An nescis longas regibus esse manus

Transkrypt

Polsko Węgierska Encyklopedia
219
An nescis longas regibus esse manus? [Czyż nie
wiesz, że władcy mają długie ręce?
Owidiusz] – An nescis longas regibus esse
manus? […neszcisz longasz régibusz essze
manusz] – ‘Nem tudod azt, a király karja mi
messzire ér?’ (Muraközy Gyula fordítása).
[Latin szállóige Ovidius Hősnők levelei című
művéből (XVII.166);
Helené
szavai
Pariszhoz
szóló
leveléből,
férjére,
Menelaoszra célozva.]
ana – (gör.) ana-; -ra, -re; vissza, újra, ellen
Ana [1. Ezaw pojął żony spośród córek
kananejskich: Adę, córkę Elona, Chetyty,
i Oholibamę, córkę Any, syna Sybeona,
Chiwwity (1 Moj. 36:2); 2. Oto synowie
Seira, Choryty, tubylców tego kraju:
Lotan, Szobal, Sybeon i Ana,… (1 Moj.
36:20); 3. A oto synowie Sybeona: Aja i
Ana; to jest ten Ana, który znalazł gorące
źródła na puszczy, gdy pasł osły Sybeona,
ojca swego. (1 Moj. 36:24)] – ANÁ(H)
(meghallgattatás; meghajoltan). [1. Ézsau
anyósa (1Móz 36,2.14.25); 2. Széir (1)
edomita fejedelem fia (1Móz 36,20.29); 3.
Cibón (2) fia, Széir (1) unokája (1Móz
36,24)]
Anab [W owym czasie wyruszył Jozue i wytępił
Anakitów z okolic górzystych, z Hebronu,
z Debiru, z Anabu, z całego pogórza
judzkiego i z całego pogórza izraelskiego.
Jozue obłożył ich klątwą wraz z ich
miastami. (Joz. 11:21)] – ANÁB
(szőlőhegy; domb; szőlők városa). [Anák
város (Józs 11,21).]
anabaptysta [członek protestanckiej grupy
wyznaniowej], anabaptystka – (gör.)
anabaptista; újrakeresztelő (ffi/nő); az
ősegyházat
visszaállítani
kívánó,
a
felnőtteket
újrakeresztelő
protestáns
felekezet neve
anabaptystyczny, -a, -e – (gör.) anabaptista-;
újrakeresztelőAnabaptyści, nowochrzczeńcy (z greckiego,
"anabaptizein" - na nowo chrzcić)
[radykalny nurt reformacji XVI w.
Obejmował
odłamy
różniące
się
ideologicznie. Wszystkie kwestionowały
ważność chrztu niemowląt, żądając
ponowienia tego aktu od przystępujących
do wspólnoty. Łączyła je idea tzw.
Kościoła
wybranych
jako
gminy
braterskiej, rządzonej przez Ducha Św.,
bez pośrednictwa hierarchii. Anabaptyści
rezygnowali ze świątyń oraz przedmiotów
kultu; praktykowali eucharystię w formie
uczty miłości braterskiej (agapy), ważną
rolę w trakcie ich spotkań odgrywał
wspólny śpiew. Domagali się rozdziału
-
Wersja 01 01 2017
Kościoła od państwa, byli przeciwnikami
kary śmierci i wojen - odmawiali służby
wojskowej.]
–
anabaptisták
(újrakeresztelkedők) [1. a 16. században
keletkezett szekták. Hirdették a javak
közösségét, a hatóságokat fölöslegesnek
minősítették, s a hozzájuk térteket újra
megkeresztelték, miután a gyermekkori
keresztelést érvénytelennek tartották. 2.
újrakeresztelők: a reformáció egyik radikális
népi irányzata. Elvetették az egyházi
dogmákat,
a
gyermekkeresztséget,
újrakeresztelték a felnőtteket. Elfordultak a
romlottnak tartott világtól, és várták a
Bibliában megjövendölt ezeréves boldog
birodalom eljövetelét, amelyben Jézus
Krisztus a hatalmasokat megalázza, a
szegényeket
felmagasztalja.
Vagyonközösséges hirdettek. Tanaikból
bontakozott ki Münzer Tamás (1480?–1525)
antifeudális
parasztmozgalma
(1524)
Németországban.
Az
anabaptistákat
mindenütt üldözték. A 16. sz.-ban egy részük
a Felvidéken és Erdélyben telepedett meg, ők
voltak a habánok (ügyes mesteremberek,
többnyire fazekasok). A 18. sz.-ban
erőszakkal katolikus hitre térítették őket. Az
anabaptizmus mérsékeltebb formában élt
tovább a baptista felekezetben.]
anabaptyzm [1. doktryna anabaptystów; 2. (z gr.
anabaptizein – "na nowo chrzcić"),
nowochrzczeńcy – radykalny nurt w
reformacji XVI w.] – anabaptizmus;
újrakeresztelők, felnőtt keresztséget vallók
mozgalma (lásd: baptizmus)
anabolik [lek wzmagający syntezę białek i ich
odkładanie w narządach ciała, stosowany
nielegalnie jako środek dopingujący] –
anabolikum; anabolikus szteroid
anabolizm
[procesy
budowy
składników
ustrojowych w przemianie materii,
zachodzące w organizmie żywym] – (gör.)
anabolizmus; anyagcsere építő, szintetizáló,
folyamatainak összessége
anaboliczny, -a, -e – anyagcsere építő-,
szintetizálóAnacharat (miasto w biblii) (Joz. 19:19) –
ANÁHARAT (lihegni, horkolni, sóhajtani).
[Város Issakárban (Józs 19,19)]
anachoreta [człowiek świątobliwy, żyjący w
odosobnieniu, praktykujący ascezę] –
(gör.) anachoreta (visszavonult); remete (a
keresztényég első századaiban); vadóc,
különc
anachoreta [człowiek świątobliwy, żyjący w
odosobnieniu, praktykujący ascezę] –
remete
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
220
anachoretyzm (z stgr. ἀναχωρέω anachoreo –
„oddalam
się,
odchodzę”)
[forma
religijności znana w chrześcijaństwie,
judaizmie, hinduizmie, buddyzmie oraz
islamie] – (gör.) anachoretizmus; remeteség
anachroniczny, -a, -e – anakronisztikus;
kortévsztő, korszerűtlen, idejétmúlt
anachronizm [1. to, co jest niezgodne z duchem
czasu lub ze stanem wiedzy; 2. błąd
polegający na łączeniu zjawisk lub faktów,
które nie mogły się zdarzyć jednocześnie,
lub umieszczeniu rzeczy, osoby itp. w
niewłaściwej epoce] – (gör.) anakronizmus;
kortévesztés, korszerűrtlenség; vmely kor
ábrázolásába a kornak nem megfelelő
vonások bevitele; elavult nézet v. szokás;
helytelen időmeghatározás, amely lehet
tévedés, de lehet szándékos is
anademata [greckie przepaski na czoło, nie
pozwalające na rozwiewanie się włosów] –
(gör., hist.) homlokpánt
Anafalis (Anaphalis DC.) [rodzaj roślin należący
do rodziny astrowatych. Gatunkiem
typowym jest Anaphalis nubigena DC.] –
gyöngykosárka
Anafalis perłowy (Anaphalis margaritacea) –
gyöngy kosárka (Anaphalis margaritacea)
anafilaksja [1. reakcja uczuleniowa organizmu,
wywołana
wprowadzeniem
drogą
niepokarmową obcogatunkowego białka;
2. (reakcja anafilaktyczna) to rodzaj
reakcji
alergicznej
typu
natychmiastowego, która ma miejsce po
ponownej ekspozycji na alergen]– (gör.)
anafilaxia (anaphylaxia); túlérzékenység
bizonyos mérgek, különösen idegen fehérjék
befecskendezésére (szérumbetegség) [az
azonnali típusú hiperszenzitivitási reakció
legsúlyosabb formája]
anafilaktyczny, -a, -e – (gör.) anafilaktikus;
fajidegen fehérjék iránt túl érzékeny
anaerobiont, anaerob [zob. beztlenowiec] – (gör.)
anaerob; oxigén jelenléte nélküli, csak
oxigén hiányában szaporodóképes (növény:
bezpowietrzny)
anaerobowy, -a, -e – anaerobanaeroby – anaerob baktériumok (beztlenowce)
anafora [figura stylistyczna polegająca na
powtórzeniu tego samego wyrazu lub
zwrotu na początku kolejnych zdań,
wersów, zwrotek] – előismétlés
anaforeza [ruch ujemnie naładowanych cząstek
koloidowych w kierunku elektrody
dodatniej] – (gör.) anaforézis; az anód felé
irányuló elektroforézis
anaforetyczny, -a, -e – anaforézises
-
Wersja 01 01 2017
anageneza [stopniowe zmiany prowadzące do
przekształcenia się jednego gatunku w
inny] – (gör.) aneganezis; a magasabb rendű
szervezetek kialakulási folyamata
anagoge (ἀναγωγή) [zob. anagogiczny; wzniosły,
podnoszący na duchu] – anagoge [A
Szentírásnak a győzelmes egyházra (Ecclesia
triumphans)
vonatkoztatott
képies
értelmezése. Képies értelmezés.]; magasztos,
fennkölt, emelkedett (ünnepélyes)
anagram
[1. wyraz
utworzony
przez
przestawienie liter lub sylab innego
wyrazu;
2. łamigłówka,
której
rozwiązywanie polega na tworzeniu
wyrazów przez przestawianie liter innych
wyrazów] – (gör.) anagramm, anagramma;
(alkotott) új szó, egy szó v. mondat összes
betűinek felhasználásával alakított másik szó
v. mondat (a XVI-XVII. században
divatozott);
valamely
szó
betűinek
felcserélésével alkotott más szó (pl. rémmér)
anagramowy, -a, -e – anagramma-, anagrammás
anagramować – anagrammát készíteni
Anajasz [‘Jah odpowiedział’] [1. A Ezdrasz,
pisarz, stał na drewnianym podwyższeniu,
sporządzonym w tym celu, obok niego zaś
stali z prawej strony Mattitiasz, Szema,
Anajasz, Uriasz, Chilkiasz i Maasejasz, z
lewej strony natomiast Pedajasz, Miszael,
Malkiasz,
Chaszum,
Chaszbaddana,
Zachariasz i Meszullam. (Nehem. 8:4); 2.
(Nehem. 10.23)] – ANÁJA (Jahve
meghallgat; Jah (az Úr) válaszolt; akit Isten
meghallgatott). [1. Pap, aki Ezsdrás mellett
állt a törvény felolvasásakor (Neh 8,4); 2.
Zsidó férfi, aki Nehémiással együtt
megpecsételte a szövetséget. (Neh 10,22)]
Anak, Enak (o długiej szyi) [prawdop. ‘długoszyi
[tzn. wysokiego wzrostu]’] [syn Arby. Jego
potomkowie Anakici byli olbrzymami,
których bali się wysłańcy Mojżesza.] –
Anak (hosszúnyakú, tarkó; nyaklánc; óriás)
[Az anákiták őse (4Móz 13,23.29.34).
Anákfiak Kánaánban lakó óriás termetű nép
voltak (1Móz 6,4; 4Móz 13,23; Józs 15,1314), akik Kánaán egy részét lakták, és a
zsidók azon panaszkodnak Mózesnek, hogy
nem bírnak velük, azaz Anak fiaival.
Fővárosuk Hebron.]
anakaphalaiosis: (Ef 1,10) – anakaphalaiosis
[Befejezés, Összefoglalás, Krisztus üdvözítő
művének tökéletességre vitele.] [List św.
Pawła do Efezjan 1:10: dla dokonania pełni
czasów, aby wszystko na nowo zjednoczyć w
Chrystusie jako Głowie: to, co w niebiosach,
i to, co na ziemi*. - Efezusiaknak írt levél
1,10 …hogy elérkezik az idők teljessége, és
221
Krisztusban, mint Főben, újra egyesít
mindent, ami a mennyben és a földön van.]
Anakici (Anaka synowie) [pierwotni mieszkańcy
Palestyny, przed zajęciem jej przez
Izraelitów, ST zalicza ich do olbrzymów
(Refaitów)] – anakiták [Palesztina őslakói;
Hebront Izrael fiai előtt az anakiták lakták
(13,22; Józs 11,21; 14,6-15; 15,13; Bír
1,15)]
anakonda [największy wąż dusiciel] – (spanyol)
anakonda; dél-amerikai vízi óriáskígyó
anakolutia
‘anakolut’
–
anakolutia
(nyelvtudomány); nyelvi következetlenség,
(anacoluthia, anakoluthon, görög nyelvtani
műszó): nem egyezés, össze nem illés,
analekty – analekták; egy v. több íróból kiszemelt
helyek
gyűjteménye;
összegyűjtött
tudomámyos megfigyelések
analfabeta [1. dorosła osoba nieumiejąca czytać i
pisać; 2. przenośnie: osoba niemająca
zupełnie wiedzy w danej dziedzinie;
ignorant]; analfabetka [kobieta nie
umiejąca czytać i pisać] – (gör.) analfabéta;
írástudatlan; műveletlen, tudatlan, hozzá nem
értő (ffi/nő)
analfabeta polityczny – politikailag teljesen
tudatlan v. tájékozatlan v. járatlan ember;
politikai analfabéta
analfabetyzm (gr. αναλφαβετος nie znający liter)
[1. brak umiejętności czytania i pisania u
osób dorosłych; 2. brak podstawowych
wiadomości z jakiejś dziedziny; 3. w
rozumieniu potocznym, brak umiejętności
pisania i czytania oraz wykonywania
czterech
podstawowych
działań
matematycznych u osób dorosłych, tj. wg
kryteriów UNESCO – powyżej 15. roku
życia. Osoby nie posiadające takiej
umiejętności
nazywane
są
"analfabetami".]
–
analfabétizmus,
írástudatlanság, írni-olvasni nem tudás;
tudatlanság; hozzá nem értés [azt jelenti,
hogy a felnőtt egyén nagyon rosszul, vagy
egyáltalán nem tud írni-olvasni. Azok a
nyelvek, amiket nem alfabetikus írással
írnak, etimológiai okok miatt illiterációnak
nevezik a jelenséget]
analfabetyzm poerotny – írni-olvasni tudás
elfelejtése; viszaeső analfabétizmus (tört.)
analfabetyzm w Polsce jest już anomalią – az
írni-olvasni nem tudás Lengyelországban
már ritkaságszámba megy
analitycznie – analitikusan, analitikus módon
analityczny, -a, -e [1. dotyczący analizy;
2. zdolny do wnikliwej analizy] –
analitikus, analitikai, taglaló, elemző, okot
kereső, szétbontó; analízist alkalmazó
-
Wersja 01 01 2017
analityk [1. naukowiec stosujący w badaniach
metodę analizy; 2. specjalista zajmujący
się analizą danych i prognozowaniem;
3. specjalista badający skład chemiczny
substancji]; analityczka – analitikus,
elemző, vegyelemző, szétbontó, taglaló
(ffi/nő)
analityk [ego analyst] [zob. psychoanalityk] –
egoanalitikus
[ego
analyst]
[Olyan
pszichoanalitikus, aki az ego integráló,
pozitív funkcióira (például a környezettel
való megküzdésre) összpontosít az id
funkcióival (például a szexuális impulzusok
kielégítése) szemben. A legismertebb
egoanalitikusok Heinz Hartman és David
Rapaport.]
analityk systemu przetwarzania danych –
rendszerszervező, rendszerelemző
analityk systemu komputerowego – számítógépes
rendszerelemző;
számítógépes
rendszerszervező
analityka [nauka o rozbiorze pojęć i myśli] –
analitika; elemzés
analiza [gr. análysis 'rozluźnienie; rozwiązanie;
rozłożenie'
od
analýein
'rozluźnić';
1. rozpatrywanie
jakiegoś
problemu,
zjawiska z różnych stron w celu jego
zrozumienia
lub
wyjaśnienia;
też:
wyjaśnienie lub opis, będące wynikiem
takiego
rozpatrywania;
2. metoda
badawcza polegająca na wyodrębnieniu z
danej całości jej elementów i badaniu
każdego z osobna; 3. badanie składu
chemicznego substancji; też: badanie
laboratoryjne krwi, moczu itp.; 4. rozbiór,
rozłożenie całości na składniki, elementy;
badanie poszczególnych cech, właściwości
zjawiska a. przedmiotu] – (gör.) analízis;
felbontás, elemzés, taglalás, szétbontás,
boncolgatás, alkotó elemekre bontás;
vizsgálat részekre bontás (mint tudományos
kutató módszer); a mennyiségtannak a
függvény és a határérték fogalmán alapuló
ágai; (ir.) értelmezés; (chem) bomlás
analiza akumulacji – felhalmozás elemzése
analiza algebraiczna – algebrai analízis
analiza arbitrażowa – arbitrázselemzés [arbitrage
= tőzsdei árspekuláció]
analiza bilansu – mérlegelemzés [mérleg =
bilence, évvégi vagyonmérleg]
analityk biznesowy – üzleti elemzés
analiza chemiczna – vegyelemzés; kémiai analízis
analiza czynnikowa [to metoda statystyczna,
służąca odnajdywaniu struktur w zbiorze
zmiennych losowych. Znalazła ona
szerokie zastosowanie w psychologii (przy
analizie struktury zjawisk, badanych
222
przez
narzędzia
kwestionariuszowe),
marketingu, zarządzaniu produktem i
teorii decyzji.] - faktoranalízis [factor
analysis] [1. a többváltozós statisztika
módszerei közé tartozik, célja a változók
csoportosítása és a változók számának
redukálása. 2. A tesztalkotásban és a
teszteredmények értelmezésében alkalmazott
statisztikai módszer. A módszer lehetővé
teszi, hogy a kutató meghatározza azt a
legkisebb számú faktort (tényezőt), amely a
tesztpontok
közötti
interkorrelációk
megmagyarázásához szükséges.]
analiza decyzyjna – döntéselemzés
analiza dyskursu – diskurzuselemzés [egy beszélt
nyelvközösséget alkotó emberek által
használt nyelv tanulmányozását jelenti]
analiza działalności gospodarczej – gazdasági
tevékenység elemzése
analiza dzieła literackiego – műelemezés
analiza ekonomiczna – gazdasági elemzés
analiza finansowa – pénzügyi elemzés
analiza Fouriera – harmonikusanalízis
analiza ilościowa – mennyiségi elemzés v. analízis
analiza input-output – input-output elemzés
analiza jakościowa – minőségi elemzés; kvalitatív
analízis
analiza kompleksowa – komplex elemzés
analiza konkurencji [w ekonomii są to czynności,
które są odnoszone do badań nad
konkurencją danej firmy w celu poznania
ich planów i celów, słabych i mocnych
stron, określenia sposobu ich pokonania i
zdobyciu informacji o szansach firmy w
prowadzeniu określonych działań oraz na
pokonaniu innych przedsiębiorstw.] –
(közg.) konkurrencia elemzés
analiza kosztów – költségelemzés
analiza krwi – vérvizsgálat
analiza literacka – (irodalmi) elemzés
analiza logiczna [1. zastosowanie środków
logicznych do kontroli sensowności lub
prawdziwości twierdzeń, do kontroli
poprawności
rozumowania lub
do
wyjaśniania pojęć; 2. metoda polegająca
na zastosowaniu środków logicznych do
kontroli sensowności lub prawdziwości
twierdzeń, do kontroli poprawności
rozumowań lub do wyjaśniania pojęć w
terminach
zaczerpniętych
z
logiki
(szeroko pojętej). Często stosowana do
tradycyjnych twierdzeń lub pojęć filozofii,
stąd także nazwa analizy filozoficznej lub
filozofii analitycznej.] – logikai elemzés
analiza makroekonomiczna – makroökönómiai
elemzés
-
Wersja 01 01 2017
analiza matematyczna – analízis
analiza miareczkowa – méréses v. metriás elemzés
analiza międzygałęziowa – ágazatközi elemzés
analiza mikroekonomiczna – mikroökönómiai
elemzés
analiza moczu – vizeletvizsgálat
analiza naukowa – tudományos elemzés
analiza objętościowa – térfogatelemzés v. analízis
analiza organizacji pracy – munkaszervezés
elemzése
analiza produkcji – termelés elemzése
analiza programów [badanie programów
komputerowych
gotowych
do
uruchomienia lub w postaci kodów
źródłowych. Analiza w trakcie działania
programu nazywa się analizą dynamiczną,
natomiast badanie bez uruchamiania
programu nazywa się analizą statyczną.
Najważniejszymi zastosowaniami analizy
programów jest znajdowanie i usuwanie
przyczyn
ich
błędnego
działania
(debugowanie),
poprawianie
jakości
programów
(optymalizacja)
oraz
poznawanie szczegółów zasad działania
programu (reverse engineering).] –
programanalízis
analiza regresji – regresszió elemzés [regreszió =
visszaesés, hanyatlás]
analiza rentowności – rentabilitás elemzése
[rentabilitás = jövedelmezőség]
analiza rozjemcza – döntőbírósági elemzés
analiza rynku – piacelemzés; piackutatás
analiza sieci
(układu
elektrycznego)
–
áramköranalízis
analiza składniowa (parsowanie, ang. parsing;
syntax analysis) [1. w informatyce i
lingwistyce proces analizy tekstu, w celu
ustalenia jego struktury gramatycznej i
zgodności z gramatyką języka. Słowo
parsing
pochodzi
od
łacińskiego
pars(ōrātiōnis), które oznacza część mowy;
2. sprawdzenie poprawności składniowej
programu lub jego modułu wykonywane
przez
translator
(kompilator),
a
polegające na dokonaniu rozbioru
gramatycznego analizowanej jednostki
tekstu..] – mondatelemzés
analiza
składniowa
na
zależności
–
mondatelemzés függőség alapján
analiza składniowa na składniki bezpośrednie –
közvetlen ösezevetős mondatelemzés
analiza
spektralna
–
színképelemzés,
spektrálanalízis
analiza stolca; analiza kału – székletvizsgálat
analiza SWOT (ang. Strengths, Weaknesses,
Opportunities, Threats) [analiza mocnych i
223
słabych stron oraz szans i zagrożeń. Jest
to
dokument
prezentujący
wyniki
przeprowadzonej wcześniej analizy i
oceny stanu regionu poprzez pryzmat
wszystkich
ważniejszych
czynników
społeczno-gospodarczo-ekonomicznych, a
następnie wypracowaniu wizji zawierającej zidentyfikowane zagrożenia i
możliwości.] – SWOT (ang. Strength
Weakness Opportunities Threats); SWOT
elemzés
[A
SWOT
elemzés
a
stratégiaalkotás folyamatának egyik lépése.]
analiza systemowa – rendszerelemzés
analiza tekstu – szövegelemzés
analiza w pasmach oktawowych [analiza
poziomu hałasu lub tłumienia w pasmach
odległych o oktawę. W Europie
minimalnym wymaganiem jest podanie
wartości dla 125, 250, 500, 1000, 2000,
4000 oraz 8000 Hz] – oktávsáv elemzés
analiza wartości – értékelemzés
analiza
widmowa
–
színképelemzés,
spektrálanalízis,
frekvenciaanalízis,
hullámanalízis
analiza wykrzystania środków trwałych –
állóeszközök kihasználásának elemzése
analizator [1. urządzenie lub jego część służące
do
wykonywania
analiz;
2. zespół
elementów nerwowych, których zadaniem
jest odbiór i analiza bodźców działających
na organizm] – elemző (egyén) analizátor;
analizáló, mérő, vizsgáló műszer, készülék; a
szervezetnek a külvilágból v. a szervezet
belsejéből érkező ingereket közvetítő és
feldolgozó berendezése; analizátor, elemző
[1. érzékelő-észlelő rendszer; 2. valamely
érzékszerv és a hozzá tartozó idegrendszeri
központok egysége.]
analizator dźwięku – hanganalizátor
analizator mowy – beszédelemző
analizator szumu – zajanalizátor
analizator spalin – füstgázelemző
analizator zniekształceń – torzításmérő
analizatory – elemző (szerkezet)
analizować (analizuje) [1. dokonywać operacji
myślowej polegającej na dokładnym
rozważeniu problemu, wyodrębnieniu
pewnych jego cech; 2. odpowiednio
zestawiać i opracowywać dane, przez
porównywanie i wyciąganie wniosków na
temat istoty zjawiska, jego rozwoju w
przyszłości itp.; 3. określać skład czegoś za
pomocą metod
laboratoryjnych] –
(dokonać analizy) analizálni; elemezni,
taglalni, vizsgálni, alkotórészekre bontani,
analízist végezni; vegyelemezni
analizować coś – elemezni vmit
-
Wersja 01 01 2017
analizować dzieło – művet elemezni v. értelmezni
analizować jakościowo – minőségileg elemezni v.
vizsgálni v. analizálni
analizować rynek – piacot elemezni
analizować sprzedaż – értékesítést elemezni
analizować temat – témát taglalni v. elemezni
analizować zbyt – értékesítést elemezni
analizować zdanie – mondatot elemezni
analizujący, -a, -e – elemző, vizsgáló, analizáló
analny, -a, -e [1. mający związek z odbytem; 2.
związany z odbytem (np. seks analny);
odbytowy, odbytniczy] – végbél-; anális
analog [1. rzecz lub pojęcie odpowiadające
innemu;
2. pierwiastek
z
szeregu
pierwiastków o analogicznej budowie
elektronowej; 3. pot. płyta analogowa] –
analóg; megfelelő; megegyező, hasonló [a
folyamatosan
változó
mennyiségek
tetszőlegesen kis értékeket is felvehetnek,
így tehát az egyik mennyiséget egy másfajta,
de vele pontosan megegyező nagyságú
mennyiséggel
jellemezhetjük
(v.ö.
"analógia"). Például a növekvő hangnyomást
vele analóg módon növekvő feszültséggel
vagy
(lemezjátszóban)
növekvő
barázdakitéréssel idézzük elő. Közepes
követelményeknek így kis költségek árán is
eleget tehetünk; magas követelmények
esetén meredeken növekednek a költségek]
analogia
[1. podobieństwo
pod
pewnym
względem; 2. sytuacja, zjawisko, rzecz
podobne do innych; 3. jęz. upodabniający
wpływ jednej jednostki językowej na inną;
4. ustalanie konsekwencji prawnych faktu
nieuregulowanego przez prawo, na
podstawie zasad prawnych określających
konsekwencje faktów podobnych] –
(analogiczność) (gör.) analógia, hasonlóság,
hasonlóságokon
alapuló
egyezés,
hasonszerűség, megfelelés, hasonlat (na
podstawie analogii: a hasonlóság alapján);
olyan szervek funkcióinak egyezése,
amelyek nem közös származásúak; (jog)
jogszabály
alkalmazása
hasonló,
de
törvénnyel eddig még nem szabályozott
tényállása; (nyelvtudomány) a nyelvérzéknek
az a működése, hogy már meglévő
alakulatok mintájára új hasonlókat hoz létre
analogia dwoista (dualna) – duális analógia
analogia entis [chrystologiczna analogia entis] –
analogia entis; a létező hasonlósága; a r.kat.
tanítás szerint az isteni dolgok a létező, tehát
teremtett dolgok ésszel is felfogható
hasonlóságában
tükröződnek
[létanalógia, léthasonlóság, az arisztotelésziszenttamási metafizika egyik kulcsfogalma,
amely szerint Isten és a különféle létezők
valamilyen fokon egyaránt a létben (esse)
részesülnek,
és
ezért
beszélhetünk
emberi fogalmaink birtokában Istenről]
224
analogia fidei [Język religijny a rzeczywistość –
język oznaczający rzeczywistość i fakty;
język analogiczny, analogia entis i
analogia fidei, teologia apofatyczna. Biblia
Warszawska: A mamy różne dary według
udzielonej
nam
łaski;
jeśli
dar
prorokowania, to niech będzie używany
stosownie do wiary; Biblia Tysiąclecia:
Mamy zaś według udzielonej nam łaski
różne dary: bądź dar proroctwa - [do
stosowania] zgodnie z wiarą; Biblia
Gdańska: Mając tedy różne dary według
łaski, która nam jest dana; jeźli proroctwo,
niech będzie według sznuru wiary; (Rzym.
12.6)] – (gör.) analogia fidei (lat.
'hithasonlóság'); a hit hasonlósága (A
kifejezés a Róm 12,6-ból való (ἀναλογίαν
τῆς πίστεως) Róm. 12,6: „Minthogy azért
külön-külön ajándékaink vannak a nékünk
adott
kegyelem
szerint,
akár
írásmagyarázás, a hitnek szabálya szerint
teljesítsük”; és azt jelzi, hogy az Egyházban
mint Krisztus misztikus testében a tagok
karizmáit a hit összefogása, hasonlósága
szerint kell gyakorolni. Pál apostol a
karizmatikusok biztatására használja, akik a
prófétálás ajándékával élnek, és arra inti
őket, hogy ne éljenek vissza ezzel az
ajándékkal.
A
prófétálás
adománya
kiemelkedő jelentőségű (vö. 1Kor 12,10), de
fontos, hogy a hittel megegyezzen. A
karizmák alaptörvénye tehát nem az egyéni
kegyelmi adomány, nem is egymás
kiegészítése, hanem a titokzatos test
szolgálatát ellátó megbízatások, hivatalok
összhangja. Az ott fölsorolt karizmák
ugyanis (prófétálás, tisztaság, tanítás,
buzdítás, jótékonykodás, elöljárói feladat,
irgalmasság) mind a hivatali szolgálatot
fejezik ki.) — [1. a reformátori tanítás
szerint az isteni dolgokat csak hittel, a hiten
keresztül ragadhatjuk meg; 2. Az analogia
fidei v. hithasonlóság egy teológiai módszer
a hit tudományos megismeréséhez és
gyakorlásához. Katolikus értelmezés szerint
ez a fogalom azt jelenti, hogy nincs a
kinyilatkoztatásnak vagy a hitnek olyan
kijelentése, amelyet ne az Egyház egyetlen,
objektív összhite alapján kellene értelmezni,
azaz összefüggés van a hitigazságok között,
valamint a kinyilatkoztatás egészében.]
analogia zachodząca między…. – közti
hasonlóság
analogicznie – hasonlóan, hasonló módon,
analogikusan
-
Wersja 01 01 2017
analogicznie do + B. – analógiájára
analogiczność – hasonlóság, analógia
analogiczny, -a, -e – (gör.) „analogos”, analóg,
analogikus, hasonló, rokon, megegyező; a
megítélés szempontjából egyező, megfelelő
[(inf.) Ezalatt azt értjük, hogy a közvetített
jel „hasonlít” az eredeti jelhez, vagy az
eredeti információhoz. Technikai értelemben
az „analóg” azt jelenti, hogy egy jel vagy egy
információ
eltérően
magas
feszültségszintként kerül közvetítésre.]
analogiczny do czego – hasonló vmihez, rokon,
analóg vmivel
analogiczny wypadek – hasonló eset, analóg eset
analogion [jest to w kościele prawosławnym
wysoki, prostokątny, skośnie ścięty stół.
Umieszcza się na nim książki oraz święte
obrazy] – analogion [a szolea közelében
felállított kis asztal. Erre helyezik az ünnep,
vagy a templom védőszentjének ikonját,
hogy a templomba jövők megcsókolhassák.
Analogionnak nevezik azt az olvasóállványt
is, amelyről a pap az evangéliumot olvassa.]
analogowy, -a, -e [działający w oparciu o
technikę analogową (służącą wytwarzaniu,
przesyłaniu i przetwarzaniu sygnałów
ciągłych, a nie "skokowych", jak np. w
technice cyfrowej), np. urządzenia
analogowe, telefon analogowy] – analóganalogue (analog) (sygnał) – analogue (signal) analóg (jel) [érzékszerveink (látás, hallás,
stb.) analóg módon érzékelik a környezeti
hatásokat; ezek megfelelő érzékelőkkel
(szenzorokkal) analóg elektronikus jelekké
alakíthatók
majd
megfelelő
analóg
elektronikai eszközökkel (rádió, TV,
felvevők, stb.) igényünknek megfelelően
kezelhetők; az elmúlt évtized bebizonyította,
hogy az analóg jelek digitális, tehát a
számítógépek (numerikus 1-0) nyelvére
fordítva
könnyebben
kezelhetővé,
manipulálhatóbbá válnak; 'visszajátszáskor'
(audio, video, stb.) a jeleket ismét
érzékszerveink
analóg
nyelvére
kell
lefordítani;]
Anammelek
a.
Anamelech
[Awwejczycy
stworzyli sobie Nibchaza i Tartaka,
Sefarwejczycy zaś spalali swoje dzieci dla
Adrammeleka i Anammeleka, bogów
sefarwejskich
(2
Król.
17:31)]
–
ANAMÉLEK (a király képe; király-szikla).
[Egyike azoknak a bálványoknak, amelyeket
az asszír király által Samáriába telepített
pogány nép imádott; gyermekáldozatot
mutattak be neki (2Kir 17,31).]
Anamici [A Misraim zrodził Ludytów,
Anamitów, Lehabitów, Naftuchitów (1
225
Mój. 10:13)] – ANÁMIAK (forrás mellett
lakók; a szikla népe). [Hámita nép
Egyiptomban vagy Egyiptom mellett.
Ősatyjuk Micráim (1Móz 10,13).]
anamnestyczny, -a, -e – kórelőzmény-;
kórtörténeti; visszaemlékezési
anamneza [1. według Platona: przypomnienie
sobie tego, co się poznało niegdyś,
przebywając w świecie idei; 2. wywiad
lekarski; 3. w liturgii chrześcijańskiej:
część modlitwy eucharystycznej ze
wspomnieniem
śmierci
i
zmartwychwstania Jezusa Chrystusa] –
anamnesis, anamnézis; visszaemlékezés;
(med.) kórelőzmény; kórtörténet, (med.) a
beteg személyére, betegségeire és panaszaira
vonatkozó adatok; (egyh.) az úrvacsorai
liturgiában a szereztetési igék után Jézus
halálára emlékeztető imádság
anamorfoza
[1. technika
stosowana
w
malarstwie, wykorzystująca zjawisko
skrótu perspektywicznego; też: obraz, w
którym wykorzystano tę technikę; 2. «w
optyce: liniowe zwężenie lub rozszerzenie
obrazu w jednym kierunku; 3. coś, co
oglądane lub rozważane po raz drugi,
przybiera inną formę lub znaczenie] –
anamorfózis; átalakulás, átváltozás; (optika)
valamely tárgy képének bizonyos szabályok
szerinti torzítása
anamorfotyczny, -a, -e – anamorfózisos;
átalakulási, átváltozási
Anan (Nehem 10:27) [‘obłok; chmura’] – ANÁN
(felhőzet, felhő; az elfedező, varázsló;
jövendőmondó). [Főember, aki Nehémiással
együtt megpecsételte a szövetséget (Neh
10,26).]
ananas (Ananas comosus) [jest owocem rosnącym
pionowo na niskim krzewie. Pochodzi
z Brazylii
i Ameryki
Południowej.
Największym producentem ananasów są
Hawaje. Najbardziej znane są dwie
odmiany ananasa, zimową i letnią. Jest to
owoc o żółtym, soczystym i aromatycznym
miąższu. Ananas spożywany na surowo
posiada bardzo dużo witaminy C. Można
go również kandyzować, produkować soki
i dżemy.] – I. ananász (illatos, zamatos,
sárga belű trópusi növény); az ezt termő
növény; II. nemesített, illatos és bőnedvű;
III. jómadár, finom alak (to ci ananas: ez
aztán a fenegyerek, a jómadár)
Ananas jadalny (Ananas comosus (L.) Merr.),
nazywany także ananasem właściwym lub
a. czubatym [gatunek rośliny uprawnej,
byliny
z
rodziny
bromeliowatych
(Bromeliaceae).
W
stanie
dzikim
występuje w Brazylii.] – Termesztett
-
Wersja 01 01 2017
ananász
(Ananas
comosus),
ananász
(Ananas) [az egyszikűek (Liliopsida)
osztályába a pázsitfüvek (Poales) rendjébe és
a broméliafélék (Bromeliaceae) családjába
tartozó nem.]
ananasowy, -a, -e – ananász; finom, jó, remek,
nagyszerű
Anani [prawdopodobnie skrócona forma imienia
Anania] [Synami Elioenajasza byli:
Hodawiasz, Elaszib, Pelajasz, Akkub,
Jochanan, Delajasz i Anani, tych siedmiu.
(1 Kron. 3:24)] – ANÁNI (Jahve szembe
jön; az én felhőm, felhős; oltalmazóm). [A
Dávid házából való Eljohénai (2) fia (1Krón
3,24).]
Anania (miejscowość) [‘Jah mi odpowiedział’
(Nehem. 11:32)] – ANÁNIA (Jahve szembe
jön; Jahve a védelem; Jahve válaszolt
nekem; az Úr felhő, elfedezés). [Helység
Benjámin birtokán (Neh 11,32).]
Ananiasz (kogo Bóg łaskawie dał) [gr. forma
hebr. imienia Chananiasz ‘Jehowa okazał
łaskę’] [1. Wraz z żoną swoją Safirą
kłamał wobec Ducha Świętego, za co oboje
zostali ukarani śmiercią. Są typami
chrześcijan, którzy przez złe postępowanie
umierają dla świadectwa. 2. Uczeń Pański
posłany do Szawła w Damaszku, by temu
nowonarodzonemu człowiekowi, młodemu
w wierze chrześcijaninowi dać pierwsze
usługi braterskie i naukę. W przykładzie
tym jest wielka lekcja dla obchodzenia się
wierzących z nowonarodzonymi. 3.
Arcykapłan, który kazał bić Pawła.; 4.
kłamca, obłudnik (Dz 5,1-11): Ale pewien
człowiek, imieniem Ananiasz, z żoną swoją
Safirą, sprzedał posiadłość i za wiedzą
żony odłożył sobie część zapłaty, a pewną
część przyniósł i złożył u stóp Apostołów.
«Ananiaszu – powiedział Piotr – dlaczego
szatan zawładnął twym sercem, że
skłamałeś Duchowi Świętemu i odłożyłeś
226
sobie część zapłaty za ziemię? Czy przed
sprzedażą nie była twoją własnością, a po
sprzedaniu czyż nie mogłeś rozporządzić
tym, coś za nią otrzymał? Jakże mogłeś
dopuścić myśl o takim uczynku? Nie
ludziom skłamałeś, lecz Bogu». Słysząc te
słowa Ananiasz padł martwy. A
wszystkich, którzy tego słuchali, ogarnął
wielki strach. Młodsi mężczyźni wstali,
owinęli go, wynieśli i pogrzebali. Około
trzech godzin później weszła także jego
żona, nie wiedząc, co się stało. «Powiedz
mi – zapytał ją Piotr – czy za tyle
sprzedaliście ziemię?» «Tak, za tyle» –
odpowiedziała. A Piotr do niej: «Dlaczego
umówiliście się, aby wystawiać na próbę
Ducha Pańskiego? Oto stoją w progu ci,
którzy pochowali twego męża. Wyniosą
też ciebie». A ona upadła natychmiast u
jego stóp i skonała. Gdy młodzieńcy
weszli, znaleźli ją martwą. Wynieśli ją
więc i pochowali obok męża. Strach wielki
ogarnął cały Kościół i wszystkich, którzy o
tym słyszeli.] – Ananias (irgalmas az Úr; az
Úr felhő, védelem); 1. a jeruzsálemi
ősegyház tagja, Safira férje (ApCsel 5,1-11).
Mindketten holtan rogytak össze, mert
hazudtak Péternek (illetve a Szent
Szellemnek) a pénzadományra vonatkozóan,
amelyet a gyülekezetbe hoztak. Testi halál
volt a büntetésük, hogy a szellemük
megmeneküljön (1Kor 5,1-5; 1Jn 5,16); 2.
Damaszkuszban élő keresztény, aki isten
parancsára megkeresztelte a megvakult Pál
apostolt és visszaadta szemevilágát (Csel
9,10-19); 3. Zsidó főpap, aki vádat emelt Pál
apostol ellen Antonius Felix helytartó előtt.
(ApCsel23,1-5); 4. Előkelő zsidó ifjú, Dániel
társa Babilonban, babilóniai neve: "Sidrák"
(Dán 1,7); 5. Maaséja (10) apja (Neh 11,32)]
anapest [rodzaj stopy wierszowej] – anapesztus
[1. Antidaktilus: időmértékes versláb.
Alapképlete:
emelkedő
hangsúlyú,
időmértékes görög-római ütemfaj. 2.
párosrészű emelkedő ütemfaj, a daktilus
ellentéte: két rövid szótagból álló tézis után
következik benne az egy hosszú tagban
maradó arzis, a két rövid szótag azonban
néha összevonható, viszont az antik verselés
gyakran az arzist is felbontotta két rövid
szótagra. 3. az antik időmértékes verselésben
használt, a daktilushoz viszonyítva fordított
versláb, de ugyanúgy négy morás ütem,
képlete υ υ –. Az anapesztikus versmérték az
anapesztus különböző verslábformáiból épült
versmérték.]
anapestyczny, -a, -e – anapesztusanarchia (bezprawie, bezrząd) [1. stan chaosu i
nieporządku powstały wskutek braku lub
-
Wersja 01 01 2017
bezsilności
ośrodków
władzy;
2. postulowany przez anarchistów ustrój
polityczno-społeczny; 3. naruszanie norm
lub ignorowanie prawa i władzy] –
anarchia, fejetlenség, rendetlenség, zűrzavar;
szervezett hatalom és irányítás nélküli
állapot; törvény nélküli állapot, felfordulás
[A szervezett hatalom és irányítás többnyire tudatosan előidézett - gyengülése
v.
megszűnése
idején
keletkező
áttekinthetetlen, zavaros helyzet. Sajátos
alakja volt a feudális anarchia: az ország
olyan kisebb tartományokra bomlása,
amelyek csak névleg függtek a központi
hatalomtól (pl Mo.-on a XIII. és XIV. sz.
fordulóján).]
anarchia na rynku – piaci anarchia
anarchia produkcji – termelési anarchia, termelés
anarchiája
anarchicznie – anarchikusan
anarchiczny, anarchistyczny, -a, -e – anarchikus,
rendetlen,
zűrzavaros;
önkényes,
fegyelmezetlen, anarchista
anarchista, anarchistka – (gör.) anarchista; az
anarchizmus híve; az anarchizmussal
kapcsolatos, rá jellemző
anarchistycznie – anarchikusan, anarchista módon
anarchistyczny – anarchikus
anarchizm (od gr. ἀναρχία anarchia – "bez
władcy") [1. ideologia i ruch społeczny,
postulujące zlikwidowanie państwa oraz
uznające
nieograniczoną
wolność
jednostki za wartość nadrzędną; 2. lub
wolnościowy
socjalizm
–
doktryna
postulująca model społeczeństwa opartego
na dobrowolnej współpracy, równości
społecznej, solidarności międzyludzkiej i
poszanowaniu
wolności
jednostki,
odrzucająca potrzebę istnienia instytucji
państwa, kapitalizmu oraz innych form
władzy, wyzysku, przymusu i hierarchii, a
także ruch społeczny dążący do realizacji
tych celów.] – (gör.) anarchizmus (a görög
αναρχω -anarcho- „archonok nélküli”,
„uralkodók nélküli”, ἀν (nélkül) + ἄρχή
(uralkodni) + ισμός (-ιζειν)), mindenféle
uralom, tekintély, a rend, a fegyelem
tagadása és ezeknek megszüntetésére,
felszámolására irányuló törekvés [egy
politikai filozófia mely magába foglalja
azokat az elméleteket és meggyőződéseket,
melyek támogatnak minden kötelező
érvényű kormányzat eltörlését. Története
során a libertarianizmus óriási hatást
gyakorolt rá, annak többnyire baloldali
formáinak szokták az anarchista irányzatokat
tekinteni]
227
anarchizm
indiwidualny
–
individuális
anarchizmus
anarchizm
kolektywistyczny
(anarchokolektywizm)
[anarchistyczna
doktryna polityczna i ekonomiczna, której
twórcą był Michał Bakunin i która
zastąpiła mutualizm Proudhona jako
czołowy nurt w dziewiętnastowiecznym
ruchu
anarchistycznym]
–
anarchokollektívizmus
anarchizm komunistyczny (anarchokomunizm,
komunizm wolnościowy) [jeden z nurtów
anarchizmu;
doktryna
polityczna
zakładająca, że po likwidacji kapitalizmu i
państwa ludzie powinni połączyć się w
komunistyczne wspólnoty, kooperujące ze
sobą na zasadach federacji, równocześnie
nie pozbawiające jednostek wolności
osobistej i działające na zasadach
demokracji
bezpośredniej.]
–
kommunisztikus anarchizmus; anarchokommunizmus
[egy
20.
századi
eszmerendszer, amely a leninizmussal és a
Szovjetunióval is szemben állt. Az anarchokommunisták elutasítottak mindennemű
állami szervet, és az állam “elhalása” helyett
annak azonnali eltörlését, forradalmi harcot
követeltek.]
anarchizm
syndykalistyczny
(anarchosyndykalizm)
[doktryna
polityczna i ekonomiczna powstała pod
koniec XIX w. z inicjatywy Fernanda
Pelloutiera i Georgesa Sorela, będąca
syntezą
anarchizmu,
liberalizmu
i
komunizmu.] – anarcho-szindikalizmus
[egy 20. századi politikai ideológia.
Megalapítója
Mihail
Bakunyin.
Az
anarchizmusnak egy olyan irányzata,
amelynek központjában a munkásmozgalom
áll. Neve az anarchizmus és a szindikalizmus
(franciául syndicalisme) szóból ered, ami
„szakszervezeti mozgalmat” jelent.]
anarchosyndykalizm
(anarchizm
syndykalistyczny) [doktryna polityczna i
ekonomiczna powstała pod koniec XIX w.
z inicjatywy Fernanda Pelloutiera, będąca
syntezą
anarchizmu
i
ruchu
związkowego.] – anarchoszindikalizmus;
munkásmozgalom, amely az anarchizmus
tanait alkalmazza a szakszervezetekre [az
anarcho-szindikalizmus egy 20. századi
politikai ideológia. Megalapítója Mihail
Bakunyin. Az anarchizmusnak egy olyan
irányzata,
amelynek
központjában
a
munkásmozgalom áll. Neve az anarchizmus
és a szindikalizmus (franciául syndicalisme)
szóból ered, ami „szakszervezeti mozgalmat”
jelent.]
-
Wersja 01 01 2017
anastasis, Anastasis [1. anastasis od wyrazów
ana (do góry) i histemi (powodowanie
stania, postawienie), 2. w ikonografii:
scena zejścia Jezusa do otchłani] –
helyreállítás; (orv.) gyógyulás; feltámadás,
újjászületés
anastasis
Anastatika rezurekcyjna, zmartwychwstanka,
ręka Maryi (Anastatica hierochuntica)
[gatunek rośliny rocznej należący do
rodziny kapustowatych. Występuje w
stanie dzikim na zasolonych pustyniach od
północnej Afryki (Algieria, Egipt) i
Półwyspu Arabskiego po zachodni
Pakistan i Azję Mniejszą.] – Jerikóirózsa,
feltámadásvirág (Anastatica hierochuntica,
gulgal,
polyva)
[Apró,
egynyári,
keresztesvirágú gyom. Egy tőből a földön
szétterülő szárakat növeszt, levele apró, lapát
alakú. Kis, pirosas virágai vannak,
táskagyümölcse hasas, kétmagvú. Száraz
időben, mikor magjai megérnek, ágai
összehajlanak s a szél az egész
növénygombolyagot
elgörgetheti
a
sivatagban. Ha azonban eső éri a növényt,
ágai
a
nedvszívás
következtében
kiegyenesednek, a termések pedig felnyílnak
és az eső a magvakat a földbe mossa. Ágait
20-50 perc alatt nyitja ki. A sivatagi
népeknél ma is a halál utáni életet
szimbolizálja. Igazi sivatagi növény. A
kiszáradást
összegömbölyödve
sokáig
elviseli, nedvesség hatására megduzzad,
szétterül. Egyébként nem nagy növény,
ellenálló képességének bizonyítéka, hogy
kősivatagban is képes élni (Zsolt 83,13, Ézs
17,13).]
Anastazja, Nastazja [żeński
imienia
Anastazy.
odpowiednik
Oznacza
228
"zmartwychwstała,
wskrzeszona"]
–
Anasztázia (női név az Anasztáz férfinév női
párja. Görög eredetű, jelentése: újjászületett.)
Anastazja i Bazylisa (zm. w I wieku w Rzymie)
[rzymskie
matrony
i
uczennice
apostolskie, męczennice chrześcijańskie,
święte Kościoła katolickiego. Nawrócone
na chrześcijaństwo poniosły śmierć
męczeńską za czasów Nerona grzebiąc
ciała świętych apostołów Pawła i Piotra.
Zostały poddane najpierw torturom a
później ścięte. Miało to miejsce około 6768 roku. Ich wspomnienie liturgiczne
obchodzone jest
za Martyrologium
Rzymskim 15 kwietnia. W ikonografii
przedstawiane są często bez głowy, rąk i
nóg. Ich atrybutem są nożyce.] – Szent
Anasztázia, és Szent Bazilissza szűz
vértanúk + 68
Anastazja z Dalmacji, Święta Anastazja, gr.
Ἀναστασία, cs. Wielikomuczenica Anastasija
Uzoreszitielnica
[wielka
męczennica,
święta
Kościoła
katolickiego
i
prawosławnego] – Szent Anasztázia
(keresztény vértanú)
ŚW. ANASTAZJA Z SIRMIUM (? - OK. 303/4,
SIRMIUM? PALMAROLA?); MĘCZENNICA
[patronka: męczennników, tkaczy, wdów;
wspomożycielka: w chorobach bólu głowy i
piersi; wspomnienie: 25 grudnia. Według
jednej z nich, zwanej „Passio”, Anastazja
miała być córką senatora rzymskiego,
łac. vir illustris (senatora znaczniejszego),
poganina
Praetextatusa.
Jej matką
miała być chrześcijanka, św. Fausta
(lub Flavia) z Sirmium. Wydana miała
zostać za mąż za Publiusa, bogatego
poganina, ale pod pretekstem wymyślonej
choroby zachować miała dziewictwo.] –
Szent Anasztázia [Anasztázia előkelő római
család leánya volt, atyja Praetaxatus,
tekintélyes pogány férfiú. Krisztus hitére
anyja, a keresztény Fausta és Szent
Chrysogonus oktatta. Publiushoz adták
feleségül, de ő gyengélkedést színlelve
mindig távol tartotta magát a házasélettől.
Mikor aztán tudomására jutott a férfinak,
hogy
felesége,
egyetlen
szolgálója
kíséretében, ócska ruhában járja a
keresztények börtöneit, és alamizsnát
osztogat közöttük, olyan szigorú őrizet alá
vetette, hogy még a táplálékot is megvonta
tőle. Így akarta elpusztítani, hogy aztán
hatalmas birtokaiba beleülve élhesse feslett
életét. Anasztázia már azt hitte, hogy ott fog
meghalni, s panaszos leveleket küldözgetett
Chrysogonusnak, az pedig vigasztaló
levelekkel válaszolt. Időközben férje
meghalt, ő pedig kiszabadult börtönéből.]
