Rewitalizacja

„Warmia i Mazury regionem zjednoczonej Europy”
REWITALIZACJA TARTAKU RAPHAELSOHNÓW
NA CENTRUM TECHNIKI I ROZWOJU REGIONU MUZEUM NOWOCZESNOŒCI W OLSZTYNIE
Tartak Raphaelsohnów zosta³ wybudowany ok. 1884
roku przez miejscowego przedsiêbiorcê, Louisa
Raphaelsohna. Powsta³ na terenie wczeœniej wykorzystywanym rolniczo, w zakolu rzeki £yny, w s¹siedztwie
Starego Miasta. To ju¿ ostatni du¿y, zabytkowy obiekt
fabryczny w Olsztynie, a tak¿e ostatni relikt dzielnicy
przemys³owej, która w II po³. XIX w. zaczê³a
rozbudowywaæ siê w tej czêœci miasta.
Sto lat temu w rejonie zakola £yny dzia³a³o piêæ
tartaków, dwa browary, m³yn parowy, fabryka maszyn z
odlewni¹ ¿elaza, fabryka octu, fabryka chemiczna oraz
gazownia miejska. Tartaki wykorzystywa³y rzekê, jako
drogê transportu dostarczanego do nich drewna.
Sp³awiane w formie tratw z po³o¿onych na po³udnie od
Olsztyna wielkich lasów pañstwowych i komunalnych,
trafia³o ono do portów drzewnych, urz¹dzonych nad
rzek¹, a nastêpnie na place sk³adowe tartaków. Tartak
Raphaelsohnów sk³ada³ siê pierwotnie z dwukondygnacyjnego budynku fabrycznego, wzniesionego w
konstrukcji ryglowej z wype³nieniem z czerwonej ceg³y
ceramicznej. Od strony po³udniowej przylega³a do niego
murowana w ca³oœci z ceg³y czêœæ ogniowa (mieszcz¹ca
si³owniê, tj. kot³owniê i maszynowniê). Górna kondygnacja g³ównego obiektu fabrycznego pe³ni³a funkcjê hali
traków. Na kondygnacji dolnej znajdowa³ siê system
usuwania trocin i transmisji napêdu. Tartak posiada³ dwa
pionowe traki ramowe, które napêdzane by³y przez
maszynê parow¹. K³ody do przetarcia wci¹gane by³y z
zewn¹trz na górn¹ kondygnacjê za poœrednictwem
pochylni oraz wyci¹garki.
Tartak funkcjonowa³ w obiekcie do 1929 roku, kiedy
firma braci Raphaelshonów sprzeda³a parcelê miejskiej
spó³ce gospodarki komunalnej. Dzia³alnoœæ produkcyjna
zakoñczy³a siê.
Nowy w³aœciciel przebudowa³ wnêtrze obiektu
fabrycznego, adaptuj¹c je na magazyny, warsztaty
oraz pomieszczenia socjalne. Po 1945 roku obiekt
pozostawa³ w³asnoœci¹ przedsiêbiorstw miejskich
(m.in. MZK i MPGK). W 1987 roku zosta³ on wy³¹czony
z u¿ytkowania. Od tego momentu podlega³ coraz
wiêkszej degradacji.
W 2007 roku, dziêki zaanga¿owaniu organizacji
pozarz¹dowych i spo³eczników, Tartak Raphaelsohnów zosta³ wpisany do rejestru zabytków.
Nastêpnie decyzj¹ Prezydenta Olsztyna Piotra
Grzymowicza obiekt zosta³ przekazany Miejskiemu
Oœrodkowi Kultury. W 2010 roku Miejski Oœrodek
Kultury podpisa³ umowê z Marsza³kiem Województwa Warmiñsko-Mazurskiego na dofinansowanie projektu „Rewitalizacja tartaku Raphaelsohnów na Centrum Techniki i Rozwoju Regionu
MUZEUM NOWOCZESNOŒCI w Olsztynie” ze œrodków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego
Warmia i Mazury 2007-2013. Koszt ca³ego przedsiêwziêcia oszacowany zosta³ na 5,4 mln z³, z czego
3,6 mln stanowi³o dofinansowanie ze œrodków Unii
Europejskiej. Pozosta³e œrodki pochodzi³y z bud¿etu
miasta. Prace budowlane w obiekcie ruszy³y w
czerwcu 2012 roku. W ich trakcie dokonano odkryæ,
które pozwoli³y dok³adniej poznaæ historiê tartaku
oraz jego pierwotn¹ infrastrukturê techniczn¹.
Priorytetem podjêtych prac by³o przywrócenie
pierwotnego wygl¹du obiektu oraz zachowanie i wyeksponowanie zabytkowych elementów. Odtworzono wiêc dawny
podzia³ wnêtrza budynku g³ównego, pierwotny poziom
posadzek na parterze hali, drewniane stropy oraz
podtrzymuj¹ce je s³upy. Ods³oniêto dobrze zachowan¹
wiêŸbê dachow¹. W si³owni wyeksponowano odnalezione w
trakcie prac relikty, zwi¹zane z funkcjonuj¹cym tu kiedyœ
silnikiem parowym oraz systemem transmisji napêdu. W hali
g³ównej zachowano fragment istniej¹cego tu niegdyœ bruku
kamiennego, œlady kana³u transmisji napêdu, a tak¿e
uczytelniono miejsca, gdzie znajdowa³y siê fundamenty
traków i wa³u napêdowego. Przywrócono pierwotny wygl¹d
elewacji obiektu, a przeszklony aneks wejœciowy zast¹pi³
wtórn¹, mocno zdegradowan¹ wiatê frontow¹. Na miejscu
pierwotnego komina fabrycznego stan¹³ zabytkowy komin
translokowany z gminy Rozogi. Odnowiony obiekt s³u¿yæ
bêdzie tak¿e osobom niepe³nosprawnym.
Obecnie, po zakoñczeniu prac konserwatorskich i budowlanych, przygotowywane jest uruchomienie Centrum Techniki i Rozwoju Regionu MUZEUM NOWOCZESNOŒCI dzia³aj¹cego w ramach Miejskiego Oœrodka Kultury i zajmuj¹cego siê histori¹ rozwoju cywilizacyjnego Warmii i Mazur w
XIX i XX w. Prezentowane wystawy dotyczyæ bêd¹ takich
dziedzin jak: in¿ynieria miejska, budownictwo, produkcja,
maszyny, rozwój miasta. Prowadzona te¿ bêdzie o¿ywiona
dzia³alnoœæ z zakresu edukacji regionalnej.
Publikacja sfinansowana ze œrodków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007-2013
,
Dyrektor Marek Marcinkowski
10-538 Olsztyn, ul. D¹browszczaków 3
tel. 89 522 13 72 (centrala), fax 89 522 13 51
e-mail: [email protected]
www.mok.olsztyn.pl