Prawa człowieka a prawa niepełnosprawnych

Prawa człowieka a prawa niepełnosprawnych

Warszawa, paź dziernik 1997 r.
dr Piotr Przybysz
gł. specjalista w Biurze RPO
Prawa człowieka a prawa niepełnosprawnych
I. Osoby niepełnosprawne są beneficjentami wszystkich praw, któ re przysługują osobom pełnosprawnym.
Nie ma zatem potrzeby deklarowania w szczegó lny sposó b, ż e osobom niepełnosprawnym przysługują
takie prawa człowieka, jak np. prawo do ż ycia czy do pracy. Potwierdzenie w szczegó lnym akcie prawnym
przysługiwania osobom niepełnosprawnym niektó rych praw obywatelskich powszechnie obowiązujących
moż e sugerować, ż e gdyby tego nie uczyniono, to osoby niepełnosprawne nie mogłyby z tych praw
korzystać. Osoby niepełnosprawne mogą jednak w praktyce napotykać na trudności w korzystaniu z
niektó rych praw – w związku ze swymi ułomnościami. Rzeczywiste zagwarantowanie praw człowieka
wymaga zatem stworzenia mechanizmó w wyró wnania szans osó b niepełnosprawnych i stworzenia im
warunkó w do korzystania w pełni z praw przysługujących wszystkim obywatelom. Mó wiąc inaczej, osoby
niepełnosprawne powinny korzystać z pewnych szczegó lnych praw, swoistych dla tej grupy społecznej – po
to, aby mogły w takim samym stopniu korzystać z praw przysługujących wszystkim ludziom.
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w uchwale z dnia 1 sierpnia 1997 r. Karta Praw Osó b
Niepełnosprawnych (M.P. Nr 50, poz. 475) w taki właśnie sposó b rozumie prawa niepełnosprawnych – jako
prawo do niezależ nego, samodzielnego i aktywnego ż ycia oraz zakaz dyskryminacji tych osó b, któ rych
sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemoż liwia
ż ycie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ró l społecznych. W szczegó lności ma to oznaczać prawo do:
1) dostępu do dó br i usług umoż liwiających pełne uczestnictwo w ż yciu społecznym,
2) dostępu do leczenia i opieki medycznej, wczesnej diagnostyki, rehabilitacji i edukacji leczniczej, a takż e
do świadczeń zdrowotnych uwzględniających rodzaj i stopień niepełnosprawności, w tym do
zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze, sprzęt rehabilitacyjny,
3) dostępu do wszechstronnej rehabilitacji mającej na celu adaptację społeczną,
4) nauki w szkołach wspó lnie ze swymi pełnosprawnymi ró wieśnikami, jak ró wnież do korzystania ze
szkolnictwa specjalnego lub edukacji indywidualnej,
5) pomocy psychologicznej, pedagogicznej i innej pomocy specjalistycznej umoż liwiającej rozwó j, zdobycie
lub podniesienie kwalifikacji ogó lnych i zawodowych,
6) pracy na otwartym rynku pracy zgodnie z kwalifikacjami, wykształceniem i moż liwościami oraz
korzystania z doradztwa zawodowego i pośrednictwa, a gdy niepełnosprawność i stan zdrowia tego
wymaga - prawo do pracy w warunkach dostosowanych do potrzeb niepełnosprawnych,
7) zabezpieczenia społecznego uwzględniającego konieczność ponoszenia zwiększonych kosztó w
wynikających z niepełnosprawności, jak ró wnież
uwzględnienia tych kosztó w w systemie
podatkowym,
8) ż ycia w środowisku wolnym od barier funkcjonalnych, w tym:
2
- dostępu do urzędó w, punktó w wyborczych i obiektó w uż yteczności publicznej,
- swobodnego przemieszczania się i powszechnego korzystania ze środkó w transportu,
- dostępu do informacji,
- moż liwości komunikacji międzyludzkiej,
9) posiadania samorządnej reprezentacji swego środowiska oraz do konsultowania z nim wszelkich
projektó w aktó w prawnych dotyczących osó b niepełnosprawnych,
10) pełnego uczestnictwa w ż yciu publicznym, społecznym, kulturalnym, artystycznym, sportowym oraz
rekreacji i turystyce odpowiednio do swych zainteresowań i potrzeb.
