pielgrzym absolutu - Centrum Myśli Jana Pawła II

GIOVANNI REALE
Karol Wojtyła. Pielgrzym Absolutu
SŁOWO WSTĘPNE
Dzieła filozoficzne i teologiczne Karola Wojtyły przedstawiają niezwykle bogaty – choć nie
kompletny – obraz człowieka, jego myślenia i Ŝycia duchowego. Wojtyła był przecieŜ nie tylko
„filozofem” i „teologiem”, ale takŜe poetą.
Początkowo wyraŜał swoje uczucia i myśli, tworząc wiersze i dramaty, a zatem jako „poeta” i
„dramaturg”. Podjąwszy karierę duchowną, wypowiedział się jako „teolog” (zwłaszcza w rozprawie na
temat św. Jana od KrzyŜa z 1948 roku). Następnie zaprezentował się jako „filozof”, pisząc w 1959 roku
ksiąŜkę o Maksie Schelerze (którą przedstawił jako rozprawę habilitacyjną w zakresie filozofii).
Niedługo potem otrzymał tytuł profesora filozofii moralnej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i
publikował kolejne ksiąŜki, wśród nich Miłość i odpowiedzialność (1960), a przede wszystkim Osobę i
czyn (1969), swoje najdonioślejsze dzieło filozoficzne.
Wreszcie po wyborze na papieŜa, następcę
św. Piotra, skoncentrował swe wysiłki przede wszystkim na opiece nad słowem Chrystusowym,
głoszeniu go i jego obronie.
Ukazanie myśli i sylwetki duchowej Karola Wojtyły w zwięzły sposób nastręcza zatem wiele
trudności; przyczyną jest wielość i złoŜoność wchodzących w grę elementów. Próbując odtworzyć
wizerunek duchowy papieŜa, postanowiliśmy skupić się przede wszystkim na jego dziełach
filozoficznych i filozoficzno-teologicznych oraz na poezji, a nie na dziełach duszpasterskich, związanych
z rolą papieŜa i właściwymi jej zadaniami.
Oczywiście wątpliwości nastręcza kwestia relacji pomiędzy postacią Karola Wojtyły poety-
filozofa-teologa i osobą papieŜa, który przyjął imię Jana Pawła II. Nie jest to jednak problem trudny do
rozwiązania – odpowiedź daje encyklika Fides et ratio jego autorstwa, w której – jak się przekonamy –
definitywnie oddziela on to, czego dokonał i co głosił jako Karol Wojtyła, a więc „człowiek wieku”, od
tego, czego dokonał jako Jan Paweł II, „papieŜ”, następca św. Piotra.
Rzecz jasna, w Janie Pawle II pozostała osoba Karola Wojtyły: niektóre z kwestii, które
poruszył jako papieŜ, odpowiadają kwestiom poruszanym przez filozofa bądź słowom poety. Ten
poeta-filozof zawsze był wszakŜe poetą-filozofem na wskroś chrześcijańskim; to wystarczająco
tłumaczy podobne analogie. […]
W Części pierwszej zajmiemy się następującymi zagadnieniami: na początku omówimy trzy
ścieŜki prowadzące do prawdy, na które Karol Wojtyła wstąpił i którymi kroczył jako niestrudzony
pielgrzym (rozdział I). Następnie dokładnie przeanalizujemy „koło hermeneutyczne” stworzone przez
św. Augustyna (do którego papieŜ bezpośrednio się odwołuje), czyli związek dynamiczno-relacyjny
łączący rozum, doświadczenie mistyczne i wiarę (rozdział II). Będziemy rozwaŜać załoŜenia przyjętej
przez Wojtyłę metody fenomenologicznej i zajmiemy się przedmiotem jego filozofii (rozdział III). Dalej
omówimy wątki myśli teologiczno-filozoficznej i poetyckiej Wojtyły skupiające się w pojęciach
„człowieka jako osoby” i „miłości” (rozdziały IV i V), a takŜe „uczestnictwa”, „solidarności” oraz
„wspólnoty” rozumianych jako akty osoby i miłości (rozdział VI). W zakończeniu nawiąŜemy do
wątków autobiograficznych obecnych przede wszystkim w dziełach poetyckich (VII).
Część druga, jak wspomnieliśmy, zawiera w przewaŜającej mierze nowe rozwaŜania. Stanowi
interpretację, lub trafniej analizę, ostatniego dzieła Jana Pawła II Pamięć i toŜsamość i sytuuje się jako
komentarz do niego. Ta ksiąŜka to swego rodzaju summula (krótka i zwięzła summa), skondensowane
przedstawienie myśli papieŜa, i jako taka wymaga szeregu wyjaśnień. Jak często bywa, bardzo zwięźle
podane przemyślenia wyraŜające koncepcje o niezwykłej głębi – takie jak te, które papieŜ przedstawił
we wspomnianym dziele – mimo prostoty, z jaką zostały przedstawione, do pełnego zrozumienia
wymagają
róŜnego
typu
rozwinięć,
powiązania
z
szeregiem
odniesień,
analogicznych
lub
przeciwstawnych opinii, będących podstawą dynamicznej dialektyki objaśniającej.
W Części drugiej przedstawiamy i rozwijamy zatem następujące tematy: przede wszystkim
poruszymy skomplikowane zagadnienie dobra i zła w Ŝyciu człowieka i w jego historii oraz przyjrzymy
się radykalnemu wytłumaczeniu tej kwestii, jakiego dostarcza tylko chrześcijaństwo za sprawą śmierci
i zmartwychwstania Chrystusa oraz odkupienia przez Niego (rozdział I). Podejmiemy takŜe temat
wolności, korzystania z niej i jej naduŜywania (wraz z konsekwencjami) oraz jej najwyŜszego celu,
którym jest prawda i miłość (rozdział II). Zastanowimy się następnie nad dokonaną przez papieŜa
interpretacją pojęć Ojczyzny, Narodu i Państwa oraz ich relacjami z Kościołem (rozdział III).
Przeanalizujemy postawę, jaką Ojciec Święty zajął wobec demokracji, przywołując tu równieŜ
przemyślenia innych autorów, które mogą okazać się dla nas nader pouczające (rozdział IV). W
ostatnim dziele, jakie napisał Jan Paweł II, nie mogło zabraknąć refleksji na temat Europy, jej historii i
jej przyszłości w powiązaniu z chrześcijaństwem (rozdział V). Zajmiemy się równieŜ znaczeniem pojęć
„historii w wymiarze horyzontalnym” i „historii w wymiarze wertykalnym”, interpretując zamach na
papieŜa w tych dwóch wymiarach (rozdział VI). W zamknięciu naszych rozwaŜań pojawi się obraz Ecce
Homo – w swym najwyŜszym znaczeniu paradygmatyczny wizerunek Boga, który stał się człowiekiem
w Chrystusie, ale takŜe obraz sposobu, w jaki Karol Wojtyła, zarówno jako człowiek, jak i papieŜ,
starał się Go naśladować (rozdział VI).
Planując naszą pracę, a następnie prowadząc ją, kierowaliśmy się załoŜeniami metody
historyczno-hermeneutycznej. Ma to swoje uzasadnienie: nie moŜna zrozumieć jedynie „części”
twórczości danego autora, jeŜeli nie pozna się jej „całości” (i odwrotnie). Jesteśmy głęboko
przekonani, Ŝe Karol Wojtyła i jego dzieła – biorąc pod uwagę niezwykłość tej osoby oraz złoŜoność
jego twórczości – dają się zrozumieć tylko w takiej perspektywie.