BADANIA NAD WARTOŚCIĄ NAWOZOWĄ OSADÓW

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X X V II, N r 1, W A R S Z A W A 1976
JÓZEF KOC, L ID IA K REFFT, TEOFIL M AZUR
BADANIA NAD WARTOŚCIĄ NAWOZOWĄ OSADÓW
GARBARSKICH
CZ. I. C H EM ICZNO-FIZYCZNA C H A RA K TERY STY K A OSADÓW
In stytu t C hem izacji R oln ictw a
A k ad em ii R oln iczo-T echn iczn ej w O lsztynie
W dobie intensywnego rozwoju przemysłu zagadnieniem wym agają­
cym kompleksowego rozwiązania jest zagospodarowanie osadów otrzy­
m ywanych z oczyszczalni ścieków. W wielu krajach osady te likwiduje
się przez wywożenie do zagłębień terenowych, wyrobisk, pieczar albo
zatapia się w morzu [17]. Są to metody nieracjonalne i z tego względu
nie mogą być stosowane na szerszą skalę. Wśród tych odpadów znajdują
się osady, które ze względu na zawartość składników pokarmowych i sub­
stancji organicznej mogą być stosowane w rolnictwie [12 , 17, 18]. Do
tych materiałów odpadowych należy zaliczyć osady garbarskie.
Ścieki w zakładach garbarskich są oczyszczane chemicznie (koagula­
cja siarczanem żelazawym), a pozostający osad usuwa się na składowiska.
Wobec zalegania dużej ilości tych osadów podjęto próbę ich wykorzy­
stania do celów nawozowych. Na ten temat wykonano już w iele prac,
które dały pozytywne wyniki [8 , 9, 10 , 11 , 13, 14,]. Badania nie rozwią­
zują tego zagadnienia w całości. Zmienne są poglądy na temat składu
chemicznego osadów, gdyż nie dysponujemy wystarczającą ilością da­
nych, a wnioski wyciągnięto na podstawie pojedynczych prób. We wszy­
stkich doświadczeniach wazonowych i polowych osady garbarskie dzia­
łały dodatnio na plonowanie roślin [8 , 9, 10, 11].
Wobec braku kompleksowych danych o wartości nawozowej osadów
garbarskich przeprowadziliśmy w latach 1970— 1973, na zlecenie Insty­
tutu Przem ysłu Skórzanego w Łodzi, badania laboratoryjne i doświad­
czenia polowe z osadami z garbarni w Łodygowicach, Żywcu i Kępi­
cach. Uzyskane wyniki nad składem chemicznym osadów garbarskich
przedstawiamy w części I pracy, natomiast w trzech dalszych częściach
zostały omówione wyniki doświadczeń polowych (plony roślin i ich skład
chemiczny oraz w pływ osadów na zmianę właściwości gleb).
104
J. Koc, L. К-refft, T. Mazur
M ATERIAŁ I M ETO DYKA B A D A Ń "
W latach 1970— 1973 do badań składu chemicznego pobrano 17 próbek
z garbarni roślinnej w Łodygowicach, 20 próbek z garbarni chromowej
w Żywcu i 13 próbek z garbarni roślinno-chromowej w Kępicach. Próbki
pobierano z całego przekroju warstwy osadu na poletku osadowym w
kilkudziesięciu punktach; następnie próbki dokładnie mieszano otrzymu­
jąc próbkę średnią. Przy typowaniu poletek do pobierania próbek kie­
rowano się stanem odwodnienia osadów; wybierano te poletka, z któ­
rych osad był przeznaczony do usuwania. W średnich próbkach ozna­
czono:
— zawartość suchej masy w temperaturze 105°C,
— zawartość popiołu przez spalenie osadów w 550°C,
— pH w H20 i w KC1 metodą potencjometryczną,
— zawartość N ogółem metodą Kjeldahla,
— azot amonowy,
— fosfor metodą molibdenowo-wanadową,
— potas, wapń i sód fotopłomieniometrycznie,
— magnez metodą kolorymetryczną z żółcienią tytanową,
— siarkę nefelometrycznie,
— żelazo metodą rodankową [7],
— tłuszcze przez ekstrakcję eterem naftowym [7].
