Żydzi w Gibraltarze

ZA CZYNY PRZODKÓW
Przedstawiciel hiszpańskiej arystokracji przeprasza Żydów
Gibraltar to terytorium brytyjskie o niewielkiej powierzchni 6,5 km², położone nad Morzem
Śródziemnym na południowym wybrzeżu Półwyspu Iberyjskiego. Spora część jego obszaru to
monolityczny wapienny cypel – Skała Gibraltarska, mająca długość 4,8 km i wysokość 427 m
n.p.m. To terytorium ma 27,5 tys. mieszkańców i jest jednym z najbardziej zaludnionych na
świecie – na 1km² przypada ok. 4,3 tys. osób.
Żydzi mieszkali w Gibraltarze co najmniej od XIV wieku. Pierwsze zapisy historyczne
wskazują, że w roku 1356 ukazał się apel o pomoc na zapłacenie okupu za grupę Żydów
wziętych w niewolę przez piratów. Inny dokument, z 1473 r. mówi, że Żydzi uciekający od
prześladowań w Andaluzji, ubiegali się o zezwolenie na osiedlenie się w Gibraltarze.
W 1474 roku książę Mediny – Sidonii przekazał Gibraltar grupie sefardyjskich Żydów
(conversos - konwertowanych na katolicyzm), uciekinierów z Kordoby pod przywództwem
Pedro de Herrera, w zamian za utrzymywanie tam fortu obronnego. Ale po dwóch latach
zostali oni wygnani przez księcia. Ich los jest nieznany, prawdopodobnie wielu z nich wróciło
do Kordoby, gdzie musieli się zmierzyć z prześladowaniami inkwizycji.
W 1713 roku Hiszpania podpisała traktat w Utrechcie, na mocy którego Gibraltar znalazł się
pod panowaniem brytyjskim. Hiszpanie zamieścili w nim klauzulę o zakazie muzułmańskiego
i żydowskiego osadnictwa, jednak już w 1729 roku zawarta została umowa z sułtanem
Maroka pozwalająca na osadnictwo marokańskich Żydów w Gibraltarze. Otrzymali oni takie
same przywileje jak pozostali mieszkańcy. W 1749 r. społeczność żydowska uzyskała prawo
do stałego osadnictwa, liczyła około 600 osób, co stanowiło 1/3 cywilnej ludności. W 1805
roku Żydzi stanowili połowę mieszkańców Gibraltaru, w 1843 roku powstała gazeta Cronica
Israelitica w języku ladino. W połowie XIX wieku społeczność żydowska była już bardzo
liczna, mieszkało tam ponad 1500 Żydów, zajmowali się głównie handlem.
W czasie II wojny światowej Żydzi z Gibraltaru zostali ewakuowani na terytorium Wielkiej
Brytanii i wielu z nich nigdy nie powróciło, po wojnie w Gibraltarze pozostała niewielka
liczba Żydów. W ostatnich latach społeczność żydowska Gibraltarze znów się rozwija, liczy
obecnie 750 osób (około 2% ogółu ludności), niemal cała społeczność to sefardyjczycy
wywodzący się od żydowskich uciekinierów z Hiszpanii, którzy osiedlili się w Tetuanie na
północnym wybrzeżu Maroka.
Obecność Żydów zaznacza się w wielu miejscach Gibraltaru; w centrum miasta, nazwy
czterech ulic upamiętniają ważne żydowskie osobistości Serfaty's Passage, Abecasis's
Passage, Benoliel's Passage i Benzimra's Alley. Na umieszczonej tam mapie turystycznej,
dużą Gwiazdą Dawida oznaczona jest każda z synagog: Sha'ar Hashamayim - Esnoga Grande
- Wielka Synagoga, Ets Hayim - Esnoga Chica - Mała Synagoga, Nefusot Yehuda - Esnoga
Flamenco - Synagoga Flamandzka, Esnoga Abudarham - Synagoga Abudarhama, Talmud
Tora - Synagoga szkolna. Ratusz mieści się w dawnej rezydencji żydowskiego kupca Aarona
Nuneza Cardozo. Na drodze prowadzącej w górę Skały Gibraltarskiej znajduje się Żydowska
Brama – brązowy monument symbolizujący Słupy Heraklesa, pomiędzy nimi jest tarcza z
mapą świata: po stronie zachodniej współczesnego, a po przeciwnej – antycznego. W pobliżu
tej bramy jest stary cmentarz żydowski.
