z ryflowym albo flardowym słojem. Firma swoją produkcję wyrobów drzewnych w 80% opiera na surowcu pozyskanym z Polskich Lasów Państwowych, prowadzą uprawy zgodnie z międzynarodowymi standardami ekologicznymi i dokumentują je świadectwem Forest Stewadship Certificate. Oddział produkcyjny wyposażony jest w trzy traki przerabiające 25000 m3 surowca liściastego rocznie. Komory suszarnicze umożliwiają suszenie około 1200 m3 jednorazowo, a komory parzelnicze posiadają zdolność parzenia ok. 3000 m3 miesięcznie. Przedsiębiorstwo jest znaczącym dostawcą wysokiej klasy kłód okleinowych na rynek dalekowschodni, w 90% do Chin, Japonii i Indochin (Wietnamu, Malezji, Tajlandii) oraz Europy Zachodniej. W eksporcie kłód okleinowych dominuje buk europejski. Firma oferuje również jawor, dąb, czereśnia, topola, olcha, modrzew, świerk, sosna i inne. Normy dla surowca okrągłego to normy A, B, C, D oraz normy przeznaczeniowe: surowiec tartaczny, sklejkowy i okleinowy. 27 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej 4. Województwo zachodniopomorskie regionem opartym na wiedzy 4.1. Potencjał badawczy w zakresie badań nad nowymi technologiami W dziedzinie drzewnictwa w ostatnich 10-15 latach nastąpił zdecydowanie dynamiczny rozwój badań naukowych, dotyczących procesów technologicznych oraz aspektów ekonomicznych użytkowania drewna. Ogromnym wyzwaniem dla sfery naukowo-badawczej w zakresie wyznaczania nowych kierunków technologicznych, spełniających oczekiwania i zapotrzebowanie przedsiębiorstw, jest szybko zmieniające się ich otoczenie gospodarcze, ekonomiczne i technologiczne. Złożoność technologiczna, dyfuzja nauki i wiedzy wymaga ciągłej zmiany wdrażania nowych procesów technologicznych do przetwórstwa drewna i produkcji jego komponentów. Badania naukowe na rzecz rozwoju branży drzewnej i meblarskiej podejmowane są w różnych instytucjach, organizacjach, takich jak klastry, centra innowacji i transferu technologii, które skupiają ludzi nauki i przedsiębiorców. W naszym kraju do sfery badań i rozwoju w zakresie innowacyjnych procesów technologicznych dla branży drzewno-meblarskiej należą następujące jednostki: Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie – Wydział Technologii Drewna, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu – Wydział Technologii Drewna, Instytut Papiernictwa i Poligrafii Politechniki Łódzkiej w Łodzi – Zakład technologii Włóknistych Mas Papierniczych, Instytut Biopolimerów i Włókien Chemicznych w Łodzi – Zespół Celulozownictwa, Laboratorium Jakości Papieru, Laboratorium Ochrony Środowiska, Zakład Certyfikacji Wyrobów Papierniczych, Instytut Technologii Drewna w Poznaniu, Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Płyt Drewnopodobnych Sp. z o.o. w Czarnej Wodzie, Centrum Transferu Innowacji i Technologii dla Meblarstwa w Poznaniu, Centrum Innowacji Drzewnictwa w Warszawie. Dodatkowo działalność naukową prowadzą liczne laboratoria, biura konstrukcyjne i konstrukcyjno-technologiczne, biura studiów i projektów, które działają jako zaplecze naukowobadawcze w przedsiębiorstwach branży drzewnej i meblarskiej. Według danych GUS w 2009r. w sektorze drzewnym działalność badawczo-rozwojową prowadziło 65 takich jednostek, co stanowiło ok. 10% ogólnej liczby wszystkich jednostek badawczo-rozwojowych w Polsce. Najwięcej przedsiębiorstw, które posiadają własne zaplecze badawczo-rozwojowe, funkcjonuje w sektorze papierniczym i meblarskim. 28 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej Na terenie województwa zachodniopomorskiego funkcjonują trzy jednostki badawczorozwojowe, które wspomagają swoją działalnością każdy rodzaj i branże przemysłu, w tym również przemysł drzewno-meblarski: Zachodniopomorskie Centrum Zaawansowanych Technologii tworzone przez Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny, Pomorską Akademię Medyczną, oraz kilka podmiotów gospodarczych jest wysoko wyspecjalizowanym Konsorcjum, którego celem jest integracja oraz intensyfikacja interdyscyplinarnych prac naukowo-badawczych, szczególnie badawczo-rozwojowych i wdrożeniowych, Regionalne Centrum Innowacji i Transferu Technologii działające przy Zachodniopomorskim Uniwersytecie Technologicznym; Centrum prowadzi działalność usługową i promocyjną w zakresie ochrony własności intelektualnej, transferu technologii, badań i rozwoju, komercjalizacji wiedzy, przedsiębiorczości i stymulowania innowacyjności. Celem jest tworzenie kultury innowacji i przedsiębiorczości, inicjowanie i wspieranie współpracy między środowiskiem akademickim a biznesowym, Instytut Wzornictwa Politechniki Koszalińskiej to pierwsza i jedna z nielicznych w Polsce placówka edukacyjna prowadzącą swoją działalność na kierunku wzornictwo w uczelni technicznej – jednostką, której model strukturalno-organizacyjny oparty został na doświadczeniach i wzorcach uczelni Krajów Zachodnich i Stanów Zjednoczonych. Bliskość zaplecza technicznego Politechniki Koszalińskiej oraz własne bogato wyposażone pracownie badawcze i techniczne pozwalają na prowadzenie profesjonalnych badań prototypowych i modelowych. Instytut prowadzi liczne badania i współpracuje z branżowymi przedsiębiorstwami, opiniuje oryginalne i innowacyjne projekty wzornicze oraz oferuje kompleksową obsługę wdrożenia nowego wzoru. 29 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej Wykres 6. Jednostki badawczo-rozwojowe w branżach sektora drzewnego (stan na koniec 2009r.) Źródło: Sfera nauki i badań w dzrewnictwie w Polsce, red. nauk. E. Ratajczak, Wydawnictwo Instytutu Technologii Drewna, Poznań 2010, s. 36. Według badań statystycznych GUS w wiodących jednostkach badawczo-rozwojowych sektora drzewnego zatrudnione są 374 osoby, w tym 208 osób (56%) to pracownicy naukowi, którzy bezpośrednio zaangażowani są w badania naukowe. Kadrę naukową stanowią głównie pracownicy z tytułem doktora – 124 osoby (60% ogólnej liczby naukowców), a także samodzielni pracownicy naukowi w liczbie 63 osoby (30%), w tym 29 osób (14%) z tytułem profesora zwyczajnego oraz 28 osób (13%) z tytułem doktora habilitowanego. W ogólnej liczbie zatrudnionych pracowników w sektorze badawczo-rozwojowym w drzewnictwie pracownicy z tytułem naukowym profesora zwyczajnego stanowią 8%, doktora habilitowanego – 7%, a doktorzy – 33%.13 Na podstawie badań statystycznych przeprowadzonych przez GUS na koniec 2009r. na terenie województwa zachodniopomorskiego w jednostkach badawczo-rozwojowych zatrudnionych było 61 osób, gdzie 46 osób to pracownicy naukowo-badawczy, a w pozostałych ośrodkach i instytucjach badawczych – 1 637 osób, gdzie 1 555 osób to pracownicy naukowo-badawczy. Dominującą liczbę stanowili pracownicy posiadający wykształcenie wyższe ze stopniem naukowym doktora – 1 597 osób oraz pracownicy z tytułem naukowym doktora habilitowanego – 457 osób. Najmniejszą liczbę stanowiły osoby posiadający tytuł naukowy profesora – 311 osób. Działalność jednostek badawczo-rozwojowych w sektorze drzewnym polega głównie na systematycznym prowadzeniu prac twórczych, wynalezienia nowych technologii produkcyjnych i procesowych oraz wdrożeniu nowych zastosowań wiedzy do biznesu. Działalność naukowa i badawcza obejmuje przede wszystkim badania podstawowe, eksperymenty, prace rozwojowe. 13 Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2010, GUS, Warszawa 2010. 30 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej W sektorze drzewno-meblarskim polscy pracownicy naukowi większości instytucji badawczorozwojowych biorą czynny udział w badaniach naukowych prowadzonych przez zagraniczne ośrodki badawcze. Jednakże rezultaty tych badań nie mają znaczącego wpływu na zwiększenie potencjału danej jednostki naukowej. Międzynarodowa współpraca stanowi pewnego rodzaju platformę wymiany informacji, gdzie polscy uczeni dzielą się swoją wiedzą i doświadczeniem oraz przekazują informacje o krajowych dokonaniach naukowych. W ostatnich latach problematyka przeprowadzanych badań naukowych przez jednostki badawczo-rozwojowe sektora drzewnego zdecydowanie uległa zmianom w zakresie metod i kierunków, odpowiadając na zapotrzebowanie rynku krajowego i międzynarodowego. Czynnikiem kreującym nowe kierunki badań naukowych są niewątpliwie innowacje technologiczne o charakterze przełomowym, które przynoszą radykalnie nowoczesne rozwiązania technologiczne w przetwórstwie drzewnym. W kierunkach prowadzonych badań naukowych w skali światowej, europejskiej i polskiej występuje kilka różnorodnych trendów, wśród których można wyróżnić najważniejsze: dążenie do wytwarzania produktów o nowych i udoskonalonych właściwościach fizykochemicznych, coraz lepiej zaspokajających potrzeby społeczne, zmianę właściwości materiałów i wyrobów drzewnych w celu poszerzenia zakresu zastosowań, modyfikację metod wytwarzania poprzez mechanizację i automatyzację prac, stosowanie środków pomocniczych nowej generacji, dążenie do oszczędności surowca, energii i nakładów pracy, preferowanie technologii bezodpadowych lub minimalizujących odpady oraz technologii pozwalających na powtórne wykorzystanie zużytych wyrobów, nasilanie się zjawiska substytucji materiałowej (wykorzystanie zalet różnych materiałów).14 Światowe i europejskie nurty badawcze, szczególnie pożądane przez polską naukę, mają głównie charakter technologiczny. Ich wyniki wnoszą istotny postęp w sferze metodologii badawczej. W przypadku postępu technologicznego, jaki wnoszą europejskie trendy badawcze z zakresu drzewnictwa, można mówić o postępie w ramach procesów produkcji, nowoczesności maszyn i urządzeń, postępie wydajności procesów produkcyjnych, jakości wyrobu i oszczędności materiałów i energii. Prowadzone badania obejmują również problemy badawcze związane z wiodącymi kierunkami i nurtami dla branży drzewno-meblarskiej w zakresie mechanicznej i chemicznej technologii drewna. Takie badania prowadzone są w poszczególnych instytutach i ośrodkach badawczych. Badania naukowe w dziedzinie mechanicznej technologii drewna obejmują szeroki wachlarz zagadnień, które dotyczą przede wszystkim procesu obróbki i przetwarzania surowca drzewnego na 14 E. Ratajczak, Foresight w drzewnictwie Polska 2020. Obszar badawczy: Ekonomika drzewnictwa, Poznań 2010, s. 66. 31 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej materiały drzewne lite, tworzywa drzewne i kompozyty oraz konstrukcje, ulepszania i zabezpieczania produktów drzewnych, procesów technologicznych w aspekcie ochrony drewna. Dodatkowo w tej dziedzinie badawczej wyróżnia się dwa obszary badań: proces obróbki surowca drzewnego oraz proces technologiczny otrzymywania materiałów i konstrukcji. Przeprowadzane badania naukowe i prace rozwojowe nad nowymi rozwiązaniami konstrukcyjno-materiałowymi, modyfikacją drewna, jego uszlachetnianiem i materiałów tartych oraz sposobami ich zastosowań wykazują duży potencjał innowacyjny. Mają one niezwykle duże znaczenie dla producentów branży drzewno-meblarskiej poszukujących nowoczesnych technologii dla podniesienia swojej konkurencyjności na krajowym i międzynarodowym rynku. Natomiast badania dotyczące urządzeń, maszyn i narzędzi do obróbki drewna obejmują jedynie fazę projektową. W tym zakresie nasz krajowy przemysł bazuje głównie na importowanej myśli technicznej. Postęp badawczy w zakresie kompozytorów drzewnych wykazuje ich duży potencjał innowacyjny, który zdecydowanie sprzyja ich rozwojowi w przemyśle drzewnym. Wyznacznikiem innowacji są badania nad półproduktami o określonych parametrach oraz rozwiązaniami konstrukcyjno-materiałowymi i modyfikacjami struktury tworzyw drzewnych. Badania nad nowymi technologiami przyczyniają się do zwiększenia obszaru zastosowań tworzyw drzewnych, co ma duże znaczenie dla rozwoju meblarstwa i budownictwa. Polska myśl techniczna w tym zakresie wykazuje duży potencjał rozwojowy na tle europejskich tendencji. W dziedzinie chemicznego przerobu drewna głównymi kierunkami badań przeprowadzonych na przestrzeni kilkunastu lat są: fizykochemiczne i chemiczne właściwości różnych gatunków drewna i innych surowców lignocelulozowych (m.in. drewno gatunków szybkorosnących, surowce roślinne), a