DEZYNFEKCJA I STERYLIZACJA DEZYNFEKCJA – ANTYSEPTYKA

mgr Jolanta Sadek
DEZYNFEKCJA I STERYLIZACJA
ASEPTYKA I ANTYSEPTYKA
PRZYGOTOWANIE MATERIAŁÓW I SPRZĘTU DO STERYLIZACJI
ASEPTYKA – jest to postępowanie mające na celu zapobieganie zakażeniu,
tj. niedopuszczenie do zainfekowania rany, czyli otrzymanie tzw. bakteriologicznej
jałowości. Wszystko co będzie stykać się z raną musi być jałowe, tzn. pozbawione bakterii i ich
przetrwalników, wirusów i grzybów = posługiwanie się jałowym (wysterylizowanym) materiałem
i sprzętem.
Zabiegi umożliwiające uzyskanie bakteriologicznej jałowości to STERYLIZACJA. Pozwalają
one uwolnić przedmioty od drobnoustrojów chorobotwórczych i ich przetrwalników, powodują
nieodwracalną inaktywację wirusów.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami i normami, sterylizacja nie ogranicza się tylko do samego
zniszczenia drobnoustrojów, ale uwzględnia poprzedzające i następowe postępowanie. Wszystkie
przedstawione poniżej ogniwa w sterylizacyjnym łańcuchu zależności są ważne. Należą do nich:
1. dezynfekcja po użyciu,
2. dokładne umycie, wysuszenie, dokonanie przeglądu,
3. odpowiednie opakowanie,
4. właściwe ułożenie w komorze sterylizatora,
5. przestrzeganie parametrów sterylizacji,
6. wyładunek z komory,
7. przechowywanie,
8. dystrybucja,
9. transport,
10. aseptyczne otwarcie opakowania,
11. użycie.
Jeżeli jednego z warunków nie zachowamy i przerwiemy przytoczony łańcuch zależności,
możemy doprowadzić do użycia niesterylnego narzędzia, a w konsekwencji do zakażenia
pacjenta.
DEZYNFEKCJA – ANTYSEPTYKA
Celem antyseptyki jest zapobieganie kolonizacji lub zakażeniu przez zabicie mikroorganizmów
wegetatywnych lub nie tworzących form przetrwalnikowych.
1. Antyseptyka (odkażanie) skóry i błon śluzowych
do celów dezynfekcyjnych stosuje się alkohole: etanol, n-propanol, izopropanol.
Optymalne stężenie dla etanolu wynosi 70-80%.Większe stężenie, wskutek silnego
odwodnienia bakterii, wykazują działanie wolniejsze. Skuteczność przeciwwirusowa
alkoholi jest wyraźnie mniejsza niż przeciwbakteryjna.
2. Dezynfekcja narzędzi:
a) wszystkie narzędzia po użyciu (należy traktować jako skażone) i od razu zanurzyć
w roztworze środka dezynfekcyjnego o pełnym spektrum działania np. 2%
Sekusept, Triacid 0,5%. Należy oddzielić narzędzia drobne od większych i
ew. rozmontować
1
b) narzędzia winny być całkowicie zanurzone (uważać należy na uwięzione
pęcherzyki powietrza)
c) specjalne pojemniki, przykryte!!!!
d) roztwory środków powinny być wymieniane codziennie lub nawet częściej jeżeli
uległy skażeniu zanieczyszczeniami organicznymi
e) nie należy dopełniać naczyń zawierających częściowo zużyty roztwór
f) narzędzia należy wyjmować w rękawiczkach, następnie dokładnie wypłukać
w wodzie destylowanej, osuszyć w jałowych ręcznikach.
3. dezynfekcja powierzchni przedmiotów i sprzętu: sprzęt pomocniczy, stoliki podręczne,
blaty itp.
