docFarmacja Praktyczna nr 6
download 
Reklamacja Transkrypt
Farmacja Praktyczna nr 6
PRAKTYCZNY MAGAZYN DLA FARMACEUTÓW www.farmacjapraktyczna.pl Farmacja praktyczna POLPHARMA FARMACEUTOM Nr 6 (86) Czerwiec 2015 Cena: 6,70 zł TEMAT NUMERU Pacjenci kardio Blisko jedna trzecia chorych z tej grupy umiera 3-4 lata po przebytym incydencie sercowo-naczyniowym. Opieka farmaceutyczna może poprawić te statystyki Alergia na jad owadów Objawy po użądleniu błonkoskrzydłych Interakcje Co zaburza farmakoterapię chorób sercowo-naczyniowych? Apteka pod ochroną Na co zwrócić uwagę ubezpieczając aptekę? spis treści AKTUALNOŚCI 4INFORMACJE/CIEKAWOSTKI 10 RAPORT: PACJENT PO PRZEBYTYM Szanowni Państwo! mgr farm. Barbara Misiewicz-Jagielak Redaktor Merytoryczna „Farmacji Praktycznej” INCYDENCIE KARDIOLOGICZNYM 12SONDA: WIELU PACJENTÓW KARDIO TO LUDZIE MŁODZI Choroby sercowo-naczyniowe zajmują niechlubne drugie miejsce w zestawieniu najczęstszych przyczyn zgonów Europejczyków przed 65. r.ż. Polska nie jest niestety wyjątkiem. Mimo znacznego postępu w zakresie leczenia ostrych zespołów wieńcowych odległe wyniki wciąż niepokoją. Z szacunków wynika, że blisko 30% chorych z tej grupy umiera w ciągu 3 do 4 lat, zaś 8-10% w ciągu pierwszego roku ma ponowny incydent z jeszcze gorszym rokowaniem. Zasadniczym problemem jest oczywiście niestosowanie się pacjentów do zaleceń lekarskich, najczęściej wynika to z niewiedzy i braku troski o własne zdrowie. Dlatego tak ważne jest zaangażowanie w profilaktykę chorób sercowonaczyniowych farmaceutów, którzy mogą mieć znaczący wpływ na poprawę tzw. „compliance” wśród osób z grupy ryzyka. Stąd też na naszych łamach znajdą Państwo eksperckie zalecenia dotyczące zmiany nawyków żywieniowych i stylu życia, jak również najważniejsze niekorzystne interakcje zachodzące między lekami stosowanymi w chorobach układu sercowo-naczyniowego. 24 PIELĘGNACJA PACJENTÓW Z ODLEŻYNAMI REKLAMA W leczeniu odleżyn, oprócz odciążenia uszkodzonego miejsca i prób aktywizacji ruchowej chorego, liczy się odpowiedni dobór opatrunków FARMACJA PRAKTYCZNA® Redaktor Merytoryczna: Barbara Misiewicz-Jagielak Redaguje Zespół: Dominika Bandurska, Michał Borysiuk, Anna Cielemęcka, Marta Gawrylik, Justyna Grudniak, Monika Jasłowska, Magdalena Kochańska, Karolina Kumanek, Marcin Lewandowski, Barbara Misiewicz-Jagielak, Joanna Ordańska-Kucińska, Paulina Pol, Bożenna Płatos, Anna Robak-Reczek, Wiktor Zajchowski. PRAWO 14ZAPYTAJ EKSPERTA O PIEKA FARMACEUTYCZNA 18ALERGIA NA JAD OWADÓW BŁONKOSKRZYDŁYCH 22W PODRÓŻY WARTO MIEĆ JE PRZY SOBIE 24PIELĘGNACJA PACJENTÓW Z ODLEŻYNAMI 26DIETA KARDIO PROWADZENIE APTEKI 28BURZYĆ CZY EWOLUOWAĆ? 30JAK URZĄDZAĆ RECEPTURĘ? 32APTEKA POD DOBRĄ OCHRONĄ NAUKA 34NAJWAŻNIEJSZE NIEKORZYSTNE INTERAKCJE LEKÓW STOSOWANYCH W FARMAKOTERAPII CHORÓB UKŁADU SERCOWO-NACZYNIOWEGO 37CHOROBA OGLĄDACZY WYSTAW 40SŁONECZNA BULWA WRACA DO ŁASK ŻYCIE JEST PIĘKNE 42ZASKOCZ FIGURĄ 44HISTORIA NALEWEK 46KUCHNIA FARMACEUTYCZNA 48KULTURA 50KRZYŻÓWKA Na zlecenie: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa Wydawca: Valkea Media SA, ul. Elbląska 15/17, 01-747 Warszawa Redaktor naczelny: Łukasz Kuźmiński Dyrektor projektu: Tomasz Opiela Projekt graficzny: Krzysztof Pietrasik farmacja praktyczna 6/2015 3 informacje KOSZTY REFUNDACJI Fundusz podlicza wydatki NFZ wykorzystał w 4 miesiące 32,54% budżetu na refundację. Poniesione przez Narodowy Fundusz Zdrowia w okresie styczeń-kwiecień br. koszty całkowitego budżetu na refundację wyniosły 3 546 991 470 zł, co stanowi 32,54% wykonania całkowitego budżetu na refundację, wynoszącego ponad 10,9 mld zł. Przez 4 pierwsze miesiące roku refundacja leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych dostępnych w aptece na receptę została wykorzystana w 34,76%, refundacja leków i środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego objętych programami lekowymi została wykorzystana w 27,39%, a refundacja leków stosowanych w chemioterapii – w 26,36%. ŹRÓDŁO: NFZ Rządowy program Karta Dużej Rodziny nie obejmie aptek SŁOWA KLUCZOWE: • NRA • Karta Dużej Rodziny W ramach Karty Dużej Rodziny nie zostały zawarte umowy z aptekami i nie planuje się takich zawierać – informuje Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, odpowiadając na apel Naczelnej Rady Aptekarskiej. „Karta Dużej Rodziny jest instrumentem polityki rodzinnej zapewniającym członkom rodzin wielodzietnych korzystniejszy od ogólnie obowiązującego dostęp do towarów, usług lub innych form działalności. Do rządowej inicjatywy dla rodzin wielodzietnych, z wyjątkiem aptek, mogą przystępować instytucje publiczne oraz podmioty komercyjne, których towary lub usługi nie są sprzeczne z promowaniem modelu rodziny wielodzietnej oraz jej pozytywnego wizerunku” – stwierdza MPiPS. Resort podkreśla, że mimo licznych zgłoszeń oraz apeli aptek, z żadną z nich nie została podpisana umowa ws. przyznawania uprawnień członkom rodzin wielodzietnych na podstawie Karty Dużej Rodziny. „Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej świadome jest, iż w świetle obowiązujących przepisów nie jest możliwe uczestnictwo aptek w inicjatywie Karta Dużej Rodziny, ponieważ wiąże się to z działaniami promocyjnymi mającymi na celu zachęcenie do skorzystania z ich usług. Działania te, według Ministerstwa Zdrowia, do którego Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej zwróciło się o wydanie opinii dotyczącej zawierania z aptekami umów, mogą mieć znamiona prawnie zakazanej reklamy. Również w opinii Głównego Inspektora Farmaceutycznego udział aptek w inicjatywie Karta Dużej Rodziny łączy się z działaniami promocyjnymi na ich rzecz, co stanowi naruszenie art. 94a ustawy Prawo farmaceutyczne” – głosi pismo resortu. ŹRÓDŁO: NIA Coraz więcej chorych dzieci Rośnie liczba nastolatków umierających z powodu nowotworów, alarmuje „Dziennik Gazeta Prawna”. Jak donosi gazeta, plagą są również otyłość, próchnica i zaburzenia psychiczne dzieci i młodzieży. W 2000 r. odnotowano 10 przypadków raka na 10 tys. dzieci. W ostatnich 4 latach – już 14 na 10 tys. Z otyłością z kolei boryka się 20% dzieci, a prawie 80% cierpi na próchnicę. Niepokojącym zjawiskiem jest również wzrost liczby samobójstw wśród nastolatków, zwłaszcza między 15. a 19. rokiem życia. W 2012 r. życie odebrało sobie aż 311 młodych Polaków. ŹRÓDŁO: DZIENNIK GAZETA PRAWNA SŁOWA KLUCZOWE: • koszty refundacji • Narodowy Fundusz Zdrowia 4 farmacja praktyczna 6/2015 SŁOWA KLUCZOWE: nowotwory • otyłość • próchnica • samobójstwa wśród nastolatków www.farmacjapraktyczna.pl informacje PharmaExpert: rekordowa sprzedaż w aptekach Jak donosi „Dziennik Gazeta Prawna”, w tym roku wartość sprzedaży w aptekach może przebić barierę 30 mld zł. „Nie wykluczam jednak, że wstępne wyniki sprzedaży w maju i duża dynamika wzrostu sprzedaży w czerwcu skłonią nas do podniesienia tych szacunków” – podkreśla dr Jarosław Frąckowiak, prezes PharmaExpert, firmy analitycznej, która przygotowała prognozę. Od początku roku do końca kwietnia sprzedaż na aptecznym rynku wzrosła w porównaniu z tym samym okresem 2014 r. o ponad 8%, do 10,25 mld zł. Z tego ponad 4,1 mld zł przypadło na tzw. sprzedaż odręczną, czyli np. suplementy i dermokosmetyki, z kolei 2,25 mld zł na leki pełnopłatne na receptę oraz 3,79 mld zł na leki refundowane. ŹRÓDŁO: DZIENNIK GAZETA PRAWNA SŁOWA KLUCZOWE: • sprzedaż odręczna • rynek apteczny • leki refundowane REKLAMA GIS alarmuje: w Polsce rośnie liczba chorych wenerycznie Z danych opracowanych przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny wynika, że w porównaniu z ubiegłym rokiem o blisko 25% zwiększyła się liczba osób, u których stwierdzono kiłę, a o 20% – chorych na rzeżączkę. Zdecydowanie większa jest także liczba osób, u których zaobserwowano choroby wywołane przez chlamydie – donosi dziennik „Rzeczpospolita”. To oczywiście dane oficjalne, które, co wielce prawdopodobne, nie odzwierciedlają w pełni sytuacji. – Statystyki chorych na zakaźne choroby przenoszone drogą płciową są zaniżone. To są choroby wstydliwe, dlatego wiele osób nie chce się do nich przyznać – mówi Jan Bondar, rzecznik Głównego Inspektoratu Sanitarnego. ŹRÓDŁO: RZECZPOSPOLITA REKLAMA informacje NRA: za dyżury Seniorzy należy się w badaniach ekwiwalent klinicznych Obciążanie właścicieli aptek kosztami dyżurów DANE RESORTU ZDROWIA SŁOWA KLUCZOWE: • NRA • dyżury aptek • w ydatki samorządowe Jak wynika z danych resortu zdrowia, liczba badań klinicznych w Polsce z udziałem osób starszych (w wieku 65 lat i więcej) jest zróżnicowana w poszczególnych latach. W 2010 r. odnotowano 314 wniosków o rozpoczęcie badania klinicznego z ich udziałem; w 2011 r. – 345 wniosków, w 2012 r. – 334, w 2013 r. – 337, w 2014 r. – 318. W 2015 r. wpłynęło dotychczas 89 takich wniosków. Liczba badań klinicznych w Polsce wyłącznie z udziałem osób powyżej 65 lat wynosiła: w 2010 r. – 2, w 2011 r. – 1, w 2012 r. – 1, w 2013 r. – 7, w 2014 r. – 2. W 2015 r. zgłoszono 4 wnioski. Powyższe dane pochodzą z EudraCT – europejskiej bazy danych obejmującej wszystkie badania kliniczne (oceniające produkty lecznicze), które rozpoczęto po 1 maja 2004 r. w porze nocnej, w niedziele, święta i inne dni wolne od pracy bez stosownego ekwiwalentu prowadzi do wywłaszczenia właścicieli aptek z posiadanego przez nich majątku – ocenia Naczelna Rada Aptekarska. Izby aptekarskie podejmują w ramach swoich kompetencji rozmowy z przedstawicielami samorządu terytorialnego w celu nakłonienia do pokrycia kosztów związanych z dyżurem z budżetu samorządowego. Wymowa argumentów przedstawianych przez aptekarzy jest następująca – organy samorządu terytorialnego obligujące apteki do pełnienia dyżuru powinny zapewnić środki na zapłatę za wykonanie tej usługi. Jednak, gdy dochodzi do rozmowy o pieniądzach, samorządowcy zasłaniają się brakiem tytułu do dokonania takiej zapłaty. W efekcie ciężar kosztów związanych z dyżurem apteki spada na jej właściciela. Jeżeli samorządy terytorialne nie mają z przyczyn formalnych możliwości ujęcia w budżecie kwot na zapłacenie aptekom za przymusowe dyżury nocne lub świąteczne, to problem ten powinien znaleźć rozwiązanie na szczeblu państwowym – ocenia NRA, o czym donosi serwis Rynekaptek.pl. ŹRÓDŁO: RYNEKAPTEK.PL Co lekarz miał na myśli? ko nk u rs ! Zapraszamy wszystkich farmaceutów do wzięcia udziału w nowym konkursie „Co lekarz miał na myśli?”. Na stronie internetowej naszego magazynu (w zakładce: AKTUALNE KONKURSY) umieściliśmy nieczytelnie wypełnioną receptę. Jeśli uda się Państwu rozszyfrować znajdujące się na niej nazwy i dawki leków prosimy przesłać je mailem (najpóźniej do 26.07.2015 r.) na adres naszej redakcji, za pośrednictwem naszej strony internetowej. Osoby, które prześlą do nas maila z prawidłowymi nazwami i dawkami leków, mają szansę otrzymać nagrody ufundowane przez firmę Polpharma. Regulamin i szczegóły na stronie: ŹRÓDŁO: PAP SŁOWA KLUCZOWE: • badania kliniczne • zdrowie seniorów 6 farmacja praktyczna 6/2015 www.farmacjapraktyczna.pl www.farmacjapraktyczna.pl FP/145/03-2015 Rocznie odnotowywanych jest ok. 300 wniosków o rozpoczęcie badań z udziałem osób w wieku powyżej 65 lat. Chroń brzuszek latem Szacuje się, że biegunka występuje u około 55% osób podróżujących do kraju rozwijającego się o niskim standardzie sanitarnym. Zwykle objawy występują w ciągu pierwszych 2 tygodni podróży i bez leczenia utrzymują się około 4 dni. W ponad 80% przyczyną biegunki podróżnych jest zakażenie bakteryjne. Kraj (rejon) pobytu jest głównym czynnikiem ryzyka wystąpienia biegunki podróżnych. Szajewska H. Saccharomyces boulardii – aktualne dane naukowe. Prz Gastroenterol 2012; 7 (6): 351–358 ACI/367/04-2015 Acidolac baby w kroplach i Acidolac w saszetkach to dietetyczne środki spożywcze specjalnego przeznaczenia medycznego do postępowania dietetycznego w okresie antybiotykoterapii i do 2-3 tygodni po zaprzestaniu stosowania antybiotyków. Produkty można stosować także w podróży ze zmianą strefy klimatycznej, kiedy w przewodzie pokarmowym dochodzi do zmian w składzie mikroflory. ciekawostki Idealne Diagnostyka dopasowanie nowotworu dawcy i biorcy z użyciem Polacy opracowali supertest, dzięki któremu może złota zmniejszyć się liczba odrzuconych przeszczepów POLACY W PROJEKCIE BADAWCZYM SŁOWA KLUCZOWE: • przeszczepy • podobieństwo genetyczne • nowotwory Drogocenny kruszec może pomóc w walce z rakiem. Sonochemia to zastosowanie ultradźwięków jako źródła energii do wywoływania reakcji chemicznych. Metodami sonochemicznymi można otrzymywać np. nanocząstki złota, które w przyszłości prawdopodobnie będą stosowane w diagnostyce i terapii nowotworowej. Pracują nad tym polscy naukowcy z Międzyresortowego Instytutu Techniki Radiacyjnej (MITR) Politechniki Łódzkiej. Złoto – znane wszystkim dobrze w skali makro – po rozdrobnieniu do wymiaru nanocząstek, czyli rzędu jednej miliardowej metra, zaczyna charakteryzować się zupełnie innymi właściwościami. Można w ten sposób uzyskiwać bardzo trwałe kolorowe zawiesiny cząstek złota, które w przeszłości było stosowane jako barwniki, np. w witrażach, a obecnie mogą mieć zastosowanie w walce z rakiem. W dalszym etapie mają one być zastosowane w radioterapii do walki z nowotworami. ŹRÓDŁO: NAUKAWPOLSCE.PAP.PL SŁOWA KLUCZOWE: • nanocząsteczki • nowotwory 8 farmacja praktyczna 6/2015 u chorych na nowotwory krwiopochodne. Bada on zgodność tkankową, która w transplantologii określa genetyczne podobieństwo dawcy i biorcy. Im bardziej wiarygodny jest test, tym większa szansa, że przeszczep się przyjmie. Polski jest stuprocentowo wiarygodny, a obecnie stosowane testy mają wiarygodność ok. 60%. „Naszym testem analizujemy wszystkie geny i układy, osiągając przy tym idealną wiarygodność. Jesteśmy w stanie dopasować jak najbardziej zgodnie dawców i biorców, co przekłada się na skuteczność transplantacji szpiku i na koszty” – mówi Jacek Wojciechowicz, prezes zarządu poznańskiej spółki Centrum Badań DNA. Projekt „Innowacyjne testy genetyczne w oparciu o technologie NGS” rozpoczął się w 2012 roku. Na utworzenie, ocenę, wdrożenie testów zgodności HLA, czyli zgodności tkankowej, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBR) przeznaczyło 3 mln 187 tys. zł dofinansowania. Wszystkie działania warte są 4 mln 268 tys. zł. ŹRÓDŁO: NAUKAWPOLSCE.PAP.PL Wirus MERS wciąż groźny Władze Korei Południowej poinformowały o kolejnych 23 przypadkach zakażenia wirusem MERS. W sumie jest ich już w tym kraju 87. 8 czerwca br. podano, że zmarła szósta osoba chora na MERS. Poinformowano również, że kwarantannę odbywa 2,3 tys. osób. Wskaźnik zgonów w przypadku MERS jest wyższy niż śmiertelność wśród chorych na SARS. Jak podaje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), 38 proc. zakażonych wirusem MERS umiera. Nie istnieje zwalczająca tego wirusa szczepionka. Do tej pory MERS wystąpił w ponad 20 krajach. Większość zachorowań odnotowano w Arabii Saudyjskiej – od 2012 r. zmarło tam ponad 400 osób zakażonych tym wirusem. ŹRÓDŁO: RYNEKAPTEK.PL SŁOWA KLUCZOWE: • wirus MERS • szczepionka • SARS • śmiertelność • WHO www.farmacjapraktyczna.pl ciekawostki Najlepsza pora na kawę Zdaniem uczonych, o czym donosi serwis Zdrowie.dziennik.pl, kawa na dzień dobry to zły pomysł. Dlaczego warto zmienić nawyki? Jak śpią Polacy? Z danych opublikowanych w serwisie Medexpress.pl wynika, że choć większość z nas śpi wystarczająco długo, to aż 2/3 Polaków cierpi na różnego rodzaju zaburzenia snu, a ponad połowa często odczuwa w ciągu dnia znużenie i senność. Problem leży zatem nie w ilości, a w jakości snu. W głównej mierze wpływa na to częsty stres, problemy ze zdrowiem, niekomfortowe warunki spania, a także nieprzestrzeganie podstawowych zasad higieny snu. Jak pokazują najnowsze badania, zdecydowana większość Polaków przesypia 7-8 godzin na dobę – co mieści się w zalecanej przez większość ekspertów normie. ŹRÓDŁO: MEDEXPRESS.PL OPTYCZNA METODA BADANIA GLUKOZY Rytm dobowy organizmu wyznaczany jest przez cykl hormonalny. Rano budzimy się z podwyższonym poziomem kortyzolu – hormonu stresu. To dzięki niemu mamy energię i zyskujemy czujność na resztę dnia. Jeśli jednak wypijemy kawę, kofeina może zakłócić naturalną produkcję kortyzolu. W efekcie organizm, zamiast polegać na swoich hormonach, zacznie potrzebować porannej kawy, by być pobudzonym. Ale to nie koniec komplikacji. Jeśli pijemy kawę, gdy w organizmie jest wysoki poziom kortyzolu, zaczynamy uodparniać się na działanie kofeiny. Warto wiedzieć, że poziom kortyzolu jest w organizmie wysoki trzy razy w ciągu dnia: wczesnym rankiem, w połowie dnia oraz wieczorem. Dlatego warto pić kawę ok. godz. 10, 14 i 17. Wówczas odczujemy jej dobroczynne skutki i nie zakłócimy działania układu hormonalnego. ŹRÓDŁO: ZDROWIE.DZIENNIK.PL Błędom częściej winny pacjent Błędy laboratoryjne najczęściej zdarzają się z winy pacjentów – przekonują specjaliści. Aż trzy czwarte błędów w badaniach krwi powstaje na etapie przygotowań. Doktor Dariusz Rembisz, dyrektor medyczny Szpitala św. Elżbiety w Warszawie podkreśla, że są pewne zasady, o których pacjent musi wiedzieć. – Przede wszystkim pacjent powinien być zupełnie na czczo. Co najmniej 12 godzin wcześniej, czyli poprzedniego dnia, powinien zjeść lekką kolację. Przed pobraniem krwi trzeba odpocząć 15-20 minut – tłumaczy dr Rembisz. Zdaniem specjalistów tylko jedna czwarta błędów w badaniach powstaje na etapie laboratoryjnym i analitycznym. ŹRÓDŁO: ZDROWIE.DZIENNIK.PL SŁOWA KLUCZOWE: • błędy laboratoryjne • badania krwi • analityka laboratoryjna Światło zamiast igły Być może wkrótce nie trzeba będzie nakłuwać palca, by zbadać poziom glukozy we krwi. Zamiast tego wystarczy poświecić diodą na rękę, a wyniki odczytać na smartfonie. Taką nadzieję daje system iSULIN, nad którym pracują studenci Wojskowej Akademii Technicznej. W badaniu tradycyjnymi glukometrami stosuje się techniki chemiczne, a do tego konieczne jest pobranie krwi. Studenci WAT wyszli z założenia, że być może poziom glukozy we krwi uda się badać za pomocą technik optycznych. Opracowali w ten sposób jeden z pierwszych na świecie systemów do bezinwazyjnego pomiaru glukozy. „Wystarczy, aby użytkownik przyłożył palec do naszego unikalnego sensora zamontowanego np. w pasku naszego zegarka, a na ekranie aplikacji w jego smartfonie pojawi się wynik pomiaru” – tłumaczy Ernest Szczepaniak, jeden z członków studenckiego zespołu badawczego. ŹRÓDŁO: NAUKAWPOLSCE.PAP.PL farmacja praktyczna 6/2015 9 raport Pacjent po przebytym incydencie kardiologicznym W Polsce pomimo postępu, jaki dokonał się w zakresie leczenia ostrych zespołów wieńcowych, nadal niezadowalające są wyniki odległe. Statystyki wskazują, że 20-30% chorych z tej grupy umiera w ciągu 3 do 4 lat, a 8-10% chorych po zawale serca w ciągu pierwszego roku ma ponowny incydent z gorszym rokowaniem. ! autor: dr med. GRZEGORZ PAŁASIEWICZ kardiolog, Centrum Medyczne Rehabilis w Warszawie Z powodu owych zatrważających danych Polskie Towarzystwo Kardiologiczne przygotowuje nowe standardy rehabilitacji kardiologicznej, gdyż właśnie szeroko rozumiana rehabilitacja ma poprawić świadomość i jakość współpracy pacjenta z lekarzem rodzinnym, kardiologiem i własną rodziną. Wszystkie zalecenia poszpitalne otwiera zaprzestanie palenia tytoniu. Jest to najskuteczniejsza metoda prewencji wtórnej zmniejszająca ryzyko ponownego zawału serca aż dwukrotnie w stosunku do nadal palących i śmiertelność o jedną trzecią! Chorzy nie palą w ostrej fazie zawału, niestety w domu często wracają do nałogu. Dlatego należy udzielić im wszechstronnego wsparcia w jego zwalczaniu. Badania wykazują, że pomocna i bezpieczna jest nikotynowa terapia zastępcza (plastry), bupropion i leki antydepresyjne. Dużo miejsca poświęca się diecie i suplementom diety. Zaleca się różnorodność pokarmów, dostosowanie kaloryczne, by uniknąć nadwagi, zwiększenie spożycia owoców i warzyw, chleba, głównie pełnoziarnistego, ryb, chudego mięsa i niskotłuszczowych produktów mlecznych. Nie stwierdzono korzystnego wpływu przeciwutleniaczy czy leczenia obniżającego poziom homocysteiny. Natomiast są dane wskazujące na zmniejszenie śmiertelności sercowo-naczyniowej u chorych po zawale serca poprzez dodanie do diety kwasów omega-3, głównie dzięki ich korzystnemu wpływowi na zaburzenia rytmu. Zaleca się, by BMI obniżyć poniżej 30 kg/m2, a obwód talii poniżej 102/88 cm (mężczyźni/kobiety). Za optymalne uznano BMI poniżej 25 kg/m2. Co ciekawe, nie udowodniono jednak, by sama redukcja wagi obniżała śmiertelność. 