-
Wersja 01 01 2017
Anastazy [imię męskie pochodzenia greckiego.
Wywodzi się od słowa oznaczającego
"wskrzeszenie",
"zmartwychwstanie".
Jego żeńskim odpowiednikiem jest
Anastazja.] – Anasztáz [férfinév görög
eredetű, latin formájában Anastacius név
rövidülése. Jelentése: a feltámadott. Női
párja: Anasztázia.]
Anastazy z Antiochii, cs. Muczenik Anastasij (zm.
ok. 302 lub 313) [męczennik chrześcijański
za czasów Dioklecjana w Antiochii w
Syrii, lub co bardziej prawdopodobne w
Antinoopolis w Egipcie, święty Kościoła
katolickiego
i
prawosławnego.]
–
Antiochiai Anasztáz [keresztény vértanú]
Anastazy Pers, Anastazy z Persji cs.
Prepodobnomuczenik Anastasij Piersijanin
(zm. 628) [święty Kościoła katolickiego i
prawosławnego, mnich, męczennik] –
Szent Anasztáz szerzetes, vértanú, † 628.
[Anasztáz egy perzsa mágus fia volt.]
anastaltyka – (gör.) anasztaltika; vérzést
megszüntető szerek
anestezja {f.} [med.] (anaesthesia) – anasztézia [1.
anaesthesia
centralis:
központi
idegrendszerre ható érzéstelenítés, altatás; 2.
anaesthesia localis: helyi érzéstelenítés]
anestezja lokalna (anaesthesia localis) –
(anaesthesia localis); helyi érzéstelenítés
anastygma – anasztigmát; az olyan optikai
lencserendszer,
melynek
látómezeje
torzulástól, asztigmatizmustól mentes tiszta
képet ad
anastyloza [ustawienie kolumn lub innych
elementów
architektonicznych
ze
zrujnowanej budowli antycznej] – (gör.)
anastylosis, visszaállítás; az a kívánság, hogy
ledőlt oszlopok és más épületrészek
felállításánál megközelítsük a műemlék
eredeti térhatását (Varsó, Gdańsk stb.)
Anat [1. bogini wojny i płodności; 2. „A po nim
nastał Szamgar, syn Anata, który wybił
Filistynów w liczbie sześciuset mężów
ościeniem na woły. On także wyratował
Izraela.”
(Sędz.
3:31)]
ANÁT
(meghallgattatás, válasz). [1. Babiloni-asszír
bálványisten; 2. Sámgár bíró atyja (Bír
3,31)]
anateksis [proces zachodzący w głębi skorupy
ziemskiej prowadzący do nagromadzenia
wtórnej magmy; palingeneza] – 1. anatexis
(ana- = újra, tektos = olvadt; görög) a
metamorfózis felső hőmérsékleti határán,
nagy mélységben lejátszódó folyamat,
amelynek során a szilárd kőzetek részlegesen
vagy teljesen újraolvadnak; 2. palingenezis;
ujjászületés, megújulás; reinkarnáció
229
anatema [(z grec), klątwa kościelna; 1. w
katolicyzmie i prawosławiu: uroczysta
klątwa kościelna; 2. ostre potępienie kogoś
lub czegoś; 3. (grec. przeklęty) - wyraz
użyty w obcych tłumaczeniach. Synonim
wyrazu 'przeklęty'.] – (gör.) anathema,
anatéma (görögül: "ami Istennek szentelt");
eredetileg az isteneknek felajánlott áldozat
[1. a régi görög egyházban minden Istennek
szentelt dolog; 2. egyházi átok, kiközösítés
az egyházból, mindaz, ami átkozott, 5Móz
7,26 és Ézs 34,2-5 szerint megsemmisítendő.
3. Az Újszövetségben "anatéma" (átkozott)
az, aki az Úr Jézus Krisztust nem szereti
(1Kor 16,22), vagy más evangéliumot hirdet
(Gal 1,8). Aki Isten Szelleme által szól, az
nem mondhat "anatémá"-t Jézusra (1Kor
12,3). 3. az egyház ünnepélyes tanításának
záradéka, azokra vonatkoztatják, akik ezt a
tanítást nem fogadták el. Már az első évezred
zsinatai használták az anatéma formulát.
Kelet és Nyugat szétválása idején az anatéma
és az exkommunikáció együtt járt. 4. az
egyházi szóhasználatban átok, kiátkozás]
anatoksyna [toksyna bakteryjna pozbawiona
właściwości
trujących,
służąca
do
przygotowywania szczepionek] – (gör.)
anatoxin; már nem mérgező, de immunizáló
hatású toxin; védőoltóanyag
Anatol [Anatol, Anatoliusz (gr. anatolikós —
pochodzący ze Wschodu; analogiczne
pochodzenia ma nazwa Anatolii, krainy w
Azji Mniejszej. Żeńskie odpowiedniki tego
imienia: Anatolia, Anatola.] – Anatol
(görög eredetű férfinév, jelentése: napkeleti
országból való.)
Anatolek, Tolek – az Anatol beceneve
Anatolia (tureckie Anadolu) [kraina, należąca do
Turcji, na półwyspie Azja Mniejsza
(którego jest synonimem), leżąca między
Morzem
Czarnym
a
Zatoką
Aleksandretty. Nazwa Anatolia pochodzi
od greckiego słowa anatolē – 'wschód
(słońca lub geogr.)' lub Anatolía - '1. (kraj)
wschodu (słońca); 2. geogr. Wschód' i
powstała w czasach starożytnych. Przejęli
ją Turcy osmańscy jako określenie dla
prowincji obejmujących Azję Mniejszą.
Jako termin geograficzno-historyczny
obejmuje całą azjatycką część Turcji.
Nazwa ta w brzmieniu tureckim Anadolu
została poprzez etymologię ludową błędnie
zinterpretowana jako rzekomo '(kraina)
pełna matek' od tur. ana - 'matka' i dolu 'pełen'.Inna, zamiennie używana, nazwa
Anatolii to Azja Mniejsza (łac. Asia
Minor). Arabowie używali nazwy Rum
"Rzym".] – Anatólia v. Kis-Ázsia (görögül
Aνατολή, Αnatolé vagy Ανατολία, Anatolia;
-
Wersja 01 01 2017
törökül Anadolu) [egy félsziget, DélnyugatÁzsia része, amely a mai Törökország
területén található. A görög szó „napkeletet”
jelent. A Kis-Ázsia elnevezés az ókori latin
Asia Minor megnevezésből származik, amely
viszont valószínűleg egy nyugat-anatóliai kis
királyság, Asszuva nevéből alakult ki.]
anatom – anatómus, anatómia tudósa ill. kutatója;
boncoló orvos
anatomia [1. nauka o budowie organizmów
żywych; 2. budowa organizmu żywego lub
jego części; 3. szczegóły budowy i
funkcjonowania czegoś] – (gör.) anatómia,
bonctan; az élőlények alkatával, testük
felépítésével foglalkozó tudományág
anatomia człowieka – az ember anatómiája
anatomia fizjologiczna – fiziológiai anatómia
anatomia mikroskopijna – mikroszkópikus
anatómia; a szövetek finomabb szerkezetével
foglalkozik
anatomia ogólna – általános anatómia; a test
építőanyagaival foglalkozik
anatomia opisowa – leíró anatómia; az egyes
részek és szervek alakját tárgyalja
anatomia patologiczna – kórbonctan
anatomia
porównawcza
–
összehasonlító
anatómia; az emberi és állati test szerkezetét
hasonlítja össze
anatomia roślin – növényanatómia
anatomia topograficzna – topográfiai anatómia
anatomicznie – anatómiailag
anatomiczny, -a, -e – bonctani, anatómiai
anatomizować
–
bonctanilag
vizsgálni;
anatomizálni; szétszedni, levetkőztetni
anatomizować dzieło sztuki – művet boncolni v.
taglalni
Anatot [1. miasto położone 4 km na północ od
Jerozolimy należące do lewitów. Miejsce
urodzenia Jeremiasza. (Joz 21,18; Jer 1,1.);
2. Synami Bekera byli: Zemira, Joasz,
Eliezer, Elioenaj, Omri, Jeremot, Abiasz,
Anatot i Alemet; wszyscy ci byli synami
Bekera, (1 Kron.. 7.8); 3. (Nehem 10.20)] –
ANATÓT (meghallgattatások; meghallgatott
imádságok,
válaszok).
[1.
Város
Benjáminban (Józs 21,18), Jeremiás (1)
próféta lakóhelye (Jer 1,1); 2. Benjámin
törzsbeli férfi (1Krón 7,8); 3. Zsidó férfi, aki
Nehémiással együtt megpecsételte a
szövetséget (Neh 10,19)]
Anatotczyk [Abiezer z Anatot a. Abiezer
Anatotczyk] – ANATÓTBELI [Anatót
lakója (1Krón 11,28; 12,3).]
Antotiasz a. Anatotyjasz (1 Kron. 8.24) ANATÓTIJA (Jahve meghallgat vagy
válaszol). [Benjáminita férfi, Sasák fia
(1Krón 8,24-25).]
anazyris [długie i szerokie szarawary, używane
przez Persów i inne ludy wschodnie] –
hosszú és széles, buggyos térdnadrág;
szaravári
230
anceps [(łc. anceps ‘dwugłowy, podwójny;
dwuznaczny’) lit., w metryce antycznej –
ostatnia sylaba wersu o nieustalonej
postaci iloczasowej.] – anceps, (lat., a. m.
kétfejű, kétes); kettős, kétes, (gram) kétféle
értékű szótag közös szótag a prozódiában
Anceps remedium melius quam nullum [niepewne
lekarstwo lepsze niż żadne] – Anceps
remedium melius quam nullum; jobb a
bizonytalan orvosság, mint a semmi
(bármilyen orvosság jó)
Anch’io sono pittore [wł., i ja jestem malarzem;
okrzyk, jaki miał wydać Correggio w
czasie pobytu w Bolonii, stanąwszy przed
obrazem Rafaela (Św. Cecylia).] – Anch’io
sono pittore [ankío szon…] – ‘Én is festő
vagyok’.
Én
is
foglalkozom
a
művészetekkel,
magam
is
írogatok,
festegetek stb. [Állítólag Correggio, a neves
olasz reneszánsz festő kiáltott fel így, amikor
Bolognában, a San Giovanni templomban
meglátta Raffaello Szent Cecilia-képét,
dacos elhatározását fejezve ki, hogy addig
nem nyugszik, amíg ő is ilyen tökélyre nem
jut művészetében. Ma inkább öntudatos
kijelentés, esetleg Anch’io son poeta (‘én is
költő vagyok’) alakban: ‘én is tudok, érek
annyit’.]
anchois [wym. ãszua] [koreczek, mały filet z
solonych sardeli z oliwą i korzennymi
przyprawami]; anchovis – szardella
Ancien régime (fr. stare rządy) [nazwa
absolutystycznego systemu społecznopolitycznego, który istniał we Francji za
panowania dynastii Walezjuszów i
Burbonów (XIV-XVIII wiek).] – (fr.)
ancien regime (régi rendszer); az 1789. évi
forradalom előtti francia abszolutizmus
társadalmi és kormányzati rendszere; régi,
idejét múlt állapot, a letűnt kormányrendszer
ancilla (służebnica) – (lat.) ancillia; szolgáló
-
Wersja 01 01 2017
ancilla theologiae (służebnica teologii) – ancilla
theologiae; a középkorban a filozófia
mellékneve
ancora ["ankora"] [jeszcze, np. ancora piu
allegro] – (zene) ancora; még
ancug [ubranie, garnitur] – [Słowniczek języka
śląskiego] öltözék, ruha, öltöny
Andaluzja [(hiszp. Andalucia, z arab. AlAndalus, pierwotnie od germańskiego
plemienia Wandalów) - najludniejsza i
druga
pod
względem
powierzchni
wspólnota autonomiczna położona w
południowej Hiszpanii, obejmuje większą
część regionu historycznego o tej samej
nazwie oraz pasmo górskie na północy
Sierra Morena.] – Andalúzia (spanyolul
Andalucía, Spanyolország európai részének
legdélebbi
tájegysége
és
autonóm
közössége.)
Andaluzyjczyk, Andaluzyjka – andalúziai
andaluzyjski, -a, -ie – andalúziai
andante (wł. idąc) [1. tempo umiarkowane,
wolniejsze
niż
allegretto;
2. utwór
muzyczny lub jego część w tym tempie; 3.
w tempie spokojnego kroku; ilość
jednostek metrycznych na minutę (BPM):
76 – 108; 4. Pojęcie to jest określeniem
tempa umiarkowanego; andente cantabile w tempie
umiarkowanym
i śpiewnie;
andante
con
molto
w tempie
umiarkowanym, z ożywieniem, tj. nieco
szybciej niż andante. 5. Jest to również
tytuł utworu lub jego części utrzymanej
w tempie umiarkowanym] – (ol.) andante,
lassan, andalogva; lassan, lépésben, lépve;
mérsékelt ütemű zenemű v. nagyobb zenemű
ilyen részlete; lassan, mérsékelt lassúsággal
(adandó elő) [adagio és az allegretto közötti
ütem]
andante z wolna [w ruchu spokojnego kroku] lassan, mérsékelt lassúsággal szabadon
andantino [1. nieco szybciej niż andante; 2.
trochę żywiej niż "andante"] – (zene)
andantino; lassacskán, lépkedve
Andegawenowie (fr. d'Anjou) [nazwą tą określa
się kilka rodów rządzących w Hrabstwie
Andegawenii (fr. Anjou) – krainy w
zachodniej
Francji.
Pierwsi
Andegawenowie
byli
hrabiami
Andegawenii od czasów karolińskich, zwie
się ich także Ingelgerami, od protoplasty
rodu
Ingelgera.
Druga
dynastia
andegaweńska była spokrewniona z
pierwszą, ale zwana jest także od pewnego
momentu Plantagenetami. Pozostałe rody
andegaweńskie były młodszymi liniami
królewskiego rodu Francji Kapetyngów.] Anjou-ház
[mindig
a
Franciaország
231
északnyugati
részén
elterülő
Anjou
tartományt birtokló család elnevezése. Öt
különböző Anjou-ház fordult elő a
történelemben, melyek nem mindig egymás
öröksége révén nyerték el az Anjou
grófjának vagy hercegének a címét, bár az
uralkodóházak keveredése miatt kimutatható
a közvetlen genealógiai kapcsolat közöttük.
Csak a második Anjou-ház kapcsolódik
közvetlenül az előzőhöz, a többi esetében
mindig a francia királyi család tagjai közül
kerültek ki, így azok a Capeting-dinasztia
egy-egy oldalágának tekintendők. A magyar
Anjou-ház (1301–1399) a harmadik Anjouházból származott.]
A magyarországi Anjouk címere
andragogia [oświata dorosłych] – andragógia
(gör.
"felnőtt
férfi"+"vezetni")
[a
felnőttnevelés (felnőttoktatás, felnőttképzés),
a felnőttek iskolai és iskolán kívüli
nevelésének, oktatásának, képzésének cél- és
feladatrendszerét, alapelemeit, folyamatának
törvényszerűségeit és sajátosságait, forma-,
módszer- és eszközrendszerét kutató
tudomány. A szakirodalom az andragógia
megnevezést felnőttnevelésai gyakorlati
munka jelölésére is alkalmazza.]
andragogiczny,
-a,
-e
–
andragógiai-,
felnőttképzési
andragogiczne czasopisma naukowe w Polsce –
felnőttképzési
tudományos
folyóiratok
Lengyelországban
andragogiczne problemy – andragógiai v.
felnőttképzési problémák
Andrea [żeńska forma imienia Andrzej. Polskim
odpowiednikiem
tego
imienia
jest
Andrzeja (a także Ondrzeja)] – Andrea [az
András férfinév magyarul és több más
nyelven is használatos női párja. Az András
név eredetileg férfiast jelent.]
androfag [zob. kanibal w zn. 1.] – androfag;
emberevő, kanibál (antropofag)
androfobia [chorobliwy wstręt do mężczyzn] –
androfóbia; emberektől való félelem
androgen [męski hormon płciowy] – androgén
(férfias nemi jelleget kialakító hatású
hormon)
-
Wersja 01 01 2017
androgenny, -a, -e – androgénandrogynia (w psychologii) [1. występowanie u
danej
osoby
cech
psychicznych
charakterystycznych zarówno dla kobiet,
jak i mężczyzn. 2. charakter męski i
damski] – (gör.) androgínia (kétneműség,
hímnősség) [Olyan állapot, amelyben ugyan
megtalálhatók a nemi mirigyek (petefészkek,
herék), azonban a nemi jelleget meghatározó
külső jegyek az ellenkező nem sajátosságait
mutatják. Például a nőnél nem alakul ki az
emlő, a férfinál viszont igen, a nőnél
fokozottá válik a szőrnövekedés, a férfiak
ugyanakkor lehetnek szőrtelenek. A nemi
hovatartozást mindig az ivarmirigyek döntik
el, és nem a másodlagos nemi jegyek.]
android [robot łudząco podobny do człowieka,
obdarzony inteligencją] – (emberi alakot
utánzó) robot
androlog [specjalista w dziedzinie andrologii] –
andrológus
andrologia [dział medycyny zajmujący się
fizjologią i chorobami męskich narządów
płciowych] – andrológia (férfigyógyászat); a
férfi nemi szervek betegségeivel foglalkozó
tudományág
andrologiczny, -a, -e – andrológiai
Andronik
[‘zwyciężający mężczyzn’] [imię
męskie pochodzenia greckiego. Pochodzi
od starogreckiego imienia Andronikos
wywodzącego się od słów andros
(człowiek) i nike (zwycięstwo), które w
złożeniu znaczą "zwycięzca".] — (gör.)
Andronikosz
Osoby o tym imieniu:
 Andronik I Komnen (gr. Ανδρόνικος Α’
Κομνηνός, Andronikos I Komnēnos) (ok. 1123
- 12 września 1185 w Konstantynopolu) –
cesarz bizantyjski od 1183. - I. Andronikosz
(1122 – Konstantinápoly, 1185. szeptember
12.) [bizánci császár (uralkodott 1183
októberétől haláláig), I. (Nagy) Mánuel
unokatestvére, a Komnénosz-dinasztia hatodik
tagja volt. Kalandos életutat járt be, mire
megszerezte a trónt Mánuel fiától, II.
Alexiosztól.
Rövid
uralkodása
alatt
terrorisztikus
eszközökkel
próbálta
visszaszorítani az arisztokrácia hatalmát és
feljavítani a bizánci államgépezet működését,
de bel- és külpolitikája egyaránt kudarcot
vallott, és végül a nemesség egy képviselője
vette át hatalmát.]
 Andronik II Paleolog (ur. 25 marca 1259 w
Konstantynopolu; zm. 13 lutego 1332 w
Konstantynopolu) – cesarz bizantyński,
najstarszy syn Michała VIII Paleologa i
Teodory Doukainy Watatziny, wnuczki
cesarza Jana III Watatzesa. – II.
(Palaiologosz) Andronikosz (1259. március
25. – 1332. február 13., uralkodott: 1282-1328)
bizánci császár
 Andronik III Paleolog (ur. 25 marca ok.
232
1296 w Konstantynopolu, zm. 15 czerwca
1341 tamże) – cesarz bizantyjski, syn
Michała, syna Andronika II. Poróżniony z
dziadkiem zbiegł do Adrianopola (obecnie
Edirne), żądając samodzielnego państwa w
Tracji i Macedonii. W 1325 roku został
koronowany na współcesarza. W wyniku
kolejnej wojny domowej zdobył tron
bizantyjski w 1328 roku. W 1333 roku
przyłączył do Bizancjum Tesalię, a w 1337 Epir. Nie zdołał jednak powstrzymać
Turków w Azji Mniejszej. – II.
(Palaiologosz) Andronikosz (1297. március
25. – 1341. június 15., uralkodott: 1328-1341)
bizánci császár
 Andronik IV Paleolog (ur. 2 kwietnia 1348 w
Konstantynopolu, zm. 28 czerwca 1385 w
Selymbrii) – cesarz bizantyjski od 1376 do
1379. - IV. Andronikosz (1348. április 2. –
1385. június 28., uralkodott: 1376-1379)
bizánci császár, a Palaiologosz-dinasztia
uralkodója
 Andronikos z Cyreny - Grecki astronom
100 p.n.e. – Küroszi Andronikosz vagy
Andronikosz Kirresztész (görögül: Ανδρόνικος
Κυρρήστου) [egy görög csillagász volt, aki i. e.
100 körül tevékenykedett.]
 Andronikos z Rodos - (ok. 70 p.n.e.) - filozof
perypatetycki, wydawca pism Arystotelesa –
filozof grecki, arystotelik, dziesiąty po
Arystotelesie scholarcha Lykeionu. – Rhodoszi
Andronikosz (Kr. e. kb. 70/65-50) [a
peripatetikus iskola tizenegyedik vezetője, aki
főleg mint Arisztotelész és Theophrasztosz
műveinek gondozója, kiadásra rendezője s
kiadója híres. Sokáig tartózkodott Rómában,
ahol filozófiát tanított. Arisztotelész tanainak
előadását a logikával kezdte, valószínűleg tőle
származik a két legnagyobb peripatetikus,
Arisztotelész és Theophrasztosz műveinek
(kéziratoknak) kiadásra való rendezése, esetleg
a nagyobb gyűjteményes művek részeinek
(például az Organon öt nagy fejezetének)
címeit is ideértve; az ókori nyelvésztől,
Tyranniontól kapott kéziratanyag alapján, i. e.
50-ben.]
 Andronik - koptyjski patriarcha Aleksandrii
[patriarcha
Koptyjskiego
Kościoła
Ortodoksyjnego od 616 do 622.] – Andronikosz
[Kopt pátriárka; 619]
Andronikus i Junias [(Rz 16:7) Biblia
Warszawska: Pozdrówcie Andronika i
Junię, rodaków moich i współwięźniów
moich, którzy są zaszczytnie znani między
apostołami, a którzy już przede mną byli
chrześcijanami;
Biblia
Gdańska:
Pozdrówcie Andronika i Junijasza,
krewnych moich i spółwięźni moich,
którzy znacznymi są między Apostołami,
którzy i przede mną byli w Chrystusie] –
-
Wersja 01 01 2017
ANDRONIKUS (a győzelem férfia, harcos).
[Keresztyén férfi, Pál rokona, akinek Pál
köszöntését küldte (Róm 16,7). Jó hírnévnek
örvendett az apostolok közt.]
androny [1. słowa niewiarygodne lub niemające
sensu; 2. brednie, głupstwa. Wyraz,
pojawiający się u pisarzy polskich w
wieku XVII, ale jaki jego początek –
napewno niewiadomo. W dawnej Grecyi
andron oznaczało w domu mieszkanie
mężczyzn; po łacinie andron znaczy
zaułek,
przejście
między
dwiema
ścianami.] – butaságok, ostobaságok
andropauza [okres w życiu mężczyzny, w
którym wygasają czynności hormonalne
jąder] – andropauza [a normális öregedési
folyamat által bekövetkező tesztoszteronszint
csökkenés]
andrus [daw. łobuziak] – csibész, utcagyerek, srác,
fickó, huncut, siheder, suhanc
andrusowski, -a, -ie – csibész-; huncut,
huncutkodó, hamiskás
andrut [1. wafel zwykle przekładany masą
śmietankową; 2. androt, znany już
powszechnie u nas w wieku XVIII gatunek
ciasta opłatkowego, które w formach
żelaznych, umyślnie do tego zrobionych,
pieką i podają na leguminę. Andrutnik,
androtnik zwał się piekarz andrutów, jak
również i owa forma żelazna do ich
pieczenia. Andruty bywały zawsze koliste,
cienkie, wypiekane z najdelikatniejszej
mąki pszennej, przy dodaniu małej ilości
jaj. Na leguminę, zakończającą obiad lub
sutszą wieczerzę, zwłaszcza przy gościach,
podawano andruty do zimnej śmietany.] –
töltött ostya, fagylalt-ostya
andziar, handziar, handżar [z tureckiego:
puginał, noszony zwykle przez Turków za
pasem, po arabsku chandżer] – (tör.)
handzsár
Andrzej [od gr. rdzenia oznaczającego:
„mężczyzna”; prawdop. ‘męski; mężny’]
[imię męskie pochodzenia greckiego.
Pochodzi od greckiego imienia będącego
zdrobnieniem
od
imion
złożonych
zawierających wyraz aner – "człowiek,
mężczyzna" (inne źródło tłumaczy je też
jako: "dzielny, mężny"). Nosił je jeden z
apostołów. Imię występuje także w Biblii.],
Jędrzej – András [a görög Andreasz
(Ανδρέας) névből származó férfinév.
Jelentése: férfias. Magyarországon már az
Árpád-korban a leggyakoribb férfinevek
egyike volt, és népszerűsége a következő
évszázadokban sem sokat csökkent – ma is
igen gyakori. Az Andor férfinév az András
régi magyar alakváltozatának, az Andorjás
233
névnek a rövidülése. Rokon nevei még az
Anderz, Andos, André és Endre. Az András
női névpárja az Andrea.], Endre, Andor
Andrzej
Apostoł,
scs.
Apostoł
Andrej
Pierwozwannyj (zm. ok. 62 - 70) [1. jeden z
dwunastu apostołów, wg świadectwa
Ewangelii
Pierwszy
Powołany
(cs.
Первозванный)
spośród
apostołów,
rodzony brat św. Piotra, męczennik,
święty
Kościoła
katolickiego,
anglikańskiego,
ewangelickiego,
ormiańskiego,
koptyjskiego
i
prawosławnego. Święty ten wymieniany
jest
w
Modlitwie
Eucharystycznej
(Communicantes) Kanonu rzymskiego. 2.
pochodził z Betsaidy, brat Szymona
Piotra, z zawodu rybak, początkowo uczeń
Jana Chrzciciela. Następnie przyłączył się
do Pana i stał się jego uczniem. Najpierw
świadczył
bratu
swemu
Piotrowi
(Szymonowi). Widać w tym wielki
przykład. Najpierw świadczy się członkom
rodziny swojej. Głosił później Chrystusa
w Azji Mniejszej, w Scytii, Grecji (Achai) i
tam został zamordowany na specjalnym
krzyżu w kształcie litery X.] – András
apostol [1. egyike volt a tizenkét
tanítványnak, akik szem- és fültanúi lettek
Jézus Krisztus földi művének. A Galileából
(nem-zsidók-tartománya) származó András
testvére volt Simon Péter, akit Jézus az
egyház alapjává tett meg. András Istenkeresésére jellemző, hogy a Jézus szolgálatát
előkészítő utolsó próféta, Keresztelő János
tanítványává szegődött, majd miután
szolgálata
csúcsán
Keresztelő
János
rámutatott az "Isten Bárányára" (Jézusra),
András azonnal Jézus követője lett.
Testvérét, Pétert is András vitte Jézushoz, s
míg András a maga elhatározásából akart
Jézus tanítványa lenni, addig Pétert Jézus
szólította fel erre a szolgálatra. Így a két
testvér otthagyta a halászéletet
és
háromévnyi tanítványságot vállaltak, utána
pedig életük végéig tanúságot tettek szerte a
világon, és Jézus Krisztus mellett életük árán
is kiálltak. 2. Az András bibliai név, András
apostol Jézus első tanítványa, Szent Péter
testvére volt. Kapernaumban lakott és
halászember volt. Keresztelő (Bemerítő)
János irányította őt Jézushoz (Jn 1,40-42);
apostol lett (Mt 10,2). A hagyomány szerint
ferdén ácsolt kereszten (ún. Andráskereszten) szenvedett mártírhalált.]
Andrzej Tomasz Towiański (ur. 1 stycznia 1799
w Antoszwińciach k. Janiszek w powiecie
wileńskim, zm. 13 maja 1878 w Zurichu)
[polski ziemianin, filozof i przywódca
religijny, mesjanista. Charyzmatyczny
-
Wersja 01 01 2017
przywódca towiańczyków, organizacji
zwanej też Kołem Sprawy Bożej.] – Andrzej
Towiański (1799-1878) misztikus filozófus
Andrzejek, Jędruś, Jędrzek – Bandi, Andris
Andrzejki (znane też jako Jędrzejki lub
Jędrzejówki) [1. wieczór w przeddzień
imienin Andrzeja; też: zabawa urządzana
tego wieczoru połączona z rozmaitymi
wróżbami;
2.
wieczór
wróżb
odprawianych w nocy z 29 na 30
listopada, w wigilię świętego Andrzeja,
patrona Szkocji, Grecji i Rosji. Pierwsza
polska wzmianka literacka o nim pojawiła
się w 1557 za sprawą Marcina Bielskiego.
Dzień ten przypada na końcu lub na
początku roku liturgicznego. Andrzejki są
specjalną okazją do zorganizowania
ostatnich
hucznych
zabaw
przed
rozpoczynającym się adwentem.] –
Andrásnapi (XI. 30.) babonák [András-nap
(november 30.) Szent András apostol
ünnepe. A népi kalendáriumban ennek
kapcsán november hónapot is Szent András
hava néven illették]
andrzejkowy, -a, -e – andrzejki-; az András-napi
babonákkal kapcsolatos
Andy (hiszp. Los Andes, Cordillera de los
Andes) [to góry fałdowe znajdujące się w
Ameryce
Południowej
na
terenie
Wenezueli, Kolumbii, Ekwadoru, Peru,
Boliwii, Chile oraz Argentyny] – Andok [a
Föld leghosszabb hegysége Dél-Amerika
nyugati partja mentén]
anegdociarz [pot. ktoś, kto opowiada anegdoty] –
anekdotázó, adomázó
anegdota [1. krótkie opowiadanie o jakimś
zabawnym lub niezwykłym zdarzeniu,
zakończone
zaskakującą,
dowcipną
puentą; 2. historia opowiedziana w dziele
sztuki, zwłaszcza w utworze literackim],
anegdotka – (gör.) anekdota, adoma, rövid
tréfás történet
anegdota historyczna – történelmi adoma
anegdotycznie – adomaszerűen, anekdotikusan
anegdotyczny, -a, -e – anekdotikus
aneks [1. dodatek uzupełniający lub ilustrujący
zasadniczy tekst publikacji; 2. pismo
dodatkowe, dołączone do głównego
dokumentu; 3. budowla przylegająca do
głównego budynku; 4. małe pomieszczenie
przylegające do większego albo wnęka lub
wydzielona część pomieszczenia o innym
niż ono przeznaczeniu] – alkóv (francia
alcove, arab al-kube), beboltozott fülke;
melléklet, kiegészítés, függelék
aneksja [włączenie siłą przez państwo całości lub
części terytorium innego państwa] –
234
annexió, hozzácsatolás, bekebelezés (zabór);
kisebb nép v. idegen terület kényszerű
egyesítése
egy
nagyobb
állammal;
bekebelezés az illető ország v. terület
hozzájárulása nélkül [valamely állam
területének, ill. idegen területnek erőszakos
bekebelezése más állam által. Az annexió a
nemzetek
önrendelkezési
jogának
megsértése. A 19–20. sz.-ban számos ország,
ill. terület vált annexió áldozatává (pl. 1908ban Bosznia-Hercegovina, melyet az
Osztrák-Magyar Monarchia annektált).]
aneksowy, -a, -e – mellékletaneksyjny, -a, -e - – annexiósaneksum – anneksum, melléklet (aneks)
anektować [1. przyłączać siłą do swego państwa
część lub całość terytorium innego
państwa; 2. zajmować coś, zwykle bez
zgody dotychczasowych użytkowników] –
(lat.) annektálni, bekebelezni, hozzácsatolni;
megegyezéssel v. erőszakosan vmely
országhoz csatolni; visszacsatolni
anekumena [obszar niezamieszkany na stałe
przez człowieka i niewykorzystywany
gospodarczo] – lakatlan, gazdaságilag nem
hasznosítható terület
anemia [gr. anhaimía 'bezkrwistość'; 1. choroba
polegająca na zmniejszeniu się poniżej
normy stężenia hemoglobiny we krwi lub
liczby krwinek czerwonych; 2. med.
niedokrwistość; niedostatek hemoglobiny i
krwinek czerwonych we krwi] – (gör.)
anémia
(anaemia);
vérszegénység
(niedokrwistość)
anemicznie – vérszegényen
anemiczny, -a, -e – anémiás, vérszegény
anemik, anemiczka – anémiás, vérszegény (ffi/nő)
anemogamia (zob. wiatropylność) [zapylenie
kwiatów przez wiatr. Taki rodzaj
zapylenia występuje u wielu drzew, np. u
leszczyny, topoli, sosny, a także u traw,
oraz niektórych innych roślin] –
anegománia; szél által történő beporzás
anemogamiczny, -a, -e – anegomániás
anemograf
[anemometr
wyposażony
w
urządzenie
samopiszące]
–
(gör.)
anemograf; szélíró készülék; a szél
sebességét és irányát önműködően feljegyző
műszer
anemometr [przyrząd do mierzenia prędkości
ruchu gazów i cieczy] – (gör.) anemométer;
szélmérő,
szélsebességmérő;
a
szél
erősségének, a légáramlás sebességének
meghatározására szolgáló műszer
anemon [ogrodowa odmiana zawilca] – kökörcsin
(Pulsatilla)
anemonowy, -a, -e – kökörcsin-; kökörcsines
-
Wersja 01 01 2017
anemoskop [1. zob. wiatrowskaz; 2. wskaźnik
kierunku
wiatru]
–
anemoszkóp;
széliránymutató
(szélkakas, szélzászló,
szélzsák)
anankefalia – (gör.) anankefália; az agyvelő
részleges v. teljes hiánya torzképződés
következtében
Aner (1. „I przyszedł pewien uchodźca, i oznajmił
to Abramowi Hebrajczykowi, który mieszkał
w dąbrowie Amoryty imieniem Mamre, brata
Eszkola i Anera, sprzymierzeńców Abrama”
(1 Moj. 14:13.); 2. miasto) – ÁNER (sarj,
ifjú; vízesés). [1. Mamré (1) fivére, Ábrahám
szövetségese (1Móz 14,13.24); 2. Lévita
város
Manasséban:
„A
Manasse
nemzetségének feléből Anert és annak
legelőit, Bileámot és annak legelőit, a Kéhát
többi fiainak családjai részére.” (1Krón
6,70)]
aneroid [czujnik ciśnieniomierza] – aneroid;
száraz légnyomásmérő; légsúlymérő ritkított
levegővel
anestetycznie – anesztetizálóan, érzéstelenítően
anestetyczny, -a, -e – érzéstelenítő, érzéketelen,
érzéstelenített
anestetyk [środek znieczulający] – érzéstelenítő
anestezja [zniesienie odczuwania bólu podczas
operacji przez narkozę lub przez
wstrzykiwanie leków znieczulających] –
(gör.)
anesztézia
(anaesthesia),
érzéketlenség, érzéstelenség, érzéstelenítés
(az egész testnek v. részének az az állapota,
amelyben a behatoló ingerek az öntudatban
érzést váltanak ki)
anestezja częściowa – helyi érzéstelenség v.
érzéstelenítés
anestezja epiduralna – epidurális anesztézia
(epiduralis
anaesthesia)
[a
csontos
gerinccsatorna és a kemény agyhártya
közötti
üregbe
fecskendezett
érzéstelenítőszerrel történő érzéstelenítés]
anestezja przemijająca – múló érzéstelenség
anestezja seksualna [anestezja seksualna polega
na osłabieniu lub wyłączeniu wrażliwości
receptorów w strefach erogennych i w
następstwie tego na braku orgazmu oraz
satysfakcji seksualnej. Do najczęściej
spotykanych przyczyn anestezji należą:
czynniki organiczne (stany pozapalne,
grzybice, zmiany skóry, zaburzenia
neurologiczne, lekomania, alkoholizm),
czynniki psychogenne i diadyczne.
Zaburzenie to jest rozpoznawane rzadko,
nie występuje w wielu klasyfikacjach
zaburzeń seksualnych, a w innych jest
traktowane jako synonim oziębłości
235
płciowej.] – szexuális anesztézia; nemi
érzéketlenség v. frigiditás
anestezja zupełna – teljes érzéstelenség v.
érzéstelenítés
anestezjolog
[specjalista
w
dziedzinie
anestezjologii];
anestetysta
–
aneszteziológus;
altatóorvos;
érzéstelenítéssel foglalkozó orvos
anestezjologia, anestetyka [dział medycyny
zajmujący się metodami znieczulania i
reanimacji, opieką nad chorym w czasie
operacji i po niej] – aneszteziológia
anewryzm, aneuryzma [daw.; zob. tętniak] –
aneurizma, ütőértágulás
Aneta – Anéta
Anetka – az Anéta beceneve
Anetta – Anett [Aneta változata]
angaria, angarja, perangarja, angary [in.
perangaria,
angary.
Powinność
dostarczania podwód panującemu, t. j.
obowiązek przewożenia jego ludzi i
wszelkich ruchomości.] – (hist) szekeres
szállítás és élelmezési kötelezettség; a
jobbágyokat fuvar és egyéb szolgáltatások
teljesítésére kötelezték
angażman – (fr.) angazsman; lekötés, alkalmazás,
szerződtetés (angażowanie)
angażować [1. przyjmować do pracy; 2. włączać
kogoś lub coś w jakąś działalność, w jakieś
sprawy; 3. wymuszać czyjąś uwagę, czyjeś
zainteresowanie czymś] – (fr.) angazsálni,
angazsirozni;
alkalmazni,
szerződtetni,
felfogadni, felvenni; felkérni, meghívni;
lekötelezni, lekötni
angażować do tańca – felkérni a táncra
angażować kogo do czego – szerződtetni, lekötni
vkit vmire
angażować robotników – munkásokat fogadni v.
venni fel, alkalmazni
angażować wszystkie swoje zdolnoci – minden
képességét latba veti
angażować się [1. zawierać z pracodawcą umowę
o pracę; 2. aktywnie się w coś włączać,
wkładać w coś wiele uczucia, wysiłku,
czasu lub pieniędzy] – angazsálja magát;
leszerződni, szolgálatba állni; lekötelezi
magát vmire; kötlezettséget vállalni;
belekeveredni vmibe
angażować się do czego, angażować się w czym –
leszerződni vmire, elvállani vmit, beszegődni
vhová, kötelezi magát vmire
angażować się w czym, angażować się w co –
leköti magát vmivel, vhol
angażować się, angażować się na wieczór –
eligérkezni estére, megbeszélni vkivel, hogy
együtt töltik az estét
-
Wersja 01 01 2017
angażować się w jakiej sprawie – bizonyos ügy
mellé állni, belemenni vmibe, angazsálni
magát vmiben
angażowanie
–
alkalmazás,
szerződtetés,
leszerződés; kötelezettség; felkérés táncra,
lekérés
Angelika, Andżelika (imię żeńskie pochodzenia
łacińskiego, oznaczające "anielska". Imię
to jest spokrewnione z imionami Aniela,
Angela, a także Angelina, które wywodzą
swoją etymologię od greckiego słowa
αγγηλος, co można przetłumaczyć jako
posłaniec lub anioł.) – Angelika (női név az
angelicus latin melléknév női alakjából ered,
amelynek jelentése: angyali. Rokon nevek:
Angéla, Angelina, Angyalka)
Angelina [forma pochodna imion Aniela,
Angela. W ostatnich czasach zapis imienia
Angelina bywa spolszczany i występuje w
formie Andżelina lub nawet Andrzelina.
Ta druga wersja jest błędna.] – Angelina,
Angéla [női név az Angelus és Angelusz
férfinevek női párja]
angelophania, angelofania [Z greckiego oznacza
ukazywanie się aniołów ludziom, by
przekazać im polecienia Boże. W Starym
Testamencei działanie to jest jeszcze
różnorodne, w Nowym Testamencie ma
charakter bardziej jednolity. Aniołowie
najcześciej występują u biblijnych
synoptyków (J 20,12 oraz 1,51) w związku
z historią dzieciństwa Chrystusa (Mt 1, 2024; 2,13.19-20; Łk 1,11-20.26-38) oraz
męką,
zmartwychwstaniem
i
wniebowstąpieniem (Mt 28, 2-7; Mk 16, 57; Łk 24, 4-7.23).] – angelophania;
angyaljelentés
angelolatria [kult aniołów — angelolatria (Hebr.
1,6.13.14.
Obj.
19,10;
22,8.9)]
–
angelolatria; angyalimádat, angyal-imádás;
az angyalok tisztelete
angelologia a. angeologia (gr. αγγελος angelos posłaniec, anioł oraz λόγος logos - słowo,
nauka) [w teologii chrzescijanskiej
demonologia jest czescia angelologii, a w
religioznawstwie angelologia jest czescia
demonologii] ― angelogia [to jest to
nauka która zajmuję się Aniołami i
wszyskim co jest z tym związane] – (gör.)
angelológia; az angyalokkal foglalkozó tan;
az angyalok létéről szóló teológiai tan
angielka [1. klacz z rasy koni angielskich pełnej
krwi; 2. rodzaj bułki; 3. szklaneczka do
wódki; 4. potocznie: partia angielska
(rozpoczęcie partii szachów ruchem 1. c4);
5. daw. szklaneczka do wódki] – angol
(kanca v. párt); angol cipó; angol búza; kis
sörös pohár, pikkoló; mű- v. sportkorcsolya
236
angielka (bułka paryska, bułka wrocławska)
[długa, cienka bułka pszenna o długości
około 30 cm. Waży do 500 gramów. W
smaku zbliżona jest do francuskiej
bagietki, jednak jej ciasto jest po wypieku
o wiele bardziej mięsiste.] – párizsi v.
wrocławi cipó
Angielka [obywatelka Anglii] – angol nő, angol
lány
angielski, -a, -ie [1. związany z Anglią; 2.
potocznie: język angielski; lekcja tego
języka] – angol (ang.), angliai [po
angielsku: angolul]
angielska choroba – angolkór
angielska flegma – angol hidegvér
angielska fryzura [1. fryzura kobieca, modna w
okresie biedermeieru: włosy rozdzielone
pośrodku nad czołem, spięte płasko z tyłu,
a po bokach zwinięte w spirale długich
loków, zasłaniających brzegi policzków i
uszy. 2. uczesanie kobiece, popularne w
epoce biedermeier (lata 1815– 1848 w
Austrii i Niemczech). Włosy gładkie
czesane z przedziałkiem na środku głowy,
z tyłu spięte płasko, po bokach zaś
skręcone w grube loki zasłaniające uszy i
brzegi policzków.] – angol frizura
Taida polonaise, rys J. Malinski, ryt. J.Hopwood
angielski bufet [bufet z daniami i przekąskami
podawanymi na zimno] – angol füfé
(hidegtálak)
angielski plasterek – angoltapasz
Angielskie ziele [powszechnie używane w kuchni
polskiej do potraw mięsnych, do ryb,
marynat, do polewek (zup) i wogóle tam,
gdzie pieprz się używa, a to dla
przyjemnego zapachu, bądź w całości
ziarn, bądź utarte na proszek.] –
szegfűbors, szegfűszeg [öt, a mirtuszfélék
Pimenta nemzetségébe tartozó fafaj, illetve
azok fűszerként használt termése.]
angielszczyzna (język angielski) – anglicizmus,
angolosság, angol jelleg; angol nyelv,
angolság, anglicitás
angi- – angi- ér-(szóösszetételben)
-
Wersja 01 01 2017
angiectasia [(kat.: medycyna) rozszerzenie
naczynia krwionośnego lub limfatycznego]
– (lat.) angiectasia; értágulat
angina [ostre zapalenie migdałków i gardła] –
(lat.) angina, torokgyulladás, toroklob;
szorongató fájdalom
angina pectoris (czyli dusznica bolesna) – (lat.)
angina pectoris; szívgörcs, szívszorulás,
mellszorulás (leggyakrabban véredényelmeszesedés, különösen a szív koszorús
ereinek elmeszesedésénél jelentkező roham)
angina serca (bóle serca) [angina pectoris] –
angina pectoris (szívtáji szorító fájdalom);
szívgörcs, szívszorulás; a szív elmeszesedett
koszorúereinek görcsös összehúzódása;
szívtáji
szorító
fájdalom
heveny
koszorúérelégtelenségben
angiografia [w medycynie badanie diagnostyczne
służące
zobrazowaniu
naczyń
krwionośnych. Polega na podaniu do
naczynia
radiologicznego
środka
kontrastującego, a następnie obserwacji
tego naczynia w czasie fluoroskopii
(prześwietlenia) i uwidocznieniu na
zdjęciu
rentgenowskim.
Stopień
zaczernienia naczynia na zdjęciu pozwala
ocenić jego przebieg, a także światło
(przekrój
wnętrza
naczynia).]
–
angiográfia (angiographia); érrendszeri
röntgenvizsgálat;
az
érrendszer
kontrasztanyagos
röntgenvizsgálata
[angiografia fluoresceinowa: fluorescein
angiographia]
angiologia (z grec. ἀγγεῖον "angeion" –
"naczynie")
[nauka
o
układzie
naczyniowym i limfatycznym oraz ich
chorobach. Jest podspecjalnością interny
oraz chirurgii. Angiologia zajmuje się
powstawaniem, epidemiologią i diagnozą,
konserwatywną i interwencyjną terapią,
rehabilitacją i zapobieganiem chorobom
tętnic, żył i naczyń limfatycznych. Została
ona utworzona w Niemczech przez
profesora Maxa Ratschowa (1904–1963),
który od 1954 aż do śmierci był
dyrektorem kliniki w Darmsztadzie i
założył tam pierwszą na świecie klinikę
angiologii. Angiologia jest najmłodszą
gałęzią
medycyny
wewnętrznej.]–
angiológia; értan, az erekkel és a
nyirokerekkel foglalkozó tudományág
angiopatia [choroba naczyń krwionośnych] –
angiopathia; érbántalom
angioskleroza
(zwapnienie
żył;
naczyń
krwionośnych;
skleroza)
–
(gör.)
angioscierosis, érelmeszesedés
angiotensyna [hormon peptydowy wchodzący w
skład układu hormonalnego RAA, którego
237
zadaniem jest kontrola stężenia jonów
sodowych i potasowych w organizmie.
Angiotensyny
stymulują
wydzielanie
mineralokortykosteroidu aldosteronu.] –
angiotenzin;
aminosavakból
álló,
vérnyomásemelő hatású polipeptid
angiotensynogen
[substancja
będąca
prohormonem dla angiotensyny, która jest
prohormonem dla angiotensyny II.
Angiotensyna
II
jest
hormonem
odpowiedzialnym za ciśnienie krwi w
naczyniach. Wydzielana przez wątrobę.] –
angiotenzinogén; plazmafehérje, melyből
renin hatására angiotenzin keletkezik
anglez [I. długi, spiralnie zwinięty lok; II. żywy
taniec pochodzenia angielskiego, muzyka
do
tego
tańca;
anglaise;
taniec
pochodzenia angielskiego, popularny w
XVII–XIX w.; też: muzyka do tego tańca;
pierwotny kontredans, taniec angielskiego
pochodzenia o melodyi wesołej, rytmie
żywym w 2/4 lub 6/8, po francusku zwany
anglaise, po angielsku country-dance, po
polsku pierwej zwany ancyzem; III. daw.
długi surdut; dwurzędowy długi surdut
męski; tużurek; IV. daw. koń rasy
angielskiej (stąd prawa przedłużka 'a');
angielczyk] – (tánc) anglaise; angol frizura;
(dawno) angol tánc; (ném. gehrock) angol
stílusú szalonkabát; gerokk; hosszabb kabát,
felöltő; szalonkabát (ló) angol telivér
Anglia (ang. England, język staroangielski
Englaland) [w przeszłości samodzielne
królestwo,
obecnie
największa
i
najludniejsza
część
składowa
Zjednoczonego
Królestwa
Wielkiej
Brytanii i Irlandii Północnej. Anglię
zamieszkuje 83% całkowitej populacji
państwa. Region zajmuje dwie trzecie
wyspy Wielkiej Brytanii i posiada granice
lądowe z Walią na zachodzie i Szkocją na
północy. Ponadto oblewana jest przez
Morze Północne, Morze Irlandzkie, Ocean
Atlantycki i Kanał La Manche. Stolicą
Anglii jest miasto Londyn. Patronem
Anglii jest święty Jerzy.] – Anglia [(angolul
England, a Brit-sziget legismertebb területe,
az Egyesült Királyság legnagyobb és
legnépesebb országa, egyben az Európai
Unió és a NATO tagja.]
Anglia przegrała z Francją zero do dwóch –
Anglia
kettő
nullára
kikapott
franciaországtól
anglicyzm [1. wyraz, zwrot lub konstrukcja
składniowa przejęte z języka angielskiego
lub na nim wzorowane; 2. to słowo lub
konstrukcja występująca w danym języku,
zapożyczone z języka angielskiego] –
-
Wersja 01 01 2017
(nyelvtudomány) anglicizmus, angolosság;
tősgyökeres angol nyelvi jellegzetesség;
angolos szóhasználat v. fordulat más
nyelvben
Anglik [obywatel Anglii] – angol, angol férfi
anglik [1. rasowy koń do jazdy wierzchem 2.
angielski koń pełnej krwi; 3. w gwarze
uczniowskiej: lekcja języka angielskiego]
– angol ló; angol nyelvi lecke
anglik czystej krwi – angol telivér
anglikanin [wyznawca anglikanizmu] – anglikán;
az anglikán egyház híve, követője; az
anglikanizmussal kapcsolatos; rá jellemző
anglikanizm
[wyznanie
chrześcijańskie
rozpowszechnione zwłaszcza w Anglii,
uznające króla za głowę Kościoła] –
anglikanizmus; az angol állami egyház és
tanai; a protestanizmus sajátos angol válfaja
anglikanka
[kobieta,
która
wyznaje
anglikanizm] – anglikán nő
anglikański, -a, -ie – anglikán
anglistyczny, -a, -e – anglisztikai
anglista, anglistka – anglisztikával foglalkozó
kutató (ffi/nő)
anglistyka [1. nauka o języku angielskim i
literaturze angielskiej; 2. wydział lub
kierunek na wyższej uczelni obejmujący
studia w tym zakresie] – anglisztika; az
angol műveltséggel, elsősorban az angol
nyelvvel
és
irodalommal
foglalkozó
tudomány; angol szak az egyetemen
anglizować [1. nadawać komuś lub czemuś cechy
angielskie 2. przycinać ogon i grzywę
konia na sposób angielski; anglezować] –
angolosítani, angol szokásokat követni v.
utánozni, angolosra változtatni v. alakítani
(át)
anglizować konia – angol módra v. rövidre nyírja a
ló farkát
anglo- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
językiem angielskim lub Anglią] – angolanglo-amerykański, -a, -ie – angol-amerikai;
angliai
származású
amerikai
lakos,
angolszász; Angliára és az Amerikai
Egyesült Államokra (USA) közösen jellemző
anglofil – angolbarát; angol stílus által inspirált
anglofilski, -a, -ie – angolbarátanglofilstwo, anglofilizm [przychylny stosunek
do Anglików i do wszystkiego, co
angielskie] – angolbarátság
anglofob – angolellenes
anglokatolicyzm [to prąd wewnątrz Kościoła
anglikańskiego, zainicjowany przez L.