II. Prawa osó b niepełnosprawnych stanowią przedmiot regulacji przyjętych zaró wno przez organizacje
międzynarodowe o zasięgu globalnym, jak i przez organizacje międzynarodowe o charakterze regionalnym.
Narody Zjednoczone od początku swego istnienia dąż yły do poprawy warunkó w ż ycia osó b
niepełnosprawnych. Podstawowe zasady Narodó w Zjednoczonych, zawarte w Karcie Narodó w
Zjednoczonych, Uniwersalnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowych Paktach Praw Człowieka i
innych instrumentach praw człowieka, potwierdzały prawo osó b niepełnosprawnych do korzystania z praw
obywatelskich, politycznych, socjalnych i kulturalnych na ró wni z osobami pełnosprawnymi. W latach 40tych i 50-tych Narody Zjednoczone promowały prawa niepełnosprawnych prowadząc wiele programó w,
między innymi wspierano państwa członkowskie w dziedzinie prewencji niepełnosprawności i rehabilitacji
poprzez: misje doradcze, szkolenia personelu, tworzenie centró w rehabilitacji, seminaria i grupy studyjne,
stypendia. W 1971 r. Zgromadzenie Ogó lne Narodó w Zjednoczonych przyjęło Deklarację Praw Osó b
Psychicznie Upośledzonych, w któ rej stwierdzono, ż e osoby psychicznie upośledzone mają takie same
prawa, jak wszyscy ludzie, jak ró wnież , ż e mają pewne szczegó lne prawa związane z ich potrzebami w
dziedzinie
medycznej,
edukacyjnej
i
socjalnej.
Nacisk
został położ ony
na
potrzebę
ochrony
niepełnosprawnych przed wykorzystywaniem oraz na zapewnienie im właściwych procedur prawnych. W
1975 r. Zgromadzenie Ogó lne przyjęło Deklarację Praw Osó b Niepełnosprawnych, któ ra proklamowała
ró wność praw obywatelskich i politycznych dla osó b niepełnosprawnych. W 1976 r. Zgromadzenie Ogó lne
proklamowało 1981 rok Międzynarodowym Rokiem Osó b Niepełnosprawnych. Ró wnocześnie wezwano do
stworzenia planu działania na poziomach międzynarodowym, regionalnych i narodowych w celu
wyró wnania szans, rehabilitacji i prewencji niepełnosprawności.
Ogłoszenie roku 1981 Międzynarodowym Rokiem Osó b Niepełnosprawnych, jak ró wnież Dekada
Osó b Niepełnosprawnych 1983-1992, zwró ciły szczegó lną uwagę Narodó w Zjednoczonych i innych
organizacji międzynarodowych na sprawy osó b niepełnosprawnych. Najważ niejszym następstwem tego
Roku było przyjęcie przez Zgromadzenie Ogó lne Światowego Programu Działania na rzecz Osó b
Niepełnosprawnych (rezolucja 37/52 z 3.XII.1982 r.). Program formułuje globalną strategię rozwoju
prewencji niepełnosprawności, rehabilitacji i wyró wnywania szans, któ re dotyczą pełnego udziału
niepełnosprawnych w ż yciu społeczeństwa i rozwoju narodowym. Program kładzie nacisk na potrzebę
ujmowania niepełnosprawności z perspektywy paw człowieka.
3
Wyró wnywanie szans stanowi przewodni wątek Programu. Waż ną zasadą dotyczącą wyró wnywania
szans jest stwierdzenie, ż e problemy osó b niepełnosprawnych nie powinny być traktowane w izolacji, ale w
powiązaniu i w ramach standardowych działań służ b społecznych.
Dekada Osó b Niepełnosprawnych (1983-1992) stanowiła ramy czasowe, w któ rych rządy i organizacje
miały wprowadzić w ż ycie postanowienia Programu.