Jest ona połączona z reguły z myciem (wycieranie lub spryskiwanie - ostrożnie z drogami
oddechowymi). Preparaty dezynfekcyjne używane do tego celu muszą zawierać środki
czyszczące nie zmniejszające, w znaczący sposób, aktywności przeciwbakteryjnej
wskutek zanieczyszczenia. Najczęściej używa się połączeń związków czynnych
powierzchniowo z aldehydami lub bez nich, preparatów uwalniających tlen aktywny.
Termiczne czyszczenie i dezynfekcja narzędzi nazywana jest DEKONTAMINACJĄ
W dezynfekcji wykorzystuje się metody fizyczne i chemiczne:
1. metody fizyczne
 termiczne (ciepło wilgotne)
- podgrzana woda 80-100 st. C – czas ekspozycji 10-30 min.
- dezynfekcja wrzącą wodą przez gotowanie-czas 30 min- niszczy wegetatywne formy
bakterii, nie działa na HBV polecana do: dezynfekcji tkanin np. bielizny
- dezynfekcja przez pasteryzacjępolega na krótkotrwałym jednorazowym podgrzaniu
cieczy do temp. poniżej 1000 C w czasie od kilku sekund do 60 min.
i natychmiastowym oziębieniu do temperatury pokojowej
- para wodna przepływająca (1000 C – czas ekspozycji 10-30 min) para rzepływająca pod
ciśnieniem atmosferycznym przez materiały poddawane dezynfekcji np. dezynfekcja
materaców, kołder, zakażonych odpadków)
 nietermiczne –filtracja: filtracja jako metoda separacji drobnoustrojów stosowana jest
głównie podczas produkcji leków i szczepionek, coraz częściej do czyszczenia wody
w otoczeniu chorych szczególnie zagrożonych zakażeniem, do oczyszczania powietrza
z drobnoustrojów w instalacjach nawiewowych w pomieszczeniach “czystych” lub
“czystych” stołach roboczych,
 promieniowanie UV: promieniowaniem nadfioletowym nazywamy fale
elektromagnetyczne o długości między 13,6 a 400 nm. Działanie promieni UV polega
na pochłanianiu kwantów promieniowania (fotonów) przez funkcjonalnie ważne cząstki
mikroorganizmów. Ze względu na ograniczoną przenikliwość UV stosuje się je do
dezynfekcji powietrza - lampy bakteriobójcze
2. metody chemiczne
- alkohole
- aldehydy
- fenole
- środki utleniające
- chlorowce
- środki powierzchniowo czynne
3. metody chemiczno – termiczne (połączenie wilgotnego gorącego powietrza ze środkiem
dezynfekcyjnym w automatycznym urządzeniu do dezynfekcji)
Zarówno w przypadku sterylizacji i dezynfekcji, metodami z wyboru są metody termiczne.
Zgodnie z zasadami narzędzia i sprzęt, które mają kontakt z nieuszkodzoną powierzchnią skóry,
2
mogą być poddawane wyłącznie procesom dezynfekcji. Jeżeli nie stosuje się do tego celu metody
termicznej, można stosować metody chemiczne.
STERYLIZACJA
To całkowite zabicie wszystkich drobnoustrojów łącznie ze sporami. Jest to proces nieodwracalny
i kończy się śmiercią komórki. Przedmiot uważany jest za sterylny, jeżeli prawdopodobieństwo
iż jest on niesterylny ma się jak 1:1000000. Sterylność nie podlega stopniowaniu: przedmiot nie
może być bardziej lub mniej sterylny. Jest sterylny lub nie
METODY STERYLIZACJI
I. metody termiczne
1. sterylizacja ciepłem wilgotnym: sterylizacja parą wodną w nadciśnieniu.
Urządzeniem służącym do tego celu jest AUTOKLAW, czyli sterylizator parowy pod
zwiększonym ciśnieniem
w 1340 C; w nadciśnieniu 2 atm., w czasie 5,3 min.
w 1210 C, w nadciśnieniu 1 atm., przez 15 min
Tą metodą sterylizowane są: bielizna operacyjna i materiały opatrunkowe, narzędzia
chirurgiczne i stomatologiczne, rękawiczki gumowe i dreny i inne materiały gumowe
2. sterylizacja suchym gorącym powietrzem.