Andrewsa] – anglokatholicizmus; az
anglikán egyház Rómához hajló irányzata
238
anglofobia [niechętny lub wrogi stosunek do
Anglików i do wszystkiego, co angielskie]
– angolellenesség
angloman – angolimádó, angolrajongó, aglomán
anglomania [przesadna sympatia i bezkrytyczny
stosunek do Anglików i do wszystkiego, co
angielskie] – anglomania; angolrajongás,
angolimádat,
anglománia;
az
angol
intézmények és az angol szellem iránti
túlzott rajongás; elvtelen rajongás mindenért,
ami angol
anglosaski, -a, -ie – angolszász
angora [1. kot, koza lub królik o długiej,
delikatnej sierści; 2. wełna z tych
zwierząt; 3. o średniej masie wełniana
tkanina która jest miękka, przyjemna w
dotyku; wykonana z okrywy włosowej,
która lekko przykrywa fakturę splotu
płóciennego,
diagonalnego
albo
atłasowego. Wyprodukowana z sierści
królika
angorskiego
w
różnych
proporcjach, wykorzystuje się jego
dłuższe włókna, które charakteryzują się
miłym
dotykiem
i
wyglądem.
Wykorzystywany na damskie sukienki i
garnitury. Nazwa pochodzi od sierści
królika
angorskiego.
4.
Przędza
najwyższej
lekkości
i
puszystości
pozyskiwana z wełny królików i kóz
angorskich. Także tkanina wytwarzana od
lat 20. XX wieku na luksusowe ubiory
damskie
–
miękka,
jedwabista,
wytrzymała.
Współcześnie
spopularyzowana
jako
przędza
moherowa.
Zdemokratyzowana
jako
surowiec na berety, została wzbogacona o
konteksty
polityczne.
Określenie
„moherowe berety” przez analogię z
beretami
zielonymi
i
czerwonymi,
sugeruje, że noszące je osoby to
zdyscyplinowana, karna armia. Chyba
słusznie?] – angóra (finom, selymes, hosszú
szőrű: nyúl, kutya, macska, kecske);
angóraszőr, angóragyapjú; angórafonal,
angóraszövet; ilyen állat szőréből készült
ruházati cikk [1. Törökország fővárosának,
Ankarának korábbi Angora nevéből.
Közepes súlyú, puha, szappanos tapintású
gyapjúszövet, felülete enyhén bolyhos.
Vászon-, sávoly- vagy atlaszkötésben készül.
Különböző
részarányokban angóranyúl
szőrét tartalmazza, ennek hosszú szálai adják
a szövet jellegzetes fogását és megjelenését.
Női ruhák és kosztümök készítésére
használják. Az elnevezés az angórnyúl
nevéből származik. 2. Az angóra-nyúl finom
és könnyű szőre. Az ebből a szőrből készült
fonal és szövet különösen puha.]
-
Wersja 01 01 2017
angora
angorski, -a, -i e, angorowy, -a, -e – angórából
való, angóraangorska wełna [1. albo pospolicie angora, ma
włos długi jest delikatna i lekka jak
jedwab. Najlepsza jest z kóz hodowanych
w Turcji, niedaleko miasta Angora, i z
Persji. 2. zwana też angorą czy moherem,
tkanina wytwarzana z przędzy wełnianej
kóz i królików. Charakteryzuje się
długim, jedwabistym, delikatnym włosem.
Bardzo puszysta. Obecnie produkuje się
ją w Australii, Afryce Południowej, Turcji
i Stanach Zjednoczonych] – angóra gyapjú
[angóra nyulakról lenyírt, valamint az
ápoláskor
kifésült
gyapjú.
Angóra
elnevezéssel nemcsak nyúl, hanem kecske,
macska és tengerimalac fajtákat is illetnek.
Ez azt jelenti, hogy a szőrzetük növekedése
folyamatos. Ezzel szemben a normálszőrű
nyulak szőre amint eléri a fajtára jellemző
hosszúságot, már nem nő tovább. Ha
lenyírják, akkor csak a legközelebbi vedlés
után indul a szőre növekedésnek. A fonalak,
kötött kelmék és szövetek különösen puhák
és terjedelmesek.]
Angostura
(Galipea officinalis, Angostura
trifoliata) [to krzew, wystepujący na
terenie Ameryki południowej i środkowej.
Historia jego stosowania siega setek lat.
Angostura badana jest na potencjalne
antybiotyczne i cytotoksyczne działanie.
Kora jest uważana za główne źródło
właściwości
leczniczych.
Angostura
stosowana jest do wyrobu aromatycznego,
gorzkiego, pobudzajacego toniku.] –
Angosztura (latin neve: Angostura trifoliata.
syn. Cusparia febrifuga, Galipea officinalis)
[Dél-Amerikában
(Brazíliában,
Kolumbiában) honos cserje, vagy fa.
Barnásszürke kérge (angosztura cortex,
angosztúra kéreg) a fűszer. Gyengén fűszeres
illata, sokáig tartó keserű, zamatos íze miatt
a likőrgyártás (a nevezetes Angosztúrakeserű) egyik speciális alapanyaga. (Ma már
helyettesítik a Gentiana lutea – Sárga tárnics
gyökérkivonatával). Az indiánok a kéreg
porát a vízbe szórva a halak elkábítására is
használják.]
239
(Galipea officinalis)
angrajfować [atakować] – [Słowniczek języka
śląskiego] támadni, megtámadni; ostromolni,
rohamozni;
nyugtalanítani,
háborgatni,
zavarni vkit
angrif [atak] – [Słowniczek języka śląskiego]
támadás, roham
angryst [reg. pozn. agrest, DS] – egres, piszke,
pöszméte, köszméte
Anguis in herba [Wąż w trawie (ukryte
niebezpieczeństwo)] – (lat.) Latet anguis in
herba; kigyó lappang a fűben. [szálló ige,
melyet Vergilius használt először Eclogáiban
3, 93. A látszólag kellemes és könnyű
dolognak veszélyes és nehéz voltát szokták
vele megjelölni.]
Angusta porta et arcta via est quae ducit ad
vitam [Quam angusta porta et arcta via
est quae ducit ad vitam, et pauci sunt qui
inveniunut eam. Matth. VII. = Jakoż
ciasna brama, i wąska jest droga, która
wiedzie do żywota] – Angusta porta et arcta
via est quae ducit ad vitam [anguszta…
arkta…eszt kvé…] – ‘Szoros a kapu és
keskeny az út, mely az életre visz’.
[Szállóige a latin Bibliából (Mt 7,14); Jézus
szavai a hegyi beszédben.]
anhydrid, anhydryd – anhidrid; savakból v.
bázisokból víz kilépésével keletkező
vegyület; vízmentes (bezwodnik)
anhydryt [Anhydryt nazwa ta obejmuje dwa
pokrewne pojęcia:
1. minerał z grupy siarczanów –
siarczan wapnia
2. monomineralna
skała
osadowa
(siarczanowa), zbudowana niemal
wyłącznie z minerału o tej samej
nazwie, a podrzędnie z gipsu, kalcytu,
i halitu.
-
Wersja 01 01 2017
Nazwa pochodzi od gr. an = bez i hydro =
woda (anhydros = bezwodny), określająca
jako "gips bez wody".] – anhidrit (a
pótanion nélküli vízmentes szulfátok
csoportjába, azon belül az alkáli-szulfátok
közé tartozó ásványfaj)
ani [I spójnik łączący zaprzeczone zdania
współrzędne lub składniki współrzędne
zdania zaprzeczonego, np. Nie kradł ani
nie oszukiwał; II partykuła przecząca
poprzedzająca orzeczenie czasownikowe,
np.
Ani
pisnął.,
niektóre
użycia
rzeczownikowe, np. Nie wypił ani kropli.,
występująca w utartych połączeniach
oznaczających brak czegoś, np. Ani krzty;
ani odrobinę; ani razu; ani trochę.] – sem,
se, nem is; sem-sem, se-se [ani mniej, ani
więcej: sem több, sem kevesebb; sem többet,
sem kevesebbet; ani zimno ani gorąco: se
hideg, se meleg; ani jeden, ani drugi: se az
egyik, se a másik, sem az egyik, sem a
másik; ani tu, ani tam: se itt, se ott; sem itt,
sem ott; ani be ani me: se á se bé; meg sem
mukkan]; [ani mi się śni: eszem ágában
sincs]
ani bąknął, ani jąknął – meg sem mukkant v.
pisszent; egy hangot sem ejtett
ani chwilki – semeddig
ani chybi – biztosan, kétségtelenül, el sem
téveszthető
ani do radny, ani do zwady – semmire se jó,
semmire sem alkalmas
ani do tańca, ani do różańca – haszontalan,
semmirekellő
ani do wybitki, ani do wypitki – sem kardban,
sem a serlegben (semmire se jó)
ani dragnął – egy arcizma sem rándult meg
ani drgnie – (waga) meg se moccan
ani dudu – egy mukkot sem, egy szót sem, egy
kukkot sem
ani dymu, ani popiełu – még füst vagy hamu sem
maradt belőle; nyoma sem maradt
ani grosza nie opuści z ceny – egy fillért sem
enged az árból
ani groźbą, ani prośbą – sem szép szóval, sem
veréssel
ani jeden – egy sem
ani jeden z nich nie przyszedł do mety – egyikük
sem v. közülük egy sem ért célba
ani jedno, ani drugie – sem az egyik, sem a másik;
egyik sem
ani jęknął – egy jajszava sem volt, fel sem jajdult
v. nyögött v. szisszent
ani kszty – egy csöppet sem
ani krzty soli w domu – egy csöpp só sincs a
háznál
240
ani mi on brat, ani mi on swat – (közm.) (sem
testvérem, sem vőfélyem) ő nekem senkim;
semmi közöm hozzá
ani mi się nie śni – eszem ágában sincs; álmomban
sem jut eszembe, álmomban sem
ani mi się wąż! – ne is merj!, meg se kíséreld!
ani mi to przez myśl nie przeszło – eszem ágában
sem volt; az még szembe sem jutott
ani mię to grzeje, ani ziębi – (átv.) ez engem
közömbösen v. hidegen hagy
ani mnie to ziębi, ani grzeje [coś jest komuś
całkowicie obojętne] – (közm.) se nem oszt,
se nem szoroz; sem ingem, sem gallérom;
semmi közöm hozzá; se nem hűt, se nem fűt
ani mniej ani więcej – több sem, kevesebb sem v.
többet sem, kevesebbet sem
ani mru-mru – egy kukkot sem; egy szót se! egy
mukkot se halljak!
ani na cal – tapodtat sem
ani na jotę – egy cseppet sem, egy jottányit sem;
egy hajszálnyit sem
ani na lekarstwo – még gyógyszernek sem (semmi
áron); még mutatóba sincs, irmagja sincs,
egy kevés sincs
ani na piędź; ani piędzią – (egy) tapodtat sem
ani nie widzi, ani nie słyszy – se lát, se hall
ani nie pisnał – egy kukkot sem szólt, meg se
mukkant
ani noga nie uszła – mind egy szálig elpusztult
ani o włos nie chybić – egyáltalán v. egy
hajszálnyit sem téved
ani pisnął – meg se mukkant
ani pomoże, ani zaszkodzi (nie pomoże, nie
zaszkodzi) – sem nem használ, sem nem árt;
nem árt és nem használ
ani razu – egyszer sem
ani rusz – egy tapodtat sem tesz, meg sem mozdul
ani są łudząco do siebie podobni – azok
megtévesztően hasonlítanak egymáshoz
ani się nie podział – észre sem vette
ani się spostrzeżesz, a już będzie po wszystkim –
észre sem veszed és máris túl leszel rajta
ani się umywał do tego – (átv.) nyomába se ér; egy
napon sem említhető azzal; nem említhető
egy lapon azzal
ani się z tego smucę, ani cieszę – sem nem
szomorkodom emiatt, sem nem örülök neki;
ez sem nem hűt, sem nem fűt; ez számomra
közömbös
ani słowa więcej! – egy szót se v. sem többet!
ani słówka – egy szót se, egy mukkot se [ani
słówka a. słowa z tego nie rozumiałem: egy
kukkot sem értettem belőle]
-
Wersja 01 01 2017
ani słychu, ani dychu – nyoma sem maradt; se
híre, se hamva; nyomtalanul eltűnt
ani szczypty litości – egy csepp könyörület sincs
(benne)
ani śladu (czego) nie widziałem – színét sem
láttam; nyomát sem láttam
ani ten ani tamten – sem ez, sem amaz
ani trochę – semennyi; egy cseppet sem,
semennyit; korántsem, legkevésbé sem
ani w prawo ani w lewo – sem jobbra, sem balra
ani w ząb – fél fogra valót sem (tud), egy keveset
sem
ani widu ani słuchu – se nem látszik, se nem
hallatszik
ani zipnął – meg sem mukkant
ani żdżbła – egy picit sem, egy morzsányit sem,
egy szikrát sem
aniby – mintha
Ania, Anka – az Anna beceneve
Aniam a. Anijam [‘jestem [z] ludu [tzn.
krewnym]’] [Biblia Warszawska: Synami
Szemidy byli: Achian, Szekem, Likchi i
Aniam (1 Kron. 7:19)] – ANIÁM (a nép
panasza, a nép gyásza; én vagyok a
nagybácsi). [Férfi Manassé törzséből (1Krón
7,19)]
Anicet (ur. w Emesie, obecnie Hims, zm. ok. 166) święty Kościoła katolickiego, papież w
latach
ok.
155–166.
Wg
"Liber
Pontificalis"
był
Syryjczykiem
pochodzącym
z
Emesy;
zabronił
duchowieństwu noszenia długich włosów.
W czasie jego pontyfikatu do Rzymu
przybył biskup Smyrny, św. Polikarp;
dyskutował on z papieżem o dacie
świętowania Wielkanocy. Nie uzgodnili
oni jednak jednolitej wersji, mimo to
"rozstali się w pokoju". Anicet zwalczał
poglądy gnostyków – zwolenników
Walentyna.
Prawdopodobnie
zginął
śmiercią męczeńską, za panowania
cesarza Marka Aureliusza, w Rzymie.
Najprawdopodobniej w czasie jego
pontyfikatu wzniesiono grobowiec św.
Piotra odkryty w latach 1939-1949. Jego
liturgiczne wspomnienie obchodzone jest
17 kwietnia.] – Szent Anicét (Aniketosz,
vagy latinosan Anicetus) [a tizedik pápa aki
154 és 167 között uralkodott. A hatalmas
Római Birodalom egy keleti tartományában,
Szíriában, pontosabban Emesza városában
látta
meg
a
napvilágot.
Anicét pápa idejében kezdett körvonalazódni
a
keresztény
hit
elkövetkezendő
évszázadainak történelme. Ezek később
olyan fontosak lettek, hogy érdemes ezekkel
külön foglalkozni.]
241
Aniela [imię żeńskie, które jest spolszczoną
formą łacińskiego imienia Angela,
pochodzącego od greckiego słowa ángelos
"posłaniec"] – Aniella, Angyalka, Angéla
Anielka, Anielcia – az Aniella beceneve
anielska cierpliwość – angyali türelem
Anielska Pani – az Angyali Szűz; Angyalok
Királynője
anielski, -a, -ie [1. odnoszący się do anioła;
2. dobry
i
łagodny;
3. ogromny,
niezwykły] – angyali; mennyei, égi,
tökéletes, ideális
anielski włos – angyalhaj
anielskiej dobroci – angyali jóságú
anielskiej piękności – angyali szépségű,
tündérszép
anielsko – angyalian
anielsko piękna kobieta – angyalian szép nő
anielskość – angyaliság, angyali jóság
anilana [1. syntetyczne włókno wełnopodobne;
też: włóczka lub materiał z tego włókna; 2.
polska
nazwa
dla
włókien
poliakrylonitrylowych (akrylowych), albo
dla wełnopodobnej tkaniny z tych
włókien. Używana często w połączeniu z
wełną do wyrobu dzianin i tkanin. Znana
również
pod
amerykańską
nazwą
handlową nazwą orlonem.] – (műszál)
anilin (kőszénkátrány lepárlásából nyert
olajszerű
vegyület);
anilinfesték;
a
kőszénkátrány lepárlásából nyert színtelen
olajszerű vegyület (szerves vegyipar)
anilinowy – anilinfestékek
Anim (w biblii: Joz. 15.50) – ANIM (források).
[Város Júda déli részén (Józs 15,50).]
anima vilis [1. podła dusza; 2. nędzna dusza;
podła istota.] – (lat.) anima vilis; sanyarú v.
szerencsétlen lélek, hitvány v. gonosz lény
Animae dimidium meae [Połowa mej duszy
(Horacy)] - Animae dimidium meae; lelkem
egyik
fele
[Janus
Pannonius:
UGYANAHHOZ = A Vergilius és Horatius
közötti költőbarátság közismert horatiusi
gondolatát idézi a zárósor (Hor. carm. 1,3,7–
8: reddas incolumem, precor, / et serves
animae dimidium meae – „épen tedd ki,
könyörgök és / oltalmazd meg az én lelkem
egyik felét” Weöres Sándor ford.). A
horatiusi dimidium animae meae kifejezést
Janus ügyes cserével formálja át válságos
állapotára. Ha barátját az égiek oltalma
épségben megőrzi, akkor félig már ő is erőre
kap (dimidia videor parte valere mei), hiszen
„lelkének felét”, Galeottót védik az istenek.
A horatiusi locust Galeotto is idézte
Janushoz írt versében (vö. 41,15).]
-
Wersja 01 01 2017
animacja
[1. metoda
robienia
filmów
rysunkowych, kukiełkowych; też: film
zrealizowany tą metodą; 2. tworzenie
ruchomych obrazów komputerowych; też:
te obrazy; 3. uruchamianie lalek w teatrze
lalkowym; 4. inicjowanie i pobudzanie
jakichś działań] – animáció [animáció
olyan filmkészítési technika, amely élettelen
tárgyak (többnyire bábok) vagy rajzok, ábrák
stb. „kockázásával” olyan illúziót kelt a
nézőben, mintha az egymástól kis mértékben
eltérő képkockák sorozatából összeálló
történésben a szereplők megelevenednének
vagy élnének. Az animációs filmeknek
számos változata létezik, közvetlenül a
filmre rajzolástól kezdve a homokkal
rajzoláson át az élő szereplőkkel együtt
játszó rajzfigurákig. Számítógép segítségével
az animáció egyre közelebb jut a valós,
életszerű lények reális mozgatásához,
ugyanakkor szinte korlátlan fantáziájú
háttereket lehet előállítani a virtuális
ábrázoló eszközök, hang, kép, térhatás, sőt
interaktivitás segítségével. Az egymásután
körülbelül 16 képkocka/másodperc vagy
nagyobb sebességgel levetített animációs
filmbetéteket
szívesen
használja
a
reklámszakma,
az
oktatás
és
a
szórakoztatóipar.]
animacja komputerowa [sztuka tworzenia
ruchomych obiektów z wykorzystaniem
komputerów. Jest poddziedziną grafiki
komputerowej i animacji. W coraz
większym zakresie jest ona realizowana
jako animacja 3D (trójwymiarowa), choć
w zastosowaniach dysponujących niską
przepustowością
sprzętową
i
wymagających przetwarzania obrazów w
czasie rzeczywistym cały czas ważną
pozycję
utrzymuje
animacja
2D
(dwuwymiarowa,
płaska).
Czasami
docelowym medium animacji jest sam
system komputerowy, ale zdarza się, ze
animacja przeznaczona jest dla innych
mediów, takich jak film. Animację
komputerową czasami określa się skrótem
CGI (od ang. Computer Generated
Imagery,
lub
Computer
Generated
Imaging) - szczególnie w zastosowaniach
kinematograficznych.] – számítógépes
animáció
animacyjny, -a, -e – animációs
Animal print – (ang.) Animal print [1. valamely
állat – pl. kígyó, zebra, zsiráf –
bundájára/bőrére
emlékeztető
nyomott
minta, illetve állatábrázolás jellegű mintákat
is jelölhet. 2. Egy kifejezés az állatmintára,
mely úgy néz ki, mint az állatbőr.]
242
animalista, animalistka – állatfestő, állatszobrász;
animalista (ffi/nő)
animalistyczny, -a, -e – állatfestői, állatszobrászi;
animalista, animalisztikus
animalistyka [przedstawianie zwierząt lub
motywów zwierzęcych w sztuce] –
állatfestészet, állatszobrászat
animalizm [1. ogół cech właściwych zwierzętom;
2. zob. zoolatria] – állatiasság, animalizmus;
az a kezdetleges elképzelés, amely szerint
minden tárgynak megvan a maga lelke,
szelleme; a természeti erők és jelenségek
megszemélyesítése
Animam debet. [Dosł. łac., dosł. winien jest (swą)
duszę; zadłużony po uszy.] – (lat.) Animam
debet; adós a lelkem; fülig eladósodott
animando, avvivando [ożywiając] – animando;
élénken
animato = (muz) ożywić → z ożywieniem –
animato (con anima, animando), ol. zenei
műszó, annyit tesz mint: lelkesen, frissen,
élénken. [E kifejezéssel jelzett darabok
vidám s határozottan hangsúlyozott előadást
kívánnak]
animator, animatorka – animátor (ffi/nő)
animatyzm [1. wiara w uduchowienie przyrody
bez wyobrażeń konkretnych bóstw czy
duchów; 2. termin ukuty przez R. R.
Maretta dla określenia występującej w
niektórych
kulturach
wiary
w
nadprzyrodzone moce. Moce te są
nieożywione i bezosobowe, inaczej niż ma
się
to
w
przypadku
wierzeń
klasyfikowanych jako animizm. Dla
przykładu, Melanezyjczycy wierzą w
manę, jako moc właściwą wszystkim
przedmiotom. Nie ma ona postaci
fizycznej, ale może się fizycznie
manifestować. W ich systemie wierzeń,
wojownik walczy dzielnie w bitwie nie z
powodu własnego męstwa, ale dzięki
amuletowi zawierającemu manę, który
nosi.] – animatizmus (anima: lélek); az a
felfogás, amely szerint az egész mindenség
élettől áthatott
-
Wersja 01 01 2017
animizm [1. pogląd, według którego zwierzęta,
rzeczy lub zjawiska przyrody mają duszę;
2. sposób
myślenia
polegający
na
przekonaniu, że wszystkie przedmioty,
zwierzęta i rośliny są istotami czującymi,
myślącymi i obdarzonymi wolą] – (lat.)
animizmus; primitív népeknek az a hite,
hogy élőlények és tárgyak egyformán
lélekkel bírnak [Az animizmus (az “animus”
= lélek, latin szóból) olyan ősi vallási
elképzelés, amely szerint minden élőlényben,
élettelen tárgyban lélek – vagy szellem –
lakozhat. A kifejezést elsőként Edward
Burnett
Tylor
(1832–1917)
angol
antropológus használta ilyen értelemben, azt
állítva, hogy a természeti népek animizmusa
volt az emberiség ősvallása.]
animistyczny, -a, -e – animista; az animizmust
valló, rá jellemző
animistycznie – animista módon
animista, animistka – animista (ffi/nő) [az
animizmusban hívő egyén, az anizmus
követője]
animować – (latin) animálni, buzdítani, vmire
kedvet csinálni, serkenteni, ösztönözni;
lelkesíteni (ożywiać)
animować się – fellelkesedni, lelkesedni
animowanie [to w grafice 3D wprawianie
obiektów i ich właściwości oraz zjawisk i
efektów na scenie w ruch] – animálás
[speciális kép- vagy hanghatás hozzáadása az
objektumhoz]
animated GIF; animowany GIF – (ang.) animated
GIF [olyan GIF állomány, amely több képet
is tartalmaz; ezeket a GIF megjelenítők (pl. a
Web-kliensek)
egymás
után,
(rajz)filmszerűen jelenítik meg]; GIFmozgókép [a GIF képformátum kölönösen
alkalmas mozgó képsorok, kisterjedelmű
rajzfilmek előállítására; a gyakorlatban ezek
egymáshoz
csatlakoztatott,
egymást
követően lepergetett képsorokból állnak;
szerkesztésükhöz szakszerű programok
kaphatók]
243
animozja [niechęć do kogoś wywołana urazą;
też: niesnaska wywołana tym uczuciem] –
(lat.) animozitás;
ingerültség,
harag,
ellenséges indulat, elfogultság; szenvedélyes
elkeseredés, elfogult ellenszenv, rosszakarat
animusz [1. odwaga i zapał; 2. od wyrazów łac.
animus, animose, w starej polszczyźnie
oznaczał: śmiałość ducha, odwagę i
dzielność, jak również temperament
szczodry i pański] – (lat.) animus, lélek;
bátorság, lelkesedés, férfiasság, vidámság,
virtus, mersz, merészség, vitézség, kedv,
szenvedély, hév, hevesség; (átv.) tűz, láng,
lángolás
Animus magnus non curat iniurias – Animus
magnus non curat iniurias; A nagy lélek
nem törődik az őt ért sérelmekkel.
Animus meminisse horret – Animus meminisse
horret. - Lelkem visszariad az emlékezéstől.
(Vergilius)
anilingus [to aktywność seksualna polegająca na
kontakcie pomiędzy odbytem jednej
osoby, a ustami i językiem drugiej.
Anilingus jest zatem jednocześnie formą
seksu analnego i seksu oralnego. Potocznie
określany często jako rimming, od
kolokwializmu pochodzenia angielkiego.
Często tej formie pieszczot towarzyszy
również pieszczenie krocza.] – (lat.)
anilingus [bár az anus nem tartozik a nemi
szervek közé, az anilingust – a végbélnyílás
orális ingerlését, amit szintén kinyalásnak
neveznek – gyakran szintén az orális szex
körébe sorolják.]
animato [ożywić; z ożywieniem] – (zene) animato;
lelkesen, megélénkülve
Animos labor nutrit. Generosos animos labor
nutrit [Praca karmi umysły. (Cycero)] –
(lat.) Animos labor nutrit; a munka az elmék
tápláléka
Animus aeger semper errat. [Chory umysł
zawsze błądzi.] – Animus aeger semper
errat; a beteg gondolat mindig tévelyeg
Animus in consulendo (animus in consulendo
liber, neque delicto neque lubidini
obnoxius) [Replikując Cezarowi, Katon
Młodszy wskazywał na decydujące
znaczenie walorów moralnych. Oto jego
słowa: „Nie sądźcie, że przodkowie nasi
orężem rzeczpospolitą naszą z małej
wielką uczynili; gdyby tak było, my
mielibyśmy ją o wiele piękniejszą, gdyż
więcej mamy niż nasi przodkowie
sprzynierzeńców i obywateli, broni i koni.
Lecz inne były czynniki, które ich
wielkimi uczyniły, a których u nas nie ma
całkiem; są to: w domu skrzętność
(industria), poza domem sprawiedliwe
-
Wersja 01 01 2017
rządy
(iustum
imperium),
przy
podejmowaniu decyzji niezależność ducha
nie podlegającego żadnej przywarze ani
namiętności (animus in consulendo liber,
neque delicto neque lubidini obnoxius).
Zamiast tych zalet, my mamy zbytek i
chciwość (luxuria atque avaritia), w życiu
publicznym niedostatek (egestas), w
prywatnym zamożność (opulentia) i
uwielbienie bogactw, hołdowanie lenistwu
(inertia); między dobrym a złym żadnej
nie ma różnicy, wszystkie nagrody męstwu
przynależne
zdobywa
się
agitacją
wyborczą: omnia virtutis praemia ambitio
possidet. I nic dziwnego: kiedy każdy z
was z osobna przy podejmowaniu decyzji
ma swoje własne cele na oku, kiedy w
domu
jesteście
niewolnikami
przyjemności, a tutaj niewolnikami
pieniędzy
albo
wpływowych
ludzi
dochodzi do tego, że napaść się gotuje na
opuszczoną rzeczpospolitą" (Cat., 52, 1923). (Stanisław Śnieżewski: Racjonalizm i
psychologizm
Salustiusza:
animus,
ingenium, fortuna)] – Animus in consulendo
[animusz in konszulendo] – ‘Bátorság a
tanácskozásban’; Animus in consulendo
liber. A lélek a tanácskozásban szabad [értsd:
a tanácskozás bátorságot, bizalmat, jó
lelkületet eredményez. Latin maxima,
Sallustius szerint Catilina mondta Catónak.
A NATO brüsszeli központján ez a felirat
szerepel.]
anioł [1. istota nadprzyrodzona pośrednicząca
między Bogiem a ludźmi, uosabiająca
doskonałość i dobroć; 2. ktoś bardzo
dobry, łagodny] – angyal [1. isteni küldött férfi formájában jelenik meg; 2. láthatatlan
lény; 3 rangsoruk is van - Gábor, Gábriel és
Mihály “főangyal”; 4. Mennyei lény,
valamivel nagyobb a méltósága, mint az
emberé. Az angyalok teremtett lények (Zsolt
148,2-5); szolgáló szellemek (Zsid 1,14);
nem házasodnak (Lk 20,34-36). Szentnek
teremtettek (1Móz 2,1; Júd 6); közülük
néhányan kiestek a bűntelenség állapotából,
s ezekből egyesek megkötöztettek (2Pét 2,4),
míg másoknak megvan a szabadságuk arra,
hogy Isten akarata ellen cselekedjenek. Mind
az Ó-, mind az ÚSZ sok mindenről tudósít az
angyalokkal kapcsolatban. A jó angyalok
imádják
Istent,
segítik,
védik
és
megszabadítják Isten gyermekeit (1Móz
19,10; Zsolt 91,11-12). Az istentelen
angyalok
ellenállnak
Istennek,
és
megkísérlik Isten szándékát meghiúsítani
(Dán 10,12-13; Mt 4,3). Az angyaloknak
rangsoruk van. Különösen fontosak az
arkangyalok: Mihály (Dán 10,13.21; 12,1;
244
Júd 9; Jel 12,7) és Gábriel (Dán 8,16; 9,21;
Lk 1,19.26).]
anioł morski (zob. raszpla w zn. 2. ryna, skwat)
(Squatina squatina) - angyalcápa (Squatina
squatina)
Archanioł Michał – zob. Św. Michał [hebr. ‫מיכאל‬
[Mîchā’ēl], gr. Μιχαήλ [Michaél], łac.
Míchaël, arab. ‫[ م يخائ يل‬Mika'il], scs.
Archistratig
Michaił
–
w
religii
chrześcijańskiej jeden z archaniołów,
święty
Kościoła
katolickiego
i
prawosławnego. Hebrajskie imię Mika'el
znaczy któż jak Bóg. Według tradycji
chrześcijańskiej i żydowskiej, kiedy
Lucyfer zbuntował się przeciwko Bogu i
nakłonił do buntu 1/3 aniołów, Michał
miał wystąpić jako pierwszy przeciwko
niemu z okrzykiem: "Któż jak Bóg!". W
religii judaistycznej wymienia się Michała
wśród siedmiu aniołów wyższego rzędu.
Również w islamie Michał (Mika'il) jest
jednym z ważniejszych aniołów.] – Szent
Mihály (Mihály arkangyal másnéven
Michael arkangyal) [A katolikus hagyomány
szerint Szent Mihály (Mihály arkangyal
másnéven Michael arkangyal) egyike a 7
arkangyalnak (főangyalnak), ő a mennyei
hadak nagy vezére és győztes harcosa.
Ünnepnapja szeptember 29. (A 6. századtól
tartják.) Jelképe hatalmas kardja, mellyel
legyőz minden gonoszt, akaratereje hatalmas,
mint ahogyan ő maga is. Isten iránti hűsége
megingathatatlan.]
Szent Mihály-ikon, Szentpétervár
anioł opiekuńczy – őrangyal
Anioł Pański [Modlitwa do Najśw. Panny, tak
nazwana, bo się zaczyna od słów „Anioł
Pański zwiastował Pannie Maryi.”] –
angyali üdvözlet, úrangyala
(na anioł
pański biją dzwony: úrangyalára v.
vecsernyére harangoznak
-
Wersja 01 01 2017
anioł stróż [w religiach chrześcijańskich: anioł
czuwający nad człowiekiem od chwili jego
narodzin] – őrangyal; (térfásan) gardedám
Anioł Wielkiej Rady (ros. Angiet Wielikogo
Sowieta) [jedno z symbolicznych określeń
Chrystusa, zapożyczone ze Starego
Testamentu (Iz 9,6). Stało się źródłem
szczególnego typu przedstawień Chrystusa
pod postacią anioła ze skrzydłami, które
występuje samodzielnie lub w różnych
symboliczno-dogmatycznych
kompozycjach („Stworzenie świata", „Bóg
odpoczął siódmego dnia").] – Az Úr a
Nagytanács Angyala (Iz. 9,6.)
aniołeczek – kis angyal
aniołek – angyalka (aniołek z rogami: ki boszorka,
kis bestia [angyalka szarvakkal])
Aniołowie (grec. posłaniec) [są stworzeniami
duchowymi. Ludzie stoją duchowo niżej
od nich. Biblia mówi także o
archaniołach, którymi są archanioł
Michał i Gabriel. Mówi także o serafinach
i cherubach. Aniołowie stworzeni zostali
przed człowiekiem, bo czytamy, że
radowali się (synowie Boży) podczas
stwarzania świata. Nie żenią się i za mąż
nie wychodzą. Jest ich ogromna liczba.
Będą towarzyszyć Panu podczas Jego
powtórnego przyjścia. Nie należy ich
wielbić. Przyszły świat nie będzie im
poddany. Święci będą sądzić aniołów. Bóg
sam niekiedy ukazywał się w postaci
anioła.
Ukazał
się
Mojżeszowi.
Przypuszcza się, że była to druga osoba
Trójcy Świętej, która ukazywała się w
Starym Testamencie. Nazwy 'anioł'
używano także dla oznaczenia ducha
(charakteru, stanu duchowego) zboru. W
Objawieniu Jana jest mowa o siedmiu
aniołach (zborach). Kiedy Piotr pukał do
drzwi po wydostaniu się z więzienia
mówiono, że to chyba nie on, tylko jego
anioł. Są także upadli aniołowie. To
widocznie ci, co pobierali za żony córki
ludzkie, do czego nie mieli prawa. Szatan
także ma swoich aniołów (demonów).] – I.
1. angyalok [az angelosz = hírnök, külött
görög szóból]; az Ószövetségben az istenség
udvartartásának tagjai (Zsolt. 80,2; 99,1; Ez
10,1-16; 1 Móz 3,24, Iz 6,2; 2 Móz 23,20;
12,23 stb.); 2. Jahve angyala (1 Móz 16,13)
maga Jahve látható alakban (1Móz 16,9-11).
– II. Az Újtestamentumban: Isten akaratának
végrehajtói, Isten titokzatos hírnökei; 3. az
őskeresztény gyülekezetek vezetői (Jel 2,13,22). – Mennyei lény, valamivel nagyobb a
méltósága, mint az emberé. Az angyalok
teremtett lények (Zsolt 148,2-5); szolgáló
245
szellemek (Zsid 1,14); nem házasodnak (Lk
20,34-36). Szentnek teremtettek (1Móz 2,1;
Júd 6); közülük néhányan kiestek a
bűntelenség állapotából, s ezekből egyesek
megkötöztettek (2Pét 2,4), míg másoknak
megvan a szabadságuk arra, hogy Isten
akarata ellen cselekedjenek. Mind az Ó-,
mind az Újszövetség sok mindenről tudósít
az angyalokkal kapcsolatban. A jó angyalok
imádják
Istent,
segítik,
védik
és
megszabadítják Isten gyermekeit (1Móz
19,10; Zsolt 91,11-12). Az istentelen
angyalok
ellenállnak
Istennek,
és
megkísérlik Isten szándékát meghiúsítani
(Dán 10,12-13; Mt 4,3). Az angyaloknak
rangsoruk van. Különösen fontosak az
arkangyalok: Mihály (Dán 10,13.21; 12,1;
Júd 9; Jel 12,7) és Gábriel (Dán 8,16; 9,21;
Lk 1,19.26).
Aniołowie czyjąś duszę zabrali – (szó szerint: az
angyalok elvitték a lelkét) elszállt a lélek
belőle; kilehelte a lelkét
anion [atom lub grupa atomów o ujemnym
ładunku elektrycznym] – (gör.) anion;
negatív töltésű ion (elektromos áram hatására
az anódhoz vándorol, pl. hidroxil gyök)
anionowy, -a, -e – anionaniwersarz [1. doroczne wspomnienie zmarłych;
2. rocznica, z łac. anniversarius (annus
vertere) – coroczny, obchód pewnej
rocznicy, nabożeństwo w rocznicę np.
śmierci czyjej] – (lat.) anniversarium;
évforduló
Anita [imię żeńskie, które powstało z
hiszpańskiej zdrobniałej formy imienia
Anna (hiszp. Ana). Istnieje też teza, że
Anita jest skróconą formą Juanity –
hiszpańskiego odpowiednika Joanny.] –
Anita [spanyol eredetű női név, az Ana
(Anna) becézett (kicsinyítő képzős) alakja;
tulajdonképpen ’Annácska’. Az Anna
jelentése: kegyelem, könyörület. Rokon
nevek: Anda, Anett, Anikó, Anna.]
Anitka – az Anita beceneve
aniżeli [I. spójnik przyłączający zdanie lub jego
składnik, które charakteryzują podstawę
porównania, np. Okazał się lepszy, aniżeli
myślano ; II. przyimek łączący podstawę
porównania
z
wyrażeniem,
które
komunikuje zwykle wyższy stopień
nasilenia cechy, np. Była ładniejsza aniżeli
jej koleżanka] – mintsem, semhogy
ankh, anch (egip. życie, żyć) [1. staroegipski
krzyż, którego górne ramię ma kształt
pętli; 2. krzyż egipski, talizman
powszechny w starożytnym Egipcie; 3.
krzyż z pętlą, symbolizuje przede
wszystkim życie, dar bogów dla ludzi, jak
-
Wersja 01 01 2017
również zapłodnienie Ziemi przez Słońce.
Występuje powszechnie w pismach,
listach Egipcjan; w sztuce egip., przede
wszystkim w rękach bogów i królów. W
przedstawieniach rytuałów pogrzebnych
często trzymany jest za górną część, pętlę
(symbolizując być może klucz, który
otwiera
królestwo
zmarłych).
Chrześcijanie egip. (koptowie) przejęli
ten znak jako symbol życiodajnej siły
krzyża Chrystusowego.] – egyiptomi
hurkos kereszt; füles-kereszt (Ankh) [az
egyiptomi hieroglifákban az élet jele. A
vízszintes vonal a körrel: a felkelő nap, a
függőleges: az életet adó napsugár.]
ankier lub ankra [1. z niem. Anker – daw. kotew
– element budowlany konstrukcji; 2.
kotwica, po polsku kotew, kotwa, szyna
żelazna, służąca do związania z sobą
części budowli, zwłaszcza murowanych,
narażonych na oddalenie się od siebie,
jak np. sciany przeciwległe sobie, lub
belki drewnianej z murem. 3. Nazwa
zegarka ankier (z powodu ankrowego
czyli kotwicowego urządzenia) pochodzi z
franc. ancre. Sądząc z rodzaju, wyraz
ankra wziętym jest z francuskiego, a
ankier – z niemieckiego. 4. daw.; zob.
wychwyt] – (óraműben) anker; horgony,
vasmacska
ankieta [1. fr. enquéte 'wywiad; dochodzenie' od
enquérir 'wypytywać się; dowiadywać się'
z łac. inquirere 'dowiadywać się'; zbieranie
informacji przez zadawanie pytań;
badanie
różnych
dziedzin
życia,
zagadnień, poglądów, opinii publ. za
pomocą pytań zadawanych określonej
grupie osób a. ogółowi czytelników,
słuchaczy itp.; kwestionariusz, formularz
ankietowy z pytaniami; (a. personalna)
kwestionariusz wypełniony wraz z
życiorysem (por. curriculum vitae) na
żądanie władz, zakładu pracy a.
organizacji. 2. arkusz z pytaniami i
miejscem na odpowiedzi; 3. zbieranie
informacji i opinii o czymś przez
zadawanie pytań] – ankét, tanácskozás,
szakértekezlet,
értekezlet;
kérdőív,
körkérdés; sajtóban folytatott vita; felmérés
ankieta czytelnicza – olvasói ankét
ankieta dla czytelników – nyílttér
ankieta personalna – személyi lap, törzslap,
személyzeti osztály kérdőíve, személyi
adatlap
ankieter [w sondażowych badaniach ilościowych
osoba
prowadząca
wywiad
kwestionariuszowy
z
respondentem],
246
ankieterka – adatgyűjtő, kérdezőbiztos;
felmérést végző (ffi/nő)
ankietować, ankietyzować – kérdezni, kérdőíves
felmérést végezni; felmérni vmit
ankietować kogoś – felmérni vmit
ankietowany, -a, -e – felmért; megkérdezett
20 % ankietowanych opowiedziało się … – a
megkérdezettek 20 %-a úgy nyilatkozott…
ankietowy, -a, -e – körkérdéses, kérdőíves;
értekezleti, ankétankietowa metoda badań – a kutatás
körkérdéseken alapuló módszere
ankietyzacja – kérdőívkészítés
Ankle-boots (buty) – (ang.) Ankle-boots; Bokáig
érő kiscsizma, az angol boka (ankle) szóból.
ankra [1. zob. kotew w zn. 1.; 2. daw. klamra u
pasa] – falkapocs, falkötővas, falihorgony
ankrować (hankrować) [1. spajać mury, belki
ankrami; 2. umacniać pękający budynek
przy pomocy śrub i prętów (niem. der
Anker)] – [Słowniczek języka śląskiego]
ankerolni; falihorgonnyal megerősíteni
ankrować
mury
–
kapocsvasakkal
v.
falihorgonnyal összehúzza a falakat
ankry [1. wkładki z żelaza usztywniające suknię
na zasadzie podobnej do krynoliny.
Później nazywano tak również sam krój
sukni
francuskiego
pochodzenia,
szerokiej w biodrach i podpiętej. W Polsce
popularne od pierwszej połowy XVII
wieku. Według Encyklopedii Staropolskiej
Gloggera stanowiły one spięcia u pasów,
lub też same pasy. 2. wkładki żelazne w
sukni typu "krynoliny", a potem suknia
kobieca
francuskiego
pochodzenia,
szeroka na biodrach, podpięta, znana w
Polsce za Władysława IV i później.] – csat,
kapocs, szorító; kapocs; (mod) francia szabás
anksietas (ahdistus) – (lat.) anxietas; aggodalom,
nyugtalanság, szorongás, félelemérzet
-
Wersja 01 01 2017
Anna, Hanna (hebr. ‫ ָּהנַח‬chana – pełna łaski) [1.
imię żeńskie oraz rzadziej męskie
pochodzenia hebrajskiego; 2. imię żeńskie
pochodzenia hebrajskiego, które tłumaczy
się jako "pełna wdzięku, łaski". W Polsce
imię to występuje od 1229 roku w formie
Anna oraz od 1311 roku w formie Hanna,
ze staropolskimi zdrobnieniami: Annusza,
Hannula, Hannusza, Anica, Anka,
Anuchna, Anula, Anulka, Anusza,
Hanc(z)ka, Hania, Haniła(?), Hanka,
Hanszka, Hanuchna, Hanula, Hanulka,
Hanusza, Hanuszka, Hańka, Janka,
Nuchna, Nutka. Nagłosowe h— można
wyjaśnić jako przydech przed samogłoską
znajdującą się na początku imienia lub
jako wyraz wpływów niemieckich. Forma
Hanna, jakkolwiek stała się imieniem
nadawanym samodzielnie, w dalszym
ciągu wraz z pochodnymi formami —
również w czasach współczesnych —
występuje jako spieszczenie imienia Anna.
Inne formy pochodne: Anita, Aneta,
Anika.] – Anna (női név a héber Channáh,
Hannah női névből ered. Jelentése:
kegyelem, könyörület; Isten kegyelme, báj,
kellem, kecsesség.)
Anna (łaska) [1. Matka Samuela; przedstawia
słaby stan Izraela; jej wiara i szczera
modlitwa dały Izraelowi wszechstronnego
wodza. 2. Prorokini, córka Fanuela z
plemienia
Asera]
–
ANNA
(a
megkegyelmezett, kegyes, kedves, kellemes;
szépség, kegyelem, kedvesség, nyájasság)
[(bibl) több bibliai szereplő: 1. Sámuelnek
(1), a bírónak és prófétának anyja (1Sám 12); 2. a Tóbis könyv szerint Tóbiás felesége,
az ifjabb Tóbiás anyja (1,9); 3. Özvegy és
templomi szolgálatot ellátó prófétaasszony,
aki nyolcvannégy éves korában jelen volt
Jézus templomi bemutatásakor és a gyermek
Jézusban
felismerte
Izráel
megígért
Messiását, amikor azt a szülei a templomban
bemutatták Istennek (Lk 2,36-38); 4. a
Biblián kívüli hagyomány szerint Mária
anyja, Joachim felesége.]
Ania, Hanka, Anka – Annuska, Anci
ANN (skrót od ang. Artificial Neural Network)
[sztuczne sieci neuronowe – stosowane
jako
algorytmy
konekcyjne
do
klasyfikacji.] – (ang. Artificial Neural
Network) Mesterséges neurális hálózatok
annalista [autor annałów] – annalista; krónikás,
évkönyvíró
annał – (lat.) annales; évkönyv, krónika
annały (łac. annales – od łac. annus – rok; ) [1.
roczniki, spisy najważniejszych wydarzeń,
przedstawione
w
porządku
247
chronologicznym. Był to pierwotny rodzaj
historiografii.
2.
inaczej
roczniki,
najwcześniejsza forma piśmiennictwa
historiograficznego pod postacią mniej lub
bardziej
rozbudowanych
zapisków
rejestrujących
w
porządku
chronologicznym najważniejsze dla danej
społeczności czy kraju wydarzenia.] –
évkönyvek, krónikák
Annasz syn Setiego (zm. po 33) [z hebr.
‘okazujący łaskę’] [arcykapłan żydowski w
latach 6-15.; jego zięciem był Kaifasz. W
15 roku prefekt Judei Waleriusz Gratus
pozbawił go urzędu. Następcą Annasza
został Izmael syn Fabiego. Annasz odegrał
istotną rolę w procesie Jezusa z Nazaretu.
To w jego pałacu odbyło się pierwsze
przesłuchanie.] – Annás (a kegyelemben
gazdag, (az Úr) kegyelmes, nyájas) [zsidó
főpap (i.sz. 6-15), akit Valerius Gratus
megfosztott
hivatalától,
de
jelentős
befolyással bírt Jézus perében, valamint
Péter és János kihallgatásában (Jn 18,13,
19,24; Csel 4,6). Ugyanezt a magas tisztséget
viselte öt fia és a veje, Kajafás. A Lk 3,2 és
ApCsel 4,6 főpapnak nevezi, jóllehet már
nem volt hivatalban; föltehetően azért, mert
családfőként a legbefolyásosabb pap volt, és
ezt az előző címét megtartotta.]
annaty [z łac. annatae (od annus – rok, annaty –
jakoby roczny dochód). Pod tem
nazwiskiem w wiekach średnich znane
były
opłaty
od
pierwszorocznych
dochodów z beneficjów, dawane przez
duchownych stolicy apostolskiej na
utrzymywanie misjonarzy ku nawracaniu
pogan.] – (lat.) annaták (annus: év); egyházi
adó; a pápai pénztárba befolyó évi járulékok
anni currentis [łac. roku bieżącego] – anni
currentis; a folyó év…
anno – (lat.) anno; évben, évében
anno currente [wym. anno kurrente] [w roku
bieżącym; w bieżącym roku] – (lat.) anno
currente; folyó évben (röv. a.c.)
anno dazumal [dawno] – annó dacumál – ‘annak
idején’, [azaz valamikor régen. Latinnak
hangzó, valójában „makaróni”, azaz vegyes
nyelvű, tréfás kiszólás. Első tagja a múlt
század derekáig divatban volt latin keltezésre
utal (anno 1846, ‘az 1846-os évben’), de az
évszám helyén a német dazumal]
anno Domini [w roku Pańskim] – (lat.) anno
Domini; az Úr évében (időszámításunk
szerint) [rövidítve A.D. vagy a.D., vagyis:
"az Ãšr ... évében"]
anno salutis – (lat.) anno salutis; az üdv évében
-
Wersja 01 01 2017
Annosa arbor non transplantatur (łac.) – Annosa
arbor non transplantatur; Vén fát nem lehet
átültetni.
annualny, -a, -e – annuális, évi (roczny)
annualny wieczorek – annuális est
annuata [dochód rocznie opłacany, nabyty za
kapitał, którego zwrotu niemożna było
żądać] – (lat.) annuitás; évi törlesztés, évi
részlet
annuita (ang. annuity); annuitet [termin
ekonomiczny
oznaczający
ustalenie
równych spłat dla rat kapitałowoodsetkowych (na przykład dla spłaty
kredytu)] – (lat.) annuitás (angolul: annuity;
szokásos jele: A); évi törlesztés, évi részlet;
évjáradék; hosszú lejáratú kölcsönök évi v.
félévi törlesztése (téke és kamat); pénzügyi
fogalom: olyan egyenlő tagú pénzáramok
(ki- vagy befizetések) sorozatát (például
járadék) jelenti, amely meghatározott ideig
esedékes.
annoyance; [ang. 1. (też: quag, quagmire,
quandary, trouble) kłopot {m.}; 2. {rzecz.}
(też: bad job, unpleasantness) przykrość
{f.}; 3. dokuczanie {n.}; 4. (też: worry, care)
zmartwienie {n.}; 5. (też: aggravation,
irritation, pique, exasperation) irytacja {f.}]
–
(inf.)
annoyance-ek
[Kifejezetten
szórakozásból, a felhasználó bosszantására
készülnek, de közvetlen kárt nem okoznak,
csak, mondjuk, fejreállítják a képernyőt,
vagy például
az
ANSI
bomberek
átprogramozzák a billentyűzetet]
Annuntio vobis gaudium magnum: habemus
papam [Ogłaszam wam radość wielką:
mamy papieża. (Tradycyjna formuła
ogłoszenia wyboru nowego papieża.)] Annuntio vobis gaudium magnum: habemus
papam; [habemus papam („van pápánk”) az
új pápa megválasztását bejelentő rítus a
konklávét követően. A bejelentést mindig a
protodiakónus bíboros teszi latin nyelven a
Szent Péter-bazilika ballusztrádjáról. A
bejelentés után megjelenik a megválasztott új
pápa ugyancsak a Szent Péter-bazilika
ballusztrádján, és az első Urbi et Orbi áldását
adja a téren összegyűltek jelenlétében.]
TEKST FORMUŁY
Annuntio vobis gaudium magnum: habemus
Papam,
Eminentissimum ac reverendissimum
Dominum,
Dominum (imię kardynała wybranego na
papieża w bierniku Accusativus),
Sanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardinalem
[nazwisko kardynała wybranego na papieża
w formie nieodmienionej],
248
Qui sibi nomen imposuit (imię, które
przybrał nowy papież w bierniku
Accusativus).
A bejelentés pontos szövege a következőképp
hangzik:
Annuntio vobis gaudium magnum:
habemus papam!
Eminentissimum ac reverendissimum
dominum,
dominum [keresztnév],
Sanctæ Romanæ Ecclesiæ cardinalem
[vezetéknév],
qui sibi nomen imposuit [pápai név].