10 farmacja praktyczna 6/2015 Codzienne spożycie niewielkiej ilości alkoholu jest częścią diety śródziemnomorskiej, którą uważa się za najskuteczniejszą w profilaktyce chorób układu krążenia Interesującym zaleceniem jest to, że „nie powinno się zniechęcać do umiarkowanego spożycia alkoholu”. Przypomnę, że codzienne spożycie niewielkiej ilości alkoholu jest częścią diety śródziemnomorskiej, którą uważa się za najskuteczniejszą w profilaktyce chorób układu krążenia. Z dietą wiąże się również kolejny ważny temat w profilaktyce wtórnej zawału serca, czyli obniżanie poziomu cholesterolu. Jednak ze względu na jej ograniczoną skuteczność szeroko stosuje się statyny, które obniżają poziom cholesterolu, zwłaszcza LDL. Obecnie należą one do podstawowych leków w profilaktyce choroby wieńcowej. Trzeba pamiętać, że statyny choć uznawane są za leki stosunkowo dobrze tolerowane, to jednak mają szereg działań ubocznych, z ciężkim uszkodzeniem mięśni (rabdomiolizą) włącznie. Stąd warto chociaż zapytać, czy pacjent nie miał w przeszłości bólów mięśni po lekach. Czasem www.farmacjapraktyczna.pl raport bezpiecznym uzupełnieniem diety mogą być również sterole i stanole roślinne. Ważnym elementem w profilaktyce wtórnej zawału serca jest aktywność fizyczna. Według badań może ona zmniejszać wskaźniki śmiertelności nawet o 26%. Stwierdzono, że poprawia jakość śródbłonka naczyniowego, spowalnia progresję zmian w tętnicach wieńcowych, zmniejsza ryzyko powikłań zakrzepowo-zatorowych i przyspiesza powstawanie krążenia obocznego. By to osiągnąć, wystarczy 30 minut umiarkowanego wysiłku pięć razy w tygodniu. Niezbyt często poruszanym tematem w tej grupie chorych jest aktywność seksualna, która dla wielu osób była istotną częścią życia przed zawałem serca. Dlatego ważne jest określenie czasu powrotu do niej. W sytuacji niepowikłanego zawału serca, zwłaszcza leczonego procedurami zabiegowymi (stenty), termin wypisu ze szpitala, przy braku dolegliwości wieńcowych w czasie umiarkowanej aktywności fizycznej, zazwyczaj jest odpowiedni do powrotu do aktywności seksualnej. Według badań przeprowadzonych w tej grupie chorych w ciągu 9 miesięcy po zawale serca 84% mężczyzn nie obawiało się o swoje zdrowie w związku z aktywnością seksualną. Warto wspomnieć o sildenafilu, którego miarą popularności są liczne preparaty generyczne. Nie należy ich zażywać po niedawno przebytym zawale serca, a podkreślanym, bezwzględnym przeciwwskazaniem jest równoczesne stosowanie nitratów, częstych u chorych po zawale serca. I tak od zmiany nawyków, czyli najtrudniejszych do realizacji wytycznych, dochodzimy do leków. Już w starożytnej medycynie stosowany był kwas salicylowy znajdujący się w korze brzozy. Ostatecznie w 1897 r. został zastąpiony w przemyśle farmaceutycznym przez kwas acetylosalicylowy, który do tej pory jest niewątpliwie jednym z najpopularniejszych Incydent kardiologiczny Silny ból w klatce piersiowej Blaszka miażdżycowa w tętnicy wieńcowej Uszkodzenie lub niedokrwienie mięśnia sercowego Czym jest incydent kardiologiczny?Powstały zakrzep tamuje przepływ krwi W praktyce klinicznej incydent kardiologiczny oznacza ostry zespół wieńcowy (OZW), na który składa się zawał serca z uniesieniem ST lub bez uniesienia ST w badaniu elektrokardiograficznym oraz niestabilność wieńcowa. U ich podstaw leży szybko narastające zwężenie lub zamknięcie tętnicy wieńcowej. W Polsce z tego powodu leczonych jest rocznie 140 tys. chorych. Zazwyczaj są oni poddawani w trybie ostrym koronarografii, a zwężone naczynie udrażnia się przezskórną angioplastyką z implantacją stentów. Znacznie rzadziej stosuje się leczenie operacyjne. Procedury zabiegowe poprawiają rokowanie, skracają hospitalizację i niezbędną rehabilitację. Ważnym elementem w profilaktyce wtórnej zawału serca jest aktywność fizyczna. Według badań może ona zmniejszać wskaźniki śmiertelności nawet o 26% leków, również w kardiologii. Jego działanie na układ krążenia polega na nieodwracalnym zablokowaniu cyklooksygenazy w płytkach krwi, niezbędnej do produkcji tromboksanu odpowiedzialnego za agregację płytek i skurcz naczyń. Mechanizm ten jest niezwykle ważny w powstawaniu zakrzepu wewnątrznaczyniowego w początkowej fazie zawału serca i jest uruchamiany przez małe dawki kwasu acetylosalicylowego (75-100 mg). Mogą one wywoływać działania niepożądane, np. krwawienie czy rzadką, ale groźną postać astmy (tzw. astma aspirynowa). Kwas acetylosalicylowy jest również przeciwwskazany w ciąży i u dzieci do lat 12. Leczenie przeciwpłytkowe musi być stosowane zwłaszcza u chorych po wszczepieniu stentu wieńcowego. Zazwyczaj dołącza się wtedy klopidogrel. Do podstawowych leków w okresie pozawałowym należą także beta-adrenolityki, inhibitory ACE i szereg innych w zależności od potrzeb. Są to jednak leki wydawane na receptę. Każdy z nich pełni ważną rolę w leczeniu nadciśnienia tętniczego, a w tej grupie chorych zaleca się dążenie do wartości 130/80. Również w leczeniu współistniejącej cukrzycy zaleca się szczególnie dobre jej wyrównanie. Ponadto ważnym uzupełnieniem zaleceń u chorych po zawale serca jest szczepienie przeciw grypie. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 6/2015 11 sonda Wielu pacjentów kardio to ludzie młodzi Czytelnicy „Farmacji Praktycznej” opowiadają nam, w jaki sposób świadczą w swoich placówkach opiekę farmaceutyczną pacjentom z grupy ryzyka kardiologicznego. oprac.: mgr farm. MICHAŁ MAŃKA mgr farm. Barbara Zakrzewska farmaceutka z Poznania Do mojej apteki bardzo często przychodzą pacjenci z problemami sercowo-naczyniowymi. Najczęściej przynoszą ze sobą plik recept na leki stosowane po zawale czy udarze mózgu. Niejednokrotnie jest to 5-6 leków na jedną osobę. Wówczas to już jest polipragmazja (przyjmowanie przez pacjenta wielu leków, które mogą wchodzić ze sobą w interakcje i/lub zwiększać ryzyko wystąpienia polekowych działań niepożądanych – przyp. red.). Dołożenie pacjentowi do takiego „zestawu” dodatkowych leków bez recepty lub suplementów diety może się okazać niebezpieczne. Dlatego zawsze w takich sytuacjach jestem bardzo ostrożna. Nasza apteka mieści się przy przychodni, więc mamy ułatwiony kontakt z lekarzami wypisującymi recepty naszym pacjentom. Dzięki temu jest możliwość zweryfikowania konieczności stosowania wielu leków przepisywanych jednej osobie przez różnych specjalistów. Mieliśmy już kilka przypadków, kiedy to pacjenci skarżyli się w aptece na działania preparatów, które wynikały z interakcji między przyjmowanymi lekami. Zawsze informujemy o tym odpowiedniego lekarza, który przepisał dany lek. mgr farm. Joanna Zach farmaceutka z Konina W aptece, w której pracuję, odsetek pacjentów kardiologicznych jest niewielki. Pacjenci kupują u nas zazwyczaj leki bez recepty, pewnie ze względu na charakter usytuowania naszej apteki (centrum handlowe). Jednakże zdarza się czasem, że pacjent skarży się od czasu do czasu na uczucie kołatania serca czy niemiarowe bicie serca lub duszności wysiłkowe. Zalecamy wtedy wizytę u internisty i wykonanie podstawowych badań kardiologicznych oraz hematologicznych. Osobom, u których w wywiadzie możemy rozpoznać przyczyny nerwowe, polecamy zazwyczaj roślinne środki uspokajające do regularnego stosowania na noc. Wiemy przecież, że żaden lek roślinny podawany systemowo nie zadziała od razu – jego działanie rozwinie się dopiero po cierpliwym, systematycznym podawaniu odpowiednich dawek. Czasem już samo wyjaśnienie mechanizmu działania określonego leku lub składników suplementów diety i zakup preparatu zapewnia pacjentowi poczucie ulgi. Wszystkim 12 farmacja praktyczna 6/2015 Mieliśmy kilka przypadków, kiedy to pacjenci skarżyli się w aptece na działania preparatów, które wynikały z interakcji między przyjmowanymi lekami mgr farm. BARBARA ZAKRZEWSKA osobom, które skarżą się na problemy z krążeniem (np. zimne stopy i dłonie) zalecam po prostu regularny sport – chociażby poranny jogging lub pływanie raz w tygodniu. Moje porady nie ograniczają się tylko do polecania określonych preparatów farmaceutycznych, ponieważ uważam, że to nie jest panaceum na schorzenia współczesnego człowieka. Moim zdaniem, my, farmaceuci, powinniśmy podchodzić do naszych pacjentów holistycznie, rozpatrując człowieka nie tylko jako organizm, na który działają substancje chemiczne, ale również jako organizm, który ma określone potrzeby i domaga się ich spełnienia. mgr farm. Mariola Suszek farmaceutka z Elbląga Pacjenci po zawale to znaczna grupa wśród osób odwiedzających aptekę, w której mam przyjemność pracować. Co ciekawe, są to nie tylko osoby starsze. Wielu naszych pacjentów stanowią ludzie młodzi, pracujący, w wieku 30-40 lat. Nie raz już słyszałam, jak wielu z nich uskarża się na problemy z nadciśnieniem. W kilku przypadkach po przeprowadzonym wywiadzie udało mi się ustalić związek przyczynowo-skutkowy charakteru pracy oraz www.farmacjapraktyczna.pl sonda stylu życia osób z nadciśnieniem. W naszej aptece pacjent ma możliwość zmierzenia sobie ciśnienia tętniczego krwi. Dzięki temu kilku pacjentów po prawidłowo wykonanych pomiarach odkryło, że ma zbyt wysokie ciśnienie. Moim podstawowym zaleceniem jest zmiana codziennych przyzwyczajeń i prowadzenie zdrowego trybu życia. Polecam wówczas stosowanie diety śródziemnomorskiej i regularne treningi na siłowni. Dodatkowo nasza apteka co miesiąc ma w promocji określone leki OTC i suplementy diety. Często są to preparaty stosowane pomocniczo w nadciśnieniu i prewencji zawału serca. Pacjentom ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia zawału serca doradzam zwykle stosowanie tranu (zawiera nienasycone kwasy omega-3, witaminy A, D), który nie tylko wzmacnia serce, ale wpływa również korzystnie na odporność. Dodatkowo witamina D chroni przed osteoporozą osoby szczególnie na nią narażone (w szczególności kobiety po okresie menopauzy). Wśród naszych pacjentów popularnością cieszą się również preparaty z koenzymem Q10, który odgrywa szczególnie ważną rolę w zapobieganiu niekorzystnych zmian w układzie sercowo-naczyniowym. Złotym standardem u naszych pacjentów, którzy przebyli zawał mięśnia sercowego, jest polecanie im stosowania preparatu zawierającego kwas acetylosalicylowy w dawce 75 lub 150 mg. mgr farm. Małgorzata Rygiel farmaceutka z Warszawy Na co dzień mam do czynienia z wieloma pacjentami po przebytych incydentach naczyniowych. Są to zarówno osoby po zawale, jak i udarze mózgu, a także z czynną chorobą wieńcową. Mają one najczęściej stały zestaw leków przepisywanych przez lekarza internistę lub kardiologa. W każdym takim „pakiecie” znajduje się kwas acetylosalicylowy w dawce „kardiologicznej”. W naszej aptece istnieje tradycja przeprowadzania wywiadu z pacjentami przewlekle chorymi, tym bardziej, że większość z nich, to nasi stali, zaufani pacjenci. Robimy to po to, aby jak najlepiej im pomóc, ale nie ukrywam, że tym samym staramy się również przyciągnąć uwagę nowych, potencjalnych pacjentów. Uważam, że to dobry rodzaj konkurencji międzyaptecznej. Do naszej apteki co tydzień przyjeżdża nasza zaprzyjaźniona pani dietetyk, która szkoli cały personel apteczny w zakresie doradzania dietetycznego w przypadku chorób układu sercowo-naczyniowego i chorób metabolicznych (zwłaszcza cukrzycy). Takich pacjentów jest u nas najwięcej. Do każdej typowo farmaceutycznej porady (suplementacja preparatami) dodajemy informacje na temat Do naszej apteki co tydzień przyjeżdża nasza zaprzyjaźniona pani dietetyk, która szkoli cały personel apteczny w zakresie doradzania dietetycznego w przypadku chorób układu sercowo-naczyniowego i chorób metabolicznych mgr farm. MAŁGORZATA RYGIEL stosowania diety i konieczności regularnych badań. Oprócz ciśnieniomierza, w aptece posiadamy również wagę. Dzięki temu, każdy pacjent ma możliwość monitorowania stanu swojego ciśnienia i masy ciała. Pacjentom z nadciśnieniem i nadwagą lub otyłością rozdajemy specjalne dzienniczki, w których wpisują mierzone wartości i obserwujemy postępy lub stwierdzamy konieczność bardziej rygorystycznego zmodyfikowania swojej diety i trybu życia. mgr farm. Piotr Horodyński farmaceuta z Radomia Recepty na leki kardiologiczne nie są rzadkością w aptece, w której pracuję. Jednak niekończące się kolejki, szczególnie w godzinach popołudniowych, nie pozwalają nam na indywidualne podejście do problemów każdego pacjenta. W przypadku osób po przebytym zawale mięśnia sercowego lekarz przepisuje na recepcie specjalistyczne preparaty. W poprzedniej aptece, w której pracowałem, mieliśmy bardzo bogaty asortyment leków ziołowych. Standardem wówczas było polecanie osobom z chorobą niedokrwienną serca preparatów sporządzonych na bazie kwiatostanów głogu, ziela serdecznika czy ziela konwalii majowej. W przypadku nadciśnienia zawsze zalecałem regularne stosowanie intraktu sporządzonego na bazie jemioły, oczywiście w połączeniu z lekami przepisanymi przez lekarza. Taki synergizm działania leków (syntetycznych i roślinnych) jest bardzo korzystny, jednak należy się upewnić, czy między preparatami nie dochodzi do interakcji. Niestety nie wszystkie apteki są bogato zaopatrzone w leki ziołowe. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 6/2015 13 prawo Zapytaj eksperta Na pytania Czytelników naszego miesięcznika, nadesłane do redakcji za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl, odpowiada mecenas Bartłomiej Kochlewski. autor: mecenas BARTŁOMIEJ KOCHLEWSKI adwokat z kancelarii Pietrzak, Siekierzyński, Bogen, prawnik specjalizujący się w przepisach prawa pracy i regulacjach dotyczących branży farmaceutycznej C zy w przypadku, gdy data wystawienia recepty jest wpisana innym kolorem długopisu niż podpis lekarza i reszta rubryk recepty, można bez obaw realizować druk ze zniżką? Czy w takiej sytuacji Fundusz nie zakwestionuje refundacji? Zgodnie z rozporządzeniem Ministerstwa Zdrowia z 2007 r. i przepisami ustawy o zawodzie lekarza i dentysty recepta musi być wypełniona tym samym charakterem pisma. Przepisy nie wspominają nic o innym kolorze długopisu. Oznacza to, że nie ma podstaw, by zakwestionować receptę wypisaną innym kolorem długopisu, o ile jest wypisana tym samym charakterem pisma i spełnia inne wymogi formalne przewidziane dla recepty. Czy pracownik musi wykonać badania kontrolne, jeżeli przebywał na zwolnieniu lekarskim od 18 marca do 1 maja br.? Tak. Wynika to z art. 229 § 2 Kodeksu Pracy, w którym mowa o tym, że 14 farmacja praktyczna 6/2015 Zgodnie z rozporządzeniem Ministerstwa Zdrowia z 2007 r. i przepisami ustawy o zawodzie lekarza i dentysty recepta musi być wypełniona tym samym charakterem pisma pracownik podlega okresowym badaniom lekarskim w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni spowodowanej chorobą. Pracownik podlega ponadto kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. Pracodawca zobowiązany jest skierować pracownika wracającego ze zwolnienia na badania kontrolne w celu potwierdzenia, iż stan jego zdrowia pozwala mu na podjęcie pracy. Pracownik ma więc obowiązek poddania się badaniom lekarskim, na które skieruje go pracodawca po zakończeniu okresu rekonwalescencji. Gdy pracownik odmawia poddania się badaniom kontrolnym, nie może rozpocząć pracy, a tym samym nie przysługuje mu już wynagrodzenie. Odmowa wykonania badań może być również podstawą do rozwiązania stosunku pracy. Gdy niezdolność pracownika do wykonywania pracy z powodu choroby trwała krócej niż 30 dni, pracodawca nie ma obowiązku kierowania go na badania kontrolne. Może jednak zlecić wykonanie tych badań, pod warunkiem, iż pracownik wyrazi na nie zgodę. www.farmacjapraktyczna.pl prawo W przypadku, gdy wniosek o urlop rodzicielski został złożony po upływie 14 dni od porodu, pracownica nie ma możliwości zrezygnowania z tego urlopu W przyszłym roku zmianie ulegają przepisy dotyczące oskładkowania umów cywilnoprawnych. Czy umowy o dzieło oraz umowy zlecenia będą wówczas podlegały składkom ZUS? Od 1 stycznia 2016 r. powstanie obowiązek odprowadzania składek do ZUS od umów zleceń (również, gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne byłaby niższa od minimalnego wynagrodzenia w danym miesiącu). Nowe prawo uniemożliwi zawieranie podwójnych umów, w taki sposób, aby unikać odprowadzenia składki do ZUS od całości otrzymanego wynagrodzenia. Dotychczas było to możliwe przez zawarcie dwóch umów – jednej na niską kwotę, od której odprowadzana była niska Odmowa wykonania badań może być również podstawą do rozwiązania stosunku pracy składka i drugiej, z wyższą kwotą, która nie była oskładkowana. W związku z wprowadzeniem od 1 stycznia 2016 r. zasady kumulacji, takie rozwiązanie będzie niemożliwe. Czy osoba zatrudniona na umowę o pracę, która zaszła w ciążę w trakcie urlopu rodzicielskiego, może z niego zrezygnować? Pracownica w ciąży może zrezygnować z urlopu rodzicielskiego, jeżeli wniosek o urlop złożyła nie później niż 14 dni po porodzie łączni z wnioskiem o udzielenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze. W przypadku, gdy wniosek o urlop rodzicielski został złożony po upływie 14 dni od porodu, pracownica nie ma możliwości zrezygnowania z tego urlopu. Wówczas po wykorzystaniu pełnego urlopu rodzicielskiego pracownica może wrócić do pracy lub skorzystać z urlopu wychowawczego na pierwsze dziecko. Może też wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o udzielenie jej bezpośrednio farmacja praktyczna 6/2015 15 prawo po urlopie rodzicielskim urlopu wypoczynkowego (zaległego albo bieżącego). Taki wniosek będzie dla pracodawcy wiążący. W trakcie urlopu rodzicielskiego pracownica nie może skorzystać ze zwolnienia lekarskiego, gdyż w tym czasie przysługuje jej zasiłek macierzyński, a nie chorobowy. Gdyby zdecydowała się wrócić do pracy po zakończeniu urlopu rodzicielskiego, nie występując o urlop wychowawczy, mogłaby skorzystać ze zwolnienia lekarskiego od pierwszego dnia pracy. Jestem zatrudniona na etacie. W związku z tym, że chciałabym poświęcić więcej czasu mojemu dziecku, rozważam złożenie wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy. Zastanawiam się, czy gdybym w przyszłości ponownie chciała wnioskować o jeszcze niższy wymiar czasu pracy u tego samego pracodawcy, to czy prawo daje mi taką możliwość? Ile razy można składać taki wniosek? Zgodnie z art. 1867 § 1 Kodeksu Pracy pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego może złożyć pracodawcy pisemny wniosek o obniżenie jego wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż 1/2 pełnego wymiaru czasu pracy w okresie, w którym mógłby korzystać z takiego urlopu. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika. Gdyby zatrudniony podał niższy niż dopuszczalny wymiar czasu pracy, pracodawca obniża wymiar do połowy pełnego wymiaru czasu pracy. Pracownik określa we wniosku wymiar czasu pracy, w jakim zamierza pracować oraz okres jego obowiązywania. Jeśli pracownik nadal uprawniony jest do urlopu wychowawczego, będzie również mógł złożyć kolejny wniosek o obniżenie etatu, gdyż z tego prawa można korzystać z przerwami. Oznacza to, że jeśli pierwszy wniosek nie dotyczy całego okresu, na który dokonuje się obniżenia etatu, pracownik będzie mógł złożyć wniosek ponownie na okres aż do wyczerpania limitu właściwego dla urlopu wychowaw- 16 farmacja praktyczna 6/2015 Gdy dojdzie do likwidacji stanowiska pracy, to nie może być to czynność pozorna, ani planowana, lecz faktyczna i mająca oparcie w sytuacji w firmie czego określonego w Kodeksie Pracy. Ponowne obniżenie wymiaru czasu pracy będzie możliwe pod warunkiem, że nadal nie będzie on niższy niż 1/2 etatu. Jako kierownik apteki stanąłem przed koniecznością likwidacji jednego ze stanowisk pracy, a co za tym idzie, wypowiedzenia jednemu z pracowników umowy o pracę. Czy pracodawca może wypowiedzieć pracownikowi umowę o pracę z wyprzedzeniem, czy też musi z tym zaczekać do momentu, aż w aptece zacznie obowiązywać nowy porządek organizacyjny? Zwolnienie w ramach likwidacji stanowiska pracy reguluje ustawa z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Gdy dojdzie do likwidacji stanowiska pracy, to nie może być to czynność pozorna, ani planowana, lecz faktyczna i mająca oparcie w sytuacji w firmie. Oznacza to, że zwolnienie pracownika z podaniem przyczyny „planowana likwidacja stanowiska pracy” nie powinno mieć miejsca, gdy taka likwidacja dopiero jest szykowana albo gdy na to miejsce zostałaby zatrudniona inna osoba na podobnych warunkach pracy i płacy, z podobnym zakresem obowiązków. Gdyby w takiej sytuacji doszło do sporu sądowego, pracownik mógłby podnosić pozorność likwidacji i mógłby liczyć na zrozumienie sądu. Oprócz kwestii braku pozorności likwidacji stanowiska pracy sąd ocenia słuszność przyjętych kryteriów kwalifikowania pracowników do zwolnienia z pracy z punktu widzenia wymogu zasadności wypowiedzenia, jak również zgodności z zasadami współżycia społecznego. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl www.farmacjapraktyczna.pl REKLAMA opieka farmaceutyczna Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych Owady błonkoskrzydłe to bardzo liczna grupa, licząca w Polsce około 6 tys. gatunków, zróżnicowana pod względem trybu życia i budowy. Popularni przedstawiciele tej grupy spotykani na co dzień to: pszczoły, osy, mrówki, trzmiele i szerszenie. Najczęściej spotkania człowieka z błonkoskrzydłymi przebiegają bezkolizyjnie, czasem jednak mogą zakończyć się problemami zdrowotnymi, poczynając od banalnych, kończąc na stanach zagrożenia życia. autorka: dr n. med. KATARZYNA WROTEK specjalista chorób wewnętrznych, alergolog, członkini Polskiego Towarzystwa Alergologicznego D laczego tak się dzieje? Otóż po użądleniu owad wprowadza do skóry jad zawierający zróżnicowane białka będące enzymami. Białka te uszkadzają błony komórkowe i połączenia między komórkami umożliwiając szybkie rozchodzenie się reakcji poza miejsce użądlenia. Jednym z lepiej poznanych jest jad pszczół. W jego skład wchodzą między innymi: białka (np. fosfolipaza, hialuronidaza, fosfataza kwaśna, melityna) – oprócz mobilizowania układu immunologicznego do reakcji alergicznej niszczą komórki i struktury położone między nimi, aminy biogenne – są to substancje takie jak histamina i dopamina, odpowiedzialne za pojawienie się obrzęku, zaczerwienienia, swędzenia i bólu. Dawka jadu uwalniana podczas użądlenia jest zmienna nawet u osobników tego samego gatunku. U pszczoły waha się w przedziale 50-140 mcg, u osy 1,7-3,1 mcg, u trzmiela 10-31 mcg. Warto pamiętać, że osa w przeciwieństwie do pszczoły może użądlić nawet kilkukrotnie. Reakcją fizjologiczną jest ból, obrzęk i wybroczyny w miejscu użądlenia. Objawy znikają samoistnie. 18 farmacja praktyczna 6/2015 Dawka jadu uwalniana podczas użądlenia jest zmienna, nawet u osobników tego samego gatunku. U pszczoły waha się w przedziale 50-140 mcg, u osy 1,7-3,1 mcg, u trzmiela 10-31 mcg U niektórych osób pojawia się reakcja na jad owadów błonkoskrzydłych wynikająca z nadmiernej reakcji układu immunologicznego, czyli reakcja alergiczna. Może być miejscowa lub uogólniona. Alergiczna reakcja miejscowa obejmuje ograniczony obszar i manifestuje się bólem, obrzękiem, swędzeniem i zaczerwienieniem. W miejscu użądlenia może pojawić się twardy, bolesny naciek. Aby reakcja ta mogła zasłużyć na określenie „alergiczna”, obrzęk powinien być większy niż 10 cm i utrzymywać się dłużej niż 24 godziny. Zdecydowanie rzadziej na skutek użądlenia i aktywacji układu immunologicznego rozwija się uogólniona reakcja alergiczna. Objawy pojawiają się szybko (często kilka minut po użądleniu) i jednocześnie obejmują skórę, układ krążenia, oddechowy i pokarmowy. Reakcja tego typu jest stanem zagrożenia życia, cenne zatem są akcje informujące społeczeństwo, jak sobie radzić w takich sytuacjach i jak pomóc choremu. Do oceny ciężkości alergii na jad pszczoły lub osy może służyć skala www.farmacjapraktyczna.pl REKLAMA opieka farmaceutyczna opracowana przez Muellera. Skala ta pozwala uporządkować zgłaszane przez chorego dolegliwości i ustalić sposób postępowania (patrz: tabela). Nasilone uogólnione reakcje alergiczne znane są pod nazwą wstrząs anafilaktyczny. Ponieważ rozwija się błyskawicznie, wymaga tak samo szybkiego działania ze strony otoczenia. Należy pamiętać, że wstrząs może rozwinąć się po kontakcie z alergenem, z którym już wcześniej była styczność i nic szczególnego się nie działo. Przykładowo, po pierwszym użądleniu przez pszczołę pojawił się jedynie niewielki odczyn miejscowy, a po kolejnym użądleniu po kilku latach rozwinął się wstrząs anafilaktyczny. Znając te zagrożenia ze strony owadów błonkoskrzydłych warto pomyśleć o zapewnieniu sobie bezpieczeństwa. Bardzo ważna jest profilaktyka. Pszczoły i osy nie są agresywne, żądlą jedynie w obronie własnej i swojego gniazda. Dlatego nie należy stwarzać sytuacji niepokojących owady i odbieranych przez nie jako atak. Oto kilka zasad, których warto przestrzegać: 1 Nie machać rękami ani innymi przedmiotami przed latającym owadem, nie usuwać samodzielnie gniazd. 2 Nie pozostawiać jedzenia i napojów bez odpowiedniej osłony. 3 Na wycieczkę za miasto warto wybrać ubrania w kolorach pastelowych i nie używać intensywnie pachnących kosmetyków. 4 Zachować ostrożność podczas aktywności typu: prace w ogrodzie, chodzenie boso, jedzenie i picie poza pomieszczeniami zamkniętymi, uprawianie sportu na wolnym powietrzu, przebywanie w pobliżu uli, zwłaszcza podczas wybierania miodu. Jeżeli dojdzie do użądlenia, to pszczoły pozostawiają w skórze żądło ze zbiornikiem jadu, które należy jak 20 farmacja praktyczna 6/2015 Ciężkość uogólnionej reakcji alergicznej po użądleniu (wg Muellera) Objawy Reakcja uogólniona I stopnia Świąd skóry, bąble na skórze jak po oparzeniu pokrzywą, złe samopoczucie, niepokój, lęk. Reakcja uogólniona II stopnia Dowolny objaw ze stopnia I oraz co najmniej dwa objawy z następujących: nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha, ciężar w klatce piersiowej, zawroty głowy, obrzęk naczynioruchowy. Reakcja uogólniona III stopnia Dowolny objaw ze stopnia II oraz co najmniej dwa objawy z następujących: chrypka, duszność, świszczący oddech, zaburzenia mowy, osłabienie, splątanie, lęk przed śmiercią. Reakcja uogólniona IV stopnia Dowolny objaw ze stopnia III oraz co najmniej dwa objawy z następujących: spadek ciśnienia tętniczego krwi, zasłabnięcie, utrata przytomności, sinica, nietrzymanie moczu i kału. Pierwszym lekiem, po który należy sięgać w rozwijającym się wstrząsie anafilaktycznym, jest adrenalina najszybciej usunąć. Najlepszą metodą jest zdrapanie (paznokciem lub ostrym przedmiotem). Trzeba unikać ściskania (ugniatania) żądła, ponieważ powoduje to wprowadzenie do skóry większej porcji jadu. Łagodząco na obrzęki i ból będą działały zimne okłady, np. żelowe lub kompresy z sody oczyszczonej. W przypadku nasilonego świądu pomóc mogą leki zawierające antazolinę o działaniu przeciwhistaminowym i α-adrenomimetyk – nafazolinę. Współdziałanie obu tych składników prowadzi do łagodzenia miejscowych objawów zapalnych, takich jak świąd, ból, pieczenie, obrzęk, zwłaszcza, jeśli mają podłoże alergiczne. Osoby, które przebyły uogólnioną reakcję alergiczną po użądleniu, powinny się zaopatrzyć na sezon wiosenno-letni w zestaw ratunkowy obejmujący trzy leki. Najważniejsza jest adrenalina. Jej działanie wspomoże jeden z leków przeciwhistaminowych, np. cetyryzyna, feksofenadyna, loratadyna. I do kompletu doustny glikokortykosteroid, np. prednizon. Pierwszym lekiem, po który należy sięgać w rozwijającym się wstrząsie anafilaktycznym, jest adrenalina. Działa szybko i odwraca skutki reakcji alergicznej. Daje czas potrzebny na dotarcie pogotowia ratunkowego. Zarówno chorzy jak i osoby z bliskiego otoczenia powinni zapoznać się, w jaki sposób należy z niej skorzystać, zanim będzie ewentualnie potrzebna. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl www.farmacjapraktyczna.pl Rozpoczyna się sezon alergiczny! Zadbaj o dostępność Adrenaliny WZF w ampułko-strzykawce w swojej aptece. ADRENALINA WZF 300 mikrogramów/0,3 ml roztwór do wstrzykiwań w ampułko-strzykawce (Adrenalinum) . Skład jakościowy i ilościowy: 1 ml roztworu zawiera 1 mg adrenaliny w postaci adrenaliny winianu. Jedna dawka 0,3 ml zawiera 300 mikrogramów adrenaliny. Wskazania do stosowania: Leczenie doraźne w nagłych przypadkach ostrych reakcji alergicznych (anafilaksji), wywołanych przez pokarmy, leki, ukąszenia i użądlenia owadów oraz inne alergeny, jak również w przypadku anafilaksji samoistnej. Dawkowanie i sposób podawania: Preparat należy wstrzykiwać wyłącznie domięśniowo. Ampułko-strzykawka ma blokadę umożliwiającą podanie jednorazowej dawki 300 mikrogramów adrenaliny. Ze względu na stabilność produktu ampułko-strzykawka zawiera 1 ml roztworu. Po podaniu dawki leku w ampułko-strzykawce pozostaje 0,7 ml roztworu, ale ampułko-strzykawka nie nadaje się do ponownego użytku i należy ją w bezpieczny sposób usunąć. Preparat należy podawać natychmiast po wystąpieniu objawów ciężkiej reakcji alergicznej (w tym wstrząsu anafilaktycznego). Mogą one wystąpić w ciągu kilku minut od zetknięcia się z alergenem i zazwyczaj są to: pokrzywka, zaczerwienienie lub obrzęk naczynioruchowy. Objawy o ciężkim przebiegu obejmują układ oddechowy i krążenia. Preparat należy wstrzykiwać tylko w mięsień w przednio-bocznej części uda, nie wstrzykiwać w mięśnie pośladka. Miejsce, w które wstrzyknięto preparat należy lekko masować przez 10 sekund po wykonaniu iniekcji. Zazwyczaj stosuje się od 0,005 mg/kg mc. do 0,01 mg/kg mc., jednak w niektórych przypadkach może być konieczne zastosowanie większej dawki. Dorośli i dzieci o masie ciała powyżej 30 kg: zazwyczaj stosuje się 300 mikrogramów (0,3 ml). U dorosłych o większej niż przeciętna masie ciała może być konieczne powtórne wstrzyknięcie, aby odwrócić skutki reakcji alergicznej. W niektórych przypadkach pojedyncza dawka adrenaliny może być niewystarczająca do całkowitego odwrócenia skutków ostrej reakcji alergicznej. U tych pacjentów wstrzyknięcie dodatkowej dawki (z innej ampułko-strzykawki) może być wykonane po 10-15 minutach. Dzieciom o masie ciała poniżej 30 kg nie można podać dawki mniejszej niż 300 mikrogramów z odpowiednią dokładnością ze względu na konstrukcję ampułko-strzykawki. Dlatego też mniejsze dawki mogą być stosowane wyłącznie w sytuacjach zagrażających życiu i pod kontrolą lekarza. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na adrenalinę lub którykolwiek ze składników preparatu. UWAGA: w stanach zagrożenia życia nie ma bezwzględnych przeciwwskazań do zastosowania adrenaliny. Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania: Pacjentów, którym przepisano preparat należy poinformować o sposobie podawania oraz pouczyć, w jakich sytuacjach preparat należy stosować. Preparat jest przeznaczony do stosowania w sytuacjach zagrożenia życia, wynikającego z wystąpienia ciężkiej reakcji alergicznej. Pacjenci z ryzykiem wystąpienia ciężkiej reakcji alergicznej, w tym wstrząsu anafilaktycznego powinni nosić przy sobie preparat (w obowiązującym terminie ważności dopuszcza się przechowywanie produktu leczniczego przez okres 6 miesięcy w temperaturze poniżej 25°C). Po zastosowaniu preparatu pacjent powinien natychmiast uzyskać pomoc lekarską. Należy zachować ostrożność u osób z chorobą serca, np. chorobą wieńcową oraz chorobami mięśnia sercowego (lek może wywołać napad dławicy piersiowej), sercem płucnym, zaburzeniami rytmu serca lub tachykardią. U pacjentów z nadczynnością tarczycy, schorzeniami sercowo-naczyniowymi (ciężka dławica piersiowa, kardiomiopatia przerostowa z zawężeniem drogi odpływu z lewej komory i komorowe zaburzenia rytmu lub nadciśnienie tętnicze), guzem chromochłonnym, wysokim ciśnieniem śródgałkowym, ciężką niewydolnością nerek, gruczolakiem gruczołu krokowego prowadzącym do zalegania moczu, hiperkalcemią, hipokaliemią, cukrzycą, a także u pacjentów w podeszłym wieku oraz u kobiet w ciąży istnieje ryzyko wystąpienia działań niepożądanych po podaniu adrenaliny. Dzieciom o masie ciała poniżej 30 kg nie można podać dawki mniejszej niż 300 mikrogramów adrenaliny z odpowiednią dokładnością ze względu na konstrukcję ampułko-strzykawki. Dlatego też mniejsze dawki mogą być stosowane wyłącznie w sytuacjach zagrażających życiu i pod kontrolą lekarza. Preparat zawiera pirosiarczyn sodu, który może wywołać reakcje alergiczne, w tym również objawy anafilaktyczne i skurcz oskrzeli u osób z nadwrażliwością, szczególnie u osób z astmą w wywiadzie. Pacjentów z tymi schorzeniami należy dokładnie poinstruować odnośnie okoliczności, w których mogą stosować preparat. W przypadku wykonywania wstrzykiwań w to samo miejsce może wystąpić martwica, spowodowana zwężeniem naczyń krwionośnych. Przypadkowe wstrzyknięcie do naczynia może spowodować krwotok mózgowy, spowodowany nagłym wzrostem ciśnienia tętniczego krwi. Przypadkowe wstrzyknięcie w ręce lub stopy może wywołać nagłe zmniejszenie przepływu krwi do przylegających tkanek w wyniku zwężenia naczyń. Działania niepożądane: Wystąpienie działań niepożądanych zależy od wrażliwości pacjenta na adrenalinę oraz od podanej dawki. Działania niepożądane występujące często, nawet po podaniu małych dawek adrenaliny to: kołatanie serca, tachykardia, nadmierna potliwość, nudności, wymioty, trudności w oddychaniu, bladość, zawroty głowy, osłabienie, drżenie, ból głowy, stan lękowy, pobudliwość nerwowa, niepokój, zimne kończyny. Rzadko odnotowywano omamy, omdlenia, hiperglikemię, hipokaliemię, kwasicę metaboliczną, rozszerzenie źrenic, trudności w oddawaniu moczu z zatrzymaniem moczu włącznie, drżenie mięśni. Działania niepożądane, które występowały po zastosowaniu większych dawek adrenaliny lub u osób wrażliwych: zaburzenia rytmu serca (migotanie przedsionków lub zatrzymanie czynności serca), nagły wzrost ciśnienia tętniczego (czasami prowadzący do krwotoku mózgowego) oraz skurcz naczyń (np. skóry, błon śluzowych, nerek). Preparat zawiera pirosiarczyn sodu, który może powodować reakcje alergiczne, w tym reakcje anafilaktyczne lub reakcje zagrażające życiu lub mniej ciężkie napady astmy u osób wrażliwych. Podmiot odpowiedzialny: Warszawskie Zakłady Farmaceutyczne Polfa S.A. ul. Karolkowa 22/24, 01-207 Warszawa. www.polfawarszawa.pl. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa, tel. +48 22 364 61 00; fax. +48 22 364 61 02. www.polpharma.pl Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu nr 10697 wydane przez MZ. Lek wydawany na podstawie recepty. ChPL z dnia 2008.12.16 ADR-WZF/112/02-2015 REKLAMA opieka farmaceutyczna W podróży warto mieć je przy sobie Wakacje za pasem. Niebawem w aptece zaczną pojawiać się pacjenci chcący zawczasu zabezpieczyć się przed typowo turystycznymi dolegliwościami, wśród których jedna z najczęściej występujących to biegunka. Jakie preparaty warto im polecić, by ich wymarzony urlop nie stał się nagle nieoczekiwaną udręką? Acidolit® Dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego. Do postępowania dietetycznego w stanach odwodnienia organizmu. 10 saszetek po 4,40 g. Smak jabłkowy, smak malinowy, bezsmakowy. Acidolit®, saszetki stosuje się w stanach zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, w sytuacjach, w których istnieje ryzyko odwodnienia w celu nawadniania oraz uzupełniania składników mineralnych w organizmie zarówno podczas biegunki jak i biegunki połączonej z wymiotami. Acidolit® może być stosowany u niemowląt, dzieci a także osób dorosłych. Acidolit w wersji bezsmakowej zaleca się stosować u niemowląt poniżej 6 miesiąca życia oraz dzieci ze skłonnościami do alergii. Acidolit® nie zawiera białka mleka, laktozy i glutenu. Produkt należy przyjmować pod nadzorem lekarza. Produkt nie jest odpowiedni do stosowania jako jedyne źródło pożywienia. Nie stosować produktu u osób, u których nie występuje odwodnienie organizmu. Składniki: Glukoza bezwodna, cytrynian sodu dwuwodny, chlorek sodu, chlorek potasu, aromat naturalny. Sposób przygotowania: Do 200 ml przegotowanej, chłodnej wody dodać zawartość 1 saszetki i wymieszać. Niemowlętom i małym dzieciom płyn można podawać w butelce ze smoczkiem. Roztworu nie należy dosładzać. Wyprodukowano przez: NUTRIDEA Sp. z o.o. dla Z.F. POLPHARMA S.A. Laremid 2 mg 10 tabletek 1 tabletka zawiera 2 mg Loperamidi hydrochloridum (loperamidu chlorowodorku). Wskazania: Laremid jest wskazany w objawowym leczeniu ostrej i przewlekłej biegunki. U pacjentów z wytworzoną przetoką jelita krętego Laremid może być stosowany w celu zmniejszenia liczby i objętości stolców oraz zwiększenia ich konsystencji. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na loperamid lub którąkolwiek substancję pomocniczą produktu. Produkt Laremid nie jest przeznaczony do leczenia dzieci w wieku poniżej 6 lat. Produktu Laremid nie należy stosować jako leczenia zasadniczego: u pacjentów z ostrą czerwonką, która charakteryzuje się obecnością krwi w kale i wysoką gorączką; u pacjentów z ostrym rzutem wrzodziejącego zapalenia jelita grubego; u pacjentów z bakteryjnym zapaleniem jelita cienkiego i okrężnicy spowodowanym chorobotwórczymi bakteriami z rodzaju Salmonella, Shigella i Campylobacter; u pacjentów z rzekomobłoniastym zapaleniem jelit, związanym z podawaniem antybiotyków o szerokim spektrum działania. Ogólnie, produktu Laremid nie należy stosować w przypadkach, w których powinno się unikać zwolnienia perystaltyki jelit, z powodu możliwego ryzyka wystąpienia ciężkich powikłań, w tym niedrożności jelit, okrężnicy olbrzymiej (megacolon) i toksycznego rozszerzenia okrężnicy (megacolon toxicum). Leczenie produktem Laremid należy przerwać natychmiast w przypadku wystąpienia zaparcia, wzdęcia brzucha lub niedrożności jelit. Leczenie biegunki produktem Laremid jest leczeniem wyłącznie objawowym. W każdym przypadku, w którym możliwe jest ustalenie etiologii, gdy jest to uzasadnione (lub wskazane) należy zastosować leczenie przyczynowe. Podmiot odpowiedzialny: Warszawskie Zakłady Farmaceutyczne Polfa S.A. Informacji o produkcie udziela Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa, tel. 22 364 61 00, faks: 22 364 61 02. Acidolac® baby krople Dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego dla noworodków, niemowląt, dzieci. Krople doustne 10 ml Acidolac® baby krople jest produktem w postaci zawiesiny doustnej. Zawiera szczep bakterii probiotycznych Lactobacillus rhamnosus GG o działaniu korzystnym dla zdrowia, zawarty w formie mikrokapsułek, otrzymywanych dzięki nowoczesnej technologii mikroenkapsulacji. Produkt przeznaczony jest do postępowania dietetycznego w okresie antybiotykoterapii oraz przez 2-3 tygodnie po zaprzestaniu stosowania antybiotyków, a także w celu wspomagania flory bakteryjnej jelit, w podróży ze zmianą strefy klimatycznej, kiedy w przewodzie pokarmowym dochodzi do zmian w składzie mikroflory. Zalecana dzienna porcja do spożycia: Produkt przeznaczony do stosowania u noworodków, niemowląt, dzieci. 5 kropli dziennie. Stosowanie produktu u noworodków według indywidualnych zaleceń lekarza. Ważne informacje: Produkt należy przyjmować pod nadzorem lekarza. Produkt nie jest przeznaczony do stosowania pozajelitowego i nie jest odpowiedni do stosowania jako jedyne źródło pożywienia. Acidolac® baby krople nie zawiera laktozy, to również produkt bezglutenowy i może być podawany osobom, które nie tolerują tych składników. Po pierwszym otwarciu fiolki, produkt należy zużyć w ciągu 30 dni. 22 farmacja praktyczna 6/2015 www.farmacjapraktyczna.pl Laremid ® Loperamidi hydrochloridum BY NIE DAĆ SIĘ zaskoczyć biegunce! Laremid (Loperamidi hydrochloridum) Skład i postać: Jedna tabletka zawiera 2 mg chlorowodorku loperamidu. Wskazania: Laremid jest wskazany w objawowym leczeniu ostrej i przewlekłej biegunki. U pacjentów z wytworzoną przetoką jelita krętego Laremid może być stosowany w celu zmniejszenia liczby i objętości stolców oraz zwiększenia ich konsystencji. Dawkowanie i sposób podawania: Dorośli i dzieci w wieku 6 lat i powyżej: Ostra biegunka: początkowa dawka - 2 tabletki (4 mg) dla dorosłych i 1 tabletka (2 mg) dla dzieci; a następnie 1 tabletka (2 mg) po każdym kolejnym wolnym stolcu. Przewlekła biegunka: początkowa dawka wynosi 2 tabletki (4 mg) na dobę dla dorosłych i 1 tabletka (2 mg) na dobę dla dzieci; tę początkową dawkę należy zmodyfikować aż do momentu uzyskania od 1 do 2 normalnych stolców na dobę, co zazwyczaj osiąga się poprzez stosowanie dawki podtrzymującej wynoszącej od 1 do 6 tabletek (od 2 do 12 mg) na dobę. Dawka maksymalna w ostrej i przewlekłej biegunce wynosi 8 tabletek (16 mg) na dobę dla dorosłych; u dzieci dawka produktu musi być dostosowana do masy ciała (3 tabletki/20 kg mc./dobę). Osoby w podeszłym wieku: U osób w podeszłym wieku nie jest konieczna modyfikacja dawkowania. Pacjenci z zaburzeniami czynności nerek: U pacjentów z zaburzeniami czynności nerek nie jest konieczna modyfikacja dawkowania. Pacjenci z zaburzeniami czynności wątroby: Pomimo, że brak danych dotyczących farmakokinetyki leku u pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby, w tej grupie pacjentów produkt Laremid należy stosować ostrożnie z powodu zmniejszenia metabolizmu związanego z efektem pierwszego przejścia przez wątrobę. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na loperamid lub którąkolwiek substancję pomocniczą produktu. Produkt Laremid nie jest przeznaczony do leczenia dzieci w wieku poniżej 6 lat. Produktu Laremid nie należy stosować jako leczenia zasadniczego: u pacjentów z ostrą czerwonką, która charakteryzuje się obecnością krwi w kale i wysoką gorączką; u pacjentów z ostrym rzutem wrzodziejącego zapalenia jelita grubego; u pacjentów z bakteryjnym zapaleniem jelita cienkiego i okrężnicy spowodowanym chorobotwórczymi bakteriami z rodzaju Salmonella, Shigella i Campylobacter; u pacjentów z rzekomobłoniastym zapaleniem jelit, związanym z podawaniem antybiotyków o szerokim spektrum działania. Ogólnie, produktu Laremid nie należy stosować w przypadkach, w których powinno się unikać zwolnienia perystaltyki jelit z powodu możliwego ryzyka wystąpienia ciężkich powikłań, w tym niedrożności jelit, okrężnicy olbrzymiej (megacolon) i toksycznego rozszerzenia okrężnicy (megacolon toxicum). Leczenie produktem Laremid należy przerwać natychmiast w przypadku wystąpienia zaparcia, wzdęcia brzucha lub niedrożności jelit. Leczenie biegunki produktem Laremid jest leczeniem wyłącznie objawowym. W każdym przypadku, w którym możliwe jest ustalenie etiologii, gdy jest to uzasadnione (lub wskazane) należy zastosować leczenie przyczynowe. Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania: U pacjentów z biegunką, zwłaszcza u dzieci, może dojść do utraty płynów i elektrolitów. W tych przypadkach postępowaniem z wyboru jest uzupełnianie odpowiednich ilości płynów i elektrolitów. Produktu Laremid nie należy podawać dzieciom w wieku poniżej 6 lat, bez zalecenia i kontroli lekarza. Ponieważ długotrwała biegunka może być objawem poważniejszych chorób, nie należy stosować loperamidu długotrwale, dopóki przyczyna biegunki nie zostanie ustalona. Jeżeli po podaniu leku w ostrej biegunce, w ciągu 48 godzin nie obserwuje się poprawy stanu klinicznego pacjenta, podawanie produktu Laremid należy przerwać i pacjent powinien skonsultować się z lekarzem. Produkt należy stosować ostrożnie u pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby, ponieważ może to powodować względne przedawkowanie, prowadzące do działania toksycznego na ośrodkowy układ nerwowy. Pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby należy uważnie obserwować, czy nie występują u nich objawy toksyczności ze strony ośrodkowego układu nerwowego. U pacjentów z AIDS leczonych z powodu biegunki loperamidem. Należy przerwać podawanie produktu przy pierwszych objawach wzdęcia brzucha. Istnieją pojedyncze doniesienia o przypadkach wystąpienia toksycznego rozszerzeniu okrężnicy podczas stosowania loperamidu u pacjentów z AIDS z zakaźnym zapaleniem okrężnicy wywołanym zarówno przez bakterie jak i wirusy. Ponieważ większość leku jest metabolizowana w wątrobie, a metabolity lub lek w postaci niezmienionej są wydalane z kałem, nie ma konieczności modyfikacji dawkowania u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek. Ze względu na zawartość laktozy, produkt nie powinien być stosowany u pacjentów z rzadko występującą dziedziczną nietolerancją galaktozy, niedoborem laktazy typu Lapp lub zespołem złego wchłaniania glukozy-galaktozy. Działania niepożądane: Wiele zdarzeń niepożądanych związanych ze stosowaniem loperamidu jest częstymi objawami zespołów biegunkowych (dyskomfort i ból w jamie brzusznej, nudności, wymioty, suchość w jamie ustnej, zmęczenie, senność, zawroty głowy, zaparcie, wzdęcia z oddawaniem wiatrów). Często objawy te trudno jest odróżnić od działań niepożądanych stosowanego leku. Poniżej przedstawiono działania niepożądane związane ze stosowaniem loperamidu: [bardzo często (≥1/10); często (≥1/100 do <1/10): niezbyt często (≥1/1000, do < 1/100); rzadko (≥1/10 000 do <1/1000); bardzo rzadko (<1/10 000), w tym pojedyncze przypadki]. Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej: Bardzo rzadko: wysypka, pokrzywka i świąd. Pojedyncze przypadki obrzęku naczynioruchowego, wysypki pęcherzowej, w tym zespołu Stevensa i Johnsona, rumienia wielopostaciowego i martwicy toksyczno-rozpływnej naskórka. Zaburzenia ogólne i stany w miejscu podania: Bardzo rzadko: pojedyncze przypadki reakcji alergicznych, niekiedy ciężkie reakcje nadwrażliwości, w tym wstrząs anafilaktyczny i reakcje przypominające anafilaksję. Zaburzenia żołądka i jelit: Bardzo rzadko: ból brzucha, niedrożność jelit, wzdęcia brzucha, nudności, zaparcia, wymioty, rozszerzenie okrężnicy (megacolon), w tym toksyczne rozszerzenie okrężnicy (megacolon toxicum), wzdęcia z oddawaniem wiatrów i niestrawność. Zaburzenia nerek i dróg moczowych: Bardzo rzadko: pojedyncze przypadki zatrzymania moczu. Zaburzenia układu nerwowego: Bardzo rzadko: zawroty głowy. Zaburzenia psychiczne: Bardzo rzadko: senność. Podmiot odpowiedzialny: WZF Polfa S.A. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu nr 11030 wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa, tel. +48 22 364 61 00, fax. +48 22 364 61 02. www.polpharma.pl Lek wydawany bez recepty. ChPL: 2010.04.22 Lar/024/05-2015 opieka farmaceutyczna Pielęgnacja pacjentów z odleżynami W leczeniu odleżyn najważniejsze jest kompleksowe podejście do problemu. Oprócz odciążenia uszkodzonego miejsca i prób aktywizacji ruchowej chorego, liczy się odpowiedni dobór opatrunków. autorka: lek. MAŁGORZATA MARCINKIEWICZ dermatolog J ednym z trudniejszych zagadnień związanym z przewlekłą opieką nad osobą narażoną na długotrwałe obniżenie aktywności ruchowej jest profilaktyka i leczenie odleżyn. O odleżynie mówimy wtedy, gdy w wyniku długotrwałego ucisku lub połączenia ucisku i rozrywania dochodzi do miejscowego uszkodzenia skóry a także tkanek do niej przyległych. Przedłużający się ucisk prowadzi nieuchronnie do zaburzeń ukrwienia, a tym samym do niedotlenienia i niedożywienia tkanek, powstania martwicy i wytworzenia trudno gojącego się owrzodzenia. Oprócz ucisku w powstawaniu odleżyny biorą udział siły tarcia i siły ścinające, ale przede wszystkim nieprawidłowa pielęgnacja osoby unieruchomionej. Czynnikami sprzyjającymi tworzeniu się odleżyny mają także stan ogólny pacjenta, wiek, budowa ciała, stan odżywienia czy stan skóry. Miejscami szczególnie predysponowanymi do powstania odleżyny są obszary ciała, gdzie wypukłe części kostne znajdują się blisko powierzchni skóry. Przy sprzyjających warunkach odleżyna tworzy się w ciągu kilku godzin, a nawet szybciej. Powstałe owrzodzenie na skórze może przy braku odpowiedniego postępowania penetrować głębsze tkanki, aż do powięzi i mięśni, a czasem nawet do stawów i kości. W celu oceny stopnia zaawansowania odleżyn amerykańska organizacja National Pressure Ulcer Advisory Panel (NPUAP) opracowała czterostopniową skalę (patrz: tabela). Ocena ciężkości rany ułatwia personelowi medycznemu i opiekunom w dostosowaniu odpowiednich metod profilaktycznych i leczniczych. Profilaktyka przeciwodleżynowa ma kluczowe znaczenie w pielęgnacji pacjentów unieruchomionych czy o ograniczonej aktywności ruchowej. Osoby 24 farmacja praktyczna 6/2015 Przy sprzyjających warunkach odleżyna tworzy się w ciągu kilku godzin, a nawet szybciej sprawujące opiekę powinny zwracać szczególną uwagę na zmianę pozycji ciała swoich podopiecznych zagrożonych odleżynami celem skrócenia czasu i osłabienia nacisku działającego na wrażliwe obszary ciała. Częstotliwość zależy między innymi od mobilności pacjenta, jego ogólnego stanu i kondycji skóry. Istotne także jest podłoże, na którym leży czy siedzi osoba unieruchomiona. Zalecane jest stosowanie materacy piankowych o podwyższonej specyfikacji u osób leżących, a u siedzących w fotelach czy wózkach poduszek do siedzenia rozkładających nacisk ciała. Należy pamiętać także o odpowiedniej pielęgnacji skóry. Nie może być ani przesuszona, ani wilgotna. Ważna jest codzienna higiena, zwłaszcza miejsc intymnych. Warto stosować oliwki, lotiony czy kremy celem natłuszczenia i nawilżenia skóry. Dobrze dobrany preparat do ciała pozwoli www.farmacjapraktyczna.pl opieka farmaceutyczna na lepszą regenerację naskórka, wygładzi i uelastyczni skórę. Jeśli dojdzie do powstania odleżyny, należy szybko działać. W przeciwnym razie rana może się powiększyć i pogłębić, może też dojść do jej nadkażenia. W zależności od stopnia zaawansowania odleżyny wskazane jest leczenie zachowawcze i/lub interwencja chirurgiczna. Miejscowe leczenie odleżyn obejmuje redukcję ciśnienia, oczyszczanie rany, walkę z bólem, zapobieganie infekcjom oraz stosowanie opatrunków zapewniających wilgotne środowisko gojącej się rany. Idealny opatrunek dopasowuje się do dna rany, chroni odleżynę, kontroluje poziom wysięku, jest łatwy w stosowaniu. Współczesnym standardem w terapii ran przewlekłych jest utrzymanie optymalnie wilgotnego środowiska. Wilgoć ułatwia epitelializację, zwiększenie syntezy kolagenu, zmniejszenie liczby zakażeń, migrację makrofagów do łożyska rany. W tym celu stosuje się opatrunki hydrokoloidowe, opatrunki typu hydrofiber czy alginianowe. Ze względu na ich właściwości absorpcyjne wchłaniają wysięk z rany. Stworzone przy użyciu nowych technologii zmniejszają ryzyko maceracji skóry wokół rany. Ich wymianie nie towarzyszy ból. Jeśli w dnie odleżyny znajduje się tkanka martwicza, należy ją rozmiękczyć i usunąć. Metody oczyszczania dzielą się na mechaniczne, autolityczne, enzymatyczne i biologiczne. Oczyszczanie enzymatyczne odbywa się przy pomocy preparatów enzymatycznych jak streptokinaza w postaci maści lub żelu czy poprzez nasączenie nimi na przykład opatrunków alginianowych. Pomocnym opatrunkiem jest żel hydrokoloidowy, który za sprawą wysokiego uwodnienia ułatwia oddzielenie strupa martwiczego w ranach suchych. Ze względu na ryzyko infekcji w ranach odleżynowych bywa konieczne stosowanie leków zdolnych do penetracji i eradykacji biofilmu bakteryjnego. Często Stopień Nasilenie zmian I. nieblednący rumień, skóra nieuszkodzona II. płytkie otwarte owrzodzenie, czasem pęcherzyk, częściowa utrata grubości skóry właściwej III. uszkodzenie wszystkich warstw skóry, do tkanki podskórnej IV. pełna utrata grubości tkanki z odsłonięciem kości, ścięgna lub mięśnia Współczesnym standardem w terapii ran przewlekłych jest utrzymanie optymalnie wilgotnego środowiska polecanym środkiem jest wodny roztwór dichlorowodorku oktenidyny. Nie powoduje reakcji alergicznych i ma niską cytotoksyczność. Dobrą praktyką jest łączenie opatrunków zawierających srebro z antyseptykiem zawierającym oktenidynę. Na rynku dostępny jest także antybakteryjny opatrunek w żelu zawierający wspomnianą substancję. Warto nadmienić, że opatrunki żelowe wymagają opatrunku wtórnego, wierzchniego. Nowoczesne opatrunki spełniają wiele funkcji i przyczyniają się do szybszego gojenia odleżyn. Współczesna koncepcja wilgotnego leczenia umożliwiła osiągnięcie lepszych rezultatów w walce z ranami odleżynowymi. Jednak najistotniejszym aspektem wciąż pozostaje kwestia zaangażowania w pielęgnację osoby narażonej na długotrwałe obniżenie aktywności ruchowej i edukacji zarówno personelu medycznego jak i opiekuna oraz właściwe postępowanie profilaktyczne w celu możliwie największej redukcji ryzyka powstania odleżyn. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 6/2015 25 opieka farmaceutyczna Dieta kardio W profilaktyce incydentów sercowo-naczyniowych odpowiednia dieta nabiera zasadniczego znaczenia. Przy jej komponowaniu należy bezwzględnie brać pod uwagę dwa kluczowe zagadnienia – co oraz ile spożywać? autorka: JUSTYNA MARSZAŁKOWSKA-JAKUBIK specjalista dietetyki medycznej, specjalista ds. zdrowia publicznego C horoby sercowo-naczyniowe to nie tylko jedna z głównych przyczyn umieralności, ale również wciąż narastająca przyczyna utraconej długości życia. W Unii Europejskiej choroby te są drugą co do częstości występowania przyczyną zgonów przed osiągnięciem 65. r.ż. Dlatego tak istotne jest działanie profilaktyczne – zarówno w celu zapobieżenia wystąpienia choroby, jak i prewencji skutków ubocznych już zdiagnozowanej dolegliwości. Stąd też koniecznym wydaje się podjęcie działań mających na celu zredukowanie czynników ryzyka. Równocześnie z rozpoczęciem leczenia farmakologicznego już zdiagnozowanej choroby bez wątpienia należy: obniżyć zawartość tłuszczów nasyconych w diecie, które powodują dalsze przyrastanie blaszek cholesterolowych, unormować ciśnienie tętnicze krwi, obniżyć zbyt wysoką masę ciała, rozpocząć regularne ćwiczenia fizyczne mające na celu zarówno obniżenie stężenia cholesterolu, jak i zredukowanie nadmiernej masy ciała, zminimalizować stres, osoby z cukrzycą, powinny regularnie kontrolować poziom cukru we krwi oraz rygorystycznie przestrzegać zaleceń dietetycznych, palacze powinni jak najszybciej rzucić palenie. 