Chrom ogółem oznaczono zmodyfikowaną metodą dla ścieków gar­
barskich [4]. 0,5 g dobrze zmielonego osadu zadawano w kolbie K jel­
dahla kolejno: 5 ml stężonego H N 0 3, 1 ml H 20 2 i 10 ml 60-procentowego HC104. Po 12 godzinach spalano początkowo na słabym płomieniu
przez 2— 3 minuty, a następnie zwiększano płomień. Spalanie prowa­
dzono do momentu, aż zawartość przybrała zabarwienie pomarańczowe,
pochodzące od związków chromu sześciowartościowego. Następnie za­
wartość kolby studzono i dodawano 100 ml wody i 10 kropli 25-procentowego HC1, po czym intensyw nie ogrzewano przez 3 minuty. Tak przy­
gotowany roztwór przenoszono ilościowo do kolb miarowych na 200 ml.
Zawartość chromu oznaczano kolorymetrycznie. Reakcję barwną w yw o­
ływano ОД-procentowym acetonowym roztworem dwufenylokarbazydu.
Kolorymetrowanie przeprowadzano przy długości fali 550 mjjt. Jako wzor­
ca użyto wodnych roztworów K 2Cr20 7.
Właściwości buforowe osadów garbarskich oznaczono względem 0,ln
HC1. Wielkość próbki osadu wynosiła 10 g w przeliczeniu na suchą ma­
sę. Po dodaniu kolejnych ilości kwasu solnego próbkę mieszano i ozna­
czono pH.
Oznaczono zdolność sorbowania przez osady garbarskie jonów amo­
nowych, potasowych i fosforanowych. Do badań użyto roztworów: ln
chlorku potasowego, chlorku amonowego i fosforanu jednowapniowego.
Stosunek suchej masy osadu do roztworu w ynosił jak 1:10. Zawartość
Charakterystyka chemiczno-fizyczna osadów garbarskich
105
badanych jonów oznaczano w roztworach wyjściowych i po 24 godzi­
nach. Różnicę stężeń przyjęto jako ilość jonów zasorbowanych przez osad
garbarski.
OMÓW IENIE W YNIKÓW
Osady garbarskie swym wyglądem i właściwościami fizycznym i róż­
nią się od innych nawozów organicznych (tab. 1). Osady ze wszystkich
garbarń posiadały zapach gnilny, który pochodził od wydzielających się
produktów rozpadu związków organicznych. Różniły się one pod w zglę­
dem konsystencji, najbardziej płynne były osady z Łodygowic, nato­
miast pozostałe dwa osady wyglądem przypominały kompost. Ciężar w ła­
ściw y osadów wahał się od 1,005 do 1,200, średnio dla wszystkich w y ­
nosił 1,058. pH osadów wahało się od 6,6 do 9,7, w większości próbek
osady miały odczyn alkaliczny.
Zawartość suchej masy w osadach była skorelowana z konsystencją
osadów (tab. 2 ). Osady z Łodygowic ze względu na niską zawartość su­
chej masy (4,6%) można zaliczyć do nawozów płynnych. Osady z dwu
pozostałych garbarń były w znacznie większym stopniu odwodnione i za­
wierały zbliżone ilości suchej masy (średnio 20,4 i 21,8%). Zawartość
Tabe l a
N ie k tó r e c e c h y ze w n ę tr z n e i w ła ś c iw o ś c i f i z y c z n e osadów g a r b a r s k ic h