Pomimo dramatycznych losów, społeczność Żydów w Gibraltarze jest obecnie liczna i
aktywna. Poczucie żydowskiej tożsamości w tej wspólnocie jest bardzo silne, dużą wagę
przywiązuje się do edukacji, istnieje 8-klasowa Talmud Tora dla dzieci 4 – 12 lat, która
kształci w zakresie przedmiotów świeckich i religijnych, szkoła średnia osobna dla chłopców
i dziewczynek 12 – 17 lat, oprócz religijnych treści nauczania przygotowuje do brytyjskich
egzaminów GCSE, oraz mały kolel – jesziwa po liceum.
Ponadto wspólnota utrzymuje cztery synagogi i mykwę, codziennie jest minjan rano, po
południu i wieczorem. Istnieją trzy koszerne restauracje; jedna mięsna i dwie mleczne,
koszerna piekarnia i trzy koszerne delikatesy. Podczas Szabatów zamknięte są sklepy
prowadzone przez Żydów. Po piątkowej modlitwie, główna ulica Main Street staje się czymś
w rodzaju promenady, gdzie przyjaciele i krewni mogą się spotykać przed pójściem na
posiłek.
Na stronie internetowej tamtejszej Gminy, jej przewodniczący Haim Levy napisał:
Tutaj w Gibraltarze jesteśmy małą wspólnotą istniejąca od połowy XVIII wieku. Jesteśmy
znani jako tętniąca życiem ortodoksyjna społeczność żydowska, często jesteśmy określani jako
mała społeczność z wielkim sercem. To dlatego, że nasza społeczność jest mała i każdy
człowiek się liczy. Śmiejemy się razem i czasem razem płaczemy. Zarząd Gminy Żydowskiej
kieruje wszystkimi aspektami życia społecznego. Kwestiami religijnymi zajmuje się nasz
szanowny Rabin Gminy Roni Hassid, który prowadził nas przez ostatnie 25 lat. Oferujemy
naszym członkom wiele możliwości zaangażowania się w rozwój żydowskiego życia
religijnego, społecznego, edukacyjnego, kulturalnego.
W grudniu 2013 roku miało miejsce niezwykłe wydarzenie o wielkim znaczeniu
historycznym. Przedstawiciel hiszpańskiego arystokratycznego rodu po raz pierwszy przybył
z oficjalną wizytą do Gibraltaru aby przeprosić społeczność żydowską za wypędzenie Żydów
w XV wieku. W Instytucie Cervantesa 9 grudnia 2013, książę Mediny - Sidonii D. Alonso
Gonzalez de Gregorio y Alvarez de Toledo, odczytał przeprosiny przedstawicielom Gminy
Żydowskiej. Zaznaczył on, że społeczność ta jest moralnymi i genetycznymi spadkobiercami
hiszpańskich konwertowanych Żydów, którzy w 1474 roku uciekli od okrutnego,
niekontrolowanego ludobójstwa w Andaluzji i znaleźli schronienie w tym mieście. Ponieważ
dwa lata później wygnał ich stamtąd drugi książę Mediny - Sidonii Enrique Perez de Guzman
y Fonseca, obecny książę powiedział: chociaż niektórzy historycy oddalili już wobec niego
zarzut okrucieństwa, ale w imię sprawiedliwości dziejowej przyznaję w jego imieniu, że nie
zwalnia go to od odpowiedzialności.
Krystyna Podgórska
Źródła: The Times of Israel
Gibraltar Jewish Community
http://www.jewishgibraltar.com/