także mas włóknistych, zmiany struktury i składu chemicznego drewna (i kory) na skutek działania różnych czynników degradacyjnych – czynników biotycznych (rozkład pod wpływem mikroorganizmów w procesach de lignifikacji, kompostowania, zalegania w wodzie lub ziemi) i abiotycznych (drewno z terenów zanieczyszczonych przez przemysł, drewno z terenów pożarów, drewno z drzew uprawianych na podłożach nawożonych kompostami z odpadów tworzyw drzewnych), biodelignifikacja drewna różnych gatunków pod wpływem działania grzybów rozkładu białego, zastosowanie biotechnologii w procesie utylizacji odpadów drzewnych szkodliwych dla środowiska, zastosowanie procesów biotechnicznych w otrzymywaniu mas celulozowych, wysokotemperaturowa obróbka surowców lignocelulozowych, badania substancji i związków chemicznych do ochrony materiałów lignocelulozowych przed korozją biologiczną oraz zabezpieczenie surowca drzewnego przed deprecjacją, 32 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej niekonwencjonalne i ekologiczne metody wytwarzania i bielenia mas włóknistych, w tym mas makulaturowych, nowe wodo- i energooszczędne technologie wytwarzania mas włóknistych, papieru (również z użyciem mas wtórnych) i przetworów papierniczych, udoskonalone technologie przetwórstwa papierniczego i wytwarzania tektury, nowe materiały i lignocelulozowe (m.in. materiały sorpcyjne do oczyszczania gazów i wody).15 Zdecydowanie wysoką dynamiką zmian odznaczają się badania własne, które są widoczną reakcją na postęp w badaniach oraz na potrzeby odbiorców (przedsiębiorstw, osób indywidualnych) na ich wyniki i osiągnięcia. Dodatkowo, obok prowadzonych badań, ważną formą działalności badawczej takich jednostek jest świadczenie usług dla przedsiębiorców w zakresie doradztwa, przygotowywania opinii i ekspertyz, oceny eksperckiej określonych produktów, procesów technologicznych. W ramach takiej działalności jednostki badawczo-rozwojowe mogą wydawać atesty, certyfikaty jakości, aprobaty techniczne, które honorowane są w naszym kraju, krajach Unii Europejskiej oraz wielu państwach na świecie. Rozwój sektora drzewno-meblarskiego wyznacza nowe kierunki badań, które podejmowane są przez ośrodki badawczo-rozwojowe w celu wzrostu konkurencyjności branżowych przedsiębiorstw. Kluczowe nurty badań naukowych z zakresu drzewnictwa pożądane w obszarach badawczych dotyczą: ulepszania procesów przetwarzania drewna, opracowania nowych materiałów i produktów drzewnych, doskonalenia technik uszlachetniania materiałów i wyrobów drzewnych (nano-powłoki, nanowarsztwy, technologie antystatyczne), zastosowania surowców opcjonalnych wobec drewna pochodzenia leśnego (drewno z plantacji, tworzywa sztuczne, drewno poużytkowe, rośliny jednoroczne), ograniczenia uciążliwości procesów technologicznych przetworzenia drewna dla ludzi i środowiska, wykorzystania inżynierii materiałowej, wykorzystania inżynierii genetycznej w sterowaniu procesami biosyntezy, poznawania właściwości fizyko-chemicznych i mechanicznych drewna, surowców drzewnych, roślin jednorocznych i tworzyw sztucznych, 15 nowych form organizacyjnych i zarządzania, Badania naukowe w drzewnictwie w Polsce, red. nauk. E. Ratajczak, Poznań 2010, s. 29. 33 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej nowoczesnych form komunikacji i przepływu informacji pomiędzy sferą badawczą i naukową a sferą biznesu.16 Dotychczas realizowane badania naukowe ukierunkowane są na wzrost innowacyjności procesów technologicznych i produkcyjnych polskich przedsiębiorstw funkcjonujących w branży drzewno-meblarskiej. Badania te głównie dotyczą: modyfikacji struktury drewna w zakresie trwałości wymiarowej, odporności na korozję, wytrzymałości mechanicznej w kierunku prostopadłym do włókien; badania takie pozwalają na zwiększenie wartości drewna i rozwijania nowych technologii jego przetwarzania, poszukiwania nowych rozwiązań konstrukcyjno-materiałowych drewna z przeznaczeniem jego materiałów i wyrobów w produkcji, rozszerzenia bazy surowcowej drewna o drewno poużytkowe, drewno z plantacji, rośliny jednoroczne, poprawy aspektów ekologicznych w procesach technologicznych a także produktach drzewnych, optymalizacji procesów technologicznych, wprowadzenia kompleksowego zastosowania numerycznych metod obliczeniowych, głównie w zakresie optymalizacji konstrukcji z drewna i tworzyw drzewnych, kształtu i wymiarów mebli.17 Potencjał badawczy wykazuje wielokierunkowość nurtów naukowo-badawczych, które ulegają dynamicznym zmianom i przyśpieszonemu rozwojowi. Decydującym czynnikiem, mającym istotny wpływ na postęp naukowy w zakresie nowych technologii dla przemysłu drzewno-meblarskiego, jest posiadanie odpowiedniej wiedzy i sukcesywny jej rozwój oraz szybkie docieranie do niezbędnych informacji. Potencjał badawczy i osiągnięcia naukowe determinują rozwój sektora drzewnomeblarskiego w zakresie postępu technologicznego. Światowe i europejskie osiągnięcia naukowe zdecydowanie przekładają się na polski system rozwoju badań i wiedzy w drzewnictwie, ich intensyfikację a w końcowej fazie na wdrożenie ich wyników. Zachodniopomorskie instytucje naukowe w ostatnich latach intensywnie realizowały projekty badawcze, które miały na celu wzrost poziomu rozwoju regionu zarówno w dziedzinie naukowej jak również przemysłowej. W latach 2004-2008 Zachodniopomorski Uniwersytet Technologicznych w Szczecinie realizował projekt pn. „SUSTAINPACK - Innovation and sustainable development in the fibre based packaging value chain”, który obejmował prace badawcze poświęcone modyfikacji powierzchni materiałów celulozowych mających na celu ochronę przed czynnikami środowiska zewnętrznego. Prowadzone badania dotyczyły między innymi możliwości zastosowania kompleksów 16 Postęp naukowy w drzewnictwie, red. nauk. E. Ratajczak, Poznań 2010, s. 49. 17 Badania naukowe…, dz. cyt., s. 86. 34 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej biopolimerowych oraz technik mikrokapsułkowania do modyfikacji powierzchni materiałów celulozowych np. kartonu. Dzięki otrzymanym modyfikacjom powstaną materiały o nowych często unikalnych właściwościach szeroko wykorzystanych w opakowalnictwie.18 Kolejnym projektem badawczym aktualnie realizowanym przez Zachodniopomorskim Uniwersytet Technologiczny jest projekt pn. „FLEXPAKRENEW - Design and development of an innovative ecoefficient low-substrate flexible paper packaging from renewable resources to replace petroleum based barrier films”, który ma na celu zaprojektowanie i wytworzenie innowacyjnych, ekowydajnych o niskiej materiałochłonności opakowań z giętkich papierów. Głównym zadaniem jest stworzenie opakowania giętkiego gramaturze od 50 do 90 g/m2 z właściwościami barierowymi podobnymi do niemodyfikowanych filmów z tworzyw sztucznych. Planowane w ramach projektu giętkie opakowania zostaną otrzymane z materiałów w pełni bioodnawialnych, gdzie opakowanie będzie w pełni biodegradowalne i/lub nadające się do recyklingu materiałowego w kierunku odzysku masy celulozowej.19 4.2. Zapotrzebowanie branżowych przedsiębiorstw na nowe technologie Firmy, które funkcjonują na obszarze zachodniopomorskim, za najistotniejszą barierę w dalszym swoim rozwoju i aktywność innowacyjnej, uznają utrudniony dostęp do zewnętrznych środków finansowych, wysoki koszt wdrożenia innowacyjnych rozwiązań technologicznych, brak wykwalifikowanej kadry pracowniczej bądź jej nadmiar teoretycznej wiedzy, słaby dialog pomiędzy podmiotami gospodarczymi, niskie zainteresowanie usługami wspierającymi działania innowacyjne i niewłaściwe dostosowanie tej oferty do potrzeb, niewielki zakres współpracy między nauką i praktyką, a co za tym idzie – słaby transfer nowych technologii i know-how do gospodarki (niewielka liczba wdrożeń oraz patentów i znaków ochronnych zgłaszanych w Szczecinie i regionie). System innowacji i transferu technologii regionu zachodniopomorskiego w aktualnym kształcie nie jest dopasowany do potrzeb produkcyjnych. Stopień tego niedopasowania zwiększa się wraz ze wzrostem zaawansowania technologicznego sektorów. Przedsiębiorstwa branży drzewno-meblarskiej, które wdrażają nowoczesne rozwiązania technologiczne wymagają wsparcia ze strony jednostek badawczorozwojowych, zapewnienia dostępu do nowych technologii i informacji, a także wsparcia finansowego. Potrzeby w zakresie innowacji i technologii dla tej grupy firm dotyczą wsparcia ich działań w zakresie poprawy jakości produktów, oszczędności kosztów i poprawy zarządzania, zwiększenia dostępu do środków finansowych. Stąd potrzeba rozwoju nowoczesnych usług doradczych dla tej grupy firm, instytucji finansujących projekty innowacyjne o wysokim ryzyku. Obserwuje się nieliczne tylko kontakty firm z tymi instytucjami, a ich znaczenie dla rozwoju firm i sieci jest znikome. Brak jest przepływu informacji, miejsc kontaktów czy wzorów współpracy. Branżowe przedsiębiorstwa 18 www.innowacje.zut.edu.pl/index.php/pl/Informacje/Projekty_badawcze_w_Regionie/Projekty_zakonczone/504 19 www.innowacje.zut.edu.pl/index.php/pl/Informacje/Projekty_badawcze_w_Regionie/Projekty_realizowane/502 35 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej najczęściej zwracają uwagę na trudności w znalezieniu partnerów do współpracy w zakresie działalności innowacyjnej i tym samym wdrażania nowoczesnych rozwiązań technologicznych. Największymi przeszkodami w rozwoju nowych technologii i działalności innowacyjnej dla zachodniopomorskich przedsiębiorstw jest opanowanie lokalnego i regionalnego rynku przez dominujące firmy, głównie z kapitałem zagranicznym, a także ryzyko niepowiedzenia sprzedaży nowych produktów. W tym celu branżowe przedsiębiorstwa powinny szukać nowych rozwiązań technologicznych, zgłaszać zapotrzebowanie na nowe technologie jednostkom badawczym unowocześniając własne procesy produkcyjne. Analizując krajowy i regionalny sektor drzewno-meblarski przedsiębiorstwa coraz chętniej zainteresowane są technologią sposobu modyfikacji drewna, którą jest obróbka termiczna w środowisku ciekłym m.in. w schnących olejach pochodzenia naturalnego. Technologia ta pozbawiona jest produktów chemicznych, co jednocześnie zwiększa trwałość drewna i nadaje mu nową estetykę. Drewno takie znajduje zastosowanie do wykończenia wnętrz oraz na zewnętrzne ściany budynków. Przedsiębiorstwa tartaczne, które swój profil działalności łączą z produkcją architektury ogrodowej, zainteresowane są nową technologią klejenia drewna, która dotyczy głównie klejenia na długość wilgotnych, cienkich elementów drewnianych oraz klejenia z jednoczesnym gięciem drewna wilgotnego. Producenci płyt drewnopochodnych ukierunkowani są na produkcję wyrobów przyjaznych środowisku, o ulepszonej wytrzymałości, stabilności kształtu i wymiarów, trwałości, odporności na działania czynników biotycznych, wśród których można wyszczególnić: płyty lekkie dla celów meblarskich (np. fronty i drzew i mebli), płyty lekkie dla budownictwa (izolacja cieplna i akustyczna, wypełnienie drzwi), płyty cienkie dla meblarstwa, stolarki budowlanej i opakowań, tworzywa drewnopochodne do produkcji ekologicznych opakowań, zdolnych do rozkładu biologicznego, biokompozyty z wiórów i włókien drzewnych, kompozyty drewna o zwiększonej odporności na działanie wody i wilgoci oraz destrukcję biologiczną, ogień, promienie UV. Przedsiębiorstwa funkcjonujące w branży meblarskiej ukierunkowane są na wprowadzenie nowoczesnych technologii, które dotyczą przede wszystkim produkcji ognioodpornych materiałów meblarskich, gospodarowania odpadami przemysłowymi powstającymi przy produkcji mebli uwzględniając głównie przepisy ochrony środowiska, zastosowania nanotechnologii w celu ulepszenia materiałów i produktów stosowanych do wytwarzania mebli oraz biotechnologii do podniesienia jakości materiałów meblarskich. Dodatkowo branżowe firmy zainteresowane są wdrożeniem wysoko zautomatyzowanych i unowocześnionych zrobotyzowanych linii produkcji mebli odznaczających się wysokim poziomem bezpieczeństwa pracy. Nowe technologie pozwolą przedsiębiorstwom sektora drzewno-meblarskiego na zwiększenie efektywności produkcyjnej, konkurencyjności na rynku oraz dostosowanie się do zmieniających się wymagań rynkowych w zakresie wzornictwa, ergonomii konstrukcji drewnianych i meblarskich, bezpieczeństwa, przy jednoczesnym obniżeniu kosztów obsługi i eksploatacji. 