Some e x t e r n a l c h a r a c t e r i s t i c s and p h y s i c a l p r o p e r t i e s o f ta n n e r y s lu d g e s
Osady z zak ład ów g a r b a r s k ic h
S lu d g e s from ta a y a r d s
W y s z c z e g ó ln ie n ie
E n u m eration
Ł od ygow ice
Ż yw iec
K ę p ice
Z apach
S m e ll
in t e n s y w n ie g n iln y
in t e n s v p u tr e fa c tiv e
g n iln y
p u tr e fa c tiv e
g n iln y
p u tr e fa c tiv e
Barwa
C o lo u r
b r ą zo w o sza ra
b ro w n -g r ey
szaro cza rn a
g r e y -b la c k
b rą zo w o cża r n a
b ro w n -b la c k
K o n s y s t e n c ja
C o n s is t e n c y
p ły n n a
flu id
maz i s t о- t o r f i a s t a
g r e a se -p e a ty
to r fia sta
p ea ty
C ię ż a r w ła ś c iw y
S p e c i f i c g r a w ity
pH
pH
^
^
H20
KC1
1 ,0 3 3
.1 ,0 0 5 * 1 ,1 5 1
p r z e c i ę t n a za w a r to ść
------------------------------------w ah an ia w z a w a r t o ś c i
1 ,0 6 6
1 ,0 3 3 - 1 ,1 3 9
8 ,4
7 ,9
7 ,6 - 9 .7
7 ,1 - 8 ,7
7 ,7
6 ,9 - 8 ,1
8 ,5
7 ,5
6 y8—8 , 4
6 ,6 - 8 ,6
7 .6 - 9 ,7
Uwaga:
1 ,1 0 4
1 ,0 2 0 « -1 ,2 0 0
N o te:
average co n ten t
------------------------------------------f lu c t u a t io n s in co n ten t
7 ,6
1
106
J. Кос, L. Krefft, T. Mazur
Tabe l a
2
Z aw artość s u c h e j m asy, p o p io łu i t ł u s z c z y w o sa d a c h g a r b a r s k ic h
C o n te n t o f d ry m a t t e r , a sh and f a t s i n ta n n e r y s lu d g e s
Osad z g a r b a r n i
T annery s lu d g e
Ł od ygow ice
Sucha
masa
Dry
m a tte r
7 ,5
2 ,3 - 2 1 ,5
Ż yw iec
2 1 ,6
1 1 ,9 - 3 1 ,0
K ęp ice
2 2 ,5
1 5 ,0 - 3 1 ,2
Ś r e d n io
Mean
1 7 ,2
2 ,3 - 3 1 ,2
Vi p r o c e n c ie s u c h e j masy
I n % o f d ry m a tte r
su b sta n cja
o r g a n ic z n a
o r g a n ie
m a tte r
6 4 ,4
5 4 ,2 - 8 8 ,2
3 5 ,7
4 4 ,1 - 7 1 ,5
5 1 ,9
3 7 ,7 - 6 5 ,0
5 7 ,3
3 7 ,7 - 8 8 ,2
p o p ió ł
a sh
3 5 ,6
1 1 ,8 - 4 5 ,8
4 4 ,3
2 8 ,5 - 6 6 ,0
4 8 ,1
3 5 ,0 - 6 2 ,5
4 2 ,7
1 1 ,8 - 6 6 ,0
t łu s z c z e
fa ts
2 ,5 8
1 ,1 0 - 3 ,4 8
1 5 ,5
8 ,1 1 - 2 6 ,2
2 ,4 9
1 ,0 8 - 5 ,8 4
6 ,9 1
1 ,0 8 - 2 6 ,2
wilgoci w poszczególnych próbkach różniła się jednak dość znacznie, głó­
wnie ze względu na porę roku i czas suszenia. Zawartość popiołu w
suchej masie wahała się w szerokich granicach: od 12 do 66°/o, średnio
43%. Resztę, tj. od 34 do 88%, średnio 57%, stanowiła substancja or­
ganiczna. Te znaczne wahania w zawartości substancji organicznej i po­
piołu należy tłumaczyć dużą zmiennością ścieków garbarskich i związa­
ną z tym ilością stosowanych koagulantów w czasie oczyszczania. Wyższa
zawartość popiołu w osadach z Żywca i Kępic może być uwarunkowana
stosowaniem większej ilości garbników mineralnych w procesach tech­
nologicznych tych garbarń.
