docNarodowy Uniwersalny Katalog Centralny NUKAT a przemiany w
download 
Reklamacja Transkrypt
Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny NUKAT a przemiany w
BIBLIOTEKI NAUKOWE W KULTURZE I CYWILIZACJI Maria Burchard Centrum NUKAT w Warszwie [email protected] Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny NUKAT a przemiany w bibliotekach National Union Catalog NUKAT and changes in libraries Abstrakt Działaj cy od prawie trzech lat katalog NUKAT powstaje metod współkatalogowania i jest ródłem gotowych rekordów dla bibliotek współpracuj cych. Katalog centralny NUKAT: − ułatwił uzyskanie informacji o miejscu przechowywania dokumentu w Polsce oraz o jego dost pno ci w bibliotece lokalnej; stanowi to istotne ułatwienie w prowadzeniu wypo ycze bibliotecznych; − umo liwił przyspieszenie i racjonalizacj katalogowania zbiorów, poprzez organizacj współkatalogowania wykluczaj c dublowanie pracy; − umo liwia budowanie spójnego systemu danych w skali kraju; − wymusza w bibliotekach współpracuj cych restrykcyjne stosowanie norm, formatów i przepisów katalogowania oraz pod anie za zmianami w tym zakresie; − ma wpływ na organizacj pracy w bibliotekach współpracuj cych. Wszelkie inicjatywy i przedsi wzi cia podejmowane w bibliotekach powinny by analizowanew kontek cie współpracy z katalogiem NUKAT i budowanej w nim informacji o zbiorach. Słowa kluczowe współkatalogowanie; rekordy bibliograficzne; wymiana informacji bibliograficznych; dokumenty biblioteczne - lokalizacja; informacja o dokumentach; standardy katalogowania Abstrakt NUKAT has been operating for nearly three years now. It is built by means of shared cataloging as a source of ready-made records available for downloading to all contributing libraries. − National Union Catalog NUKAT: − facilitated access to information on the location and accessibility of documents in the contributing libraries in Poland and consequently facilitated the interlibrary loan service; − enabled rapid and rational cataloging due to shared cataloging method excluding the duplication of work − allows to build consistent country-wide data system; − requires its contributors to follow uniform and up-to-date cataloging rules, formats and standards, at the same time following the changes in the field; − has a considerable impact on the organization of the workflow in the contributing libraries. All projects and initiatives developed by libraries ought to be analyzed with regard to their potential interaction with NUKAT and information on the library collections it contains. Key words shared cataloging; bibliographic records; exchange of bibliographic information; library documents - location; document information; cataloguing standards 182 Maria Burchard 1. Wprowadzenie Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny NUKAT oparty jest na koncepcji zbiorowego katalogowania w bazie centralnej i udost pniania bibliotekom gotowych danych do kopiowania. Jest przedsi wzi ciem ogólnokrajowym realizowanym przez biblioteki naukowe, a w szczególno ci biblioteki akademickie przygotowuj ce rekordy haseł wzorcowych oraz rekordy bibliograficzne dla dokumentów gromadzonych w swoich zbiorach. Rekordy te, po zatwierdzeniu do katalogu centralnego s nast pnie wielokrotnie, w miar potrzeby, wykorzystywane w katalogach lokalnych jako podstawa ich budowania. Koordynacj współkatalogowania i kontrol wprowadzanych do NUKAT-u rekordów prowadzi zespół Centrum NUKAT w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie. Do tworzenia koncepcji katalogu centralnego polskie biblioteki naukowe przyst piły w ko cu 1997 r. z baga em rekordów utworzonych w katalogach lokalnych pod koniec lat 80. i w pierwszej połowie lat 90. Katalogi te budowane były z wykorzystaniem rozmaitego oprogramowania