36 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej 4.3. Dobre praktyki w zakresie transferu technologii z nauki do biznesu Transfer technologii ze świata nauki do świata biznesu to jeden z podstawowych warunków innowacyjności gospodarki. Poszerzenie współpracy tych dwóch sektorów daje im obopólne korzyści, nie tylko finansowe. Potwierdzają to przykłady uczelni o światowym prestiżu, takich jak Cambridge czy Harvard. Uczelnie te potrzebują ogromnych środków finansowych na utrzymanie wysokiego poziomu swoich działań, firmy natomiast nowych technologii. Nowoczesna i konkurencyjna gospodarka wymaga współcześnie innowacji trafiających na rynek i do konsumentów w postaci nowych produktów i usług. Zdolność do przekształcania wiedzy w nowe produkty, usługi, technologie, techniki marketingowe i rozwiązania organizacyjne decyduje o sukcesie rynkowym osób, przedsiębiorstw i całych gospodarek. Innowacyjne rozwiązania wprowadzane w przedsiębiorstwach wpływają na ich działalność we wszystkich obszarach. Implementacja nowych technologii umożliwia wzrost wydajności, zmniejszenie zużycia materiałów i energii, skrócenie czasu wykonania, poprawę jakości i bezpieczeństwa pracy oraz przede wszystkim wytwarzanie nowych wyrobów o nowych właściwościach. W wyniku wprowadzanych usprawnień wzrasta konkurencyjność oraz produktywność przedsiębiorstwa m.in. poprzez możliwe obniżenie kosztów produkcji, podniesienia jakości wyrobów, zwiększenia ich asortymentu, skrócenia czasu produkcji, podniesienia wydajności linii produkcyjnych itp. Czynniki te mają pozytywny wpływ na elastyczność przedsiębiorstwa, umożliwiając szybkie reagowanie na zmieniające się potrzeby rynku i dostosowanie oferty do oczekiwań odbiorców, co umożliwia wzrost sprzedaży zarówno na istniejących jak i nowych dla przedsiębiorstwa rynkach. Wprowadzaniu usprawnień służy działalność badawczo-rozwojowa przedsiębiorstw lub w wypadku jej braku transfer i implementacja technologii opracowanych przez inną jednostkę. Transfer technologii to w szerokim rozumieniu proces przeniesienia wyników badań naukowych, myśli naukowej, procesów, patentów lub oryginalnych pomysłów do gospodarki w celu praktycznego zastosowania. Transfer technologii to proces pełniący funkcję swego rodzaju pomostu między nauką a biznesem oraz płaszczyzna, na której te dwa odmiennie środowiska mogą podejmować dialog. Transfer technologii, jak również bezpośrednio z nim związana komercjalizacja wiedzy jest jednym z najbardziej skomplikowanych procesów występujących w przedsiębiorstwach. Schematyczne ujęcie tego procesu przedstawiono na poniższym rysunku. 37 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej Rysunek 1. Proces transferu technologii. Źródło: Santarek K. (red.) „Transfer technologii z uczelni do biznesu. Tworzenie mechanizmów transferu technologii”, PARP 2008. Wbrew sugerowanemu uproszczeniu transfer technologii nie jest procesem liniowym, lecz interaktywnym. W celu jego realizacji niezbędne jest przeprowadzenie następujących rodzajów prac: badania podstawowe – podejmowane w celu zdobycia nowej wiedzy o zjawiskach i faktach, nieukierunkowane na bezpośrednie zastosowanie w praktyce; badania stosowane – podejmowane w celu zdobycia nowej wiedzy ukierunkowanej na zastosowanie w praktyce; prace rozwojowe – prace wykorzystujące dotychczasową wiedzę, prowadzone w celu wytworzenia nowych lub istniejących materiałów, wyrobów, usług itd.; badania przemysłowe – planowane badania mające na celu pozyskanie wiedzy, która może być przydatna do opracowania nowych albo znaczącego udoskonalenia istniejących produktów, procesów lub usług; badania przedkonkurencyjne – przekształcanie wyników badań przemysłowych w projekty nowych, zmodyfikowanych produktów, łącznie z prototypem nieprzydatnym komercyjnie (nie obejmują one rutynowych lub okresowych zmian, nawet jeżeli zmiany te stanowią usprawnienie); prototypowanie – budowa prototypu; prace wdrożeniowe mające na celu wprowadzenie opracowanego rozwiązania 20 technologicznego do praktyki przemysłowej . Pamiętać należy jednak, że spośród wielu pomysłów i koncepcji jedynie niektóre mają realne szanse na dalszy rozwój. Tylko nieliczne kierowane są do dalszych prac i wdrożenia. Tworzenie nowych technologii, ich udoskonalanie, a następnie wdrażanie jest złożonym procesem realizowanym przez wiele podmiotów obejmujących jednostki naukowe (wyższe uczelnie, instytuty naukowe, jednostki badawczo-rozwojowe), przedsiębiorstwa (w tym małe i średnie), instytucje wsparcia i pośredniczące (banki, centra transferu technologii, firmy doradcze, i in.). Transfer technologii jest pojęciem szerszym i oznacza ogólnie upowszechnianie i przenoszenie wiedzy 20 Transfer technologii z uczelni do biznesu. Tworzenie mechanizmów transferu technologii, pod red. Santarek K., PARP 2008. 38 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej technicznej ze sfery (instytucji) nauki do zastosowań praktycznych (biznesu). Transfer technologii obejmuje wszelkie formy i kanały dyfuzji innowacji oraz wykorzystuje różne nośniki innowacji: wiedzę jawną (publikacje), wiedzę chronioną (patenty i licencje), sformalizowane kanały upowszechniania technologii (kursy, szkolenia, studia, targi, wystawy) oraz nie-formalne kontakty (w tym z klientami, dostawcami, firmami doradczymi ale także z firmami konkurującymi), fuzje i przejęcia firm, inwestycje zewnętrzne, zakup maszyn i urządzeń lecz również materiałów i komponentów do produkcji, itp.21. W nowoczesnych gospodarkach na styku narodowego i regionalnych systemów innowacji powstaje funkcjonalny system transferu technologii i komercjalizacji wiedzy (STTiKW), obejmujący podmioty i mechanizmy umożliwiające przekształcanie wiedzy w nowe wyroby, usługi, technologie, rozwiązania organizacyjne i marketingowe. Powstaje swoista sieć łącząca te podmioty i mechanizmy, na której strukturę składają się: Instytucje sfery nauki i badań (instytuty naukowe, szkoły wyższe, centra badawcze, działy rozwojowe przedsiębiorstw, samodzielne laboratoria) tworzące podstawy nowej wiedzy i kreujące podaż pomysłów, idei, rozwiązań technologicznych, organizacyjnych. Innowatorzy (innowacyjni przedsiębiorcy, małe i średnie innowacyjne przedsiębiorstwa) przekształcający wiedzę, idee i pomysły w nowe rynkowe produkty, technologie i usługi. Ośrodki innowacji (parki i inkubatory technologiczne, centra transferu technologii, preinkubatory, akademickie inkubatory), wspierające procesy innowacyjne poprzez różnego typu formy pomocy i usługi proinnowacyjne. Wyspecjalizowane fundusze finansowania innowacji (fundusze kapitału zalążkowego, venture capital, anioły biznesu), oferujące specjalne narzędzia finansowania ryzyka wynikającego ze specyfiki procesów innowacyjnych. Rynkowi dostawcy usług doradczych, szkoleniowych i informacyjnych oferujący na 22 komercyjnych zasadach pomoc w realizacji procesów transferu i komercjalizacji technologii . Dla zaistnienia efektywnego procesu transferu technologii konieczna jest współpraca podmiotów generujących popyt i podaż na wiedzę. Zaspokajanie potrzeb przedsiębiorstw w zakresie nowych rozwiązań wymaga wsparcia z zakresu usług proinnowacyjnych. Różne formy tego typu usług umożliwiają absorpcję innowacji w przedsiębiorstwie w wyniku: poprawy dostępu do informacji naukowej, inicjowania kontaktów nauka – biznes; rozpoznania cech innowacyjnych produktu, technologii; ochrony prawnej dóbr niematerialnych wykreowanych przez przedsiębiorcę; wykreowania strategii rozwijania i wdrażania technologii i wiedzy; 21 Ibidem. 22 System transferu technologii i komercjalizacji wiedzy w Polsce – siły motoryczne i bariery, pod red. Matusiak K.B., Guliński J., PARP 2010. 39 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej redukcji ryzyka rozwoju lub wdrażania technologii; określenia rynku, jego rozmiarów, potencjału i chłonności; tworzenia sieci współpracy, interakcji, kooperacji i wymiany doświadczeń; zapewnienia finansowania absorpcji i dyfuzji innowacji23. Źródła pozyskania innowacji podzielić można na wewnętrzne (generowane wewnątrz firmy) i zewnętrzne (pozyskiwane z źródeł zewnętrznych np. jednostek naukowo-badawczych, uczelni wyższych, innych przedsiębiorstw), przy czym transfer technologii ze źródeł zewnętrznych polegać może nie tylko na przekazaniu technologii oraz jej wdrożeniu w przedsiębiorstwie nabywającym, lecz także może obejmować modyfikacje bądź ulepszenia pozyskanej technologii w firmie nabywcy. Proces transferu technologii związany z rozwojem innowacyjności i rynkowymi zastosowaniami technologii może być realizowany na następujących płaszczyznach: nauka – biznes, biznes – nauka – biznes, biznes – biznes. Przekazywanie technologii może się odbywać w kilku fazach i następuje na skutek zawarcia umowy transferowej. Wśród typów umów dotyczących transferu technologii wyróżnić można: umowy o dokonanie i/lub wdrożenie innowacji (zlecające prace badawcze), umowy licencyjne, quasi-licencyjne i umowy o korzystanie z cudzego projektu wynalazczego, umowy o przeniesienie prawa, umowy o udostępnienie know-how, umowy o obciążenie praw podmiotowych własności przemysłowej prawami rzeczowymi ograniczonymi, umowy o przeniesieniu prawa (przeniesienie patentu), umowa sprzedaży (patentu, znaku towarowego), umowa o współpracy (konsorcjum, joint venture), umowy franczyzy, leasingu czy dzierżawy24. Ponadto w procesach transferu technologii dość często zawierane są umowy przedwstępne, określające proces zawarcia umowy właściwej. W celu minimalizacji prawdopodobieństwa wystąpienia niekorzystnych zdarzeń związanych z późniejszą realizacją umowy konieczna jest właściwa jej konstrukcja. Umowa powinna być 23 24 Ibidem. Szewc A., Zioło K., Grzesiczak M., Umowy jako prawne narzędzie transferu innowacji, PARP 2006 40 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej precyzyjna i zawierać definicje wykluczające rozbieżności w interpretacji poszczególnych zapisów. Aby zapobiec ewentualnym nieporozumieniom do umów wprowadzane są specjalne klauzule. Do najczęściej występujących klauzul należą: klauzule interesu gospodarczego określające w jakim celu oraz kto zawiera daną umowę. Klauzule te zawierają deklarację przesłanek zawarcia umowy, deklarację celu zawarcia umowy itd. Bardzo często klauzule takie są zawarte w preambule do umowy; klauzule prawne, określające wybór systemu prawnego, wybór trybu rozwiązywania sporów, wybór systemu interpretacji praw autorskich i patentów; klauzule definiujące lub też załączniki definiujące, najczęściej zawierające następujące sformułowanie „ilekroć w umowie mowa jest o ...”; klauzule przedmiotowe zawierające zakres przekazywanych praw i pochodnych (know-how, wzoru, oprogramowania). Klauzule przedmiotowe ponadto określają formę technologii (np. forma pisemna, konsultacja, projekt wykonawczy, szkolenie, nadzór nad realizacją, forma surowców i wyposażenia, forma świadczenia usług); klauzule licencyjne, zawierające listę patentów, oświadczenia dotyczące ważności licencji, zakres i ograniczenia licencji, tryb postępowania w przypadku stwierdzenia wad, tryb postępowania w przypadku zamiaru wprowadzenia zmian, tryb postępowania w przypadku naruszenia warunków licencji, tryb postępowania w przypadku wygaśnięcia umowy; klauzule gwarancji efektywności zawierające sposób i warunki przeprowadzenia testów, w tym sposób zachowania wyników testów, konsekwencje związane z wynikami nie odpowiadającymi celowi umowy; klauzule warunków finansowych, określające wartość umowy, cenę jednostkową, warunki następowania płatności, dokumenty będące podstawą dokonania płatności, zapisy dotyczące zabezpieczeń finansowych, sposób ubezpieczenia transakcji, zapisy dotyczące trybu i rozliczania należności, w tym waluta, numery rachunków, tryb zmiany numeru rachunku itd.; klauzule dotyczące sposobu komunikowania się; klauzule ewentualnego odstąpienia; klauzule określające tryb wprowadzenia zmian; klauzule likwidacji szkód spowodowanych niedotrzymaniem terminu, jakości wykonania umowy; 25 klauzule dyscyplinarne określające wielkość kar, odszkodowań itd.25. Transfer technologii z uczelni do biznesu. Tworzenie mechanizmów transferu technologii, pod red. Santarek K. PARP 2008. 