Informacja dotycząca sytuacji osób starszych

Informacja dotycząca sytuacji osób starszych

INFORMACJA O SYTUACJI OSÓB STARSZYCH
W OBSZARACH WSKAZANYCH
W ART. 5 UST. 2 USTAWY Z DNIA 11 WRZEŚNIA 2015r.
O OSOBACH STARSZYCH
WOJEWÓDZTWO LUBUSKIE
1. Sytuacja demograficzna społeczeństwa i struktura demograficzna według wieku
populacji osób starszych, prognozy na kolejne lata oraz implikacje zmian
demograficznych dla polityki państwa.
W województwie lubuskim w ostatnich latach liczba osób młodszych maleje wolniej
niż wzrasta starszych. W porównaniu do 2011r., w roku 2015 odnotowuje się spadek liczby
mieszkańców o 5.083 osoby, natomiast zwiększył się wskaźnik liczby ludności województwa
w wieku powyżej 60 roku życia o 1,9%. Największy wzrost zaobserwowano w grupie
wiekowej 65-69 lat (o 74%). Wskutek zmian demograficznych i społecznych, dzięki poprawie
warunków życia, lepszemu wyżywieniu, szerszemu dostępowi do usług ochrony zdrowia,
następuje dynamiczny wzrost liczby ludności, określonej w statystykach struktury
demograficznej jako ludności w wieku poprodukcyjnym (mężczyźni 65 lat i więcej, kobiety
60 lat i więcej). Przewiduje się, że dalszej zmianie, tj. starzeniu podlegać będzie struktura
wieku ludności. Prognoza liczby ludności woj. lubuskiego do 2050r. przewiduje, że udział
osób starszych (60 lat i więcej) w 2016r. wyniesie 23,1%, a w 2050r. – 40,6%.
W obszarze polityki społecznej odnotowano wzrost wskaźnika osób w wieku 60 r.ż.
objętych środowiskową pomocą społeczną w stosunku do ogólnej liczby mieszkańców
województwa lubuskiego – o 0,15 punktu procentowego. Również notuje się wzrost liczby
osób w wieku powyżej 60 roku życia korzystających z pomocy społecznej o 35% (w 2011r. –
4389; w 2015r. – 5921 osób). W tym czasie zmniejszeniu uległa liczba rodzin z dziećmi
objętych środowiskową pomocą społeczną o 4.910 (tj. o 25%) oraz o 16% liczba rodzin
emerytów i rencistów korzystających z środowiskowej pomocy społecznej.
W roku 2015 w porównaniu do roku 2011 odnotowano ogółem wzrost o 9,26 % liczby
osób w wieku 65 lat i więcej, będących pod opieką czynną lekarza podstawowej opieki
zdrowotnej. Z uwagi na rosnącą od kilku lat liczbę osób w wieku poprodukcyjnym
oraz prognozowany systematyczny wzrost odsetka osób starszych w populacji województwa
(w 2050 roku ponad 40% ludności województwa będą stanowiły osoby starsze) istotny
staje się problem zabezpieczenia opieki geriatrycznej oraz długoterminowej, zarówno
w formie opieki instytucjonalnej (DPS, ZOL i ZPO), jak i domowej (opieka pielęgniarska,
1
usługi opiekuńcze). Realizacja tych świadczeń wymaga jednak stworzenia odpowiedniej
infrastruktury. Problem stanowi niedostateczna liczba lekarzy specjalistów w dziedzinie
geriatrii. W związku z powyższym wskazane jest przystosowanie oddziałów wewnętrznych
do leczenia schorzeń charakterystycznych w wieku starszym. Konieczny jest rozwój
infrastruktury pomocy społecznej świadczącej usługi opiekuńcze dzienne i całodobowe.
Stopniowy wzrost liczby osób starszych i wydłużenie średniej długości życia
powoduje konieczność zapewnienia świadczeń opieki zdrowotnej i socjalnej osobom
w podeszłym wieku, a także dostosowania oferty do potrzeb tych osób (rozwój domów
pomocy społecznej), a możliwości finansowe powinny stwarzać warunki dostępności
do tych usług. Szczególnym zakresem świadczeń skierowanym dla ww. grupy osób są
realizowane na terenie województwa lubuskiego świadczenia w zakresie geriatrii,
rehabilitacji, opieki długoterminowej w rodzaju: opieki domowej, ambulatoryjnej opieki
specjalistycznej i leczenia stacjonarnego. Liczba łóżek oraz liczba specjalistów jest
niewystarczająca. Z obszaru pomocy społecznej oferta dotyczy domów pomocy społecznej,
usług opiekuńczych, domów dziennego pobytu, rodzinnych domów pomocy, do których
dostępność z różnych względów jest ograniczona.
2. i 4. - Sytuacja dochodowa, warunki bytu, w tym warunki mieszkaniowe
- Sytuacja rodzinna i struktura gospodarstw domowych
Z dokonywanej w toku postępowań kontrolnych analizy rodzinnych wywiadów
środowiskowych gromadzonych w ośrodkach pomocy społecznej, wynika, że osoby starsze
zazwyczaj posiadają stałe źródło dochodu: emerytura, renta, zasiłek stały z tytułu
niepełnosprawności lub z tytułu wieku. Niejednokrotnie dochód osoby starszej wchodzi
jednak w skład dochodu rodziny, tj. wspólnie zamieszkujących i gospodarujących dorosłych,
bezrobotnych dzieci. Z wywiadów wynika, że w takich sytuacjach brakuje osobom starszym
na zakup leków, leczenie i dojazdy do lekarzy specjalistów, często zatem zwracają się
o pomoc w formie zasiłku celowego. Z wywiadów wynika, że sytuacja mieszkaniowa
tych osób jest dobra, szczególnie gdy zamieszkują sami. Mieszkanie wyposażone
w niezbędne meble i podstawowy sprzęt AGD. Zdarzają się sytuacje, że osoby starsze
stają się osobami bezdomnymi, które ze względu na zły stan zdrowia i orzeczoną
niepełnosprawność przebywają w szpitalu, a po jego opuszczeniu nie mają możliwości
przebywania w warunkach zapewniających opiekę. Osoby te po opuszczeniu szpitala
umieszczane są w placówkach dla osób bezdomnych (noclegowniach, schroniskach).
2
Ośrodki Pomocy Społecznej posiadają wiedzę o takich zdarzeniach, częściowo pokrywają
koszty pobytu, unikając w ten sposób wysokich kosztów odpłatności za pobyt w domach
pomocy społecznej.
Mieszkańcy województwa lubuskiego w swoim budżecie znacząco redukują wydatki
na zdrowie, co jest zjawiskiem szczególnie niepokojącym. Może wskazywać to na gotowość
poświęcania swojego zdrowia dla równoważenia domowych budżetów.
Zgodnie
z
„Diagnozą
społeczną
2011”
gospodarstwa
domowe
(mimo,
że potrzebowały skorzystać ze świadczeń zdrowotnych) z powodów finansowych
zrezygnowały z:








sanatorium
leczenia zębów
protez
rehabilitacji
zakupu leków
usług lekarza
badań
szpitala
- 41,8%
- 31,2%
- 30,7%
- 24,2%
- 21,1%
- 19,2%
- 12,7%
- 3,9%
(kraj – 30,6%),
(kraj – 23,4%),
(kraj – 16,6%),
(kraj - 20,9%),
(kraj – 19,4%),
(kraj – 16,6%),
(kraj – 11,4%),
(kraj – 2,6%).
Konieczne jest zatem podnoszenie kultury zdrowotnej Lubuszan, promowanie
zdrowego stylu życia i dbałości o zdrowie. Starzenie się społeczeństwa oraz wzrost kosztów
leczenia wymaga „inwestowania” w zdrowie i zwiększania nakładów własnych na leczenie
oraz rozwijania innych form aktywności prozdrowotnej z wykorzystaniem naturalnych
walorów i możliwości regionu.
Podobną sytuację zaobserwować mnożna w korzystaniu z usług pomocy społecznej.
Osoby starsze i ich rodziny rezygnują z dostępnych form opiekuńczych ze względu na wysoki
ich koszt, który znacznie obniżyłby budżet gospodarstwa domowego. Niezbędne są
w tym zakresie nowe regulacje prawne.
Jak wynika z raportu „Diagnoza społeczna 2011. Warunki i jakość życia Polaków.
Raport” (red. Janusz J. Czapiński, Tomasz Panek, Warszawa 2012) życie o niskim statusie
materialnym wiodą renciści, osoby z wykształceniem podstawowym, osoby owdowiałe,
w podeszłym wieku (65+ lat), mieszkające samotnie, rozwiedzione, emeryci i bezrobotni
będący m.in. mieszkańcami województwa lubuskiego.
3
3. Aktywność zawodowa osób starszych i niepełnosprawnych
Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy obowiązująca w roku 2011
jak i 2015 określała kategorie bezrobotnych zaliczanych do „osób będących w szczególnej
sytuacji na rynku pracy”. Wśród nich, jako osoby będące w szczególnej sytuacji na rynku
pracy, występują mi.in.: osoby powyżej 50 roku życia i osoby niepełnosprawnie.
Ustawodawca nie definiuje pojęcia osoby starszej, ale mówi o osobach, które ukończyły
50 lat. Ponadto osoba niepełnosprawna może posiadać status osoby bezrobotnej jeżeli jest
osobą niezatrudnioną i niewykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia
zatrudnienia w co najmniej połowie wymiaru czasu pracy.
W roku 2011 r. w województwie lubuskim w urzędach pracy odnotowano 14.225 osób
bezrobotnych powyżej 50 roku życia, co stanowiło 24,1% ogółu bezrobotnych. Większość
bezrobotnych powyżej 50 roku życia to mężczyźni – 8.349 osób, stanowiąc 58,7% tej
kategorii bezrobotnych. Prawo do otrzymywania zasiłku posiadały 3.554 osoby, co stanowiło
25,0% ogółu tej kategorii bezrobotnych.
Najwięcej osób bezrobotnych powyżej 50 roku życia: to osoby o stażu pracy od 20 do 30 lat
(37,3% ogółu) oraz od 10 do 20 lat (24,5%), wśród nich legitymowało się wykształceniem
gimnazjalnym i poniżej (39,2%) oraz zasadniczym zawodowym (33,4%), pozostawało
bez pracy od 6 do 12 miesięcy (20,3%) i od 1 do 3 miesięcy (19,7% ogółu).
Ponadto w roku 2011 w rejestrach urzędów pracy figurowało 4.661 bezrobotnych