Zgromadzenie Ogó lne mając na uwadze edukację i zatrudnienie osó b niepełnosprawnych przyjęło w
1989 r. tzw. Zasady Tallińskie [Tallinn Guidelines for Action on Human Resources Development in the Field
of
Disability],
przewidujące
ramy
dla
promowania
udziału,
szkolenia
i
zatrudniania
osó b
niepełnosprawnych przez agendy rządowe oraz na wszystkich poziomach władzy publicznej w celu
wyró wnania szans niepełnosprawnych.
W 1991 r. Zgromadzenie Ogó lne przyjęło Zasady Ochrony Osó b z Zaburzeniami Psychicznymi oraz
Poprawy Psychiatrycznej Ochrony Zdrowia [Principles for the Protection of Persons with Mental Illness and
for the Improvement of Mental Health Care]. Zawarte w tym akcie 25 zasad określa podstawowe wolności i
prawa osó b z zaburzeniami psychicznymi.
Na zakończenie Dekady Osó b Niepełnosprawnych Zgromadzenie Ogó lne proklamowało 3 grudnia
Międzynarodowym Dniem Osó b Niepełnosprawnych. Początkowo miało to stanowić jedynie upamiętnienie
rocznicy przyjęcia Światowego Programu Działania oraz monitorować wdraż anie rekomendacji
uzgodnionych z organizacjami niepełnosprawnych oraz innymi zainteresowanymi instytucjami. Rezolucja
proklamująca Dzień Osó b Niepełnosprawnych zapraszała państwa członkowskie i inne zainteresowane
organizacje do zwiększenia wysiłkó w na rzecz poprawy sytuacji osó b niepełnosprawnych, a takż e domagała
się poszerzenia wspó łpracy między tymi podmiotami.
W 1992 r. Zgromadzenie Ogó lne postanowiło, ż e specjalny fundusz, pierwotnie utworzony w celu
finansowego
wspierania
działań
prowadzonych
w
ramach
Międzynarodowego
Roku
Osó b
Niepełnosprawnych oraz Dekady Osó b Niepełnosprawnych, będzie kontynuować działalność - celem jego
działań stało się wspieranie działań na rzecz osiągnięcia “społeczeństwa dla wszystkich” do roku 2010.
Środki funduszu są wykorzystywane do wspomagania technicznej wspó łpracy poprzez wspó łfinansowanie
działań dotyczących strategii Światowego Programu Działania, zwłaszcza działań dotyczących państw
najmniej rozwiniętych oraz grup społecznych najbardziej upośledzonych.
Początkowo projektowano opracowanie w ramach Narodó w Zjednoczonych projektu konwencji o
eliminacji wszelkich form dyskryminacji osó b niepełnosprawnych, jednakż e prace nad projektem nie zostały
zakończone ze względu na przekonanie wielu państw o wystarczającym poziomie ochrony osó b
niepełnosprawnych przez już istniejące międzynarodowe dokumenty praw człowieka.
Rada Ekonomiczno-Społeczna Narodó w Zjednoczonych podjęła w 1990 r. prace w ramach komitetu
ekspertó w powołanego przez Komisję Rozwoju Społecznego nad regułami wyró wnania szans
niepełnosprawnych dzieci, młodzież y i dorosłych. Inicjatywa ta spotkała się z szerokim poparciem.
Konferencja Światowa o Prawach Człowieka w Wiedeńskiej Deklaracji i Programie Działania
(czerwiec 1993 r.) potwierdziła, ż e prawa człowieka mają charakter uniwersalny i przysługują bez ż adnych
zastrzeż eń ró wnież osobom niepełnosprawnym. Wszelka dyskryminacja osó b niepełnosprawnych jest
4
zatem naruszeniem praw człowieka. Niepełnosprawnym należ y zapewnić ró wność szans poprzez
eliminację wszelkich przeszkó d fizycznych, finansowych, socjalnych lub psychologicznych utrudniających
lub zniechęcających do brania pełnego udziału w ż yciu społeczeństwa.