POLSKIE TŁUMACZENIE
Oznajmiam wam radość wielką: mamy
Papieża,
Najczcigodniejszego i Najprzewielebniejszego
[imię kardynała wybranego na papieża],
Kardynała Świętego Rzymskiego Kościoła,
[nazwisko kardynała wybranego na
papieża],
który przybrał sobie imię [imię, które
przybrał nowy papież].
Ez magyarul így hangzik:
Nagy örömhírt mondok nektek:
van pápánk!
Őeminenciája és őméltósága [keresztnév] úr,
a Szent Római Egyház [vezetéknév]
kardinálisa,
aki magának a [pápai név] nevet választotta.
annus (rok) – (lat.) annus (év)
Annus gratiae [rok łaski] – Annus gratiae; Annus
deservitus v. gratiae, kegyelmi év elhalt
állami vagy egyházi hivatalnokok özvegyeire
és árváira nézve
Annus superior semper melior [Rok ubiegły
zawsze lepszy] - Annus superior semper
melior; A múlt év mindig jobb a mostaninál.
Anny św. Bractwo [1. należało do szczupłej
liczby bractw wyłącznie polskich; 2. Od
średniowiecza jedną z ważnych form życia
religijnego
stanowiły
stowarzyszenia
religijne zwane bractwami. Również kult
św. Anny z Góry Chełmskiej szerzyło
Bractwo św. Anny, liczące w przeszłości
wielu członków. Papież Benedykt XIV
nadał mu w 1753 roku wiele odpustów.] –
Szent Anna „Testvérei”
ano [pot. partykuła wzmacniająca, nawiązująca
lub wykrzyknikowa, np. To on nie był u
dentysty? – Ano stchórzył.] – ezidőszerint;
úgy, úgy van; íme hát
ano dobrze – hát, akkor jó
ano źle będzie – hát, baj lesz
anoda [1. w ogniwie galwanicznym: elektroda,
na której zachodzi reakcja utleniania; 2. w
przyrządzie
elektrycznym
lub
elektronicznym: elektroda połączona z
dodatnim biegunem zewnętrznego źródła
prądu] – anód (az áramforrás pozitív
-
Wersja 01 01 2017
sarkával összekötött elektród) (elektroda
dodatnia)
anodować, anodyzować [dokonywać anodyzacji]
– anodizálni
Anodowanie,
anodyzacja,
anodowe
oksydowanie,
anodowe
utlenianie,
eloksalacja, eloksalowanie, [zwiększenie
odporności metali (najczęściej aluminium
lub jego stopów) na korozję przez
wytworzenie na powierzchni ochronnej
warstwy
tlenku
glinu.
Metalowy
przedmiot w kąpieli elektrolitycznej
spełnia funkcję anody (stąd nazwa
procesu), elektrolitem najczęściej jest
kwas siarkowy. Podczas elektrolizy, po
przyłożeniu do elektrod napięcia stałego
12-20 V wydziela się tlen, który reagując z
metalem, tworzy przeźroczystą powłokę,
dającą się również barwić, co wykorzystać
można do celów dekoracyjnych.] –
elektrokémiai oxidálás
anodowy, -a, -e – anódanodówka – anódcső
anodyna (z gr. αν + οδυνη; anódynos –
"uśmierzający ból") [nazwa, stosowanych
już we wczesnej medycynie, środków
zmniejszających lub uśmierzających ból.
Nazwa obejmuje przede wszystkim środki
narkotyczne: opium i jego przetwory,
belladonna, lulek itp., prócz tego środki
odurzające, znieczulające ogólnie: eter i
chloroform. Powszechnie w przeszłości
nazwą tą określano tzw. "krople
Hoffmanna" (Liquor anodinis Hoffmanni),
tj. mieszaninę eteru tzw. "siarczanego" ze
spirytusem (czyli roztwór alkoholu
etylowego i eteru etylowego), zwana w
XIX wieku "wyskokiem eterycznosiarczanym".] – cserealkohol, anodin
(fájdalomcsillapító szer)
anodynowe krople – anodincseppek
anodynowy, -a, -e – anodin-, anodinos,
éteralkoholos
anodyzacja [elektrolityczne wytwarzanie na
powierzchni przedmiotów z aluminium
lub z jego stopów cienkiej powłoki ich
tlenków]
–
elektrokémiai
oxidálás
(anodizálás
v.
hagyományos
néven
"eloxálás") anodizáció, anodizálás
anomalia [jest to kąt określający położenie
obiektu na orbicie] – (lat.) anomália;
szabályellenesség, rendellenesség, eltérés a
szabályszerűtől; szabálytalanság, visszásság,
ferdeség, hiba; visszaélés, ritkaság; eltérés a
középértéktől
249
anomalia gospodarcza – gazdasági anomális,
rendellenesség
anomalia propagacji (rozchodzenia się) –
terjedési anomália
anomalie astronomiczne [kąty określające
położenie ciała niebieskiego na orbicie] –
asztronómiai v. csillagászati anomáliák
anomia [1. zjawisko społeczne polegające na
rozpadzie powszechnie przyjętych norm i
więzi społecznych, występujące w czasie
wielkich kryzysów; 2. stan wyobcowania i
dezorientacji jednostki w takiej sytuacji] –
anomia, törvénytelenség (bezprawność)
anonim [1. niepodpisany list; 2. człowiek
nieujawniający swego nazwiska] – (gör.)
anonim, névtelen, ismeretlen nevű; névtelen
szerző, (list) névtelen levél
Anonim Polak – Anonymus Polonus
anonimowość – anonimitás; névtelenség, vminek
névtelen v. anonim volta
anonimowy, -a, -e [1. nieujawniający swego
nazwiska lub nieznany z nazwiska; 2. taki,
którego autor lub sprawca nie jest znany;
3. będący udziałem ludzi nieznanych lub
niczym się niewyróżniających] – anonim,
névtelenanonimowy autor – névtelen szerző
anons [1. podanie czegoś do publicznej
wiadomości,
zwłaszcza
ogłoszenie
zamieszczone w prasie; 2. wymienienie
nazwiska osoby wchodzącej] – (fr.)
annonsz; hirdetmény, hirdetés; darab v.
szerep változásáról szóló hír, újsághirdetés
anonsować
[1. wymieniać
nazwisko
wchodzącego; 2. podawać do wiadomości
to, co ma nastąpić; 3. o psie myśliwskim:
zawiadamiać szczekaniem o znalezieniu
zwierzyny] – (fr.-ném.) annonszírozni;
bejelenteni, hírdetni, hírt adni vmiről;
(vendéget) bejelenteni; hírdetést közzétenni
anonsować się [daw. zapowiadać swoje
przybycie; też: być anonsowanym] –
bejelentésre kerül
anonsowy, -a, -e – (fr.) annonsz-; hirdetményi,
hirdetési
Anonymizer, Inc. [amerykańska firma z siedzibą
w San Diego, Kalifornia, którą założył w
1996 r. Lance Cottrell, uznany ekspert w
dziedzinie kryptografii i bezpieczeństwa
komputerowego. Firma oferuje płatne i
bezpłatne usługi, pozwalając m.in.
anonimowo
przeglądać
WWW
za
pośrednitwem anonimowego serwera
pośredniczącego. Dostępny jest też
anonimowy remailer] – Anonymizer, Inc.
anonymous [bezimiennie; bezimienni = the
anonymous] – (ang.) anonymous név nélkül,
-
Wersja 01 01 2017
névtelenül [Az Interneten a név nélküli
állományátvitel (ftp) szolgáltatását igénybe
vevő felhasználó ezzel az azonosítóval
jelentkezhet be arra a kiszolgáló gépre,
amelyen a kívánt állományok találhatók.
Jelszóként áltában az e-mail-címet kell
megadni.]; anonymous FTP - névnélküli,
'anoním FTP' [egy FTP kiszolgáló gép
nyilvános szolgáltatá- sa; az ilyen gépekről
az "anonymous" felhasználói névvel, tehát
egyéni felhasználói azonosító nélkül, bárki
letölthet programokat, dokumentumokat, stb.
az FTP protokoll segítségével]
anonymous FTP {rzecz.}; anonimowe FTP {n.}
[komp.] [zł.] – anonymous ftp [nyilvános
hozzáférésû állományok letöltése az Internet
gépekrõl, az anonymous szót használva
azonosítóként]
Anonymus (notariusz) – (gör.) Anonymus; magyar
gesta szerző [vagy Bele Regis Notarius (Béla
király Névtelen Jegyzője; kb. a 12. század
vége – 13. század eleje), az egyik magyar
király jegyzője és krónikása (feltehetően III.
Béláé, de minthogy pontos születési évét
nem ismerjük, nem lehetünk bizonyosak
benne).]
anorak [1. eskimoski skafander z futra, skóry
albo płótna, wkładany przez głowę; też:
kurtka uszyta na wzór tego skafandra; 2.
ocieplana
kurtka
o
charakterze
sportowym, bywa że wkładana przez
głowę, zwykle z kapturem. Nazwa
pochodzi
od
eskimoskiego
słowa
oznaczającego ciepły skafander ze skóry
foki lub renifera albo płótna, podbita
futrem z wszywanym kapturem. 3. Krótki,
sportowy płaszcz, w północnym stylu,
z wszytym kapturem. Luźno dopasowany,
prosto
wykrojony
bez
podszewki.
Przeważnie wykonany z bawełny lub
włókien syntetycznych. 4. Zimowy,
ocieplony skafander wzorowany na
tradycyjnym,
futrzanym
ubiorze
Eskimosów. Do sportowej garderoby
wprowadzony po słynnych polarnych
wyprawach, których uczestnicy żegnali
kibiców w pelisach, a witali w futrzanych
anorakach.
Dziś
futro
zastąpiły
membrany
i
specjalistyczne,
skuteczniejsze od futra ocieplające
włókniny.] – (eszkimó) anorák; csuklyával
egybeszabott rövid viharkabát; eredetileg az
eszkimók csuklyás zubbonya volt, ma igen
elterjedt sportöltözék [1. Északi stílusú rövid
sportkabát, rávarrott kapucnival. Laza,
egyenes szabású, béleletlen. Leggyakrabban
pamutból vagy szintetikus szálakból készítik.
Sportos
kabát
kapucnival,
gyakran
időjárásálló szövetből, eredetileg bebújós
szabással.
A
formát
Norvégiában
fejlesztették ki. 2. Sportos dzseki kapucnival,
gyakran vízhatlan anyagból, mely eredetileg
szvetter volt.]
250
anoreksja [chorobliwy brak łaknienia] –
anorexia (=inappetentia) v. anorekszia (a
kövérségtől való félelem); kóros soványság;
étvágytalanság
anorexia nervosa [zob. jadłowstręt psychiczny] –
(gör.) anorexia nervosa [Elsősorban fiatal nőknél fellépő táplálkozási zavar, amelyet
szélsőséges és önkéntes fogyás jellemez.]
anorektycznie – anoreksziásan
anorektyczny, -a, -e – anoreksziásanorektyk, anorektyczka – anoreksziás (ffi/nő)
anorganiczny, -a, -e [zob. nieorganiczny] – (gör.)
anorganikus; szervetlen
anorganizm – anorganizmus; szervetlen test
anormalne zjawisko – rendellenes jelenség
anormalnie
–
abnormisan,
abnormálisan;
szabálytalanul,
szabályellenesen,
nem
rendszeresen, rendellenesen
anormalność
–
abnormitás,
abnormalitás;
rendellenesség, természetellenesség
anormalny, -a, -e [1. odbiegający od normy;
2. chory
psychicznie]
–
anormális,
abnormis,
abnormális;
rendellenes,
szabályellenes, szabálytalan, a normálistól
eltérő; fonák, visszás; torz, beteges,
természetellenes
anormalny człowiek – nem normális ember
anormalny stan umysłu – a szellemi képességek
rendellenes állapota
anormatywność – anormativitás; a szabályostól
eltérőség
anormatywny, -a, -e [nieustalający lub
niestosujący norm] – nem normatív, a
szabályostól eltérő
anotacja – (lat.) annotáció; rövid, pár soros
ismertetés, tartalmi kivonat; feljegyzés,
jegyzet, széljegyzet
anotacja dialogów – párbeszédek v. beszélgetések
kivonata v. összefoglalása
anotować – annotálni; feljegyezni
-
Wersja 01 01 2017
ansa [uraza, niechęć, pretensja] – ansie; sértés,
harag, neheztelés
ansambi – együttes; összjáték
ANSI (ang. American National Standards Institute)
[instytucja ustalająca normy techniczne
obowiązujące w USA] – ANSI (pronounced
"ann-see") (American National Standards
Institute = Amerikai Nemzeti Szabványügyi
Intézet v. Amerikai Szabványügyi Hivatal)
[1. amerikai szabványügyi intézet, az ISO
tagja, mely több számítógépes szabványnak
is (pl. ASCII) kidolgozója; 2. egy nonprofit
magánvállakozás, melynek célja ipari
szabványok kidolgozása az Amerikai
Egyesült Államok számára. Az ANSI tagja a
Nemzetközi Szabványügyi Szervezetnek
(International
Organization
for
Standardization, ISO) és a Nemzetközi
Elektrotechnikai Tanácsnak (International
Electrotechnical Commission, IEC). 3.
(American National Standards Institute) Mai
elnevezése az 1918-ban ASA (American
Standard Association), majd USASI (United
States of America Standard Institute) néven
alapított
szabványügyi
szervezetnek.
Alapvető
feladata
az
USA
ipari
szabványainak kidolgozása. Az USA
képviselője az ISO-ban.]
ANSI lumen [jednostka natężenia światła. Za
opracowanie tego systemu mierzenia
światła odpowiedzialna jest organizacja
ANSI.
Jednostka
ta
najczęściej
wykorzystywana jest do opisywania
jasności projektorów multimedialnych.
ANSI lumen jest bardziej miarodajny niż
lumen. Lumen - jest to jednostka
natężenia światła w jednym punkcie,
natomiast ANSI lumen odbywa się w
dziewięciu różnych punktach.] – ANSI
Lumen [1. módszeres mérési eljárás a vetítők
fényerejének pontos meghatározására. 2. Az
iparágban általánosan elfogadott, amerikai
szabványon alapuló mértékegység, a
projektorok
által
vetített
kép
fényerősségének meghatározásához]
anszkot, anskot [tkanina łokciowa z zagranicy
sprowadzana od której instruktarz celny z
r. 1643 cło płacić każe, wymieniając
anszkoty po muchajerach.] – (dawno)
külföldi rőfnyi ruhaanyag v. vászon
anszleger [nastawiacz przy windzie kopalnianej]
[Słowniczek języka śląskiego] indító,
indítószerkezet bányafelvonónál
anszlus, niem. Anschluss (aneksja, połączenie,
przyłączenie) [przyłączenie Austrii do III
Rzeszy 12 marca 1938.] – (ném.) anschluss
(hozzácsatolás, dołączanie, przyłączanie);
(hist.) a német imperialista politikának az a
251
törekvése, hogy Ausztriát Németországhoz
csatolja; Ausztria Harmadik Birodalomhoz
csatolása volt a náci uralom alatt 1938-ban;
(pol.) más állam, intézmény, erőszakos
bekebelezésére törő politika
antaba [1. metalowa sztaba umacniająca
zamknięcie bramy, drzwi itp.; 2. daw.
metalowy uchwyt na bramach, drzwiach
lub furtkach, służący także za kołatkę;
też: metalowy uchwyt skrzyni; 3. z niem.
die Handhabe, kabłąk żelazny, lub
mosiężny,
stały
lub
ruchomy,
przytwierdzony do drzwi, szuflad i t. d. do
chwycenia ręką dla ich otwarcia lub
wysunięcia. U strzelby, flinty, pistoletu
antaba nazywa się obłąkiem.] – fogantyú,
markolat
antabka – kis fogantyú, kis markolat
ANTACIDUM RENNIE v. Rennie Antacidum
(Calcii carbonas, Magnesii carbonas) –
Rennie antacidum rágótabletta [antacidum:
a gyomorsósavat semlegesítő szer]
antagonista, antagonistka – (gör.) antagonista;
vkinek az ellenlábasa, ellenfél
antagonistycznie
–
antagonisztikusan,
antagonisztikus módon; ellentmondóan
antagonistyczny, -a, -e – antagonisztikus;
ellentétes, egymással szemben álló v. küzdő;
kibékíthetetlen; kibékíthetetlenül ellenséges
v. ellentétes; (med.) ellentétes hatású [pl.
valamely anyag hatásával ellentétes, vagy azt
gátló molekula, ellentétes irányban aktív
izom]
antagonizm [1. wzajemna niechęć lub wrogość,
wynikające ze sprzeczności interesów lub
różnicy poglądów; 2. przeciwstawność
działania dwóch elementów lub układów
w organizmie; 3. przeciwne działanie
leków] – antagonismus, antagonizmus,
kibékíthetetlen v. szöges ellentét; ellenséges
viszony, harc, versengés (przeciwieństwo);
ellentétesség;
két
ellentétes
értelmű
működés; ellenkezés, ellentét; ellentétesség
antagonizm charakterów – jellemek ellentéte
antagonizm
klasowy
–
osztályellentét,
osztályellentétek;
(orvosi)
ellentét,
antagonizmus
Antalya (gr. Αττάλεια – Attália, łac. Attalea)
[miasto w południowo-zachodniej Turcji,
nad zatoką Antalya (Morze Śródziemne)
w starożytnej krainie Pamfilia, u
południowych podnóży gór Taurus,
ośrodek
administracyjny
prowincji
Antalya. Około 603,2 tys. mieszkańców.
Znany kurort wypoczynkowy na riwierze
tureckiej, w szczycie sezonu turystycznego
populacja miasta wzrasta nawet do 2
milionów osób.] – Antalya [török város, a
-
Wersja 01 01 2017
Földközi-tenger egyik öblének partján,
Antalya tartomány székhelye. Lakossága
nyaranta a két milliót is eléri. Keletkezése a
hellenisztikus időkre vezethető vissza,
melyek tanúságát a közelben álló romok is
mutatják. A várost gyűrűként öleli körül a
Toros-hegység, melynek a város különleges
éghajlatát köszönheti: a hegység által
körbezárt síkságon megreked a tenger felől
érkező levegő. Antalya a Földközi-tenger
gyöngye, a török riviéra fővárosaként is
emlegetik. Kaleici, a városközpont, ahol
különös török és görög házak állnak
védelem alatt, a legközkedveltebb része a
városnak. A bizánci, római és szeldzsuk
építészet és kultúra alapjai még mindig
láthatóak az óvárosban. v.ö.: ATTÁLIA]
antał, antałek [1. dawna jednostka objętości
płynów; 2. beczka na piwo lub wino takiej
objętości; 3. beczułka dębowa do wina lub
piwa. Nazwa pochodzi niewątpliwie z
węgierskiego: altalug, atalag, altalag –
ćwierćbeczek] – nyolcad; hordócska, két
vedernyi sörös hordó; (tréf.) dagadt, pocakos
ember
antałek wina – egy hordócska bor
antałkowy, -a, -e – kishordószerű
antarktyczny, -a, -e – antarktikus, délsarki, déli
sarki, déli sarkvidéki; Déli-sark vidéki
[Półwysep
Antarktyczny:
Antarktiszifélsziget]
Antarktyda [kontynent o powierzchni około 13,3
mln km² znajdujący się na półkuli
południowej Ziemi, prawie w całości w
strefie podbiegunowej. Nazwa pochodzi od
greckiego antarktikós 'leżący naprzeciwko
północy' lub od łac. ante + arctis. Nazwa
ang.: Antarctica.] – Antarktisz, a földgömb
délsarki területe [(más néven Délisarkvidék) a déli szélesség 55. fokától délre
fekvő kontinens. Neve a görög ἀνταρκτικός
(antarktikosz) szóból ered, jelentése „az
Arktisszal szemben”. Az ötödik legnagyobb
földrész.]
ante (łac. przed) – (lat.) ante; előtt
ante Christum (natum) [łac., przed narodzeniem
Chrystusa] – Krisztus születése előtt (Kr.e.)
ante acta, ante akta – (lat.) ante acta; megelőzően
törtönt dolgok; előirat
ante meridiem [przed południem] – (lat.) ante
meridiem; délelőtt
antecendencja
[(łac.
antecedentia
–
wyprzedzenie) – zjawisko przecięcia
grzbietu górskiego przez rzekę do niego
prostopadłą w trakcie jego wypiętrzania.
Wskutek antecedencji rzeka nie zmienia
swego koryta i tworzy przełomy w których
252
jej bieg przypomina bieg rzeki nizinnej.]–
(lat.)
antecedenciák
(praecendencia);
előzmények
antedatować, antydatować – (lat.) antedatálni
Antek, Antoś – az Anton beceneve
Antek, Antoś – Anti, Tóni
antek [reg. łobuziak, ulicznik] – utcagyerek,
varsói fickó
antemurale
Christianitatis
[Przedmurze
chrześcijaństwa
(łac.
antemurale
christianitatis) - pojęcie oznaczające
Rzeczpospolitą w XVII w., która znalazła
się na szlaku ekspansji protestanckiej
Szwecji od północy, prawosławnej Rosji
od wschodu i muzułmańskiej Turcji od
południa.] – antemurale Christianitatis
[…krisztianitátisz] – ‘a kereszténység
védőbástyája’. [Latin kifejezés, a XV.-XVII.
században Magyarország megjelölése lett
törökellenes küzdelmei és végvárai miatt,
amelyek valóban megakadályozták a török
további
előnyomulását
a
nyugati
kereszténység országai felé. Az antemurale a
külső bástyarendszer, amely a voltaképpeni
vár körül húzódik.]
antena [1. urządzenie do wysyłania lub
odbierania fal radiowych; 2. czułek
stawonoga]
–
antenna,
légvezeték
elektromágneses hullámok kisugárására v.
vételére [Antennák: a nagyfrekvenciás
jeleket gyűjti össze a rádióvevők számára. A
hordozható készülékeknek általában beépített
antennájuk van. A hifi-rádióvevőkhöz külső
antennát kell csatlakoztatni. Különféle
antennatípusok ismeretesek. A helyi adókat
egyszerű
dipóllal
is
venni
lehet
(keresztdipóllal minden irányból). A távoli
adókat csak nagynyereségű antennával lehet
venni. Építhető olyan antenna, amely nagyon
erősen irányított, és csakis a venni kívánt
irányból gyűjt össze a jeleket. A forgatható
antennákat távolból (a készülék mellől)
irányítható motor állítja a megfelelő irányba.
A legtöbb URH-antenna úgynevezett Yagitípus, amelynek előnye, hogy egyszerű
felépítésű, elkészítéséhez kevés anyag kell.
Újabb időkben antenna alatt a kábeltelevíziós
társaságok antennahálózatát értjük.]; (átv.)
rovarok érzőcsápja; vitorlarúd
antena dipolowa [zob. dipol] – dipól, dipólantenna
antena ferrytowa – ferritantenna
antena kablowa – kábel antenna [nagyközösségi
antenna rendszer. Soros ill. újabban
csillagpont kialakítású kábelhálózat, amelyen
egyidőben TV csatornák és rádió csatornák
jeleit továbbítják. Hátránya, hogy az azonos
vételi frekvenciák elkerülése érdekében, az
egyik jelet - legtöbbször a rádióadók jeleit -
-
Wersja 01 01 2017
átkeverik, a csatornakiosztás szerinti "üres"
frekvenciára. Ez, a keverő minőségétől
függően, több-kevesebb intermodulációs
torzítást eredményez.]
antena krótkofalowa – rövidhullámú antenna
antena nadawcza – leadó antenna; adóantenna [A
rádióberendezéshez csatlakozó antenna vagy
antennarendszer, amely az - adó végfokozata
által leadott nagyfrekvenciás teljesítményt
elektromágneses
hullámok
alakjában
kisugározza]
antena odbiorcza – vevőantenna
antena obrotowa – forgatható antenna
antena pokojowa – szobaantenna
antena radarowa – radarantenna
antena radiowa – rádióantenna
antena ramowa – keretantenna
antena satelitarna [antena w kształcie czaszy
umożliwiająca odbieranie programów
telewizyjnych przekazywanych przez
satelitę] – satelit antenna, műholdvevő
antenna, műholdas antenna, parabolaantenna
antena telewizyjna – televíziós antenna
antena wewnętrzna – belső antenna
antena zewnętrzna – külső antenna
antenat [przodek jakiejś rodziny; antecesor
(przestarzale)], antenatka – (dawno) előd,
ős
antenowy, -a, -e – antennás, antennaantepedium,
antependium,
antepedjum,
antependja; antepedia (również frontale)
[1. z łac. ante – przed i peda – stopa, lub
pendo – wiszę, znaczy dosłownie:
przednóże; 2. ozdobna osłona przedniej
części ołtarza chrześcijańskiego; 3. –
bogato zdobione zakrycie lub zasłona
mensy ołtarza chrześcijańskiego] – (lat.)
antependium; függöny; az oltár alsó részén
függő szines, többnyire díszített kendő; az
oltárasztal elő- és oldalfalait fedő arany-,
ezüst-, fa- vagy szövetdíszítmény
antipendium
anteponować – anteponálni; eléhelyezni, előnyt
adni
antepositio (antepozycja) – (lat.) antepositio; előre
helyezés
anthropismos
(ludzkość)
–
(görög)
anthropiszmosz;
latin
fordításban:
humanizmus
253
anti – (gör., lat.) anti-; elő, ellenes, ellen-,
ellenkező
Anti-Phishing Working Group, The AntiPhishing Working Group (APWG) [jest
międzynarodowym konsorcjum, które
gromadzi firmy podatne na ataki
phishingowe, pharmingowe i spoofingowe.
Głównym celem tej organizacji jest walka
z nadużyciami finansowymi] – (ang.) The
Anti-Phishing Working Group (APWG)
[APWG (Anti-Phishing Working Group)
csoport már évek óta küzd az úgynevezett
phishing
(egységesített
adathalászat)
támadások számának és kockázatainak
mérséklése érdekében.]
anticoagulant [lek przeciwzakrzepowy] –
antikoaguláns (anticoagulans) [véralvadást
gátló szer]
antidotum [1. środek zaradczy na coś; 2. zob.
odtrutka w zn. 1.], antydotum [odtrutka;
antidotum; 1. substancja likwidująca lub
antagonizująca działanie trucizny na
organizm; antydot; 2. w przenośni: środek
mogący zaradzić czemuś] – antidotum;
ellenméreg, ellenszer
antimension (gr. i łac. zamiast ołtarza)
[kwadratowy lniany lub jedwabny płat
materiału z przedstawieniem Chrystusa w
grobie (wcześniej krzyża z narzędziami
męki) i czterech ewangelistów (w rogach)
oraz z zaszytą cząstką relikwi. W
niektórych wypadkach może zastępować
poświęcony
ołtarz.
Położenie
antimensionu na ołtarzu poprzedza
sprawowanie misterium Eucharystii. Na
Rusi Sobór Moskiewski z 1675 r. nakazał
umieszczać
na
każdym
ołtarzu
antimension poświęcony przez biskupa.] –
antimension; téglalap alakú ereklyekendő
antineuralgicum (lekarstwo) – antineuralgicum;
idegcsillapító
-
Wersja 01 01 2017
Antioch III Wielki (242-187 p.n.e.) [król syryjski
(od 223 p.n.e.) z dynastii Seleucydów. 221217 prowadził przegraną wojnę z
Egiptem. 212-204 p.n.e. w czasie wyprawy
wojennej dotarł do granic Indii,
umacniając swe zwierzchnictwo nad
Armenią, Baktrią i Partią. 198 p.n.e., w
toku nowej wojny z Egiptem, opanował
Celesyrię, Fenicję i Palestynę, 197-194 większą część Azji Mniejszej i Tracji.] –
III. (vagy: Nagy) Antiochus (Kr. e. 223-187)
[Szíria királya; 198-ban kiterjesztette
hatalmát egész Palesztinára]
Antioch IV Epifanes (gr. Επιφανής; ur. ?, zm.
164/163 p.n.e.) [władca starożytnej Syrii z
dynastii Seleucydów, panował w latach
175 p.n.e. – 163 p.n.e.] – IV. Antiokhosz
Epiphanész (Aντιóχoς Επιφανής, Kr. e. 221
után – Perszisz, Tabai, Kr. e. 164) [ókori
hellenisztikus király, a Szeleukida Birodalom
nyolcadik uralkodója (Kr. e. 175-től
haláláig), III. (Nagy) Antiokhosz és Laodiké
nevű feleségénék gyermeke volt. Az
Epiphanész („megjelent”; kiváló) mellett
pénzérméin a Theosz (Θεóς – isten)
melléknév is felbukkan; élete végén
jelentkező őrültségére utalva egyes kortársai
gúnyosan
Epimanésznek
(Επιμανής)
nevezték. Kegyetlen zsarnok, aki a zsidó
vallás gyakorlását is tiltotta. Vallásüldöző
rendeleteivel szemben robbant ki a
Makkabeusok harca.]
Antioch V Eupator (ur. 173 p.n.e., zm. 162
p.n.e.) [władca państwa Seleucydów od
164 p.n.e. do 162 p.n.e., syn Antiocha IV
Epifanesa] - V. Antiochus (Eupator) [IV.
Antiochus fia; rövid uralkodása után
gyilkosság áldozata lett]
Antiochia [to nazwa miasta utworzona od
męskiego imienia Antioch (gr. Antiochos),
występującego
licznie
w
dynastii
Seleucydów. Władcy ci na terenie swojego
olbrzymiego państwa często zakładali
miasta, nazywane, na cześć fundatora lub
jego
przodka,
"Antiochia"
albo
"Seleucja". W okresie hellenistycznym i
później rzymskim istniało wiele miast o
nazwie "Antiochia" rozlokowanych na
terenie Azji.] – Antakya (arabul ‫ةيكاطنا‬,
Anṭākyä; görögül: Andióhia [Αντιόχεια])
[Törökország
Hatay
tartományának
székhelye. A várost az ókorban Antiókhia
néven ismerték.]
Antiochia Pizydyjska [położona w Azji
Mniejszej. Jej założycielem był Seleucus
Nicator. Stamtąd Paweł i Barnaba zostali
wypędzeni.] – Antiókhia v. Pisidiai
Antiókhia; Kisázsiában fekvő tartomány,
254
Antiochia azon része, ahonnan Pált és
Barnabás elűzték [Város Kisázsia déli
részén, Frigiában, nem messze Pisidiától. Pál
és Barnabás hirdették itt az igét első missziói
útjuk során (ApCsel13,14-14,20). Pál
nyilván meglátogatta ezt a gyülekezetet
második és harmadik missziói útja során is
(ApCsel16,6; 18,23)]
Antiochia Syryjska [założył ją Seleucus Nicator
ok. roku 300 przed Chrystusem dla
uczczenia pamięci swego ojca Antiocha.
Obecnie miasteczko Antakia nad Morzem
Śródziemnym w Turcji. Tu uczniowie
Jezusa po raz pierwszy nazwani zostali
chrześcijaninami. Stąd Paweł wyruszył w
swoje dwie pierwsze podróże misyjne.] –
Antiochia (más néven: Antiókia, Antiocheia
vagy Antiokheia = bosszúálló, üldöző) [a
hellenisztikus világ egyik jelentős városa a
mai Törökország és Szíria határvidékén. Az
egykor fényes központot a többi Antiochia
nevű várostól megkülönböztetve gyakran
nevéhez azt is hozzátették, hogy a város az
Orontész folyó partján áll, vagy egyszerűen
csak Szíriai Antiochiának nevezték. A közel
1500 éven át fennálló virágzó város helyén
ma Antakya városa áll. Az egykor Kelet
Királynőjeként ismert város kiemelkedő
szerepet játszott korának történelmében. ―
Szíriában, ennek fővárosa, Kr. e. 301-ben
épült az Orontes bal partján. Kr. e. 65-ben a
rómaiak elfoglalják, és Szíria római
tartomány székhelye lesz; a római birodalom
harmadik legnagyobb városává fejlődik,
500.000 lakossal. Itt munkálkodott Pál és
Barnabás; innen indult Pál kísérőivel
mindhárom missziói útjára. Itt keletkezett az
első pogánykeresztyén gyülekezet.]
Antirrhinum majus L. (lwia paszcza) [roślina
jednoroczna, liście skretoległe, liście
naprzeciwległe,
jajowate,
kwiatostan
grono, owoce torebki, roślina rabatowa,
kwiaty wyrażne, na kwiat cięty] – (növ.)
Oroszlánszáj;
Kerti
oroszlánszáj
(Antirrhinum majus repens)
antiscating (antiskating) – antiscating (szerkezet a
scating-hatás
kiküszöbölésére,
a
lemezjátszókar
állandó
erősségű,
aszimmetrikus
oldalnyomásának
kiegyenlítésére)
antolaż, antolaż/antualaż [1. z francuskiego:
entoilage lub entoile; koronka klockowa z
XVIII wieku o motywie kwiatowym.
Niedroga, zwykle sporządzana z przędzy
lnianej. Służyła do zdobienia bielizny
osobistej, mankietów i czepców. Antualaże
przeszły do ludowego koronkarstwa. 2.
gatunek koronki lnianej, nie bardzo
kosztownej, do obszycia sukni lub innej
-
Wersja 01 01 2017
części stroju.] – (fr.) entoilage; virágmintás
vert csipke (XVIII. sz.)
Przykład koronki klockowej – współczesnej
antolog – antológia szerkesztője
antologia [zbiór utworów lub ich fragmentów
powiązanych wspólną tematyką albo
należących
do
jednego
gatunku
literackiego,
okresu
itp.,
zwykle
wybranych z twórczości różnych autorów]
– (gör.) antológia, virágfüzér; irodalmi
szöveggyűjtemény, versgyűjtemény
antologia poezji węgierskiej – a magyar költészet
antológiája
antologiczny, -a, -e, antologijny, -a, -e –
antologikus, antológiai
Anton Pawłowicz Czechow (ros. Антон
Павлович Чехов, ur. 29 stycznia 1860 w
Taganrogu, zm. 15 lipca 1904 w
Badenweiler, Niemcy) [rosyjski nowelista i
dramatopisarz.] – Anton Pavlovics Csehov
(Антон Павлович Чехов) (1860. január 29.,
Taganrog – 1904. július 15., Badenweiler)
[orosz író, drámaíró, az orosz realizmus
képviselője]
Antoni, Antonin (imię męskie; imię pochodzenia
łacińskiego, powstałe od męskiego imienia
Antoni. Jego żeńskim odpowiednikiem jest
Antonina. Imię to nosili liczni święci.) –
Anton, Antal [latin eredetű férfinév. A név a
római Antonius nemzetségnévből származik,
amelynek eredeti jelentése valószínűleg
„herceg”, „fejedelem”, „elöljáró”, illetve
„felbecsülhetetlen értékű”. Női párja az
Antónia.]
Antoni z Antiochii, również Antoni z Egiptu cs.
Swiaszczennomuczenik Antonij Jegipietskij
(zm. ok. 302 lub 313) [kapłan, umęczony w
Antiochii w Syrii za czasów Dioklecjana,
lub co bardziej prawdopodobne w
Antinoopolis w Egipcie, święty Kościoła
katolickiego
i
prawosławnego.]
–
Antiochiai Antal keresztény vértanú
Antonia [imię żeńskie pochodzenia łacińskiego,
żeński odpowiednik imienia Antoni. W
Polsce pojawiło się wcześniej niż imię
255
Antonina, ale następnie zostało przez nie
wyparte. W Kościele katolickim istnieją
dwie patronki tego imienia.] – Antónia
[latin eredetű női név, az Antonius (magyarul
Antal) férfinév olasz női párja]
antonim [1. każdy z pary wyrazów mających
przeciwstawne znaczenia, np. twardy –
miękki; 2. wyraz mający znaczenie
przeciwstawne np. mokry – suchy, karzeł –
olbrzym] – ellentétes értelmű szó; antonima
(pl. ég-föld, jó-rossz, hideg-meleg)
antonimiczny, -a, -e – antonim-; ellentétes értelmű
Antonin z Piacenzy, również Antoni, wł. Antonino
(Antonio) di Piacenza (zm. ok. 303 w Travo
koło
Piacenzy)
[rzymski
żołnierz
legendarnej Legii Tebańskiej, męczennik i
święty Kościoła katolickiego. O kulcie św.
Antoniego świadczył biskup Rouen św.
Wiktryk ok. 396 roku słowami O Piacenzę
troszczy
się
Antoni.
Późniejsze
Martyrologium Hieronimiańskie wymienia
już św. Antonina wspominanego 30
września obok Ursusa i Wiktora
straconych w Soluthurn na terenie
dzisiejszej Szwajcarii. Przez wiele lat
przypisywano mu opis podróży do Ziemi
Świętej odkryty w 1640 roku, dlatego też
często mylony jest z pątnikiem Anonimem
z Piacenzy (+570). Święty Antonin jest
patronem Piacenzy i szwajcarskiego
miasta Sant'Antonino. Jego relikwie
znajdują się w bazylice jego imienia w
Piacenzie (wł. Basilica di S. Antonino di
Piacenza) pod ołtarzem głównym obok
szczątków pierwszego biskupa diecezji w
latach 322–357] – Piacenzai Antal
keresztény vértanú (+ 303 k.)
Antonina (imię żeńskie) – Antonella, Antónia
Antonina z Nicei, Święta Antonina (ur. w III
wieku, zm. w IV wieku) [święta katolicka,
męczennica. Żyła w Nicei (w rzymskiej
prowincji Bitynia, współcześnie İznik).
Padła ofiarą prześladowań za czasów
Dioklecjana, których ofiarami byli
chrześcijanie. Istnieją różne wersje opisu
jej męczeńskiej śmierci, jak również różne
warianty miejsca i czasu męczeństwa
(także Nikomedia i niezidentyfikowana
miejscowość o nazwie Cea), ale według
najstarszych zapisków pochodzących z IV
wieku została aresztowana z rozkazu
prefekta Priscyliana, następnie bita
rózgami, a na koniec spalona żywcem.
Jakkolwiek można spotkać się także z
datami 1 marca i 12 czerwca, jej
wspomnienie powinno przypadać 4 maja.]
– Szent Antónia szűz és vértanú, 312
-
Wersja 01 01 2017
antonówka [odmiana jabłoni; też: owoc tej
jabłoni] – (almafajta)
Antosia, Tosia – az Antonina beceneve
antracen [węglowodór aromatyczny mający
postać bezbarwnych blaszek] – antracén; a
kőszénkátrányból
előállított
kristályos
vegyület; festékek, tinták alapanyaga
antacenowy, -a, -e – antracénantracyt [1. odmiana węgla kamiennego; 2. kolor
szaroczarny; 3. Nazwa dla modnego
ciemno-szarego koloru wykorzystywanego
w odzieży.] – antracit; a legtisztább, a
legnagyobb fűtőértékű, ragyogó fekete színű
kőszén [a hagyományos kőszénfajták közül];
(text) antracitszürke [egy divatos sötétszürke
színárnyalat elnevezése, amit ruházati
textíliákon alkalmaznak]
antraks (zob. wąglik) – anthrax, lépfene
antrakt
[1. przerwa
między
aktami
przedstawienia teatralnego, częściami
koncertu
itp.;
2. utwór
muzyczny
wykonywany w przerwie między aktami
przedstawienia] – felvonásköz, szünet (w
antrakcie: felvonásközben, két foglalkozás
között)
antraktowy, -a, -e – felvonásközi, szüneti
antreprener [daw. właściciel teatru lub cyrku,
pełniący często funkcję dyrektora] –
vállalkozó (przedsiębiorca)
antresola [1. pomieszczenie wydzielone z górnej
części jakiegoś pomieszczenia; 2. niskie
piętro między parterem a pierwszym
piętrem3. zob. pawlacz] – galéria, félemelet,
pótmennyezet, suszterpadlás, kofferpadlás
(pawłacz)
antropagogia
[wychowania
człowieka]
–
antropagógia v. antropogógia ('ember' +
'vezetni')
[I.
Tudomány-rendszertani
szempontból elsőként Medinszkij (1923-25)
vetette fel azt a gondolatot, hogy a
pedagógia nemcsak a felnövekvő nemzedék
nevelésére
vonatkozó
tételeket,
általánosságokat foglalja magába, hanem
több, felnőtt- és öregkori nevelésre, nevelési
szakágra is érvényes, tehát általánosított
embernevelési sajátosságokat is tartalmaz.
Helyesebb lenne ezért ezt antropogógiának,
általános
embernevelési
tudománynak
nevezni, és ennek alárendelt fogalomként
kezelni a pedagógiát és az ezt követő,
iskolán kívüli, akkor enciklopédiának
nevezett felnőtt- és öregkori művelődést.
Mivel a felnőttpedagógia megnevezés
ellentmondásos - a szóban etimológiailag
benne rejlő görög „pais” = „gyermek”
kifejezés miatt -, a pedagógia megnevezés
analógiájára az „andros” = „felnőtt férfi”
előtag használatával létrejött az andragógia
256
megnevezés. ― antropogógia (általános
embernevelés)
pedagógia
andragógia
gerontogógia gyermeknevelés felnőttnevelés
idôskori
nevelés
felnőttoktatás
felnőttképzésléshez,
antropogógiához
képest. Ezért - minden valószínűség szerint az embernevelés-tudomány, az antropogógia
jelent, az egész életen át tartó tanulás
elméletének és gyakorlatának vizsgálatával,
önálló tudományt, a hozzá legközelibb, más
vezetési tudományokhoz képest. A többi
ennek az egésznek, egymástól lényeges
jegyekkel eltérő, saját fogalomkészlettel
operáló és bizonyos autonómiával bíró
részterülete. ― II. (gör. "ember"+"vezetni"):
az embernevelés tudománya. A gyermekek,
a serdülők, az ifjak, a felnőttek - és közöttük
az öregek – iskolai és iskolán kívüli
nevelésének, oktatásának, képzésének a
legátfogóbb, mindenik életkorra, fejlődési
szakaszra érvényes céljait, feladatait,
alapelveit, folyamatait általánosító és
integráló tudomány, valamint nevelési
(oktatási,
képzési)
gyakorlat.
Az
antropagógia a teljes emberi életre, annak
minden területére élethosszig kiterjedő
tanulással, illetve neveléssel (oktatással,
képzéssel) foglalkozik, s ekként tárgya a
permanens tanulás (permanens nevelés,
oktatás, képzés) is. Történelmileg elsőként
Medinszkijnél merült fel 1923-25-ben ennek
koncepciója, majd 1951-ben és 1957-ben
Hanselmann és Pöggeler munkáiban
(andragógia). A magyar neveléstudományi
elmélet a rendszer első formáját az
antropagógia felosztását (Durkó, 1969)
átvette.]
antropagogika [wychowania człowieka] – gör.
antropagogika [Durkó mindezt kiegészíti az
„embernevelés tudománya” rendszerével,
amely mindhárom fenti alrendszert magába
foglalja, amely szerint összefoglaló az
Antropagogia
–
antropagogika
–
antropagologia.]
antropo- [pierwszy człon wyrazów złożonych
człowiekiem] – (gör.) antropo-; ember-, az
emberre vonatkozó
antropocentryczny, -a, -e – antropocentrikus;
olyan felfogás, amely az embert helyezi
gondolkodásának középpontjába; az embert
a
teremtés
középpontjának
tekintő
világszemlélet
antropocentryzm [1. pogląd, według którego
człowiek jest ośrodkiem i celem świata, a
wszystko w przyrodzie dzieje się ze
względu na niego; 2. interpretacja świata
wyłącznie
z
punktu
widzenia
-
Wersja 01 01 2017
doświadczenia
ludzkiego]
–
(gör.)
antropocentrizmus;
kezdetleges,
tudománytalan nézet, amely szerint az ember
a világmindenség középpontja és avilág
teremtésének végső célja
antropoetologia [1. badania terenowe nad
zachowaniem człowieka (jako gatunku
zwierząt);
2.
etologia
człowieka,
humanetologia] – humánetológia [humán
etológia az emberi magatartás biológiai
alapjainak
vizsgálatával
foglalkozik.
Humánetológia sajátságos módszereivel írja
le az emberi viselkedési egységeket, elemzi,
értelmezi, funkciójuk alapján analizálja a
megfigyelt tevékenységeket és választ keres
a viselkedési elemeket befolyásoló örökletes
és környezeti (társadalmi) tényezőkre]
antropofag (zob. kanibal w zn. 1) – emberevő,
kannibál, antropofág
antropofagia [zob. kanibalizm w zn. 1.] –
anthropophagia,
antropofágia;
kannibalizmus; emberevés, emberhúsevés
antropofobia [chorobliwy lęk przed ludźmi] –
(gör.) antropofóbia; emberkerülés
antropogeneza [powstanie i rozwój człowieka
jako gatunku biologicznego] – (gör.)
antropogenezis; az ember kialakulásának és
fejlődésének
folyamata;
az
ember
származásával foglalkozó tudomány
antropogenia – (gör.) antropogénia; az ember és az
emberi nem eredetének és fejlődésének tana
antropogeograf
[specjalista
w
zakresie
antropogeografi] – (gör.) emberföldrajzzal
foglalkozó tudós
antropogeografia
[nauka
badająca
rozmieszczenie człowieka na Ziemi oraz
efekty jego działalności gospodarczej w
powiązaniu z warunkami naturalnymi] –
(gör.) antropogeográfia, emberföldrajz
antropogeograficzny,
-a,
-er
–
(gör.)
emberföldrajzi
antropoid
[małpa
człekokształtna]
–
emberszabású majom
antropoidy [rodzina małp wąskonosych] –
emberszabású majmok (csimpánz, gibbon,
gorilla, orángután)
antropolog
[specjalista
w
dziedzinie
antropologii] – antropológus; az embertan
tudósa, kutatója
antropologia [antropologia nauka o człowieku,
jego
pochodzeniu,
rozwoju
i
zróżnicowaniu
rasowym]
–
(gör.)
anthrophologia, antropológia, embertan [1.
az emberről szóló tanítás (az embert mint
élőlényt, az emberi faj fejlődését, a fajok
anatómiai viszonyait stb.) kutató tudomány;
2. Elsősorban az írott kultúra nélküli
257
("primitív") társadalmakat tanulmányozó
tudomány. Fő ágai a régészet (a korábbi
civilizációk
fizikai
emlékeinek
tanulmányozása), a fizikai antropológia (az
ember és evolúciós ősei közti anatómiai
különbségek vizsgálata), nyelvi antropológia
és szociális antropológia (a viselkedés és a
társadalmi intézmények tanulmányozása).]
antropologia filozoficzna [dziedzina filozofii
zajmująca się istotą i naturą człowieka] –
filozófiai antropológia
antropologia kultury, antropologia kulturowa
[zob. etnologia w zn. 1.] – kultzúrális
antropológia, etnológia
antropologia kulturowa (antropologia społeczna)
[dyscyplina nauk społecznych badająca
organizację kultury, rządzące nią prawa,
historyczną
zmienność
i
etniczną
różnorodność
kultur
w
celu
skonstruowania ogólnej teorii kultury.
Jest to jeden z głównych działów szeroko
rozumianej antropologii, zajmuje się
badaniem kultury we wszystkich jej
przejawach. Nazwa antropologia kulturowa
używana jest w tradycji europejskiej i
amerykańskiej. Natomiast w Wielkiej
Brytanii używa się nazwy antropologia
społeczna.] – kulturális antropológia [az
antropológia
(embertan)
egyik
ága.
Angliában szociális antropológiának, illetve
szociokulturális antropológiának is nevezik]
antropologia
miasta
[dział
antropologii
kulturowej, zajmujący się badaniem
systemów kulturowych i tożsamości w
miastach, a także różnych politycznych,
społecznych,
ekonomicznych
i
kulturowych czynników, które kształtują
tkankę miejską i procesy w niej
zachodzące.] – városantropológia
antropologia ontogenetyczna [dział antropologii
zajmujący
się
badaniem
rozwoju
osobniczego człowieka] – ontogenetikai v.
ontogenetikus antropológia
antropologia rasy ludzkie – rasszantropológia; az
embertan ama fejezete, mely a rasszok
tanulmányozásával foglalkozik
antropologia religijna [część doktryny religijnej
traktująca o pochodzeniu, istocie i
przeznaczeniu
człowieka]
–
vallásantropológia
antropologia społeczna [dział nauk społecznych
zajmujący się człowiekiem jako istotą
społeczną
tworzącą
kulturę]
–
társadalomantropológia
antropologiczny, -a, -e – embertani, antropológiai
antropometr [przyrząd do mierzenia wysokości
ciała człowieka, długości kończyn oraz
kości
długich
szkieletu]
– (gör.)
-
Wersja 01 01 2017
antropometria; emberi testmérő, eszköz az
emberi test mérésére
antropometria [dział antropologii zajmujący się
pomiarami ciała i szkieletu człowieka] –
(gör.) antropometria;
emberméréstan,
amelyet
antropológiai,
néprajzi
v.
képzőművészeti szempontból eszközölnek
antropometryczny, -a, -e – (gör.) antropometriai
antropomorfia – (gör.) antrpomorfia; Istennek és a
természetnek
emberi
formában
való
elképzelése,
és
ennek
megfelelő
tulajdonsággal való felruházása
antropomorficzny, -a, -e [zwierzę, roślina,
przedmiot, zjawisko posiadające cechy
ludzkie] – (ókori görög) anthropomorph,
antropomorf; emberhez hasonló; ember
alakú, emberszerű (człekokształty); emberi
alakban ábrázoló, megjelenítő; emberi
alakban képzelt
antropomorfizm [1. przypisywanie cech ludzkich
zjawiskom przyrody, zwierzętom i
przedmiotom; 2. wyobrażenie bóstwa na
podobieństwo człowieka i przypisywanie
mu cech właściwych człowiekowi] – (gör.–
lat.)
anthropomorphismus,
antropomorfizmus (az anthróposz = ember és
morphé = alak görög szóból); a természet
jelenségeinek
felruházása
emberi
tulajdonságokkal; emberi tulajdonságok
átvitele Istenre s a környező világra [1.
Emberi vonások vagy tulajdonságok Istenre
vagy isteni lényekre ruházása, az istenség
emberiesítése. 2. a Biblia gyakori
beszédmódja, amely istent emberi formában
ábrázolja, vagy emberi tulajdonságokkal és
érzelmekkel ruházza fel.]
antropomorfizować – antropomorfizálni
antroponimia [dział onomastyki zajmujący się
typami nazw osobowych i sposobami ich
tworzenia]
–
antroponimia
(a
nyelvtudománynak
a
személynevekkel
foglalkozó ága)
antroponimiczny, -a, -e – antroponimiai
antropopatyzm [gr.] [biol. jedna z postaci
antropomorfizmu;
przypisywanie
zwierzętom, roślinom i przedmiotom
nieożywionym uczuciowości właściwej
człowiekowi] – antropopatizmus [az
anthróposz = ember és pathé = érzelem
görög szóból]; emberi érzelmekhez hasonló
fogalmak (pl. 1Móz6: „megbánta az. ÚR...”);
a belső tulajdonságokat vetítik ki Istenre, pl.:
ember alakú istenek
antropopresja [ogół działań człowieka (zarówno
planowych i przypadkowych) mających
wpływ na środowisko przyrodnicze] –
antropogén hatás; emberi befolyás; az ember
hatása
258
antropos (antropos-człowiek) – (gör.) antroposz;
ember
antropotechnika (ergonomia) [nauka zajmująca
się badaniem warunków pracy] –
ergonómia
antropozof [osoba wyspecjalizowana w zakresie
antropozofii] – antropozófus
antropozofia (mądrość o człowieku, od gr.