niepełnosprawnych (7,9% ogółu). W odniesieniu do ogółu niepełnosprawnych bezrobotnych
większość stanowiły kobiety – 2.604 (55,9% ogółu). Z prawem do zasiłku na koniec 2011 r.
zarejestrowanych było 1.114 osób niepełnosprawnych.
Na koniec 2015 r. w województwie lubuskim odnotowano 11.850 osób bezrobotnych
powyżej 50 roku życia, stanowiąc 30,1% ogółu bezrobotnych. Większość bezrobotnych
powyżej 50 roku życia to mężczyźni – 7.227 osób, stanowiąc 61,0% tej kategorii
bezrobotnych. Prawo do otrzymywania zasiłku posiadały 2.462 osoby, co stanowiło 20,8%
ogółu tej kategorii bezrobotnych. Na koniec grudnia 2015 r., wśród tej kategorii
bezrobotnych, najwięcej było osób w wieku od 55 do 59 lat – 5.239, stanowiąc 44,2% ogółu,
najmniej w wieku powyżej 60 lat – 2.602 osoby (22,0%). Wśród bezrobotnych powyżej
50 roku życia, dominowały osoby o stażu pracy: od 20 do 30 lat (32,7% ogółu) oraz
od 10 do 20 lat (26,5%). Pod względem poziomu wykształcenia największe grupy stanowiły
osoby legitymujące się ukończoną szkołą zasadniczą zawodową (36,4% ogółu) oraz osoby
które ukończyły szkołę gimnazjalną i poniżej (36,2%). Tylko niewielki odsetek bezrobotnych
4
powyżej 50 roku życia legitymował się wykształceniem wyższym (3,3%). Pod względem
czasu pozostawania bez pracy, na koniec grudnia 2015 r., najwięcej było bezrobotnych
będących bez pracy powyżej 24 miesięcy (23,9% ogółu) i od 1 do 3 miesięcy (18,4%).
W 2015 r., wśród bezrobotnych powyżej 50 roku życia, odnotowano wzrost udziału osób
pozostających bez pracy do 3 miesięcy oraz powyżej 24 miesięcy.
Wśród zarejestrowanych 11.850 osób powyżej 50 roku życia: 7.179 (60,6%) – to osoby
długotrwale bezrobotne, 2.005 (16,9%) – to osoby niepełnosprawne.
Ponadto na koniec 2015 r. w województwie lubuskim odnotowano 3.479 bezrobotnych
niepełnosprawnych (8,8% ogółu). W odniesieniu do ogółu niepełnosprawnych bezrobotnych
większość stanowiły kobiety – 1.833 (52,7% ogółu). Z prawem do zasiłku na koniec 2015 r.
zarejestrowanych było 801 osób niepełnosprawnych (23,0% ogółu).
W 2015 r. najwięcej osób niepełnosprawnych: posiadało stopień niepełnosprawności lekki
(49,8%) oraz umiarkowany (47,4%), było w wieku 55 - 59 lat (27,7%) oraz 45 - 54 lata
( 26,7%), posiadało wykształcenie zasadnicze zawodowe (35,3%), oraz gimnazjalne i poniżej
(29,2%), to osoby o stażu pracy 20 - 30 lat (24,2%), oraz 10 - 20 lat (23,9%), pozostawało
bez pracy od 1 do 3 miesięcy (19,1%) oraz od 6 do 12 miesięcy (18,1%).
5. Stan zdrowia i jego uwarunkowania oraz jakość życia związana ze zdrowiem,
w tym dostępność do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych
Obserwowany jest wzrost liczby osób w wieku 65 lat i więcej, będących pod opieką czynną
lekarza
podstawowej
opieki zdrowotnej
przy czym wystąpił
on w odniesieniu
do następujących schorzeń:

przewlekła choroba reumatyczna (I05-I09) o 39,44 %,

choroby tarczycy (E00 - E07) o 28,85 %,

choroby układu mięśniowo - kostnego i tkanki łącznej (M00-M99) o 22,16 %,

niedokrwistości (D50-D64) o 20,83 %,

nowotwory (C00-C97, D00-D48) o 17,51 %,

przewlekłe choroby układu trawiennego (K25 - K93) o 10,93 %,

choroba nadciśnieniowa (I10-I15) o 9,31 %,

choroba obwodowego układu nerwowego (G50-G59) o 6,30 %,

choroba układu krążenia (I00-I99) o 5,85 %,

cukrzyca (E10-E14) o 5,59 %
5

choroby naczyń mózgowych (I60-I69) o 1,27 %,
natomiast spadek zachorowań odnotowano w przypadku:

gruźlicy (A15-A19, B90) o 22,45 %,

przebytego zawału serca (I25.2) o 20,71 %,

niedokrwiennej choroby serca (I20-I25) o 13,65 %,

przewlekłego nieżytu oskrzeli, dychawicy oskrzelowej (J40-J47) o 3,97 %.
W 2015 roku w poradniach zdrowia psychicznego, odwykowych i leczenia uzależnień
z powodu zaburzeń psychicznych (bez uzależnień) leczono ogółem 6.203 osoby w wieku
65 lat i więcej (15,6% ogółu leczonych), wśród których przeważały kobiety (70,5%)
i mieszkańcy miast (73,2%). Najwięcej pacjentów stanowiły osoby: z zaburzeniami
organicznymi
(38,4%),
z
zaburzeniami
nerwicowymi
związanymi
ze
stresem
i somatoformicznymi (22,4%), schizofrenią (11,2%). Pacjenci leczeni po raz pierwszy
w życiu stanowili 23,4% ogółu leczonych. Wśród pacjentów pierwszorazowych
najczęstszymi zaburzeniami były: zaburzenia organiczne (39,4%) i zaburzenia nerwicowe
związane ze stresem i somatoformiczne (32,4%). W porównaniu do roku 2011 liczba
leczonych ogółem wzrosła o 836 osób. Dotyczyło to zwłaszcza osób leczonych z powodu
zaburzeń nerwicowych związanych ze stresem i somatoformicznych (o 291 osób), depresji
nawracających i zaburzeń dwubiegunowych (o 286 osób), epizodów afektywnych
(o 113 osób). Liczba pacjentów pierwszorazowych wzrosła o 575 osób, a największy wzrost
zanotowano z powodu zaburzeń nerwicowych związanych ze stresem i somatoformicznych
(o 281 osób).
W 2015 roku z powodu zaburzeń spowodowanych używaniem substancji
psychoaktywnych leczono w poradniach specjalistycznych ogółem 49 osób w wieku 65 lat
i więcej (2,2% ogółu leczonych). Wśród leczonych przeważały kobiety (53,1%) oraz
mieszkańcy miast (85,7%). Dominowały zaburzenia psychiczne spowodowane używaniem:
leków uspokajających i nasennych (71,4%) oraz tytoniu (22,4%). Po raz pierwszy
zarejestrowano 8 osób, głównie były to osoby z zaburzeniami psychicznymi spowodowanymi
używaniem leków uspokajających i nasennych. W porównaniu do roku 2011 liczba leczonych
ogółem wzrosła o 24 osoby, głównie z powodu zaburzeń psychicznych spowodowanych
używaniem leków uspokajających i nasennych (o 22 osoby).
6
W 2015 roku w poradniach zdrowia psychicznego, odwykowych i leczenia uzależnień
z powodu zaburzeń spowodowanych używaniem alkoholu leczono ogółem 322 osoby
w wieku 65 lat i więcej (5,5% ogółu leczonych), wśród których dominowali mężczyźni (78%)
i mieszkańcy miast (67,1%). Najczęstszym zaburzeniem psychicznym spowodowanym
używaniem alkoholu w tej grupie osób był zespół uzależnienia – 255 osób (79,2%). Liczba
leczonych po raz pierwszy wynosiła 89 osób, spośród których największy odsetek stanowiły
osoby leczone z powodu zespołu uzależnienia (84,3%). W porównaniu do roku 2011 liczba
leczonych ogółem wzrosła o 129 osób, głównie z powodu zespołu uzależnienia (o 87 osób).
W 2015 roku ze środowiskowej formy opieki psychiatrycznej skorzystało 1.092
pacjentów w wieku 65 lat i więcej. Kobiety stanowiły 75,6% ogółu leczonych. Największy
odsetek pacjentów stanowiły osoby leczone z powodu organicznych zaburzeń psychicznych,
włącznie z zespołami objawowymi (69,1%). Liczba pacjentów pierwszorazowych wynosiła
342 osoby, wśród których największy odsetek pacjentów leczono z powodu organicznych
zaburzeń psychicznych włącznie z zespołami objawowymi (74,3%). W porównaniu do roku
2011 liczba leczonych w wieku 65 lat i więcej w zespołach leczenia środowiskowego/
domowego wzrosła o 615 osób ogółem (tj. o 128,9%), a pierwszorazowych o 215 osób
(tj. o 169,3%).
W 2015 r. wśród przyczyn hospitalizacji Lubuszan w wieku 65 lat i więcej
dominowały:

choroby układu krążenia (I00-I99) – 27,6%,

nowotwory (C00-D48) – 13,1 %,

czynniki wpływające na stan zdrowia i kontakt ze służbą zdrowia (Z00-Z99) – 8,5 %,