41 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej Sam proces prowadzący do podpisania umowy transferowej jest dosyć żmudny i długotrwały. Składa się z kilku faz, których podstawą jest określenie potrzeb technologicznych przedsiębiorstwa przeprowadzone w oparciu o audyt technologiczny. Fazy organizacji transferu technologii z perspektywy przedsiębiorcy układają się w następujący schemat: Rysunek 2. Fazy organizacji transferu technologii z perspektywy przedsiębiorcy. Źródło: Opracowanie wlasne na podstawie literatury przedmiotu. Transfer technologii tworzy płaszczyznę na której może dojść do współpracy pomiędzy biznesem a nauką. Z perspektywy jednostki badawczej/wynalazcy fazy transferu technologii tworzą następujące zależności: Rysunek 3. Fazy organizacji badawczej/wynalazcy. transferu technologii z perspektywy jednostki Źródło: Opracowanie wlasne na podstawie literatury przedmiotu. 42 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej Istotnym problemem procesu transferu technologii jest wzajemna komunikacja dwóch środowisk tworzących rynek technologii: środowiska nauki oraz środowiska biznesu, które komercjalizuje innowacyjne technologie. W praktyce okazuje się, że przedstawiciele tych środowisk nie są w stanie efektywnie się komunikować. Stąd ogromna rola instytucji pośredniczących w transferze technologii: centrów innowacji i transferu technologii, inkubatorów przedsiębiorczości oraz inkubatorów technologicznych, parków technologicznych i przemysłowych. Większość z tych instytucji potrzebuje skutecznych form komunikacji z podmiotami rynku technologii: przedsiębiorstwami poszukującymi technologii oraz twórcami innowacyjnych rozwiązań. Bardzo ważnym aspektem tej komunikacji jest orientacja międzynarodowa, a więc nie poprzestawanie na poszukiwaniu potencjalnych partnerów współpracy w regionie lub w kraju, lecz wyjście z ofertą do partnerów zagranicznych – znajdujących się w Europie lub nawet poza jej granicami. Jako przykład instrumentu wspomagającego komunikację w procesie międzynarodowego transferu technologii można wymienić sieć Enterprise Europe Network (EEN). Działalność ośrodków innowacji wymaga współpracy partnerstwa i sieciowej współpracy z administracją publiczną i innymi jednostkami wsparcia. Działania państwa mogą przejawiać się w silniejszej i bardziej aktywnej roli jako czynnika stymulującego zarówno współpracę uczelni z przemysłem, jak i rozwój instytucji pośredniczących w transferze wiedzy. Coraz ważniejszą rolę w budowie gospodarki opartej na wiedzy i stymulowania innowacyjnej przedsiębiorczości zaczyna odgrywać wymiar regionalny współpracy. Wymierne efekty przynosi kooperacja zasadzająca się na bliskości lokalizacyjnej. Regionalne ośrodki innowacji pełnią funkcję pośrednictwa w dostępie regionalnych firm do zewnętrznych zasobów wiedzy, doradztwa, finansów, nawiązywania współpracy pomiędzy partnerami. Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości jako instytucje pośredniczące stanowią wyspecjalizowane podmioty o zróżnicowanych nazwach i strukturach. Instytucje te stanowią publiczno-prywatne podmioty wyspecjalizowane w działaniach na rzecz rozwoju przedsiębiorczości, transferu i komercjalizacji nowych technologii oraz poprawy konkurencyjności gospodarki. Celem ich działania jest zaspokajanie lokalnych potrzeb w zakresie: wspierania przedsiębiorczości i samo zatrudnienia, tworzenia i rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, transferu nowych, użytecznych technologii dla działających w regionie przedsiębiorstw, stymulowania i monitorowania współpracy wszystkich podmiotów występujących na scenie lokalnej, podnoszenia jakości zasobów ludzkich poprzez szkolenia, edukację i doradztwo. Instytucje pośredniczące występując w roli mediatora, transformatora i diagnostyka udzielają przedsiębiorstwom pomocy przy wdrażaniu zaawansowanych metod, technologii i systemów. Rola mediatora polega na ułatwianiu kontaktów pomiędzy poszczególnymi podmiotami oraz pośredniczeniu 43 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej w upowszechnianiu i przepływie informacji oraz wszelkich zasobów między tymi podmiotami. Występując w roli transformatora instytucje pośredniczące mają za zadanie przystosować istniejące zasoby bądź rozwiązania do potrzeb firmy, która chce je u siebie wdrożyć, zaś funkcja diagnostyka polega m.in. na dokonaniu audytu innowacyjnego firm i oceny trudności w realizacji innowacji, a następnie udzieleniu pomocy w poszukaniu odpowiedniego partnera do współpracy26. W praktyce polskiej wyróżnić można następujące instytucje pośredniczące: Centra transferu technologii – zróżnicowane organizacyjnie, nie nastawione na zysk jednostki doradcze, szkoleniowe i informacyjne, realizujące programy wsparcia transferu i komercjalizacji technologii i wszystkich towarzyszących temu procesowi zadań. Działalność centrów transferu technologii na styku sfery nauki i biznesu (stąd częsta nazwa jednostki pomostowe) ma zaowocować adaptacją nowoczesnych technologii przez działające w regionie małe i średnie firmy, a tym samym przyczynić się do podniesienia innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw oraz regionalnych struktur gospodarczych. Inkubatory przedsiębiorczości – zorganizowane kompleksy gospodarcze obejmujące szeroką grupę wyodrębnionych i opartych na nieruchomości ośrodków, posiadających ofertę lokalową oraz ofertę usług wspierających małe i średnie firmy. Funkcjonowanie kompleksów jest ukierunkowane na wspomaganie rozwoju nowo powstałych firm oraz optymalizację warunków dla transferu i komercjalizacji technologii. Misją inkubatorów jest zapewnienie jak najlepszych warunków – zarówno w sensie infrastrukturalnym, jak i merytorycznym – dla powstawania i rozwoju nowych, innowacyjnych firm opartych na innowacyjnych technologiach. Akademickie inkubatory przedsiębiorczości – specyficzny typ inkubatora przedsiębiorczości, ukierunkowanym na wspieranie firm, rozwijanych w otoczeniu akademickim (spinoff ii spin-out), zakładanych przez studentów i pracowników naukowych. Akademickie inkubatory przedsiębiorczości tworzone są najczęściej przy uczelniach i stanowią przedłużenie procesu dydaktycznego w zakresie przygotowania do praktycznego działania na rynku oraz weryfikacji wiedzy i umiejętności we własnej firmie. Inkubatory technologiczne – zapewniają początkującym przedsiębiorcom z sektora MŚP pomoc w uruchomieniu i prowadzeniu firm oferujących produkt lub usługę powstałą w wyniku wdrożenia nowej technologii. Inkubator technologiczny łączy ofertę lokalową z usługami wspierającymi rozwój firm oraz transfer i komercjalizację technologii. Wsparcie obejmować może preferencyjne stawki czynszu, dostęp do infrastruktury badawczej, dostęp do sieci biznesowych, pośredniczenie w kontaktach ze środowiskiem naukowym czy doradztwo (finansowe, prawne, organizacyjne, technologiczne itp.). Głównym celem działalności inkubatora technologicznego jest pomoc nowo powstałej, innowacyjnej firmie w osiągnięciu dojrzałości i zdolności do samodzielnego funkcjonowania na rynku. 26 Źródło: Matusiak K. B., Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce, SOOIPP-Raport 2007 44 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej Parki technologiczne – stanowią zespoły wyodrębnionych nieruchomości wraz z infrastrukturą techniczną, utworzone w celu dokonywania przepływu wiedzy i technologii pomiędzy jednostkami naukowymi a przedsiębiorcami, na których oferowane są przedsiębiorcom wykorzystującym nowoczesne technologie usługi w zakresie: doradztwa w tworzeniu i rozwoju przedsiębiorstw, transferu technologii oraz przekształcania wyników badań naukowych i prac rozwojowych w innowacje technologiczne, a także tworzenie korzystnych warunków prowadzenia działalności gospodarczej przez korzystanie z nieruchomości i infrastruktury technicznej na zasadach umownych. Parki technologiczne są najbardziej złożonymi przedsięwzięciami i tworzą szeroko rozumiane środowisko do rozwoju innowacyjnych technologii. W ramach parków technologicznych oprócz funkcji realizowanych w inkubatorach podejmowane są inne działania służące transferowi i komercjalizacji technologii. Podobnie jak inkubatory technologiczne, parki naukowe ukierunkowane są na rozwój branż high-tech. W odróżnieniu jednak od inkubatorów (technologicznych, przedsiębiorczości) parki technologiczne skupiają na swoim terenie szereg różnorodnych instytucji (w tym również z zagranicy), zapewniają lokatorom wszelkiego rodzaju wsparcie w działalności technologicznej i biznesowej, mają dostęp do laboratoriów i zaawansowanych aparatur badawczych i posiadają formalne powiązania z zagranicznymi instytucjami badawczo-rozwojowymi i edukacyjnymi. Parki naukowe – zgodnie z definicją Międzynarodowego Stowarzyszenia Parków Naukowych (IASP) to instytucje zarządzane przez specjalistów, których głównym celem jest promowanie kultury innowacyjnej oraz konkurencyjności instytutów naukowo-badawczych i firm zrzeszonych w parku. Parki naukowe współpracują z uczelniami, instytucjami naukowo-badawczymi i przedsiębiorstwami. W ramach prowadzonej działalności stwarzają dogodne warunki dla inkubacji małych, innowacyjnych firm, a w szczególności wspierają tworzenie i rozwój firm typu spin-off . Parki naukowe ukierunkowane na wspieranie współpracy z instytucjami B+R, pełnią funkcje zbliżone do parku technologicznego, jednak produkcja w nich prowadzona ogranicza się do produkcji prototypowej. Parki przemysłowe – stanowią zespoły wyodrębnionych nieruchomości wraz z infrastrukturą techniczną, umożliwiające prowadzenie działalności gospodarczej na preferencyjnych warunkach. Polskie parki przemysłowe mają przede wszystkim przyciągać inwestorów tworzących nowe miejsca pracy, co przyczynić się ma do amortyzacji skutków restrukturyzacji przemysłu. Parki przemysłowotechnologiczne są szczególnym rodzajem parków technologicznych. Główny nacisk w powyższych instytucjach jest położony na zagospodarowanie majątku likwidowanych przedsiębiorstw i wykorzystanie istniejącej infrastruktury oraz tworzenie nowych miejsc pracy, podczas gdy głównym zadaniem parku technologicznego jest transfer technologii między jednostkami naukowymi a przedsiębiorcami. W przypadku parku przemysłowego zagospodarowane nieruchomości są sposobem na przyciągnięcie inwestorów tworzących miejsca pracy. W przypadku parków technologicznych rozwój nieruchomości nie jest celem samym w sobie, lecz tylko narzędziem do realizacji celów związanych z transferem i komercjalizacją technologii. Ośrodki szkoleniowo-doradcze (Ośrodki Wspierania Przedsiębiorczości, Centra Wspierania Biznesu, Kluby Przedsiębiorczości, Punkty Konsultacyjno-Doradcze) – to nie nastawione na zysk 45 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej jednostki doradcze, informacyjne i szkoleniowe, działające na rzecz rozwoju przedsiębiorczości i samozatrudnienia oraz poprawy konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw. Ośrodki szkoleniowo-doradcze uczestniczą we wszelkich inicjatywach mających na celu zwiększenie potencjału gospodarczego oraz poprawę jakości życia społeczności lokalnej. Znaczącą barierą napotykaną przez przedsiębiorców pragnących rozwijać innowacyjne technologie jest również brak funduszy. W chwili obecnej transfer technologii może być finansowany z następujących źródeł: środki własne, środki zewnętrzne: o publiczne, w tym budżetowe, unijne, inne, o prywatne, w tym fundusze venture-capital, anioły biznesu, banki, itp. W Polsce jedynie ok. 40% środków przeznaczanych na działalność badawczo-rozwojową i transfer technologii pochodzi ze środków prywatnych, pozostałą część pokrywają środki publiczne. Największym źródłem finansowania tych procesów są w chwili obecnej Fundusze Strukturalne