bibliotecznego obsługuj cego ró nego rodzaju, cz sto niestandardowe, formaty zapisu danych oraz z ograniczon wiadomo ci znaczenia poj cia kartoteki haseł wzorcowych (khw). Był to wynik prowadzonego wówczas ywiołowo i w rozproszeniu procesu komputeryzacji katalogów bibliotecznych. Zabrakło centralnej koordynacji i dalekowzrocznej strategii w realizacji tego zadania. Do pracy w systemach skomputeryzowanych biblioteki przeniosły swój warsztat wypracowany przez lata przy budowaniu katalogów kartkowych, wraz z ró nymi lokalnymi nawykami i odr bno ciami. Nie było warunków, przede wszystkim finansowych, ale tak e odpowiedniej dojrzało ci rodowiska bibliotekarskiego, aby komputeryzacj katalogów bibliotecznych rozpocz od zbudowania katalogu centralnego, a dopiero w drugiej kolejno ci budowa katalogi lokalne jako jego pochodne [3] [4]. Nie potrafili my dostrzec nadzwyczajnych mo liwo ci, jakie niosła niedoskonała jeszcze wówczas ł czno sieciowa. Nie dostrzegano równie potrzeby współpracy i nie było powszechnej gotowo ci do poł czonego działania. Jedyne inicjatywy wspólne zrealizowane w gronie bibliotek u ytkuj cych system VTLS, odbierane były jako utrudnienie katalogowania i odbieranie autonomii bibliotekom [1] [2]. Takie wła nie były reakcje na przygotowane teoretycznie przez Ann Paluszkiewicz, a nast pnie upowszechniane poprzez szkolenia i wdra ane od pocz tku w bibliotekach u ytkuj cych system VTLS, zagadnienia podstawowe dotycz ce zasad tworzenia i stosowania rekordów khw oraz stosowania formatu - pocz tkowo USMARC, pó niej MARC 21 [6] [7]. Były to inicjatywy oddolne, dzi ki którym została zapocz tkowana w 1993 r. Centralna Kartoteka Haseł Wzorcowych (CKHW) [1], a w 1995 r. Centralny Katalog Czasopism (CKTCz) [5]. Obie te bazy jako jedyne z utworzonych w latach 90. zostały pó niej wykorzystane w katalogu centralnym NUKAT i s w nim nadal rozwijane. Jeszcze na etapie projektowania katalogu centralnego cierały si dwa pogl dy na temat jego kształtu [2]. Cz zespołu projektantów sprzeciwiała Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny NUKAT… 183 si rygorystycznemu nakazowi sporz dzania i stosowania w katalogu centralnym rekordów khw i budowaniu tego katalogu w trybie online za pomoc klienta systemu centralnego. Ponadto forsowany był pomysł scalenia w bazie katalogu centralnego niejednorodnych danych z istniej cych katalogów lokalnych. Akcentowano przy tym funkcj informacyjn budowanej bazy, a nie brano pod uwag konsekwencji wynikaj cych z takiego posuni cia. Tymczasem u progu 21 w. Polsce potrzebne było zbudowanie wreszcie ródła gotowych rekordów, a wi c zespołowo tworzonego zbioru prawidłowych, wiarygodnych danych. Tylko takie przedsi wzi cie mogło przyczyni si do jako ciowej zmiany w budowaniu dost pnego w Internecie systemu informacji o zbiorach polskich bibliotek. Ró nego rodzaju katalogi centralne, b d ce wynikiem sumowania dorobku wielu bibliotek, od lat prowadzi Biblioteka Narodowa, ale słu one li tylko informacji, nie zawsze zreszt precyzyjnej z powodu braku konsekwentnego stosowania kontroli za pomoc khw oraz zastosowania innych znanych i dost pnych rozwi za , które uczyniłyby z nich katalogi na miar dzisiejszych mo liwo ci i potrzeb. 2. Tempo i poziom katalogowania Katalog centralny NUKAT wkrótce zako czy trzeci rok działania. Zaanga owanych w jego budowanie jest obecnie 49 bibliotek, w tym wszystkie najwi ksze w kraju biblioteki akademickie1. Blisko dziesi nast pnych wyraziło gotowo współpracy i obj tych b dzie najbli szym szkoleniem planowanym na maj 2005 r. Czy utworzenie katalogu centralnego NUKAT wpłyn ło na przemiany w bibliotekarstwie polskim? Z pewno ci tak. Najbardziej spektakularnym skutkiem utworzenia katalogu centralnego NUKAT jest przyspieszenie budowania katalogów lokalnych, podniesienie