Osady garbarskie zawierają dość znaczne ilości substancji tłuszczo­
wych, średnio 6,9%. Między poszczególnymi garbarniami stwierdzono
siedmiokrotne zróżnicowanie zawartości tych związków; osad z Łodygo­
wic zawierał 3,9%, z Kępic 4,4%, a z Żywca 26,9% w suchej masie
(w Zakładach Żywieckich garbuje się skóry świńskie). Związki tłuszczo­
we rozkładają się w glebie stosunkowo wolno, a przy większym ich na­
gromadzeniu mogą ujemnie wpłynąć na właściwości gleby. Z dawką 75 q
suchej masy osadów garbarskich wnosimy do gleby od 82,5 do 1965,0
kg/ha substancji tłuszczowych; stanowi to od 0,14 do 3,28% ogólnej za­
wartości próchnicy w glebie (średnia zawartość próchnicy 2%) i 0,002—
—0,067% ogólnej masy gleby w warstwie ornej (3000 t). Z ą b e k [19]
stwierdził, że zawartość 1,48% tłuszczu w glebie łąkowej nawadnianej
ściekami miejskimi nie miała ujemnego wpływu na właściwości produk­
cyjne tej gleby. Rozkład tłuszczy w glebie następuje dość szybko, jeśli
są odpowiednie warunki tlenowe i ponadto kwasy tłuszczowe są wiązane
107
Charakterystyka chemiczno-fizyczna osadów garbarskich
przez węglan wapnia. Przy nawadnianiu gleb ściekami tłuszcze groma­
dzą się na jej powierzchni, natomiast w przypadku stosowania osadów
zostają wym ieszane podczas zabiegów agrotechnicznych z całą warstwą
orną gleby.
O wartości nawozowej osadów garbarskich decyduje zawartość skład­
ników pokarmowych. Średnia zawartość azotu w osadach wynosiła 3,78°/o,
przy czym wahania były stosunkowo m ałe (od 3,46 do 4,23%). Znaczne
różnice w ystąpiły jednak w obrębie prób pobranych z tej samej gar­
barni, co wskazuje na duże zmiany składu chemicznego osadów. M a ć ­
kowiak
i P i e c z y r a k [10] stwierdzili w osadach 2,8— 4,8% N,
M a s a r y k [11] od 1,1 do 2,0%, a M a z u r i inni [13, 14] w ykryli
1,9— 5,0% azotu w suchej masie osadów.
W badanych osadach tylko niewielka część azotu, bo średnio 7,4%,
w ystępuje w form ie amonowej. Wahania są jednak duże, gdyż wynoszą
0,0—28,0% w stosunku do azotu ogółem. Przeprowadzone analizy na za­
wartość azotu saletrzanego wykazały, że w osadach garbarskich azotany
występują w ilościach śladowych.
Średnia zawartość fosforu w osadach garbarskich (tab. 4) wynosiła
0,25% przy wahaniach od 0,09 do 0,49%. Przeciętna zawartość potasu
to 0,09% przy dość znacznym zróżnicowaniu 0,04— 0,2%. Niska zawar­
tość potasu w osadach związana jest ze stosunkowo małą jego ilością w
surowcach garbarskich. Ponadto część potasu odpływa z wodą pościekową. W ymienieni wyżej autorzy [10, 11, 13, 14] stwierdzili wyższą za­
wartość potasu w osadach garbarskich.
Tabela
Zawartość a zo tu ogółem i amonowego w osadach gârb arsk ich
w % suchej masy
Content o f t o t a l N and N-NH^ in tannery s lu d g e s
in % o f dry m atter
Osad z g a r b a r n i
T annery s lu d g e s
Ł od ygow ice
N
ogółem
T o ta l
N
4 ,2 3
N-NH4
w %
in %
u d z ia ł %
w К ogółem
p a r tic ip a tio n
% in t o t a l N