Unii Europejskiej tj.: Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Regionalne Programy Operacyjne. Do najważniejszych instrumentów mających na celu umożliwienie transferu technologii należą: Projekty celowe – skierowane do przedsiębiorców oraz jednostek naukowo-badawczych lub konsorcjów naukowych. Projekt celowy obejmować może badania stosowane, prace rozwojowe, badania przemysłowe lub badania przedkonkurencyjne. Projekt celowe w przeważającej części finansowane są w ramach programów operacyjnych. Projekty badawcze – określone zadania badawcze przewidziane do realizacji w danym czasie. Obejmują następujące typy projektów: zamawiane o tematyce określonej w Krajowym Programie Ramowym, własne: projekty habilitacyjne, doktorskie, rozwojowe mające na celu wykonanie zadania badawczego stanowiącego podstawę do zastosowań praktycznych. Programy Ramowe Unii Europejskiej – mające na celu wzmocnienie współpracy na linii nauka-biznes. Szczególną rolę odgrywa tu 7. Program Ramowy Wspólnoty Europejskiej badań, rozwoju technologicznego i wdrożeń na lata 2007 – 2013. Program ten jest siódmym z kolei 46 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej programem finansowania badań naukowych i rozwoju technologicznego w Unii Europejskiej. Realizacja programu odbywa się za pośrednictwem programów szczegółowych: cooperation (współpraca) – obejmuje wspieranie międzynarodowej współpracy o charakterze naukowo-badawczym w dziesięciu określonych dziedzinach tematycznych powiązanych z głównymi obszarami wiedzy i technologii m.in. zdrowie, żywność, technologie informacyjne i komunikacyjne, energia, środowisko, nauki społeczno-ekonomiczne. ideas (pomysły) – zakłada wspieranie twórczych, w wielu przypadkach ryzykownych badań naukowych znajdujących się na granicy wiedzy, prowadzonych przez utworzone pojedyncze zespoły projektowe składające się z naukowców pochodzących z sektora prywatnego i publicznego. Obszarem działania będą wszystkie dziedziny nauki, ze szczególnym uwzględnieniem badań interdyscyplinarnych. Program ten zakłada także realizację projektów przez młodych naukowców i nowe grupy badawcze. Granty na realizację projektów przyporządkowane do naukowca, a nie instytucji, w której naukowiec jest zatrudniony. people (ludzie) – program, który zakłada realizację różnych form wzmacniania i rozwoju kariery w szczególności młodych naukowców poprzez system szkoleń, staży, stypendiów. capacities (możliwości) – celem programu jest wzmocnienie posiadanych możliwości gospodarki europejskiej, w szczególności poprzez kształtowanie spójnej polityki w dziedzinie badań naukowych z uwzględnieniem zadań do realizacji na szczeblu regionalnym. Program przewiduje działania w zakresie m.in.: infrastruktury badawczej, badań na rzecz MSP, nauki w społeczeństwie, rozwoju polityk badawczych. W projektach 7. Programu Ramowego mogą (w zależności od określonych warunków danego instrumentu wsparcia) wziąć udział m.in.: szkoły wyższe, instytucje naukowo-badawcze przedsiębiorcy (nie funkcjonujący jako jednostki naukowo-badawcze, kontraktowe instytucje badawcze ani konsultingowe) – w szczególności przedsiębiorcy należący do sektora MSP. 7. Program Ramowy skierowany jest zarówno do przedsiębiorców wykorzystujących zaawansowane technologie i prowadzących własne badania, ale także do tych, którzy nie posiadają wystarczającego potencjału badawczego, jednak są zainteresowani przygotowaniem nowego produktu, procesu bądź technologii27. Fundusze venture-capital – fundusze podwyższonego ryzyka przeznaczone dla dojrzałych przedsiębiorstw o ustabilizowane pozycji na rynku, które potrzebują środków na dalszą ekspansję i rozwój. Mogą być tworzone przez instytucje publiczne np. samorządy oraz inwestorów z sektora prywatnego. 27 Źródło: www.kpk.gov.pl 47 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej Anioły biznesu – inwestorzy prywatni, którzy posiadają wolne środki finansowe i chcą je ulokować w dobrze rokujące przedsięwzięcia. Celem jest finansowanie przedsiębiorstw i ich projektów we wczesnej fazie rozwoju. Jest to instrument finansowy podwyższonego ryzyka. Omawiane instytucje pośredniczące i instrumenty finansowe stanowią bazę dla działań modernizacyjnych i rozwoju gospodarki opartej na wiedzy i nowych technologiach. Obecnie w Polsce działają następujące jednostki: 23 parki technologiczne, 17 inkubatorów technologicznych, 87 centrów rozwoju technologii, 51 akademickich inkubatorów przedsiębiorczości, 9 funduszy kapitału zalążkowego, 7 sieci aniołów biznesu28. Ośrodki te stanowią istotny element podnoszenia poziomu innowacyjności polskiej gospodarki, która w porównaniu z krajami Unii Europejskiej oraz innymi wiodącymi technologicznie państwami nie jest wysoka. Działania na rzecz dostosowania technologicznego krajowej gospodarki są głównym elementem podnoszenia jej konkurencyjności, a tym samym wzrostu znaczenia Polski wśród najlepiej rozwiniętych gospodarczo państw. W Polsce istnieje kilka ośrodków badawczo-rozwojowych, które współpracują z przedsiębiorstwami branży drzewno-meblarskiej. Do takich niewątpliwie należy Centrum Innowacji Drzewnictwa Wydziału Technologii Drewna SGGW, które intensywnie nawiązuje kontakty z branżowymi przedsiębiorstwami, instytucjami badawczymi, ośrodkami akademickimi działającymi na rzecz rozwoju branży drzewno-meblarskiej. W chwili obecnej do centrum zgłasza się coraz więcej firm zainteresowanych wdrożeniem nowych technologii do własnych procesów produkcyjnych. Centrum nawiązało współpracę z kilkoma przedsiębiorstwami, która obejmuje prace badawcze, szkolenia pracowników, staże i praktyki dla studentów i absolwentów. Bezpośrednio w firmie prowadzi prace badawcze m.in. nad uruchomieniem oryginalnego procesu termicznej obróbki rodzimych gatunków drewna, nowej konstrukcji deski podłogowej, które bezpośrednio przełożą się na wzrost innowacyjności przedsiębiorstwa. Kolejnym ośrodkiem badawczo-rozwojowym, który intensywnie współpracuje i wdraża swoje technologie w biznesie jest Centrum Transferu Innowacji i Technologii dla Meblarstwa. Centrum rokrocznie opracowuje projekty technologiczne, dokonuje wdrożeń, opinii, ekspertyz. Do najciekawszych prac badawczych wykonanych przez Centrum należą badania nad ergonomią 28 System transferu technologii i komercjalizacji wiedzy w Polsce – siły motoryczne i bariery, pod red. Matusiak K.B., Guliński J., PARP 2010. 48 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej i bezpieczeństwem użytkowania mebli dla Kolekcji Mebli Klose Sp. z o.o. prowadzonych w ramach projektu „Meble inspirowane zdrowiem”. Szeroka współpraca z branżowymi firmami przekłada się na nowe rozwiązania innowacyjne, ich transferu dla przemysłu. Analizując zachodniopomorski rynek drzewno-meblarski trudno doszukać się przykładów transferu wiedzy naukowej do biznesu oraz bezpośredniej współpracy branżowych przedsiębiorstw z instytucjami badawczo-rozwojowymi. W regionie zachodniopomorskim omawiana branża znajduje się na wczesnym poziomie rozwoju. W celu zmiany obecnie istniejącej sytuacji rynkowej organizowane są szkolenia i warsztaty przez Regionalne Centrum Innowacji i Transferu Technologii w Szczecinie, które mają na celu uświadomienia przedsiębiorcom, że intensywna współpraca z ośrodkami naukowobadawczymi zdecydowanie wpłynie na ich rozwój i wzrost innowacyjności procesów technologicznych. Dodatkowym motorem rozwoju branży jest powołanie Zachodniopomorskiego Klastra Drewna i Mebli, które skupia zarówno przedsiębiorców branży drzewno-meblarskiej jak również ośrodki naukowe. Inicjatywa jest doskonałą platformą na wymianę doświadczeń, jak również zgłaszanie przez przedsiębiorców zapotrzebowania na nowe technologie. 4.4. Komercjalizacja wiedzy We współczesnym świecie rozwój gospodarczy w dużej mierze zawdzięcza swój postęp wdrożonym innowacjom. Wprowadzone na rynek nowe produkty, usługi i technologie to efekt współpracy sfery badań naukowych i biznesu. Dominującą rolę w procesie tworzenia i przekazywania wiedzy badawczo-rozwojowej odgrywają uczelnie, centra badawczo-rozwojowe, instytucje i ośrodki naukowe. Prowadzą one badania naukowe i prace rozwojowe, w wyniku których powstaje nowa wiedza, innowacyjne rozwiązania techniczno-technologiczne. Funkcjonowanie gospodarki opiera się na jak najpełniejszym wykorzystaniu zasobów wiedzy i innowacji, a także na powszechnym dostępie do informacji. Z perspektywy rozwoju gospodarka oparta na wiedzy wykazuje charakter dominujący. Wiedza, sfera badań naukowych i komercjalizacja wiedzy know-how stanowią czynnik determinujący tempo i poziom rozwoju gospodarczego. Dobra własności intelektualnej wypracowane na uczelniach wyższych, ośrodkach badawczych, centrach badawczo-rozwojowych mogą być przedmiotem umów w obrocie gospodarczym, przez co prawa do nich mogą być zbywalne. Proces komercjalizacji technologii wymaga przeprowadzenia analizy istotnych elementów i czynników całego przebiegu procesu: analiza docelowego rynku, rozwoju określonej technologii, aktualnego rozwoju konkurencyjnych technologii na rynku, wymagania surowcowe, zbadanie przyszłych trendów i wymagań technologicznych, wybór odpowiedniego modelu sprzedaży, zbadanie ewentualnych barier wdrożenia nowych rozwiązań technologicznych na rynek, perspektywy zmian w ustawodawstwie umożliwiające wprowadzenie nowych technologii. Przeprowadzona dogłębnie analiza możliwości wdrożenia nowych technologii pozwoli na określenie wystąpienia potencjalnych korzyści oraz szanse jej powodzenia, podjęcie decyzji o dalszych pracach badawczych nad finalną postacią wynalazku i inwestowania w ich przebieg. Doświadczenie wielu państw pokazuje, że 49 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej inwestowanie w innowacje technologiczne na etapie badań podstawowych przekłada się na rozwój gospodarczy i wzrost jego potencjału. Dlatego bardzo dobrym rozwiązaniem stosowanym przez państwa zachodnie jest tworzenie kooperacji ośrodków badawczych z przedsiębiorstwami w celu lepszego wykorzystania kierowanego tam kapitału na badania i prace rozwojowe. Sposoby komercjalizacji wiedzy: sprzedaż praw własności, sprzedaż licencji, alians strategiczny, joint-venture, samodzielne wdrożenie (spin-off), badanie zlecone. Sprzedaż praw własności do technologii bądź wynalazku stanowi jedno z powszechniejszych sposobów komercjalizacji wiedzy, która dotyczy głównie sprzedaży np. pojedynczej maszyny bądź linii technologicznej wraz z przypisana do niej technologią. Po dokonaniu transakcji nabywca staje się właścicielem nabytej własności intelektualnej i decyduje o jej dalszym rozwoju i upowszechnianiu. Prawa do dóbr intelektualnych mogą zostać przekazywany na podmiot gospodarczy również w ramach umów o pracach badawczo-rozwojowych, umów konsorcjum, umów o dzieło. Inną formą komercjalizacji wyników badań może być sprzedaż tylko wiedzy know-how, które dotyczy danej technologii oraz prawa używania jej. W tym aspekcie umowy, kontrakty, porozumienia, których obrotem są własności intelektualne i własności przemysłowe są umowami o przeniesienia prawa. Przedmiotem takich umów mogą być prawa wyłączne, dotyczące m.in. patentów, prawa ochronnego wzorów użytkowych, prawa z rejestracji wzoru przemysłowego, prawa służące do uzyskania praw wyłącznych odnośnie wynalazków, prawa zapewniające pierwszeństwo do uzyskania prawa wyłącznego dotyczącego uzyskania patentu, wynalazku, wzoru użytkowego. Wpływy ze sprzedaży praw własności i intelektualnej stanowią pewną korzyść dla instytucji badawczo-rozwojowej w postaci zastrzyku finansowego, który potem może przeznaczyć na badania nad nowymi technologiami oraz są dobrym rozwiązaniem w przypadku niepewności rynku, ponieważ licencjonowanie technologii w długim czasie zwiększa ryzyko załamania rynku, a jednorazowa sprzedaż przesuwa to ryzyko na nabywcę. Nabywca praw własności intelektualnej – przedsiębiorstwo – uzyskuje pełną kontrolę nad dalszym rozwojem wynalazku, procesu technologicznego, innowacyjnego produktu i wyboru dla niego rynków zbytu. Dzięki procesowi komercjalizacji wynalazek ma szansę na sprawniejszą realizację poprzez