poziomu katalogowania oraz widoczna w rodowisku bibliotekarskim zmiana podej cia do tego zagadnienia. Nikt dzi nie kwestionuje potrzeby stosowania w katalogu komputerowym rekordów kartoteki haseł wzorcowych pochodz cych z jednego centralnego zbioru. Biblioteki, które jeszcze jej nie stosuj , skazuj si na marginalizacj i pr dzej czy pó niej b d musiały si zmierzy z problemem ujednoliconego dost pu do danych. Współkatalogowanie w bazie centralnej, cecha katalogu, która budziła tyle obaw, przyniosła wspaniały - prognozowany zreszt efekt - likwidacj wielokrotnego katalogowania tych samych dokumentów i obni enie jego kosztów. Ka dy dokument skatalogowany jeden raz do katalogu centralnego jest wielokrotnie wykorzystywany w katalogach lokalnych. Biblioteki zyskały czas na systematyczne katalogowanie dokumentów zarejestrowanych dot d jedynie w katalogach kartkowych. Dokumenty najnowsze, najcz ciej powtarzaj ce si w bibliotekach, powielane s wielokrotnie w katalogach lokalnych (nawet do 27 razy). Po 33 miesi cach współkatalogowania w katalogach lokalnych bibliotek współpracuj cych z NUKAT-em w ród 1 Lista bibliotek współtworz cych NUKAT dost pna jest w Internecie na stronie: www.nukat.edu.pl. 184 Maria Burchard rekordów skopiowanych rednio 58% to rekordy autorstwa innych bibliotek, a tylko 42% to rekordy własne. Wkład bibliotek w zawarto katalogu centralnego oczywi cie nie jest równomierny. S biblioteki, w których liczba rekordów skopiowanych z katalogu NUKAT wielokrotnie przewy sza liczb rekordów wprowadzonych. S te takie, które ci gle wi cej rekordów wprowadzaj ni kopiuj i na współkatalogowaniu zyskuj mniej ni 50%. Zale y to od wielu czynników. Najwi kszy wkład w opracowanie rekordów do katalogu centralnego wnosz du e biblioteki uniwersyteckie, które otrzymuj egzemplarz obowi zkowy, realizuj znacz ce zakupy i posiadaj du e wyspecjalizowane w katalogowaniu zespoły bibliotekarzy. Jest jak najbardziej po dane, aby katalogowanie koncentrowało si w takich bibliotekach. Je li praca w nich jest dobrze zorganizowana, to i korzy ci ze współkatalogowania s znacz ce, a przyspieszenie rozwoju katalogu lokalnego widoczne. Dobrym przykładem jest tutaj Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, która wprowadziła do NUKAT-u najwi cej rekordów bibliograficznych (ł cznie dla dokumentów zwartych i ci głych) - 72 258, ale dzi ki kopiowaniu, obok rekordów własnych pozyskała do katalogu lokalnego 55 294 rekordy autorstwa innych bibliotek, powi kszaj c go ł cznie w ci gu niespełna trzech lat o 127 452 rekordy. Stanowi to 35% zawarto ci całego katalogu komputerowego BUW. Warto doda , e pozostał cz katalogu - 65% BUW budowała od 1994 r., czyli ponad 8 lat przeznaczaj c dodatkowo, w okresie przed przeprowadzk do nowego gmachu, niemałe rodki na retrokonwersj katalogów kartkowych.W 27 bibliotekach współkataloguj cych liczba rekordów autorstwa innych bibliotek skopiowanych do katalogu lokalnego przewy sza liczb skopiowanych rekordów własnych - w 11 przypadkach kilkakrotnie. Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny NUKAT… 185 Wykres 1. Przyrost rekordów wprowadzanych do katalogu centralnego NUKAT i z niego kopiowanych w latach 2002-2005 1200000 1000000 800000 600000 400000 200000 0 cze-02 gru-02 gru-03 gru-04 mar-05 Rekordy khw Rek.bibliogr. wprow. ogółem Rekordy bibliogr. skopiowane ogółem Istotne zmiany w rozkładzie współkatalogowania mo e przynie przył czenie si Biblioteki Narodowej do współpracy z katalogiem NUKAT. Jest ona zainteresowana przej ciem katalogowania wpływu bie cego wydawnictw polskich. Rysuje si zatem szansa na racjonalny podział pracy. Biblioteka Narodowa b dzie wydawa „Przewodnik Bibliograficzny”na podstawie rekordów przez siebie opracowanych, biblioteki akademickie zajm si katalogowaniem wydawnictw zagranicznych i retrokonwersj , a rekordy dla wydawnictw polskich skopiuj . Układ zapowiada si bardzo korzystnie, pod warunkiem, e Biblioteka Narodowa b dzie katalogowała wystarczaj co szybko, tak jak potrzebuj tego biblioteki akademickie. 