choroby oka i przydatków oka (H00-H59) – 7,0%,

choroby układu trawiennego (K00-K93) – 6,9%,

choroby układu oddechowego (J00-J99) – 6,9%,

choroby układu moczowo-płciowego (N00-N99) – 6,6%.
Mając na względzie, że dane za 2015r. obejmują większą liczbę szpitali (uwzględnione
zostały hospitalizacje ze 105. Kresowego Szpitala Wojskowego z Przychodnią SP ZOZ w
Żarach oraz SP ZOZ Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Zielonej Górze), porównywanie
danych z rokiem 2011 r. jest nieuzasadnione.
W podmiotach wykonujących działalność leczniczą na terenie woj. lubuskiego w roku
2011 zatrudnionych było 2 lekarzy specjalistów geriatrii (specjaliści II stopnia), natomiast
7
w roku 2015 nastąpił wzrost do 6 specjalistów geriatrii, tj. o 4 więcej niż w roku 2011
(1 specjalista II stopnia oraz 3 specjalistów jako specjalność uzyskana „nowym trybem”).
Obecnie na terenie województwa funkcjonuje tylko jeden oddział geriatryczny,
który przy przewidywanych zmianach demograficznych nie będzie w stanie zapewnić
odpowiedniej opieki medycznej osobom starszym. Oddział geriatryczny w roku 2011 posiadał
25 łóżek ze średnim wykorzystaniem łóżek 83,8%, natomiast w roku 2015 liczba łóżek
była o 2 mniejsza, przy równoczesnym wzroście średniego wykorzystania łóżka do 93,3%.
W roku 2015 na oddziale nastąpił nieznaczny wzrost liczby leczonych o około 3,3 %
w stosunku do roku 2011.
W 2014 roku odnotowano 7.601 zgonów mieszkańców woj. lubuskiego w wieku
60 lat i więcej, co stanowiło 79,6% zgonów ogółem. Najwięcej zgonów dotyczyło osób
w wieku 85 lat i więcej. Zgony osób starszych powodowane były najczęściej przez: choroby
układu krążenia (42,4%), nowotwory (25,9%) i objawy, cechy chorobowe oraz
nieprawidłowe wyniki badań laboratoryjnych i klinicznych (19,8%). W porównaniu do roku
2011 zaobserwowano wzrost o 292 liczby zgonów ogółem (tj. o 4% więcej), w tym głównie
z
powodu
objawów,
cech
chorobowych
oraz
nieprawidłowych
wyników
badań
laboratoryjnych i klinicznych (o 890, tj. o 144,5% więcej) oraz nowotworów (o 107, tj. 5,7%
więcej).
Zmniejszyła się natomiast liczba zgonów spowodowana m.in. chorobami układu krążenia
(o 341, tj. 9,6% mniej), chorobami układu moczowo-płciowego (o 108, tj. 93,9% mniej),
chorobami układu oddechowego (o 80, tj. 23,4% mniej), zaburzeniami wydzielania
wewnętrznego, stanu odżywiania i przemiany metabolicznej (o 71, tj. 35,7% mniej),
chorobami układu trawiennego (o 67, tj. 26,2% mniej).
6, 8, 9, 10 Dostępność i poziom usług socjalnych, w tym opiekuńczych.
Aktywność społeczna i obywatelska
Aktywność edukacyjna i kulturalna
Aktywność sportowa i rekreacyjna
W świetle obowiązujących przepisów dot. pomocy społecznej osobom starszym
mogą być oferowane następujące formy pomocy: usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania,
ośrodki wsparcia (domy dziennego pobytu), organizowanie środowiska lokalnego (Kluby
Seniora, Rady Seniora), domy pomocy społecznej, placówki całodobowe prowadzone
8
w ramach działalności gospodarczej/ statutowej, rodzinne domy pomocy oraz inne jednostki
prowadzone przez organizacje pozarządowe.
W województwie lubuskim funkcjonują 82 Ośrodki Pomocy Społecznej, które
usytuowane są w każdej gminie. Ustawa o pomocy społecznej nakłada obowiązek
organizowania i zapewnienia usług opiekuńczych osobom samotnym, które z powodu wieku,
choroby lub innych przyczyn wymagają pomocy innych osób. Z danych statystycznych
za 2015r. wynika, że w województwie lubuskim usługi opiekuńcze przyznano dla 2.621 osób,
udzielono 782.387 świadczeń na kwotę 9.634.006 zł (w roku 2011 z pomocy w formie usług
opiekuńczych skorzystało 2.207 osób, przyznano 692.807 świadczeń na kwotę 7.711.488 zł.)
Prowadzone postępowania nadzorczo - kontrolne wykazały, że w 2015 roku zadań
w formie usług opiekuńczych nie realizowało 12 gmin. Stwierdzono również, że występują
rozbieżności w podejściu do ich realizacji, m.in. w wycenie kosztu usługi w poszczególnych
gminach (kształtuje się od 1,61 zł do 54,27 zł za 1 godzinę) oraz zdarzają się też sytuacje,
że gmina podwyższa cenę 1 h/usługi. Skutkiem wysokiego kosztu usługi, podopieczni
ograniczają ich liczbę, bądź całkowicie rezygnują ze świadczenia. Zjawisko to jest bardzo
niepokojące, ponieważ dotyczy jednej z najsłabszych grup społecznych, osób utrzymujących
się z emerytury, czy renty a więc świadczeń, których wysokość w wielu przypadkach
nie wystarcza na podstawowe potrzeby. Wzrost wysokości świadczenia przekłada się
na ograniczenie dostępności do usług osobom, które ze względu na stan zdrowia powinny
otrzymać wsparcie w tej formie, a z powodu znacznego obciążenia budżetu domowego
z pomocy nie skorzystają. Ponadto, w trakcie czynności kontrolnych stwierdzono,
że w większości gmin świadczenie usług ogranicza się do dni roboczych i usługobiorcy
w dni wolne od pracy muszą radzić sobie sami. Częstą praktyką jest świadczenie usług