0 ,4 7
1 0 ,4
0 ,2 2
6 ,4
0 ,0 5
5 ,2
0 ,2 5
7 ,4
3 ,2 8 - 5 ,6 7
Żyw iec
3 ,4 6
1 , 9 7 - 4 ,3 1
K ę p ice
3 ,6 5
2 ,0 7 - 4 ,1 7
ś r e d n io
Uean
5 ,7 8
1 ,9 7 - 5 ,6 7
b
108
T a b e l a
4
Z aw artość sk ła d n ik ó w m in e r a ln y c h w o sa d a ch g a r b a r s k ic h w % s u c h e j masy
C on ten t o f m in e r a l com p on en ts i n ta n n e r y s lu d g e з i n % o f d ry m a tte r
Osad
S lu d g e
P
0 ,2 5
Ł od ygow ice
0 , 1 8 - 0 ,3 3
0 ,2 8
Ż yw iec
0 , 0 9 - 0 ,4 9
0 ,1 4 - 0 ,3 3
Ś r e d n io
Ые ал
0 ,2 5
0 , 0 9 - 0 ,4 9
Ca
0 ,1 1
0 ,0 6 - 0 ,2 1
0 ,0 9
0 ,0 4 - 0 ,1 4
0 ,0 7
Mg
0 ,0 9
Fe
4 ,2 6
0 ,2 9
3 ,1 0
3 ,1 5
0 ,1 2 - 0 ,8 7
2 ,0 8 - 3 , 9 0
0 ,8 5 - 6 ,3 7
0 ,0 3
ЗД 7
0 ,2 2
2 ,5 9
0 ,5 9
1 ,1 0
0 ,0 1 - 0 , 9 4
1 ,2 2 - 4 ,8 3
0 ,1 3 - 1 , 3 1
0 ,0 1 - 4 , 5 3
0 ,3 0
2 ,8 9
0 ,0 7 - 0 ,8 4
3 ,8 3
1 ,0 0 - 7 , 5 1
1 ,6 9 - 5 , 4 5
0 ,4 3
1 ,7 3
0 ,2 7
2 ,8 6
1 ,3 9
0 ,0 1 - 0 , 9 4
1 ,2 2 - 5 ,4 5
0 ,1 3 - 6 , 3 7
S o r p c ja z l n NH^Cl + I n KC1
S o r p tio n w it h NH^Cl + I n KC1
Ł od ygow ice
K+
suma
sum
nh + + K+
NH+
S o rp cja
z l n NH4C1
S o r p t io n
NH+ w it h IN
0 ,9 5
S o r p t io n
PÓJ" w it h IN
kh4 c i
Ca/H2P04
■41,8
3 1 9 ,1
3 6 0 ,9
5 2 ,3
833
Żyw iec
5 ,2
3 2 7 ,3
3 3 2 ,5
1 9 ,7
742
K ęp ice
4 7 ,1
3 5 1 ,0
3 9 8 ,1
4 4 ,5
567
1 ,0 8 - 2 ,8 0
0 ,8 5
0 ,3 4 - 1 ,7 6
1 ,2 9
0 ,0 0 1 -1 2 ,5 2
S o r p c ja
PO^“ z l n Ca/H2P04 / 2
0 * 7 8 - 1 ,9 0
2 ,0 5
0 ,0 2 - 1 2 ,5 2
0 ,2 4 —0 »66
Tabel a
nh£
0 ,9 7
0 ,0 0 1 -0 ,1 5
W ła ś c iw o ś c i s o r p c y jn e osadów g a r b a r s k ic h /m e/Ю О g s u c h e j masy o s a d u /
S o r p t io n c a p a c i t y o f t a n n e r y s lu d g e s /m e/Ю О g o f s lu d g e d ry m a t t e r /
Osad
S lu d g e
Cr
1 ,0 0 - 6 ,5 8
1 , 30- 7 , 2 2
0 ,0 4 - 0 ,2 1
Ка
2 ,4 8 - 7 ,5 1
4 ,0 5
0 , 05- 0 ,1 1
S
5
0 ,3 4 - 2 ,8 0
J. Koc, L. Krefft, T. M azur
0 ,2 2
K ę p ice
К
Charakterystyka chemiczno-fizyczna osadów garbarskich
109
Osady garbarskie zawierają przeciętnie 3,82% wapnia, przy waha­
niach od 1,0 do 7,51%. Duże rozpiętości w zawartości tego składnika są
wynikiem nierównomiernego spływu ścieków z poszczególnych proce­
sów technologicznych, a głównie ścieków z wapnowania skór, najbar­
dziej zasobnych w ten składnik. M a z u r i S z a f r a n e k [14] w osa­
dach z tych samych garbarni wykryli 0,5— 1,5% CaO, natomiast inni
autorzy [10, 11, 13] stwierdzili 4,5— 16,3% wapnia.
Składnikiem zwiększającym rolniczą wartość osadów garbarskich jest
znaczna zawartość w nich magnezu. Osady te zawierają średnio 0,27%
Mg, przy bardzo dużych wahaniach (0,01— 0,94%).
Przeciętna zawartość siarki w osadach garbarskich wynosiła 2,86%
przy wahaniach od 1,22 do 5,45%. Siarka do osadów dostaje się wraz
z siarczkiem sodu, który jest używany do garbowania skór i z siarcza­
nem żelazawym jako środkiem używanym do koagulacji ścieków. Za­
wartość siarki w osadach garbarskich będzie więc zawsze dość duża.