Urządzenie: sterylizator suchy. Sterylizacja suchym gorącym powietrzem powinna być
stosowana tylko w przypadku materiałów, które nie mogą być wyjaławiane para wodną
w nadciśnieniu wazeliny, oleje, pudry.
W aparatach z wymuszonym obiegiem
powietrza
1600 C – 120 min.
1800 C – 30 min.
W aparatach z naturalnym obiegiem
powietrza
1600 C – 150 min.
1800 C – 45 min.
II. sterylizacja gazowa – sterylizacja zimna:
1. sterylizacja gazowa tlenkiem etylenu, TE, EO
Jest to sposób szczególnie użyteczny w przypadku materiałów termolabilnych –
temperatura sterylizacji 50-600 C. Materiał do sterylizacji musi być odpowiednio
opakowany – folia, papier.
Gazem używanym do wyjaławiania jest tlenek etylenu w mieszaninie z CO 2. Ponieważ
tlenek etylenu i produkty jego rozkładu są związkami toksycznymi muszą być usunięte
z wysterylizowanych przedmiotów przed ich użyciem (nieodgazowany sprzęt może
spowodować hemolizę krwinek, martwicę tkanek, rozwój nowotworu). Dlatego też po
sterylizacji materiały muszą być poddane tzw. degazacji. (w komorze aeracyjnej
z zastosowaniem naprzemiennie nad i podciśnienia) przez 2,5-12 godz. Degazacja poza
komorą 2 – 18 dni.
2. sterylizacja formaldehydowa- używana do materiałów termolabilnych (guma i tworzywa
sztuczne); gazem używanym jest formaldehyd w mieszaninie z parą wodną,
w podciśnieniu, w temp.60-650 C, 2,5-3,5 godz.. Formaldehyd jest gazem
bakteriobójczym, łatwo rozpuszczającym się w wodzie -35%wodny roztwór to formalina.
III. metody fizyczne, nietermiczne
1. Sterylizacja za pomocą promieni jonizujących (promieniowanie przenikliwe), stosowane
na skalę przemysłową. Wykorzystuje się promieniowanie gamma i tzw. szybkie elektrony
uzyskiwane w akceleratorach
Stosuje się do: sterylizacji materiałów opatrunkowych, strzykawek i igieł jednorazowego
3
użytku, zestawów kroplówkowych, elementów z gumy i tworzyw sztucznych, odzieży
ochronnej, biomateriałów, leków itp.
2. Sterylizacja plazmowa
Plazma jest opisywana jako czwarty stan skupienia materii. Cząsteczki gazu w próżni,
wzbudzane energią w polu elektromagnetycznym, przechodzą w stan plazmy. Plazma
uzyskiwana z nadtlenku wodoru H2O2 została wykorzystana w sterylizatorze Sterrad
produkcji firmy Sterilization Advanced Products (Johnson & Johnson).
Cykl sterylizacji trwa ok. 75 min i przebiega w temperaturze ok. 40 oC. Sprzęt
sterylizowany nie wymaga degazacji. Po procesie powstają H2O i O2 – związki przyjazne
dla środowiska.
Metodą tą nie można sterylizować materiałów zawierających celulozę, porowatych,
płynów, a także sprzętu o przewodach zamkniętych z jednej strony. Sprzęt przygotowany
do sterylizacji musi być idealnie suchy. W tej metodzie sterylizacji należy stosować
specjalny materiał opakowaniowy, bez zawartości celulozy – Tyvek.