ánthropos = człowiek, sophía = mądrość,
wiedza) [1. koncepcja filozoficznopsychologiczna oparta na założeniu, że
człowiek jest mikrokosmosem i stanowi
jedność z Bogiem i światem] – (gör.)
antropozófia, emberbölcsesség [az indiai
filozófiának
Rudolf
Steiner
által
továbbfejlesztett válfaja, amely azt állítja
magáról, hogy az ember lényege, titokzatos
erői és képességei felől magasabbrendű tudás
birtokában van]; okkult filozófiai rendszer, a
földöntúli dolgok természetes felfogását
hirdeti (ellentéte a teozófia); az ember
bölcsessége
(antroposz=ember,
szófia=bölcsesség), az egyetlen modern,
krisztusi alapon álló szellemi tudomány,
mely az emberben lévő szellemiséget kívánja
elvezetni a világban lévő szellemi
principiumhoz.
antryj [(ze łać. Intrata bez fr. Entrée a mjym.
Entree) przedpokój] – [Słowniczek języka
śląskiego] előszoba
antrykot [mięso z kością z przedniej górnej
części tuszy wołowej lub cielęcej; też:
surowy lub smażony kawałek tego mięsa]
– (fr.) entrecote, marhafelsál; bordaszelet,
bordacsontra tett vagdalthús; rostélyos
antrykot z indyka – pulyka antrikot
antualarz, antularz [rodzaj koronek nicianych,
szerokich, niekosztownych] – (dawno)
széles, olcsó csipkefajta
Anturium (Anthurium) [to należy do roślin
egzotycznych z rodziny obrazkowatych
(Araceae), których ojczyzną są tropikalne
lasy Ameryki Południowej. Są to
przeważnie epifity rosnące na korze
drzewa. Ta wiecznie zielona roślina cieszy
urodą kwiatów, które są bardzo
egzotyczne w postaci łódkowatej pochwy
kwiatostanowej
z
charakterystyczną
kolbą. Kwiaty mogą mieć barwę
czerwoną, różową, kremowobiałą lub
jasnozieloną
a
ostatnio
nawet
wielobarwne. Liście błyszczące o kształcie
owalnym lub sercowatym. Do uprawy
domowej nadają się odmiany Anthurium
scherzerianum,
większe
Anthurium
andreanum (anturium Andreego) oraz
Anthurium powabne, o pachnących
kwiatach, które można uprawiać jedynie
-
Wersja 01 01 2017
w warunkach szklarniowych. Anturium
Scherzera posiada kwiatostany, które
tworzą skrócona kolba, otoczona różową
lub czerwoną pochwą dł.10 cm. Kwitną co
jakiś czas przez cały rok, kwiaty
utrzymują się przez kilka tygodni.
Anturium Andreego o skórzastych,
sercowatych, jasnozielonych pochwach
kwiatostanowych dł. 12 cm, kolba
żółtawobiała, prosta lub lekko wygięta.
Połyskujące zielone i sercowate liście na
długich ogonkach sięgają 20- 40 cm
Anturium
crystallinum
(Anturium
powabne)
wyróżnia
się
brunatnozielonymi, dużymi, owalnymi liśćmi z
wyraźnym białym rysunkiem. Anthurium
stosowane są jako rośliny doniczkowe oraz
bardzo cenione jako kwiat cięty (głównie
anturium Andreego).] – Flamingóvirág
(Anthurium spp.)
Antwerpia (flam. Antwerpen, fr. Anvers) [miasto
w północnej Belgii (Flandria), położone
nad Skaldą] – Antwerpen (hollandul
Antwerpen, angolul Antwerp, franciául
Anvers) [Belgium egyik legfontosabb városa,
egyben Antwerpen tartomány székhelye]
anty- – (gör.) anti-; ellenes, ellenantyaliasing (ang. anti-aliasing) [zespół technik w
informatyce
służących
zmniejszeniu
błędów zniekształceniowych aliasing,
powstających przy reprezentacji obrazu
lub sygnału o wysokiej rozdzielczości w
rozdzielczości mniejszej. W grafice
komputerowej, rezultatem antyaliasingu
jest tworzenie wrażenia wygładzenia
krawędzi obiektów wyświetlanych na
ekranie komputera (ekranie rastrowym).]
– anti-aliasing [1. Így nevezik azt az eljárást,
amely kiegyenlíti illetve kisimítja a digitális
értékek
fokozatai
közötti
átmeneti
eltéréseket. A képernyőn található vonalak
pl. átmeneti színárnyalatú képpontok –
amelyek különböző lépéseket alkotnak az
előtér
és háttér
színei között
–
felhasználhatóak
a
pixel-lépcsőcskék
simításához. Természetesen minél nagyobb a
felbontás, annál kevésbé van szükség erre az
eljárásra. 2. Élsimítás. A képpontok
kontrasztos színe és alakja miatt kialakuló
259
fűrészfogasság elsimítása árnyalással és
elrendezésük módosításával.]
antyalkoholik, antyalkoholiczka – antialkoholista,
(dawno) bornemissza; szeszes italok
fogyasztásának ellenzője
antyalkoholizm – antialkoholimus; a szeszes italok
fogyasztása ellen irányuló mozgalom
antyalkoholowy, -a, -e [mający na celu
zwalczanie alkoholizmu] – szeszellenes,
antialkoholista
antyatomowy, -a, -e [1. występujący przeciw
stosowaniu broni atomowej; 2. zob.
przeciwatomowy] – atomfegyver ellenes,
atombiztos
antybiotyk [substancja wstrzymująca wzrost
drobnoustrojów
lub
zabijająca je,
stosowana jako lek] – antibioticum v.
antibiotikum
(gyógyszer);
kórokozók
(mikroorganizmusok) szaporodását gátló v.
elpusztító, eredetileg mikroorganizmusokból,
később
mesterségesen
is
előállított
gyógyszer [eredetileg penészgombából,
később szintetikusan előállított gyógyszer,
amely elpusztítja a baktériumokat, vagy
meggátolja szaporodásukat]
antybiotyki (z greki anti – przeciw, bios – życie)
[naturalne, wtórne produkty metabolizmu
drobnoustrojów,
które
działając
wybiórczo w niskich stężeniach wpływają
na struktury komórkowe lub procesy
metaboliczne innych drobnoustrojów
hamując
ich
wzrost
i
podziały.
Antybiotyki są przedmiotem badań
auksanografii, stosuje się je jako leki w
leczeniu wszelkiego rodzaju zakażeń
bakteryjnych. Bywają także używane
profilaktycznie
w
zapobieganiu
zakażeniom bakteryjnym w przypadku
osłabienia odporności, np. neutropenii, a
także w profilaktyce bakteryjnego
zapalenia wsierdzia.] – antibiotikumok
[olyan gyógyszerek, melyek az állati (illetve
emberi)
szervezetben
megtelepedett
baktériumokat elpusztítják (baktericid hatás)
vagy
szaporodásukat
gátolják
(bakteriosztatikus hatás). Ebből kifolyólag
bakteriális fertőzések kezelésére vagy
megelőzésére használják őket. Eredetileg
csak azokat a vegyületeket nevezték
antibiotikumoknak, melyeket valamilyen
élőlény (gomba, baktérium) termelt, míg a
mesterségesen
előállított
szereket
kemoterapeutikumokként említették. Ma már
azonban
minden
baktériumellenes
gyógyszert antibiotikumnak neveznek.]
antybiotykowy, antybiotyczny, -a, -e –
antibiotikus
-
Wersja 01 01 2017
antybrachium (przedramię) – antibrachium [(gör.
és lat.), az alkar; határai fent egy-két újjnyira
a kéz felé a könyökhajlattól húzott körös
vonal; lent pedig a kéztő előtt az alkar
csontjainak az u. n. karc nyújtványai fölött
húzott szintén körben menő vonal. Elülső és
hátulsó regióit (regio antibrachii antica et
postica) különböztetik meg. A bőr alatt
benne futnak a kar felületes idegei és
véredényei, aztán a bőnye; ez alatt a kéz
mozgatására való izmok és azok inai,
valamint ezek között a hüvelykújjnak
megfelelőleg az orsó-ütőér és ideg, a kis
újjnak megfelelőleg pedig a singütőér és
ideg; valamint az alkar középrészén a középideg (n. medianus), amely innét szintén a
kézhez megy.]
antybodżce – antiösztönzők
Antychryst [z grec. Antichristos t. j. przeciwChrystus,
czyli
przeciwnik
nauki
Chrystusowej, mający ukazać się na ziemi
przed powtórnem przyjściem Chrystusa.
wg Nowego Testamentu wróg Chrystusa,
szatan lub człowiek — narzędzie szatana
― 1. w chrześcijaństwie: człowiek lub
szatan, który wystąpi przy końcu świata
przeciw Chrystusowi i zostanie przez
niego pokonany; 2. diabeł, zły duch; 3. zły,
nieuczciwy człowiek; 4. o kimś, kto nie
wierzy w Boga lub ma odmienne zdanie w
sprawach wiary; 5. wyraz ten spotykany
jest tylko w 1 i 2 liście Jana i oznacza
kogoś, kto twierdzi, że Jezus nie jest
Chrystusem, czyli, że Jezus nie jest
obiecanym Mesjaszem. W drugiej połowie
pierwszego listu Jana twierdzenie to
włącza także Boga-Ojca, bo kto się zapiera
Syna, ten i Ojca nie ma. Takich
antychrystów było już wielu w czasach,
gdy Jan pisał swoje listy; ci ludzie nie
wierzyli, że istnieje Bóg-Stwórca, który
chce, aby człowiek się z nim pojednał
przez zbawienie, które jest w Jezusie
Chrystusie. Tych ludzi dzisiaj również jest
mnóstwo. Oni tego nie wiedzą i wiedzieć
nie chcą i za to będą sądzeni. Biblia mówi
jeszcze o innym antychryście, którym
będzie tylko jedna osoba i ten będzie
wiedział, że Bóg jest; będzie także
wiedział, że Jezus Chrystus jest Synem
Boga żywego i Zbawicielem świata, ale on
pod naporem szatana będzie występował
przeciwko wszystkiemu co jest z Boga.
Jego opis znajduje się w Objawieniu św.
Jana. On będzie głową przyszłego,
odrestaurowanego Rzymu; on jest drugą
osobą
trójcy
szatańskiej.
Opisany
antychryst i fałszywy prorok będą
wrzuceni do jeziora ognistego. Szatan
260
będzie tam wrzucony przy końcu
tysiąclecia (Millenium). 6. człowiek zły,
podstępny, szatan (1 Jn 2,22): Któż zaś
jest kłamcą, jeśli nie ten, kto zaprzecza, że
Jezus jest Mesjaszem? Ten właśnie jest
Antychrystem, który nie uznaje Ojca i
Syna] – Antikrisztus (Krisztus-ellenes,
Ellenkrisztus); Krisztus ellen fellépő
szellemi erő, vagy személy (a Sátán);
Krisztus és az egyház ellensége [1. az
Antikrisztus szót a görög αντίχριστος
antíkhristos szóból fordították, a jelentése
pedig "Krisztus ellentéte". Másik jelentése
"Krisztus helyett". Tulajdonképpen azt
jelenti, hogy Krisztus ellentéte áll Krisztus
helyén. ― Ez az elnevezés csak János
irataiban fordul elő (1Jn 2,18.22; 4,3; 2Jn 7),
és jelentheti Krisztus valamely ellenségét,
vagy olyasvalakit, aki Krisztus nevét és
jogait bitorolja. A kifejezés mögött lévő
gondolat azonban a teljes Bibliában
megtalálható. Az Ószövetségben látható, a
zsidóság számított arra, hogy az utolsó
időkben egy istenellenes hatalom vagy
személyiség támad Isten népére, ezt azonban
Isten maga, vagy az Ő Messiása leveti és
megsemmisíti (Zsolt 4,2; Ez 38-39; Zak 1214). Jézus óv a hamis krisztusoktól (Mt
24,24; Mk 13,22; 2Tesz 2,1-12). Ez utóbbi
igeszakasz részletesen leírja az Antikrisztus
tevékenységét, akit "a bűn emberé"-nek
nevez. ― Maga a kifejezés ötször fordul elő
János első és második könyvében, ebből
egyszer többes számban. Az Antikrisztus
száma három hatos egymás után. Ezt tévesen
a Sátán számának, hatszázhatvanhatak
szokták mondani, ám semmi köze nincs a
Sátánhoz, sem a hatszázhatvanhathoz.
Lényege, hogy akár hányszor teszik egymás
után a 6-ost, az soha nem lesz 7-es, ami az
Isten száma. A 666-os szám a latin
VICARIVS FILII DEI-nek (a latin írásban az
u-t v-vel írták) felel meg (Jézus Krisztus
földi
helytartója).
V+I+C+I+V=112,
I+L+I+I=53, D+I=501, 112+53+501=666. A
pápa lesz az antikrisztus.]; sátán, ördög,
rossz szellem, rossz ember
antycykl – (közg.) anticiklus
antycykliczny, -a, -e – (gör.-lat.) anticiklikus;
[vmely
jelenség
rendszeres
megismétlődésének megakadályozását célzó]
antycykliczny interwencjonizm państwowy anticiklikus állami beavatkozás
antycyklon [rodzaj cyrkulacji atmosferycznej
typowej dla wyżów barycznych; wirowy
układ
wiatrów
w
obrębie
wyżu
(przemieszczają się po liniach spiralnych
od środka na zewnątrz), na półkuli
północnej kierunek zgodny z kierunkiem
-
Wersja 01 01 2017
ruchu wkazówek zegara, zaś na
południowej przeciwny do kierunku
wskazówek zegara - taki układ wynika z
działania siły Coriolisa] – anticiklon; magas
légköri nyomás alatt álló terület, amelynek
középpontjában leszálló légáramlás, csendes,
derült időjárás uralkodik
antycypacja [1. zakładanie czegoś jeszcze
nieistniejącego; 2. oznaka, zapowiedź
przyszłych wydarzeń; 3. pogląd przyjęty z
góry,
jeszcze
nieudowodniony,
ale
znajdujący później swoje potwierdzenie;
4. zob.
upodobnienie
wsteczne;
5. niezgodna z porządkiem czasowym lub
logicznym kolejność pojawiania się
jakichś elementów w wypowiedzi; 6. muz.
wprowadzenie do akordu jednego lub
więcej dźwięków składowych akordu
następnego;
7. przystosowanie
się
organizmu do bodźców] – (lat.) anticipáció,
megelőzés; előzetes utalás v. célzás; (zene)
előhozatal; (jog) határidő előtti fizetés,
előlegezés; (jog) a törvényes határidő előtt
végbevitt jogi cselekmény; (államháztartás)
még nem esedékes állami bevételek előzetes
felhasználása; (kereskedelem) esedékességi
határidő előtti fizetés; (med.) anticipáció [Az
emberi gondolkodás vagy cselekvés valamely
célkitűzésének, ill. egy jelenségnek a
képzeletbeli előrevetítése, ill. az erre való
várakozás. A meghatározott célkitűzésekre
irányuló gondolkodást vagy megismerést
prospektívnek is szokták nevezni.]
antycypacyjny, -a, -e – (lat.) anticipációs,
megelőzési
antycypować [1. przewidywać, wyprzedzać to, co
ma nastąpić; 2. filoz. przyjmować jakiś
pogląd z góry, bez dowodzenia] –
anticipálni,
előlegezni,
megelőzni,
elébevágni
antycypowanie – anticipando, előlegesen
antycznie – antik módon
antyczny, -a, -e [1. odnoszący się do
starożytności; 2. pochodzący z dawnych
czasów; 3. staromodny, staroświecki] –
antik, ókori, régi, ódon; ősi, ősrégi; antik
bútor
antyczna tragedia – antik tragédia
antyczny wygląd [Wiekowe, wypłowiała i o
przestarzałym
wygłądzie
tkanina,
uzyskana poprzez chemiczną obróbkę.] –
(text.) antik hatású [Öreg, kifakult, antik
kinézetű kelme; ezt a hatást vegyi kezeléssel
állítják elő.]
antydatować [opatrywać dokument, druk itp.
datą wcześniejszą niż faktyczna data jego
powstania lub publikacji] – antedatálni,
261
antidatálni; előbbre keltezni; vmely iratot a
kiállítás napjánál korábbi keltezéssel ellátni
antydemokratyczny, -a, -e – antidemokratikus,
demokráciaellenes, nem demokratikus
antydemokratyzm [1. cecha czegoś, co jest
sprzeczne z zasadami demokracji;
2. krytyczny,
wrogi
stosunek
do
demokracji] – antidemokratizmus
antydetonator [związek chemiczny dodawany do
benzyny silnikowej, przeciwdziałający
gwałtownemu spalaniu detonacyjnemu
paliwa] – antidetonátor; kopogásgátló szer
antydialektyczny, -a, -e – (gör.) antidialektikus;
dialektikaellenes, a dialektikával ellenkező;
nem dialektikus
antydiuretyna [hormon podnoszący ciśnienie
krwi
i
powodujący
zmniejszenie
wydalania wody z organizmu przez nerki]
– antidiuretikus hormon (ADH, adiuretin,
régi elnevezés: vazopresszin)
antydynastyczny, -a, -e [zwalczający dynastię,
występujący przeciwko dynastii] –
antidinasztikus;
dinasztia-ellenes,
az
uralkodócsalád ellen irányuló; uralkodók
ellen irányuló
antydot, antydotum [substancja likwidująca lub
antagonizująca działanie trucizny na
organizm; antidotum, odtrutka] – (gör.)
antidotum; ellenszer, ellenméreg
antyfaszysta
[przeciwnik
faszyzmu]
–
antifasiszta; fasizmus ellen harcoló, küzdő
személy; fasisztaellenes
antyfaszystka – antifasiszta lány v. nő
antyfaszystowscy – antifasiszták
antyfaszystowski,
-a,
-ie
–
antifasiszta,
fasisztaellenes
antyfaszyzm – antifasizmus, fasizmus ellenesség
antyfeminista, antyfeministka – antifeminista
(ffi/nő); nőellenes, a nők ellensége
antyfeministyczny, -a, -e – antifeminista, nőellenes
antyfeminizm
[1. nieuznawanie
równouprawnienia kobiet; 2. niechętny
lub wrogi stosunek do kobiet] –
antifeminizmus, nőellenesség
antyfeudalny, -a, -e [przeciwny feudałom i
feudalizmowi] – antifeudális
antyfona [1. z grec. antifone – przeciwgłos, t. j.
głos przeciwny, przeciwbrzmiący, vox
reciproca, gdy śpiew jednego chóru
drugiemu odpowiada; 2. w liturgii
chrześcijańskiej: krótki tekst modlitewny
przeplatający psalmy, hymny, litanie lub
będący samodzielną modlitwą] – (gör.)
antiphona, antifóna, antifónia; az éneklésnek
az a módja, mely szerint a karok fölváltva
énekelnek; az a szentírási szöveg, mely a
-
Wersja 01 01 2017
zsoltárok elején v. végén áll és az
alapgondolatot fejezi ki [Zenei oktava:
váltakozó éneklés két különböző magasságú
hang, vagy kar között; általában váltakozó
éneklés a liturgiában lelkész, kar és
gyülekezet
között;
keretvers,
vagyis
zsoltáréneklést (psalmodia) kezdő és záró
vers.]
antyfonarz (z łac.średn. antiphonarium) [1. księga
liturgiczna, zawierająca zbiór śpiewów
mszalnych, przede wszystkim antyfon; 2.
księga
liturgiczna
Kościoła
rzymskokatolickiego zawierająca zbiór
antyfon
(najstarszych
śpiewów
liturgicznych); w czasach późniejszych w
skład antyfonarza weszły również śpiewy
używane w liturgii poza mszą świętą. W
antyfonarz wchodziły pieśni śpiewane w
niedziele i inne święta.] – (lat.)
antiphonarium; egyházi énekek könyve,
karénekeskönyv
antygen [substancja, której obecność w
organizmie
powoduje
powstawanie
przeciwciał] – (biol.) antigén; szervezetben
ellenanyag termelését kiváltó anyag v.
tényező [Nem gén, hanem olyan anyag,
melyet a test immunrendszere mint idegent
azonosít be. Arra készteti a test
immunsejtjeit, hogy specifikus molekulákat
(antitesteket)
termeljenek,
amelyek
ártalmatlanná teszik az antigént.]
antygen ksenogeniczny [antygen pochodzący od
osobnika innego gatunku lub innego
osobnika tego samego gatunku] – xenogén
antigén
antygenowy, -a, -e – antigénAntygona – Antigoné
W mitologii greckiej znane są trzy kobiety o
imieniu Antygona:


Antygona - córka Edypa i Jokasty;
Antygona - siostra Priama, dziewczę
niezwykłej urody; jej pycha (hybris)
wywołała gniew Hery (miała szczycić się
włosami piękniejszymi niż bogini). Bogini
przemieniła włosy Antygony w węże; inni
bogowie, ulitowawszy się nad losem
dziewczyny, zamienili ją w czarnego
bociana.

Antygona (żona Peleusa) - córka Eurytiona,
żona Peleusa, matka Polidory.
W literaturze:



Antygona - dramat Sofoklesa
zob. też Antygona w Nowym Jorku - dramat
Janusza Głowackiego
Antigoné három különböző nő neve a görög
mitológiában. Közülük a leghíresebb Oidipusz
leánya, akinek a történetét számos dráma
feldolgozta, ezek közül a legismertebb
Szophoklész Antigonéja.


262
Antigoné a szerző Szophoklész fontos drámatrilógiájának első része, a thébai mondakörre
építkezik.
Az Antigoné ezenkívül Magyarországon
anyakönyvezhető keresztnév.
antyhumanistyczny, -a, -e – humanizmus ellenes,
a humanizmus ellen irányuló
antyhumanizm
[1. pogląd
filozoficzny
doszukujący
się
w
humanizmie
niebezpiecznego uwielbienia człowieka;
2. doktryny filozoficzne i społeczne, które
dobro człowieka podporządkowują innym
wartościom] – antihumanizmus
antyhumanitarny, -a, -e [sprzeczny z zasadami
humanitaryzmu] – embertelen
antyimperialistyczny, -a, -e – antiimperialista,
imperialistaellenes;
az
imperialista
törekvések ellen harcoló személy
antyimperializm
[kierunek
w
polityce
przeciwstawiający się imperializmowi] –
antiimperializmus, imperializmus ellenesség
antyimportowy, -a, -e [mający na celu
zmniejszenie importu] – importellenes; az
import kiküszöbölésére törekvő
antyinflacyjny, -a, -e [mający na celu
zmniejszenie lub zlikwidowanie inflacji] –
inflációellenes
antyjudaizm [Katolicki, protestancki a także
prawosławny antyjudaizm często w XIX i
XX wieku usprawiedliwiał postawy
antysemickie
i
był
podłożem
antysemityzmu
politycznego
(Action
Française we Francji, Christlichsoziale
Partei w Austrii, Czarna Sotnia w Rosji,
narodowa
demokracja
w
Polsce).
Niemieccy
duchowni,
zarówno
protestanccy jak i katoliccy, dystansując
się od rasistowskiego antysemityzmu
nazistów, nie wystąpili publicznie w
obronie Żydów w okresie holocaustu.
Obecnie antyjudaizm w teologii i
tolerowanie antysemityzmu są przez
przeważającą
większość
kościołów
chrześcijańskich uważane za niezgodne z
duchem chrześcijaństwa.] – antijudaizmus
[A judaizmussal, a izraelita vallással
szembenálló, vallási, teológiai alapokon
nyugvó ideológia. Nem azonos az
antiszemitizmussal, mert érvei vallási
alapúak, ám gyakran párosul vele.]
antyk [1. świat starożytnej Grecji i Rzymu;
2. okres historyczny od początku czasów
historycznych do przełomu IV i V wieku
naszej ery (przyjmuje się rok 476 jako
jego
kres);
starożytność;
3. stary, zabytkowy przedmiot; 4.
potocznie:
człowiek
stary
albo
staroświecki] – (hist.) ókor; régiség
-
Wersja 01 01 2017
(antikvitás), antik holmi; (tréfás) ósdi, ócska
bútor; régi bútordarab
antykamera [przedsionek, przedpokój; pokój
spełniający we wnętrzach pałacowych w
XVI–XVIII
w.
funkcje
półreprezentacyjnej
poczekalni
lub
przedpokoju przed sypialnią] – pitvar,
előszoba
antykapitalistyczny,
-a,
-e
[wymierzony
przeciwko kapitalizmowi] – antikapitalista;
tőkésellenes, kapitalistaellenes; a tőkés
rendszer ellen harcoló személy
antykatoda [anoda w lampie rentgenowskiej] –
antikatód; a röntgencső azon elektródja, ahol
a katódról kiinduló elektronsugárzás a
röntgensugárzást kiváltja
antyki – régiség
antyklerykalny,
-a,
-e
–
antiklerikális,
egyházellenes; az egyház világi hatalma,
befolyása ellen küzdő
antyklerykalizm (od "anty" i gr. klerikos, "mający
władzę religijną") [1. postawa wyrażająca
się w niechętnym lub wrogim stosunku do
udziału kleru w życiu społecznym i
politycznym; 2. ideologia społecznopolityczna przeciwstawna, wroga wobec
klerykalizmu,
krytyczna
wobec
przywilejów
lub
władzy
kleru
i
duchowieństwa
(stąd
nazwa)
w
przestrzeni publicznej poza miejscami
kultu. Antyklerykalizm często mylnie
utożsamiany jest z ateizmem. — Podstawą
antyklerykalizmu jest sprzeciw wobec
niektórych
przejawów
działalności
duchowieństwa, a szerzej - instytucji
wyznaniowych religijnych (w odróżnieniu
od wierzeń i idei świeckich). Niezgoda na
wpływ tych instytucji na pozareligijne
życie społeczeństwa, napominanie lub
ingerencję w sprawach dotyczących
prawa.
—
Antyklerykalizm
może
występować z różnym nasileniem, w
zależności od tego, na ile jest
reprezentatywny dla społeczeństwa, i
nawiązywać do różnych źródeł ideowych.
Odnosi się do dowolnej instytucji
religijnej, choć najczęściej pod tym
terminem
rozumiana
jest
krytyka
klerykalizmu
chrześcijańskiego.]
–
antiklerikalizmus; az egyház világi hatalma
ellen irányuló mozgalom; annak ellenzése,
hogy a papság a hívők politikai magatartását
irányítsa v. befolyásolja; az egyházak
politikai, gazdasági, társadalmi és kulturális
befolyásának ellenzése, az ezzel való
szembefordulás, amely erőszakos vagy békés
formában egyaránt megnyilvánulhat
antyklerykał – antiklerikális ffi
263
antyklina [wypukła część fałdu warstw
skalnych] – nyereg alakú vetődés
antykomunistyczny, -a, -e – kommunistaellenes
antykomunizm
[wroga
postawa
wobec
komunizmu] – antikommunizmus [a
kommunizmussal való szembenállást hirdeti,
annak igen erős kritikája. Elveti az
osztályharcot, az állami tulajdon kizárólagos
jogát, védve a
magántulajdont. A
piacgazdaság és a kapitalizmus mellett foglal
állást. Célja felszámolni a kommunista
diktatúrát, alkotmányos többpárti, liberális
demokráciát
vezessen
be,
és
azt
védelmezze.]
antykoncepcja
[zapobieganie
ciąży]
–
fogamzásgátlás
antykoncepcja hormonalna –
hormonális
fogamzásgátlás
antykoncepcyjny, -a, -e – fogamzásgátló [środek
antykoncepcyjny: fogamzásgátló szer]
antykonstytucyjnie – alkotmányellenesen
antykonstytucyjny, -a, -e – antikonstitucionális;
alkotmányellenes
antykorozyjny, -a, -e [zapobiegający korozji] –
rozsdásodás elleni, rozsdásodást gátló,
korróziógátló
antykrytyka – antikritika, ellenbírálat
antykwa [1. krój pisma drukarskiego; 2. pismo
drukowane o pionowym rysunku liter] –
antikva (betűtípus); álló latin betű
antykwariat [1. sklep, w którym można sprzedać
lub kupić używane książki; 2. sklep z
antykami], antykwarnia – antikvárium;
régiségkereskedés,
régiségbolt;
műkereskedés, antikvár könyvkereskedés,
böngészde; használt és régi könyveket,
metszeteket stb. vásárló és árusító üzlet
antykwariat internetowy – internetes antikvárium
antykwariusz
[1.
osoba
prowadząca
antykwariat; 2. osoba zajmująca się
skupowaniem i sprzedażą antyków,
między innymi mebli, książek, dzieł sztuki
itp.
Antykwariusz
pracuje
w
antykwariacie.]
–
antikvárius,
régiségkereskedő;
használt
könyveket
vásárló és árusító kereskedő; (dawno)
régiségekkel foglalkozó tudós
antykwarnia [zob. przest. antykwariat] –
antikvárium, régiségkereskedés
antykwarstwo – antikvárium, régiségkereskedés
antykwarski, -a, -ie (daw.; zob. Antykwaryczny)
– antikvárantykwarycznie – antikvár úton
antykwaryczny, -a, -e [dotyczący antyków lub
książek będących przedmiotem handlu w
antykwariatach] – antikvár-
-
Wersja 01 01 2017
antylogarytm
[liczba
będąca
wynikiem
podniesienia podstawy logarytmu do
potęgi, której wykładnikiem jest dany
logarytm] – antilogaritmus [Neper szerint a
koszinus
logaritmusa
tekintettel
a
táblázatokban álló szinus logaritmusára. Ma
antilogaritmus alatt az antilogaritmusos
táblákat értjük, az antilogaritmusos táblák,
oly táblázatok, melyekben a számok
logaritmusaival
mint
argumentummal
kivehetjük a logaritmushoz tartozó numerust,
miként a (rendes) logaritmustáblából a
számmal
mint
argumentummal
a
numerusnak
megfelelő
logaritmust.
Sűrűbben csak kis térjedelmű (4, 5 jegyű)
logaritmus-táblázatoknál alkalmazzák, és
előnnyel csak ott, hol nagyság szerint
rendezett logaritmusok egész sorához
keressük a megfelelő számokat.]
antylegomena – antilegomena; olyan iratok,
amelyeknek a kánonba való felvétele ellen
tiltakoztak
antylopa [zwierzę roślinożerne, zamieszkujące
stepy i sawanny Afryki i Azji] – antilop;
Ázsiában és Afrikában honos, a szarvassal
rokon kérődző állatfaj
Antylopy [nazwa potoczna grupy kilkudziesięciu
gatunków parzystokopytnych ssaków z
rodziny krętorogich (pustorożców) oraz
jednego gatunku z rodziny widłorogich antylopa
widłoroga
(Antilocapra
americana). Małe antylopy nazywa się
potocznie
gazelami.
Antylopy
w
warunkach naturalnych zamieszkują
Afrykę, Azję i Amerykę Północną
(antylopa widłoroga). Kilka gatunków
introdukowano do Ameryki Północnej i
Południowej.
Często
spotykane
w
ogrodach zoologicznych.] - antilop [a
párosujjú patások (Artiodactyla) rendjébe
tartozó tülkösszarvúak (Bovidae) családja
egyes fajainak köznapi általános neve.
Tudományos rendszertani elnevezésként az
antilop név az Antilope nem egyetlen
képviselőjét, az indiai antilopot (Antilope
cervicapra) jelöli.]
Antilopfajok:
264
A tulokformák (Bovinae) alcsaládjából:
 A Boselaphini nemzetségből:
o Négyszarvú antilop (Tetracerus
quadricornis)
o Nilgau antilop (Boselaphus
tragocamelus)
o Vietnami antilop (Pseudoryx
nghetinhensis)
 A csavartszarvú antilopok (Tragelaphini)
nemzetségéből:
o Óriás jávorantilop (Taurotragus
derbianus)
o Jávorantilop (Taurotragus oryx)
o Bozóti antilop vagy tarka guib
(Tragelaphus scriptus)
A bóbitásantilop-formák (Cephalophinae)
alcsaládjából:
 Maxwell-bóbitásantilop (Cephalophus
maxwellii)
 Kék bóbitásantilop (Cephalophus monticola)
 Feketehomlokú bóbitásantilop (Cephalophus
nigrifrons)
 Deres bóbitásantilop (Cephalophus rufilatus)
 Libériai bóbitásantilop (Cephalophus
jentinki)
 Sárgahátú bóbitásantilop (Cephalophus
silvicultor)
 Tanzániai bóbitásantilop (Cephalophus
spadix)
 Zebra-bóbitásantilop (Cephalophus zebra)
 Fekete bóbitásantilop (Cephalophus niger)
 Fehércombú bóbitásantilop (Cephalophus
adersi)
 Vörös bóbitásantilop (Cephalophus
natalensis)
 Peter-bóbitásantilop (Cephalophus
callipygus)
 Weyn-bóbitásantilop (Cephalophus weynsi)
 Feketelábú bóbitásantilop (Cephalophus
dorsalis)
 Fehérhasú bóbitásantilop (Cephalophus
leucogaster)
 Ogilby-bóbitásantilop (Cephalophus ogilbyi)
 Harvey-bóbitásantilop (Cephalophus
harveyi)
 Rwenzori-hegységi bóbitásantilop
(Cephalophus rubidus)
 Pusztai bóbitásantilop (Sylvicapra grimmia)
A lóantilopformák (Hippotraginae) alcsaládjából:
 Addax vagy mendeszantilop (Addax
nasomaculatus)
 Fakó lóantilop (Hippotragus equinus)
 Fekete lóantilop (Hippotragus niger)
 Kék lóantilop (Hippotragus leucopheas) –
kihalt
 Kardszarvú antilop (Oryx dammah)
 Nyársas antilop (Oryx gazella)
-
Wersja 01 01 2017
Az antilopformák (Antilopinae) alcsaládjából:
 Az Antilopini nemzetségéből:
o Indiai antilop (Antilope cervicapra)
o Vándorantilop (Antidorcas
marsupialis)
 A törpeantilopok (Neotragini)
nemzetségéből:
o Apró törpeantilop (Neotragus
pygmaeus)
o Bates-törpeantilop ( Neotragus
batesi)
o Pézsmaantilop (Neotragus
moschatus)
o Közönséges őszantilop (Raphicerus
campestris)
o Sharpe-őszantilop (Raphicerus
sharpei)
o Déli őszantilop (Raphicerus
melanotis)
 A Saigini nemzetség egyetlen képviselője:
o Szajga vagy tatárantilop (Saiga
tatarica)
A nádiantilopformák (Reduncinae) alcsaládjából:
 Nagy nádiantilop (Redunca arundinum)
 Hegyi nádiantilop (Redunca fulvorufula)
 Közönséges nádiantilop (Redunca redunca)
 Őzantilop (Pelea capreolus)
 Gyűrűsfarkú víziantilop (Kobus
ellipsiprymnus)
 Közönséges mocsáriantilop (Kobus kob)
 Zambézi mocsáriantilop (Kobus leche)
 Nagyszarvú mocsáriantilop (Kobus
megaceros)
 Puku mocsáriantilop (Kobus vardonii)
A tehénantilopformák (Alcelaphinae) alcsaládjából:
 Vadászantilop (Damaliscus hunteri)
 Közönséges lantszarvúantilop (Damaliscus
lunatus')
 Tarka lantszarvúantilop (Damaliscus
pygargus)
 Lichtenstein tehénantilop (Sigmoceros
lichtensteinii')
 Vörös tehénantilop (Alcelaphus buselaphus)
Végül a tibeti antilopformák (Panthalopinae)
alcsaládjának egyetlen faja:
 Tibeti antilop vagy csiru (Pantholops
hodgsoni)
Antym z Nikomedii [żyjący na przełomie III i IV
wieku biskup, męczennik i święty
Kościoła
katolickiego.
Prowadził
działalność apostolską będąc biskupem
Nikomedii. W okresie prześladowań za
czasów cesarza Dioklecjana wobec
prześladowców
stając
w
obronie
współwyznawców ugościł mających go
pojmać żołnierzy. Jego postawa sprawiła
iż chcieli oni wycofać się z powierzonego
zadania, a dla wiernych stał się
przykładem wiary. Stawił się następnie
265
przed trybunałem, który skazał go na
śmierć. Został ścięty 3 czerwca 302 roku.
Przypisywane
jest
mu
autorstwo
zachowanych we fragmentach pism.] –
Szent Antim [először a nikomédiai egyház
papja volt. Lelki pásztori hivatását nagy
buzgósággal töltötte be. Amikor Cirill
nikomédiai püspök meghalt, a hívek őt
választották meg főpapjuknak. Antim főpap
a legnehezebb időkben, Dioklecián császár
keresztény üldözése alatt kormányozta
egyházát. Híveinek nagy részét a hitért való
megkínzatás és a vértanúság útján maga előtt
küldte az égbe Krisztushoz. Sok magas
rangú ember is volt közöttük. Az üldözések
közben, egyháza javát tartva szeme előtt,
maga is rejtekhelyre vonult. Nem messze a
várostól Szemánában rejtőzött el. Onnan
rányitotta lelki nyáját. Onnan írta leveleit
bebörtönzött
híveinek,
állhatatosságra
buzdítván őket a vértanúságig. Egyik levelét,
amelyet diakónusa vitt a börtönbe, a
pogányok elfogták Ennek alapján kitudódott
rejtekhelye. — A helytartó katonákat
küldött, hogy a szent főpapot el fogják és a
városba kísérjék. A katonák, a helységbe
érve, mivel nem ismerték a főpapot, éppen
tőle érdeklődtek, hogy merre van a
keresztények tanítója? Antim megígérte,
hogy útbaigazítja őket, csak kissé pihenjenek
meg. Házába hívta a katonákat, bőségesen
megvendégelte őket, végül kijelentette
nekik, hogy ő az, akit keresnek. A főpap
kedves vendégszeretetétől és jóságától
megrendült katonák nem akarták teljesíteni a
helytartó parancsát. Azt ajánlották a
főpapnak, hogy meneküljön el. Ők,
visszatérvén a városba, eredménytelennek
jelentik ki a keresést. A főpap ezt az
ajánlatot visszautasította. Kifejtette a
katonák előtt, hogy bűnös dolog az igazság
ellen cselekedni, csalni, és a rájuk bízott
feladatot nem teljesíteni. Megnyugtatta őket,
hogy vétek nélkül lesznek, ha őt a városba
kísérik. — Együtt ment a katonákkal a
városba. Útközben hirdette nekik a
keresztény tanítást. Hatására a kísérő
katonák egy folyónál mindnyájan kérték a
keresztséget. Szent Antim kihallgatásánál a
kínzó előhozott minden kínzóeszközt, hogy
felhasználja a hittagadásra. Nem ért célt
vele. Sokféleképpen, kövekkel, tüzes
vasakkal kínozták meg. Szentünk örült, hogy
Jézusért szenvedhet. A kínzások közben
csodák is történtek. Büntetésül a főpapot
lefejezésre ítélték. Az ítélet végrehajtásának
helyén Antim főpap időt kért imádságra,
majd a kard alá hajtotta fejét. Ez 303.
szeptember 3-án történt. Estére istenfélő
-
Wersja 01 01 2017
emberek jöttek, és tisztességesen eltemették
testét.]
Święty Antym [żyjący w III wieku kapłan,
męczennik i święty katolicki. Prowadził
działalność chrześcijańską w rejonie Via
Salaria. Skazany przez prokonsula Prisco
na utopienie w Tybrze przeżył, został
ostatecznie ścięty ok. 303 roku. Jego
wspomnienie liturgiczne w Kościele
katolickim obchodzone jest 11 maja.] –
Szent Antim (A Tiberisbe fojtott keresztény
vértanú, + 303)
antymagnetyczny, -a, -e – (gör.) antimagnetikus;
mágneses hatásnak ellenálló
antyludowy, -a, -e [niechętny lub wrogi ludowi] –
népellenes
antyludowy reżim – népellenes rendszer
antymarksista – antimarxista; marxizmus ellenes
(ffi)
antymarksistka
[forma
żeńska
od:
antymarksista] – antimarxista; marxizmus
ellenes (nő)
antymarksizm – antimarxizmus; marxizmus
ellenesség
antymateria
[substancja
zbudowana
z
antyatomów] – ellenanyag
antymilitarysta,
antymilitarystka
–
antimilitarista, az antimilitarizrnus híve,
követője; katonaság ellenes (ffi/nő)
antymilitaryzm [kierunek w polityce postulujący
zaprzestanie zbrojeń i zlikwidowanie
stałej armii] – antimilitarizmus; katonaság
ellenesség;
ellenszenv
a
katonai
intézményekkel szemben; a katonaság
megszüntetéséért harcoló irányzat
antymilitarystyczny, -a, -e – antimilitarista;
katonaság ellenes; az antimilitarizmuson
alapuló, rá jellemző
antymodernistyczny, -a, -e – antimodernista
antymodernizm [prądy w architekturze 1.
poł. XX
w. stojące
w
opozycji
do modernizmu i stanowiące reakcję na
jego radykalne idee. Prądy te łaczyło
odwoływanie się do tradycji lokalnych,
stosowanie tradycyjnych materiałów,
nierzadko zamiłowanie do symetrii i
monumentalizmu.
Do
kierunków
antymodernistycznych można zaliczyć z
jednej strony niemiecki Heimatschutzstil i
podobne mu ruchy, a z drugiej popierane
przez reżimy totalitarne architekturę III
Rzeszy i radziecki socrealizm.]
antimodernizmus [X.Pius pápa "Pascendi
domini gregis" a. enciklikájában elítélte az
u.n. "modernista" tanításokat, s 1910-ben
elrendelte minden klerikus esküvel tartozik e
tanításoknak ellene mondani.]
266
antymolowy, -a, -e (zob. przeciwmolowy) –
molyírtó
antymon [pierwiastek chemiczny stosowany jako
składnik stopów] – antimon (Sb);
ezüstfehér, kristályos rideg fémes elem
(fontos ötvözőfém)
antymonowy, -a, -e – antimonantymonarchista,
antymonarchistka
–
antimonarchista, antiroyalista; királyellenes,
királyság-ellenes (ffi/nő)
antymonarchistyczny, -a, -e – antimonarchistaantynarodowy, -a, -e [sprzeczny z interesem
narodu] – nemzetellenes
antynaukowe poglądy – tudománytalan nézetek
antynaukowy, -a, -e [sprzeczny z nauką] –
tudománytalan
antyneutron
[antycząstka
neutronu]
–
antineutron; a neutronéval egyező tömegű
antirészecske
ntynomia [1. sprzeczność między dwoma
wykluczającymi się twierdzeniami, z
których każde wydaje się prawdziwe i
uzasadnione; 2. rozumowanie pozornie
poprawne,
lecz
prowadzące
do
sprzeczności; 3. sprzeczność wewnętrzna;
log. rozumowanie (dowód) pozornie
poprawne,
ale
prowadzące
do
sprzeczności; sprzeczność między dwoma
równie uzasadnionymi twierdzeniami;] –
(gör.) antinómia; ellentmondás, ellentétel;
(jog) ellentét (törvényben); két egymást
kölcsönösen kizáró, de logikailag egyenlő
meggyőző erővel igazolható tétel; törvények
ellenkezése; ellentét, két ítélet között (a
modern műveltségbe Kant révén került)
antynomiczny,
antynomijny,
-a,
-e
–
ellenmondásos
antynomiczność – ellenmondásosság
antynomizm (gr. αντι (przeciwko) i νομος (reguła,
zasada); z gr. "anti" - przeciw, "nomos" prawo) [to pojęcie filozoficzne oznaczające
wewnętrzną sprzeczność. W teologii
antynomizm naucza, że Dekalog nie
powinien być normą dla chrześcijan, gdyż
skoro jedynym motywem postępowania
chrześcijanina ma być miłość do
Chrystusa, wobec tego prawo jest
niepotrzebne. Antynomizm zwalczali
zarówno Luter (słynny spór Lutra z
Janem
Agrikolą),
Kalwin,
inni
reformatorzy, purytanie oraz Kościół
rzymskokatolicki (Sobór w Trydencie Dekret o usprawiedliwieniu, kanony 19, 20
i 21).] – antinomizmus (nomos=törvény)
[Olyan irányzat, amely az ótestámentumi
törvény érvényességét tagadja; olyan
teológiai felfogás, amely az evangélium
-
Wersja 01 01 2017
hírdetése mellet a törvény hírdetését
feleslegesnek tartja; olyan felfogás, amely
általában minden erkölcsi törvényt elvet.]
antypaństwowy, -a, -e [sprzeczny z interesami
państwa] – államellenes
antypapież [papież wybrany przez opozycję za
życia legalnego papieża] – ellenpápa
antypartyjny, -a, -e – pártellenes
Antypas (przeciwny) a. Antypas z Pergamonu,
również
Antyp(a),
cs.
Swiaszczennomuczenik Antipa, jepiskop
Piergama Asijskogo (zm. w I wieku)
[skrócona
forma
imienia
Antypater
‘w miejsce [swego] ojca’] ["Antypas" z Ap
2:13 to w zapisie greckim Antipas, skrót od
Antipatros: "w miejsce ojca" lub "odbicie,
podobieństwo ojca" — 1. Chrześcijanin ze
zboru w Pergamie. Zmarł śmiercią
męczeńską. - Biskup Pergamonu w Azji
Mniejszej, męczenni chrześcijański, święty
Kościoła katolickiego i prawosławnego. W
czasach prześladowań chrześcijan za
panowania Nerona (54 – 68) lub
Domicjana (81 – 96) został skazany na
śmierć za trwanie w wierze w Jezusa
Chrystusa.
Stracony
został
w
Pergamonie.2. Syn Heroda Wielkiego.] –
ANTIPÁS v. Antipasz, az Antipater
rövidített alakja (egy mindenki ellen; az atya
ellensége; az atya helyettese, az apjához
hasonló);
1.
Őskeresztyén
mártír
Pergamumban (Jel 2,13); (keresztény a
Pergamoni táborban, vértanú halált halt); 2.
Heródes Antipas (* Kr. e. 22/21) [Nagy
Heródes fia, Galilea és Perea uralkodója Kr.
e. 4-Kr. u. 39.; †Kr. u. 39 után, Galileában
uralkodott]
antypasat [stały wiatr wiejący w strefie
zwrotnikowej
ponad
pasatem,
w
przeciwnym do niego kierunku] –
antipasszát; az alsó passzátszéllel ellentétes
irányú szél a légkör magasabb rétegeiben
antypast, antypacik [z łac. ante, przed i pastus,
pasza, – przysmaczek przed obiadem,
przedsmaczek, przedkąsek, przedgryzek]
– (dawno) ebéd előtti cseme
antypatia [1. uczucie niechęci do kogoś albo
czegoś; 2. osoba, do której czuje się
niechęć; 3. niechęć, wstręt, odraza; osoba
niemiła
komuś,
odpychająca,
antypatyczna] – antipátia; elleszenv,
idegenkedés; ellenszenves személy v. tárgy
(to człowiek to moja antipatia – ez az ember
nekem ellenszenves)
Antipatris a.
Antypatris a. Antypatryda
[‘[należące
do]
Antypatra’]
[Biblia
Warszawska: Żołnierze więc, zgodnie z
rozkazem, wzięli Pawła i zawiedli go nocą
267
do Antipatris; Biblia Tysiąclecia: Żołnierze
więc stosownie do rozkazu zabrali Pawła i
poprowadzili nocą do Antipatris; Biblia
Gdańska: Żołnierze tedy tak, jako im było
rozkazano, wziąwszy Pawła, prowadzili go
nocą do Antypatrydy (Dzieje 23:31)) –
ANTIPATRIS (Antipaterhez tartozó; az atya
ellensége; az atya helyettese; apjához
hasonló). [Város, amelyet Nagy Heródes
épített a Jeruzsálemből Cézáreába vivő út
mentén, és amelyet apjáról nevezett el. Pál
egy éjszakát töltött itt is fogságban (ApCsel
23,31).]
antypatycznie – antipatikusan, ellenszenvesen
antypatyczność – ellenszenvesség, utálatosság
antypatyczny, -a, -e [wywołujący uczucie
niechęci] – antiptikus, ellenszenves,
visszataszító, visszatetsző, kiállhatatlan (to
jest antypatyczny człowiek: ez ellenszenves
ember)
antypatyczny stosunek do czego – ellenszenves
magatartás, ellenszenves viszony vki iránt
antypendium [Podbudowanie, na którym
spoczywa menza, zwie się korpusem
ołtarza. Zdobią go niekiedy malowidła,
albo artystyczne okrycie, którego kolor
można dowolnie zmieniać stosownie do
różnych okresów roku kościelnego.
Okrycie to nazywa się antypendium.] –
antipendium [Az oltárnak a néppel
szemben levő oldalát borító terítő, melyet
gazdagon díszítettek.]
antypiryna [syntetyczny środek przeciwbólowy,
przeciwgorączkowy i przeciwzapalny] –
antipirin; anilinkészítmény; fehér kőalakú
kristályocskák alakjában, vízben kitűnően
oldható
(hőcsökkentő,
érösszehúzó,
vérzéscsillapító gyógyszer) – felfedezője
Knorr
antypody [1. obszary położone po przeciwnych
stronach kuli ziemskiej; 2. przeciwstawne
sobie stanowiska lub poglądy; 3.
przeciwległe punkty powierzchni Ziemi,
ich mieszkańcy (wzajem dla siebie); przen.
ludzie
antypodycznych,
skrajnie
przeciwnych poglądów.] – antipódus,
ellenlábas; a földgömbnek pontosan a két
ellentétes oldala; az ott élő ember; ellenfél,
ellenlábas
antypodycznie – antipódusan
antypodyczny, -a, -e – antipódikus
antypokojowy, -a, -e [zagrażający pokojowi,
dążący do wojny] – békeellenes
antypolonizm (także: polonofobia) [termin
określający
zbiorowo
wszelkie
postrzegane jako prawdziwe lub rzekome
uprzedzenia i postawy wrogości wobec
-
Wersja 01 01 2017
Polaków. Historycznym odpowiednikiem
antypolonizmu
jest
polakożerstwo,
określenie używane w XIX w. wobec
antypolskiej polityki Otto von Bismarcka.]