3. Wpływ współkatalogowania na organizacj pracy w bibliotekach Opracowanie rekordów do katalogu centralnego wymaga sporych umiej tno ci i do wiadczenia. Wymaga te prowadzenia katalogowania ci le według obowi zuj cych w katalogu NUKAT procedur dotycz cych kolejno ci przygotowywania i modyfikowania rekordów oraz wzajemnego ich wi zania. Je li biblioteka nie przystosuje wewn trznej organizacji pracy do ustalonych w katalogu NUKAT procedur, współkatalogowanie staje si dla niej uci liwe. Wydłu a si opracowanie jednego dokumentu i oczekiwanie na mo liwo skopiowania z NUKAT-u rekordu do własnego katalogu. Jakie czynno ci zwi zane z drog ksi ki w bibliotece powinny zosta zrewidowane i przystosowane do nowych warunków katalogowania? Uczestniczenie we współkatalogowaniu stwarza nowe nie wyst puj ce dotychczas sytuacje. Dokument, który wpłyn ł do biblioteki, mo e ju mie pełny rekord bibliograficzny w katalogu centralnym, mo e 186 Maria Burchard tak e mie rekord, ale bez charakterystyki przedmiotowej, mo e wreszcie wymaga pełnego opracowania ł cznie z rekordami khw. W ka dym z tych przypadków dokument powinien by skierowany na inn cie k opracowania. Warto wi c zadba o stworzenie, ju na samym pocz tku drogi ksi ki, stanowiska zajmuj cego si kopiowaniem rekordów z katalogu centralnego i kierowaniem dokumentów do wła ciwego opracowania. W ten sposób cz z nich mo e by bardzo szybko przygotowana do udost pnienia. W realizacji współkatalogowania istotne jest tak e tempo przygotowywania rekordów bibliograficznych i kontrolowania ich na poziomie lokalnym. W interesie biblioteki jest, aby jak najszybciej nada im status, który powoduje podj cie kontroli tych rekordów przez administratorów Centrum NUKAT. Przetrzymywanie rekordów, wydłu anie ich przygotowania zwi ksza prawdopodobie stwo, e do katalogu centralnego wejd rekordy sprawniej przygotowane przez inne biblioteki i mo e si okaza , e czas ju wło ony w danej bibliotece w przygotowanie rekordów został stracony. Warte rozwa enia jest poł czenie tworzenia rekordu bibliograficznego z opracowaniem przedmiotowym przy jednym stanowisku pracy. Taka zmiana organizacji katalogowania skraca czas pracy nad jednym dokumentem i jest korzystna z punktu widzenia efektywno ci pracy administratorów katalogu centralnego. Pełny rekord bibliograficzny kontrolowany jest jednokrotnie. Rekord bez charakterystyki przedmiotowej wraca do kontroli przynajmniej jeszcze jeden raz, gdy inny bibliotekarz uzupełni w nim tematy. Tego rodzaju zmiana w organizacji katalogowania nie jest prosta. Podział na tzw. katalogowanie formalne i opracowanie przedmiotowe jest bibliotekach polskich gł boko zakorzeniony w tradycji i wszelkie próby zmian napotykaj na du y opór bibliotekarzy. 4. Centralny system informacji o zbiorach bibliotek Poprzez kopiowanie rekordów bibliograficznych z katalogu centralnego do katalogu lokalnego biblioteki uczestnicz w budowaniu centralnego systemu informacji o miejscu przechowywania dokumentów znajduj cych si w polskich w bibliotekach naukowych. Jest to korzystny dla obu stron dodatkowy efekt współkatalogowania, który wpływa na warto informacyjn budowanego wspólnie w katalogu NUKAT zbioru rekordów. Zatem rozwój katalogu centralnego, to przede wszystkim coraz pełniejszy dost p do informacji o miejscu przechowywania skatalogowanych w NUKAT dokumentów. Obecnie w katalogu NUKAT to ponad 440 000 rekordów bibliograficznych doł czonych jest ponad milion symboli bibliotek. Oznacza to, e ponad milion rekordów bibliograficznych znajduj cych si w katalogach lokalnych bibliotek zostało skopiowanych z NUKAT-u2. rednio miesi cznie pobieranych jest do katalogów lokalnych ponad 31 000 rekordów bibliograficznych i o tyle symboli bibliotek podnosi si w ka dym miesi cu warto informacyjna katalogu centralnego. 