Zawartość żelaza w osadach garbarskich wynosiła przeciętnie 0,95%
(0,001— 12,5%). Te duże wahania pochodzą stąd, że nie wszystkie osady
są wytrącane z dodatkiem koagulanta, jakim jest siarczan żelazawy. W
w ielu przypadkach jego dodatek jest zbyt wysoki.
Osady z Żywca i Kępic zawierały przeciętnie 0,59 i 0,43% sodu, na­
tomiast osady z Łodygowic — 3,15% Na. Sód do osadów dostaje się z
soli kuchennej stosowanej do konserwacji skór surowych. Ta ilość nie
będzie działać ujemnie na glebę przy zachowaniu racjonalnego nawoże­
nia osadami garbarskimi. Stosowanie ich pod rośliny wymagające na­
wożenia sodem może być bardzo korzystne. Potwierdzają to badania
B o ć k o i S z e r s z e n i a [5,6], którzy podają, że przy równoczesnym
wprowadzeniu do gleby soli sodu i wapnia oraz innych kationów nie
stwierdza się większego ujemnego w pływ u na właściwości gleb.
Składnikiem, który w ocenie wartości nawozowej osadów garbarskich
budzi najwięcej zastrzeżeń, jest chrom. Badane osady garbarskie zawie­
rały średnio 1,29% Cr, przy wahaniach od 0,34 do 2,80% Cr. Najwięcej
chromu zawierały osady z garbarni chromowej w Żywcu, co jest w y­
nikiem procesu technologicznego garbowania skór. Uzyskane wyniki są
znacznie wyższe w porównaniu z danymi M a z u r a i S z a f r a n k a
[13] oraz M a ć k o w i a k a i P i e c z y r a k a
[10], a zbliżone do da­
nych M a s a r y k a
[11]. S c h r e i b e r
[16] jako graniczną zawartość
chromu w osadzie użytkowanym rolniczo podaje 3,0% Cr w stosunku
do suchej masy. A n d r z e j e w s k i [1, 2] zaleca stosowanie do nawo­
żenia roślin mączki ze skóry chromowej, która zawiera 2,0% Cr.
Toksyczne działanie chromu na rośliny stwierdzono przy bardzo w y­
sokich jego dawkach, sięgających 1000 kg/ha [9] lub 180 mg na w a­
zon [1]. Przy małych dawkach obserwuje się jego dodatnie działanie na
rośliny [1, 15]. B e r t r a n d [3] stwierdził, że nawożenie chromem na
110
J. Koc, L. Krefft, T. Mazur
glebach ubogich w ten pierwiastek powoduje 42-procentową zwyżkę plo­
nu ziemniaków.
Nawożenie organiczne dodatnio działa na poprawę właściwości sorp­
cyjnych i buforowych gleb. Osady garbarskie mają dużą zdolność sorp­
cyjną względem jonów ortofosforowych, potasowych i amonowych (tab. 5).
Jony ortofosforowe m ogłyby być sorbowane przez występujące wT osa­
dach wapń, żelazo i glin. Jony potasowe i amonowe sorbowane są głów­
nie przez koloidy organiczne i organiczno-mineralne.
Ilość koloidów oraz zawartość zasad decyduje o właściwościach bufo­
rowych. Wyniki badań wskazują, że osady garbarskie mają wysoką buforowość względem kwasów, będą więc pozytywnie oddziaływać na w ła­
ściwości nawożonej gleby.
W NIOSK I
1.
Osady garbarskie należy zaliczyć do nawozów organicznych, w
których średnia zawartość suchej masy wynosi 17%. W suchej masie
średnia zawartość składników pokarmowych wynosi:
N ogółem
— 3,78%
— 0,25%
P
— 0,09°/o
К
— 3,83%
Ca
Mg
— 0,27%
S
— 2,86%
— 1,39%
Na
— 0,95%
Fe
oraz 57°/o substancji organicznej.
2. Zawartość chromu w osadach garbarskich wynosi średnio 1,29%,
a maksymalnie 2,80%. Ta ilość chromu nie działa toksycznie na rośli­
ny, jednak przy system atycznym stosowaniu tych nawozów może na­
stąpić jego kumulacja w glebie.