–
polonofóbia;
lengyelellenesség;
lengyelgyűlölet
antypolski, -a, -ie [niechętny lub wrogi Polakom,
Polsce] – lengyelellenes, Lengyelország
elleni
antypostępowy, -a, -e – haladásellenes, nem
haladó
antypowieść [odmiana powieści zrywająca z
tradycyjnymi regułami tego gatunku] –
ellenregény, antiregény
antyreklama – ellenreklám
antyreklama Coca-coli – Coca-cola ellenreklám
antyreligijny, -a, -e – vallásellenes, hitellenes
antyrepublikański, -a, -e [występujący przeciw
rządom republikańskim, zwalczający
republikę] – köztársaságellenes
antyrewolucyjny, -a, -e [występujący przeciw
rewolucji] – forradalomellenes
antyrezonans – antirezonancia
antyrobotniczy – munkásellenes
antyrządowy, -a, -e [przeciwny rządowi] –
kormányellenes
antysemicki, -a, -ie [cechujący się niechęcią,
wrogością wobec Żydów, skierowany
przeciw narodowi żydowskiemu (np.
antysemickie wypowiedzi, antysemickie
nastroje)] – antiszemita; zsidóellenes,
zsidógyűlölő
antysemita [osoba wroga wobec Żydów,
zwalczająca naród żydowski], antysemita
– antiszemita, zsidóellenes, zsidógyűlölő
(ffi/nő)
antysemityzm [1. wrogość wobec Żydów jako
grupy wyznaniowej lub etnicznej; też:
teoria uzasadniająca taką postawę; 2.
antyspołeczne uprzedzenie, nienawiść,
wrogość i dyskryminacja Żydów oraz osób
pochodzenia żydowskiego, postrzeganych
jako grupa religijna, etniczna lub rasowa.
Ekstremalny
antysemityzm
głosiła
ideologia
niemieckiego
nazizmu,
doprowadzając do próby wyniszczenia
narodu żydowskiego w okupowanej
Europie; 3. nienawiść do Żydów,
prześladowanie ich, jedna z form rasizmu,
szowinizmu i nietolerancji; 4. postawa
wyrażająca uprzedzenie, niechęć, wrogość
i dyskryminację Żydów oraz osób
pochodzenia żydowskiego, postrzeganych
jako grupa religijna, etniczna lub rasowa,
z powodów religijnych, gospodarczych lub
politycznych. Ekstremalny antysemityzm
głosiła ideologia niemieckiego nazizmu,
268
doprowadzając do próby wyniszczenia
narodu żydowskiego w okupowanej
Europie.] – antiszemitizmus (szó szerint:
szemita-ellenesség), zsidóellenes mozgalom;
zsidóellenesség, zsidógyűlölet, zsidóellenes
gyűlölet; a zsidókkal szemben mesterségesen
szított vallási és „faji” gyűlölet [rendkívül
bonyolult jelenség, mely mint fogalom több
különféle szellemi áramlatot – hitet,
filozófiát, gondolkodás- és cselekvésmódot,
attitűdöt és ezeknek alapjait – foglalja össze.
Az antiszemitizmus követőjét antiszemitának
nevezik ennek a kifejezésnek a használói. Az
antiszemitizmus szó a Sémtől, Noé fiától
származó sémi vagy szemita népekről
(többek között az arabokról és a zsidókról)
kapta a nevét. Bár más népek is tartoznak
ebbe a csoportba (például máltaiak), az
antiszemitizmus szót általában a zsidók iránti
ellenszenv megnevezésére használják.]
antyseptyczny, -a, -e – antiszeptikus; csíraölő,
fertőzés, rothadás elleni (szer); fertőtlenítő;
kórokozókat elölő, szaporodásukat gátló
antyseptyk [1. środek niszczący drobnoustroje;
2. w medycynie: środek służący do
niszczenia
drobnoustrojów]
–
antiszeptikum
antyseptyka [1. niszczenie drobnoustrojów, np.
w ranach, na narzędziach chirurgicznych,
w
pomieszczeniach,
w
celu
niedopuszczenia do zakażenia; 2. w
medycynie: postępowanie mające na celu
zniszczenie
drobnoustrojów
na
narzędziach chirurgicznych, w salach
operacyjnych, w ranach itp. w celu
uniknięcia zakażeń] – antiszeptikum;
csíraölő,
fertőtlenítő,
fertőzést
megakadályozó szer
antysocjalny, -a, -e – antiszociális; (tan, törekvés)
társadalomellenes, közösségellenes
antysocjalny typ – antiszociális típus
antyspołeczny, -a, -e [sprzeczny z interesami
społeczeństwa] – társadalomellenes
antyszambrować
[daw.
wyczekiwać
w
przedpokojach, poczekalniach, usiłując
dotrzeć do wpływowych osób] – kilincselni,
előszobázni
antytalent [1. całkowity brak zdolności w jakimś
kierunku; 2. człowiek wykazujący taki
brak
zdolności]
–
tehetségtelen,
antitalentum (ember)
antyteza [1. twierdzenie przeciwne w stosunku
do tezy; 2. przeciwieństwo; 3. u Kanta:
sąd sprzeczny w stosunku do innego,
dotyczącego tego samego metafizycznego
problemu,
a
jednakowo
jak
on
uzasadniony; 4. w dialektyce Hegla:
drugie
stadium
trójstopniowego
-
Wersja 01 01 2017
dialektycznego rozwoju rzeczywistości;
5. środek stylistyczny polegający na
zestawieniu
elementów
znaczeniowo
przeciwstawnych w jedną całość treściową
w celu uzyskania większej ekspresji] –
antitézis; ellentétel; szembeállás, kontraszt,
ellentét; (zene) antitézis; egy másik
gondolattal ellentétes, de nem ellentmondó
állítás; (idodalom) ellentét [ANTITHESIS:
Ellentétel. THESIS: Tétel. SZINTHESIS:
Összetétel, egyesítés, magasabb egységben
való összefoglalás.]
antyteza czego – vminek az ellentétele, antitézise
antytoksyczny, -a, -e – antitoxikus
antytoksyna [substancja neutralizująca działanie
toksyn chorobotwórczych] – (gör.)
antitoxin, ellenméreg; a szervezet által a
toxin hatására létrehozott ellenméreg; az élő
szervezetben toxinnal való beoltás után
keletkező anyag (vérsav), mely a méreg
hatását közömbösíti (gyógyítási célokra
állatoknak toxin-kezelése útján nyerik)
antytrynitariusz, antytrynitarz – antitrinitárius;
Szentháromság-tagadó ffi
antytrynitarski, -a, -ie – antitrinitárius-;
Szentháromság-tagadóantytrynitaryzm [nurt doktrynalny w obrębie
chrześcijaństwa odrzucający dogmat
Trójcy Świętej] – antitrinitárius mozgalom
[Az
antitrinitáriusok
(Szentháromságtagadók, másként unitáriusok) tagadták a
Szentháromságot, azaz Krisztus isteni
természetét és a Szentlélek létezését.
Tanításaik szerint Jézus Isten fia volt, de
végleg emberré lett, és kereszthalála az
emberi áldozatvállalás példája.]
antytrynitarze – antitrinitáriusok; Szentháromságtagadók, akik Krisztus istenségét tagadják
antytyp [1. odpowiednik realizujący typ biblijny
(zob. 1 P 3,21); 2. odpowiednik realizujący
typ biblijny (zob. 1 P 3,21)] – antitypos; az
üdvösségtörténetben némely újszövetségi
valóság ószövetségi előképe
antywojenny, -a, -e [występujący przeciw
wojnie] – háború ellenes
anulacja – (lat.) annuláció; érvénytelenítés,
megsemmisítés; hatályon kívül helyezés
anulacja rezerwacji – foglalás érvénytelenítése
anulować [unieważnić lub odwołać jakieś
zarządzenie lub zobowiązanie] – (lat.)
annullálni; érvénytelennek nyilvánítani,
érvényteleníteni, megsemmisíteni, semmivé
tenni, megszüntetni, hatályon kívül helyezni;
stornírozni
anulować polecenie – (inf.) parancsot visszavonni,
érvényteleníteni
269
anulowanie – megsemmisítés, hatályon kívül
helyezés
anus [1. Odbyt (łac. anus) – w anatomii końcowy
otwór przewodu pokarmowego. Odbyt
zamykany jest przez wieniec silnych
mięśni tworzących zwieracz odbytu.
Podstawową
funkcją
odbytu
jest
wydalanie kału w procesie defekacji; 2.
sztuczny odby] – anus; alfelnyílás,
végbélnyílás (otwór odchodowy, odbyt)
Anusia – Anikó
Any port in a storm [1. w czasie burzy każda
przystań jest dobra; 2. Każde rozwiązanie
jest dobre w sytuacji kryzysowej.] – Any
port in a storm [eni…sztorm] – ‘Viharban
bármely kikötő (jó)’, azaz veszélyben
bármely menedék jobb a semminél. (Angol
közmondás.)
anyż [1. roślina uprawiana ze względu na owoce
i nasiona używane do produkcji leków i
kosmetyków; 2. aromatyczna przyprawa z
wysuszonych owoców jednego z gatunków
tej rośliny] – ánizs (Pimpinella anisum)
[ismert
fűszernövény.
Népies
neve:
ánizsmag, illatos ánizs, közönséges ánizs,
bécsi- vagy édeskömény.]
anyż gwiazdkowy (Illicium verum) [zob. Badian
właściwy] – csillagánizs (Illicium verum) [a
Schisandraceae családba tartozó Illicium
nemzetség legismertebb növényfaja. Egyéb
elnevezései: csillagos ánizs, kínai ánizs vagy
ánizscsillag.
Igen
kellemes,
a
Magyarországon
ismertebb,
de
tőle
rendszertanilag
távol
eső
ánizshoz
(Pimpinella anisum) hasonló aromájú, de
annál valamivel erősebb illatú, édeskés ízű,
Dél-Kínában
őshonos
gyógyés
fűszernövény, több étel- és italkülönlegesség
neki köszönheti különleges ízét és illatát.]
anyżek [1. zob. anyż; 2. kruche ciastko lub
cukierek z przyprawą anyżową; 3. roślina
zielna o białych kwiatach, ceniona ze
względu na owoce; anyż, biedrzeniec
anyżu; 4. wysuszone owoce tej rośliny,
przyprawa
korzenna
o
słodkawopiekącym
smaku;
anyż;
5. olej z nasion tej rośliny; anyż;
6. ciastko lub cukierek z dodatkiem anyżu
(przyprawy)] – ánizsmag
anyżówka – (fr.) ánizslikőr (anisette), ánizspálinka
anzagować – (ném.) anzágolni; lódítani, füllenteni;
nagyzolni, kérkedni, hencegni
AOL, Inc. (od America OnLine) [jeden z
głównych dostawców usług internetowych
powstały w 1983 roku jako Quantum
Computer Services, później posługujący się
nazwą America Online. W latach 90. AOL
był utożsamiany przez wielu Amerykanów
-
Wersja 01 01 2017
z Internetem; w najlepszych latach
obsługiwał 30 milionów subskrybentów,
chociaż obecnie liczba ta znacząco spadła.
Do 2009 roku AOL był spółką korporacji
medialnej Time Warner.] – AOL (America
On Line) 'AOL' –szolgáltató (Amerika
'kapcsoltan') [1. 1998 óta a legnagyobb,
amerikai központú tartalom és hálózati
kapcsolatszolgáltató (online service provider,
OSP), több mint 18 millió előfizetővel; az
AOL társult a Time Warner hatalmas
tartalomszolgáltatóval
és
tulajdonában
vannak ma a Netscape, ICQ valamint a
Winamp cégek is; ugyanakkor Microsoft
résztulajdonosa
a
vállalkozásnak;
2.
America Online, vagy röviden csak AOL
egy céges hálózati szolgáltató és internet
szolgáltató.]
aorta [główna tętnica doprowadzająca krew do
całego ciała] – aorta; véna, főütőér, főverőér
aortalny, -a, -e – vénás
aoryst [czas przeszły dokonany, występujący np.
w języku greckim, staro-cerkiewnosłowiańskim i sanskrycie] – aoristis,
aoristos; befejezett múlt idő, a múltban
beálló pillanatnyi cselekvést kifejező igeidő
aorystyczny, -a, -e - befejezett múlt idővel
kapcsolatos
Apage, Satanas! [Idź precz, szatanie !] – Apage
Satana! […szatana] – ‘Távozz tőlem, Sátán!’
[Jézus szavai a kísértőhöz a Biblia latin
szövege szerint, bár itt görögül (Mt 4,10);
ismert latin formája Vade retro, Satanas!]
apanaże [1. korzyści finansowe związane z
zajmowaniem wysokiego stanowiska lub
wykonywaniem prestiżowego zawodu;
2. pieniądze
lub
dobra
ziemskie
przeznaczone na utrzymanie członków
rodu panującego; 3. część posiadłości
królewskiej wydzielana dawniej przez
panujących młodszym członkom dynastii]
– (fr.) apanage, apanázs, járadék, évjáradék;
havonta v. éventefolyósított készpénzjuttatás
apanażowy, -a, -e – (fr.) apanage-, apanázs-,
járadéki, évjáradéki
aparacik – [(kis,. kicsi) aparat]
aparat [1. urządzenie spełniające określone
zadania; 2. med. urządzenie korygujące
niektóre wady; 3. zespół narządów
człowieka,
zwierzęcia
lub
rośliny
spełniających wspólnie pewne funkcje w
organizmie; 4. zespół instytucji, urzędów
lub osób zajmujących się określoną
dziedziną życia publicznego; 5. zespół
metod i środków służących do osiągnięcia
określonego celu; 6. pot. o kimś, kto
śmieszy lub szokuje swoim zachowaniem]
– (lat.) apparátus; (műsz.) készülék,
270
szerkezet, felszerelés, eszköz, berendezés,
gép, gépezet, segédeszközök; műszer; (org.)
intézmény, intézmények sora az igazgatás v.
a gazdaság bizonyos terén; szervezet,
apparátus, hivatali gépezet
(csoport)
(sprawnie działający aparat: jól működő
szervezet; źle funkcionujący aparat: rosszul
működő szervezet); (tudomány) magyarázó
jegyzetek, anyagok; (élővilág) bizonyos
egységes funkcióra hivatott szerveknek az
összessége
aparat administracyjny – adminisztratív szerv,
hivatali v. igazgatási apparátus
aparat alarmowy – riasztókészülék; tűzjelző
készülék
aparat audiowizualny – audiovizuális készülék
(oktatási és ismeretterjesztési célokra
szolgáló képet és hangot adó készülék)
aparat bankowy – bankapparátus
aparat bezszumny – zörejmentes készülék
aparat destylacyjny – desztillátor; lepárlókészülék
aparat dla źle słyszących – hallókészülék
aparat do czego – vmihez tartozó v. vmire való
készülék
aparat do inhalacji tlenu – oxigén-belégző
készülék
aparat do narkozy i respirator – altató- és
lélegzőkészülék
aparat do suszenia włosów – hajszárító búra
aparat do zdjęć filmowych – filmfelvevő készülék
v. gép
aparat filmowy – vetítőgép, filmvevítőgép;
filmfelvevő készülék v. gép
aparat finansowy – pénzügyi apparátus
aparat fotograficzny – fényképezőgép
aparat
fotograficzny,
potocznie
aparat
[urządzenie służące do wykonywania
zdjęć fotograficznych. Pierwowzorem
aparatu fotograficznego było urządzenie
nazywane
camera
obscura.]
–
fényképezőgép; kamera [a camera obscura
latin kifejezésből származó elnevezés,
amelyet a magyar átvett filmfelvevő és
videokamera értelemben, de újabban az
angol hatására a fényképezőgép elnevezésére
is használják. Egy optikai lencsékből és
fényvédett részből álló szerkezet. A lencsék
egy zárszerkezeten keresztül képet vetítenek
egy rögzítő felületre (analóg filmre vagy
digitális CCD-re). A híradástechnikában az
átviteli rendszer eleme, képek vagy
képsorozatok optikai képét időben változó
elektromos jellé alakító leképező rendszer.
Kimenő jele a videojel, amely szinkron és
színkódolási (például PAL) információkat
tartalmaz.]
-
Wersja 01 01 2017
aparat fotosyntetyczny (ang. photosynthetic
apparatus) [zestaw wszystkich elementów
uczestniczących
w
przeprowadzaniu
fotosyntezy.
U
eukariotycznych
organizmów fotosyntetyzujących aparat
fotosyntetyczny zlokalizowany jest w
chloroplastach. U sinic są to tylakoidy.] –
(él.) fotoszintetikus apparátus
aparat funkcjonuja bez zarzutu – a készülék
hibátlanul v. kifogástalanul működik
aparat gospodarczy – gazdasági apparátus
aparat handłowy – kereskedelmi apparátus
aparat hurtowy – nagykereskedelmi apparátus
aparat kinematograficzny – mozi-, vetítőgép
aparat kompaktowy [(ang. compact camera) –
typ aparatu fotograficznego przeznaczony
głównie dla fotoamatorów. Występuje w
wielu odmianach, jak i różnej jakości oraz
cenie] – kompakt kamera v. fényképezőgép
aparat kontrolujący – ellenőrző készülék
aparat kreślarski z prostowodem – rajzgép
vezérléccel
aparat krytyczny [zespół środków służących do
naukowego
opracowania
jakiegoś
zagadnienia lub naukowego objaśnienia
wydawanego tekstu] – vizsgáló v. kritikai
apparátus
aparat Morse’a – morzekészülék
aparat na baterie – telepes lészülék
aparat odbiorczy [zob. radioodbiornik] – (rádió)
vevőkészülék
aparat odsłuchowy (masłuchowy) – lehallgató
készülék
aparat odwadniający – érciszapoló
aparat ortodontyczny – fogszabályozó
aparat państwowy – államapparátus, állami
apparátus,
államgépezet
(usprawnić
działanie państwowego: tökéletesíteni v.
tökéletessé
tenni
az
államgépezet
működését)
aparat podsłuchowy – lehallgató v. fülelőkészülék
aparat projekcyjny – vetítőgép, vetítőkészülék,
projektor
aparat przeciwpożarowy – tűzjelző készülék
aparat radiowy – (radio) rádiókészülék
aparat radiowy i telewizyjny – rádió- és tévé
készülék
radiowy selektywny – szelektív
rádiókészülék
aparat rentgenowski [aparat do prześwietlania
ciał
promieniami
Roentgena]
–
röntgenkészülék
aparat skarbowy – pénzügyi szervezet
aparat słuchowy – hallókészülék (hallásjavító
készülék, nagyotthalló-készülék)
aparat słuchowy w układzie krzyżowym –
BICROSS, keresztezett hallókészülék
aparat stereoskopowy [aparat fotograficzny o
dwóch obiektywach, którym można
wykonać jednocześnie dwa zdjęcia] –
térhatású képet készítő fényképezőgép
aparat sygnałowy – jelzőkészülék, jelzőberendezés
aparat
sygnalizacyjny
–
jelzőberendezés,
jelzőkészülék
aparat sygnalizacyjny do kontroli szybkości
ruchu samochodowe – jelzőberendezés a
gépjárműforgalom
sebességének
ellenőrzéséhez
aparat szkolnictwa – iskolarendszer, az
iskolaügyek gépezete
aparat telefoniczny – telefonkészülék, távbeszélő
készülék
-
Wersja 01 01 2017
aparat
271
aparat telefoniczny głośnikowy – hangostelefon
aparat telefoniczny głośnikowy bez automatyki –
beszédvezérlés nélküli hangostelefon
aparat telegraficzny (telegraf) – távbeszélő
készülék
aparat telewizyjny (telewizor) – televíziókészülék,
televíziós készülék
aparat tlenowy – lélegeztető készülék; orvosi
oxigén újralélegeztető készülék
aparat w postaci pudełka od zapałek –
gyufaskatulya alakú készülék
aparat wytwórczy – termelési apparátus; termelő
apparátus
aparat wzmacniający słuch – hallócső
aparat zarządu – irányító apparátus
aparatio – aparatio; szellemjelentés
aparatura [zespół współpracujących ze sobą
urządzeń] – berendezés, apparatúra,
felszerelés, készülék
aparatura do pomiaru ciśnienia akustycznego –
hangnyomásmérő v. zajmérő készülék
aparatura dźwiękowa – hangosfilm berendezés
aparaty precyzyjne – finom v. precíziós műszerek
apartamencik – [(kis, kicsi) apatrament]
apart (niem.) – (fr.→ném.) apart; csínos, ízléses;
különleges, válogatott, kiváló
apartament
[1. luksusowo
urządzone,
wielopokojowe mieszkanie lub podobne
pomieszczenie
w
hotelu;
2.
reprezentacyjne i prywatne wnętrze
pałacowe] – (ol) appartamento; apartman,
apartment,
appartement;
lakosztály,
fényűzően
berendezett
nagy
lakás
(wspaniały apartament: remek lakosztály)
apartament z wodokiem na morze – lakosztály
kilátással a tengerre; tengerre néző apartman
apartamentowy, -a, -e – apartmanapartheid
[wym.
aparthejd]
[doktryna
społeczno-polityczna
sankcjonująca
segregację rasową i dyskryminację
czarnej ludności] – apartheid, faji
megkülönböztetés;
a
Dél-afrikai
Köztársaságban
korábban
alkalmazott
fasiszta jellegű intézkedések a fehér és a
színes lakosság teljes elkülönítésére
aparycja [wygląd zewnętrzny człowieka] –
(dawno) megjelenés, mutatkozás, külső,
kinézés (piękna aparycja: jóvágású v. jó
megjelenésű ember)
appassionato (muz.) [namiętnie, z pasją] – (ol.)
appassionato; szenvedélyesen (zene)
apasz [daw. osoba należąca do świata
przestępczego] – apacs; harciasságáról
ismert indián törzs; átv. párizsi alvilági
bűnöző, csavargó
272
apaszowski, -a, -ie – apacsapaszka [1. niewielka chustka z cienkiej tkaniny;
2. kwadratowa chusta z cienkiej tkaniny,
często jedwabna. Noszona na szyi po
złożeniu w trójkąt. W drugiej połowie XIX
wieku popularna wśród paryskich
robotników, obecnie przede wszystkim
wśród kobiet. W odniesieniu do apaszki
używa się często również określenia
gawroszka.
3.
trójkątna
chustka,
najczęściej z fularu, zawiązana niedbale
na szyi, typowa dla "męskiej" mody,
kobiety zaczęły ją nosić w późnych latach
dwudziestych ubiegłego wieku. Przed
pierwszą wojną światową nazywano tak
długi, miękki, biały, jedwabny szal,
opatrzony frędzlami, używany wieczorem
do fraka i cylindra, a zarzucany przez
bywalców paryskich bulwarów przez
ramię, dla lepszej dekoracji i kontrastu z
czernią. Tak czynili niegdyś ze swymi
mniej eleganckimi szalami paryscy
złoczyńcy, czyli apasze. I tu właśnie źródło
słowa. 4. (text) wspaniałe, koronkowe
dekoracje na damskie bluzki i męskie
koszule, noszone na szyi. Pochodzi z epoki
Rokoko, kiedy zakrywała głębokie
dekolty.]
–
kendő
(nyakon),
sál;,
apacskendő;
vállkendő;
(text)
Fichu
[Gazdagon redőzött, fodros csipkedíszítés a
blúz vagy ing elején. Eredete a rokokó korba
nyúlik vissza, amikor a nagyméretű
nyakkivágást kendővel fedték be.];
apaszka [żeński rzecz. apasz = rzezimieszek,
należący do świata przestępczego] – átv.
apacsnő
apatia [1. stan całkowitego zobojętnienia,
niewrażliwości na bodźce; 2. w stoicyzmie:
stan równowagi wewnętrznej, spokoju
ducha i wyzwolenia od namiętności] –
(gör.) apátia; egykedvűség, közömbösség,
közöny,
részvétlenség,
érzéketlenség,
levertség,
fásultság,
eltompultság,
nemtörődömség;
szenvtelenség;
kedvetlenség
(a
frusztráció
egyik
következménye)
-
Wersja 01 01 2017
Apatozaur (Apatosaurus) [to duży zauropod
żyjący ok. 150 mln lat temu w późnej
jurze na terenach Ameryki Północnej.
Został odkryty i opisany w 1877 przez
Othiela C. Marsha. Niegdyś był także
znany pod nazwą brontozaur. Było to
jedne z największych zwierząt lądowych
jakie kiedykolwiek żyły na ziemi. Osiągał
średnio około 20 m długości i ok. 23 ton
wagi.
Nazwa
apatozaur
oznacza
,,oszukańczy jaszczur”. Nazwano go tak ze
względu na podobieństwo jego kości pod
niektórymi względami do kości morskiego
gada mozazaura. Skamieliny apatozaura
znaleziono w (Wyoming), Kolorado,
Oklahoma i Utah (USA, Ameryka
Północna).] – Apatosaurus [régebbi nevén
Brontosaurus vagy Elosaurus a hüllők
(Reptilia) osztályának a dinoszauruszok
csoportjához, ezen belül a hüllőmedencéjűek
Saurischia rendjéhez, a Sauropodomorpha
alrendjéhez, a Sauropoda alrendágához és a
Diplodocidae családjához tartozó nem.]
apatycznie
–
apatikusan;
egykedvűen,
közömbösen, részvétlenül, érzéketlenül,
leverten
apatyczny, -a, -e [obojętny na to, co się wokół
dzieje, niewrażliwy na bodźce; też: będący
objawem takiego stanu] – (gör.) apatikus;
érzéketlen, levert, egykedvű, közönyös,
közömbös; részvétlen, tompa, fásult;
szenvtelen; lagymatag
apatyczny wyraz twarzy – apatikus arckifejezés
apatyk – apatikus; érzéketlen, levert, egykedvű,
közönyös, közömbös; részvétlen, tompa,
fásult ember
apatyt [minerał będący podstawowym źródłem
fosforu w przyrodzie] – (gör.) apatit;
vulkáni eredetű kristályos foszforásvány
apatytowy, -a, -e – apatitapeiron
(gr.
ápeiros
bezgraniczny,
nieskończony) [w filozofii Anaksymandra
z Miletu: bezkres - bezgraniczna,
nieskończona pramateria, zasada świata
(arché), będąca jego podstawowym
tworzywem i regułą, według której
funkcjonuje] – apeiron; ősanyag, a végtelen
és
a
meghatározhatatlan
anyag;
Anaximandrosz (Kr.e. 610–547)
ión
természetfilozófus szerint.
apeks [punkt na sferze niebieskiej określający
kierunek
ruchu
Słońca
względem
wybranej grupy gwiazd] – (lat.) apex;
csúcs, csúcspont, tető; (csillagászat) az
égtájnak az a pontja, amely felé a
naprendszer mozgása irányul
(z fr. appel) [1. zbiórka wszystkich
uczestników obozu, uczniów szkoły,
żołnierzy
jednostki
itp.
w
celu
sprawdzenia obecności lub przekazania
jakichś informacji; też: sygnał do zbiórki;
2. publiczna wypowiedź lub pismo
skierowane do ogółu, wzywające do
jakichś działań lub do uczestnictwa w
czymś; 3. karność psa myśliwskiego;
4. sygnał do rozpoczęcia polowania; 5.
wezwanie, w wojsku sygnał do zbiórki
oddziału. Także w znaczeniu zebrania
żołnierzy w celu sprawdzenia obecności,
regulaminowego stanu umundurowania,
uczczenia pamięci poległych itp.] – (lat.)
appel, apellálás; felhívás, fellebbezés, szózat;
kihívás [podejmować apel: kihívást elfogad];
(wojsko) appell; sorakozó, kihallgatás,
névsorolvasás, gyülekezés, gyülekező; (bibl.)
apellálás (fellebbezés) [Jogi eljárás egy per
során, amikor a vádlott a közvetlen felettes
szervhez fordul, mint Pál tette ezt Festus
helytartó előtti tárgyalásánál (ApCsel 25,112).]
apel imienny – névsorolvasás
apel karny [zebranie więźniów, żołnierzy w
określonym miejscu i przetrzymywanie
ich tam, będące karą np. za złamanie
dyscypliny] – a büntetés kihírdetése; rabok,
katonák összegyűjtése
apel poległych [uroczyste odczytanie nazwisk
żołnierzy poległych za ojczyznę w celu
uczczenia ich pamięci] – a hősi halottak
ünnepélyes névsorolvasása
apel pokoju – békefelhívás
apel poległych [uroczyste odczytanie nazwisk
żołnierzy poległych za ojczyznę w celu
uczczenia ich pamięci] – halotti névsor
kihírdetése
apel poranny – reggeli sorakozó
apel radiowy – rádiószózat, rádiófelhívás
apel sztokholmski [orędzie wystosowane 1950
przez Światową Radę Pokoju wzywające
narody świata do przeprowadzenia
plebiscytu w sprawie zakazu broni
atomowych; zebrano ok. 500 mln
podpisów
(gł.
w
krajach
komunistycznych); mimo szlachetnych
intencji Apel był jednym z pierwszych
akcentów
propagandowych
rozpoczynającej się "zimnej wojny".] –
stockholmi békefelhívás (1950
apel wieczorny – esti sorakozó
apelacja [I. dwołanie się od wyroku do sądu
wyższej instancji; inaczej zwana: odzew,
ruszenie, później odwołanie się, mocja; II.
rejon uprawy winorośli, w którym
produkuje się wino określonego rodzaju] –
apel
273
-
Wersja 01 01 2017
(lat.) apellálás (fellebbezés) [jogi eljárás egy
per során, amikor a vádlott a közvetlen
felettes szervhez fordul, mint Pál tette ezt];
apelláta, ellenvetés, kifogás; fellebbezés,
fellebvitel [wnieść apelacja: fellebbezni];
felsőfok, felsőfokú bíróság
apelacja od wyroku sądu – bírósági ítélet
megfellebbezése
apelacyjny – fellebbezési, fellebbviteli [sąd
apelacyjny:
fellebbviteli
bíróság];
fellebbezési
Apella [zgromadzenie ludowe w starożytnej
Sparcie,
uchwalające
prawa,
rozstrzygające najważniejsze kwestie
państwowe i wybierające urzędników
(gerontów i eforów), a od VI/V w. p.n.e.
decydujące także o wypowiedzeniu wojny.
Uczestniczyli w nim wszyscy pełnoprawni
obywatele (spartiaci, homoioi), którzy
ukończyli 30 lat. Zebrani nie mieli prawa
dyskusji - w przeciwieństwie do Aten nie
funkcjonwała zasada izegorii, a spartiaci
jedynie przyjmowali lub odrzucali wnioski
(bez możliwości wprowadzenia poprawek)
Geruzji i Eforów. Głosowano przez
okrzyki, w razie wątpliwości przez
rozstąpienie się.] – apella [az ókori
Spártában a népgyűlés elnevezése, havonta
üléseztek és igen-nem szavazattal döntöttek a
geruszia (Vének Tanácsa) javaslatairól
(háború, béke, helóták ügyei); tagjai 30.
életévüket betöltött teljes jogú spártai férfiak.
Helytelenül meghonosodott kifejezés az
ókori Spárta városállamának népgyűlésére,
mely hatalmi szervet valójában a többi
hasonló görög államban ismert ekklészia
kifejezéssel
illettek
Lakedaimónban
(Lakonía) is.]
Apelles [Pozdrówcie Apellesa, wypróbowanego
w Chrystusie, Pozdrówcie tych, którzy są
z domu Arystobula (Rzym. 16:10)] APELLES (bőr nélkül való; akit a
gyülekezet tart). [Keresztyén férfi a római
gyülekezetben (Róm 16,10).]
apelować (apeluje) [1. zwracać się do kogoś,
zwykle do ogółu, z apelem; 2. odwoływać
się do ludzkiej wrażliwości w celu
osiągnięcia czegoś; 3. wnosić apelację] –
apellálni,
appellálni;
fellebbezni,
felfolyamodni; hivatkozni vmire; vkihez v.
vmihez fordulni (hatás elérése céljából)
apelować do czego – vmihez fellebbezni
apelować do czyjego honoru – vkinek a becsületére
hivatkozni, appelálni
apelować do kogo – vkihez fellebbezni
apelować do serca – a szívéhez (érzelmeihez)
folyamodni
274
apelować do uczuć patriotycznych – hazafias
érzésekre hivatkozni v. fellebbezni v.
appellálni
apelować do wyższej instancji – magasabb
fórumhoz fellebbezni
apelować o wymierzenie wyższego wyroku –
súlyosbításért fellebbezni
apelować od czego – megfellebbezni vmit
apelować od wyroku – az ítéletet megfellebbezni
apelujący (do wyższej instancji) – fellebező
apendicitis [Zapalenie wyrostka robaczkowego –
ostre (OZWR) lub przewlekłe schorzenie
spowodowane zapaleniem wywołanym
najczęściej
zatrzymaniem
treści
pokarmowej w wyrostku.] – (lat.)
appendicitis; a féregnyúlvány gyulladása,
vakbélgyulladás (zapalenie ślepej kiszki)
apendiks [Wyrostek robaczkowy (łac. appendix
vermiformis) to cienkie uwypuklenie jelita
ślepego u niektórych ssaków; u człowieka
narząd szczątkowy.] – (lat.) appendix;
függelék, toldalék; (bonctan) féregnyúlvány
(wyrostek robaczkowy)
Apeniny (wł. Appennini) [łańcuch górski we
Włoszec]
–
Appennin-hegység
v.
Appenninek (latinul Appenninus; olaszul
Appennini) [egy közel 1200 km hosszú
olaszországi hegyvonulat, mely teljes
hosszában átszeli az azonos nevű félszigetet]
apepsya – (lat.) apepsia; a gyomornedvek (papszin,
sósav) hiánya; bélhurutot okoz (v. ideges
eredetű
betegség
v.
a
gyomor
nyálkahártyájának sorvadása idézi elő;
diétával és a pepszin és sósav mesterséges
pótlásával kezelik)
apercepcja [1. postrzeganie połączone ze
zrozumieniem i przyswojeniem sobie
treści
spostrzeżenia
na
podstawie
posiadanego
już
doświadczenia
i
posiadanej wiedzy; 2. filoz. świadomość
samego siebie] – (lat.) appercepció,
figyelem; észrevevés, felfogás, megértés,
érzékelés
apercepcyjny, -a, -e – appercipiáló, appercepciós;
észrevevő, felfogó, érzékelő
apercypować – appercipiálni; felfogni, megérteni,
figyelmessé lenni vmire (spostrzegać)
aperiencia – aperientia; megnyitó, oldó, hajtó
szerek
aperiodyczny, -a, -e [nieokresowy] – aperiodikus
aperiodyczny wzmacniacz – aperiodikus erősítő
(szélessávú erősítőnek régebben használt
elnevezése)
aperitif, apéritif [fr. 'pierw. med. otwierający
pory; jw.' ze śrdw.łac. aperitivus
'otwieracz' od łac. aperire 'odsłaniać;
-
Wersja 01 01 2017
otwierać' ― 1. lekki napój alkoholowy
podawany
przed
posiłkiem
dla
pobudzenia apetytu; 2. napój alkoholowy,
pity (zwł. we Francji) przed posiłkiem,
jakoby dla pobudzenia apetytu] – (fr.)
aperitif; étvágygerjesztő ital
aperte [przym. otwarty; (pro) otwarty na] – (lat.)
aperte; nyíltan (otwarcie)
apertinencia – appertinentia; hozzá tartozó dolog
aperto [z włoskiego: jawny, otwarty, szczery] –
(zene) aperto; nyitva
apertura [1. rozwartość układu optycznego; 2.
otwór ograniczający przestrzeń, przez
którą
przechodzą
fale
elektromagnetyczne.
W
przypadku
instrumentu optycznego jest to efektywna
średnica otworu (np. teleskopu, lunety),
przez który wpada światło lub też
soczewki lub lustra zapoczątkowującego
dany układ optyczny, mierzona jako
rozwartość układu, czyli jako kąt
pomiędzy
promieniami
świetlnymi
wpadającymi do układu z najbardziej
odmiennych kierunków. Apertura wzrasta
ze średnicą układu, a maleje z jego
długością. Im większa apertura układu,
tym czulszy instrument. W przypadku
anten, zarówno odbiorczych jak i
nadawczych, jest to odpowiednio pole
powierzchni
odbierającej
lub
promieniującej energię.] – (lat.) apertúra;
nyílás, nyílástávolság; (bonctan) egyes
szervek (medence, gyomor stb.) nyílásai;
(fénytan) a fényrekesszel ellátott lencse
szabadon hagyott részének átmérője
apertura numeryczna NA (ang. Numerical
Aperture) [definiowana dla światłowodów
jako sinus kąta stożka akceptacji, tzn.
maksymalnego kąta w stosunku do osi
rdzenia włókna, pod którym światło
wprowadzone do światłowodu nie będzie z
tego włókna uciekać (z powodu
niezachowania warunku dla całkowitego
wewnętrznego odbicia). Dla innych
przyrządów optycznych jest to sinus
maksymalnego kąta, pod jakim fala może
na nie padać lub z nich wychodzić.] –
numerikus apertúra (NA) [Az optikai
lencserendszerek fénygyűjtő képességének
egység
nélküli
mérőszáma,
mely
meghatározza a felbontóképességet és a
mélységélességet. A numerikus apertúra
értékét megkapjuk, ha a szinuszát vesszük a
beérkező lézersugár félkúpszöge és a lencse
anyag fénytörési mutatója szorzatának.
Vákuumban a numerikus apertúra értéke
definíció szerint 1. Az optikai rendszer annál
275
jobb minőségű, minél nagyobb a numerikus
apertúrájának értéke.]
aperturowy, -a, -e – nyílásapetyczna kobietka – csínos kis nő; szemrevaló
fehérnép
apetyczne danie – gusztusosan v. étvágygerjesztő
módon tálalt v. készített étel
apertycznie – ízletesen, étvágygerjesztően,
gusztusosan
apetitsznita [kanapki z jedną warstwą chleba
podawane jako przystawka] – [Słowniczek
języka śląskiego] szendvics (előétel)
apetyczny, -a, -e [1. zachęcający do jedzenia; 2. o
dziewczynie lub dziecku: mający ładne,
gładkie ciało; też: o takim ciele] – ízes;
étvágygerjesztő,
gusztusos,
ízletes;
étvágykeltő, ínycsiklandozó,; kívánatos,
vágyat keltő, vonzó
apetyczny kąsek – jó, finom falat
apetyt [1. chęć do jedzenia; też: chwilowa ochota
na jakąś potrawę; 2. ochota na coś, chęć
posiadania czegoś; 3. pociąg do kogoś] –
(lat.) apetitus, étvágy; gusztus; vágy,
mohóság, kívánság (általában)
apetyt do czego – étvágy v. kedv vmihez
apetyt na co – étvágy v. kedv vmire
apetyt rośnie w miarę jedzenia – evés közben jön
meg az étvágy
API (ang.) Application Programming Interface,
interfejs programowania aplikacji [1. jest
to sposób, rozumiany jako ściśle określony
zestaw reguł i ich opisów, w jaki
programy komunikują się między sobą.
API definiuje się na poziomie kodu
źródłowego dla takich składników
oprogramowania jak np. aplikacje,
biblioteki
czy
system operacyjny.
Zadaniem
API
jest
dostarczenie
odpowiednich
specyfikacji
podprogramów,
struktur danych,
klas obiektów
i
wymaganych
protokołów komunikacyjnych.
Przykładem API jest POSIX oraz,
opracowany
przez
Microsoft,
Windows API. 2. Interfejs API jest
standaryzowanym
interfejsem
programowym,
używanym
przez
programy użytkowe w celu uzyskania
dostępu do usług niskiego poziomu.] –
API,
Application
Program Interface
alkalmazásprogramozási
felület
vagy
alkalmazásprogramozási interfész [1. egy
program vagy rendszerprogram azon
eljárásainak (szolgáltatásainak) és azok
használatának dokumentációja, amelyet más
programok felhasználhatnak. Egy nyilvános
API
segítségével
lehetséges
egy
-
Wersja 01 01 2017
programrendszer szolgáltatásait használni
anélkül, hogy annak belső működését
ismerni kellene. 2. Alkalmazásprogramozói
csatoló]
API (Agencja-Informacyjna) – Sajtótájékoztatási
Ügynökség
[Telefoniczna
AgencjaInformacyjna;
Telewizyjna
Katolicka
Obywatelska
Agencja
Informacyjna;
Piłkarska
Agencja
Informacyjna]
APIC (ang. Advanced Programmable Interrupt
Controller)
[zaawansowany
programowalny kontroler przerwań) układ
umożliwiający
działanie
komputerowych
systemów
wieloprocesorowych
wyprodukowany
przez
firmę
Intel.
Został
zaimplementowany w układzie Intel
82093AA, który jest montowany na
wszystkich wieloprocesorowych płytach
głównych tej firmy.APIC jest układem
rozproszonym: I/O APIC wchodzi w skład
chipsetu, local APIC znajduje się
wewnątrz
obudowy
procesora
(w
przypadku, gdy procesorów jest kilka,
każdy posiada "swój" local APIC). Oba
komunikują się ze sobą poprzez linie ICC.
Głównym zadaniem APIC jest obsługa
przerwań
sprzętowych.
Docierające
poprzez linie IRQ (Interrupt ReQuest)
przerwanie jest rejestrowane przez I/O
APIC, które następnie informuje o tym
local
APIC.]
APIC:
Advanced
Programmable Interrupt Controller [Az
eszköz, amely a megszakítások prioritását
állítja be.]
apikultura – apikultúra; méhészet (pszczelnictwo)
Apis [(z gr., egip. Hapi) - najbardziej znane
spośród egipskich świętych zwierząt.
Oddawano mu cześć w Memfis, a jego
sanktuarium znajdowało się naprzeciwko
świątyni wielkiego boga stwórcy Ptaha.
Wierzono, że czarny byk Apis jest
kolejnym wcieleniem Ptaha.] – Ápisz;
(egyipt. Hap), Szent bika. Kultusza ősrégi.
Ozírisz élő jelképe, az egyiptomi vallás szent
bikája (fő tiszteleti helye Memfisz volt)
apiterapia,
apioterapia
[leczenie
chorób
produktami pszczelimi] – apiterápia;
méhek termékeivel való gyógyítás
aplaudować – (lat.) applaudálni; tapsolni
aplauz [łac. applausus p.p. od applaudere 'bić;
klaskać;
pochwalać';
1.
uznanie,
zadowolenie lub zachwyt, wyrażane
publicznie i głośno; 2. poklask, brawo;
uznanie, aprobata] – applauzus, taps,
általános tetszés nyilvánítás (oklask)
276
aplet (ang. applet – zdrobnienie od aplikacja)
[zwykle niewielki program napisany w
taki sposób] - applet [1. Az applet olyan
Java
nyelven
megírt
programot
(programocskát) jelent, amelyet HTML
oldalba (honlap) ágyaztak be. Ezek
végrehajtását a Java nyelvet értő -appleteket
futtatni
képes
-böngészőprogramok végzik. Az appletek
többek között képesek: hangállományok
lejátszására; lekérdezni annak a könyvtárnak
a címét a hálózaton, ahol a saját kódjuk
található; üzenetet írni a böngészők
állapotsorába.
2.
Java
nyelven
írt
program(ka) többek között a Web-oldalak
mozgalmasabbá tételére; a Java futtatására
alkalmas Web-kliensek szükség esetén
automatikusan letöltik a megfelelő appletet a
szerver gépről és végrehajtják azt; 3. JAVA
nyelven írt program web oldalak részére.];
(Java-) applet – Java 'applet', Java
kisalkalmazás
[Java
nyelven
írt
kisterjedelmű program; gyakori alkalamzásai
pl. weboldalakon belüli szövegrészek
mozgatása; az 'appleteket' az ügyfél
böngészője csak akkor tölti le a
szervergépről, amikor azokra szüksége van;
utóbbi művelet ugyanis lényegesen lassítja
az ilyen weboldalak megjelenését; a JAVA
nyelv előnye, hogy plattform- (operációs
rendszer) független; nem minden alkalmazás
(pl. böngésző) ismeri a JAVA-t; ennek
hátterében a Netscape- Microsoft közötti
böngésző-csatározás áll]
aplika [kinkiet z okresu od XVIII wieku do ok.
połowy XIX wieku, szczególnie często
spotykany w epoce empiru. W okresie
rokoka nazwą tą określano małe
zwierciadła przyścienne, które następnie
włączono do kinkietów w celu zwiększenia
jasności świec lub oświetlenia naftowego.]
– falikar, falitükör
-
Wersja 01 01 2017
aplikacja (łac. applicatio – przykładanie,
przymocowanie)
[- łac.
applicatūra,
applicatio 'przykładanie się (do)' i applicans
dpn. applicantis (p.pr.) od applicare
'przymocować;
przykładać
się
(do);
poświęcić się (czemu)'; zob. ad-; plicare
'zginać; składać';] [z łac. applicatio,
przyłożenie chęci, usiłowanie, oznaczała w
języku staropolskim pilne przykładanie
się
do
czego;
―
1. praktyka
przygotowująca prawnika do zawodu
adwokata, notariusza, prokuratora, radcy
prawnego,
arbitra
lub
sędziego;
2. komputerowy
program
użytkowy;
3. ozdobny wzór wycięty z tkaniny lub
skóry, naszyty na inną tkaninę; też:
technika
zdobnicza
polegająca
na
naszywaniu
takich
wzorów;
4. zastosowanie czegoś w praktyce;
5. szkolenie oficerów lub podoficerów
przechodzących z jednego do drugiego
rodzaju broni; 6. podanie, np. o pracę lub
o stypendium; 7. technika hafciarska
polegająca na nakładaniu i naszywaniu na
tkaninę motywów dekoracyjnych z innego
materiału, koronki, skóry; 8. element
dekoracyjny uzyskany przez wycięcie
wzoru z jednego materiału i naszycie na
inny - stanowiący dla niego tło. Rodzajem
aplikacji
są
również
wszelakie
pasmanterie, sutasze a również frędzle.
Powszechnie stosowana w ubiorach z
okresu secesji. 9. ozdoba polegająca na
tym, że ornament wycięty w materiale
naszywa się namateriał inny, który w ten
sposób tworzy tło. Aplikacja - do której
należą również wszelkie pasmanterie,
sutasze, a nawet frędzle - stanowi gałąź
haftu i znana jest od dawna. Dekoracja ta
bywa modna zwłaszcza w pewnych
okresach sztuki, a mianowicie wtedy gdy
ozdobność przedmiotu nie wynika z jego
pięknej
budowy
i
uzasadnionej
przeznaczeniem formy, ale jest właśnie z
zewnątrz narzucona, wyraźnie dołączona,
nie występuje więc jako element
konstrukcyjny
lecz
jako
dodatek.
Aplikacje były bardzo charakterystyczne
dla mody secesji, gdy zarówno w
architekturze, jak meblu czy kostiumie dekoracje
i
to
naturalistyczne,
podrabiające
pracę
ręczną,
były
przykładane do fabrycznego najczęściej
przedmiotu. Aplikacje te utrzymały się
bardzo długo i jeszcze w 1911 r.
podręcznik dobrego tonu zapewniał, że
przystrojeniem
najbogatszym
i
najbardziej eleganckim jest aplikacja. 10.
Ozdobne
uzupełnienie
materiału,
277
osiągnięte przez szew albo naklejanie z
odrębnej, często błyszczącego motywu z
tkaniny, albo skóry z innej tkaniny
bazowej. Użyty do tworzenia różnych
wariantów
prostych
i
bardziej
wyrafinowanych graficznych motywów.
Aplikacje mogą być uzupełniane haftem.
Aplikacje cieszyły się popularnością
szczególnie na odzieży okresu Renesansu, i
zostały wykorzystane wcześniej na odzieży
Copts. 10. Ozdobny element wycięty z
tkaniny,
skóry,
wyhaftowany,
udekorowany cekinami, koralikami i
naszyty, często dekoracyjnym szwem na
materiał – tło dla aplikacji. Tańszy od
haftu
sposób
wyróżniania,
indywidualizowania
ubrań,
spopularyzowany w pierwszej połowie XX
wieku.
Wówczas
powstały
liczne
pracownie
specjalizujące
się
w
wytwarzaniu aplikacji. Gotowe do
naszycia dekoracje to obecnie ważny dział
przemysłowych ozdób pasmanteryjnych,
które sprowadza się z regionów taniej siły
roboczej. 11. wzór z materiału naszytego
dla ozdoby na tło z innego materiału;
prawn. (do 1939 r. - aplikantura) praktyka
aplikantów, kandydatów na stanowisko
sędziego, prokuratora, adwokata a.
notariusza.], aplikantura – (lat.) applicatio,
applikáció, applikálás; fizetés nélküli
gyakorlat,
volontőrködés;
alkalmazás,
hozzáigazítás, felrakás; ráillesztés, rátét,
rávarrott dísz, rátétes díszítés (ruhán),
rátétminta; felragasztott vagy felvarrt díszítő
ornamentika; (egyh.) alkalmazás; a tétel
gyakorlati és személyhez szóló alkalmazása
a prédikációban; a bűnbocsánat személyhez
szóló alkalmazása a gyónásban.; (text)
applikáció [Különálló, gyakran fényes,
szövött vagy kötött kelméből, bőrből vagy
más anyagból kivágott díszítés, amit
rávarrnak vagy ráragasztanak a kelmére.
Mintázata sokféle lehet, egyszerűbb vagy
bonyolult grafikai motívumot használnak
ilyen célra. Készíthetik hímzéssel is. Az
ilyen díszítés nagyon divatos volt a
reneszánsz kor ruháin, de már a korai kopt
öltözékeken is megtalálhatók voltak.]
-
Wersja 01 01 2017
Aplikacyjna Szkoła Wojskowa w Warszawie;
Szkoła Aplikacyjna [najwyższa szkoła
wojskowa Królestwa Polskiego utworzona
w Warszawie 1820 po reorganizacji
Szkoła Aplikacyjna Artylerii i Inżynierów.
Istniała
do
wybuchu
Powstania
Listopadowego w 1830. Jej siedziba
mieściła sie w gmachu Collegium
Nobilium przy ul. Miodowej.] – (hist.)
Varsói
Katonai
Főiskola
(Lengyel
Királyságban)
aplikancki, -a, -ie – gyakornoki
aplikant [praktykant odbywający aplikację
prawniczą]; aplikantka – gyakornok, jelölt
(ffi/nő)
aplikant adwokacki – ügyvédbojtár; ügyvédjelölt
aplikant sądowy – jogi gyakornok
aplikator [urządzenie do aplikowania leku lub
kosmetyku] – aplikátor
aplikatura [muz. palcowanie] – ujjtartás
aplikowanie [naszywanie aplikacji; prawn.
odbywanie
aplikacji,
praktyki;
stosowanie,
dawanie
czego;
med.
przepisywanie
komu
(leku,
kuracji,
zabiegu)] – alkalmazás; adás; felírás, előírás
aplikować [1. odbywać aplikację – praktykę;
2. stosować lub podawać lek albo
kosmetyk;
też:
zalecać
go
lub
przepisywać; 3. narzucać coś komuś,
stosować coś wobec kogoś; 4. naszywać
aplikacje]
–
aplikálni,
applikálni;
hozzáfordítani, vmihez alkalmazni; illeszteni,
igazítani; gyakornokoskodni, gyakorolni
(ügyvédnél, bíróságon), alkalmazni; rátenni
apliuzina, apluzina [pomarańcza] – [Słowniczek
języka śląskiego] narancs
aplomb [daw. pewność siebie] – (fr.) aplomb;
biztos
fellépés,
határozottság,
nagy
önérzetesség,
mely
indokolatlan;
öntudatosság (a viselkedésben)
APM (ang. Advanced Power Management)
[zaawansowane zarządzanie energią –
technologia pozwalająca na automatyczne
wyłączanie
w
razie
potrzeby
nieużywanych urządzeń komputera (np.
karty graficznej, monitora, dysku) lub
całego komputera – wyłączenie całkowite
lub przejście w tzw. stan wstrzymania, w
którym podtrzymywane jest
tylko
napięcie płyty głównej i pamięci RAM.