2 Według statystyki do 3.04.2005 r. do katalogów lokalnych skopiowano z NUKAT-u 1 036 354 rekordów bibliograficznych. Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny NUKAT… 187 Katalog centralny powinien by jako pierwszy przeszukiwany przez o rodki informacji oraz wypo yczalnie mi dzybiblioteczne w poszczególnych bibliotekach. Zapis w katalogu centralnym pozwala bowiem skierowa czytelnika do najbli szej mu, czasami s siedniej biblioteki. Ponadto wykorzystuj c hiperł cze od nazwy biblioteki doł czonej do rekordu dokumentu w katalogu centralnym, mo emy dosta si do kopii danego rekordu w katalogu lokalnym okre lonej biblioteki i uzyska informacj o dost pno ci tego dokumentu. Godne polecenia jest tak e okresowe porównywanie zawarto ci dawnego katalogu lokalnego, zarówno komputerowego z okresu przed powstaniem katalogu centralnego, jak i kartkowego z baz NUKAT oraz systematyczna wymiana starych rekordów lub opisów kartkowych na rekordy z katalogu centralnego. Jest to łatwy i mało kosztowny sposób na „bierne” rekatalogowanie, przynosz cy po ytek zarówno bibliotece, która ujednolica i rozbudowuje swój katalog lokalny, jak i z punktu widzenia katalogu NUKAT, w którym dopełniana jest informacja o miejscu przechowywania dokumentów. 5. NUKAT jako czynnik budowy nowoczesnego bibliotekarstwa Realizowanie współkatalogowania na tak du skal , jak to ma miejsce w katalogu NUKAT, stwarza dobre warunki do krytycznej obserwacji i oceny przyj tych i stosowanych w polskim bibliotekarstwie metod katalogowania. Nakłada tak e na zespół Centrum NUKAT obowi zek ledzenia przemian w bibliotekarstwie mi dzynarodowym, formatach, przepisach katalogowania, a tak e zasadach tworzenia i stosowania rekordów haseł wzorcowych oraz w rozwoju j zyków informacyjnych. Konieczne jest konfrontowanie przemian z praktyk realizowan w polskim katalogowaniu, pod anie za nimi, aby wspólnie wytwarzane dane były najwy szej jako ci, przygotowane na rozwój systemów komputerowych i pełne wykorzystanie oferowanych przez nie narz dzi. Od pocz tku komputeryzacji katalogów najpierw biblioteki akademickie, pó niej Centrum Formatów i Kartotek Haseł Wzorcowych i wreszcie Centrum NUKAT pełniły w tym zakresie wiod c rol propaguj c nowoczesne katalogowanie poprzez organizowanie szkole oraz przygotowywanie prac metodycznych. Obecnie, na mocy przygotowywanego porozumienia, zadania te b d dzielone pomi dzy Centrum NUKAT i Instytut Bibliograficzny Biblioteki Narodowej. Pierwszym rezultatem wspólnych działa tych jednostek b d nieco zmienione zasady katalogowania ksi ek, wypracowane na podstawie zmian w przepisach mi dzynarodowych, od dawna prowadzonych dyskusji i ustale w grupie bibliotek akademickich, analizy powtarzaj cych si bł dów w katalogowaniu oraz propozycji i oczekiwa Biblioteki Narodowej. Nowa wersja formatu MARC 21 rekordu bibliograficznego dla ksi ki zostanie niebawem ogłoszona i wdro ona do stosowania we wszystkich współkataloguj cych bibliotekach. Przyczyni si to istotnie do szerokiego upowszechnienia i szybkiego wdro enia w polskich bibliotekach najnowszych uzgodnionych 188 Maria Burchard zasad katalogowania. Zastosowanie ich w katalogu centralnym stopniowo przeło y si na popraw jako ci danych w katalogach lokalnych bibliotek współpracuj cych. Na podstawie porównania numerów kontrolnych rekordów macierzystych i ich wszystkich kopii, wszelkie modyfikacje wprowadzone do rekordów w katalogu NUKAT przeniesione zostan automatycznie do kopii tych rekordów w katalogach lokalnych. Katalog centralny NUKAT oferuje u ytkownikom