26 farmacja praktyczna 6/2015 Nie ma absolutnie konieczności całkowitego wyeliminowania tłuszczów z diety. Ich udział w diecie powinien wynosić około 20% dobowego zapotrzebowania energetycznego Główne czynniki żywieniowe predysponujące do występowania chorób kardiologicznych, w tym miażdżycy czy zawału mięśnia sercowego, to: dieta o zbyt dużej wartości energetycznej, zawartość tłuszczów w diecie przekraczająca 30% dziennego zapotrzebowania, udział tłuszczów pochodzenia zwierzęcego (nasycone) powyżej 15%, spożywanie cholesterolu ponad 300 mg/dobę, zawartość cukrów prostych powyżej 10% dobowego zapotrzebowania energetycznego, niedobór miedzi, żelaza, selenu, magnezu oraz chromu, niedobór witamin antyoksydacyjnych (witamina C, E i A) oraz niedobór błonnika w diecie. Nie ma absolutnie konieczności całkowitego wyeliminowania tłuszczów z diety. Ich udział w diecie powinien wynosić około 20% dobowego zapotrzebowania energetycznego. Korzystne przeciwmiażdżycowe efekty działania nienasyconych kwasów tłuszczowych, szczególnie omega-3, są udowodnione wieloma wiarygodnymi badaniami i polegają na: obniżaniu stężenia triglicerydów w surowicy krwi, działaniu antyagregacyjnym na płytki krwi oraz łagodnym działaniu hipotensyjnym. Przy nadmiernym spożyciu kwasów omega-3 może niekiedy pojawić się działanie niekorzystne polegające na zwiększonej skłonności do krwawień, infekcji, a nawet chorób nowotworowych, jednak dzieje się tak wyłącznie przy nadmiernej i niekontrolowanej suplementacji. Do dobrych źródeł żywieniowych tych kwasów należą przede wszystkim tłuste ryby (łosoś atlantycki, sardynki, śledź, makrela, pstrąg), jak również olej lniany, rzepakowy, oliwa. Do tłuszczów, które powinny ulec zminimalizowaniu w naszej diecie, należą kwasy tłuszczowe nasycone (laurynowy, myrystynowy, palmitynowy), które zwiększają stężenie cholesterolu we krwi oraz krzepliwość krwi (poprzez aktywację płytek i podwyższenie poziomu fibrynogenu). Wpływ spożytego wraz z pożywieniem cholesterolu na poziom cholesterolemii jest różny i zależy od indywidualnej absorpcji cholesterolu z przewodu pokarmowego. Ogólne zalecenie jest takie, by w celach profilaktycznych oraz leczniczych (np. po przebytym zawale) ograniczyć spożycie tego składnika do 300 mg na dobę, a w indywidualnych przypadkach nawet do 200 mg. Węglowodany powinny stanowić podstawę diety – podobnie jak w przypadku osób zdrowych należy dbać o to, by ich www.farmacjapraktyczna.pl opieka farmaceutyczna ilość była równa 60 % całodziennego zapotrzebowania energetycznego. Przy czym cukry proste, które m.in. wzmagają syntezę triglicerydów w surowicy, należy ograniczyć do maksimum 10% całkowitego zapotrzebowania energetycznego. Natomiast podstawą menu powinny być węglowodany złożone, w tym błonnik pokarmowy. Produkty bogate w błonnik (szczególnie jego rozpuszczalną frakcję) zwiększają wydalanie kwasów żółciowych z jelit i wtórnie zmniejszają stężenie cholesterolu w surowicy. Dobrymi źródłami błonnika rozpuszczalnego są grejpfruty, pomarańcze, marchew, jabłka, brązowy ryż, owies, jęczmień i otręby. Błonnik nierozpuszczalny ulega w przewodzie pokarmowym tylko nieznacznym przemianom. Jest zawarty głównie w zewnętrznej części nasion, owoców i w roślinach strączkowych. Pęczniejąc w żołądku daje uczucie sytości, tym samym wspomaga proces odchudzania. Ogólne zapotrzebowanie na ten składnik wynosi ok. 30-40 g na dobę, w tym około 25% powinien stanowić błonnik rozpuszczalny. Białko powinno stanowić około 20% wartości energetycznej diety. Mięso czerwone, którego zazwyczaj obawiają się pacjenci, powinno być ograniczone do minimum, ale nie ma konieczności całkowitego rezygnowania z niego. Metionina – aminokwas obficie występujący w mięsie czerwonym, metabolizowany jest bowiem przez organizm do homocysteiny, która z kolei może uszkadzać śródbłonek tętnicy i w ten sposób inicjować proces aterogenezy. Warto zadbać, by przynajmniej w połowie białko pochodziło ze źródeł roślinnych (warzywa strączkowe – soczewica, ciecierzyca, soja, różne odmiany fasoli, groch, wodorosty, sezam, migdały, amarantus, komosa). Niedobory witamin zazwyczaj są spowodowane zbyt małym spożyciem surowych warzyw i owoców lub ich nieprawidłową obróbką termiczną czy złym przechowywaniem. Także palenie tytoniu (zarówno czynne jak i bierne) obniża poziom witamin antyoksydacyjnych w organizmie nawet o 50%. Natomiast szkodliwe czynniki środowiskowe zwiększają zapotrzebowanie organizmu na witaminy antyoksydacyjne. Witaminy te są o tyle istotne, że ograniczają szkodliwość wolnych rodników, których nadmiar w organizmie przyczynia się do rozwoju m.in. miażdżycy. Niedobór witamin z grupy B, a szczególnie B6 (rośliny strączkowe, ryby, produkty zbożowe) i B12 (jaja, mleko i sery) powoduje z kolei wzrost poziomu homocysteiny we krwi. Witamina C znajduje się w szczególności w świeżych warzywach i owocach, szczególnie dużo ma jej dzika róża i owoce jagodowe. Witamina E występuje w olejach roślinnych, kiełkach pszenicy i soi oraz w orzechach, najlepszym źródłem beta-karotenu są świeże ciemnozielone warzywa liściaste, marchew, dynia i morele. Kwas foliowy znajdziemy w świeżych zielonolistnych warzywach oraz w jajach. Mięso czerwone, którego zazwyczaj obawiają się pacjenci, powinno być ograniczone do minimum, ale nie ma konieczności całkowitego rezygnowania z niego Do najistotniejszych w leczeniu i profilaktyce chorób układu krążenia składników mineralnych należą: sód, potas, żelazo, magnez, selen, wapń. Ze względu na właściwości podwyższające ciśnienie krwi zawartość sodu należy ograniczyć do 5 g na dobę. Z tego też powodu warto zastąpić zwykłą sól kuchenną (warzoną) solą bogatą w mikroelementy, np. morską lub himalajską. Dobrym sposobem jest też doprawianie dań dużą ilością ziół (bazylią, tymiankiem, majerankiem, kminkiem, goździkami, imbirem, rozmarynem i in.). Prawidłowy stosunek sodu do potasu, to 1:1,4. Stosunek ten jest dość silnie zaburzony ze względu na nadmierne spożycie soli w diecie. Odpowiedni stosunek Na:K można uzyskać, ograniczając użycie soli kuchennej oraz zwiększając dzienne spożycie jarzyn do przynajmniej 500 g dziennie. Dobrym sposobem na zwiększenie ilości potasu w diecie jest ponowne wykorzystywanie wody z gotowania warzyw (np. wodę po gotowaniu ziemniaków warto dodać do zupy lub przyrządzić na niej lekki sos). Niedobór żelaza prowadzi w szczególności do niedokrwistości, obniża też odporność i spowalnia rozwój dzieci. Najlepszym jego źródłem jest czerwone mięso, szczególnie podroby, a jego przyswajanie zwiększa witamina C. Magnez to minerał deficytowy, tracimy go wraz z potem. Jego niedobór jest związany z nadużywaniem alkoholu, kawy i ze stresującym trybem życia, a powoduje zaburzenia rytmu serca, niewydolność wieńcową. Zbyt mała jego ilość może mieć także znaczenie w rozwoju i przebiegu nadciśnienia tętniczego. Pokarmy bogate w magnez to rośliny strączkowe, gorzkie kakao, pełnoziarniste płatki zbożowe. Wapń z kolei odgrywa istotną rolę w regulowaniu kurczliwości mięśni i ciśnienia tętniczego, stąd konieczne jest dbanie o jego prawidłową ilość w diecie. Do najlepszych źródeł wapnia należy nabiał (sery, mleko, jogurty) oraz ryby jedzone wraz z ośćmi (szprotki, śledzie). Natomiast selen to pierwiastek o silnych właściwościach antyoksydacyjnych, jest więc niezbędny dla prawidłowej pracy układu krążenia. Znajdziemy go w podrobach, produktach zbożowych, mlecznych oraz w orzechach brazylijskich. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 6/2015 27 prowadzenie apteki Burzyć czy ewoluować? Obejmując funkcję kierownika apteki czujemy się docenieni i mamy potrzebę wykazania się. W głowie mnożą się pomysły, które chcielibyśmy wdrożyć w kierowanym przez nas zespole. Zanim jednak przystąpimy do burzenia zastanego porządku i wprowadzenia rewolucyjnych zasad, warto zatrzymać się na moment i odpowiedzieć sobie na kilka istotnych pytań. autorka: MAGDALENA SOKOŁOWSKA-LEGER założycielka MELIORES Centrum Rozwoju Osobistego, coach i trener umiejętności osobistych, społecznych i edukacyjnych W arto wziąć sobie do serca elementarną zasadę, w myśl której zespół budujemy od pierwszej chwili. Wchodząc do apteki jako nowy kierownik wcale nie musimy burzyć zastanego porządku. Zanim podejmiemy jakiekolwiek kroki, przeanalizujmy dokładnie sytuację. Skuteczna komunikacja przede wszystkim! Zapytajmy pracowników o sposób, w jaki do tej pory funkcjonowali, co w ich mniemaniu jest mocną stroną apteki i zespołu, a co chcieliby zmienić. Pamiętajmy jednak, że aby uzyskać od pracowników rzetelne informacje, musimy stworzyć ku temu sprzyjające warunki. Spróbujmy postawić się na ich miejscu: mają nowego szefa, nic o nim nie wiedzą, ani tym bardziej o jego wizji apteki, która przecież „do tej pory nieźle prosperowała”. Wyobraźmy sobie, jakie mogą być ich obawy i bariery. Człowiek w obliczu zmian traci poczucie bezpieczeństwa, bo niepokoi się, że nie sprosta oczekiwaniom szefa (być może zbyt wygórowanym). Dlatego tak istotne jest, aby dobry menedżer umiał przede wszystkim komunikować się ze swoimi pracownikami. Ale uwaga! Skuteczna komunikacja to nie tylko mówienie (czyli przekazywanie informacji, poleceń). To również (a może i przede wszystkim) słu- 28 farmacja praktyczna 6/2015 Zapytajmy pracowników o sposób, w jaki do tej pory funkcjonowali, co w ich mniemaniu jest mocną stroną apteki i zespołu, a co chcieliby zmienić chanie tego, co ludzie w zespole mają do powiedzenia. Wbrew pozorom umiejętność aktywnego słuchania jest bardzo trudna. Nie chodzi bowiem o bierne słuchanie i przytakiwanie. To również upewnianie się, czy w ten sam sposób rozumiemy dany temat, wizję, cel, polecenie, krytykę. W większości przypadków okazuje się, że każda ze stron inaczej odbiera ten sam komunikat. Bo każda osoba jest absolutnie wyjątkową jednostką ukształtowaną między innymi na bazie swoich własnych doświadczeń, które następnie tworzą pewien ciąg przekonań. Dla przykładu, jeśli dany pracownik spotkał się w swojej karierze zawodowej ze zmianą szefostwa i zapamiętał to wydarzenie negatywnie, to istnieje duże prawdopodobieństwo, że negatywnie zareaguje na kolejne tego typu zmiany. Stąd pewien dysonans między tym, co hasło: „Trzeba tu wszystko zmienić” oznacza dla menedżera, który chce unowocześnić aptekę, nadać jej wyższe www.farmacjapraktyczna.pl prowadzenie apteki standardy, sprawić, by była numerem jeden na rynku, a tym, co pojawia się w głowach pracowników (np. lęk, strach, obawa). Jeśli pozostawimy pracowników z tymi emocjami, skutki mogą być bardzo negatywne, bo bez poczucia bezpieczeństwa żaden pracownik nie będzie działał efektywnie, nie będzie się angażował i brał odpowiedzialności. W konsekwencji może się zbuntować i ostatecznie odejść. Dlatego pamiętajmy – dobry menedżer dba o kapitał ludzki w zespole bo wie, że ludzie są podstawą dobrego funkcjonowania firmy. Zdaje sobie również sprawę z konsekwencji finansowych, jakie niesie za sobą duża rotacja: koszty związane z odejściem pracownika (np.: wypłacenie ekwiwalentu za urlop), koszty rekrutacji nowego pracownika, wdrożenie go w zespół itd. W S (STRENGTHS) (WEAKNESSES) MOCNE STRONY: wszystko to, co stanowi atut, przewagę, zaletę analizowanego obiektu SŁABE STRONY: wszystko to, co stanowi słabość, barierę, wadę analizowanego obiektu O T (OPPORTUNITIES) (THREATS) SZANSE: wszystko to, co stwarza dla analizowanego obiektu szansę korzystnej zmiany ZAGROŻENIA: wszystko to, co stwarza dla analizowanego obiektu niebezpieczeństwo niekorzystnej zmiany Pomocna analiza SWOT Na początek, zamiast rewolucyjnych haseł, poznajmy zespół i posłuchajmy, co jego członkowie mają do powiedzenia. W tym celu można wykorzystać technikę analityczną SWOT, która jest świetną metodą badania aktualnej sytuacji w zespole i ogólnie w aptece. Zazwyczaj prezentowana jest w formie czterech kwadratów symbolizujących cztery kategorie rozważań (patrz: diagram obok). Często dwie pierwsze kategorie: mocne strony i słabe strony rozpatruje się jako czynniki wewnętrzne – zależne od nas, na które mamy wpływ. Natomiast szanse i zagrożenia to czynniki zewnętrzne – obiektywne, na które nie mamy bezpośredniego wpływu. Można poprosić każdego pracownika, aby indywidualnie wypełnił analizę SWOT, następnie wspólnie ją omówić i wyciągnąć z niej wnioski. Dzięki niej zdobędziemy w miarę obiektywny (bo ujrzany z różnych perspektyw) obraz odzwierciedlający stan apteki. Pomoże nam to także w określaniu wizji i strategii rozwoju placówki. Jeśli chcemy, aby wizja i strategia placówki były autentyczną myślą przewodnią dla naszego zespołu, warto wypracować ją wspólnie Wizja i strategia rozwoju apteki Ostatnio sporo się mówi o konieczności posiadania wizji i strategii rozwoju firmy. Rzeczywiście, jest to doskonały fundament do budowania mocnej pozycji na rynku. Pod warunkiem jednak, że nie podchodzi się do sprawy autorytarnie, na zasadzie: „Dziś robimy zebranie, na którym przedstawię Wam moją wizję naszej apteki”. Jeśli apteka jest „nasza”, wizja też powinna być wspólna. Mało kto będzie się utożsamiał z czymś, co zostało mu tak po prostu z dnia na dzień odgórnie narzucone. Wizja firmy ma służyć temu, aby każdy pracownik wiedział, jaki jest cel, dokąd zmierzamy i jakimi wartościami się kierujemy. Jeśli chcemy, aby wizja i strategia placówki były autentyczną myślą przewodnią dla naszego zespołu, warto wypracować ją wspólnie. Zaproponujmy nasz pomysł, ale nie narzucajmy go. Pytajmy, słuchajmy, dyskutujmy! Wykorzystajmy specyfikę zespołów farmaceutów, które zazwyczaj są stosunkowo niewielkie pod względem liczebności. W kontekście budowania zespołu, tworzenia wizji i strategii działania ta cecha działa na naszą korzyść, bo sprzyja otwarciu się pracowników. Łatwiej zatem nam oprzeć relacje na zaufaniu, bo mamy większą możliwość częstego bezpośredniego kontaktu z każdą z osób. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl pasek sponsorski farmacja praktyczna 6/2015 29 prowadzenie apteki Jak urządzać recepturę? W majowej „Farmacji Praktycznej” zaprezentowałem garść przemyśleń na temat aptecznej receptury: „serca apteki”, jak niegdyś mawiano. Mam cichą nadzieję, że rozważaniami tymi zainspirowałem choć część Czytelników, którzy zaczęli zastanawiać się: „A może ją uruchomić?” Nim jednak to nastąpi, warto dowiedzieć się, co jest niezbędne do uruchomienia receptury. Pomocne będzie również odpowiedzenie sobie na trzy poniższe pytania. autor: dr n. farm. MACIEJ BILEK aptekarz, miłośnik i popularyzator receptury aptecznej Pytanie 1: Czy w naszej aptece jest dogodne miejsce na recepturę? Na kompleks recepturowy wygospodarować należy co najmniej dwa, a najlepiej trzy pomieszczenia. Pierwsze to właściwa receptura, optymalnie z niewielkim przedsionkiem, w którym można przebrać się do pracy. W pomieszczeniu głównym, poza regałami, w których przechowywać będziemy surowce recepturowe, znaleźć musi się stabilny blat, na którym umieścimy wagi i wykonywać będziemy wszystkie czynności towarzyszące sporządzaniu leków. Ściany powinny być pokryte powierzchniami łatwo zmywalnymi. Doprowadzenie wody konieczne jest zarówno do samej izby recepturowej, jak i do zmywalni. Może być ona połączona śluzą z recepturą, jeżeli zaś jest to niemożliwe, należy zachować szczególną czystość w czasie dostarczania szkła i utensyliów ze zmywalni na recepturę. Cały kompleks receptury powinien być usytuowany z dala od ciągów komunikacyjnych i dostawczych, oczywiście w trosce o higienę wykonywania leków. Farmaceuta, który w czasie studiów nie próżnował na zajęciach z farmacji stosowanej i technologii postaci leku, wiele szczegółów urządzenia receptury przeprowadzi instynktownie. Jednak w razie wątpliwości można przecież skorzystać z pomocy koleżanek i kolegów prowadzących recepturę już od dłuższego czasu – osoby te będą znakomicie wiedzieć, na co zwracają uwagę pracownicy Inspekcji Farmaceutycznej. Inspektorzy w jednym województwie wymagają często nieco odmiennych szczegółów urządzenia receptury, jak w województwach ościennych. Najlepszym przykładem może być egzekwowany w kilku województwach obowiązek posiadania sterylizatora do wyjaławiania naczyń recepturowych, niezależnie od tego, czy prowadzimy recepturę aseptyczną antybiotyków. Stąd też urządzanie receptury należy kon- 30 farmacja praktyczna 6/2015 Urządzanie receptury należy konsultować koniecznie z farmaceutami z najbliższego otoczenia, nie zaś ze znajomymi z „drugiego końca Polski”! sultować koniecznie z farmaceutami z najbliższego otoczenia, nie zaś ze znajomymi z „drugiego końca Polski”! Pytanie 2: Czy finansowo podołam temu zadaniu? Jak widzimy – na razie koszt urządzenia receptury to wyłącznie koszt dostosowania pomieszczeń. Dodajmy: niewielki. Myliłby się jednak ktoś sądząc, że największe koszty poniesiemy wyposażając recepturę w najniezbędniejsze utensylia! Jak wszyscy wiemy, wiele aptek w naszym kraju jest likwidowanych bądź też zmienia właściciela. Wystarczy pobieżna lektura zakładki „Ogłoszenia” na stronach naszych izb aptekarskich, bądź też wizyta na jednym z polskich portali aukcji internetowych, by zdać sobie sprawę, że recepturę możemy urządzić za przysłowiowe „grosze”. Już za kilkaset złotych można zakupić zestaw legalizowanych, w pełni sprawnych wag elektronicznych, które stanowią lwią część wydatków. Kolejnych kilkaset złotych powinno wystarczyć, by zakupić meble recepturowe, kilkadziesiąt przeznaczyć trzeba na łaźnię wodną lub kuchenkę i kolejnych kilkaset na najniezbędniejsze utensylia i szkło laboratoryjne. W zestawie tym znaleźć się powinno kilka emaliowanych misek do sporządzania maści i 3-4 różnych rozmiarów moździerze wraz z pistlami. Konieczny będzie zakup kilkunastu zlewek o objętości od 20 ml do 1-2 l. Pamiętajmy, że inspektorzy farmaceuwww.farmacjapraktyczna.pl prowadzenie apteki tyczni bardzo często zwracają uwagę, czy do sporządzania postaci leków ze składnikami mocno działającymi i narkotycznymi używamy osobnego zestawu naczyń. Warto zatem – już na etapie urządzania receptury – pomyśleć o zarezerwowaniu moździerzyka do sporządzania proszków z efetoniną i kilku zlewek wyłącznie do przygotowywania mikstur z fenobarbitalem sodu czy też roztworów z azotanem srebra. Przydadzą się także cylindry miarowe, do precyzyjnego dozowania określonych objętości cieczy, a także jednorazowe, kilkumililitrowe pipetki, dzięki którym „nie przeważymy” np. odmierzanych nalewek. Oczywiście zakup nowego sprzętu to rozwiązanie optymalne, powiedzmy jednak otwarcie: inwestycja taka, na etapie uruchamiania receptury, może okazać się chybiona. O zakupie nowych wag, nowego szkła, czy nowych mebli pomyślimy dopiero, gdy receptura sama na to zarobi! Nie musimy już obecnie kupować destylatora i regularnie kontrolować jego sprawności: w hurtowniach farmaceutycznych jest bowiem dostępna woda oczyszczona w gramaturach od 100 do 1000 ml. Jedyną wadą tego asortymentu jest konieczność zużycia zawartości opakowania w ciągu 16 godzin od momentu otwarcia. Urządzając recepturę nie można zapomnieć o skompletowaniu literatury fachowej, co stanowić może kolejny, kilkusetzłotowy wydatek. Pytanie 3: Czy będzie w ogóle co robić? Na pytanie to powinniśmy się starać odpowiedzieć już kilka miesięcy przed rozpoczęciem samej czynności recepturowej. Musimy śledzić bacznie recepty, z którymi zachodzą do naszej apteki pacjenci i najlepiej sporządzać listy składników tychże recept. Dzięki temu choć wstępnie oszacujemy, na jakie surowce będzie już wkrótce zapotrzebowanie. Nie zapominajmy poinformować naszych pacjentów, że lek, którego na razie nie możemy dla nich wykonać, będzie można u nas już wkrótce sporządzić! Wiele leków recepturowych pacjenci stosują stale lub często do nich wracają, zatem zaprośmy naszego pacjenta do kolejnej wizyty, w czasie której nie odeślemy go już z przysłowiowym „kwitkiem”. Kolejnym sposobem na rozeznanie potrzeb lokalnego rynku jest rekonesans w okolicznych przychodniach i gabinetach lekarskich. Nie bójmy się takich rozmów: niejeden Jeżeli wiemy już, że w aptece pojawiają się pacjenci z receptami na leki recepturowe, a nasza apteka sąsiaduje z przychodnią lub gabinetem lekarza, który zapisuje takie leki, trzeba pomyśleć, jaki asortyment surowców będzie niezbędny do uruchomienia receptury? lekarz będzie mile zaskoczony, gdy dowie się, że planujemy uruchomienie receptury i – być może – fakt ten będzie dla niego okazją do powrotu do dawno już nie zapisywanych leków. W końcu będzie mógł zapisywać leki recepturowe wiedząc, że pacjent na drugi dzień nie wróci z informacją, że „żadna apteka tego nie robi”! Zatem treść rozmów z lekarzami może nierzadko decydować o tym, czy recepturę warto w ogóle uruchomić. Jeżeli wiemy już, że w aptece pojawiają się pacjenci z receptami na leki recepturowe, a nasza apteka sąsiaduje z przychodnią lub gabinetem lekarza, który zapisuje takie leki, trzeba pomyśleć, jaki asortyment surowców będzie niezbędny do uruchomienia receptury? Jeżeli w pobliżu działa przychodnia dermatologiczna, już na wstępie musimy zaopatrzyć się w komplet podłoży maściowych: lanolinę, białą i żółtą wazelinę, eucerynę, maść cholesterolową, czy Haskobazę. Przyda się z pewnością hydrokortyzon, kwas borowy, siarczan miedzi i cynku, tlenek cynku, talk, siarka, balsam peruwiański, parafina ciekła, gliceryna. O antybiotykach, częstym składniku dermatologicznych leków recepturowych, na razie nie myślimy, to będzie kolejny etap rozwoju naszej receptury. Jeżeli za sąsiada mamy lekarza pediatrę w ciemno kupować należy zestaw opłatków nr 2, efetoninę i mleczan wapnia. Psychiatra, wiedząc, że „robimy leki”, z pewnością zapisze swym pacjentom mikstury z bromkiem sodu, potasu i amonu, nalewkami kozłkową i głogową, a być może i z fenobarbitalem sodu. Na początek kupujmy jak najmniejsze opakowania, choć jak się przekonamy – w przeliczeniu na jeden gram substancji są one wbrew pozorom najdroższe i niepotrzebnie generują aptece wysokie koszty zakupu. Gdy recepty z daną substancją w składzie będą pojawiać się regularnie, najlepiej jest zakupić znacznie większe opakowanie. Pamiętajmy jednak, że nie warto robić większych zapasów jeszcze przed uruchomieniem receptury! Przecież