w miejscu zamieszkania osobom wymagającym opieki, które ze względu na swoją głęboką
niepełnosprawność i całkowity brak samodzielności (np. osoby ociemniałe ze schorzeniami
narządu ruchu i starsze), powinny być kierowane do placówek całodobowych, typu dom
pomocy społecznej.
W woj. lubuskim funkcjonują 23 domy pomocy społecznej i od kilku lat liczba
ta utrzymuje się na tym samym poziomie (w 2011r. - 24 DPS, spadek liczby DPS wynika
z połączenia 2 DPS). Wśród wszystkich domów pomocy społecznej - 5 przeznaczonych
jest dla osób w podeszłym wieku, w tym 4 DPS prowadzone są łącznie dla osób w podeszłym
wieku i przewlekle somatycznie chorych posiadają profile łączone. Na przestrzeni lat
2011/2015 obserwuje się spadek ogólnej liczby miejsc w DPS (2%), w tym również tendencję
malejącą w zakresie liczby miejsc przeznaczonych dla osób w
podeszłym wieku
9
(27% spadek). Przyczyn zmniejszającej się liczby miejsc w tych placówkach upatrywać
należy w ograniczaniu dostępności do tej formy pomocy przez coraz większą liczbę gmin
woj. lubuskiego (obarczanie wysokim kosztem rodzin osób starszych). Tutaj zaobserwować
można podobną sytuację, jak w przypadku usług opiekuńczych. Aktualnie do domów pomocy
społecznej kierowane są osoby samotne, albo osoby z rodzin, których status materialny
nie pozwala na partycypację w kosztach pobytu w domach pomocy społecznej. Konieczność
partycypowania w kosztach przez zamożniejsze rodziny osób starszych, również na tyle
obciąża ich budżet domowy, że nie pozwala na zapewnienie tej formy opieki. Gminy w takich
przypadkach nie uczestniczą w ocenie możliwości rodzin zapewnienia całodobowej opieki.
Ograniczenie dostępności do usług z tego powodu, może generować nowe społeczne
zagrożenia dla osób starszych, tj. bezdomność tych osób, pozostawianie ich w innych
placówkach, szpitalach, schroniskach itp.
Zmieniające się profile w domach pomocy społecznej natomiast, dostosowywane są
na bieżąco do występujących stanów mieszkańców i związanych z nimi potrzeb. W domach
pomocy społecznej następuje starzenie się dotychczasowych mieszkańców (wzrost liczby
osób powyżej 60 roku życia o 3 punkty procentowe), wzrasta odsetek liczby mieszkańców
obłożnie chorych, wymagających pomocy w codziennych czynnościach oraz mieszkańców
w pełni wymagających opieki personelu (tj. nie opuszczających łóżek) czy sklasyfikowanych
w skali Barthel 0-40 pkt.
W woj. lubuskim rośnie zainteresowanie uruchamianiem prywatnych placówek
świadczących całodobowe usługi dla osób niepełnosprawnych, przewlekle chorych
i w podeszłym wieku prowadzonych w ramach działalności gospodarczej/ statutowej.
Na przestrzeni lat 2011/ 2015 liczba ta zwiększyła się czterokrotnie. Wg stanu na koniec
2015r. w rejestrze wojewody znajdują się 4 takie placówki oferujące łącznie 121 miejsc,
w tym 111 miejsc przeznaczonych jest dla osób w podeszłym wieku (tj. 92% wzrost ogólnej
liczby miejsc w porównaniu do roku 2011, w tym 76% wzrost dotyczy liczby miejsc
przeznaczonych dla osób w podeszłym wieku). Odnotowywana tendencja wzrostowa
w zakresie liczby uruchamianych prywatnych placówek z jednej strony zwiększa dostępność
do usług całodobowych oferowanych m.in. osobom w podeszłym wieku, z drugiej zaś niesie
szereg zagrożeń z tego tytułu (brak ustawowo określonego minimalnego wskaźnika
zatrudnienia w tego typu placówkach i brak zaangażowania gmin w stosunku do osób
przebywających w tego typu placówkach). Ponadto, występują sytuacje działalności tego typu
placówek bez właściwego zezwolenia wojewody oraz przebywanie osób wymagających
10
całodobowej opieki w placówkach noclegowych, schroniskach itp., co ma wpływ
na bezpieczeństwo, zdrowie a nawet życie tych osób.
W województwie lubuskim aktualnie działa 1 rodzinny dom pomocy oferujący
w sumie 8 miejsc. Gminy wykazują brak zainteresowania na tworzenie tych form pomocy
(koszt pobytu w rodzinnym domu pomocy jest porównywalny do kosztu w domu pomocy
społecznej a dodatkowa jest odpowiedzialność za jakość świadczonych w placówce usług).
Osoby starsze samodzielne mają możliwość korzystania z usług świadczonych przez
zorganizowane grupy wsparcia. Na terenie województwa lubuskiego gminne rady seniorów są
obecne w przestrzeni publicznej od kilku lat. Tworzone są w celu zapewnienia osobom
starszym wpływu na sprawy dotyczące lokalnej społeczności, stworzenia warunków
do
pobudzania
aktywności
międzypokoleniowej,
obywatelskiej
reprezentowania
osób
interesów
starszych,
osób
rozwijania
starszych
wobec
więzi
władz
samorządowych oraz reprezentacji ich interesów i potrzeb, stworzenia możliwości
zaangażowania seniorów w życie społeczne oraz zapewnienia wpływu na sprawy dotyczące
jakości ich życia. Gminne rady seniorów na obszarze województwa lubuskiego liczą
od 7 do 15 członków. W skład rady wchodzą zwykle przedstawiciele osób starszych w wieku
