Żydzi w Gibraltarze
Transkrypt
Żydzi w Gibraltarze
ZA CZYNY PRZODKÓW Przedstawiciel hiszpańskiej arystokracji przeprasza Żydów Gibraltar to terytorium brytyjskie o niewielkiej powierzchni 6,5 km², położone nad Morzem Śródziemnym na południowym wybrzeżu Półwyspu Iberyjskiego. Spora część jego obszaru to monolityczny wapienny cypel – Skała Gibraltarska, mająca długość 4,8 km i wysokość 427 m n.p.m. To terytorium ma 27,5 tys. mieszkańców i jest jednym z najbardziej zaludnionych na świecie – na 1km² przypada ok. 4,3 tys. osób. Żydzi mieszkali w Gibraltarze co najmniej od XIV wieku. Pierwsze zapisy historyczne wskazują, że w roku 1356 ukazał się apel o pomoc na zapłacenie okupu za grupę Żydów wziętych w niewolę przez piratów. Inny dokument, z 1473 r. mówi, że Żydzi uciekający od prześladowań w Andaluzji, ubiegali się o zezwolenie na osiedlenie się w Gibraltarze. W 1474 roku książę Mediny – Sidonii przekazał Gibraltar grupie sefardyjskich Żydów (conversos - konwertowanych na katolicyzm), uciekinierów z Kordoby pod przywództwem Pedro de Herrera, w zamian za utrzymywanie tam fortu obronnego. Ale po dwóch latach zostali oni wygnani przez księcia. Ich los jest nieznany, prawdopodobnie wielu z nich wróciło do Kordoby, gdzie musieli się zmierzyć z prześladowaniami inkwizycji. W 1713 roku Hiszpania podpisała traktat w Utrechcie, na mocy którego Gibraltar znalazł się pod panowaniem brytyjskim. Hiszpanie zamieścili w nim klauzulę o zakazie muzułmańskiego i żydowskiego osadnictwa, jednak już w 1729 roku zawarta została umowa z sułtanem Maroka pozwalająca na osadnictwo marokańskich Żydów w Gibraltarze. Otrzymali oni takie same przywileje jak pozostali mieszkańcy. W 1749 r. społeczność żydowska uzyskała prawo do stałego osadnictwa, liczyła około 600 osób, co stanowiło 1/3 cywilnej ludności. W 1805 roku Żydzi stanowili połowę mieszkańców Gibraltaru, w 1843 roku powstała gazeta Cronica Israelitica w języku ladino. W połowie XIX wieku społeczność żydowska była już bardzo liczna, mieszkało tam ponad 1500 Żydów, zajmowali się głównie handlem. W czasie II wojny światowej Żydzi z Gibraltaru zostali ewakuowani na terytorium Wielkiej Brytanii i wielu z nich nigdy nie powróciło, po wojnie w Gibraltarze pozostała niewielka liczba Żydów. W ostatnich latach społeczność żydowska Gibraltarze znów się rozwija, liczy obecnie 750 osób (około 2% ogółu ludności), niemal cała społeczność to sefardyjczycy wywodzący się od żydowskich uciekinierów z Hiszpanii, którzy osiedlili się w Tetuanie na północnym wybrzeżu Maroka. Obecność Żydów zaznacza się w wielu miejscach Gibraltaru; w centrum miasta, nazwy czterech ulic upamiętniają ważne żydowskie osobistości Serfaty's Passage, Abecasis's Passage, Benoliel's Passage i Benzimra's Alley. Na umieszczonej tam mapie turystycznej, dużą Gwiazdą Dawida oznaczona jest każda z synagog: Sha'ar Hashamayim - Esnoga Grande - Wielka Synagoga, Ets Hayim - Esnoga Chica - Mała Synagoga, Nefusot Yehuda - Esnoga Flamenco - Synagoga Flamandzka, Esnoga Abudarham - Synagoga Abudarhama, Talmud Tora - Synagoga szkolna. Ratusz mieści się w dawnej rezydencji