wdrożenie. Kolejną formą komercjalizacji wiedzy jest sprzedaż licencji, która jest również powszechnym sposobem na jej rozpropagowanie. Poprzez licencję należy rozumieć umowę, która określa warunki korzystania z praw własności intelektualnej (wynalazku, patentu, wzoru użytkowego), będących 50 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej przedmiotem prawa autorskiego. Stronami umowy licencji są licencjodawca – nadający prawo użytkowania przedmiotu umowy w określonym celu (proces technologiczny produkcji, sprzedaż) oraz licencjobiorca, który przyjmuje prawo używania przedmiotu umowy i tym samym zobowiązuje się włączenia go do swojego procesu produkcyjnego, a w dalszej kolejności na wdrożenie do gospodarki. W tym zakresie występuje kilka różnych rodzajów umów licencji, którym są: licencja pełna nie ogranicza licencjobiorcy w pełnym gospodarczo wykorzystaniu przedmiotu umowy; pozwala ona licencjobiorcy zarówno na produkcję, sprzedaż, jak również udoskonalenie wynalazku, patentu, wzoru użytkowego we wszystkich jego zastosowaniach, licencja ograniczona wyznacza granice prawne gospodarczego wykorzystania przedmiotu umowy, co oznacza, że licencjodawca może przekazać prawo do produkcji przedmiotu umowy, ale jednocześnie zastrzega sobie prawo do dalszych udoskonaleń wynalazku, patentu; taki charakter umowy wytycza zastosowanie określonej technologii w gospodarce, pozwala na uzyskanie prawa do pojedynczego zastosowania danej technologii, licencja wyłączna polega na udzieleniu tylko jednemu podmiotowi gospodarczemu na określonym terytorium wyłączne prawo do korzystania z wynalazku, patentu, dzięki czemu taki podmiot zyskuje zdecydowanie silniejszą przewagę i konkurencyjność na rynku, licencja niewyłączna polega na udzieleniu kilku podmiotom gospodarczym prawa własności intelektualnej jednocześnie, dopuszczające konkurencję kilku licencjobiorców na określonym rynku, licencja otwarta polega na oświadczeniu gotowości właściciela patentu, wynalazku (np. ośrodka badawczo-rozwojowego, uczelni wyższej, instytucji naukowych) do udzielenia licencji, zezwolenia na korzystanie ze swojego wynalazku, sublicencja polega na udzieleniu licencji przez licencjobiorcę na korzystanie z wynalazku; określony podmiot gospodarczy, który nabył prawa do wynalazku lub danej technologii na mocy licencji podpisanej z ośrodkiem badawczo-rozwojowym może ją wylicencjonować innemu podmiotowi na zasadzie sublicencji, a określony procent wpływów z sublicencji odprowadzany jest do instytucji naukowej.29 Podstawowymi zasadami działania licencji są: prawo wykonania, produkowania, modyfikowania dystrybuowania przedmiotu własności intelektualnej udzielone przez licencjodawcę licencjobiorcy na mocy umowy z zachowaniem formy pisemnej, prawo własności pozostaje w instytucji macierzystej np. centra badawczo-rozwojowe, ośrodki naukowe, uczelnie wyższe, 29 dalsze udoskonalenia i rodząca się własność intelektualna do negocjacji, www.pi.gov.pl 51 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej wynagrodzenie za udzielone prawa: opłaty licencyjne, koszty patentowania po stronie licencjobiorcy, wymiar czasowy: do momentu wygaśnięcia zastrzeżenia lub do negocjacji.30 Wynagrodzeniem za sprzedaż licencji do prawa własności intelektualnej są opłaty licencyjne, które ponoszone są przez licencjobiorcę na rzecz licencjodawcy na określonych zasadach. Głównie opłatę licencyjną stanowi procent od sprzedaży wynalazku, bądź procent od zysków netto. W fazie komercjalizacji wiedzy i wyników badań naukowych dochodzi również do porozumienia zawartego pomiędzy przedsiębiorstwami danej branży, które mają podobne potrzeby rynkowe i wspólnie zlecają ośrodkom badawczym przeprowadzenie dla nich badań naukowych. Mowa tu o aliansie strategicznym, który pozwala na pełniejszą współpracę sfery biznesu i nauki. Przedsiębiorstwa, które poszukują nowych rozwiązań technologicznych bądź produktów, mogą uczestniczyć w procesach badawczych, uczyć się od ośrodków realizujących badania, minimalizować ryzyko i dzielić się kosztami badań. Taka forma partnerstwa sfery badań i biznesu może zostać zainicjowana przez samą instytucję naukową, która chce wdrożyć nową technologię na rynek, bądź przez przedsiębiorstwa, które chcą wykorzystać w swoich produkcjach prace rozwojowe. Model join venture jest pewno rodzaju partnerstwem zawartym pomiędzy dysponującym technologią i firmą posiadającą dostęp do rynku i chcącą ją wdrożyć. Model ten określa porozumienie, umowę zawartą pomiędzy twórcą nowej technologii, patentu – jednostką badaczwo-rozwojową a podmiotem gospodarczym, który zainteresowany jest pozyskaniem i wdrożeniem tejże technologii do własnego procesu produkcyjnego. W tej formie komercjalizacji wiedzy dostawca technologii ma bliższe i bieżące relacje z firmą przejmującą nową technologię poprzez prawo do współudziału w decyzjach dotyczących procesów produkcyjnych wykorzystujących nową technologię. Tworzenie wspólnego przedsięwzięcia z udziałem przedsiębiorstwa i instytucji naukowej wymaga zaangażowania od obu stron w postaci zasobów ludzkich, nakładów inwestycyjnych, zasobów materiałowych. Wspólne realizowane projekty obejmują następujące przedsięwzięcia: zaprojektowanie, wdrożenie i eksploatacja innowacyjnej linii technologicznej, zaprojektowanie, wdrożenie i wspólna eksploatacja systemów infrastrukturalnych, zaprojektowanie nowego produktu, wdrożenie go do produkcji i eksploatacja korzyści z tego tytułu, zbudowanie ośrodka badawczego, lub wyodrębnienie części ośrodka istniejącego, nastawionego na realizację badań wyłącznie na rzecz partnera, realizowanie badań prowadzących bezpośrednio do patentowania i ochrony własności przemysłowej, 30 www.pi.gov.pl 52 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej projektowanie innowacyjnych instrumentów edukacyjnych w oparciu o doświadczenia jednostki naukowej (uniwersytetu) i dokonywanie upowszechnienia tych osiągnięć.31 Niewątpliwą korzyścią takiego rozwiązania jest możliwość uczenia się od siebie nawzajem. Wadą jest natomiast konieczność uzgadniania wspólnego stanowiska. Jednym z aktywnych mechanizmów komercjalizacji jest samodzielne wdrożenie technologii przez jej twórców, którzy decydują się na utworzenie spółki spin-off . Te formy komercjalizacji wydają się w naszym kraju najlepszym sposobem na wdrożenie nowych technologii, które są pożądane przez rozwój nowoczesnej gospodarki. Spółka spin-off to nowe przedsiębiorstwo, które powstaje poprzez usamodzielnienie się pracowników przedsiębiorstwa macierzystego lub innej organizacji (np. laboratorium badawczego, uczelni wyższej), wykorzystującego w tym celu intelektualne zasoby organizacji macierzystej. Tego rodzaju firmy posiadają charakter przedsięwzięć niezależnych od organizacji macierzystej. Powstanie firmy w wyniku usamodzielnienia się pracowników ośrodków badawczych bądź personelu technicznego dużych firm przemysłowych, związane jest z komercyjnym wykorzystaniem technologii, wiedzy technicznej, patentu. Proces ten w znacznej mierze przyczynia się do upowszechnienia się (dyfuzji) nowych technologii w gospodarce. w niektórych przypadkach przełomowe odkrycie w pojedynczej organizacji naukowo-badawczej może powodować powstanie dużej grupy nowych firm spin-off. Przykładami mogą tu być m.in. technologia tranzystorów czy technologie związane z konstrukcją dysków twardych.32 Firma podejmuje się komercjalizacji własności intelektualnej (technologii, wynalazku), a na podstawie zawartej umowy z jednostką macierzystą podejmuje działania polegające na dalszym jej udoskonalaniu, opatentowaniu i wdrożeniu do gospodarki. Instytucja macierzysta na zasadzie aportu wprowadza daną technologię do spółki spin-off, która podlega licencji. Zaletą powstania takiej spółki jest szybsze wdrożenie nowoczesnych technologii do gospodarki, ponieważ powołuje się ją głównie dla celów komercjalizacji wiedzy i wszystkie jej wysiłki są skoncentrowane na tymże rozwiązaniu. Dodatkowo spółka ta ma możliwość poszukiwania źródeł zewnętrznych, inwestorów, silniejszych partnerów gospodarczych zainteresowanych nowoczesnymi technologiami produkcyjnymi. Dodatkowo spółki poprzez swój rozwój zdecydowanie przyczyniają się do wzrostu gospodarczego, chociażby w wyniku tworzenia nowych miejsc pracy. Sprawny system komercjalizacji badań naukowych jest nieodłącznym i niezbędnym elementem procesu innowacji. Podstawowe warunki skuteczności i sprawności komercjalizacji to partnerstwo dawcy i biorcy technologii, pomoc instytucji pomostowej oraz dostęp do źródeł finansowania tego procesu. Wyżej przedstawione modele współpracy jednostek badaczwo-rozwojowych z przedsiębiorcami stwarzają pewne możliwości na wdrożenie nowoczesnych technologii do gospodarki. Zalecenia w zakresie komercjalizacji wiedzy 31 Kulawczuk P., Konstruowanie modeli biznesowych współpracy nauki i biznesu w realizacji działalności badawczo – rozwojowej [w:] Budowa współpracy nauki z biznesem. Publikacja z konferencji 2010, Warszawa 2010, s. 49. 32 www.pi.gov.pl/parp/data/slownik/slownik.html 53 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej W kreowaniu sprawnych systemów komercjalizacji wiedzy szczególne znaczenie mają wypracowane rozwiązania, wytyczne i rekomendacje, które są zbiorami ogólnych, ukierunkowanych zaleceń opracowanych na podstawie analiz i opinii funkcjonujących w praktyce i przynoszących określone efekty. Aby system komercjalizacji wiedzy mógł w ogóle zacząć funkcjonować należy zacząć od utworzenia profesjonalnego biura/centrum transferu technologii przez osoby, które odznaczają się bogatym doświadczeniem zarówno w sferze naukowo-badawczej jak również biznesowej. Taka osoba zna potrzeby ośrodków naukowych, które potrzebują określonych nakładów finansowych na prowadzenie prac badawczych oraz potrzeby przedsiębiorców, którzy chcą wprowadzać nowoczesne technologie do procesów produkcyjnych. Poniżej zostały zaprezentowane kolejne zalecenia i rekomendacje w zakresie komercjalizacji wiedzy: przywiązanie do budowy i utrzymania zaufania w relacjach pomiędzy środowiskiem akademickim a biznesem, zrozumienie reguł według jakich działa środowisko biznesowe i naukowe, utrzymanie stałych nieformalnych kontaktów z naukowcami i zespołami badawczymi, stosowanie podejścia „miękko-miękko” – systematyczne, delikatne, dyplomatyczne tłumaczenie naukowcom istoty komercjalizacji i korzyści jakie ona daje; unikanie (natrętnego) „chodzenia za naukowcami” czy też pouczania ich o prawnych aspektach komercjalizacji, wprowadzenie bodźców zachęcających do angażowania się w różne formy komercjalizacji (także usługi konsultingowe), unikanie nadmiernego biurokratyzowania procedur odnoszących się do współpracy z biznesem (badania zamawiane), stosowanie kombinacji różnych metod identyfikacji wynalazków nadających się do komercjalizacji, pełne wsparcie ze strony biura transferu technologii w zakresie identyfikacji, rozwoju i eksploatacji okazji biznesowych, budowa mapy możliwości (potencjału) instytucji badawczej dla dopasowania się do oczekiwań przemysłu.33 W związku z powyżej wyszczególnionymi zaleceniami w zakresie komercjalizacji wiedzy proponuje się dodatkowe rozwiązania w tym systemie, wśród których można wyróżnić m.in.: opracowanie strategii i wytycznych wewnątrzuczelnianych w zakresie udostępniania własności intelektualnych, wynalazków, uproszczenia procesów decyzyjnych, opracowanie zasad polityki współpracy uczelni, ośrodków naukowych z nowopowstałymi spółkami, pracownikami naukowymi – udziałowcami nowych spółek, 33 P. Tamowicz, Jak skomercjalizować pomysł. Poradnik dla twórców, Opracowanie sporządzone na zamówienie Ministerstwa Gospodarki, Gdańsk 2009, s. 31. 