3. Sterylizacja filtracyjna - sterylizacja filtracyjna – filtry są przeznaczone do zatrzymywania
bakterii i grzybów, a w przesączu pozostają wirusy
KONTROLA PROCESU STERYLIZACJI :
Kontrola chemiczna do tego celu służą wskaźniki :
a) wskaźniki manipulacyjne (barwne przylepce)- służą do
odróżnienia materiałów sterylizowanych od
niesterylizowanych –kontrola ekspozycyjna;
wskaźniki te nie informują o jałowości materiału opracowywanego, mówią tylko,
że przebiegł proces sterylizacji; okleja się nimi od zewnątrz sterylizowany przedmiot
b) wskaźniki chemiczne – to również wskaźniki barwne; zmiana ich barwy w określony
sposób zależy od współdziałania wielu parametrów procesu sterylizacji –temperatury,
nasycenia pary wodnej, czasu działania; przydatne są do kontroli wsadu Mogą to być :
- wskaźniki paskowe: ZINTEGROWANY TEST PASKOWY
T(time)S(steam)T(temperature) zmienia barwę wyraźnie i natychmiastowo, tylko
wtedy, gdy została osiągnięta wzajemna zależność temperatura/czas/w parze
nasyconej
-
wskaźniki w postaci arkuszy,
wskaźniki, które umieszcza się między dwiema warstwami folii tworzącymi foliową
część opakowania
- wskaźniki nadrukowane na papierze
Świadczą one, że materiał poddany sterylizacji jest jałowy.
Zalety wskaźników paskowych: wiarygodność kontroli, łatwa interpretacja wyników,
natychmiastowa kontrola przebiegu sterylizacji, tanie i proste w użyciu, wykluczają
możliwość błędnej interpretacji wyniku.
II. kontrola biologiczna – wskaźniki biologiczne
zawierają niepatogenne, wysokoodporne przetrwalniki określonych szczepów
bakteryjnych; zdolne do przejścia w formę wegetatywną.
4
Kontrola odbywa się przy pełnym załadowaniu aparatu, przy czym wskaźniki należy
zdeponować w miejscach jak najtrudniej dostępnych dla środka działającego.
Biowskaźniki używane to: Bacillus Stearothermophilus – para wodna, formaldehyd;
Bacillus Subtillis – gorące powietrze, tlenek etylenu.
III.
kontrola fizyczna jest to badanie sprawności eksploatacyjnej z odnotowaniem
temperatury, ciśnienia i czasu pracy sterylizatora (termometry, manometry,
zegary;wykresy, wydruki)
OPAKOWANIA STERYLIZACYJNE
I.
Opakowanie jednorazowego użytku wykonane z tworzyw sztucznych albo papieru.
1. opakowania z tworzyw sztucznych mogą występować albo wyłącznie w postaci torebek,
rękawów z folii poliamidowej (suche powietrze) albo w postaci łączonej z papierem
(para wodna i tlenek etylenu). Folia zbudowana jest z dwóch warstw – zewnętrzna
odporna na działanie wysokiej temperatury, wewnętrzna posiadająca niski punkt
topnienia, dzięki czemu łączy się ze stroną przeciwną.
2. opakowanie z papieru – torebki, woreczki, arkusze, kartony
Papier musi spełniać warunek tzw. specjalnej porowatości- w trakcie sterylizacji musi
wpuścić czynnik sterylizacyjny, a po zakończeniu ekspozycji pory te muszą być
zamknięte, aby uniemożliwiały wnikanie powietrza i drobnoustrojów. W celu dobrego
zabezpieczenia sterylny przedmiot opakowany w papier powinien być podwójnie
zapakowany (np. rękawiczki, pakiety z narzędziami).
Kontenery, puszki
*Sposób pakowania dostosować do okresu obiegu narzędzi
PRZECHOWYWANIE PAKIETÓW STERYLNYCH
Wysterylizowany sprzęt i materiały medyczne muszą być przechowywane w warunkach
wykluczających wtórne ich zanieczyszczenie.
Okres przechowywania nie jest zależny od rodzaju sterylizacji
Prawdopodobieństwo skażenia materiału przy wyjmowaniu go z opakowania jest
zdecydowanie większe niż prawdopodobieństwo przeniknięcia bakterii przez nieuszkodzone
i właściwie zamknięte opakowanie.