Konferencja zwró ciła się do rządó w państw członkowskich Narodó w Zjednoczonych o przyjęcie
nowych lub zmodyfikowanie obowiązujących praw, tak aby niepełnosprawni mogli korzystać z wszystkich
praw. Konferencja zaprosiła ró wnież
Zgromadzenie Ogó lne Narodó w Zjednoczonych oraz Radę
Ekonomiczno-Społeczną do przyjęcia w 1993 r. projektu norm dotyczących wyró wnania szans osó b
niepełnosprawnych. To wezwanie zaowocowało przyjęciem Standardowych Zasad Wyró wnywania Szans
Osó b Niepełnosprawnych [UN Standard Rules on the Equalisation of Opportunities for Persons with
Disabilities] podczas 48 sesji Zgromadzenia Ogó lnego Narodó w Zjednoczonych w dniu 20.XII.1993 r.
Standardowe Zasady nie mają wiąż ącego charakteru, ale mogą stać się normami zwyczajowymi prawa
międzynarodowego, jeż eli będą stosowane przez znaczną liczbę państw z zamiarem traktowania ich jako
norm prawa międzynarodowego. Oznacza to, ż e obecnie stanowią one jedynie zobowiązanie o charakterze
politycznym i moralnym.
Standardowe Zasady składają się z 22 norm, podsumowujących przesłanie Światowego Programu
Działania. Zasady przyjmują rozwinięte podczas Dekady podejście z punktu widzenia praw człowieka.
Zasady składają się z czterech rozdziałó w dotyczących: przesłanek ró wnego udziału, kluczowych obszaró w
ró wnego udziału, środkó w realizacyjnych oraz mechanizmó w nadzoru.
Implementacja Standardowych Zasad Wyró wnywania Szans Osó b Niepełnosprawnych przez
państwa członkowskie Narodó w Zjednoczonych jest przedmiotem działania Specjalnego Sprawozdawcy
[Special Rapporteur on Disability of the Commission for Social Development], wspomaganego przez grupę
dziesięciu ekspertó w. Zadaniem Specjalnego Sprawozdawcy jest pogłębianie zakresu stosowania Zasad
przez państwa członkowskie oraz mierzenie tempa ich wprowadzania. Nadzó r powinien identyfikować
przeszkody oraz sugerować sposoby ich przezwycięż enia, przyczyniając się w ten sposó b do efektywnego
stosowania Zasad.
Specjalnym Sprawozdawcą został mianowany Bengt Lidqvist (Szwecja), jego mandat wygaśnie w
1997 r. Komisja Rozwoju Społecznego ma podjąć rekomendację dla Rady Ekonomiczno-Społecznej oraz
Zgromadzenia Ogó lnego co do odnowienia jego mandatu lub stworzenia nowego mechanizmu nadzoru.
Specjalny Sprawozdawca w swym sprawozdaniu [dokument A/52/56 z 23 grudnia 1996 r.] zawarłmiędzy
innymi następujące konkluzje i rekomendacje:
− wprawdzie ż adne państwo nie zdołało w pełni wprowadzić w ż ycie Zasad, jednakż e rekomendacje
zawarte w Zasadach zostały szeroko zaakceptowane i stały się dyrektywami polityki rządó w i
organizacji pozarządowych w dziedzinie niepełnosprawności. Zasady stały się: i) podstawą do tworzenia
nowego prawodawstwa, ii) liniami przewodnimi narodowych programó w działania, iii) zbiorem
kryterió w oceny polityki i programó w dotyczących niepełnosprawności. Zasady przyczyniły się do
reorientacji dotychczasowej polityki w większości państw.
− Wyspecjalizowane agendy Narodó w Zjednoczonych, takie jak Międzynarodowa Organizacja Pracy,
UNESCO, WHO, opracowały własne wytyczne w dziedzinie niepełnosprawności, nie ró ż niące się co do
5
podstawowych idei lub przyjętego podejścia od Zasad. Agendy te wspó łpracowały z Specjalnym
Sprawozdawcą oraz Sekretariatem Narodó w Zjednoczonych, jednakż e wspó łpraca powinna być lepiej
koordynowana. Z kolei działalność międzynarodowych instytucji finansowych, takich jak np. Bank
Światowy, nie uwzględnia
potrzeb osó b niepełnosprawnych. Dla przykładu, programy zwalczania
ubó stwa są ukierunkowane na osoby pełnosprawne, a pomijają osoby niepełnosprawne. Włączenie
problemó w osó b niepełnosprawnych do głó wnego nurtu działania tych instytucji jest jednym z
najpilniejszych zadań.