3. Ilość tłuszczy w osadach (przeciętnie 6,3% w s.m.) nie ogranicza
ich stosowania w rolnictwie, gdyż związki te są rozkładane w glebach.
4. Osady garbarskie są nawozem o dużej buforowości i wysokiej zdol­
ności sorpcyjnej względem kationów potasu i amonu oraz anionu kwasu
ortofosforowego.
LITER A TU RA
[1] A n d r z e j e w s k i M.: W yk orzystan ie odpadów skóry chrom ow ej jako źró­
dła azotu w n aw ożen iu roślin. Rocz. N auk roi. Ser. A, 1970, 96, 2, 315— 316.
[2] A n d r z e j e w s k i
M., T u c h o ł k a Z.: W ykorzystanie odpadów organicz­
n ych do celów naw ozów . Pozn. Tow. P rzyj. N auk W ydz. N auk Roi. Leś. Pr.
Kom . N auk. Roi. Kom . N auk Leś. 27, 1969, 37— 63.
Charakterystyka chemiczno-fizyczna osadów garbarskich
[3] B e r t r a n d D., W o l f A.: N ecessite de l ’o lig o -elem en t chrom e pour la c u l­
ture de la pom m e de terre. C.r. hehd. Seanc. A kad. Sei. Ser. D, P aris 1968,
226, 14, 1494— 1495.
[4] B iu letyn Inform acyjn y Inst. Przem . Skórzanego w Łodzi, 1963.
[5] В o ć к o J., S z e r s z e ń L.: Z m iany k om p lek su sorpcyjnego gleb y n a w a d n ia ­
nej ściekam i m iejsk im i. Kocz. glebozn., dod. do t. 10, 1961, 753—754.
[6] B o ć k o J., S z e r s z e ń L.: Z m iany chem iczne gleb y n aw ad n ian ej ściekam i
m iejsk im i. Zesz. nauk. W SR W rocł. 1962, M elioracje, VII, 71— 80.
[7] H e r m i a n o w i c z
W. , D o ż a ń s k a
W. , S i k o r s k a
C., K e l u s
J.: F i­
zyczne i ch em iczn e badania ściek ów m iejsk ich i osadów ściek o w y ch . A rkady,
W arszaw a 1967.
[8] K o c J.: B adania nad w y k o rzy sta n iem osad ów p ok oagu lacyjn ych ze ściek ów
garbarskich do celów n aw ozow ych . P raca doktorska, O lsztyn 1974.
[9] L i s k a J., K o z i k J.: V yu ziti odpadnich k ozelu sk ych kalu ke hnojeni. Za
V ysoku Urodu, P raha 1963, 9, 347— 349.
[10] M a ć k o w i a k Cz., P i e c z y r a k M.: B ad an ia przyd atn ości do celów ro ln i­
czych osadów z garbarni w Ł odygow icach. PTG , P u ła w y 1970. M ateriały nie
opublikow ane.
[11] M a s a r у к S.: V yu zitie garb aren sk ych odpadov v p olnohospodarstve. A grochem ia, P rah a 1968, R. 8, 7, 201—202.
[12] M a z u r Z.: Osady ściek o w e jako rezerw a n aw ozow a. W iad. m elior. i łąk. 1,
1969, 2—5.
[13] M a z u r Т., С i e ć к o Z., К о с J.: C h em iczn o-roln icza charak terystyk a osa­
dów garbarskich. GW TS 2, 1972, 47—49.
[14] M a z u r T., S z a f r a n e k C.: Z aw artość sk ła d n ik ó w n a w ozow ych i zw ią z­
ków próchnicznych w osadach garbarskich. Zesz. nauk. W SR O lsztyn 25, 1969,
718, 837— 845.
[15] M o u l i n i e H., M a z o v e r R.: C ontribution a l ’etude de l’action du chrom e
sur la croissance des regetu x. A nn. agron. P aris 19, 1968, 5, 553— 567.
[16] S c h r e i b e r M.: Z agad n ien ie osadu w garbarniach. P rzegląd skórzany 2,
1963, 27— 32.
[17] W i e r z b i c k i J.: W ykorzystanie ściek ó w w ro ln ictw ie i le śn ictw ie. PW RiL,
W arszaw a 1963.