żydowskiego kupca Aarona Nuneza Cardozo. Na drodze prowadzącej w górę Skały Gibraltarskiej znajduje się Żydowska Brama – brązowy monument symbolizujący Słupy Heraklesa, pomiędzy nimi jest tarcza z mapą świata: po stronie zachodniej współczesnego, a po przeciwnej – antycznego. W pobliżu tej bramy jest stary cmentarz żydowski. Pomimo dramatycznych losów, społeczność Żydów w Gibraltarze jest obecnie liczna i aktywna. Poczucie żydowskiej tożsamości w tej wspólnocie jest bardzo silne, dużą wagę przywiązuje się do edukacji, istnieje 8-klasowa Talmud Tora dla dzieci 4 – 12 lat, która kształci w zakresie przedmiotów świeckich i religijnych, szkoła średnia osobna dla chłopców i dziewczynek 12 – 17 lat, oprócz religijnych treści nauczania przygotowuje do brytyjskich egzaminów GCSE, oraz mały kolel – jesziwa po liceum. Ponadto wspólnota utrzymuje cztery synagogi i mykwę, codziennie jest minjan rano, po południu i wieczorem. Istnieją trzy koszerne restauracje; jedna mięsna i dwie mleczne, koszerna piekarnia i trzy koszerne delikatesy. Podczas Szabatów zamknięte są sklepy prowadzone przez Żydów. Po piątkowej modlitwie, główna ulica Main Street staje się czymś w rodzaju promenady, gdzie przyjaciele i krewni mogą się spotykać przed pójściem na posiłek. Na stronie internetowej tamtejszej Gminy, jej przewodniczący Haim Levy napisał: Tutaj w Gibraltarze jesteśmy małą wspólnotą istniejąca od połowy XVIII wieku. Jesteśmy znani jako tętniąca życiem ortodoksyjna społeczność żydowska, często jesteśmy określani jako mała społeczność z wielkim sercem. To dlatego, że nasza społeczność jest mała i każdy człowiek się liczy. Śmiejemy się razem i czasem razem płaczemy. Zarząd Gminy Żydowskiej kieruje wszystkimi aspektami życia społecznego. Kwestiami religijnymi zajmuje się nasz szanowny Rabin Gminy Roni Hassid, który prowadził nas przez ostatnie 25 lat. Oferujemy naszym członkom wiele możliwości zaangażowania się w rozwój żydowskiego życia religijnego, społecznego, edukacyjnego, kulturalnego. W grudniu 2013 roku miało miejsce niezwykłe wydarzenie o wielkim znaczeniu historycznym. Przedstawiciel hiszpańskiego arystokratycznego rodu po raz pierwszy przybył z oficjalną wizytą do Gibraltaru aby przeprosić społeczność żydowską za wypędzenie Żydów w XV wieku. W Instytucie Cervantesa 9 grudnia 2013, książę Mediny - Sidonii D. Alonso Gonzalez de Gregorio y Alvarez de Toledo, odczytał przeprosiny przedstawicielom Gminy Żydowskiej. Zaznaczył on, że społeczność ta jest moralnymi i genetycznymi spadkobiercami hiszpańskich konwertowanych Żydów, którzy w 1474 roku uciekli od okrutnego, niekontrolowanego ludobójstwa w Andaluzji i znaleźli schronienie w tym mieście. Ponieważ dwa lata później wygnał ich stamtąd drugi książę Mediny - Sidonii Enrique Perez de Guzman y Fonseca, obecny książę powiedział: chociaż niektórzy historycy oddalili już wobec niego zarzut okrucieństwa, ale w imię sprawiedliwości dziejowej przyznaję w jego imieniu, że nie zwalnia go to od odpowiedzialności. Krystyna Podgórska Źródła: The Times of Israel Gibraltar Jewish Community http://www.jewishgibraltar.com/