Im wyższy stopień czystości magazynowej, tym dłuższy okres sterylności
Magazynować w specjalnych pomieszczeniach z suchą atmosferą, o stałej temperaturze,
osobne szafki,
Materiał nie powinien być ściśle upakowany, nie związany gumkami.
Dążyć do maksymalnego skrócenia okresu przechowywania
Ograniczyć do minimum dotykanie, poruszanie, przenoszenie pakietów sterylnych
Chronić pakiety przed zanieczyszczeniem w czasie transportu ze sterylizacji do stanowiska
pracy.
Przedmioty, narzędzia, materiał wysterylizowany niegdyś przechowywano w puszkach
Schinelbuscha. Obecnie uważa się ten sposób za niespełniający obecnych wymogów właściwego
przechowywania materiałów.
OKRESY WAŻNOŚCI DLA POSZCZEGÓLNYCH MATERIAŁÓW

Zestaw narzędziowy pakowany w rękaw papierowo-foliowy : 3 miesiące

~~
~~
~~
2 rękawy ~~
~~
: 1 rok

~~
~~
~~
2 papiery krepowane:
4 tygodnie

~~
~~
~~
2 worki INTEGRA PAK
2 lata
5





torebki papierowe zamykane zgrzewarką:
kontenery narzędziowe (podwójna pokrywa+filtr):
~~
~~
(pokrywa perforowana+filtr):
kontenery z bielizną i materiałem opatrunkowym:
kontener z butelkami:
4 tygodnie
½ roku
4 tygodnie
4 tygodnie
1 tydzień
POSTĘPOWANIE Z ZAKAŻONAMI ODPADAMI
Strzykawki i igły: do przechowywania służą specjalne pojemniki (muszą być odporne na
przekłucia, przemoknięcia, zaopatrzone w zamknięcia, oznakowane, dopasowane wielkością do
potrzeb). Pojemniki na igły muszą mieć taki kształt aby pozwalały na zdjęcia igły ze strzykawki
bez użycia drugiej ręki. Po zapełnieniu pojemnika (nie więcej niż 2/3 pojemności) należy
przekazać go do spalenia.
Rękawiczki gumowe wyrzucane po skażeniu, które nie uległy przedziurawieniu - należy je
uszkodzić celowo, np. przez obcięcie palca tak aby nie mogły być użyte przez osoby postronne,
a następnie przekazać do spalenia
Odpady zakażone krwią, płynami ustrojowymi, inny sprzęt jednorazowego użytku itp. likwiduje
się je jedną z metod: 1.spalenie, 2.sterylizacja w tzw. brudnym autoklawie i przekazanie na
wysypisko śmieci, 3.dezynfekowanie np.: roztworem podchlorynu sodowego, innymi środkami
zawierającymi chlor, ew. aldehyd glutarowy. Metodę tą można stosować tylko wtedy gdy nie ma
specjalnych pojemników jednorazowego użytku służących do przechowywania. Wówczas
bezpośrednio po użyciu przedmioty takie umieszcza się w naczyniach napełnionych środkiem
dezynfekcyjnym na 12 godzin. Po zakończeniu procesu płyn wylewa się, a pojemnik wraz
z zawartością umieszcza się w opakowaniu odpornym na przemoknięcie, uszkodzenie
mechaniczne, następnie przekazuje do spalenia.
Odpadki szczególne - zaliczają się do nich wszystkie odpady, które makroskopowo mogą być
rozpoznawane jako narządy lub ich części, powinny być usuwane oddzielnie, a następnie spalone.
Postępowanie z bielizną operacyjną: bielizna bezpośrednio po zdjęciu powinna być umieszczona
w specjalnych workach i odtransportowana do pralni. Bielizna zanieczyszczona krwią powinna
być uprzednio dezynfekowana w roztworach preparatów zawierających chlor i dopiero przekazana
do pralni.
Wszystkie odpadki, materiały opatrunkowe, sprzęt jednorazowego użytku mające kontakt
z krwią, płynami ustrojowymi, wydzielinami, wydalinami należy wyrzucać do czerwonych
worków.
6