[18] Z a k r z e w s k i
1957, 3, 82—96.
J.: R olnicze w y k o rzy sta n ie osad ów ściek ó w m iejsk ich . GW TS
[19] Z ą b e k S.: Z atłuszczen ie gleb łą k o w y ch w sk u tek n a w ad n ian ia łą k ściek am i
m iejsk im i. Rocz. N auk roln. Ser. F, 72, 1958, z. 4, 559—563.
Ю . К О Ц , J I. К Р Е Ф Ф Т , Т . М А З У Р
ИСПЫ ТАНИ Е УДО БРИ ТЕЛ ЬН О Й ЦЕННОСТИ Д У БИ Л Ь Н Ы Х Ш ЛАМ ОВ
ЧАСТЬ I-я. Ф И ЗИ К О -Х И М И Ч Е С К А Я Х А Р А К Т Е Р И С Т И К А Ш ЛАМ ОВ
Институт хим изации сельского хозяйства
С ельск охозя й ствен н о-Т ехн и ческ ая академ ия в Олыитыне
Ре з юме
В 1970-1973 г.г. изуч али хим ический состав и некоторы е ф и зи ч еск и е свойства
дубил ьны х ш ламов из кож евенного завода в м естности Лоды говице, К ем пице
и Ж ы вец. Установили больш ие изм енения хим ического состава вссех иссл едо­
112
J. Koc, L. Krefft, T. Mazur
ванны х дубильны х шламов, что связано с технологей очистки сточны х вод и
степенью суш ки шламов. В среднем эти ш ламы содер ж ат 17°/о вещ ества, кото­
рое содерж ит 57°/о органических вещ еств. В сухом вещ естве находится в ср ед­
нем: N — 3,78%, Р — 0,25%, К — 0,09%, Са — 3,83%, Mg — 0,27%, S — 2,86%, N a —
1,39%, Fe — 0,95% и Cr — 1,29%. К оличество ж иров в дубильны х ш лам ах с о ­
ставляет 6,92%. Ш ламы отличаю тся вы сокой буф ер ностью и способностью п о ­
глощ ения катионов К + и N H 4+ , а такж е аниона POi—. По плученны м р езу л ь ­
татам шламы из дубильны х заводов, имею щ ие низкое содер ж ан и е хром а м ож но
зачислить к органическим удобрениям , которы е сл едует применять в зем л е­
делии такж е как и навоз в севообороте.
J. К О С , L. K R E F F T , Т. M A Z U R
IN V E ST IG A T IO N S ON FER T IL IZ IN G V ALUE OF TAN NER Y SLUD G ES.
P A R T I. C H EM IC O -PH Y SIC AL CH A RA CTERISTIC S OF SLUD G ES
D ep artm en t of A gricu ltu re C hem ization
A gricu ltu re-T ech n ica l C ollege in O lsztyn
Su mma r y
In 1970— 1973 chem ical com position and som e p h y sica l properties of tannery
slu dges from tannery plants at Ł odygow ice, K ępice and Ż yw iec w ere in vestigated .
A considerable va ria b ility of ch em ical com position of all the sludges in v estig a ted
has been proved, w h ich is con n ected w ith th e sew a g e w ater treatm en t tech n ology
and sludge d ew aterin g degree. T he slu d ges contained, on an average, 17% of
dry m atter, in w h ich 57% occupied organic m atter.
The fo llo w in g am ounts of particular elem en ts w ere contained, on an average,
in dry m atter: N — 3.78%, P — 0.25%, К — 0.09%, Ca — 3.83%, Mg — 0.27%,
S — 2.86%, N a — 1.39%, Fe — 0.95% and Cr — 1.29%, T he fa t con ten t in tannery
slu dges w as 6.92%. T hese sludges are haracterized by a high bu ffer and sorption
capacity in relation to the cations of K + and N H 4+ and the anion of P 0 43~ . The
resu lts obtained proved that tan n ery sludges w ith a lo w chrom ium content can
be used as organic fertilizers, w h ich ought to be applied in agriculture according
to the prin ciples assum ed for the fertiliza tio n w ith farm yard m anure w ith in a crop
rotation.
Dr Józef Кос
A k a d e m ia R olniczo-T echniczna
O lsztyn — K o rto w o