Obsługa APM realizowana jest przez
BIOS. Technologia obecnie wyparta przez
standard ACPI.] – APM (Advanced Power
Management)
[energiagazdálkodás
vezérlése; e szabványt az Intel és a Microsoft
alkotta meg]
278
apodyktycznie – podiktikusan; ellentmondást nem
tűrő
módon,
kétségtelenül,
kétségbevonhatatlanul, föltétlenül, biztosan,
határozottan, egyenesen
apodyktyczność – megcáfolhatatlanság, vminek
apodiktikus volta
apodyktyczny, -a, -e [1. nieznoszący sprzeciwu,
narzucający komuś swoje zdanie; też:
świadczący o takich cechach; 2. log.
«stwierdzający
lub
wyrażający
konieczność] – (gör.) apodiktikus [logikai
műszó oly ítélet jelzésére, mely nem
egyszerű kijelentése annak, hogy valami
micsoda, hanem mely ezt szükségesnek
jelenti ki, tehát nem éri be a tény
konstatálásával, mint az asszertorikus itélet,
hanem a tényt okaiból szükségesnek ismeri
föl. E megkülönböztetést Kant tette
közkeletűvé.
(L.
Kant.)],
föltétlenül
bizonyos; megcáfolhatatlan,
a logikai
szükségszerűségen
alapuló,
kétségbevonhatatlan; szükségszerű, biztos,
meg nem döntött; ellentmondást nem tűrő
(állítás, parancs); határozott, egyenes
(válasz, kijelentés) (on jest apodyktyczny w
swoich
twierdzeniach:
mindent
apodiktikusan állít)
apodyktyczny ton – ellentmondást nem tűrő hang
apodyktyczny zwierchnik – diktátor, erőszakos,
ellenvéleményt nem tűrő főnök
apodyterium [przebieralnia; apodyterium] –
(dawno) apoditérium; a római fürdő
vetkőzőhelyisége
apoftegmat [1. Po grecku apophthegma, jest to
krótkie,
jędrne
zdanie,
myśl
wypowiedziana w kilku słowach przez
znakomitego
człowieka.
2.
krótka
anegdota lub powiedzenie, zręcznie
dostosowane do okoliczności] – (gör.)
apophtegma; rövid, velős mondás
apogeum [1. szczytowy punkt, największe
nasilenie
czegoś;
2. punkt
orbity
okołoziemskiej Księżyca lub sztucznego
satelity najbardziej oddalony od Ziemi] –
(gör.) apogeum; Földtávolság, földtávol, a
Hold pályájának a Földtől legtávolabb eső
pontja; fénypont, zenit
Apokalipsa (Objawienie) [1. Apokalipsa: po łac.
apocalipsis,
ze
słowa
greckiego,
znaczącego objawienie; ostatnia księga
Nowego Testamentu; 2. koniec świata
przepowiedziany
w
Biblii;
też:
wydarzenia, które niosą chaos i
zniszczenie; 3. katastroficzna wizja lub
przepowiednia; 4. utwór lub obraz,
którego tematem jest prorocza, groźna
wizja przyszłości; 5. utwór, którego
tematem jest prorocza, zwykle pełna
-
Wersja 01 01 2017
grozy wizja przyszłości, szczególnie
czasów przed „końcem świata”.] – (gör.)
apokalypsis; apokalipszis (görög: apokalüpto = felfed; apokalüpszisz = feltárás,
kinyilvánítás, kijelentés, kinyilatkoztatás);
olyan iratok neve, amelyek főként az u.n.
végső dolgokra, az utolsó ítéletre, a világ
végére stb. nézve tartalmaznak kijelentéseket
[a Jelenések Könyve (János Jelenései); az
Újszövetség egyik könyve, amely misztikus
jóslatokat tartalmaz a világ végéről, s az
előtte
bekövetkező
szörnyűségekről;
APOKALYPSIS;
APOKALIPTIKUS
IRATOK [Megkülönböztetünk kanonizált
(Bibliában levő és kánonon kívüli
apokaliptikus iratokat. Az első csoportba
tartoznak Dániel és a Jelenések Könyve,
amelyek kijelentenek valamennyit Istennek a
gyülekezetével, a világgal, a világ végével és
Isten királyi uralmának a földön való
megvalósításával
kapcsolatos
rejtett
szándékaiból.
A
kánonon
kívüli
Apokalipszisek Kr. e. 200-Kr. u. 200 között
jelennek meg, és állítólagos kijelentéseket
tartalmaznak az utolsó időkről, Izráel
szabadulásáról, az utolsó ítéletről és arról,
ami azután következik. Legjelentősebbek
ebből a csoportból: Énók könyve, a Jubileum
könyve, Mózes mennybemenetele, II.
Ezsdrás, Báruk apokalypsise, és Énók 2.
könyve. Ide számítják általában a Tizenkét
pátriárka testamentumát, Salamon zsoltárait
(17-18) és az apokaliptikus irodalom Sibillajövendöléseit. Közös ismertetőjelük, hogy a
jövendőről szólnak, prófétai látomásokat
utánoznak, felhasználják az ószövetségi
személyiségek
nevét,
szimbólumokat
használnak és messianisztikus jellegűek.]
Apokalipsa świętego Jana, Objawienie świętego
Jana, ostatnia księga Nowego Testamentu
– Jelenések könyve (Újszövetségben)
apokalipsa Abrahama – Ábrahám apokalipszise
[feltehetően az 1. században keletkezett
zsidó irodalmi mű. A munka ószláv
fordításban maradt fenn, eredeti nyelve a
héber, esetleg az arámi lehetett. Ábrahám
elítéli atyjának, Terahnak bálványimádását.
Az irat a pszeudo-epigrafikus irodalom
része, benne Ábrahám ősatya mondja el
megtérésének,
bálványoktól
való
elfordulásának történetét, ezután pedig Izrael
szenvedéseit.]
apokaliptyczny, -a, -e [1. dotyczący Apokalipsy
św. Jana (np. apokaliptyczna liczba 666);
2. wieszczący zagładę, związany z
przerażającymi
wydarzeniami
(np.
apokaliptyczne wieści)] – apokaliptikus [“a
rejtett dolgok kinyilatkoztatása”; különleges
irodalmi műfaj, amely a világ végét, a
279
végítéletet ábrázolja ki; a Szentírásban
(kisebb részektől eltekintve) Dániel Könyve
és a Jelenések Könyve ezen kategóriába
tartozik];
szörnyű,
végítéletszerű;
látomásszerű, szörnyűségekkel teli
apokaliptyczne motywy w sztuce [sceny
ilustrujące teksty Apokalipsy św. Jana] –
apokaliptikus motívumok a művészetben;
Jelenések könyve szövegeiben lévő jelenetek
ábrázolása [pl. Apokalipszis lovasai, más
néven Az Apokalipszis négy lovasa a
végítélet egyik előjeleként szerepel a bibliai
Jelenések könyvében. A középkorban a
kereszténység egyik fontos apokaliptikus
motívuma.]
apokaliptyczny (człowiek) – apokaliptikus; olyan
személy, aki külön kinyilatkoztatás révén jut
egyébként elrejtett ismeretek birtokába
apokaliptyk, apokaliptycy – apokaliptikus,
apokaliptikusok [olyan személy, aki külön
kinyilatkoztatás révén jut egyébként elrejtett
ismeretek birtokába]
apokaliptyka [gr. apokálypsis ‘odsłonięcie’,
‘objawienie’]
[nurt
piśmiennictwa
judaistycznego i wczesnochrześcijańskiego
II w. p.n.e.–I w. n.e.] – (gör.) apokaliptika
(a gör. 'leleplez, kinyílvánít' szóból) [a
kinyilatkoztatással kapcsolatos, főként a Kr.
e. 2.-Kr. u. 1. sz. végéig divatos műfaj a
zsidók körében]
apokatastaza (od gr. apokatastasis,
czyli
"ponowne włączenie, odnowienie") [1.
końcowa i ostateczna odnowa całego
stworzenia poprzez przywrócenie mu
pierwotnej doskonałości i bezgrzeszności
lub nawet przewyższenie tego pierwotnego
stanu. Nieprawidłowa, ale częsta forma
tego pojęcia to apokastaza. Potocznie
apokatastaza nazywana jest ideą pustego
piekła. Według niektórych, jest to nauka
odrzucana przez Kościół katolicki. 2.
etymologicznie pochodzi od czasownika
„apokathistemi”
który
znaczy
„przywrócić, naprawić, odnowić”. W
Piśmie Świętym termin apokatastaza
występuje tylko
raz w Dziejach
Apostolskich, w kazaniu Apostoła Piotra
nawołującego do opamiętania "aby
nadeszły od Pana dni ochłody, aby też
posłał wam zapowiedzianego Mesjasza,
Jezusa, którego niebo musi zatrzymać aż
do czasu odnowienia wszystkich rzeczy
(apokatastaseos panton)” (3,20-21)] –
apokatastasis; helyreállítás
apokatastaseos panton [odnowienia wszystkich
rzeczy] – apokatastasis panton; mindenek
helyreállítása [Olyan tanítás, amely szerint
Isten a világ végén helyreállítja a dolgok
-
Wersja 01 01 2017
eredeti,
kezdeti
rendjét,
mindenkit
üdvösségre juttat, a gonoszokat is.]
Apolinary
[imię
pochodzenia
greckiego,
powstałe od imienia boga Apollona.
Forma żeńska – Apolinaria.] - Apollinár [a
görög eredetű latin Apollinaris rövidülése:
Apollóhoz tartozó, neki szentelt. Női párja:
Apollinária.]
Apolinary z Rawenny, cs. Swiaszczennomuczenik
Apollinarij, jepiskop Rawiennijskij (ur. w
Syrii, prowincji rzymskiej, zm. ok. 75 lub w
II
wieku)
[założyciel
wspólnoty
chrześcijańskiej w Rawennie, pierwszy
legendarny biskup tego miasta (od ok. 47),
męczennik chrześcijański, syryjski święty
Kościoła katolickiego, prawosławnego i
ormiańskiego. Według łacińskiego Passio z
drugiej połowy VII wieku Apolinary
pochodził z Antiochii i do Rawenny wysłał
go św. Piotr, którego święty był uczniem.
Zginął tamże śmiercią męczeńską z rąk
pogan szerząc Słowo Boże, posiekany
mieczem lub zatłuczony maczugą, 23 lipca
za czasów Nerona lub Wespazjana.
Z kolei historycznie, według spisanej
mowy św. Piotra Chryzologa (biskup 433449), Apolinary mógł ponieść śmierć w
drugiej połowie II wieku (ok. 200) w
czasach Septymiusza Sewera (zm. 211).
Wiadomo, że św. Sewer (zm. 348) był jego
jedenastym następcą.] – Szent Apolinar
vértanú
apolityczność – apolitikusság, politikamentesség
apolityczny, -a, -e [niebiorący udziału w życiu
politycznym, nieinteresujący się polityką]
– apolitikus, politikamentes, politikán kívül
álló, politikával nem foglalkozó; a politikai
állásfoglalásoktól tartózkodó, elzárkózó
apokryf [1. księga biblijna, niezaliczona do
kanonu ksiąg świętych; 2. utwór o
tematyce biblijnej; 3. utwór wątpliwego
autorstwa, rzekomo powstały w dawnych
czasach, a odkryty później] – apokrif írás v.
könyv v. evangélium v. levél; apokrifusapokrifusok (gör.) rejtett, titkos; a pr.
kánonból kihagyott szent könyvek; nem
hiteles irat v. hamis v. koholt irat [Apokrif
iratok (elrejtett, nem valódi). - Könyvek és
egyes fejezetek, melyek a Vulgatában az
ószövetségi kánon könyvei közt elszórtan
találhatók, de amelyek nem szerepelnek a
héber Ószövetségben. Ezsdrás 1. és 2.
könyvét, valamint Manassé imádságát
kivéve, a római katolikus egyház az 1546 évi
Tridenti Zsinaton felvette ezeket a könyveket
a kánonba. Luther óta a protestáns egyházak
vitatják e könyvek kánon jellegét. Ezek a
következők: Tóbiás, Judit, Makkabeusok 1.
280
és 2. könyve, Bölcsesség könyve, Jézus,
Sirák fiának könyve, Báruk könyve, Jeremiás
levele, Azáriás imádsága, a három férfi
éneke a tüzes kemencében, Zsuzsánna és
Dániel története és Manassé imádsága.
Luther lefordította ezeket a könyveket, és így
jellemezte őket: "nem egyenlő értékűek a
Szentírás könyveivel, de hasznos és jó
olvasmányok".]
apokryficzny, -a, -e [mający charakter
apokryfu: a) biblijnego (np. elementy
apokryficzne w kazaniach), b) literackiego
(np. teksty apokryficzne w historii
literatury)] – (gör.) apokrif [titkos, elrejtett];
a tételes vallások által hivatalosan el nem
ismert (ősi vallási iratok, könyvek); nem
hiteles (irat), nem valódi, hamis, koholt
[apokryphus = elrejtett; az istentiszteleti
használatból kivont vallásos, szent iratok
megjelölése, amelyek nem kerültek a
Szentírás könyvei közé]
Apokryfy (z grec. skryte sprawy; tajemny, ukryty)
[1. księgi stare, nie uznane za kanoniczne.
Sobór trydencki w roku 1546 zaliczył je do
ksiąg kanonicznych. Przetłumaczył je
także Luter, nazywając 'pożytecznymi
książkami do czytania'. Należą do nich
księgi: Tobiasza, Judyty, Mądrości
Salomona,
Proroctwa
Barucha,
I
Machabejska, II Machabejska. 2. dzieła
wczesnochrześcijańskiej literatury, które
nie weszły do kanonu Biblii; opowiadają o
świętych postaciach i wydarzeniach,
przeważnie w imieniu postaci biblijnych.
Niektóre apokryfy na równi z księgami
kanonicznymi szeroko wykorzystywano w
średniowiecznej literaturze i sztuce (od
apokryfów uzależnione są przedstawienia
Narodzenia Bogurodzicy, Wprowadzenia
Bogurodzicy do świątyni, Zstąpienia do
otchłani, Zaśnięcia Bogurodzicy i inne).] –
apokrifek, apokrif iratok (az apokrüphon =
rejtett, titkos görög szóból) [1. a bibliai
könyvekhez hasonló zsidó és keresztény
iratok, amelyeket szerzőjük ugyanolyan
isteni kinyilatkoztatásként, szent iratként tárt
a nyilvánosság elé, de amelyek ennek
ellenére nem szerepelnek a mai Biblia
könyvei között. Némelyikük azonban egyes
korábbi bibliaváltozatokban benne volt,
illetve egyes mai kisebb egyházak
Bibliájában szerepel (például a kopt és az
etióp keresztényekében).
Az apokrif
(apokripha) görög kifejezés jelentése:
„elrejtett”. 2. Könyvek és egyes fejezetek,
melyek a Vulgatában az ÓSZ-i kánon
könyvei közt elszórtan találhatók, de
amelyek nem szerepelnek a héber ÓSZ-ben.
Ezsdrás 1. és 2. könyvét, valamint Manassé
-
Wersja 01 01 2017
imádságát kivéve, a római katolikus egyház
az 1546 évi Tridenti Zsinaton felvette ezeket
a könyveket a kánonba. Luther óta a
protestáns egyházak vitatják e könyvek
kánon jellegét. Ezek a következők: Tóbiás,
Judit, Makkabeusok 1. és 2. könyve,
Bölcsesség könyve, Jézus, Sirák fiának
könyve, Báruk könyve, Jeremiás levele,
Azáriás imádsága, a három férfi éneke a
tüzes kemencében, Zsuzsánna és Dániel
története és Manassé imádsága. Luther
lefordította ezeket a könyveket, és így
jellemezte őket: "nem egyenlő értékűek a
Szentírás könyveivel, de hasznos és jó
olvasmányok".]
Apollo [(gr. Ἀπόλλων Apollon, zwany też Φοῖβος
Phoibos "Jaśniejący") w mitologii greckiej
syn Zeusa i Latony (Leto). Urodził się na
wyspie Delos. Był bliźniaczym bratem
Artemidy. Uważany za boga piękna,
światła, życia, śmierci, muzyki, wróżb,
prawdy, prawa, porządku, patrona sztuki
i poezji, przewodnika muz (Ἀπόλλων
Μουσηγέτης
Apollon
Musegetes).
Przebywał na Parnasie, skąd zsyłał
natchnienie.] – (gör.) Apolló; (mit.)
Phoibosz-Apollón, ókori görög napisten, a
művészetek pártfogója [(görögül: Άπόλλων;
a rómaiaknál Apollo) a görög mitológiában
Zeusz és Létó gyermeke, Artemisz
ikertestvére. A rend, a ragyogó Nap, a
költészet, a jóslás, a zene, a tánc, a
művészetek, az íjászat és a gyarmatosítás
istene.]; (görög → latin) eredetű férfinév,
jelentése: Apollónak szentelt.
Apollo [piękny mężczyzna] – férfiszépség, szép
férfi, apolló
Apollos [‘niszczyciel’; skrót od Apollonios]
[wymowny chrześcijanin żydowskiego
pochodzenia. Z początku znał tylko
chrzest Jana. Obowiązujący chrzest
wytłumaczyli mu Akwila i Pryscylla.] –
Apollos (aki Apollóhoz tartozik; pusztító)
(egyszerű zsidó származású keresztény) [1.
Alexandriai származású zsidó férfi, aki
ékesen szóló és az Írásokban jártas ember
volt. Pál apostolnak volt barátja és
munkatársa.
Efezusban,
főleg
pedig
Korintusban működött, mely utóbbi helyen
némelyek kiválóan Apollós híveinek
vallották magukat. (ApCsel 18,26-28; 1Kor
3,4; 16,12; Tit 3,13). Luther óta több kritikus
abban a véleményben van, hogy a zsidókhoz
írt levél szerzője is ez az Apollós, aki alapos
és mély képzettségénél fogva leginkább
hivatva volt arra, hogy a zsidóknak a
Krisztusban megvalósult üdv felől táplált
balhiedelmét megcáfolja. E nézetet azonban
281
többen vetik el, mint amennyien elfogadják.
2. Művelt alexandriai zsidó férfi, akit
Efézusban Akvila és Priscilla vezetett be a
keresztyén hitbe. Később Korintusba ment,
ahol
teljhatalommal
hirdette
az
evangéliumot.
Hamarosan
"Apollósgyülekezet" alakult ott, amely versengett a
Pál-követők csoportjával. Pál és Apollós
között személy szerint valószínűleg sohasem
volt ilyen versengés (ApCsel 18,26-28; 1Kor
3,4; 16,12; Tit 3,13).]
apologeci [pisarze II-IV w., którzy bronili
chrześcijaństwa wobec krytyki judaizmu i
pogaństwa] – apologéták [a kereszténység
védelmezését, a zsidó és pogány vádak
megcáfolását tűzik ki célul. Az első századok
keresztyénségének több teológusát hívták
így, akik a pogány bölcselettel vitatkozva
védték az egyházi tanítás igazságát. Justinus
Martyr, Irenaeus, Tertullianus, Alexandriai
Kelemen, Origenes.]
apologeta [1. obrońca jakiejś idei, sprawy albo
osoby; 2. pisarz chrześcijański w II–IV w.
n.e., broniący swojej religii przed
zarzutami i oskarżeniami przeciwników];
apologetka – (gör.) apologéta; vmilyen
eszme v. tan védelmezője; hitvédő apologéta;
az apologetika művelője
apologetyczny, -a, -e – hitvédelmi, apologetikus
apologetyk [1. pismo lub mowa zawierające
apologię; 2. zob. apologeta w zn. 1.] –
hitvédő irat; (gör.) apologéta; vmilyen eszme
v. tan védelmezője
apologetyka [1. twórczość pisarska apologetów;
2. dział teologii poświęcony obronie
podstawowych prawd religii] – (gör.)
apologetika, hitvédelem, hitvédelemtan;
elfogult védelem, vminek a dicsőítése a
tárgyilagos megítélés helyett; a teológiának
vallási tételek racionális úton való
igazolására törekvő része [A rendszeres
teológiának az az ága, amely a keresztyén hit
igazságainak védelmezésével foglalkozik.]
apologia [obrona osoby, sprawy, idei itp.,
zawierająca ich usprawiedliwienie, a
zarazem będąca pochwałą] – (gör.)
apológia, igazolás, védelem, védőbeszéd,
védőirat; vmilyen tan dicsőítése (a
tárgyilagos bírálat helyett); hitvédelem;
valamely vádlott szóbeli vagy írásbeli
védelme [APOLOGIA; Védelem, védelmező
irat; az Ágostai Hitvallás Védőirata.]
apologia doktryny – vmely tétel védelme
apologizować – apologizálni; védőbeszédet tartani
Apolonary – Apollinár
Apolonia [żeńska forma imienia Apoloniusz.
Imię pochodzenia greckiego, oznaczające
-
Wersja 01 01 2017
osobę należącą do boga Apolla.] –
Apollónia [női név az Apollonius férfinév
(magyar változata Apolló) női párja. A
férfinév jelentése: Apollónak szentelt.]
Apolonia [A gdy przeszli Amfipolis i Apolonię,
przybyli do Tesaloniki, gdzie była
synagoga żydowska. (Dzieje 17:1) —
Amfipolis - miasto przy ujściu Strymonu do
morza; miasto Apolonia leżało 46 km od
Amfipolis, a Tesalonika to stolica prowincji
Macedonii.] – APOLLÓNIA (Apollóhoz
tartozó; romlás). [Város Macedóniában,
mintegy 56 km-nyire Tesszalonikától, a mai
Szalonikitől keletre (ApCsel 17,1).]
Apolonia z Aleksandrii (ur. w Aleksandrii, zm.
249 tamże) [dziewica, męczennica i święta
Kościoła katolickiego. Jej męczeństwo
zostało opisane w jednym z listów św.
Dionizego Wielkiego. Zginęła podczas
prześladowań chrześcijan. Była już w
podeszłym wieku. Poganie wybili jej zęby,
a następnie za miastem zapalili wielki stos
i zagrozili, że ją spalą jeśli nie wyrzeknie
się wiary. Apolonia poprosiła o chwilę do
namysłu, a następnie sama weszła do
ognia.] – Szent Apollónia a fogorvosok és a
fogbetegek, fogfájósak védőszentje [A 3.
század első felében Alexandria keresztény
közösségében élt egy Apollónia nevű
hajadon. A róla szóló egyetlen hírt
püspökének, Nagy Dionüsziosznak (†265) az
antiochiai püspökhöz írt leveléből származik,
amelyben beszámolót írt számos alexandriai
keresztény vértanúhaláláról. Valójában nem
keresztényüldözésről volt itt szó, hanem a
fanatikus csőcselék kicsapongásáról. Az
1968. évi zsinat a nevét törölte a naptárból;
annak jelentése ugyanis „Apollónnak
szentelt nő”, ami azt sugallja, hogy a
többségében görög lakosságú Alexandria
egykori szentje valójában a Nap és a
költészet pogány istenének papnője volt.
Valószínűleg a kereszténységet hellenizáló
irányzat túlbuzgó képviselői formáltak belőle
vértanút.]
apomiksja [typ rozmnażania, w którym osobniki
potomne tworzone są z jednej komórki
bez udziału procesów płciowych. W
najszerszej definicji oznacza rozmnażanie
przez nasiona, kiedy zarodek powstaje bez
procesu zapłodnienia (agamospermia)
oraz rozmnażanie wegetatywne. Swoim
zakresem
obejmuje
wtedy
całość
rozmnażania
bezpłciowego
i
przeciwstawiana
jest
rozmnażaniu
płciowemu. Częściej za apomiksję uważa
się
tylko
rozmnażanie
bezpłciowe
prowadzące do wytworzenia nasion.
Apomiksja umożliwia utrzymywanie się
282
form o nieprawidłowym genotypie, które
nie mogą rozmnażać się płciowo.] apomixis v. apogámia [a kifejezés azt a
folyamatot takarja, amikor egy növény
fertilis (termékeny) magvakat hoz létre a
saját testi sejtjeiből. A zárvatermőknél
agamospermia a neve. Megkülönböztetünk
sporofitikus
és
gametofitikus
magképzéseket, aszerint, hogy a növény
szomatikus vagy germinatív sejtből képezi-e
a magot. A magkezdemény részei
(melyekből a növény gazdálkodik): az
integumentum (külső védőréteg) és a
nucellusz (tápláló parenchima). A mag
létrehozandó részei: a maghéj, az
endospermium és az embrió.]
apopleksja [nagły wylew krwi do mózgu] – (gör.)
apoplexia, agyszélhűdés, szélütés, guta;
gutaütés, agyvérzés
apoplektyczny, -a, -e – (gör.) apoplektikus;
gutaütéses, szélhűdéses, gutaütött
apoplektyk [ktoś, kto miał atak apopleksji lub
jest zagrożony apopleksją] – apoplexiás,
szélhűdésre hajlamos személy
aporia
[1. ciągle
aktualne
zagadnienie
filozoficzne, domagające się nieustannego
przemyśliwania od nowa przez kolejne
pokolenia filozofów; 2. trudność w
rozumowaniu, pozornie niedająca się
przezwyciężyć] – (gör.) aporia; (logika)
nehézség,
kétség;
megfoghatatlanság;
tanácstalanság,
bizonytalanság,
(szónoklattan) szóalakzat; valódi v. színlelt
kétely felvetése [apóriák: nehéz kérdések;
Zénon (Kr.e. kb. 490–430) az eleiai iskola
filozófusa szerint]
aporrheta (τὰ ἀπόρρητα) [grecki termin
funkcjonujący w antyku, określający
obelżywe, wulgarne słownictwo. Użycie
określeń tego typu było karane grzywną
500 - 1000 drachm lub też utratą czci.
Terminem tym określano także towary,
których wywożenie z Aten było objęte
zakazem. Były to m. in.: drewno, smoła,
konopie.] – sértő, vulgáris kifejezések v.
szavak; (hist.) Athénból származó dolgok
aport [I. 1. rozkaz wydawany psu, oznaczający:
przynieś, podaj; 2. przynoszenie przez
wytresowanego psa upolowanej zwierzyny
lub
żądanego
przedmiotu;
3. łow.
przedmiot lub upolowana zwierzyna
przynoszone przez psa na rozkaz; II .
1. wkład rzeczowy założyciela spółki
akcyjnej; 2. przedmiot przenoszony przez
siły
nadprzyrodzone
na
seansach
spirytystycznych] – (lat.) apport; „hozd
ide”, aport, aportálás; (kereskedelem) vmely
társas cég tagjának nem pénzből álló betéte;
-
Wersja 01 01 2017
a spiritiszta mutatványoknál a szellemek által
zárt ajtókon s falakon át elővarázsolt tárgyak
megjelenítése
aportować – (fr.→ném.) aportálni (kutya);
apportírozni; (kutya) elejtett vadat v.
elhajított tárgyat visszahozni, odahozni
apostata [osoba, która odstąpiła od ważnych
idei, zasad, zwłaszcza odstępca od wiary] –
(gör.) apostata, aposztata, hitehagyott
(odstępca), hitehagyó, esküszegő személy,
elvtagadó; aki a hitét megtagadta
apostazja (odstępstwo) (z gr. odstąpienie, bunt)
[1. odstępstwo od wiary, od wyznawanych
zasad lub przekonań; 2. odejście od wiary;
w pierwotnym znaczeniu – całkowite
porzucenie wiary chrześcijańskiej. Obok
herezji i schizmy należy do podstawowych
przyczyn rozłamów jedności Kościoła.
Termin został również adaptowany do
ogólnych pojęć religioznawczych oraz
wykorzystywany przez religie i wyznania
niechrześcijańskie.] – (gör.) apostasia,
aposztázia;
hitehagyás,
elvtagadás,
elszakadás, elpártolás, hitehagyás, hűtlenné
válás; nyílt szakítás a keresztény egyházzal
[Háromféle aposztázia van: 1. a keresztény
hittől való elszakadás (apostasia a fide),
vagyis a megkereszteltnek visszatérése a
pogányságba (iszlám, zsidóság). Pál apostol
tanítása szerint (2Tessz 2,3) Jézus Krisztus
második eljövetel, a világ vége előtt
bekövetkezik a „nagy elpártolás”, a
kerestény hittől való tömeges elfordulás,
amely együtt jár az Antikrisztus imádásával.
Ha ez kényszer hatása alatt történik, mint a
keresztények üldözése alkalmával nem
egyszer
megtörtént, «lapsus» vagyis
visszaesésnek hívták, s az illetők nem
aposztaták, hanem «lapsi»-k voltak. Az
aposztatákra szigorú büntetést szabott már N.
Konstantinos, Valentinianos, Theodosios stb.
Az egyház szigorú vezeklés után (mely néha
12 évig tartott) vette föl ismét őket. A mai
disciplina szerint «excommunicatio s.
Pontifici spec. mod. reserv.» az A. büntetése.
2. Az egyházi rendtől való elszakadás (a. ab
ordine), ha valaki a magasabb egyházi
rendből visszamegy a világi életbe: amivel,
házasságkötés érdekében, nem egyszer
valamely herezisbe való átmenet van
egybekötve.
Büntetése
a
püspöknek
föntartott exkommunikáció. 3. A szerzetes
rendből való kilépés (a. ab ordine), ha valaki
ünnepies fogadalmat tett és elhagyja a
szerzetes rendet. Büntetése szintén a
püspöknek föntartott exkommunikáció; s
azonkívül
egyes
szerzeteknek
külön
törvények szerint, másféle büntetéseik is
vannak.]
apostolica successio (łac.) [sukcesja apostolska] –
(lat.)
apostolica
successio;
apostoli
folytonosság vagy apostoli utódlás; térítést
végző apostolok hatalomátadása
283
apostolski, -a, -ie [1. odnoszący się do apostołów;
2. dotyczący papieża jako następcy
apostoła Piotra] – apostoli
Apostolski symbol wiary (łac. credo – wierzę) [w
skrócie Symbol Apostolski
(potocznie:
Skład apostolski, Wierzę w Boga) to jedno z
najwcześniejszych
i
najprostszych
sformułowań chrześcijańskiego wyznania
wiary.] – Apostolicum; Apostoli hitvallás
(latinul: Symbolum apostolicum v. Symbolum
apostolorum) [a keresztény egyház egyik
legfontosabb és legismertebb hitvallása. A
nyugati
kereszténységben
ez
a
legelterjedtebb
hitvallás,
a katolikus és
a protestáns egyházakban széles körben
ismert. Az ortodox egyházak nem
használják, bár mindegyikük elismeri
hitvallásként. Háromosztatú hitvallás, tehát
három hitágazatban vallja
meg
a
Szentháromság három személyébe vetett
hitet. Szerkezetében és szóhasználatában is
hasonlít
a Nicea-konstantinápolyi
hitvalláshoz, viszont jóval rövidebb annál;
mind a két hitvallást közkeletűleg
Hiszekegynek is nevezik.]
Wierzę w Boga Ojca Wszechmogącego,
Stworzyciela nieba i ziemi
i w Jezusa Chrystusa,
Syna Jego Jedynego,
Pana naszego,
który się począł z Ducha Świętego.
Narodził się z Maryi Panny,
umęczon pod Ponckim Piłatem,
ukrzyżowan, umarł i pogrzebion.
Zstąpił do piekieł,
trzeciego dnia zmartwychwstał,
wstąpił na niebiosa,
siedzi
po
prawicy
Boga
Ojca
Wszechmogącego,
stamtąd przyjdzie sądzić żywych i
umarłych.
Wierzę w Ducha Świętego,
święty Kościół powszechny,
Świętych obcowanie,
grzechów odpuszczenie,
ciała zmartwychwstanie,
żywot wieczny. Amen
Hiszek egy Istenben, mindenható Atyában,
mennynek és földnek Teremtőjében.
És Jézus Krisztusban,
az Ő egyszülött Fiában,
a mi Urunkban,
aki fogantatott Szentlélektől,
született Szűz Máriától,
szenvedett Poncius Pilátus alatt;
megfeszítették, meghalt és eltemették.
Alászállt a poklokra,
harmadnapon feltámadt a halottak közül,
-
Wersja 01 01 2017
fölment a mennybe,
ott ül a mindenható Atya Isten jobbján,
onnan jön el ítélni élőket és holtakat.
Hiszek Szentlélekben.
Hiszem az egyetemes/katolikus
anyaszentegyházat,
a szentek közösségét,
a bűnök bocsánatát,
a test feltámadását
és az örök életet. Ámen.
apostolstwo – apostolkodás, apostolság; lelki
gondozás, propagálás, terjesztés
apostoł [1. każdy z dwunastu wybranych
uczniów
Chrystusa;
2. głosiciel
chrześcijaństwa; 3. propagator jakichś
zasad, jakiejś idei lub nauki; 3. (gr.
apostolos = wysłannik) – nazwa używana w
Nowym Testamencie najczęściej na
określenie najbliższych uczniów Jezusa
Chrystusa powołanych przez Niego
osobiście i "wysłanych" do głoszenia jego
nauk. Również sam Jezus jest nazywany
"apostołem" czyli "wysłannikiem" Boga
(List do Hebrajczyków 3,1); 4. Apostoł (z
grec. apostolos - posłany) - Jezus posyłał
apostołów. Każdy z apostołów widział
Pana naocznie w ciele, wyjątek stanowi
Paweł, który widział go w zupełnie inny
sposób
po
wniebowstąpieniu.
O
fałszywych apostołach jest wzmianka w
Objawieniu Jana. Apostołowie wyznaczeni
byli przez Jezusa Chrystusa i nigdzie nie
ma mowy o tym, by mieli mieć następców.
Apostołowie posiadali wtedy autorytet w
podawaniu nauki Jezusa Chrystusa, a po
ich śmierci zadanie to spełnia Nowy
Testament Biblii, który zawiera naukę
apostolską] – (gör.) apostol (az aposztolosz
= küldött, követ görög szóból), vmilyen tan
lelkes hirdetője; Jézus tizenkét tanítványának
egyike; valamilyen népet keresztény vallásra
térítő személy; tágabb értelemben: a Krisztus
ügyében eljárók [Bizonyos feladatra
kiválasztott és kiküldött ember, aki
teljhatalmat kap és megbízóját teljességgel
képviseli. A kifejezéssel kettős jelentésben
találkozunk: 1. Jelenti Jézus ama tizenkét
tanítványának tisztségét, akik az Ő földi
életében Vele jártak, Őt feltámadása után
látták,
és
igehirdetéseikkel
az
Ő
Gyülekezetét megalapították. 2. Tágabb
értelemben így nevezik azokat a keresztyén
küldötteket
(misszionáriusokat),
akiket
valamely keresztyén gyülekezet küldött ki
(ApCsel 13,3); Egy alkalommal Jézust is így
nevezi az Újszövetség (Zsid 3,1); 3.
Bizonyos feladatra kiválasztott és kiküldött
ember, aki teljhatalmat kap és megbízóját
teljességgel képviseli. A kifejezéssel kettős
jelentésben találkozunk: 1. Jelenti Jézus ama
284
tizenkét tanítványának tisztségét, akik az Ő
földi életében Vele jártak, Őt feltámadása
után látták, és igehirdetéseikkel az Ő
Gyülekezetét megalapították. 2. Tágabb
értelemben így nevezik azokat a keresztyén
küldötteket
(misszionáriusokat),
akiket
valamely keresztyén gyülekezet küldött ki
(ApCsel 13,3); Egy alkalommal Jézust is így
nevezi az ÚSZ (Zsid 3,1). A tizenkét apostol
neve: Simon (1) Péter, akit Simonnak vagy
Barjónának (Jóna fia) is neveznek; András;
János (2); Fülöp (4); Jakab (1); Bertalan
(valószínűleg azonos "Nátánael"-lel); Tamás,
akit "kettős (iker)"-nek is neveznek; Máté
(Lévi); a kananeus (vagy zelóta) Simon (2);
Júdás, akit "Lebbeus"-nak vagy "Taddeus"nak is neveznek; a fiatalabbik Jakab (2);
Júdás Iskáriótes (Mt 10). Júdás Iskáriótes
helyébe később Mátyás lépett (ApCsel 1,2526). Később Pál is apostoli elhívást nyert,
amikor
személyesen
találkozott
a
Feltámadottal (ApCsel 9; 1Kor 1,1; 2Kor 1012).
A
legtöbb
apostol
missziói
tevékenységéről a Bibliából csak keveset
tudunk, és az egyéb keresztyén hagyomány
is alig tartalmaz erről megbízható híradást.
Úgy látszik,
a
legtöbben közülük
vértanúságot szenvedtek hitükért. Ezek a
férfiak legfőbb tekintéllyel rendelkeztek az
első gyülekezetekben, azok tanítására és
hitük szilárd megalapozására. Tisztségük és
megbízatásuk nem szállt át másokra; ez azért
volt
lehetetlen,
minthogy
tisztségük
egyetlenszerű, megismételhetetlen volt; mert
csak ők voltak közvetlen tanúi Jézus Krisztus
munkálkodásának,
halálának
és
feltámadásának.]
apostołować – hirdetni, terjeszteni vmely tanítást v.
eszmét
apostołować na rzecz czego – apostolkodni
vmiben, apostola vminek
apostołowie [dwunastu apostołów Jezusa] –
apostolok
(küldöttek,
követek)
[1.
Apostolnak
nevezzük
a
keresztény
hagyomány alapján azokat a férfiakat, akiket
a Názáreti Jézus kiválasztott és küldetést
adott nekik. A szó a görög απόστολος szóból
ered, melynek jelentése: küldött. Az
apostolokról elsősorban a Bibliában,
különösen az evangéliumokban és az
Apostolok Cselekedeteiben olvashatunk. 2.
Krisztus 12 tanítványa, akiknek feladatuk
volt az ő tanításainak terjesztése]
 Szymon Piotr (Kefas), syn Jonasza, rybak z
Betsaidy
 Andrzej, brat Piotra, rybak z Betsaidy
 Jakub (zwany Większym), syn Zebedeusza
-
Wersja 01 01 2017
 Jan Ewangelista, syn Zebedeusza, brat
Jakuba
 Filip z Betsaidy
 Bartłomiej – Natanael z Ptolemaidy
 Tomasz (zwany Niedowiarkiem)
 Mateusz – Lewi, były poborca podatkowy
 Jakub, syn Alfeusza
 Szymon Kananejczyk (zwany Gorliwym)
 Juda Tadeusz (Judas), syn Jakuba
 Judasz Iskariota, zdrajca Jezusa; → po jego
samobójstwie wybrany został Maciej.
A tizenkét apostol neve: Simon (1) Péter, akit
Simonnak vagy Barjónának (Jóna fia) is neveznek;
András; János (2); Fülöp (4); Jakab (1); Bertalan
(valószínűleg azonos "Nátánael"-lel); Tamás, akit
"kettős (iker)"-nek is neveznek; Máté (Lévi); a
kananeus (vagy zelóta) Simon (2); Júdás, akit
"Lebbeus"-nak vagy "Taddeus"-nak is neveznek; a
fiatalabbik Jakab (2); Júdás Iskáriótes (Mt 10).
Júdás Iskáriótes helyébe később Mátyás lépett
(ApCsel 1,25-26). Később Pál is apostoli elhívást
nyert,
amikor
személyesen
találkozott
a
Feltámadottal (ApCsel 9; 1Kor 1,1; 2Kor 10-12). A
legtöbb apostol missziói tevékenységéről a Bibliából
csak keveset tudunk, és az egyéb keresztyén
hagyomány is alig tartalmaz erről megbízható
híradást. Úgy látszik, a legtöbben közülük
vértanúságot szenvedtek hitükért. Ezek a férfiak
legfőbb
tekintéllyel
rendelkeztek
az
első
gyülekezetekben, azok tanítására és hitük szilárd
megalapozására. Tisztségük és megbízatásuk nem
szállt át másokra; ez azért volt lehetetlen, minthogy
tisztségük egyetlenszerű, megismételhetetlen volt;
mert csak ők voltak közvetlen tanúi Jézus Krisztus
munkálkodásának, halálának és feltámadásának.
Sz.
Máté
Márk
Lukács
1
Simon Péter
Simon
Péter
Simon Péter
2
András,
Péter
testvére
András
András, Péter testvére
3
Jakab,
Zebedeus
fia
Jakab,
Zebedeus
fia
Jakab
4
János, Jakab
testvére
János,
Jakab
testvére
János
5
Fülöp
Fülöp
Fülöp
6
Bertalan
Bertalan
Bertalan János
evangéliuma alapján
Natanaellel
azonosítják
7
Tamás
Tamás
Tamás
8
Máté, a
vámszedő
Máté
Máté
9
Jakab,
Alfeus fia
Jakab,
Alfeus fia
Jakab, Alfeus fia
10
Tádé
Tádé
Júdás, Jakab testvére
11
Kánai
Simon
Kánai
Simon
-
Zelóta Simon
Iskarióti
Iskarióti
Iskarióti Júdás*
Júdás
Júdás
*Iskarióti Júdás elárulta mesterét, és ezzel kiesett az
apostolok sorából., helyette Mátyást választották
12
285
apostrof [znak graficzny w kształcie przecinka z
prawej strony litery u góry] – (gör.)
aposztrof; hiányjel; sor feletti vessző egy
kihagyott hangzó jelzésére (’); egy v. több
betű elhagyását mutató hiányjel
apostrofa [figura retoryczna polegająca na
zwróceniu się do fikcyjnego adresata,
nadająca
wypowiedzi
patetyczny
charakter] – aposztrófa; megszólítás,
megnevezés, idézés; aposztrofálás
apostroficzny, -a, -e – aposztrófikus
apostrofować – (gör.) aposztrofálni; megszólítani,
vkihez fordulni; távollevő személyt említeni;
célzást tenni vkire; távollévőhöz intézni a
szót, vkit kérdőre vonni; hiányjellel egy szót
megrövudíteni
APOTHEOSIS POTIORI
apoteoza [1. otoczenie kogoś lub czegoś czcią i
uwielbieniem; 2. przedstawienie postaci,
idei
lub
wydarzenia
w
sposób
wyidealizowany; 3. patetyczny utwór
pochwalny;
4. urzędowe
uznanie
człowieka za bóstwo] – (gör.) apotheosis,
apoteózis; dicsőítés, istenítés, megdicsőítés,
magasztalás, felmagasztalás; megdicsőülés,
istenülés; eszményi kép; vmely esemény
ünnepélyes bejelentése
apoteoza zbrodni – a gyilkosság eszményítése
apoteozować – dicsőíteni, magasztalni, isteníteni
apozycja
[przydawka
rzeczownikowa
zgadzająca się co do przypadka i liczby z
rzeczownikiem przez nią określanym i
umieszczana po nim] – (lat.) appozíció;
(nyelvtan)
a
főnév
után
helyezett
értelmezőszó; (élattan) lassú, rétegenkénti
növekedés
apozycyjny, -a, -e – (lat.) appozíciós
Appaim a. Affaim [od rdzenia oznaczającego ‘nos;
nozdrza’] [Biblia Warszawska. Synami
Nadaba byli Seled i Appaim. Seled umarł
bezdzietnie. Biblia Tysiąclecia: Synami
Nadaba: Seled i Appaim. Seled umarł
bezdzietny. Biblia Gdańska: Synowie
Nadabowi: Saled i Affaim; lecz Saled umarł
bez potomstwa. (1 Kron. 2:30)] – APPAIM
(orrlyuk, orr, lihegés, harag). [Nádáb (2) fia
(1Krón 2,30).]
appena [określenie wykonawcze:
ledwie,
zaledwie] – (zene) appena; alig
Święty Apphianos, Apphianos z Cezarei,
Appianus, Amfianus, Appian, zwany przez
Wersja 01 01 2017
Greków bratem św. Edezjusza (ur. ok. 287 w
Licji, zm. w kwietniu 306 w Cezarei
Palestyńskiej) [męczennik, święty Kościoła
katolickiego] – Szent Amfiano [Saint
Aphian
(Apphian,
Apian,
Appian,
Amphianus, Amphian; (sp.) és (ol.)
Amfiano)] keresztény vértanú (+ 306)
Appia a. Apfia [Biblia Warszawska: I do Appii,
siostry, i do Archippa, współbojownika
naszego, i do zboru, który jest w twoim domu
Biblia Tysiąclecia: do Apfii, siostry, do
naszego towarzysza broni Archipa i do
Kościoła /gromadzącego/ się w tym domu.
Biblia Gdańska: I Apfii miłej i Archipowi,
społecznemu naszemu bojownikowi, i
zborowi, który jest w domu twoim. (Fil. 1:2]
– APPIA (előhozó, termékeny). [Kolossébeli
keresztyén nő (Filem 2).]
Święta Appia, cs. Muczenica rawnoapostolnaja
Apfija, ros. Равноапостольная Апфия (zm.
w I wieku w Kolosach) [męczennica
chrześcijańska, równa apostołom święta
Kościoła prawosławnego. Święta według
tradycji miała być żoną apostoła
Filemona i matką Archipa Apostoła. Jako
jedna
z
pierwszych
chrześcijanek
przyjmowała w swoim domu wędrowców
i chorych, z miłością im usługując. Była
wierną pomocnicą męża w głoszeniu
Słowa Bożego. W okresie prześladowań
chrześcijan, w czasie rządów cesarza
Nerona (lata 54–68), święci apostołowie
Archip, Filemon i Appia zostali uwięzieni
za głoszenie wiary w Chrystusa. Po
torturach, św. Filemona i Appię zakopano
po pas w ziemi i ukamienowano, Apostoł
Archip został zarżnięty nożami.] – Szent
Appia vértanú (Filemon felesége; Filemon
és Appia (Filem.2)]
applaus, aplauz (z łac. applausus – okrzyk, oklask)
[klaskanie,
trzaskanie
w
dłonie,
wyrażające wielką pochwałę] – applauzus,
taps, általános tetszésnyilvánítás (oklask)
AppleTalk [pakiet protokołów komunikacyjnych
stworzonych przez firmę Apple Computer
w roku 1984, umożliwiających tworzenie
sieci komputerowych i podstawowych
usług
sieciowych
dla
komputerów
Macintosh i innych produktów tej firmy.
Po pewnym czasie firma Apple Computer
zaprzestała rozwoju AppleTalk i zaczęła
wykorzystywać w swych produktach
TCP/IP,
który
stawał
się
coraz
popularniejszy.] – AppleTalk [1. az Apple
Computer által kidolgozott hálózati szabvány
Macintosh számítógépek és más típusú
gépek közötti kommunikációra; két változata
van: Localtalk (235 kbit/s) és Ethertalk
(10Mbit/s); 2. 2. Az Apple Computer által
286
kifejlesztett hálózati architektúra és hálózati
protokollok.]
application (zob. aplikacja) – (ang.) application;
alkalmazás [önálló program, amely a
felhasználó parancsai szerint, különböző
müveletek elvégzésére képes; többnyire
platformfüggő; a különböző operációs
rendszerek, 'testreszabott' alkalmazásokat
igényelnek (MAC,
Windows,
Linux
változatok); beszerzésüknél erre ügyelni kell;
Internettel kapcsolatos alkalmazások pl. a
böngésző,
kereső,
levelező,
állománytovábbító
(FTP),
stb.
ügyfélprogramok]
Application Layer [1. warstwa aplikacji; pełni
rolę interfejsu pomiędzy aplikacjami
użytkownika a usługami sieci; 2. Warstwa
aplikacji jest najwyższą warstwą modelu
referencyjnego OSI. Inaczej, aniżeli
mogłaby to sugerować jej nazwa, warstwa
ta nie obejmuje aplikacji użytkownika.
Stanowi natomiast interfejs między tymi
aplikacjami, a usługami sieci] –
alkalmazási réteg (application layer) [1. a hét
rétegű OSI modell legfelső rétege. A felső
szintű protokollok kezelését, a megjelenítést,
a kódolást és a párbeszédek vezérlését végzi
el. A TCP/IP protokollkészlet minden
alkalmazási vonatkozású feladatot egyetlen
rétegbe sűrít, ezzel biztosítja az adatok
megfelelő csomagolását, mielőtt azok a
következő réteghez kerülnének. A TCP/IP az
internet és a szállítási rétegre vonatkozó
előírásokat is tartalmazza, ahogy a
gyakrabban
használt
alkalmazásokra
vonatkozókat is. 2. mivel ez kapcsolódik
legszorosabban a felhasználóhoz, itt kell a
hálózati
felhasználói
kapcsolatok
megoldásait megvalósítani. Mivel számos
termináltípust
használnak
a
hálózati
kapcsolatokban, amelyek természetesen
kisebb-nagyobb
mértékben
egymástól
eltérnek, ezért egy hálózati virtuális terminált
definiálnak, és a programokat úgy írják meg,
hogy ezt tudja kezelni. A különböző típusú
terminálok kezelését ezek után egy kis – a
valódi és e hálózati absztrakt terminál közötti
megfeleltetését végző – programrészlet
végzi. Másik tipikus, e réteg által
megvalósítandó feladat a file-ok átvitelekor
az eltérő névkonvenciók kezelése, az
elektronikus levelezés, és mindazon feladat,
amit internet szolgáltatásként ismerünk]
Application Layer Gateway Service (Usługa
bramy warstwy aplikacji) [Zapewnia
obsługę pluginów dla udostępniania
połączenia internetowego oraz firewalla
wbudowanego
do
XP
(Internet
-
Wersja 01 01 2017
Connection Firewall (ICF) / Internet
Connection Sharing (ICS)). Np. plugin
umożliwiający monitorowanie / logowanie
aktywności zapory czy też plugin
zezwalający
na
przechodzenie
dodatkowego protokołu przez firewalla.
Nie patrząc daleko przykładem takiego
dodatkowego
protokołu
jest
MSN
Messenger i jeśli ta usługa zostanie
wyłączona program nie będzie w stanie
przejść przez zaporę. Korzystając z
systemowego
firewalla
najlepiej
pozostawić domyślne ustawienie Ręczne.
Komputer nie wykorzystujący tego lub nie
podłączony do internetu ma "obowiązek"
ustawić
na
Wyłączone.]
–
ALG
(Application Layer Gateway Service) [A
Windows
alkalmazási
réteg
átjáró
szolgáltatása. Amikor az ALG szerviz kifelé
menő FTP forgalmat tapasztal, kicsípi a
csomagból azt a portszámot, amelyen a
visszafelé forgalmazás történne, és ezt
felhasználva egy dinamikus port átirányítást
hajt végre az adatcsatorna részére.]
Application Service Provider (ASP) [jest
terminem określającym usługi polegające
na wynajmie programów komputerowych
poprzez internet. ASP odnosi się do
sposobu rozliczania pomiędzy dostawcą
programu
a
jego
użytkownikiem
(licencja). W modelu ASP rezygnuje się z
wnoszenia opłaty za licencję za pewien
okres z góry, na rzecz wnoszenia opłaty
proporcjonalnej
do
stopnia
wykorzystania. Ze względu na charakter
tych rozliczeń czasami ASP określa się
terminem Oprogramowanie Na Żądanie
(On-demand
software).]