od 55 lat zamieszkałych na terenie danej gminy oraz przedstawiciele podmiotów działających
na rzecz osób starszych. Województwo lubuskie liczy 82 gminy. W 8 z nich zostały
utworzone gminne rady seniorów. Ponadto zarządzeniem Prezydenta Miasta Gorzowa Wlkp.
z dnia 5 listopada 2015 r. powołano zespół roboczy ds. opracowania zasad funkcjonowania
Gorzowskiej Rady Seniorów składający się z mieszkańców 60+ oraz przedstawicieli
środowiska działającego na rzecz gorzowskich seniorów.
W województwie lubuskim funkcjonują Kluby Seniora i Uniwersytety Trzeciego
Wieku, które są dostępne dla mieszkańców w gminach. Zauważa się tendencję wzrostową
liczby zorganizowanych grup wsparcia osób starszych, funkcjonujących na terenie gminy,
w tym: Klubów Seniora i Uniwersytetów Trzeciego Wieku prowadzonych przez gminę
i organizacje pozarządowe - z liczby 101 w 2011r. do liczby 149 w 2015r. W zakresie
aktywizacji osób starszych możemy mówić o zwiększającej się dostępności do usług.
Natomiast ograniczenia dostrzegamy w formach opiekuńczych (usługi opiekuńcze, domy
pomocy społecznej, domy dziennego pobytu).
Ponadto, na terenie województwa lubuskiego funkcjonują ośrodki wsparcia - Domy
Dziennego Pobytu. Dom wspiera osoby, które ze względu na wiek, choroby
lub niepełnosprawność wymagają częściowej opieki w zaspokojeniu niezbędnych potrzeb
życiowych. W roku 2015 odnotowano wzrost
liczby Domów Dziennego Pobytu
11
o 1 placówkę. Obecnie z usług DDP korzysta 369 osób, to jednak mniej o 76 osób niż w roku
2011.
Dostrzegając problemy z zapewnieniem opieki osobom starszym, Wojewoda Lubuski
wspiera organizacje pozarządowe działające w obszarze pomocy społecznej w realizacji
zadań, na podstawie z art. 22 pkt 14 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej
(Dz. U. z 2016r., poz.930). W ramach priorytetów wybranych na dany i ubiegły rok
wyszczególnione zostały działania obejmujące wsparcie zadań skierowanych do osób
starszych, niesamodzielnych. W 2015 r. jeden z priorytetów dotyczył wsparcia w opiece nad
niesamodzielnym członkiem rodziny lub osoby samotnej, w tym w szczególności objął:
a) działania zmierzające do wypracowania zasad współpracy pomiędzy placówkami
ochrony zdrowia, a jednostkami samorządu terytorialnego w zakresie zapewnienia
właściwego wsparcia osobom niesamodzielnym, opuszczającym placówki ochrony
zdrowia,
b) pomoc osobom niesamodzielnym w ich miejscu zamieszkania, z uwzględnieniem
wolontariatu.
c) działania nastawione na zapewnienie opieki i wsparcia osobom niesamodzielnym
w dziennych formach pobytu.
W tym priorytecie odnotowano największe zainteresowanie ze strony organizacji
pozarządowych i rozwój w tym zakresie.
7. Sytuacja osób niepełnosprawnych i ich opiekunów
W ramach systemu świadczeń rodzinnych osoby starsze mogą otrzymać zasiłek
pielęgnacyjny. Przyznaje się go w kwocie 153 zł miesięcznie, w celu częściowego pokrycia
wydatków wynikających z konieczności zapewnienia opieki i pomocy innej osoby w związku
z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Zasiłek przysługuje m. in. osobie, która
ukończyła 75 lat. Zasiłek pielęgnacyjny nie przysługuje osobie uprawnionej do dodatku
pielęgnacyjnego.
W 2015 r. w woj. lubuskim gminy wypłaciły łącznie 5.853 zasiłki pielęgnacyjne dla
osób powyżej 75 roku życia, średnio miesięcznie wypłacano 488 zasiłków.
W porównaniu do roku 2011 liczba wypłaconych zasiłków dla ww. osób zmalała o 27%.
Można przypuszczać, że było to spowodowane nabywaniem uprawnień do dodatku
pielęgnacyjnego. W związku z tym, że dodatek pielęgnacyjny jest świadczeniem wypłacanym
przez ZUS jako dodatek do renty lub emerytury i osobom powyżej 75 roku życia
12
jest przyznawany z urzędu, spadek liczby osób pobierających zasiłek pielęgnacyjny wynika
z faktu nabycia przez te osoby prawa do emerytury, a tym samym także prawa do dodatku
pielęgnacyjnego.
Ponadto osoby nie podejmujące lub rezygnujące z zatrudnienia w celu sprawowania
opieki nad niektórymi osobami niepełnosprawnymi mogą się ubiegać o specjalny zasiłek
opiekuńczy lub zasiłek dla opiekuna. Jednakże w sprawozdawczości nie są wyodrębnione
dane nt. wieku osób, nad którymi sprawowana jest opieka, dlatego też nie można określić,
ile z tych świadczeń jest wypłacanych dla osób opiekujących się osobami starszymi.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nakłada na Wojewodę obowiązek przedstawiania
Pełnomocnikowi do Spraw Osób Niepełnosprawnych kwartalnych informacji o realizacji
zadań powiatowych zespołów i wojewódzkiego zespołu. Wśród danych przesyłanych przez
Powiatowe Zespoły do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności jest „Tabela III.1. Liczba
wydanych orzeczeń wg przyczyn niepełnosprawności, stopni niepełnosprawności, wieku,
płci, wykształcenia i zatrudnienia”.
Z informacji tych wynika, że w 2015 r. osobom w wieku 60 lat i więcej wydano
w województwie lubuskim 11619 orzeczeń. Dominującymi kodami chorobowymi był symbol