− w wielu krajach prawa osó b niepełnosprawnych nadal są słabo chronione. Naruszenia zdarzają się
zwłaszcza w sferze praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych, np. wg badań UNESCO tylko 1%
dzieci wymagających specjalnego wykształcenia otrzymuje takowe. W wielu państwach takie dzieci są
wyłączane z systemu oświaty bądź ze względu na prawo, bądź ze względu na takie okoliczności, jak
poważ ny stopień niepełnosprawności, brak infrastruktury, duż e odległości, odmowa ze strony szkó ł.
Tymczasem brak lub niewłaściwe wykształcenie jest jedną z podstawowych przyczyn spychania
niepełnosprawnych na margines.
- poziom bezrobocia wśró d osó b niepełnosprawnych jest z reguły wyż szy od przeciętnej, takż e w
państwach o najbardziej zaawansowanych systemach pomocy społecznej. Dzieje się tak pomimo ż e
niepełnosprawni posiadają prawo do pracy, w szczegó lny sposó b wyraż one w Regule Nr 7 oraz
Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy Nr 159, przyjętej w 1983 r. i ratyfikowanej przez 56
państw. Oznacza to, ż e obecna polityka w dziedzinie zatrudnienia nie prowadzi do wyró wnania szans
niepełnosprawnych.
- sprawy niepełnosprawnych dzieci i kobiet wymagają szczegó lnej uwagi. Sytuacja niepełnosprawnych
kobiet jest szczegó lnie trudna ze względu na moż liwą podwó jną dyskryminację: ze względu na płeć i na
niepełnosprawność. Ponadto należ y pamiętać, ż e kobiety są postrzegane jako te, na któ rych ciąż y
powinność opiekowania się niepełnosprawnymi członkami rodziny.
III. Europejska Karta Socjalna z dnia 18.X.1961 r., przygotowana w ramach systemu instytucji Rady Europy ratyfikowana przez Polskę w dniu 17.VI.1997 r. - statuuje w pkt 15 części pierwszej prawo osó b
niepełnosprawnych do szkolenia zawodowego, rehabilitacji oraz readaptacji zawodowej i społecznej, bez
względu na przyczynę i rodzaj inwalidztwa. Wśró d zobowiązań zaciągniętych przez Polskę, a
wymienionych w części drugiej Karty, znajduje się art. 15, dotyczący prawa osó b niepełnosprawnych do
samodzielności, integracji społecznej i do udziału w ż yciu wspó lnoty. Przepis ten rozwija postanowienie art.
9 dotyczącego poradnictwa zawodowego, realizowanego poprzez utworzenie służ b udzielających pomocy
w rozwiązywaniu problemó w dotyczących wyboru zawodu i awansu zawodowego. Należ y ró wnież
wspomnieć o przyznaniu osobom niepełnosprawnym prawa do szkolenia zawodowego na ró wni z osobami
pełnosprawnymi (art. 10).
Europejska Karta Społeczna przewiduje mechanizm kontroli przestrzegania jej postanowień przez
państwa-strony, polegający na przesyłaniu Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy co dwa lata
sprawozdań z realizacji tych postanowień Części II Karty, któ re zostały przyjęte przez dane państwo.
6
Sprawozdania te są przedmiotem deliberacji Niezależ nego Komitetu Ekspertó w, a następnie przedkładane
Komitetowi Rządowemu oraz Komitetowi Ministró w, a takż e Zgromadzeniu Parlamentarnemu. Ró wnież
pozostałe postanowienia Części II Karty, określone przez Komitet Ministró w, mogą być przedmiotem
odrębnych sprawozdań składanych Sekretarzowi Generalnemu (na podstawie artykułu 22 Karty).