dwa znacz ce podzbiory danych. Zbiór rekordów bibliograficznych oraz ponad milionowy zbiór rekordów kartoteki haseł wzorcowych3. Ten ostatni ma znaczenie szczególne. Zgromadzone w nim ujednolicone nazwy osobowe, nazwy ciał zbiorowych nie powinny by kojarzone wył cznie z katalogami bibliotecznymi. Maj one bowiem wymiar uniwersalny i powinny by wykorzystywane jako klucze dost pu do ró nego rodzaju baz informacyjnych, w przyszło ci tak e baz archiwalnych i muzealnych. Jest to jeden ze sprawdzonych sposobów panowania nad chaosem i zapewnienia kompleksowej odpowiedzi na pytania zadawane przez coraz bardziej wymagaj cego u ytkownika. 6. Zako czenie Organizacja i procedura wprowadzania, kopiowania oraz aktualizacji danych w katalogu NUKAT powoduj , e wszyscy zarejestrowani w katalogu bibliotekarze pracuj dla wszystkich. Przygotowany przez jednego bibliotekarza rekord bibliograficzny trafia do wielu katalogów, przygotowany przez innego rekord khw trafia do wielu katalogów słu c w ka dym jako punkt dost pu do wielu rekordów bibliograficznych. Utworzone przez jednego bibliotekarza rozwini te hasło przedmiotowe słu y innym do tematowania wielu dokumentów. Dodany do rekordu bibliograficznego temat dokumentu pojawia si we wszystkich kopiach tego rekordu, je li biblioteki sobie tego ycz . Współpraca w katalogu centralnym przełamała izolacj bibliotek. Przyniosła nie tylko korzy ci. Nało yła na bibliotekarzy zobowi zanie do pracy na najwy szym poziomie oraz wymusiła akceptacj w swoim katalogu rekordów i modyfikacji wykonanych przez innych bibliotekarzy. Ró nego rodzaju działania wył cznie na poziomie katalogu lokalnego straciły sens. Nie wszyscy potrafi si z tym pogodzi . Niektórzy z du ym zapałem przerabiaj cudze rekordy, usiłuj obroni lokalne rozwi zania, które w dłu szej perspektywie s nie do obrony. Nale y si bowiem pogodzi z faktem, e katalogi ulokowane w Internecie przestały by nasze, a stały si wspólne. Mo na je ogl da z ka dego zak tka wiata i dla ka dego powinny by zrozumiałe. Dlatego jedyne reguły, których nale y restrykcyjnie przestrzega , to s mi dzynarodowe normy i standardy. Ich stosowanie gwarantuje mi dzynarodowe porozumienie. Rozwi zania lokalne prowadza do izolacji. Nale y sobie zdawa spraw , e krok, który wykonało bibliotekarstwo polskie rozpoczynaj c współkatalogowania w NUKAT jest wej ciem na drog 3 1 132 568 rekordów khw w dniu 3.04.2005 r. Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny NUKAT… 189 kolejnych przemian. Wa ne jest, aby prowadziła ona we wła ciwym kierunku i na pewno łatwiej odnale ten kierunek w zespole. Bibliografia [1] Burchard M.: Centralna baza haseł wzorcowych bibliotek akademickich. „Zagadnienia Informacji Naukowej”. 1996 nr 2, s. 11-16. [2] Kompromis w sprawie Narodowego Uniwersalnego Katalogu Centralnego NUKAT. „Bibliotekarz”. 2000 nr 10, s. 4-7. [3] Grabowska M.: Problemy koordynacji automatyzacji bibliotek w Polsce. [W:] Komputeryzacja bibliotek: materiały z konferencji (24-26 maja 1993, Toru ). Toru 1994, s. 31-46. [4] wiatowe trendy rozwoju komputerowych systemów bibliotecznych. [W:] Komputery w bibliotekach - Polska ’94: materiały z Ogólnopolskiej Konferencji Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich: I Forum SBP ’94 (Chorzów, 10-12 czerwca 1994). Warszawa 1994, s. 30-40. [5] Suszko-Sobina I.: Centralny katalog wydawnictw ci głych 1995-1998. [W:] Materiały na mi dzynarodow konferencje nt.: „Współpraca bibliotek naukowych w zakresie automatyzacji” (Kraków, 16-19 listopada 1998). Warszawa 1998, s. 41-46. [6] Paluszkiewicz A.: Struktura danych w skomputeryzowanych katalogach bibliotecznych. „Bibliotekarz”. 1993 nr 12, s. 6-8. [7] Formaty USMARC wykorzystywane w zautomatyzowanych systemach bibliotecznych. „Przegl d Biblioteczny”. 1994 nr 1/2, s. 45-54.