w ciągu kilku godzin potrzebny surowiec możemy mieć w aptece. Dotyczy to także pojemników i opakowań na różne postacie leków, takich jak butelki o różnej objętości czy opakowania na maści. Odpowiedź na trzy powyższe pytania powinna nam jednoznacznie wskazać, czy warto w naszej aptece uruchomić recepturę. Musimy wszakże wiedzieć, że będzie to zaledwie początek „przygody” z recepturą. Jeżeli zobaczymy, że wszystko idzie zgodnie z naszymi planami, receptura pomyślnie się rozwija, a pacjentów z „lekami robionymi” przybywa – przyjdzie czas, by pomyśleć o kolejnych inwestycjach, m.in. o loży z nawiewem laminarnym, sterylizatorze do naczyń, unguatorach, kapsułkarkach... Ale o tym w kolejnym artykule. Podyskutuj o tym! Jesteś podobnego zdania, co autor? Podziel się swoimi przemyśleniami na temat receptury! Napisz do nas na adres: [email protected] Najciekawsze wypowiedzi opublikujemy na łamach „Farmacji Praktycznej”. Zapraszamy również do oddania głosu w naszej SONDZIE na stronie www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 6/2015 31 prowadzenie apteki Apteka pod dobrą ochroną Choć ubezpieczenie apteki nie jest obowiązkowe, warto je rozważyć. Co rynek oferuje aptekarzom i na co warto zwrócić uwagę przy wyborze konkretnej polisy? autorzy: JOLANTA MOLIŃSKA dziennikarka, publikuje m.in. na łamach „Newsweek’a” i „Focus’a” mgr farm. MICHAŁ MAŃKA F irmy ubezpieczeniowe traktują apteki zwykle tak, jak inne rodzaje działalności. I nic dziwnego, bo przecież pożar czy włamanie mogą zdarzyć się zarówno w aptece, jak i w sklepie, biurze rachunkowym czy innym biznesie. Dlatego tzw. ogólne warunki ubezpieczenia są we wszystkich tych przypadkach bardzo podobne. Aby ubezpieczyć aptekę na wypadek zdarzeń istotnych tylko z punktu widzenia specyfiki prowadzonej działalności, do ubezpieczenia włącza się klauzule umowne. Jakie? Oto najczęściej spotykane – na przykładzie oferty popularnych towarzystw ubezpieczeniowych: PZU oferuje pakiet PZU APTEKA. Według ubezpieczyciela daje on pełną ochronę majątku apteki oraz ubezpieczenie OC za szkody wyrządzone osobie trzeciej, w tym także w sytuacji, gdy wynikają one z niewykonania lub nienależytego wykonania leku. Można też objąć ochroną koszty utylizacji zniszczonych leków, jak również ryzyko utraty dokumentów niezbędnych do refundacji leków i, co za tym idzie, zabezpieczyć się przed konsekwencjami finansowymi takiego zdarzenia. Ubezpieczenie obejmie także sprzęt elektroniczny i szyby oraz przedmioty tłukące się. Można także ustalić, że nowo nabyty sprzęt automatycznie włączany jest do polisy bez podnoszenia wysokości składki. Szczegóły: www.pzu.pl Warta wyodrębnia specjalną ofertę dla aptekarzy wśród propozycji ubezpieczenia dla małych i średnich przedsiębiorstw. Oprócz objęcia ubezpieczeniem kosztów utylizacji leków chroni też przed skutkami utraty dokumentów. Jednak jedynie 32 farmacja praktyczna 6/2015 Wpływ na wysokość składki ma zakres ubezpieczenia, wartość mienia, wysokość sumy gwarancyjnej (w przypadku OC) i inne czynniki w przypadku, gdy doszło do niej w wyniku zdarzeń objętych ochroną w ramach ubezpieczenia mienia od ognia i innych zdarzeń losowych, kradzieży z włamaniem czy rabunku. Można także ubezpieczyć aptekę od zniszczenia leków wskutek niezachowania odpowiedniej temperatury, gdyby doszło do przerwy w dostawie prądu, awarii urządzenia chłodniczego czy jego uszkodzenia w wyniku uderzenia pioruna. Szczegóły: www.warta.pl Pakiet Allianz Apteka Plus ma chronić aptekę przed potencjalnymi zagrożeniami oraz zapewniać ochronę farmaceutom i ich pacjentom. Ubezpieczyciel zapewnia, że dla aptekarzy przygotował specjalną ofertę. Mogą oni m.in. bezpłatnie ubezpieczyć gotówkę w ramach określonego limitu odpowiedzialności, a także www.farmacjapraktyczna.pl prowadzenie apteki ubezpieczyć ryzyko celowego uszkodzenia (np. gdy ktoś celowo rozbije witrynę apteczną czy szybę wewnątrz) i zamieszek wewnętrznych (np. gdy uczestnicy demonstracji wejdą do apteki, zacznie się bójka i ucierpi jej wyposażenie). Szczegóły: www.allianz.pl Partner Farmaceuty proponowany przez AVIVĘ oprócz standardowych propozycji ma dla aptekarzy m.in. ubezpieczenie kosztów utylizacji ryzyk czy strat finansowych, w wyniku których utracone zostały dokumenty niezbędne do refundacji leków. Polisa może objąć ponadto np. ubezpieczenie sprzętu elektronicznego od wszelkich ryzyk, gotówki, mienia ruchomego itp. OC będzie zaś rozszerzone o odpowiedzialność zawodową farmaceuty. Szczegóły: www.aviva.pl Warto pamiętać! Koszt ubezpieczenia apteki trudno jest oszacować abstrahując od konkretnego przypadku. Wpływ na wysokość składki ma zakres ubezpieczenia, wartość mienia, wysokość sumy gwarancyjnej (w przypadku OC) i inne czynniki. Z ubezpieczycielem da się negocjować, ale w dość wąskich ramach. Aby uzyskać zniżkę, można zapłacić całą składkę od razu bądź wykupić w tym samym towarzystwie inne ubezpieczenia, np. samochodu itp. Nie bez znaczenia dla wysokości składki jest też to, czy w aptece stosowane są zabezpieczenia przeciwpożarowe i przeciwkradzieżowe. W Internecie można trafić na kalkulatory składek, dzięki którym właściciel apteki teoretycznie powinien się dowiedzieć, ile pieniędzy musiałby przeznaczyć na ubezpieczenie swojego biznesu. Teoretycznie – bo zdarza się, że zamiast choćby orientacyjnej kwoty, po wpisaniu wymaganych danych użytkownik kalkulatora jest zapraszany na rozmowę z agentem ubezpieczeniowym. Podyskutuj o tym na forum! W opinii kierowników aptek: mgr farm. Marek Petelski kierownik apteki w Gdańsku Uważam, że każdy, kto posiada własną aptekę, powinien mieć ubezpieczenie od włamania, kradzieży czy powodzi. Dodatkowo w swojej aptece posiadam polisę na wypadek zniszczenia szklanych mebli. Bardzo dobrym rozwiązaniem jest również ubezpieczenie od utraty recept, które są przecież ważnymi dokumentami dla apteki. Poza tym cały personel apteczny posiada w mojej aptece ubezpieczenie od niewłaściwego wydania lub przygotowania leku robionego, dzięki czemu w przypadku wystąpienia takiej sytuacji koszt błędu zostaje pokryty przez ubezpieczyciela. Z moich rozmów z koleżankami i kolegami po fachu wynika jednak, że nie wszyscy farmaceuci gotowi są uiścić niewielką roczną składkę, aby przenieść odpowiedzialność finansową poniesionych strat na firmę ubezpieczeniową. Oferta firm ubezpieczeniowych jest aktualnie bardzo szeroka i nie uważam, żeby czegoś brakowało w ofertach dla farmaceutów. Moim zdaniem są one „skrojone na miarę”. mgr farm. Andrzej Ostrowski kierownik apteki w Łodzi Polisa ubezpieczeniowa OC dla farmaceuty jest niezwykle korzystną propozycją dla aptekarza, który wykonuje bardzo odpowiedzialny zawód. Zmniejszenie ryzyka działalności zawodowej jest szczególnie przydatne w przypadku posiadania technika farmaceutycznego na stażu, kiedy to znacznie częściej może dojść do pomyłki przy wydawaniu leku lub poradnictwie farmaceutycznym niż w przypadku pracownika bardziej doświadczonego. Takie sytuacje nie są na szczęście zbyt częste, ale mimo wszystko zdarzają się. W tym przypadku każdy nasz pracownik może sobie wykupić indywidualną polisę. Moja apteka zaopatruje pacjentów nie tylko w leki i suplementy diety, ale również w niektóre środki ortopedyczne i pieluchomajtki refundowane, dlatego musiałem skorzystać z dodatkowej klauzuli w polisie ubezpieczeniowej apteki. Najczęstszymi zdarzeniami związanymi z prowadzoną działalnością gospodarczą są np. potknięcia się pacjentów na świeżo umytej śliskiej podłodze. Na szczęście najczęściej nie kończą się one ze szkodą dla zdrowia pacjenta. Odnośnie błędów w wydaniu leków najważniejszym czynnikiem mogącym szybko naprawić wyrządzoną szkodę pacjentowi, jest sprawdzanie recept przez kierownika apteki co najmniej raz dziennie. Wiem, że niektórzy farmaceuci wykupują sobie również rozszerzoną polisę OC z tytułu sporu z właścicielem apteki jako pracodawcą. mgr farm. Agnieszka Matejuk kierownik apteki w Warszawie Ubezpieczając aptekę i personel apteczny, należy zwrócić uwagę na pełen pakiet, jaki gwarantuje nam ubezpieczyciel. Musimy pamiętać o tym, że należy nam się nie tylko typowa polisa odpowiedzialności cywilnej za dokonane błędy zawodowe, ale również ubezpieczenie na pokrycie kosztów utylizacji leków, które mogą zostać zniszczone wskutek nieszczęśliwych wypadków (np. pożar czy zalanie). Nauczona doświadczeniem w poprzedniej pracy ubezpieczając aptekę, zwracałam także uwagę na pokrycie przez polisę strat finansowych w przypadku ewentualnego zagubienia ważnych dokumentów potrzebnych do refundacji leków. Wiem, że nie jest to rzadki problem w aptekach. Ubezpieczyciel gwarantuje czasem również pomoc prawną w wielu kwestiach związanych z roszczeniami pacjentów wobec aptek. Znam przypadek pacjentki oskarżającej farmaceutkę o sprzedaż dermokosmetyku ze zbliżającym się terminem ważności, który wywołał u niej reakcję alergiczną. Po dokładnym wyjaśnieniu sprawy okazało się jednak, że to pewien szczególny składnik, a nie produkt rozkładu preparatu był odpowiedzialny za wywołanie uczulenia. Sprawa jednak wymagała konsultacji prawniczej po stronie ubezpieczyciela polisy OC farmaceutki. Dzięki fachowej poradzie prawnej stwierdzono brak zasadności roszczenia pacjentki. Warto jednak pamiętać o tym, że posiadanie polisy OC nie chroni aptekarza przed wytoczeniem mu przez pacjenta procesu w sądzie cywilnym, np. z powodu złego wydania leku na receptę lub niepoprawnego przygotowania leku recepturowego. www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 6/2015 33 REKLAMA nauka Najważniejsze niekorzystne interakcje leków stosowanych w farmakoterapii chorób układu sercowo-naczyniowego W związku z wysoką częstością występowania chorób układu sercowo-naczyniowego w populacji polskiej coraz powszechniejszym staje się stosowanie przez pacjentów leków krążeniowych w politerapii, co w oczywisty sposób zwiększa ryzyko występowania niekorzystnych interakcji pomiędzy nimi. Ich znajomość umożliwia prowadzenie skutecznej i bezpiecznej farmakoterapii. autor: dr n. med. JAROSŁAW WOROŃ farmakolog kliniczny, Zakład Farmakologii Klinicznej Katedry Farmakologii Wydziału Lekarskiego UJ CM Kraków, Szpital Uniwersytecki w Krakowie W praktyce warto pamiętać o interakcjach leków modyfikujących aktywność układu renina – angiotensyna – aldosteron, leków beta adrenolitycznych, antagonistów wapnia, leków przeciwzakrzepowych, przeciwpłytkowych oraz statyn. Powszechnym problemem są niekorzystne oddziaływania, w jakie wchodzą antagoniści witaminy K, czyli doustne leki przeciwzakrzepowe. Interakcje acenokumarolu związane są głównie z wysokim powinowactwem tego leku do białek krwi i możliwością jego wypierania z połączeń z białkami przez inne leki. W przypadku warfaryny dodatkowo dołączają się interakcje związane z jej metabolizmem przy udziale izoenzymu 2C9 cytochromu P450. Wiadomo także, że utlenianie warfaryny przy udziale CYP2C9 jest genetycznie uwarunkowane, a zatem w populacji istnieją pacjenci szybko i wolno metabolizujący lek, a różnice w stosowanych dawkach mogą sięgać nawet 80%. Warfaryna wchodzi w interakcje farmakokinetyczne z lekami, które wpływają na aktywność izoenzymu CYP2C9, a dawki warfaryny w przypadku łącznego stosowania z inhibitorami tego izoenzymu należy zmniejszyć nawet do 50%. U pacjentów stosujących warfarynę należy ostrożnie stosować paracetamol, który może zwiększać aktywność antykoagulacyjną warfaryny. 34 farmacja praktyczna 6/2015 U pacjentów stosujących warfarynę należy ostrożnie stosować paracetamol, który może zwiększać aktywność antykoagulacyjną warfaryny Niekorzystne interakcje z warfaryną, których skutkiem jest wzrost aktywności antykoagulacyjnej, powodują także leki roślinne i niektóre suplementy diety. Ma to praktyczne znaczenie podczas łącznego stosowania warfaryny z preparatami: czosnku, miłorzębu japońskiego, żeńszenia, glukozaminy i chondroityny. Preparaty zawierające wyciągi z dziurawca z kolei zmniejszają skuteczność przeciwzakrzepową warfaryny. Podczas stosowania warfaryny nie należy spożywać soku żurawinowego, a także nie należy przyjmować suplementów diety zawierających wyciągi z żurawiny. Interakcje farmakokinetyczne mogą również nasilić działanie przeciwzakrzepowe nowych doustnych antykoagulantów (dabigatran, rywaroksaban). Dabigatran jest substratem dla P-glikoproteiny (P-gp), natomiast rywaroksaban jest substratem dla P-gp www.farmacjapraktyczna.pl nauka oraz jest aktywnie metabolizowany przez izoenzym 3A4 cytochromu P450. W przypadku stosowania dabigatranu należy ostrożnie kojarzyć go z klarytromycyną, a także z amiodaronem i werapamilem. Leki te mogą także nasilać efekt przeciwzakrzepowy rywaroksabanu w mechanizmie hamowania P-gp, ostrożność należy zachować również podczas łączenia rywaroksabanu z silnymi inhibitorami CYP 3A4. Z praktycznego punktu widzenia istotne są także interakcje, szczególnie farmakokinetyczne, statyn, a szczególnie simwastatyny, atorwastatyny i lowastatyny. Statyny te metabolizowane są aktywnie przez izoenzym 3A4 cytochromu P450, w związku z tym leki, które są inhibitorami tego izoenzymu, mogą podnosić poziom statyn w surowicy krwi i zwiększać ryzyko wystąpienia miopatii, a nawet rabdomiolizy. Czynnikiem, który zwiększa ryzyko wystąpienia niekorzystnych interakcji leków, jest propagowany w wielu dziedzinach, a szczególnie w kardiologii, tzw. „efekt klasy”. O ile z punktu widzenia wskazań terapeutycznych rozumowanie takie można w wielu wypadkach uznać za poprawne, o tyle z punktu widzenia bezpieczeństwa farmakoterapii ten sposób klasyfikacji leków może prowadzić do błędnych wniosków. Wynika to z faktu, że leki należące do tej samej grupy terapeutycznej mogą różnić się pomiędzy sobą farmakokinetyką, a co za tym idzie, zmiennym ryzykiem interakcji farmakokinetycznych oraz bezpieczeństwem i profilem działań niepożądanych. Przykładowo przestawienie pacjenta z leczenia inhibitorami konwertazy angiotensyny, które nie są metabolizowane przy udziale izoenzymów cytochromu P450, na antagonistów receptora AT1, a w szczególności losartan, walsartan i irbesartan, które są metabolizowane przy udziale izoenzymu CYP2C9, powoduje inne ryzyko wystąpienia interakcji w politerapii, pomimo faktu, że cały czas stosujemy leki modulujące aktywność układu renina – angiotensyna – aldosteron. Warto pamiętać o interakcjach antagonistów wapnia, w szczególności pochodnych 1,4-dihydropirydyny (CA) (amlodypina, felodypina, lerkanidypina). Leki te są metabolizowane przez CYP3A4 i silne inhibitory tego izoen- 36 farmacja praktyczna 6/2015 Czynnikiem, który zwiększa ryzyko wystąpienia niekorzystnych interakcji leków, jest propagowany w wielu dziedzinach, a szczególnie w kardiologii, tzw. „efekt klasy” zymu mogą zwiększać ich stężenie w surowicy, zwiększając ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Nie należy stosować klarytromycyny u pacjentów leczonych CA, gdyż powoduje to znaczny wzrost ryzyka wystąpienia ostrej niewydolności nerek. Inne inhibitory CYP3A4 mogą nasilać hipotensję podczas jednoczasowego stosowania u pacjentów przyjmujących CA. Warto pamiętać także o interakcjach leków przeciwpłytkowych. Z kolei w przypadku stosowania klopidogrelu należy zachować ostrożność jeżeli równocześnie stosowane są leki przeciwzakrzepowe, ponieważ może to zwiększać intensywność krwawień. Klopidogrel nie wpływa na farmakokinetykę digoksyny. Leki zobojętniające sok żołądkowy nie wpływają na wchłanianie klopidogrelu. Metabolit klopidogrelu może hamować aktywność izoenzymu CYP2C9, co może prowadzić do zwiększenia stężenia w surowicy fenytoiny i NLPZ. Należy unikać równoległego podawania inhibitorów pompy protonowej, z wyjątkiem sytuacji, gdy jest to bezwzględnie konieczne. Brak jest danych wskazujących na to, czy inne leki zmniejszające wydzielanie kwasu żołądkowego, takie jak antagoniści receptora H2 lub leki zobojętniające kwas żołądkowy, wpływają na działanie klopidogrelu. Zalecane piśmiennictwo: 1. Kostka-Trąbka E. , Woroń J. Interakcje leków w praktyce klinicznej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011 2. Baxter K., Preston CL. Stockley’s Drug Interactions 2013. Pharmaceutical Press. London 2013 3. Hansten PD, Horn JR. The Top 100 Drug Interactions. H&H Publications. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl www.farmacjapraktyczna.pl nauka Choroba oglądaczy wystaw Przyczyną chromania przestankowego, niesłusznie bagatelizowanego przez wielu pacjentów, jest proces miażdżycowy prowadzący do zwężenia naczyń tętniczych w kończynie dolnej. autor: dr n. med. LESZEK MAREK KRZEŚNIAK specjalista chorób wewnętrznych M ianem chromania przestankowego (claudicatio intermittens) określa się ból mięśni nogi, który – co charakterystyczne – występuje w czasie chodzenia i zmusza do zatrzymania się, ustępuje zaś po krótkim odpoczynku. Osoby cierpiące na tę dolegliwość potrafią zwykle dokładnie policzyć, po ilu krokach będą musiały się zatrzymać. Ów odcinek drogi, jaki mogą przebyć do wystąpienia bólu, nazywany jest dystansem chromania. Aby zamaskować tę przypadłość, cierpiące na nią osoby zatrzymują się i np. oglądają wystawy sklepowe czy podziwiają coś w okolicy. Potocznie mówi się, że jest to tzw. „choroba oglądaczy wystaw”. Ponieważ odczuwany ból jest zwykle bardzo nieprzyjemny, chorzy potrafią dokładnie obliczyć dystans, aby nie wywoływać nieprzyjemnego objawu. Gorzej jednak, gdy muszą nagle podbiec – np. do autobusu czy tramwaju. Wtedy po krótkim zrywie zatrzymują się nagle i udają, że już im się nie śpieszy. Z biegiem czasu dystans, jaki mogą przebyć bez zatrzymania, skraca się, a dolegliwości występują częściej i stają się coraz bardziej nieprzyjemne. Pojawienie się chromania przestankowego świadczy o tym, że światło tętnicy uległo zwężeniu o ponad 50% Przyczyną chromania przestankowego jest proces, który doprowadził do zwężenia naczyń tętniczych w kończynie dolnej – najczęściej jest to proces miażdżycowy. Pojawienie się chromania przestankowego świadczy o tym, że światło tętnicy uległo zwężeniu o ponad 50%. Zwężenie światła tętnicy poniżej 50% zwykle nie powoduje wystąpienia chromania przestankowego. Pracujące mięśnie wymagają zwiększonego dopływu krwi, a zwężona tętnica nie jest w stanie sprostać tym wymaganiom – w efekcie niedokrwione mięśnie komunikują o tym bólem. W zależności od lokalizacji miejsca zwężenia tętnic w nodze bóle w czasie chodzenia mogą pojawiać się w udzie, łydce i pośladku. Objawami towarzyszącymi chromaniu przestankowemu jest ból i uczucie napięcia lub osłabienie siły mięśniowej kończyny. Długotrwały proces prowadzić może do zaników mięśniowych i zaniku owłosienia na tej kończynie. Osoby takie zwykle usiłują „oszczędzać” słabą kończynę i przy chodzeniu utykają. U wielu osób ze zwężeniem naczyń tętniczych chromanie przestankowe może się nie ujawniać, ponieważ inne choroby, np. przepuklina krążka międzykręgowego, choroba zwyrodnieniowa stawów kończyn, niedowłady kończyn dolnych czy choroba wieńcowa nie pozwalają na wykonywanie takich wysiłków, które spowodowałyby charakterystyczny ból. Poza zwężeniem światła tętnic od wewnątrz, jak ma to miejsce w miażdżycy, chromanie przestankowe może wywoływać tzw. zespół usidlenia tętnicy podkolanowej polegający na ucisku tętnicy z zewnątrz. Przypadłość ta rozwija się np. u sportowców, zwłaszcza biegaczy, kolarzy i osób uprawiających