05-R – upośledzenia narządu ruchu (4245 orzeczeń), 07-S – choroby układów oddechowego
i krążenia (2794 orzeczenia) oraz 10-N – choroby neurologiczne (1552 orzeczenia).
W porównaniu do roku 2011 r. osobom w wieku 60 lat i więcej, w 2015 r. wydano
w województwie lubuskim o 36,5 % więcej orzeczeń o stopniu niepełnosprawności.
Zmieniły się też choroby, które wpłynęły na wydanie orzeczenia. Dominującymi wówczas
kodami chorobowymi był symbol 07-S – choroby układów oddechowego i krążenia
(2856 orzeczeń), 05-R – upośledzenia narządu ruchu (2033 orzeczenia) oraz 10-N – choroby
neurologiczne (1217 orzeczeń).
Można przypuszczać, że znaczny wzrost wydanych orzeczeń dla osób starszych,
spowodowany był wejściem w życie ustawy z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie
zasiłków dla opiekunów. Pomiędzy rokiem 2011 i 2014 nastąpił wzrost wydawanych
orzeczeń tylko o 9,5 %. Natomiast pomiędzy 2014 rokiem a 2015 wzrost wydanych orzeczeń
był już na poziomie 24,6%.
11. Równe traktowanie i przeciwdziałanie dyskryminacji ze względu na wiek
Nie odnotowano tego typu sytuacji w toku realizowanych zadań.
13
12.
Ocena
realizacji
polityki
senioralnej,
w
tym
wniosków
rekomendacji
sformułowanych w poprzedniej informacji
Dotychczas nie sporządzano tego typu informacji.
13. Wnioski i rekomendacje dotyczące przyszłych zadań i inicjatyw, które należy podjąć
w celu kształtowania warunków godnego i zdrowego starzenia się
Wnioski:
1) W okresie 5 letnim w woj. lubuskim liczba osób młodszych malała wolniej
niż wzrastała liczba osób starszych.
2) Tendencje demograficzne w woj. lubuskim wskazują na dynamiczny wzrost osób
po 60 roku życia, który zgodnie z przewidywaniami demograficznymi będzie nadal
następował.
3) Wrasta w woj. lubuskim liczba osób po 60 roku życia korzystających z pomocy
społecznej, w tym głównie objętych środowiskową pomocą społeczną.
4) Wzrasta w woj. lubuskim liczba osób starszych będących pod opieką czynną lekarza
podstawowej opieki zdrowotnej.
5) Dostępna
w
woj.
lubuskim
liczba
oddziałów
geriatrycznych
(1
oddział)
przy przewidywanych zmianach demograficznych, nie będzie w stanie zapewnić
odpowiedniej opieki medycznej osobom starszym.
6) Brak wystraczającej liczby lekarzy specjalistów w zakresie geriatrii w woj. lubuskim.
7) Gminy lubuskie nie uczestniczą w ocenie możliwości zapewnienia opieki osobom
starszym, w sytuacji, gdy realizowana jest przez rodziny.
8) Wzrasta ryzyko bezdomności wśród osób starszych, a tym samym zabezpieczenia
im właściwej formy opieki.
9) Niski poziom standardów wymagany jest w placówkach zapewniających całodobową
opiekę osobom niepełnosprawnym, starszym, w podeszłym wieku, co naraża
bezpieczeństwo osób tam przebywających.
10) Następuje dynamiczny wzrost liczby prywatnych placówek świadczących całodobowe
usługi dla osób w podeszłym wieku na terenie woj. lubuskiego.
11) W województwie lubuskim następuje aktywny rozwój form aktywizacji osób
starszych (grupy wsparcia, domy dziennego pobytu), natomiast ograniczony jest
dostęp do form opiekuńczych dla tych osób (domy pomocy społecznej, rodzinne domy
pomocy, usługi opiekuńcze).
14
12) Brak zainteresowania ze strony lubuskich gmin w kierunku organizowania rodzinnych
domów pomocy jest konsekwencją konieczności kontrolowania tych placówek
i ponoszenia odpowiedzialności za jakość świadczonych tam usług.
13) Wzrasta liczba mieszkańców w działających na terenie woj. lubuskiego domach
pomocy społecznej po 60 roku życia przy jednoczesnym spadku liczby miejsc
w tych placówkach.
14) Wzrasta liczba wydawanych orzeczeń o niepełnosprawności osobom starszym.
Rekomendacje:
1) Konieczność stworzenia dostosowanej do potrzeb starzejącego się społeczeństwa
infrastruktury ochrony zdrowia i pomocy społecznej.
2) Konieczność
zabezpieczenia
opieki
geriatrycznej
długoterminowej,
zarówno
w zakresie opieki instytucjonalnej, jak i domowej.
3) Konieczność przystosowania oddziałów wewnętrznych do leczenia schorzeń
charakterystycznych dla wieku starszego.
4) Konieczność dostosowania zapisów aktów prawnych (ustawy o pomocy społecznej)
w zakresie partycypowania w kosztach pobytu w domu pomocy społecznej, realizacji
usług opiekuńczych w celu zwiększenia do nich dostępności osobom starszym
(usługi opiekuńcze, domy pomocy społecznej). Konieczność dalszego rozwoju tych
usług.
5) Konieczność podniesienia standardu usług świadczonych w prywatnych placówkach
w celu podniesienia poziomu bezpieczeństwa osób w nich przebywających.
6) Konieczność wsparcia samorządów terytorialnych ze strony państwa w zakresie
rozwoju infrastruktury placówek zapewniających opiekę osobom starszym, domów
pomocy społecznej, usług opiekuńczych, domów dziennego pobytu.
7) Konieczność inwestowania w zdrowie i zwiększania nakładów własnych na leczenie
oraz wykorzystywania innych form aktywności prozdrowotnej.
15