W myśl art. 15 §1 państwo powinno podjąć niezbędne środki w celu zapewnienia niepełnosprawnym
ułatwień szkoleniowych oraz ułatwień w podejmowaniu pracy, takich jak: wyspecjalizowane służ by
pośrednictwa pracy, ułatwienia w podejmowaniu pracy chronionej oraz zachęcanie pracodawcó w do
zatrudniania osó b niepełnosprawnych. Z kolei artykuł 15 §2 nakazuje państwom-stronom Karty podjęcie
stosownych krokó w w celu zatrudnienia osó b niepełnosprawnych, jak stworzenie wyspecjalizowanych
służ b zatrudnienia, ułatwienia dla zatrudnienia w warunkach specjalnych (sheltered employment) oraz
środki zachęty dla pracodawcó w do zatrudniania osó b niepełnosprawnych.
Komitet Ekspertó w uznał, ż e Państwo-strona Karty w celu wykazania respektowania artykułu 15 §1
powinno przedstawiać informacje dotyczące:
−
rzeczywistych krokó w podjętych w celu realizacji postanowień art. 15 §1;
−
typu i liczby głó wnych wyspecjalizowanych instytucji prowadzących stosowne szkolenia;
−
ogó lnej liczby miejsc dostępnych w tych instytucjach;
−
liczby osó b szkolonych;
−
liczby personelu zatrudnionego przy szkoleniach;
−
warunkó w rehabilitacji osó b niepełnosprawnych innych niż niewidome i głuchonieme, zwłaszcza osoby
niepełnosprawne wskutek wypadku przy pracy;
−
kryterió w, na podstawie któ rych określa się, w jakim stopniu osoby niepełnosprawne będą
rehabilitowane;
−
sposobu projektowania programó w rehabilitacji zawodowej – w świetle aktualnych moż liwości
zatrudnienia;
−
sposobó w podejmowanych dla dostosowania metod rehabilitacji do wymagań rynku pracy;
−
szacowanej liczby osó b niepełnosprawnych (zwłaszcza niepełnosprawnych w duż ym stopniu);
−
liczby osó b niepełnosprawnych ubiegających się o szkolenie zawodowe, rehabilitację lub przeszkolenie
oraz liczba osó b rzeczywiście szkolonych lub rehabilitowanych w ciągu okresu sprawozdawczego z
wykonania Karty.
Komitet wyjaśnił, ż e potrzebuje informacji na temat kryterió w uż ywanych do stwierdzania
niepełnosprawności w celu oceny, przy uż yciu jednego standardu, jakie wysiłki podejmują ró ż ne państwa w
celu zapewnienia osobom niepełnosprawnym szkolenia i rehabilitacji.
Komitet zawsze przywiązywał duż ą wagę do ochrony osó b niepełnosprawnych będących
obywatelami
innego
sprawozdawczych
obcokrajowcom
państwa-strony
Karty,
zadawał szczegó lne
zagwarantowano
niepełnosprawnymi obywatelami.
dostęp
w
pytania
do
związku
z
w
stwierdzenia,
celu
programó w
czym
szkolenia
w
poszczegó lnych
czy
cyklach
niepełnosprawnym
zawodowego
na
ró wni
z
7
Obecnie nie ma przypadkó w nierespektowania artykułu 15 §1 Karty. W pierwszym cyklu
sprawozdawczym nie uznano, ż e Irlandia i Norwegia przestrzegają tego przepisu, bowiem uzyskiwane
rezultaty nie były wystarczające i oczekiwano podjęcia większych starań. Stanowisko Komitetu zostało
zmienione po dostarczeniu przez oba państwa informacji w drugim cyklu sprawozdawczym.
Wielka Brytania została uznana w sió dmym cyklu sprawozdawczym za nie wykonującą artykułu 15
Karty, bowiem moż liwość dostępu niepełnosprawnych-obywateli innych państw-stron Karty do usług
rehabilitacyjnych została uregulowana przez przepisy paszportowe, któ re miały dyskryminujący charakter;
obywatele krajó w Unii Europejskiej zostali wyłączeni spod tej regulacji. Dopiero w dwunastym cyklu
sprawozdawczym Komitet zmieniłocenę sytuacji, po stwierdzeniu w raporcie przedstawionym przez Wlk.