54 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej opracowanie przepisów regulujących udostępnienie infrastruktury laboratoryjnej oraz wiedzy „know-how” spółkom, wyników badań, własności intelektualnej. W chwili obecnej organizacje wspierające rozwój przedsiębiorczości oraz centra transferu technologii w regionie zachodniopomorskim organizują branżowe spotkania, warsztaty, szkolenia dla przedsiębiorców i kadry naukowej, które mające na celu przedstawienia zasad komercjalizacji wiedzy i współpracy sfery naukowej z biznesie, budowania świadomości w tym zakresie oraz przedstawianie najlepszych polskich i zagranicznych praktyk komercjalizacji. To wymiar jedynie teoretyczny przedstawiający podmiotom badawczym i gospodarczym wymiar komercjalizacji wiedzy, jego atuty i wpływ na rozwój gospodarczy regonu, ponieważ w zachodniopomorskim nie występują jeszcze dobre praktyki w tym zakresie, które można przytoczyć w opracowaniu. 55 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej 5. Innowacyjne kierunki rozwoju technologii na tle krajowych trendów rozwojowych 5.1. Aktywność meblarskiej innowacyjna przedsiębiorstw branży drzewno- Innowacyjność sektora drzewnego w Polsce, podobnie jak każdego innego sektora gospodarczego, jest efektem jego specyficznych cech, a przede wszystkim odzwierciedleniem trendów innowacyjnych całej gospodarki w naszym kraju. Innowacyjność branży zależy również od polityki rozwoju przedsiębiorstw prowadzących skuteczną działalność innowacyjną. Generatorem takiej działalności są realizowane przedsięwzięcia inwestycyjne w nowe technologie, a tym samym ponoszone nakłady. W latach 2006-2007 zauważalny jest stopniowy spadek ponoszonych przez przedsiębiorstwa sektora drzewnego (głównie w przypadku produkcji wyrobów z drewna) nakładów na działalność innowacyjną w zakresie innowacji produktowych i procesowych. Jednakże największy spadek nakładów w tej branży widoczny jest w 2009r. W przypadku branży produkcji papieru i wyrobów z papieru największe nakłady zostały poniesione w 2008r. Bardzo podobne zjawisko wystąpiło w przypadku produkcji mebli. Rok 2009 wykazuje zdecydowaną tendencję spadkową we wszystkich branżach sektora drzewnego. (tabela 2) Tabela 2. Wielkość nakładów na działalność innowacyjną ponoszonych przedsiębiorstwa sektora drzewnego w latach 2006-2009 [w mln zł] Rodzaj działalności przez 2006 2007 2008 2009 Produkcja drewna i wyrobów z drewna* 429,1 372,4 368,3 250,7 Produkcja masy włóknistej oraz papieru** 299,2 525,6 1039,0 161,3 Produkcja mebli, pozostała działalność produkcyjna*** 561,3 477,0 829,9 305,4 *klasyfikacja wg PKD z 2004; wg PKD z 2007 Produkcja wyrobów z drewna, korka, słomy i wikliny **klasyfikacja wg PKD z 2004; wg PKD z 2007: Produkcja papieru i wyrobów z papieru ***klasyfikacja wg PKD z 2004; wg PKD z 2007: Produkcja mebli Źródło: Rocznik Statystyczny Przemysłu 2007, 2008, 2009, 2010. Najmniejszą aktywność w przeznaczaniu nakładów inwestycyjnych na działalność innowacyjną wykazują producenci funkcjonujący w przemyśle drzewnym. Do 2006r. takich przedsiębiorstw było w Polsce około 27%, a po 2007r. ich odsetek zmniejszył się aż do 21%. Największym odsetkiem przedsiębiorstw inwestującym w innowacyjne technologie w procesach produkcyjnych charakteryzowała się branża meblarska. Do 2006r. takich przedsiębiorstw było 37%, a po 2007r. – około 28%. Pomimo tego, że ten rodzaj działalności odnotował również widoczny spadek, to jednak w porównaniu z pozostałymi branżami sektora drzewnego, zaliczana jest do wiodących. Bardzo podobna tendencja występuje w województwie zachodniopomorskim jako reakcja na ogólną sytuację w kraju. W 2008r. zachodniopomorskie przedsiębiorstwa w działalność innowacyjną zainwestowały 378,8 mln zł, a w 2009r. 246,9 mln zł, z czego na działalność badawczo-rozwojową w sektorze drzewno-meblarskim przeznaczyły około 618 tys. zł. 56 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej Zaangażowanie przedsiębiorstw sektora drzewno-meblarskiego w przeznaczaniu nakładów w działalność innowacyjną wynika przede wszystkim od ogólnej sytuacji gospodarczej w całym polskim przemyśle. W omawianym sektorze udział przedsiębiorstw jest zdecydowanie mniejszy niż w ogólnym przetwórstwie przemysłowym. Mała podatność sektora drzewnego na innowacje wynika ze specyfiki procesów przetwórczych w poszczególnych przemysłach. Ma to odniesienie przede wszystkim do tych branż, które bazują na drewnie w postaci litej (naturalnym surowcu), niewymagającym istotnych modyfikacji, udziału nowoczesnych technologii. Na przestrzeni ostatnich kilku lat w sektorze drzewnym zauważa się negatywną tendencję do podejmowania aktywności wprowadzania innowacji procesowej i produktowej przez przedsiębiorstwa. Do 2006r. przedsięwzięcia o charakterze innowacyjnym wprowadziło zaledwie 31% firm produkujących wyroby z drewna, 37% produkujących meble oraz 43% produkujących papier i wyroby z papieru. Po 2007r. również zauważa się tendencję spadkową w wyżej wymienionych branżach, które wynoszą kolejno 25%, 34% i 36%. Coraz mniej przedsiębiorstw produkcyjnych wprowadzana na rynek lokalny, krajowy i zagraniczny całkiem nowe bądź ulepszone produkty. Lekkie ożywienie w sferze innowacji u przedsiębiorstw sektora drzewnego zauważalne jest w 2008r., ale nie trwał on długo, ponieważ ponowny spadek zanotowały przedsiębiorstwa w 2009r. Tabela 3. Udział przedsiębiorstw innowacyjne w sektorze drzewnym w zakresie innowacji produktowych i procesowych w latach 2006-2009 w Polsce Rodzaj działalności 2006 2007 2008 2009 Produkcja drewna i wyrobów z drewna* 31% 25% 27,4% 26,1% Produkcja masy włóknistej oraz papieru** 37% 34% 31,8% 27,6% Produkcja mebli, pozostała działalność produkcyjna*** 43% 36% 32,2% 29,1% *klasyfikacja wg PKD z 2004; wg PKD z 2007 Produkcja wyrobów z drewna, korka, słomy i wikliny **klasyfikacja wg PKD z 2004; wg PKD z 2007: Produkcja papieru i wyrobów z papieru ***klasyfikacja wg PKD z 2004; wg PKD z 2007: Produkcja mebli Źródło: Rocznik Statystyczny Przemysłu 2007, 2008, 2009, 2010. Istotnym wskaźnikiem, określającym stopień działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, oprócz tempa wprowadzania zmian i struktury inwestowania, jest poziom zaawansowania badań w sektorze drzewnym. Ma to bardzo ścisły związek sfery badań i nauki z przemysłem drzewno-meblarskim, co znajduje wyraz w strukturze źródeł finansowania działalności innowacyjnej. W naszym kraju jest niewystarczający udział prac badawczo-rozwojowych dla stymulowania rozwoju omawianej branży, o czym świadczy stałe niedostateczne finansowanie przez przedsiębiorstwa działalności badawczej. Pomimo tego, że sytuacja ulega stopniowej poprawie od 2008r., to jednak środki finansowe na działalność B+R w sektorze przedsiębiorstw branżowych potrzebują coraz większych nakładów. 57 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej Tabela 4. Wskaźniki innowacyjności w sektorze drzewno-meblarskim w Polsce w latach 2006-2009. Rodzaj działalności Produkcja drewna i wyrobów z drewna** Produkcja masy włóknistej oraz papieru*** Produkcja mebli, pozostała działalność produkcyjna**** Wskaźnik 2006 2007 2008 2009 Nakłady na działalność innowacyjną przedsiębiorstw [w mln zł] 429,1 372,4 368,3 250,7 Nakłady na działalność B+R w sektorze przedsiębiorstw [w mln zł] 4,8 4,4 7,1 9,0 Liczba pracowników naukowobadawczych zatrudnionych w sektorze przedsiębiorstw [os.] -* -* 70 54 Udział przedsiębiorstw innowacyjnych w przemyśle [%] 30,8 25,0 27,4 26,1 Nakłady na działalność innowacyjną przedsiębiorstw [w mln zł] 299,2 525,6 1039,0 161,3 Nakłady na działalność B+R w sektorze przedsiębiorstw [w mln zł] 1,4 2,8 2,3 1,6 Liczba pracowników naukowobadawczych zatrudnionych w sektorze przedsiębiorstw [os.] -* -* -* -* Udział przedsiębiorstw innowacyjnych w przemyśle [%] 43,3 35,7 31,8 27,6 Nakłady na działalność innowacyjną przedsiębiorstw [w mln zł] 561,3 477,0 829,9 305,4 Nakłady na działalność B+R w sektorze przedsiębiorstw [w mln zł] 13,3 16,5 21,1 23,7 Liczba pracowników naukowobadawczych zatrudnionych w sektorze przedsiębiorstw [os.] -* -* 168 178 Udział przedsiębiorstw innowacyjnych w przemyśle [%] 36,7 33,7 32,2 29,1 *brak danych **klasyfikacja wg PKD z 2004; wg PKD z 2007 Produkcja wyrobów z drewna, korka, słomy i wikliny ***klasyfikacja wg PKD z 2004; wg PKD z 2007: Produkcja papieru i wyrobów z papieru ****klasyfikacja wg PKD z 2004; wg PKD z 2007: Produkcja mebli Źródło: Rocznik Statystyczny Przemysłu 2007, 2008, 2009, 2010. Nauka i Technika 2006, 2007, 2008. Z powyższego zestawienia wynika, że największy udział przedsiębiorstw innowacyjnych występuje w branży produkcji mebli, co bezpośrednio wynika z coraz większego zaangażowania nakładów finansowych na działalność badawczo-rozwojową tych firm produkcyjnych. Jednakże negatywnym zjawiskiem jest stopniowy spadek udziału innowacyjnych firm na krajowym rynku sektora drzewnego. Na tle wymienionych kategorii działalności przedsiębiorstw najbardziej korzystne zmiany zaszły w firmach produkujących meble oraz wyroby z drewna. Ważnym wyznacznikiem innowacyjności przedsiębiorstw jest wyposażenie ich w środki automatyzacji procesów produkcyjnych, wysoko zaawansowanych technologicznie, samosterujących, regulujących i kontrolujących przebieg procesów technologicznych. W przedsiębiorstwach sektora drzewno-meblarskiego głównie dominują linie produkcyjne – automatyczne i sterowane komputerowo. Faktem jest, że w ostatnich latach liczba środków automatyzacji procesów produkcyjnych w przedsiębiorstwach produkujących meble stale rośnie. Największe zmiany w wyposażeniu procesów produkcyjnych miały miejsce wśród producentów mebli, gdzie liczba komputerów do sterowania 58 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej i regulacji procesów technologicznych wzrastała w latach 2008-2008 średnio o 2,4%. W przypadku zachodniopomorskich przedsiębiorstw sektora drzewno-meblarskiego głównie dominują automatyczne i sterowane komputerowo linie produkcyjne, które regulują i kontrolują cały proces technologiczny. Tabela 5. Środki automatyzacji procesów produkcyjnych w przedsiębiorstwach sektora drzewnego w latach 2008-2009. Linie produkcyjne Rodzaj działalności Lata automatyczne sterowane komputerem Komputery Polska Produkcja drewna i wyrobów z drewna* 2008 421 396 774 2009 268 309 793 Produkcja masy włóknistej oraz papieru** 2008 509 411 579 2009 462 415 642 2008 295 371 546 2009 322 233 558 Produkcja mebli, pozostała działalność produkcyjna*** Woj. zachodniopomorskie Ogółem przemysł 2008 442 272 912 2009 504 286 749 Produkcja drewna i wyrobów z drewna* 2009 76 20 181 Produkcja masy włóknistej oraz papieru** 2009 12 6 -* Produkcja mebli, pozostała działalność produkcyjna*** 2009 147 25 -* *brak danych **klasyfikacja wg PKD z 2004; wg PKD z 2007 Produkcja wyrobów z drewna, korka, słomy i wikliny ***klasyfikacja wg PKD z 2004; wg PKD z 2007: Produkcja papieru i wyrobów z papieru ****klasyfikacja wg PKD z 2004; wg PKD z 2007: Produkcja mebli Źródło: Rocznik Statystyczny Przemysłu 2010. Rocznik Statystyczny Województwa Zachodniopomorskiego 2010. 