jogging. Ucisk tętnicy podkolanowej w obrębie dołu podkolanowego jest wywołany przez skurcz głowy przyśrodkowej mięśnia trójgłowego łydki. Długotrwały skurcz czy przerost tego mięśnia może powodować zwężenie, a nawet całkowite zamknięcie światła tętnicy lub powstanie tętniaka. farmacja praktyczna 6/2015 37 REKLAMA nauka Warto wspomnieć, że chromanie przestankowe znacznie częściej występuje u palaczy tytoniu, ponieważ pod wpływem składników dymu tytoniowego następuje dodatkowo odruch skurczu naczyń tętniczych. Bóle związane z chromaniem przestankowym stymulują chorego do wizyty u lekarza, a wykonanie badania dopplerowskiego czy angiografii potwierdza istotne zwężenie światła tętnicy. W poradniach chorób naczyniowych wykonywane bywają pomiary ciśnienia tętniczego na rękach i nogach, badania wysiłkowe na bieżni, pletysmografia segmentarna, angiografia rezonansu magnetycznego. Niektóre osoby cierpiące na chromanie przestankowe potrafią tak ograniczyć swoją aktywność, że przez długi czas nie szukają pomocy lekarskiej, a zmiany w tętnicach są ujawniane zupełnie przypadkowo, np. w trakcie badania zaleconego z zupełnie innych przyczyn. Znacznie częściej chromanie przestankowe występuje u osób cierpiących z powodu cukrzycy i to nawet tzw. łagodnej, bo w przebiegu tej choroby zmiany naczyniowe występują znacznie częściej. Zwężenie światła tętnicy i powstawanie złogów miażdżycowych w naczyniach tętniczych związane jest nierzadko z procesami bakteryjnymi (paciorkowce, chlamydie), zapalnymi, autoimmunologicznymi, niedoborami witamin C i D, procesami wykrzepiania wewnątrznaczyniowego, zaburzeniami metabolicznymi: przemiany węglowodanów, puryn (dna) oraz nadciśnieniem tętniczym. Jak każda choroba, tak i chromanie przestankowe powinno być leczone przyczynowo. Bardzo często wymaga ono zmiany trybu życia, a zatem: m odyfikacji diety, z aprzestania palenia tytoniu, p rzywrócenia prawidłowej masy ciała, r egularnego wykonywania ćwiczeń fizycznych, które stymulują wytwarzanie się krążenia obocznego i wydłużają dystans chromania, 38 farmacja praktyczna 6/2015 Jeśli choroba rozwija się, może dojść do powikłań w postaci występowania bólów w spoczynku oraz pojawiania się trudno gojących się owrzodzeń, a nawet martwicy kończyny dolnej leczenia cukrzycy i zaburzeń metabolicznych oraz procesów zapalnych i bakteryjnych w organizmie, regulacji ciśnienia tętniczego u pacjentów z nadciśnieniem, stosowania diety bogatej w nienasycone kwasy tłuszczowe, a ubogiej w węglowodany proste oraz wzbogaceniu menu o produkty zawierające witaminy C i D. Jeśli choroba rozwija się, może dojść do powikłań w postaci występowania bólów w spoczynku oraz pojawiania się trudno gojących się owrzodzeń, a nawet martwicy kończyny dolnej. W leczeniu chromania przestankowego wykorzystuje się leki zapobiegające nadmiernemu krzepnięciu krwi (antykoagulanty), leki rozszerzające naczynia tętnicze, leki poprawiające przepływy w tętniczkach włosowatych, jak również leki stosowane w leczeniu cukrzycy, choroby wieńcowej i nadciśnienia tętniczego. W ostatnim czasie do leczenia wprowadzono prostaglandyny w postaci iniekcji. Przy braku poprawy mimo zastosowanych zmian trybu życia i leczenia farmakologicznego oraz ciągłego skracania się dystansu chromania wykonywane są w oddziałach chirurgii naczyniowej operacje mające na celu usunięcie złogów miażdżycowych ze światła naczyń lub pomostowanie niedrożnych odcinków naczyń, przeszczepy własne z naczyń żylnych lub wczepianie sztucznych protez naczyniowych. Innym rodzajem zabiegów jest sypatektomia polegająca na przecięciu nerwów odpowiedzialnych za skurcz naczyń w obszarze, w którym występuje chromanie. Rozszerzanie światła naczyń odbywa się przez wprowadzenie do zwężonej tętnicy cewnika z balonikiem (angioplastyka). Dla zapobiegania nawrotom zwężenia zakłada się stenty, czyli rurki z metalowej siatki przylegającej do ściany naczynia uniemożliwiające jego zwężenie. Z kolei owrzodzenia i niegojące się rany są opracowywane chirurgicznie, niekiedy konieczne są przeszczepy skóry. Przy wystąpieniu rozległej martwicy konieczna staje się amputacja kończyny. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl www.farmacjapraktyczna.pl nauka Słoneczna bulwa wraca do łask Wbrew powszechnej opinii topinambur nie jest wymysłem współczesnych miłośników zdrowego odżywiania, ale niezwykle cenną odżywczo rośliną z bardzo długą historią, która w ostatnich latach w glorii i chwale powraca na nasze stoły. autorka: mgr farm. JOANNA KACZMARCZYK farmaceutka, autorka bloga Receptanasmak.pl o farmacji i zdrowym żywieniu T opinambur, a właściwie słonecznik bulwiasty (Helianthus tuberosus), należy do rodziny Asteraceae i jest blisko spokrewniony z dobrze nam znanym słonecznikiem zwyczajnym. Pierwsze wzmianki o topinamburze pochodzą z Ameryki Północnej, gdzie był z powodzeniem uprawiany i spożywany jeszcze przed przybyciem Krzysztofa Kolumba. Wkrótce potem dotarł do Europy, z czasem jednak niemal całkowicie został wyparty przez ziemniaka. Zarówno jadalną, jak i potencjalnie leczniczą część rośliny stanowią bulwy. Ich wyjątkową cechą jest obecność inuliny (ok. 17% masy), która jest polimerem fruktozy (a nie jak np. w ziemniakach skrobi będącej polimerem glukozy). Dodatkowo topinambur zawiera ok. 3% białka (w tym także aminokwasy egzogenne) oraz jest źródłem nierozpuszczalnego błonnika, krzemionki, witaminy B1, potasu i żelaza. Topinambur charakteryzuje się niską kalorycznością oraz niskim indeksem glikemicznym, dlatego wskazany jest u osób cierpiących na nadwagę lub otyłość oraz u diabetyków. Inulina zawarta w bulwach nie jest trawiona w przewodzie pokarmowym człowieka. Po dotarciu do jelita grubego ulega fermentacji z udziałem występujących tam bakterii, stanowiąc tym samym świetny prebiotyk: wpływa korzystnie na florę bakteryjną, 40 farmacja praktyczna 6/2015 Topinambur charakteryzuje się niską kalorycznością oraz niskim indeksem glikemicznym, dlatego wskazany jest u osób cierpiących na nadwagę lub otyłość oraz u diabetyków prowadząc do rozwoju m.in. bifidobakterii i doprowadzając do równowagi między korzystnymi a chorobotwórczymi bakteriami w przewodzie pokarmowym. Cechę tę możemy wykorzystać np. w trakcie lub po przebytej antybiotykoterapii. Ze względu na zawartość inuliny topinambur stanowi korzystny składnik w diecie cukrzyków. Wykazano, że inulina obniża poposiłkowy poziom glukozy i insuliny we krwi. Badania potwierdziły, iż zastosowanie słonecznika bulwiastego w diecie korzystnie wpływa na profil glukozy we krwi oraz obniża poziom trójglicerydów, cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL. W tym samym badaniu wykazano także korzystny wpływ na funkcjonowanie wątroby i nerek. Kolejne badania donoszą nawet o zapobieganiu rozwoju insulinooporności i cukrzycy typu 2 u szczurów karmionych dietą wysokofruktozową, którą wzbogacono topinamburem. Istnieją również doniesienia na temat antynowotworowego działania rośliny, zwłaszcza w stosunku do pewnych linii komórkowych raka sutka. Jako rozpuszczalny błonnik pokarmowy inulina usprawnia pracę jelit, zwiększając masę i częstotliwość wypróżnień, a tym samym przeciwdziałając zaparciom. Dodatkowo wraz z pektynami i błonnikiem pomaga usunąć toksyny organiczne oraz metale ciężkie poprzez ich wiązanie oraz pobudzanie perystaltyki. Istnieją doniesienia, iż topinambur zapobiega zakażeniom dróg moczowych, a także działa przeciwstresowo www.farmacjapraktyczna.pl nauka i poprawia koncentrację. Nie brak mu korzystnego wpływu na nasz wygląd – zawartość koloidalnej krzemionki wzmacnia skórę, włosy i paznokcie. Wykorzystując topinambur w kuchni możemy z nim postępować podobnie jak z ziemniakami, ale warto pamiętać, że ta roślina daje nam szeroki wachlarz możliwości. Bulwy możemy gotować tradycyjnie, na parze, blanszować, piec, smażyć lub namaczać w wodzie z octem lub sokiem z cytryny. Nadają się one także do spożycia w postaci surowej, jako dodatek do sałatki (pokrojony w plastry) lub warzywnego koktajlu. Topinambury można również kisić i marynować. Bulwy mają smak orzechowy, przypominający nieco karczochy lub szparagi, i delikatnie słodki, przy czym im dłuższa obróbka termiczna, tym jest on bardziej nasilony (poprzez hydrolizę inuliny z odszczepianiem cząsteczek fruktozy). Fakt ten był intuicyjnie wykorzystywany jeszcze przez Indian, którzy topinambury zakopywali w kopcach, doprowadzając tym sposobem do ich fermentacji i powstawania lepiej przyswajalnych cukrów. Bulwy topinambura najlepiej przygotowywać bez obierania – to właśnie pod skórką znajduje się największe bogactwo witamin i minerałów. Przyrządzając w ten sposób warzywo należy je dokładnie oczyścić, najlepiej szczoteczką pod bieżącą wodą. Jeśli jednak decydujemy się na obranie topinambura, dobrze jest go następnie zamoczyć w wodzie z cytryną, aby nie ściemniał (ze względu na zawartość żelaza). Piśmiennictwo: 1. Beneficial effects of soluble dietary Jerusalem artichoke (Helianthus tuberosus) in the prevention of the onset of type 2 diabetes and non-alcoholic fatty liver disease in high-fructose diet-fed rats; Wan-Ching Chang et al.; British Journal Of Nutrition; 06/2014 2. Physiological Response to Diets Fortified with Jerusalem Artichoke Tubers (Helianthus tuberosus L.) Powder by Diabetic Rats; Eid A. Zaky; Ameri- Bulwy topinambura najlepiej przygotowywać bez obierania – to właśnie pod skórką znajduje się największe bogactwo witamin i minerałów Topinambur na trzy sposoby: 1 Pieczone bulwy Jednym z najsmaczniejszych sposobów przyrządzenia tego warzywa jest upieczenie bulw w całości. W tym celu zawijamy dokładnie umyte, wyszorowane i osuszone topinambury w folię i pieczemy w piekarniku w temperaturze 180-200 st. C, ok. pół godziny, aż będą miękkie. Idealnie smakują z czosnkowym lub ziołowym dipem na bazie jogurtu greckiego, a także z pastą z awokado. Topinambury zawinięte w folię można także wrzucić do ogniska i upiec jak ziemniaki. Z topinambura możemy przyrządzić również pyszne zupy lub gotować go – podobnie jak ziemniaki (jednak nieco krócej) i stosować jako dodatek do głównego dania. Warto również wypróbować surowe bulwy – są bardzo smaczne i chrupiące. 2 Chipsy z topinambura Oczyszczone bulwy kroimy w cienkie plastry (ok. 2 mm), wrzucamy do miski. Dodajemy 1-2 łyżki oliwy z oliwek. W moździerzu lub młynku rozcieramy ziarna czarnuszki z gruboziarnistą solą, w proporcji 1 łyżka czarnuszki + 1/2 łyżeczki soli. Tak przygotowaną „czarnuszkową sól” dodajemy do topinambura w ilości według uznania (resztę możemy przechowywać w zamkniętym pojemniku do przyprawiania innych potraw lub do pieczenia chleba). Doprawiamy gałką muszkatołową i dokładnie mieszamy, tak aby przyprawy i oliwa pokryły równomiernie plastry topinambura. Rozkładamy w jednej warstwie na blasze wyłożonej papierem do pieczenia i pieczemy ok. 10 minut, aż się zarumienią, ale nie przypalą. Tak przygotowane chipsy stanowią świetny dodatek np. do sałatki. 3 Topinambur zapiekany pod cheddarem Oczyszczone bulwy kroimy na półcentymetrowe plastry i układamy w żaroodpornym naczyniu posmarowanym oliwą. Posypujemy solą i gałką muszkatołową, na wierzch układamy plastry sera cheddar. Zapiekamy, aż ser się roztopi. can-Eurasian J. Agric. & Environ. Sci.; 5 (5)/2009 3. Wartość odżywcza i prozdrowotna słonecznika bulwiastego (Helianthus tuberosus L.); I. Mystkowka, K. Zarzecka; Postępy Fitoterapii 2/2013 Podyskutuj o tym na forum! *** Czy wiesz że? Topinambur (tak jak i cykoria) może być stosowany jako substytut kawy. Ze względu na zawartość inuliny napój ma korzystny wpływ na zdrowie, zwłaszcza cukrzyków, gdyż normalizuje profil glukozowy i lipidowy krwi. Kawę z topinambura można kupić w sklepach ze zdrową żywnością. www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 6/2015 41 Elwira Piwowarska redaktor naczelna WP.PL Kobieta www.kobieta.wp.pl P lan był prosty. Chcieliśmy pokazać każdej kobiecie, że marzenie o nowej, lepszej figurze jest w zasięgu ręki, jeśli tylko w odpowiedni sposób się do tego zabrać. Wśród użytkowniczek serwisu ogłosiliśmy casting. Napłynęło do nas 300 zgłoszeń. Wybór nie był łatwy, ostatecznie jednak wyłoniliśmy trzy bohaterki: Agatę, Irenę i Agnieszkę. Każda z pań otrzymała od nas profesjonalną pomoc trenera personalnego, dietetyka oraz psychologa. Miała też dwa miesiące, by zawalczyć o nową, szczuplejszą figurę, lżejszą o 10 kg. PO METAMORFOZIE ZASKOCZYĆ FIGURĄ! – TO MARZENIE KAŻDEJ KOBIETY, KTÓRA BORYKA SIĘ Z NADPROGRAMOWYMI KILOGRAMAMI. NIE JEST ONO OBCE TAKŻE CZYTELNICZKOM SERWISU WP.PL KOBIETA. WYCHODZĄC NAPRZECIW ICH POTRZEBOM, PRZYGOTOWALIŚMY SPECJALNĄ AKCJĘ „ZASKOCZ FIGURĄ”. PRZED METAMORFOZĄ Trzy kobiety, które połączyło Każdy może zaskoczyć figurą Akcja skierowana była nie tylko do naszych trzech bohaterek. Mogły z niej skorzystać wszystkie osoby, które postanowiły o siebie zadbać. Na specjalnie w tym celu przygotowanej stronie – Zaskoczfigura.wp.pl – dziewczyny na bieżąco relacjonowały postępy z walki o nową figurę. Znalazły się tu również rady przygotowane przez ekspertów. Przez dwa miesiące każdy nasz użytkownik mógł, razem z bohaterkami akcji, zadbać o własną, lepszą sylwetkę. Osoby, które chciały być na bieżąco z wszystkimi informacjami, mogły zapisać się do newslettera. Dwie z trzech bohaterek osiągnęły zamierzony cel. Jedynie Irena z zaplanowanych 10 kg zrzuciła 8. We własnych oczach odniosła jednak sukces. Mieści się w końcu w wymarzonym rozmiarze 38. Warto było powalczyć, ponieważ nagrodą za podjęcie wyzwania była nie tylko nowa sylwetka, ale też niespodzianka – spotkanie ze stylistką, która pomogła każdej z pań podkreślić walory nowej, szczuplejszej figury. IRENA, 36 LAT Wytrwale dążąca do celów młoda mama z Gdańska Motywacja: uzyskanie rozmiaru 38 Cel: schudnąć 10 kg Irena z Gdańska na starcie akcji ważyła 73 kg. Na co dzień spełnia się jako pracownik korporacji i mama 4-letniego Marcina. Program dla 36-latki zakładał odkwaszenie organizmu i zmniejszenie zatrzymywania płynów. Rezultat: 8 kg w 2 miesiące Metamorfoz PRZED METAMORFOZĄ PO METAMORFOZIE PO METAMORFOZIE PRZED METAMORFOZĄ jedno marzenie AGNIESZKA, 40 LAT AGATA, 27 LAT Towarzyska, trochę szalona miłośniczka rocka z Krakowa Motywacja: szczęście swoje i rodziny Cel: schudnąć 10 kg Optymistka, pozytywnie zakręcona mieszkanka Krakowa Motywacja: chęć udziału w maratonie Cel: schudnąć 10 kg Agnieszka, 40-letnia mieszkanka Krakowa, zaczynała z najwyższą wagą. Miała na koncie 97 kg. Kilogramy, które chciała zwalczyć, zostały jej po ciąży. Dieta Agnieszki zakładała przyspieszenie metabolizmu oraz możliwość uniknięcia chorób z tego wynikających. Rezultat: 10 kg w 2 miesiące 27-letnia Agata z Krakowa startowała z pułapu 87 kg. Program przygotowany dla Agaty przez specjalistów zakładał dietę zmniejszającą obwód ciała oraz… chęć spożywania słodyczy. Rezultat: 10 kg w 2 miesiące ORGANIZATOREM AKCJI JEST GRUPA WIRTUALNA POLSKA SP. Z O.O. PARTNEREM AKCJI JEST PRODUCENT SUPLEMENTÓW DIETY FIGURA. nalewki apteczne Historia nalewek Nalewki to alkoholowe wyciągi z owoców, korzeni, kwiatów lub całego ziela (pojedynczych ziół lub mieszaniny składników), najczęściej o 40-, 45-procentowej zawartości alkoholu. Sporządzane są przez zalanie składników alkoholem i mogą być posłodzone syropem. autorka: prof. IWONA WAWER P opularne są nalewki owocowe (wiśniówka, ratafia), korzenne (imbirówka) i ziołowe (benedyktynka). Nalewki owocowe są często wytwarzane w domu. Nalewki ziołowe mają działanie lecznicze i są jedną z form leków nowoczesnej fitoterapii. Ich produkcję trzeba zostawić w rękach fachowców, wytwarzają je firmy farmaceutyczne. Nalewki lecznicze są sporządzane według receptur narodowych Farmakopei, stosunek surowca do rozpuszczalnika jest tak dobrany, aby uzyskać odpowiednią zawartość składników czynnych. Nalewki i intrakty przygotowuje się w proporcji 1:5, ale z surowców silnie działających w stosunku 1:10. Nalewka powstaje przez zalanie surowca rozpuszczalnikiem, w temperaturze pokojowej i pozostawieniu go na minimum 7 dni, po czym uzyskany ekstrakt trzeba przefiltrować. Do produkcji nalewek potrzebne są odpowiednie, dobrej jakości surowce roślinne oraz alkohol; można używać spirytusu 70%, ale również wódki – nalewki mają wtedy około 20-25% alkoholu. Nalewki to doskonały sposób na zachowanie bioaktywnych związków. Taki produkt nie psuje się, można go długo przechowywać (najlepiej w ciemnym miejscu). Od powstania pierwszych alkoholowych nalewek do ich obecnej popularności minęło kilkaset lat, potrzebny był rozwój gorzelnictwa oraz postępy fitoterapii. Rośliny leczni- 44 farmacja praktyczna 6/2015 W XIX w. w apteczce każdego polskiego dworku stało kilka gatunków nalewek, a receptury przekazywano z pokolenia na pokolenie cze były wykorzystywane przez ludzkość od początku jej historii. Stosowano je w postaci świeżej lub suszone, sporządzano napary i wywary, rzadziej zalewano winem. Największy lekarz starożytności Hipokrates z Kos (460-377 r. p.n.e.) uważał, że do leczenia należy wykorzystywać całe rośliny. Claudius Galenus (132-201 r. n.e.) – twórca farmacji galenowej, która zajmuje się otrzymywaniem preparatów, sporządzał wyciągi, wina, nalewki, pigułki z roślin leczniczych. Zdobycze medycyny greckiej i rzymskiej oraz wiedzę o ziołolecznictwie przechowali i rozwijali Arabowie, a ich dzieła były tłumaczone na język łaciński. Tłumaczeniami oraz zbieraniem wiedzy medycznej zajmowali się mnisi (benedyktyni, dominikanie, cystersi, karmelici). W Europie powstawały ogrody przyklasztorne, w których uprawiano zioła oraz klasztorne apteki. Znaną postacią była zakonnica, św. Hildegarda z Bingen (1098-1179). W swoich www.farmacjapraktyczna.pl nalewki apteczne dziełach zawarła monografie uzdrawiających roślin i receptury, przekazała też wskazania dotyczące sposobu odżywiania. Konkurencję dla zakonów stanowiły czarownice, które z powodu swojej wiedzy o roślinach oraz praktyki, czyli leczenia chorych ziołami, często płonęły na stosie. sumpcji, takie jak: Chartreuse, wyprodukowane w 1605 roku oraz Benedyktynka produkowana przez benedyktynów z Normandii. W szybkim czasie nalewki zyskały wielką popularność w Europie, a każdy naród miał charakterystyczny dla siebie zestaw ziołowych nalewek. W VII wieku n.e. arabscy alchemicy nauczyli się przeprowadzać destylację alkoholu z wina. Po doprawieniu produktu ziołami i miodem rozpowszechniali go jako aqua vitae, a sekret produkcji spirytusu był pilnie strzeżony. Aqua vita była cenna, była bowiem stosowana jako lekarstwo przeciwko zarazie, na co miały wpływ właściwości dezynfekujące alkoholu. Gdy okazało się, że alkohol wzmacnia lecznicze działanie wielu ziół, zaczęto produkować alkoholowe nalewki i zalecać je chorym. Moda na nalewki (kordiały) dotarła też do Polski. W XIX wieku w apteczce każdego polskiego dworku stało kilka gatunków nalewek, a receptury przekazywano z pokolenia na pokolenie. Do dzisiaj zgodnie z tradycją nalewki podaje się w małych kieliszkach (50 ml), najlepiej przed jedzeniem. Cenione są zwłaszcza gorzkie nalewki (pieprzówka, piołunówka), które poprawiają trawienie. W XVI i XVIII wieku we Włoszech i Francji powstały nalewki przeznaczone do zwykłej konR E K L A M A Nalewki Apteczne dostępne są tylko w aptekach. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl kuchnia farmaceutyczna Dieta dla serca AGATA OPIELA specjalistka ds. żywienia zajmująca się tematyką zdrowego odżywiania, slow life, naturalnych metod leczenia, współpracuje z Magazynem Gaga i portalem eGaga.pl Zdrowy styl życia i właściwa dieta to najskuteczniejsze sposoby przeciwdziałania chorobom sercowo-naczyniowym. Przebyty zawał to ważny sygnał alarmowy i dobry moment na zmianę sposobu żywienia. Owsianka z komosy ryżowej z owocami sezonowymi Składniki (na 1 porcję): •1/2 szklanki komosy ryżowej•1/2 szklanki mleka o niskiej zawartości tłuszczu lub roślinnego •1/2 szklanki wody•ksylitol•truskawki lub inne owoce sezonowe Przygotowanie: Komosę dobrze jest namoczyć w wodzie przez 15 minut. Gotować komosę z wodą i mlekiem na małym ogniu ok. 30 minut. Przełożyć do miseczki, dodać truskawki lub inne owoce sezonowe. Można osłodzić ksylitolem. Po takim śniadaniu nasz organizm będzie nam wdzięczny do końca dnia. 46 farmacja praktyczna 6/2015 Pełne ziarno, jak komosa ryżowa i produkty z owsa, są dobrym źródłem witamin z grupy B, a w szczególności B3 i B6 i kwasu foliowego. Witaminy te odgrywają bardzo ważną rolę w regulacji ciśnienia tętniczego. Do diety warto włączyć owoce sezonowe, szczególnie truskawki, borówki, czarne porzeczki, które są bogatym źródłem witaminy C i flawonoidów. Badania pokazują, że wysokie dawki witaminy C obniżają ciśnienie tętnicze, a flawonoidy wzmacniają działanie witaminy C i pomagają chronić wewnętrzną wyściółkę naczyń krwionośnych. www.farmacjapraktyczna.pl kuchnia farmaceutyczna K luczową rolę w planowaniu żywienia osób z problemami układu krążenia odgrywa wyeliminowanie z diety szkodliwych produktów. Przede wszystkim chodzi o te będące źródłem tłuszczów nasyconych znajdujących się m.in. w przetwarzanych olejach roślinnych, wołowinie, maśle, żółtych serach. Konieczne jest także ograniczenie ilości spożywanej soli. Istotną rolę w diecie dla osób z problemami sercowo-naczyniowymi odgrywa sposób przygotowywania potraw. Jeżeli do tej pory w kuchni królowały dania smażone, należy je wyeliminować. Potrawy powinny być gotowane w wodzie, na parze, duszone lub pieczone w folii bez dodatku tłuszczu. A jakie produkty służą sercu? Dieta w chorobie wieńcowej powinna być bogata w tłuste ryby, jak łosoś czy sardynki, gdyż zawierają one cenne kwasy omega 3, które działają przeciwzakrzepowo, pomagają obniżyć ciśnienie krwi oraz poziom cholesterolu. Naturalną „szczotką” oczyszczającą tętnice ze złogów cholesterolu jest błonnik zawarty m.in. w pełnoziarnistych produktach zbożowych, np. kaszach, ryżu, makaronach pełnoziarnistych, otrębach, płatkach zbożowych, które należy koniecznie wykorzystywać w codziennej kuchni. Łosoś pieczony z sosem a’la beszamelowym, sezamem i brokułami Składniki (na 2 porcje): 350 g filetu z łososia ze skórą•1 nieduża główka brokuła (500 g)•czarny sezam•1 cytryna•2 łyżki oliwy z oliwek•pieprz, sól ziołowa•Sos a`la beszamelowy: 1 łyżeczka zmielonej gałki muszkatołowej•2 łyżki mąki kukurydzianej•300 ml mleka•sól i pieprz do smaku Przygotowanie: Łososia delikatnie posolić, posypać pieprzem, skropić oliwą i sokiem z cytryny oraz posypać sezamem. Włożyć do żaroodpornego naczynia i piec w piekarniku przez 25 minut w temp. 180 st. C. Brokuły włożyć do parowaru na 20 minut lub gotować w lekko osolonej wodzie. Aby pieczony łosoś smakował wyśmienicie, niezbędnym elementem dania jest sos beszamelowy. W wersji bez masła to świetny przepis dla osób starających się ograniczać tłuszcze. Sos jest kremowy i pyszny – do rondla wsypać mąkę kukurydzianą i podgrzać na bardzo małym ogniu. Wlać całe mleko i gotować, stale mieszając, aż zgęstnieje. Doprawić solą, pieprzem i gałką muszkatołową. *** To danie jest super szybkie, bardzo smaczne i niezwykle zdrowe. Tłuste ryby dostarczają cennych kwasów omega- 3, a brokuły, jak przekonują amerykańscy naukowcy, mają działanie nie tylko przeciwnowotworowe, ale również działają ochronnie na serce. Koktajl czekoladowy z bananów Składniki: 4 banany•łyżka kakao•2 szklanki ulubionego mleka roślinnego Przygotowanie: Wszystkie składniki dokładnie zmiksować w blenderze na koktajl. Jeśli ktoś ma ochotę na zimniejszą wersję, wystarczy włożyć koktajl do zamrażalnika na kilka godzin – w ten sposób można się delektować pysznymi, słodkimi lodami czekoladowymi. *** Czy po problemach z sercem można zjeść coś słodkiego? Ależ oczywiście! Pod warunkiem, że będzie to zdrowa słodycz. Słodki deser z bananów dostarczy cennego potasu, który pomaga usuwać z organizmu nadmiar sodu i w ten sposób wpływa na obniżenie ciśnienia krwi. Regularne spożywanie kakao ma ochronny wpływ na kondycję serca, gdyż zawiera cenne flawonoidy, które obniżają ciśnienie krwi. farmacja praktyczna 6/2015 47 kultura MEGA HIT! FILM Życie w mrokach przeszłości Nowy film z Alem Pacino podbił publiczność festiwalu w Wenecji. Legenda kina daje tu prawdziwy koncert swoich aktorskich możliwości. Angelo Manglehorn (Al Pacino) nigdy nie pogodził się z utratą kobiety, która była miłością jego życia. Żyje samotnie pogrążony we wspomnieniach. Przed laty sprowadził się do małego miasteczka, gdzie niewielu mieszkańców zna tajemnicę jego przeszłości. Jedyne osoby, z którymi utrzymuje sporadyczne kontakty, to zajęty karierą syn (Chris Messina) oraz zamieszany w podejrzane interesy dawny uczeń (Harmony Korine). Raz w tygodniu Manglehorn celebruje swój mały rytuał: odwiedza lokalny bank, w którym pracuje intrygująca go kobieta (Holly Hunter). Para samotników nawiązuje nić porozumienia, ale gdy dzielący ich dystans zacznie maleć, Manglehorn niespodziewanie znajdzie się na emocjonalnym rozdrożu. Będzie zmuszony dokonać wyboru między bezpiecznym życiem w cieniu przeszłości, a nieznanym, które może przynieść każdy nowy dzień. „Manglehorn”, reż. David Gordon Green, wyst.: Al Pacino, Holly Hunter, Chris Messina, Harmony Korine. Dystrybucja: Gutek Film. Premiera: 26 czerwca 2015 r. 48 farmacja praktyczna 6/2015 DVD UKRYĆ PRZED ŚWIATEM Film inspirowany poruszającą historią niezwykłego człowieka, który przez lata ukrywał przed światem swój największy sekret. Kacper (Andrzej Chyra), uwielbiany przez uczniów nauczyciel historii z liceum, zaczyna tracić wzrok. Diagnoza lekarska nie pozostawia złudzeń. Mężczyźnie z powodu wady genetycznej grozi trwała ślepota. Początkowo załamany, ostatecznie postanawia ukryć przed światem problemy zdrowotne, aby doprowadzić do matury swoją klasę. Jedynym powiernikiem tajemnicy nauczyciela zostaje jego przyjaciel Wiktor (Arkadiusz Jakubik). Kacper, zmagając się z nową sytuacją i nowymi wyzwaniami, nawiązuje bliską przyjaźń z koleżanką z pracy (Urszula Grabowska) i próbuje pomóc zbuntowanej uczennicy, Klarze, która ukrywa swój własny sekret. „Carte Blanche”, reż. Jacek Lusiński, wyst.: Andrzej Chyra, Arkadiusz Jakubik, Dorota Kolak, Urszula Grabowska. Dystrybucja: ADD Media Entertainment Osoby, które za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl wyślą na adres: [email protected] maila z hasłem: CARTE BLANCHE, mają szansę otrzymać płytę DVD w prezencie. ROZWIĄZANIE KONKURSÓW Z NR 4 (84): film DVD „Obywatel” (hasło: IZMY): Małgorzata Hodara • płyta „At Least For Now”, Benjamina Clementine’a (hasło: BENJAMIN): Martyna Lemiesz • książka „Ludzie czy bogowie” Dariusza Kortki i Krystyny Bochenek (hasło: LEKARZE): Iga Mosznińska • książka „Janina Ochojska. Świat według Janki. Rozmawiała Marzena Zdanowska” (hasło: PAH): Małgorzata Kasprzak Zapraszamy do udziału w naszych konkursach! Wejdź na stronę: www.farmacjapraktyczna.pl www.farmacjapraktyczna.pl kultura KSIĄŻKA MUZYKA FLORENCE WRACA DO ŻYCIA CZERPAĆ Z ŻYCIA PEŁNYMI GARŚCIAMI Jan Kaczkowski – ksiądz z powołania i podróżnik z pasji. Doktor teologii, który nie lubi katolicyzmu kucanego. Założyciel hospicjum w Pucku, który uczył lekarzy, jak rozmawiać o śmierci z pacjentami. W dzieciństwie nie chodził na religię, a potem o mały włos nie otrzymałby święceń. Chory na nowotwór mózgu określa sam siebie onkocelebrytą, czyli człowiekiem, który jest znany z tego, że ma raka. Znany tak naprawdę z optymistycznego podejścia i wielkiej miłości do świata, którą dzieli się poprzez swoje opowieści. Oto jedna z nich – książka, której nie da się łatwo zaszufladkować. Autobiograficzna opowieść, która uczy, jak żyć prosto i czerpać z każdego dnia pełnymi garściami. O tym, skąd pochodzi i dlaczego został księdzem. Co go inspiruje i jak radzi sobie z chorobą. A przede wszystkim o tym, jak mimo niepowodzeń i kłopotów nigdy nie stracić wiary i nadziei. KSIĄŻKA BESTSELLER! Gwiazdą pop stała się w wieku zaledwie 21 lat, ale po wielkim sukcesie swoich dwóch albumów Florence nagle odkryła, że poświęcając się tylko muzyce, utraciła jednocześnie możliwość przeżywania zwykłych rzeczy. Koncerty stawały się coraz większe, włosy coraz bardziej rude, a sukces coraz bardziej spektakularny. Dlatego po powrocie z ostatniej trasy koncertowej Florence postanowiła po prostu normalnie żyć, postarać się funkcjonować poza hermetycznym światkiem, jaki znała z ciągłej trasy koncertowej. W rezultacie piosenki, które powstały, kiedy wróciła do nagrywania, są znacznie bardziej zanurzone w rzeczywistości. Na płytę składa się 11 utworów, które powstały w znakomitej większości w ubiegłym roku przy współpracy z takimi muzykami, jak Paul Epworth, Kid Harpoon i John Hill. Nad produkcją czuwał Markus Dravs odpowiedzialny poprzednio m.in. za płyty Arcade Fire czy Björk. Brzmieniowo płyta jest zdecydowanie powrotem do żywego, miejscami nawet rockowego grania. „How Big How Blue How Beautiful”, Florence and The Machine, Universal Music Polska Osoby, które za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl wyślą na adres: [email protected] maila z hasłem: FLORENCE, mają szansę otrzymać płytę w prezencie. GWIAZDA, KTÓRA NIE BAŁA SIĘ RYZYKOWAĆ Prawdziwy portret Anny Jantar – gwiazdy polskiej estrady. W tej wyjątkowej biografii kryje się zdecydowanie coś więcej niż tylko kariera w blasku świateł. Jaka naprawdę była Anna? O czym marzyła? Przed czym uciekała? Marcin Wilk rozmawiał z jej mamą, Haliną Szmeterling, i córką, Natalią Kukulską. Dotarł do tych, którzy znali Annę najlepiej i zachowali cząstkę jej blasku. Z ich opowieści wyłania się kobieta mądra, dojrzała i niezależna, gwiazda największego formatu. Kobieta, która musiała podejmować decyzje kosztem własnych marzeń, nie bała się ryzykować ani sięgać po nieosiągalne. Książka zawiera niepublikowane materiały, fotografie, dokumenty i listy. „Tyle słońca” to także doskonały obraz polskiej sceny muzycznej lat siedemdziesiątych, pełna absurdów historia codziennego życia artystów zdanych wyłącznie na siebie. „Życie na pełnej petardzie”, Jan Kaczkowski, Piotr Żyłka, Wydawnictwo WAM „Tyle słońca. Anna Jantar. Biografia”, Marcin Wilk, Wydawnictwo ZNAK Osoby, które za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl wyślą na adres: [email protected] maila z hasłem: PETARDA, mają szansę otrzymać książkę w prezencie. Osoby, które za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl wyślą na adres: [email protected] maila z hasłem: JANTAR, mają szansę otrzymać książkę w prezencie. farmacja praktyczna 6/2015 49 REKLAMA krzyżówka FP/148/06-2015 Rozwiązaniem krzyżówki z nr 4 (84) „Farmacji Praktycznej” jest hasło: XYLOGEL KATAR ODCHODZI Z ŻELEM NA DŁUGO. Etui na recepty otrzymują: Aneta Mleczak, Ewelina Kopala, Małgorzata Chanek, Barbara Bochnak, Anna Waląg, Marcin Gackowski, Urszula Kwintal, Paweł Jutrowski, Diana Bolanowska, Małgorzata Waszczuk, Ewelina Rompa-Węsierska, Anna Rudzińska, Bożena Zalewska-Tereba, Urszula Tokarczyk, Katarzyna Wiejak, Anna Probola, Tomasz Szuplewski, Stanisława Szczepanik, Janina Korfanty i Ewa Rudawska-Liszka. Litery z ponumerowanych pól utworzą rozwiązanie: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 – Osoby, które nadeślą prawidłowe rozwiązanie krzyżówki, mają szansę otrzymać 1 z 20 etui na pieczątki i recepty firmy Batycki ufundowanych przez producenta leku Memotropil. Rozwiązanie krzyżówki prosimy przesłać do 24.07.2015 r. na adres: Valkea Media S.A., ul. Elbląska 15/17, 01-747 Warszawa, z dopiskiem: „Farmacja Praktyczna” lub na adres e-mail: [email protected]. Regulamin konkursu dostępny jest na stronie www.farmacjapraktyczna.pl. Imię i nazwisko: ......................................................................................................................................................................................... Dokładny adres: ......................................................................................................................................................................................... e-mail: ......................................................................................................................................................................................... Telefon: ......................................................................................................................................................................................... Informujemy, że podane dane osobowe przetwarzane będą przez Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., z siedzibą w Warszawie przy ul. Bobrowieckiej 6, zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. 2002 r. Nr 101 poz. 926 ze zm.) w celu informowania o produktach i usługach spółek należących do Grupy Polpharma. Każda osoba ma prawo dostępu do treści swoich danych i ich poprawiania. Podanie danych jest dobrowolne. Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych przez Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o. w określonych powyżej celach*. Wyrażam zgodę na otrzymywanie informacji handlowych drogą elektroniczną*. Data: ........................................... Podpis: .............................................................................. *) Należy skreślić w przypadku niewyrażenia zgody. 50 farmacja praktyczna 6/2015 www.farmacjapraktyczna.pl Wraca do gry! obrzęk i przekrwienie spojówek, pieczenie, nadmierne łzawienie, podrażnienie, świąd, czy bolesność. STA/123/03-2015 Polecaj Starazolin, gdy u pacjenta występują:* * wywołane czynnikami drażniącymi, takimi jak: kurz, dym, soczewki kontaktowe, wiatr, jaskrawe światło słoneczne, woda chlorowana, kosmetyki lub będące objawami alergii. Starazolin (Tetryzolini hydrochloridum). Skład i postać: 1ml kropli do oczu zawiera 0,5 mg chlorowodorku tetryzoliny. Produkt zawiera chlorek benzalkoniowy. Wskazania: Leczenie objawowe stanów, którym towarzyszy obrzęk i przekrwienie spojówek, wywołanych czynnikami drażniącymi takimi jak: kurz, dym, soczewki kontaktowe, wiatr, jaskrawe światło słoneczne, woda chlorowana, kosmetyki. Alergiczne stany zapalne takie jak: katar sienny i uczulenie na pyłki traw. Starazolin łagodzi objawy towarzyszące, takie jak: pieczenie, świąd, bolesność, nadmierne łzawienie i podrażnienie. Dawkowanie i sposób podawania: Preparat stosuje się miejscowo do worka spojówkowego. Zwykle wkrapla się 1 do 2 kropli preparatu, 2 do 3 razy na dobę. Należy unikać długotrwałego stosowania preparatu, szczególnie u dzieci. Preparat Starazolin jest płynem jałowym. Nie należy dotykać końcówki zakraplacza, a po zakropieniu flakon natychmiast zabezpieczyć nakrętką. Przed zastosowaniem preparatu należy zdjąć soczewki kontaktowe i założyć je ponownie po około 15 minutach od wkroplenia preparatu. Tetryzolina jest przeciwwskazana u dzieci w wieku poniżej 2 lat. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na tetryzolinę lub którykolwiek składnik preparatu; jaskra szczególnie z wąskim kątem lub inne ciężkie schorzenia oczu. Dzieci w wieku poniżej 2 lat. Ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: Leczenie tetryzoliną należy przerwać, gdy objawy stanu zapalnego nasilają się w trakcie stosowania preparatu. Preparat jest przeznaczony do leczenia podrażnień spojówek jedynie o umiarkowanym nasileniu. Nie jest zalecane stosowanie preparatu podczas infekcji, uszkodzenia rogówki lub podczas silnego bólu. Pacjent powinien odstawić preparat i skontaktować się z lekarzem, jeśli po dwóch dniach stosowania nie ma wyraźnej poprawy. Długotrwałe stosowanie preparatu może wywołać wtórne podrażnienie i przekrwienie, objawy pieczenia i kłucia, a także zmiany zanikowe, wywołane przewlekłym niedotlenieniem błony śluzowej oka. Należy zachować ostrożność u pacjentów z ciężkimi chorobami układu krążenia (np. z chorobą wieńcową) i nadciśnieniem tętniczym, guzem chromochłonnym nadnercza, u pacjentów z cukrzycą i nadczynnością tarczycy, leczonych inhibitorami monoaminooksydazy i innymi lekami mogącymi podwyższać ciśnienie tętnicze krwi. Podczas stosowania preparatu Starazolin należy przerwać noszenie soczewek kontaktowych, gdyż składnik konserwujący krople - chlorek benzalkoniowy uszkadza soczewki. Soczewki można założyć po około 15 minutach od zastosowania kropli. Tetryzolina po zalecanym dawkowaniu nie powoduje rozszerzenia źrenicy, jednak podczas nadmiernego stosowania istnieje ryzyko rozszerzenia źrenicy, szczególnie u pacjentów z jasną (niebieską) tęczówką. W przypadku wystąpienia silnego bólu oka, bólu głowy, zaniku widzenia, nagłego pojawienia się ruchomych plam w polu widzenia, nagłego zaczerwienienia oczu, bólu wywołanego światłem lub podwójnego widzenia pacjent powinien natychmiast skontaktować się z lekarzem. Lek nie jest skuteczny w leczeniu reakcji alergicznych typu późnego, takich jak np. zapalenie kontaktowe spojówek i skóry powiek. Unikać długotrwałego stosowania u dzieci. Działania niepożądane: Nadmierne stosowanie preparatu (przez zbyt długi czas lub zbyt często) może prowadzić do bólu lub pieczenia oczu, reaktywnego przekrwienia, niewyraźnego widzenia, podrażnienia spojówek lub rzadko - rozszerzenia źrenic. W pojedynczych przypadkach preparat może wywierać ogólnoustrojowe działania sympatykomimetyczne. Podstawą do oceny działań niepożądanych są następujące dane dotyczące częstości ich występowania: Bardzo często: ≥1/10; Często: ≥1/100-<1/10; Rzadko: ≥1/10 000-<1/1000; Bardzo rzadko: <1/10 000 w tym pojedyncze przypadki. Często występują: reaktywne przekrwienie, pieczenie błon śluzowych, suchość błon śluzowych, działania ogólnoustrojowe (np. kołatanie serca, bóle głowy, drżenia, osłabienie, nadmierna potliwość, podwyższenie ciśnienia tętniczego). Może wystąpić niewyraźne widzenie, podrażnienie spojówek, rzadko rozszerzenie źrenic. Co więcej często występują ogólnoustrojowe działania sympatykomimetyczne. Bardzo rzadko donoszono o występowaniu nadmiernego rogowacenia spojówek z zamknięciem punktów łzowych i nadmiernym łzawieniem. Istnieje zagrożenie, zwłaszcza u noworodków i dzieci do 2 lat, objawami związanymi z wchłonięciem leku, w tym również po jego połknięciu. Najważniejszymi objawami niepożądanymi są: zaburzenia ze strony ośrodkowego układu nerwowego, takie jak podwyższone ciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca, tachykardia, tachyarytmia, reaktywna bradykardia. Podmiot odpowiedzialny: Warszawskie Zakłady Farmaceutyczne Polfa S.A. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu nr - R /0331 wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa, www.polpharma.pl; tel.: +48 22 364 61 00; fax: +48 22 364 61 02. Lek dostępny bez recepty. ChPL: 2014-09-30. 52 farmacja praktyczna 6/2015 52 farmacja praktyczna 2/2013 www.farmacjapraktyczna.pl