Brytanię, ż e:
−
osoby mieszkające zgodnie z prawem przez dłuż ej niż 4 lata mają takie same prawa do rehabilitacji
zawodowej, jak obywatele brytyjscy;
−
osoby mieszkające kró cej niż 4 lata i będące podmiotem ograniczeń co do zamieszkania i zatrudnienia
(przepisy paszportowe) nie mają takich samych praw, jak obywatele brytyjscy, ale ich sprawy są
traktowane z przychylnością, zwłaszcza gdy ich rehabilitacja ma na celu powró t do pracy tego rodzaju,
dla któ rej przyjechali do Wlk. Brytanii;
−
warunki dostępu do rehabilitacji zawodowej stosowane wobec cudzoziemcó w, któ re były krytykowane
przez Komitet (znajomość języka angielskiego, opłacenie kosztó w kursu, wyż ywienia i zamieszkania
itd.) są stosowane wyłącznie wobec cudzoziemcó w, któ rzy wjechali na terytorium Wlk. Brytanii w celu
wzięcia udziału w takiego rodzaju kursach;
−
dzieci na utrzymaniu obcokrajowcó w po osiągnięciu wieku 18 lat nie są poddane ograniczeniom
dotyczącym
miejsca
zamieszkania
i
zatrudnienia,
są
uprawnione
do
udziału
w
kursach
rehabilitacyjnych, nawet jeż eli ich rodzice są nadal poddani ograniczeniom.
Sytuacja w Danii została uznana w jedenastym cyklu sprawozdawczym za niezgodną z artykułem 15
ze względu na to, ż e warunek zamieszkiwania przez dwa lata został nałoż ony na niepełnosprawnych
cudzoziemcó w legalnie zamieszkujących w Danii, będących obywatelami państwa-strony Karty (z
wyjątkiem państw Unii Europejskiej oraz państw nordyckich) w celu ubiegania się o szkolenie zawodowe i
rehabilitację. W dwunastym cyklu sprawozdawczym Komitet wycofałzastrzeż enia po uzyskaniu informacji,
ż e Dania odstąpiła od spełnienia warunku zamieszkania.
Obecnie w czterech przypadkach: Belgii, Danii, Finlandii i Grecji, Komitet wstrzymał się od
stwierdzenia zgodności sytuacji z artykułem 15 ze względu na brak informacji statystycznych lub informacji
o dostępie obywateli innych państw-stron Karty do programó w szkolenia zawodowego.
Komitet Ekspertó w interpretuje artykuł15 §2 jako przepis obejmujący osoby upośledzone fizycznie i
umysłowo. W opinii Komitetu taki kierunek interpretacji wynika z poró wnania wyraż eń uż ytych w
wersjach anglojęzycznej i francuskojęzycznej oraz z ogó lnej zawartości artykułu 15 (Konkluzje I, s. 208). Z
powodu przyjęcia takiej interpretacji Komitet nie byłw stanie ocenić w pierwszym cyklu sprawozdawczym
raportó w z wykonania artykułu 15 §2 dotyczących osó b upośledzonych fizycznie.
8
Mając na uwadze potrzebę uzyskania wszystkich niezbędnych informacji Komitet prosił Państwastrony Karty o przedstawienie informacji dotyczących między innymi:
−
środkó w podjętych w celu zapewnienia zatrudnienia osó b niepełnosprawnych oraz, o ile to właściwe,
utrzymania ich zatrudnienia;
−
przybliż onej liczby osó b niepełnosprawnych proszących każ dego roku o zatrudnienie w warunkach
specjalnych lub w warunkach standardowych oraz liczby niepełnosprawnych, któ rzy znaleź li pracę;
−
rzeczywistej liczby osó b niepełnosprawnych, któ re znalazły płatne zatrudnienie w określonym okresie;
−
krokó w podjętych dla zachęcenia niepełnosprawnych do samozatrudnienia;
−
roli odgrywanej przez prywatne organizacje w sferze rehabilitacji niepelnosprawnych oraz środkó w
podejmowanych dla koordynacji ich działań z działaniami służ b publicznych;
−
środkó w zachęty dla pracodawcó w do zatrudniania osó b niepełnosprawnych oraz organizacji
zatrudnienia w warunkach specjalnych (Konkluzje I, s. 73 i 74, Konkluzje III, s. 76).