5.2. Nowe trendy technologiczne w innowacyjności branży drzewnomeblarskiej Współczesny rozwój każdej gałęzi przemysłu wymaga wdrażania nowoczesnych technik i technologii, a w konsekwencji wprowadzenia na rynek nowych bądź ulepszonych produktów przez firmy produkcyjne. Wiedza o działaniach innowacyjnych i zaawansowanych technologiach w branży drzewno-meblarskiej nabiera dużego znaczenia, gdyż poszczególne jego gałęzie zaopatrują wiele dziedzin gospodarki w niezbędne materiały i wyroby. Na regionalnym, krajowym i zagranicznym rynku wyrobów i produktów końcowych sektora drzewnego, oprócz trendów rynkowych, niezwykle ważne są trendy o charakterze technicznotechnologicznym, zachodzące głównie w strukturze materiałowej wyrobów i produktów, do których należą: 59 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej dążenie do uzyskania produktów o nowych i udoskonalonych właściwościach fizykochemicznych oraz lepszych parametrach jakościowo-wytrzymałościowych, zmiana właściwości wyrobów drzewnych dla poszerzania zakresu zastosowań, nasilanie się zjawiska substytucji materiałowej, dążenie do oszczędności surowca, energii i nakładów pracy.34 Spośród wyżej wymienionych trendów technologicznych za najważniejszy uznaje się trend dążący do uzyskania produktów i wyrobów o nowych i udoskonalonych właściwościach. Aktualnie i w przyszłości przez odbiorców będą poszukiwane produkty o ulepszonych cechach i właściwościach takich jak: wytrzymałość, estetyka i walory użytkowania, zgodność z zasadami i wymogami ekologii, odporność na zjawiska atmosferyczne, właściwości izolacyjne, łatwość montażu, bezpieczeństwo. Nowe technologie produkcyjne zmierzają do zwiększenia wytrzymałości produktów drzewnych, ich twardości, stabilności przy jednoczesnym zmniejszeniu podatności na wpływ czynników zewnętrznych i zjawisk atmosferycznych. Nowe bądź ulepszone produkty muszą również wykazywać odporność na ścieranie, ogień, środki chemiczne, wilgoć. Ponadto ważne jest, aby materiały drzewne i wyroby meblarskie wykazywały zwiększone właściwości termiczne, akustyczne i izolacyjne. Obecnie proponowanym tego rodzaju trendem i rozwiązanie technicznym na rynku jest łatwość w montażu i użytkowaniu poprzez zastosowanie lżejszych materiałów a nawet bez konieczności użycia kleju. Nasilającym się trendem widocznym na rynku wyrobów i materiałów drzewno-meblarskich jest zastępowanie tradycyjnych materiałów nowoczesnymi i ulepszonymi produktami i elementami drzewnymi o udoskonalonych właściwościach. W wyniku tego dochodzi do rozszerzenia zakresu zastosowań materiałów drzewnych i zapotrzebowania na coraz to nowsze i udoskonalone produkty. Istotnym czynnikiem powodującym zmiany w sferze udoskonalonych i nowoczesnych technik i zaawansowanych procesów technologicznych jest postęp i zmiany rynkowe. Za główne innowacyjne trendy technologiczne w branży drzewno-meblarskiej uznaje się: nasilanie się zjawiska zastępowania materiałów drzewnych litych materiałami drewnopodobnymi z drewna rozdrobnionego i rozwłóknionego oraz specjalnymi materiałami papierniczymi, zwiększenie udziału materiałów drzewnych i papierniczych o wyższym stopniu uszlachetniania m.in. poprzez pokrywanie ich powierzchni różnymi rodzajami powłok np.: syntetycznymi, naturalnymi, biodegradowalnymi, wzrost znaczenia materiałów modyfikowanych, gdzie modyfikacja ma polegać na wprowadzeniu w ich struktury różnego rodzaju i za pomocą różnych technologii środków chemicznych w celu poprawy ich właściwości wytrzymałościowych, odporności na czynniki biotyczne i abiotyczne, procesy starzenia się, bądź tworzeniu kombinacji różnych materiałów 34 Innowacyjność sektora drzewnego w Polsce, red. nauk. Ratajczak, Poznań 2010, s. 89. 60 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej drzewnych z materiałami innego pochodzenia np. ze szkłem, metalami, tworzywami sztucznymi.35 W ostatnich latach branża drzewno-meblarska uległa zdecydowanym przemianom dzięki upowszechnianiu nowych myśli technicznych i technologicznych. Nabrało to zdecydowanej dynamiki jako szybka reakcja na zapotrzebowania rynku. W coraz większej skali w rozwiązaniach procesów technologicznych wprowadzania się zautomatyzowane linie produkcyjne, komputery przemysłowe sterujące procesem produkcyjnym, wykorzystuje się technologie informacyjne. Jednak specyfika procesów przetwórczych drewna oraz zróżnicowana aktywność inwestycyjna powodują, że przedsiębiorstwa branży drzewno-meblarskiej różnią się poziomem techniczno-technologicznym oraz standardami produkcyjnymi. Polskie przedsiębiorstwa tartaczne, zajmujące się produkcją tarcicy iglastej i liściastej, we własnych procesach technologicznych przetarcia kłód drewna wdrażają nowoczesne technologie z użyciem traków pionowych o wysokiej wydajności i wymagających tylko jednoosobowej obsługi, wozów do manipulacji dłużyc, systemy pomiaru surowca, optymalizacji jego rozkroju suszarnie pracujące w systemie automatycznym w pełni kontrolowane przez mikroprocesory. W celu uzyskania wysokiej wydajności produkcyjnych procesów technologicznych przedsiębiorstwa te wprowadzają również kompletne linie tartaczne agregatowe, automatyczne urządzenia służące do wyposażenia węzłów obrzynania. Wraz z rozwojem technologii dalszego przerobu tarcicy następują jednoczenie zmiany i udoskonalenia w zakresie uszlachetniania tarcicy. Rozwój technologiczny w tym zakresie obejmuje głównie suszenie oraz impregnację. Aktualnie przedsiębiorstwa tartaczne instalują suszarnie różnej wielkości i sterowane elektronicznie. Ponadto przedsiębiorstwa te inwestują w kompletne nowoczesne linie produkcyjne (m.in. do wytwarzania parkietu, desek podłogowych, płyt meblowych, linie do cięcia tarcicy na elementy, linie do zbijania palet o dużej wydajności i precyzji obróbki), maszyny specjalistyczne wyposażone w bogate oprogramowanie, które pozwalają na zaprogramowanie produkcji bądź automatyczną zmianę funkcji maszyny. W przypadku przedsiębiorstw zajmujących się branżą stolarki budowlanej instalowane są w pełni zautomatyzowane linie produkcyjne, automatyczne lakiernie, centra obróbcze, obrabiarki sterowane z zintegrowanym programem konstrukcyjnym, centra numeryczne, profilarki wzdłużne sterowane numerycznie. Takie nowoczesne rozwiązania technologiczne pozwalają na wdrożenie do produkcji całkiem nowych rozwiązań konstrukcyjnych, co ma przełożenie na wyprodukowanie wyrobów nietypowych, o wyszukanych kształtach. Do produkcji elementów konstrukcyjnych mogą zostać wykorzystane zaawansowane maszyny i urządzenia linii produkcyjnych: linie do produkcji prefabrykowanych wiązarów, wieloczynnościowe obrabiarki w wersji rozszerzonej z pamięcią, wysokowydajne linie do produkcji drewna klejonego, nowoczesne prasy. 35 Innowacyjność sektora drzewnego w Polsce, red. nauk. Ratajczak, Poznań 2010, s. 90. 61 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej Producenci płyt drewnopochodnych (aglomerowanych) własne parki maszynowe wyposażają w nowoczesne rozwiązania techniczne i wdrażają zaawansowane technologie produkcyjne. Taki stan innowacyjności wynika ze specyfiki procesu technologicznego produkcji płyt, kry jest procesem ciągłym, wymagającym wyposażenia w linie produkcyjne o najwyższej wydajności efektywności działania. Głównymi elementami tych linii są prasy ciągłe i kalandrowe. Zainstalowane w polskich przedsiębiorstwach zaliczane są do najnowocześniejszych i najszybszych na świecie. W celu uszlachetnienia płyt instalowane są konkretne linie do szlifowania, lakierowania, melaminowania, a do rozkroju płyt na formatki nowoczesne formatyzerki i szerokotaśmowe szlifierki. Najnowocześniejszą i innowacyjną technologią wdrożoną przez producentów tej branży jest bezklejowa technologia płyt pilśniowych, przeznaczonych do produkcji paneli podłogowych i płycin drzwiowych. Dodatkowo producenci wprowadzają zmiany w strukturze przerabianego surowca drzewnego poprzez instalowanie programu przerobu drewna poużytkowego na cele przemysłowe do produkcji płyt wiórowych. W ostatnich latach Polska należy do największych producentów płyt pilśniowych mokroformowanych w Europie. W procesach produkcyjnych wprowadzono wiele istotnych zmian technologicznych w celu ich unowocześnienia. Polscy producenci uruchomili nowe linie produkcyjne bądź znacząco zmodernizowali własne parki maszynowe wyposażając je w stacje domielania mas gęstych, termo rozwłókniarki, linie lakiernicze. Narastające zainteresowanie rynku płytami przetworzonymi, w tym składanych meblowych ścianek tylnich, przyczyniło się do tego, że przedsiębiorstwa zaczęły wdrażać nowoczesne formatyzerki do rozkroju płyt i linie ich składania. Całkowitą nowością w procesach technologicznych produkcji płyt pilśniowych mokro formowanych jest zastosowanie słom zbożowych. Opatentowana technologia (Patent nr P383368) polega na rozwłóknianiu tego surowca w rafinatorze i otrzymaniu płyt porowatych oraz twardych o dobrej jakości przy udziale włókien słomowych w masie do 15% a nawet i więcej.36 Nowością chronioną polskim patentem 380749 w przemyśle drzewnym wykorzystującym drzewne odpady poprodukcyjne jest prasa zaciskowa form wsporników do palet z mechanizmem odbioru form po zaprasowaniu. Jest ona stosowana jako główne urządzenie produkcyjne służące formowaniu wsporników palet EUR o wysokiej i izotropowej wytrzymałości na ściskanie, przy dużej odporności na warunki atmosferyczne oraz uszkodzenia mechaniczne podczas eksploatacji palet EUR. Zestaw urządzeń linii do produkcji wsporników palet EUR przeznaczony jest dla małych przedsiębiorstw produkcyjnych oraz dla większych przedsiębiorstw jako zestaw maszyn pozwalających na wykorzystanie odpadów produkcyjnych w zakładach przemysłu drzewnego i zakładach produkujących gotowe palety EUR. Istotną zaletą rozwiązania jest prostota obsługi urządzeń, niewymagająca wysokich kwalifikacji pracowników. Innowacyjna technologia wykazuje duże korzyści 36 Badania nad innowacyjną technologią były przeprowadzone przez Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Płyt Drewnopochodnych w Czarnej Wodzie i Zakład Tworzyw Drzewnych SGGW, a technologia została wdrożona przez Zakład Płyt Pilśniowych S.A. w Koniecpolu. 62 Analiza trendów rozwojowych w zakresie technologii i nowych myśli technicznych w Polsce, Europie i świecie dla branży drzewno-meblarskiej dla gospodarki drzewne w zakresie zagospodarowania odpadów przemysłu drzewnego i meblarskiego, pełnego recyklingu, ograniczenie wycinki drzew.37 Podobnie jak producenci materiałów i produktów drzewnych również producenci mebli i wyrobów meblarskich wdrażają nowoczesne technologie i wysoko zaawansowane procesy produkcyjne. Stosowane w tej branży technologie i standardy produkcyjne są znacznie zróżnicowane w poszczególnych jej rodzajach. Taki stan rzeczy uzależniony jest od specyfiki procesów przetwórczych. Najnowocześniejszy park maszynowy i zaawansowane procesy technologiczne posiadają przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją mebli skrzyniowych tj. pokojowych, sypialnianych, biurowych, kuchennych. Aktualnie meble wytwarzane są przez nowoczesne, wieloczynnościowe i wielofunkcyjne urządzenia numeryczne, które sterowane są komputerowo, zapewniające wysoką jakość wykonania przy jednoczesnym skróceniu czasu obróbki. Zautomatyzowana technologia służy do obróbki elementów z płyt i elementów litych. Park maszynowy produkcji frontów w wielu polskich firmach są najnowocześniejszymi rozwiązaniami technologicznych światowego meblarstwa, który pozwala na nieograniczone możliwości produkcyjne. Dodatkowym ich autem jest obróbka w skali dwuwymiarowej aż po obróbkę trójwymiarową. Natomiast lakierowanie i barwienie elementów odbywa się w liniach z zastosowaniem promieniowania ultrafioletowego przy pomocy robotów natryskowych, automatów lakierniczych z komorą lakierniczą. Linie technologiczne rozbudowane są również o zaawansowane technologicznie szlifierki pneumatyczne i przelotowe. Zmiany nastąpiły również w technologii montażu mebli, gdzie wykorzystuje się system potokowy pozwalający na podniesienie wydajności i jakości potencjału produkcyjnego. Producenci mebli oprócz unowocześniania własnych procesów technologicznych inwestują również w systemy odpylające, systemy przepływu materiałów, półfabrykatów i gotowych produktów w procesie produkcyjnym. Dodatkowo przedsiębiorstwa na coraz większą skale wykorzystują zaawansowane technologie informatyczne w zarządzaniu produkcją. Takie rozwiązania pozwalają na pełne skoordynowanie prac na hali produkcyjnej, kontrolę i testy gotowych produktów, przetransportowanie gotowych produktów do zautomatyzowanych magazynów i logistykę. Tempo zmian i postęp technologiczny wymusza na przedsiębiorstwach sektora drzewnomeblarskiego wdrożenie innowacyjnych rozwiązań techniczno-technologicznych jeśli chcą być konkurencyjni i zdecydowanie bardziej efektywniejsi na rynku. Nowe technologie pozwalają nie tylko na wyprodukowanie nowych bądź ulepszonych wyrobów i produktów, ale przede wszystkim są zgodne z wymogami ochrony środowiska (m.in. wprowadzanie filtrów w ciągach produkcyjnych, wykorzystanie drzewnych odpadów przemysłowych, budowa oczyszczalni ścieków) i polityką energooszczędności takich procesów, a także dotyczą poprawy warunków pracy (odpylanie i nawilżanie hal). 37 http://www.rgjbr.org.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=77:technologie-innowacyjneopracowane-przez-instytut-mechanizacji-budownictwa-i-gornictwa-skalnego-oraz-przy-wspopracy-zmsp&catid=35:moduy-lewe 63