Komitet
wprowadzające
we
wcześniejszych
przymus
cyklach
zatrudniania
sprawozdawczych
określonego
odsetka
pytał ró wnież
o
niepełnosprawnych
ustawodawstwo
lub
ponownego
zatrudniania osó b, któ re stały się niepełnosprawne na skutek wypadku przy pracy. Komitet nie uważ ał
jednak istnienia takiej legislacji za warunek konieczny do uznania działań Państwa za wypełnienie artykułu
15 §2 Karty (tak w odniesieniu do Szwecji, Konkluzje II, s. 54, zob. takż e Konkluzje IV, s. 99 , Irlandia).
W pó ź niejszych cyklach sprawozdawczych Komitet zwracał się o informacje na temat środkó w
zachęcających pracodawcó w do zatrudniania niepełnosprawnych i wyraż ał satysfakcję z powodu
wprowadzania
przez
Państwa-strony
środkó w
przymusowego
zatrudnienia
oraz
kwot
dla
niepełnosprawnych, jak ró wnież zachęt dla zatrudnienia niepełnosprawnych, jak np. subsydia dla
pracodawcó w, dotacje do wyposaż enia stanowisk pracy, redukcja opłat na ubezpieczenie społeczne.
Komitet zwracał ró wnież szczegó lną uwagę na respektowanie praw obywateli innych państw-stron
Karty, któ rzy na podstawie Aneksu do Karty nie powinni być traktowani gorzej.
Włochy były jedynym państwem, co do któ rego stwierdzono nierespektowanie zobowiązań
wynikających z artykułu 15 §2 Karty. Komitet wyraziłw sió dmym cyklu sprawozdawczym niezadowolenie
z duż ej liczby niepełnosprawnych poszukujących pracy. Ponieważ w kolejnych cyklach sprawozdawczych
nie stwierdzono ż adnego postępu, jak ró wnież nie wprowadzono ogó lnej reformy ustawodawstwa
dotyczącego osó b niepełnosprawnych (taka reforma została zapowiedziana przez rząd włoski po sió dmym
cyklu sprawozdawczym), dlatego Komitet stwierdziłw trzynastym cyklu sprawozdawczym, ż e sytuacja we
Włoszech nie jest zgodna z Kartą (Konkluzje XIII-2, s. 222).
W przypadku czterech państw: Belgii (Konkluzje XIII-2, s. 356 i 357), Finlandii i Portugalii (Konkluzje
XIII-3, s. 376-378) oraz Luksemburga (Dodatek do Konkluzji XIII-3, s. 79 i 80) Komitet powstrzymałsię od
wydania opinii, głó wnie ze względu na brak ż ądanych informacji statystycznych oraz informacji o ochronie
obywateli innych państw-stron Karty.
IV. Stan przestrzegania praw człowieka w odniesieniu do osó b niepełnosprawnych jest niezadowalający.
Nawet w najbogatszych krajach osoby niepełnosprawne nie mają takich samych szans i moż liwości, jakie
9
mają osoby pełnosprawne. Warunkiem zmiany takiego stanu rzeczy jest przede wszystkim przemiana
świadomości społecznej. Należ y takż e pamiętać o skali zaległości, trudnych do nadrobienia w kró tkim
czasie nawet w najbogatszych państwach.
Działania na rzecz osó b niepełnosprawnych powinny znajdować się w głó wnym nurcie działalności
wszystkich instytucji publicznych. Nie wydaje się właściwym sposobem postępowania ignorowanie lub
marginalizowanie potrzeb niepełnosprawnych przy prowadzeniu zasadniczej działalności danej instytucji
oraz ró wnoczesne tworzenie specjalnych programó w pomocy niepełnosprawnym.