–
ASP,
Application
Service
Provider,
alkalmazásszolgáltató
ASP
'ASP'
(alkalmazás
szolgáltató)
[hálózati
alkalmazásszolgáltató (szoftverszol- gáltató),
aki előfizetőinek programokat ad bérbe; míg
más hálózati szolgáltatók pl. internet hozzáférésre (ISP), vagy tartalomszolgáltatásra
(OSP) szerződnek ügyfeleikkel addig az
'ASP'-k arra, hogy az ügyfeleik által használt
alkalmazások legkorszerűbb változatait
biztosítják nekik]
aprecjacja [wzrost siły nabywczej pieniądza
krajowego i towarzyszący mu wzrost
wartości pieniądza w stosunku do walut
zagranicznych] – appreciáció; értékelés,
felbecsülés, becslés
aprecjacja pieniądza – pénz felértékelése
aprecjacja waluty – valuta-felértékelés
aprecjować – (lat.) appreciálni; értékelni, vminek
az értékét felbecsülni, meghatározni
287
aprecjować waluty – valuta árfolyamát értékelni
aprehendować – (lat.) apprehendálni; duzzogni,
neheztelni; zokon venni, megorrolni,
megsértődni
aprehenzja – (lat.) apprehenzió; (közbeszéd)
neheztelés, , sértődés; (bölcselet) fölfogás,
(római jog) birtokbavétel; érzéki észrevevés
apreter – appretáló, kikészítő, csínozó (munkás)
apretować – (fr.) apprettálni; csínozni, kikészíteni
apretować płótno – vásznat ványolni
apretura [nm. Appretur 'apretura' z fr. appreter
'przyrządzać; wykańczać; apretować' od
łac. praesto 'na podorędziu; w pogotowiu'.
— 1. substancja stosowana w końcowym
etapie obróbki tkanin, drewna, papierów i
skór w celu poprawienia ich właściwości
użytkowych; 2. nasycanie tkanin, drewna,
papierów lub skór taką substancją; 3.
usztywnienie surowej tkaniny, zdjętej z
krosna tkackiego, nadanie jej zwartości i
połysku. Apretura, na którą składają się
różne skomplikowane czynności, wymaga
stosownych urządzeń i dokonana być
może tylko w większych zakładach.
Dlatego też apretura jest istotnym
zjawiskiem mody fabrycznej. Wadliwa,
tania tkanina uzyskuje za pomocą
apretury pozór drogiego towaru.. 4.
wykończenie i uszlachetnienie tkaniny
przy użyciu żywic syntetycznych termoplastycznych i termoaktywnych.
Nadaje trwałe wykończenie, wzmacnia i
sprawia, że materiał nie ulega zniszczeniu
w praniu. Użycie żywic termoplastycznych
nadaje tkaninie odpowiednie wypełnienie i
usztywnienie,
stosuje
się
je
do
uszlachetniania materiałów bawełnianych,
wiskozowych i mieszanych. Żywice
termoaktywne
natomiast
mają
zastosowanie przy wykończeniu tkanin
sztucznych, łatwo gniotących się. Żywice
w formie nierozpuszczalnych polimerów
wypełniają
przestrzenie
pomiędzy
łańcuchami celulozy i czynią tkaninę
prawie w stu procentach odporną na
gniecenie w stanie mokrym, co sprawia, że
niemal zbędne jest ich prasowanie; 5.
wykańczanie, uszlachetnianie tkanin, skór
itp. przez stosowanie różnych procesów
technologicznych i nasycanie apretami,
substancjami
zmiękczającymi,
uodporniającymi, dodającymi połysku,
elastyczności itp.; apret..] – appretúra;
kikészítés, csínozás, ványolás, ványoló
anyag; kikészítő anyag
apreturować, apretować – kikészíteni, ványolni
Après moi le déluge (fr. po mnie choćby potop) –
Après moi le déluge [apre moá lö delüzs] –
-
Wersja 01 01 2017
‘Utánam az özönvíz’, azaz „nem érdekel, mi
történik majd a halálom után; fő a pillanatnyi
előny, a következményekkel nem törődöm,
mert engem már nem érintenek”. [Állítólag
Madame Pompadour, XV. Lajos francia
király kegyencnője mondta, amikor szemére
vetették a maga és az udvar esztelen
fényűzését; egyesek felteszik, hogy ő csak
királyi szeretője szavajárását ismételte.
Metternichről is feljegyezték, hogy ezt a
mondást használta 1848-ban, amikor a bécsi
forradalom megbuktatta, de más értelemben:
arra célzott, hogy az általa 1815-ben
létrehozott s azóta megőrzött európai rend
fog összeomlani, és ezt természetesen
katasztrófának ítélte.]
apriorycznie – (lat.) apriorisztikusan, a priori;
tapasztalatot megelőző, a tapasztalattól
független
aprioryczność – apriorizmus
aprioryczny, -a, -e [1. przyjęty z góry, nieoparty
na doświadczeniu, lecz na rozumowaniu;
2. powzięty z góry, niezależny od
doświadczenia, poprzedzający je, oparty
na założeniach abstrakcyjnych, przyjętych
a priori] – (lat.) a priori, apriorisztikus;
tapasztalattól független; az apriorizmuson
alapuló [A filozófiában a tapasztalást
megelőző, kezdettől fogva bennünk levő
ismeret; Kant szerint a tiszta észből nyert
általános érvényű ismeret.]
apriorysta – a tapasztalattól független megismerést
hirdető idealista
aprioryzm [pogląd głoszący, że istnieje wiedza
niezależna
od
doświadczenia
i
niewymagająca uzasadnienia w nim] –
(lat.) apriorizmus; a tapasztalattól független
megismerést hirdető idealista ismeretelméleti
felfogás
aprobacja (zgoda) – (lat.) approbatio, approbáció;
hitelesítés,
engedélyezés,
engedély;
jóváhagyás,
helyeslés,
beleegyezés,
megerősítés
aprobata [uznanie czegoś za dobre, słuszne,
godne poparcia i zgoda na to] – elismerés,
engedélyezés,
jóváhagyás,
helyeslés,
javallás, beleegyezés
aprobata czego – vminek vmire való jóváhagyása
aprobować (aprobuje) [uznawać (uznać) coś za
słuszne,
godne
poparcia,
wyrażać
(wyrazić)
aprobatę]
–
approbálni,
helyeselni,
jóváhagyni,
megerősíteni;
engedélyezni, helybenhagyni, javallani,
elismerni, engedélyezni vmit; hozzájárulni
vmihez; megpecsételni, beleegyezni vmibe
aprobować czyje postępowanie – helyeselni vkinek
magaviseletét v. cselekedetét
288
aprobować plan pracy – jóváhagyni a
munkatervet
aprobowanie – jóváhagyás
aproksymacja [1. ujęcie czegoś w sposób
niezupełnie ścisły; 2. zastąpienie jednych
wielkości matematycznych przez inne,
przybliżone]
–
(lat.)
approximáció;
közelítés; ismeretlen mennyiségnek közelítő
pontossággal
történő
meghatározására
szolgáló eljárás
aproksymatywny, -a, -e [książkowo: przybliżony
(np. aproksymatywne wartości)] – (lat.)
approximatív; megközelítő, hozzávetőleges
apropo (fr.) – (fr.) apropó; alkalom; kapóra, éppen
jókor; erről jut eszembe
apropriacja [(prawo i polityka) przywłaszczenie]
–
(lat.)
appropriatio,
appropriáció,
fölhatalmazás; birtokba vevése, megszerzése
vminek (przywiaszczenie); az országgyűlés
által a kormánynak adott engedély a
költségvetés tételeinek
felhasználására;
(egyh.) tulajdonítás; a középkori teológia
tanítása, amely szerint a Szentháromságot
megillető
isteni
tulajdonságok
és
cselekmények a három személy közül
egyiknek külön is tulajdoníthatók
apropriacja stanowisk pracy – munkahely
megszerzése
aprosza, aprosze [wąski, kręty rów oblężniczy
umożliwiający atakującym podejście do
murów obleganej twierdzy lub do pozycji
przeciwnika] – akna, aknafolyosó; árok,
sánc
aprowidować – élelmezni, ellátni élelmiszerrel
aprowidować się [zaopatrywać się w artykuły
pierwszej potrzeby] – élelmezi magát,
ellátja magát élelmiszerekkel
aprowidowanie, aprowizowanie – élelmezés,
élelmiszerekkel való ellátás
aprowizacja [zaopatrywanie ludności w artykuły
pierwszej potrzeby; też: te artykuły] –
aprovízió; közélelmezés, élelemmel való
ellátás, ellátás, közellátás, élelmezés
aprowizacja miasta i wsi – a város és a falu
közellátása v. élelmezése
aprowizacja woska – a hadsereg élelmezése
aprowizacyjny, -a, -e – ellátási, közellátási,
élelmezési, ellátó
aprowizator – ellátó
aprymować się [dać zrobić sobie zdjęcie] –
[Słowniczek języka śląskiego] saját felvételt
készíteni
apryt [ubikacja, ustęp] – [Słowniczek języka
śląskiego] WC, (czytaj: vécé), illemhely,
árnyékszék
-
Wersja 01 01 2017
apsik [a psik, psik; 1. dźwiękonaśladowcze słowo
określające kichnięcie; 2. wyraz używany
przy przepędzaniu kota] – tüsszentőpor ;
hapci!, sicc!
apsyda, absyda [1. półkoliste lub wieloboczne
pomieszczenie w kościele zamykające
prezbiterium lub nawę; 2. każdy z pary
punktów największego przybliżenia i
największego oddalenia orbity jednego
ciała niebieskiego względem drugiego,
centralnego], absyda (zob. apsyda w zn. 1.)
– (gör.) apszis; apszisok; a római
építőművészetben és az ókeresztény bazilika
építkezésekben először szereplő félkör alakú,
boltozott fülke; (hist.) az ókori Római
templom bejáratával szemben félkör
alaprajzú fülke, melyben az istenszobor állt;
(egyh.) a templom főhajóhához csatlakozó
félkör, ahol a főoltár van [a templom
tengelyében álló, a szentélyhez csatlakozó
félkör alaprajzú, és félkupolával boltozott
kisebb tér]
apteczka
[zestaw
lekarstw,
środków
opatrunkowych i narzędzi potrzebnych do
udzielenia pierwszej pomocy; też: torba
lub szafka z tymi lekarstwami] –
házipatika,
mentőláda,
kötszerláda;
gyógyszerszekrény;
elsősegélynyújtó
csomag
apteczka domowa [W każdym dawnym dworze
polskim znajdowała się osobna izdebka,
służąca na schowanie korzeni kuchennych,
przysmaków, konfitur, soków, wódek,
likworów i lekarstw domowych.] –
házipatika
apteczka pierwszej pomocy – elsősegélyláda,
mentőláda; elsősegélycsomag
apteczka podręczna – házipatika
apteczka polowa – tábori patika
apteczny, -a, -e – gyógyszertári, patikai
apteka [sklep, w którym się sprzedaje leki,
środki opatrunkowe, artykuły sanitarne] –
(dawno) apotéka, apotekárium; patika,
gyógyszertár (społeczna); drogéria
apteka dyżurna – ügyeletes patika v. gyógyszertár
aptekarski, -a, -ie – gyógyszerészei, gyógyszertári;
méregdrága
aptekarstwo [profesja aptekarza] – (gör.)
farmakologia; gyógyszerészet, gyógyszertan
[a gyógyszereknek a szervezetre gyakorolt
hatásával foglalkozó tudományág]; — (gör.)
pharmacia, farmacia; (fr.) pharmacie; (ang.)
pharmacy;
gyógyszerészet,
gyógyszerkészítés; gyógyszertár; (gör.)
farmaceutika; a gyógyszerészet tudománya
289
aptekarz [pracownik lub właściciel apteki],
aptekarka
–
apotekárius;
patikus,
gyógyszerész (ffi/nő)
aptekarzowa (daw. «żona aptekarza) –
gyógyszerészné, patikusné
apteki i aptekarze [Z grec apótheke, skład,
magazyn, wzięli nazwę Niemcy dla apteki i
aptekarza (Apotheker, kupiec korzenny),
a od Niemców Polacy.] – patikák,
gyógyszertárak és gyógyszerészek, patikusok
aptyka [apteka] – [Słowniczek języka śląskiego]
gyógyszertár, patika
Aqua et panis est vita canis. [Woda i chleb to
życie psa; woda i chleb są żywotem psa] –
(lat.) Aqua et panis est vita canis; kenyér és
víz az kutyának való élet.
Aquila non captat muscas (orzeł nie łapie much)
– (lat.) Aquila non captat muscas [akvila non
kaptat muszkasz] – ‘A sas nem vadászik
légyre’. A nagyok nem foglalkoznak kis
dolgokkal [Az ősi latin közmondás értelme:
a nagy emberhez nem méltó, hogy
apróságokkal törődjék; fontos ügyben nem
érdemes
fennakadnunk
jelentéktelen
dolgokon.]
Aquilam volare doces [nie ucz orła latać; Uczysz
orła latać?] - (lat.) Aquilam volare doces;
Repülni tanítod a sast
Aquincum [(ilirsko-celtyckie Akink, oznaczające
prawdopod. "bogate wody", "bogactwo
wód") starożytne, ogromne 12 000-40 000
miasto na prawie municypium, nadanego
przez cesarza Hadriana; w rzymskiej
prowincji
Pannonia,
położone
na
znacznym
obszarze
dzisiejszego
Budapesztu na Węgrzech.] – Aquincum;
római település és katonai tábor, a mai
Budapest (Óbuda) területén
ar [jednostka powierzchni gruntu równa 100 m 2;
też: grunt o tej powierzchni] – ár
(területmérték, 100 m2)
Ar [„I łożysko potoków, Które ciągnie się ku
osadzie Ar, I przylega do granicy Moabu”
biblijne stolica Moabu (Lb 21:15; Pwt 2:9,
18, 29). Potem tereny gdzie leżało Ar
zostały odebrane przez Amorytów (Lb
21:26-28). Miasto to Jahwe dał na
własność synom Lota i zabronił
Izraelitom napadać tam mieszkających
Moabitów. Poprzednio zamieszkiwali je
Emici (Pwt 2:9, 18, 29). Izajasz w elegii
nad Moabem, wymienił moabskie Ar
wśród miast, które zostaną spustoszone
(Iz 15:1). Lokalizuje się je na wschodnim jordańskim - wybrzeżu Morza Martwego
(ok. 2 km od jego brzegu), na południowy
zachód od Dibonu.] – Ar város, izgatott,
-
Wersja 01 01 2017
éber; őr; ellenség). [„És a patakok
folyásáról, a mely Ar város felé hajol és
Moáb határára dűl.” (Mózes IV. Könyve
21,15) (Helység vagy vidék neve Moáb
földjén (4Móz 21,15; 5Móz 2,9.18.29; Ézs
15,1).
AR (Agencja Robotnicza) [agencja prasowa
RSW „Prasa”: powstała 1948 w
Warszawie z połączenia Robotniczej
Agencji Prasowej (RAP) i Socjalistycznej
Agencji
Prasowej
(SAP);
1967
przyłączono Agencję PublicystycznoInformacyjną
(API);
dostarczała
materiały gł. prasie PZPR; działała do
1972.] – Munkás Hírügynökség
ara [duża, jaskrawo upierzona papuga] – ara,
arapapagáj
Ara [rodzaj ptaków z rodziny papugowatych,
zamieszkujących Amerykę Południową.
Charakteryzują się dużymi rozmiarami i
bardzo długim ogonem, kolorowym
upierzeniem oraz dużym, hakowato
zakończonym dziobem. Przedstawiciele
obu płci wyglądają podobnie. Odżywiają
się owocami i orzechami, których skorupę
kruszą za pomocą bardzo silnego dzioba, a
następnie
wydobywają
zawartość
językiem. Łatwo się oswajają i dobrze
współżyją w hodowli z innymi papugami,
mogą jednak atakować inne zwierzęta lub
obce osoby. Pojedyncze osobniki osiągały
w hodowli wiek do 65 lat.] – Ara v. valódi
arák [a madarak osztályának papagájalakúak
(Psittaciformes) rendjébe a papagájfélék
(Psittacidae)
családjába
és
az
újvilágipapagáj-formák (Arinae) alcsaládjába
tartozó nem]
A nembe az alábbi 8 ma élő, 1 közelmúltban
kihalt (13+1) faj tartozik:
 sárga-kék ara (Ara ararauna)
 kéktorkú ara (Ara glaucogularis)
 kubai ara (Ara tricolor) -kihalt
 kis katonaara (Ara militaris)
 nagy katonaara (Ara ambigua)
 Sárgaszárnyú ara (Ara macao)
 zöldszárnyú ara (Ara chloropterus vagy Ara
290
chloroptera)
 vörösfülű ara (Ara rubrogenys)
 vörösszárnyélű ara (Ara severa)
Régebben vagy egyes rendszerekben ide sorolt
fajok:
 kékhomlokú törpeara (Diopsittaca nobilis)
 hegyi ara vagy kékfejű ara (Primolius
couloni)
 aranyörves ara (Primolius auricollis)
 vöröshátú ara vagy marakánaara (Primolius
maracana)
 vöröshasú ara (Orthopsittaca manilata)
Do rodzaju należą następujące gatunki:
 ararauna (ara ararauna) (Ara ararauna)
 ara szafirowa (Ara glaucogularis)
 ara zielona (Ara militaris)
 ara oliwkowa (Ara ambigua)
 ara żółtoskrzydła (Ara macao)
 ara zielonoskrzydła (Ara chloroptera)
 ara trójbarwna (Ara tricolor) †
 ara różowooka (Ara rubrogenys)
 ara kasztanowoczelna (Ara severa)
 Ara atwoodi †
 Ara erythrocephala †
 Ara gossei †
 Ara guadeloupensis †
Nazwą ara w języku polskim określa się
również przedstawicieli innych rodzajów,
blisko spokrewnionych z rodzajem Ara –
Anodorhynchus, Cyanopsitta, Orthopsittaca,
Propyrrhura i Diopsittaca:
 ara hiacyntowa (Anodorhynchus
hyacinthinus)
 ara błękitna (Anodorhynchus leari)
 ara turkusowa (Anodorhynchus glaucus)
 ara modra (Cyanopsitta spixii)
 ara żółtolica (Orthopsittaca manilata)
 ara niebieskogłowa (Propyrrhura couloni)
 ara marakana (marakana) (Propyrrhura
maracana)
 ara żółtoszyja (Propyrrhura auricollis)
 ara epoletowa (Diopsittaca nobilis)
Ara [Biblia Warszawska: Synami Jetera byli:
Jefunne, Pispa i Ara. Biblia Tysiąclecia:
Synowie Jetera: Jefune, Pispa i Ara. Biblia
Gdańska: A synowie Jeterowi: Jefone, i
Fispa, i Ara, i Ulla. (1 Kron. 7.38)] – ARA
(oroszlán, erő, szidalmazó). [Férfi Áser
nemzetségéből (1Krón 7,38).]
Arab [człowiek, który za swój ojczysty język
uznaje arabski], Arabka – arab (ffi/nő)
Arab (zasadzka) [1. człowiek, który za swój
ojczysty język uznaje arabski. 2. Arabowie
istnieją do dziś. Uważani za potomków
Abrahama i jego nałożnicy Hagar, z którą
-
Wersja 01 01 2017
miał syna Ismaela i drugiej żony Ketury.
Dawali podarunki Salomonowi i królowi
Jozafatowi. Pobili króla judzkiego
Jorama. Zostali później pobici przez
Uzjasza. W czasie niewoli niektórzy
osiedlili się na ziemiach dzisiejszego
Izraela. Byli wrogami Nehemiasza. W
proroctwie Izajasza znajdują się na liście
skazanych narodów. Należą (do dziś) do
spisku przeciwko Izraelowi. Arabowie
(widocznie Żydzi z Arabii) byli obecni w
czasie Zesłania Ducha Świętego.] – arab
[Ábrahám felesége Szárai meddő volt, ezért
Szárai hozzáadta a szolgálóját, Hágárt. Hágár
fia
Izmáel,
az
arabok
ősatyja.
Végeredményben a judaizmussal való
eszmei küzdelem során alakította ki az
iszlám vallás sajátosan arab magvát, az ún.
Ábrahám-vallást. A bibliai Ábrahám próféta
személyét az arabok ősatyjának tekintette,
hangsúlyozva, hogy Ábrahám nem volt sem
zsidó, sem a pogányok közül való, hanem ő
volt az első muszlim, minthogy a zsidó és
keresztény prófétáknál is régebben élt.]
Arab (Joz. 15:52) – ARÁB (támasz, pártfogás,
udvar; az elrejtőzés helye; kapcsolat).
[Helység Júdában (Józs 15,52).]
arab [rasowy koń do jazdy wierzchem] – arab ló
v. paripa
Araba [wgłębienie pustynne, ciągnące się od
Morza Martwego do Akaby nad Zatoką
Elanicką. Jest to południowa część
olbrzymiego "wąwozu", ciągnącego się od
Syrii po Morze Czerwone. Najgłębszym
zapadem jest dolina Jordanu.] – (földr.,
hist.) ARABÁ v. Araba v. Arabah (Vadi el
A.) (mezőség, puszta, vadon; keveredés) [1.
víztelen és lakatlan meredek sziklafalak közé
ékelt völgy az Akabah tengeröböl és a
Holttenger déli vége között; itt van e két
tenger vízválasztója, amely körülbelül 200 m
magas. 1884-ben Hull mint geológus
tanulmányozta és kutatta át, de Vignes pedig
térképfelvételeket készített. E völgyben
vannak Petra város romjai. 2. Az ótestamentum Araba alatt azt a lapos síkságot
érti, mely a Jordán mindkét oldalán, a
Holttenger északi részén, terül el. Mélyföld,
mely a Hermon hegyétől az Akabai-öbölig
húzódik.
Különböző
szélességű
és
termékenységű keskeny völgy. A pusztában
vándorló zsidók egyik pihenőhelye, később
Salamon ennek bányáiból nyert vasat és
rezet (5Móz 1,1.7; 11,30; Józs 3,16; 1Sám
23,24; Jer 39,4).]
Araber [Arab] – [Słowniczek języka śląskiego] –
arab ffi
291
arabeska
[1. delikatny
ornament
ze
stylizowanych motywów roślinnych i
geometrycznych
o
układzie
symetrycznym; 2. utwór muzyczny o
charakterze miniatury instrumentalnej;
3. w balecie: poza taneczna polegająca na
wyciągnięciu do tyłu uniesionej nogi oraz
pochyleniu tułowia do przodu; 4. niewielki
utwór
ironiczno-humorystyczny;
5.
ornament przedstawiający stylizowaną
wić
roślinną
wywodzący
się
ze
starożytności (sztuka hellenistyczna i
rzymska). Używana w haftach XVIwiecznych stosowanych na wąskich
partiach ubioru np. jako wykończenie
spodni, mankietów lub kołnierzy, często w
kolorze srebrnym lub złotym] – arabeszk
(másik nevén moreszk); (arab, mór) stilizált
levelekből és virágokból álló, szeszélyes
díszítés; bonyolult, de szabályos beosztású
síkdíszítmény mértani és növényi elemekből
[bonyolult, ám szabályos növényi vagy
groteszk díszítés. Arabeszket a kis-ázsiai
kézművesek készítettek először, és ekkor
még természetes környezetükben élő
madarakat is ábrázolt. Az arabeszket az ókori
Kelet népei (például az asszírok) használtak
szívesen, de Kr. u. 1000 körül vallási okok
miatt elhagyták a madarak, állatok és emberi
alakok megörökítését.]; (zene) az előadótechnikai tudásának csillogtatására alkalmas
kisebb zenemű
arabeska
Arabia a. Arabija [1. Izaj. 21.13; Ezech. 27:21:
Arabia i wszyscy książęta Kedaru byli
kupcami dla ciebie, handlowali z tobą
owcami, baranami i kozłami. 2. Dzieje 2:11]
– Arábia (steppe, vadon, pusztaság;
terméketlen) [1. Eredetileg a félsziget északi
része a Vörös-tenger és a Perzsa-öböl közt
(Ézs 21,13; Ez 27,21). 2. Később az egész
félsziget megjelölésére szolgált (Neh 2,19;
ApCsel 2,11; Gal 1,17; 4,25). Minthogy
Arábia határa szüntelen változott, és Izráellel
érintkezett, ez az ország nem jelentéktelen
szerepet játszott Izráel történetében, mivel az
itteni rabló népesség sok nehézséget okozott
a zsidóknak.]
-
Wersja 01 01 2017
Arabia Saudyjska, Królestwo Arabii Saudyjskiej
(arab. ‫ ;ةليليعّسلا ةليبرنلا ةل مم ل كا‬trb. As-Su'udijja;
Al-Mamlaka
al-Arabijja
as-Su'udijja)
[państwo położone w zachodniej Azji, na
Półwyspie Arabskim. Graniczy z Irakiem,
Jordanią, Kuwejtem, Omanem, Katarem,
Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi i
Jemenem. Stolica znajduje się w Rijadzie.
Arabia Saudyjska jest jednym z państw
założycielskich Ligi Państw Arabskich.] –
Szaúd-Arábia (arabul: ‫ال عرب ية ال مم ل كة‬
‫[ )ال س عودي ة‬Európa egyötödét kitevő területű
ország az Arab-félszigeten. Az ország
nevének első része Abdel-Aziz ibn Szaúd, az
első király nevét őrzi, akinek családja
továbbra is uralja az államot.]
arabista, arabistka - arab nyelvvel és irodalommal
foglalkozó tudós (ffi/nő)
arabistyczny, -a, -e – arabisztikai; arabisztikával
kapcsolatos
arabistyka [1. nauka o języku, dziejach i
kulturze Arabów; 2. wydział lub kierunek
na uniwersytecie obejmujący studia w tym
zakresie] – arabisztika; arab nyelvvel és
irodalommal foglalkozó tudomány; az arab
népek műveltségének, elsősorban nyelvének
és irodalmának kutatása
arabizm [wyraz, zwrot lub konstrukcja
składniowa
zapożyczona
z
języka
arabskiego: haracz, z tur. haraç,] –
arabizmus;
tősgyökeres
arab
nyelvi
jellegzetesség; arabos szóhasználat v.
fordulat más nyelvben
arabka – arab kanca (ló)
Arabowie (arab.: ‫` عبب‬Arab, w pierwotnym
znaczeniu:
"koczownicy")
(dawn.
Arabczycy (np. Nehem. 4:1; Dzieje 2:11))
[grupa ludów pochodzenia semickiego
zamieszkująca od czasów starożytnych
Półwysep Arabski. Większość Arabów to
ludzie biali, choć w Afryce spotkać też
można
Arabów
o
negroidalnym
wyglądzie.] – arabok [nagy és heterogén
népcsoport, leginkább a Közel-Keleten és
Észak-Afrikában élnek nagy számban]
arabski, -a, -ie [dotyczący Arabów i terenów
przez nich zamieszkanych] – arab
arabski [język arabski] – arab nyelv
arabszczyzna [1. pot. język arabski; 2. pot. cechy
charakterystyczne dla kultury i obyczajów
arabskich] – arabság, vminek az arab volta,
arab világ, arab jelleg
Arach [1. postać biblijna Starego Testamentu
wspomniana w 1 Kronik 7,39. Izraelita,
syn Ulli z pokolenia Asera. Z Pisma
Świętego dowiadujemy się, że był on
dzielnym „wojownikiem i mocarzem”
oraz przełożonym naczelników. Inny
292
sposób oddania imienia to Aree (Biblia
Wujka). 2. Ezdr. 2.5; 3. Nehem. 6.18:
Wielu bowiem w Judzie było z nim
sprzysiężonych, gdyż był on zięciem
Szechaniasza, syna Aracha, a Jehochanan,
jego syn, pojął za żonę córkę Meszullama,
syna Berechiasza.] – ARAH (vándorolt,
vándor). [1. Férfi Áser nemzetségéből
(1Krón 7,39). 2. Babiloni fogságból hazatért
család feje (Ezsd 2,5; Neh 7,10). 3. Zsidó
férfi, akinek unokáját az ammonita Tóbiás
(3) vette feleségül (Neh 6,18).]
arachid, arachidy [jadalne nasiono owoców
orzecha ziemnego] – földi v. amerikai
mogyoró
Arad (hebr. ‫ ;ערד‬arab. ّ‫[ )عبة‬miasto położone w
Dystrykcie Południowym w Izraelu. Leży
na południowo-zachodnim krańcu Judei,
na granicy pustyni Negew, w odległości 30
km na zachód od Morza Martwego i 45
km na wschód od Beer Szewy.] – (bibl.)
ARAD (ARÁD) (menekülni, menekülő; a
vadszamár helye). [1. Benjámin (1)
leszármazottja (1Krón 8,15). 2. Helység
Hebrontól (1) mintegy 25 km-nyire délre
(Józs 12,14; Bír 1,16). 3. egy kisváros, 25
000 lakossal a Negev sivatag szélén, kb. 200
km-re mind
Tel-Avivtól,
mind
Jeruzsálemtől.]
Arad [miasto w zachodniej Rumunii, w regionie
Kriszana, nad rzeką Mureş. Stolica
okręgu Arad.] – Arad (románul Arad,
németül Arad, latinul Aradinum) [város
Romániában. Az egykori Arad vármegye, ma
Arad megye székhelye. A 20. században
Kisszentmiklós, Mikelaka, Öthalom, Újarad
és Zsigmondháza településeket csatolták
hozzá.]
aragonit [minerał, składnik skorup i szkieletów
organizmów morskich, główny składnik
pereł] – aragonit; a kalciumkarbonát egyik
ásványa (Spanyolország Aragonia nevű
tartományáról)
aragonitowy, -a, -e – aragonitarak [mocny, aromatyczny napój alkoholowy
otrzymywany z ryżu i trzciny cukrowej] –
arrak; rizsből, kókusz- és datolyapálma
borából készített erős pálinka
arakowy, -a, -e – arrakArakne – (gör.) Arachne, pók; a görög mondákban
művészi
szövetek
készítője
(Athéné
szövőversenyre szólította fel, s amikor őt is
legyőzte, haragjában pókká változtatta)
arakowy, -a, -e – arrakAralia (Aralia L.) [rodzaj roślin należący do
rodziny araliowatych (Araliaceae Juss.).
Zalicza się do niego około 35-40 gatunków
występujących
w
Azji
(głównie
-
Wersja 01 01 2017
południowo-wschodniej)
i
Amerykach.] – (növ.) Aralia
w
obu
Aralia nemzetséghez tartozó fajok:
- Aralia californica
- Aralia chinensis
- Aralia cordata
- Aralia elata
- Aralia hispida
- Aralia humilis
- Aralia nudicaulis
- Aralia racemosa
- Aralia spinosa
Aram [1. jest to imię męskie popularne na
Bliskim Wschodzie. W języku kurdyjskim
oznacza "spokojny". W Polsce nie
obchodzi imienin. Aram był według Biblii
synem Sema i wnukiem Noego. 2. według
Biblii syn Sema (a wnuk Noego), ojciec
Husa, Hula, Getera i Mesecha. Postać ta
występuje w rozdziale X Księgi Rodzaju.
Protoplasta Aramejczyków.] – ARÁM
(felföld; magasság; felmagasztalt). [1. Sém
fia (1Móz 10,22-23). 2. Kemuélnek (1),
Ábrahám unokaöccsének fia (1Móz 22,21).
3. Férfi Áser nemzetségéből (1Krón 7,34). 4.
Esrom fia, Jézus őse (Mt 1,3-4; Lk 3,33).
Lásd még: RÁM (1). Szíria egyik neve
(4Móz 23,7; 2Sám 8,5; 1Kir 20,20; 1Krón
2,23; Ám 1,5). Az arameusok Föníciától
egészen Mezopotámiáig, terjeszkedtek,
közeli rokonságban álltak Izráellel, s a két
nép történelme szorosan összefonódott. Lásd
még: SZÍRIA.]
Aram
Naharaim [1. Aram oznacza kraj
Aramejczyków,
którzy
pierwotnie
mieszkali na wschód od Mezopotamii,
później przenieśli się na zachód w stronę
Damaszku. Tworzyli szereg małych
państewek, z których największe było
A.N., tj.: "Aram położone między dwoma
rzekami" - Eufratem i Tygrysem. 2.
(Aram położone między dwiema rzekami;
międzyrzecze) – według Biblii obszar
między rzekami Eufrat i Tygrys w
Mezopotamii lub rzekami Eufrat i
Orontes. W związku z ekspansją
Aramejczyków ze swych pierwotnych
terytoriów na zachód, nazwę AramNaharaim rozciągnięto również na Syrię.
Kraj Aram tworzyło szereg małych
państewek. W Aram-Naharim leżało
miasto Peor Zdaniem tradycji żydowskiej,
miejsce urodzenia Abrahama było
położone w Aram-Naharaim.]
–
Mezopotámia (Mesopotamia); Aram Nahrin
(Aram Naharaim, Aram Beth-Nahrin)
[Mezopotámiát a biblia fölváltva Aram-
293
Naharaim (a két folyó közti Aram) és
Paddan Aram néven nevezi]
aramejski język [1. (aram. - Ārāmāyâ, hebr.
‫ ארמית‬- Arāmît) - język z grupy semickiej,
używany na Bliskim Wschodzie od II
tysiąclecia p.n.e. do czasów dzisiejszych. 2.
język z grupy języków północnosemickich,
znany z wielu pokrewnych dialektów.
Mimo, że nigdy nie powstało jedno zwarte
państwo aramejskie odegrał znaczącą rolę
w
dziejach
starożytnego
Bliskiego
Wschodu.] – arameus [Sémita nyelv, közeli
rokona a hébernek; számos tájszólása volt,
melyek
egész
Délnyugat-Ázsiában
elterjedtek. Az ÓSZ egyes részeit is arameus
nyelven írták: Dán 2,4-7,28; Ezsd 4,8-6,18;
7,12-26; Jer 10,11. Arameus kifejezéseket
találunk az Újszövetségben is (Mk 5,41;
15,34; Mt 27,46; Róm 8,15; Gal 4,6; 1Kor
16,22).
A babiloni fogságból való
visszatérés után Palesztina köznyelve; Jézus
Krisztus is ezt a nyelvet használta.]
Aran [Biblia Warszawska: Oto synowie Diszana:
Us i Aran. Biblia Tysiąclecia: Synowie
Diszana: Us i Aran. Biblia Gdańska: A
zasię synowie Dysanowi: Hus i Aran. (1
Moj. 36.28)] – ARÁN (vadkecske, zerge; a
karcsú). [1. Disán fia a Hóreusok
nemzetségéből (1Móz 36,28; 1Krón 1,42). 2.
Lásd: HÁRÁN (3)]
aranżacja [1. opracowanie utworu muzycznego
pod
względem
rytmicznym,
brzmieniowym, instrumentalnym, bez
zmian podstawowej linii melodycznej, ale
w
odmiennej
stylistyce;
2. zaprojektowanie
elementów
architektonicznych, dekoracyjnych w
jakiejś przestrzeni] – feldolgozás, átírás,
hangszerelés
aranżer – (báli) rendező
aranżer tańców – táncvezető
aranżerka – (báli) rendezőnő
aranżować [1. dokonywać aranżacji utworu
muzycznego; 2. projektować wygląd i styl
jakiejś przestrzeni; 3. doprowadzać do
jakiegoś zdarzenia lub sytuacji albo nimi
kierować]
–
rendezni,
elrendezni,
megrendezni, szervezni
aranżować bal – bált rendezni
aranżować coś – hangszerelni vmit
aranżować melodię – hangszerelni, feldolgozni
egy dallamot
aranżowanie przestrzeni – környezetművészet
Ararauna (Ara ararauna) [duża papuga (dł. ciała
80-95cm), z jaskrawoniebieskimi piórami
z wierzchu i żółtymi od spodu. Na boku
głowy naga biała skóra poprzecinana
-
Wersja 01 01 2017
czarnymi prążkami. Najczęściej żyje w
parach, lecz czasami w luźnych grupach
powyżej 25 osobników. Lata pewnie,
chociaż
wolno.
Aktywna
głównie
wczesnym
rankiem
i
późnym
popołudniem. Przez większą część dnia
żeruje w koronach drzew, gdzie trudno ją
dostrzec.] – sárga-kék ara más néven
ararauna v. közönséges arapapagáj (Ara
ararauna)
[a
madarak
osztályának
papagájalakúak (Psittaciformes) rendjébe és
a papagájfélék (Psittacidae) családjába és az
Ara nembe tartozó faj]
Ararat a. Góra Ararat (orm.: Արարատ, heb.:
‫אררט‬, tur.: Ağrı) [masyw wulkaniczny,
leżący
w
samym
sercu
Wyżyny
Armeńskiej między jeziorami Wan i
Sewan, na terytorium Turcji] – (földr.)
Ararát
(hegység
Törökország
és
Örményország
határán
5000
m-es
csúcsokkal)
Ararat (zniesienie klątwy) [1. Państwo wezwane
przez Boga do wystąpienia przeciwko
Babilonowi. 2. Góra w Armenii, na której
osiadła arka Noego. Szczyt jej pokryty
wiecznym śniegiem. Arka spoczęła
widocznie na samym szczycie.] – (hist.)
Ararát (tükör; átok; szent föld, felszentelt
ország; emlékezés). [az örmény hegyláncok
kimagasló csúcsa - Arménia megjelölésére
szolgáló név (2Kir 19,37; Ézs 37,38; Jer
51,27), de jelenti annak magas hegyét is
(1Móz 8,4), amelyen a vízözön elbeszélés
szerint Nóé bárkája földet ért. A terület ma
Törökországhoz tartozik.]
arasy, ob. gobeliny – gobelin [Az Arrasban szőtt
faliszőnyegek híre néhány száz évvel ezelőtt
bejárta Európa minden udvarát.]
Aratos z Soloj (stgr. Ἄρατος ὁ Σολεύς Aratos ho
Soleus; wersja łac. imienia Aratus; ur. około
315 p.n.e., zm. około 245 p.n.e.) –
hellenistyczny poeta i lekarz grecki żyjący
w czasach Ptolemeusza II Filadelfosa
(panowanie: 284-246 p.n.e.). Urodził się w
Soli w Cylicji. Aratos był uczniem filozofa
Perseusza z Aten, z którym udał się na
macedoński dwór Antygonosa, gdzie
spędził resztę swojego życia. Z inspiracji
294
króla napisał Phaenomena – O znakach
niebieskich
astronomiczny
poemat
heksametryczny parafrazujący dzieło
Eudoksosa z Knidos, w którym opisał 44
konstelacji gwiazd.] – Aratus [ciliciai görög
költő, akinek verséből Pál idéz az ApCsel
17,28-ban; Kr. e. 270 körül élt.]
araukaria [drzewo iglaste rosnące w Ameryce
Południowej, Australii i na wyspach
Oceanii] – araukária; ausztráliai tűlevelű fa;
fiatal páldányai szolgáltatják az ún.
„szobafenyő”-t
Arawna a. Arauna [Biblia Warszawska: Lecz
gdy anioł wyciągnął swoją rękę nad
Jeruzalemem, aby je wytracić, Pan użalił się
niedoli i rzekł do anioła, który wytracał lud:
Dosyć! Teraz powstrzymaj swoją rękę! A
anioł Pański znajdował się właśnie koło
klepiska Arawny Jebuzejczyka. Biblia
Tysiąclecia: Anioł wyciągnął już rękę nad
Jerozolimą, by ją wyniszczyć; wtedy Pan
ulitował się nad nieszczęściem i rzekł do
Anioła, niszczyciela ludności: Wystarczy!
Cofnij rękę! Anioł Pański znajdował się obok
klepiska Arauny Jebusyty. Biblia Gdańska:
A gdy wyciągnął Anioł rękę swą na
Jeruzalem, aby je wytracił, tedy się użalił
Pan onego złego, i rzekł do Anioła, który
tracił lud: Dosyć teraz; zawściągnij rękę
twą. A Anioł Pański był podle bojewiska
Arawny Jebuzejczyka.] – ARAUNA (vidám;
láda, szekrény, koporsó; Jah (az Úr) szilárd).
[Jebuzeus férfi, akinek szérűjét Dávid
megvette, hogy rajta oltárt állíthasson
Istennek (2Sám 24,16-25). Az 1Krón 21,1525 "Ornán"-nak nevezi.]
ARAUNA (vidám; láda, szekrény, koporsó; Jah
(az Úr) szilárd). - Jebuzeus férfi, akinek
szérűjét Dávid megvette, hogy rajta oltárt
állíthasson Istennek (2Sám 24,16-25). Az
1Krón 21,15-25 "Ornán"-nak nevezi.
arba [kryty wóz dwukołowy bez resorów,
używany dawniej wTurcji; też na
Ukrainie i Kaukazie: długi, czterokołowy
wóz do przewozu zboża] – szekér, taliga
(Közép-Ázsiában,
Kaukázusban,
Ukrajnában)
Arba (on był największym mężem wśród Anakitów)
[‘cztery’] [Biblia Warszawska: Hebron zaś
nazywało się dawniej Kiriat-Arba - Miasto
Arby; Arba był największym mężem wśród
Anakitów. A ziemia doznała wytchnienia od
wojny. Biblia Tysiąclecia: Hebron miało
pierwotnie nazwę Kiriat-Arba. Arba był
największym mężem wśród Anakitów. I kraj
zaznał pokoju od wojny. Biblia Gdańska: A
zwano przedtem Hebron miasto Arba, który
Arba był człowiekiem wielkim między
-
Wersja 01 01 2017
Enakity; i uspokoiła się ziemia od wojen.
(Joz. 14:15)] - ARBA (négyszögletes, Baál
erőssége; óriás). [Óriás, Anák őse (Józs
14,15; 15,13; 21,11). Lásd: KIRJÁTARBÁT is.]
arbajciok, arbajtancug [kombinezon roboczy] –
[Słowniczek języka śląskiego] munkaruha
Arbatczyk (Abiel z Araby) [Biblia Warszawska:
Abi-Albon z Arbe, Azmawet z Barchuma,
Biblia Tysiąclecia: Abi-Albon z Araby,
Azmawet z Bachurim; Biblia Gdańska:
Abijalbon
Arbatczyk;
Asmewet
Barchomczyk. (2 Sam. 23:3)] - ARBÁTBELI
(Abiel). [Dávid hőse (2Sám 23,31; 1Krón
11,32).]
Arbitczyk (Paarai a. Paaraj a. Faraj) [Biblia
Warszawska: Paarai z Arby; Biblia
Tysiąclecia: Paaraj z Arabu; Biblia
Gdańska: Faraj Arbitczyk (2 Sam. 23:35)] –
ARBIBÓL VALÓ (Paharai) (az álnok).
[Dávid hőse (2Sám 23,35).]
arbiter [(z łac.), 1. osoba będąca znawcą i
autorytetem w jakiejś dziedzinie; 2. osoba
powołana przez strony wiodące spór lub
przez sąd do rozstrzygnięcia sporu;
3. sędzia sportowy; 4. zwany inaczej w
dawnej
polszczyźnie:
rozjemca,
rozeznawca, rozprawca, jednacz, sędzia
polubowny, pośrednik] – (lat.) arbiter;
ítélőmester, bíró, döntőbíró, választott bíró,
(arbitrage: döntőbíráskodás); érdeklődő,
becsüs
arbiter elegantiarum, arbiter elegancji [1. mistrz
dobrego smaku (Tacyt o Petroniuszu); 2.
autorytet w sprawach mody, elegancji i
dobrego smaku; 3. Esteta. Ekspert
stosowności w dziedzinie mody i obyczaju.
Znawca estety¬ki, rozjemca w sprawach
etykiety. Koneser ubraniowego piękna. Po
raz pierwszy określenia arbiter elegantiae
użył Tacyt, nazywając tak rzymskiego
pisarza Petroniusza – kłaniają się lektury
szkolne, patrz Quo vadis. Przez wieki ten
komplement był skąpo rozdzielany między
możnych tego świata, słynących z
zamiłowania do pięknych strojów. Potem
arbitrami elegancji nazywano wielkich
krawców – Dior, Chanel, Yves Saint
Laurent, także − osoby zasłużone w
dziedzinie krzewienia mody, np. w Polsce
Jadwigę Grabowską, założycielkę Mody
Polskiej. Dziś w Polsce jest to pojęcie
zdecydowanie historyczne, co jest zasługą
armii
hałaśliwych,
dzwoniących
łańcuchami stylistów i celebrytów, którzy
często używają słowa elegancja, ale w
nieświadomości, że jest to sztuka umiaru i
295
dyskrecji.] – arbiter elegantiarum, arbiter
elegantiae (Petronius jelzője); divatbáb
Arbiter nikli extra compromissum facere potest
[arbiter (sędzia polubowny) nie może
wykroczyć poza postanowienia zapisu na
sąd polubowny.] – (lat.) Arbiter nikli extra
compromissum facere potest; a döntőbíró
nem léphet túl a választottbíróság előírásain
arbitracja – arbitráció; közösen használt csatorna
használatának megoldása
arbitralne strzygnięcie sprawy – az ügy
diszkrécionális eldöntése
arbitralnie – arbitáriusan, diszkrécionálisan;
önkényesen, önhatalmúlag, figyelmen kívül
hagyva más véleményét
arbitralność [narzucanie komuś własnego zdania
w sposób nieprzyjmujący sprzeciwu] –
önkényesség
arbitralny, -a, -e [1. narzucany komuś w sposób
niedopuszczający
sprzeciwu;
2. bezwzględnie narzucający komuś swoje
zdanie] – arbitrárius, önkényes
arbiteralny sąd – döntőbíróság
arbitrarium – aritrárium; saját nézete szerint való
döntés; választott bírósági határozat
arbitraż [1. rozstrzyganie sporu przez arbitrów;
2. kupno i sprzedaż walut, papierów
wartościowych, akcji itp. na różnych
rynkach w celu osiągnięcia zysku przez
wykorzystanie różnicy kursów lub
oprocentowania;
też:
inwestycja
polegająca
na
zawarciu
dwóch
przeciwstawnych transakcji] – (fr.)
arbitrage, arbitrázs, (jog) döntőbíróság,
döntőbíráskodás,
békítő
bíráskodása
méltányosság
alapján;
(kereskedelem)
tőzsdei spekuláció: az ugyanazon időben két
piacon fennálló árkülönbség kihasználása;
értékpapírnak v. árunak különböző piacokon
jegyzett
árfolyamkülönbségével
való
spekuláció
arbitraż dewizowy – deviza-arbitrázs
arbitraż gospodarczy – gazdasági arbitrázs
arbitraż handłowy – kereskedelmi döntőbíróság
arbitraż
międzynarodowy
–
nemzetközi
döntőbíróság
arbitraż państwowy – állami arbitrázs
arbitraż pieniężny – pénzügyi arbitrázs
arbitraż walutowy – valutaarbitrázs
arbitraż wekslowy – váltóarbitrázs
arbitraż złota srebra – az arany és ezüst
árfolyamkülönbségének kihasználása
arbitrażować – döntőbíráskodni
arbitrażowy, -a, -e – arbitrázsarbitrium (łac., wola; wybór) arbitrium;
elhatározó képesség, akarat [liberum
-
Wersja 01 01 2017
arbitrium:
szabad
akarat;
servum
arbitrium: megkötött, szolga akarat]
arboretum [teren, na którym uprawia się różne
gatunki drzew i krzewów dla celów
naukowo-badawczych i hodowlanych] –
(lat.) arborétum; botanikus kert ritka és
egzotikus fákból és cserjékből
arbuz (Cucumis citrullus) [1. arbuz, harbuz (po
persku cherbuze, po turecku harpuz);
zwany też kawonem, należy do rodziny
dyniowatych, jest rośliną jednoroczną
o kulistym
kształcie,
ma
twardą,
ciemnozieloną
skórkę,
pochodzi
z tropikalnej Afryki. Arbuz zawiera dużo
witaminy C, choć jest bardzo słodki do
należy do owoców niskokalorycznych.
2. roślina warzywna mająca owoce w
kształcie dużej kuli, o zielonej skórce i
czerwonym miąższu; też: owoc tej rośliny;
3. daw. dynia]; arbuzy – (harbuz) dinnye,
görögdinnye (Cucumis Citrullus L. Citrullus
vulgaris Schrad., anguria, arbuza)
296
Arbuz
kolokwinta,
kawon
kolokwinta,
kolokwinta,
kolocynta
(Citrullus
colocynthis) [1. gatunek byliny z rodziny
dyniowatych. 2. zob. kolokwinta - z którą
arbuz się krzyżuje] – Sártök (Citrullus
colocynthis v. Citrullus colocynthus, k’la’at
pkain) [Előfordulása trópusi, szubtrópusi és
mérsékelt éghajlatú területeken jellemző.
„Kiméne azért egy nagy hegyre, hogy paréjt
szedjen. És holmi vad indákra találván, tele
szedé az ő ruháját azokról sártökkel, és
mikor hazament, belevagdalta a fazékba
főzeléknek; de nem tudta, hogy mi az? Mikor
aztán feladták a férfiaknak … enni kezdének
… és mondának: Halál van a fazékban …”
(2 Kir 4,39—40). A sártököt, mint díszítő
elemet használták a Salamon-templomban,
mégpedig kapuzat-dísznek (1 Kir 6,18,
7,24).]
Arca Przymierza a. Arka Przymierza (hebr. ‫ןֹור‬
‫ יתִ ברןיה‬Aron HaBrit) [Podczas wędrówki
Izraelici przeżywali wiele utrapień, ale też
doznawali wiele miłości od Boga m. in. na
górze Synaj Mojżeszowi została objawiona
Tora, której symbolem są dwie tablice z
wyrytymi
na nich
Dziesięciorgiem
Przykazań, czyli Dekalogiem. Owe tablice
zostały złożone w Arce Przymierza (łac.
arca – skrzynia, była ona pozłacana z
drzewa akacjowego). Po zakończeniu
wędrówki Żydzi stali się narodem
wybranym, a Jahwe jedynym ich Bogiem.]
– (bibl.) Frigyláda v. a Szövetség Ládája
arcaby – ostábla (warcaby)
arch. (architekt) – építész
archaicznie – régiesen, archaikusan
archaiczność
–
archaikum,
archaikusság;
elavultság, régiesség
archaiczny, -a, -e [1. będący przeżytkiem;
2. właściwy
minionym
czasom,
pochodzący z odległych epok] – (gör.)
archaikus; ókori, a görög művészetben az i.e.
-
Wersja 01 01 2017
VII-V. század közepéig tartó; régi, régies,
kezdetleges, elavult, ódon; régi, régies
archaistyczny, -a, -e [mający cechy właściwe
minionej epoce] – (gör.) archaisztikus;
régies, régieskedő, a régit utánzó, régiesítő
archaizacja [nadawanie dziełu sztuki lub
językowi
form
właściwych
epoce
minionej] – (gör.-lat.) archaizálás; régebbi
korszak stílusának utánzása
archaizm [1. wyraz, forma wyrazu, konstrukcja
składniowa, które wyszły z użycia; 2. coś
przestarzałego; 3. wyraz, konstrukcja
składniowa lub związek wyrazowy, który
wyszedł z użycia. Archaizmy to także
wyrazy w formie przestarzałej, które są
jeszcze używane, lecz postrzegane jako
dawne.
Te
z
kolei
nazywamy
anachronicznymi.
Archaizmy
są
wykorzystywane obecnie w niektórych
typach zapisu lub wypowiedzi, np. w
poezji i języku liturgicznym. 4. wyraz,
konstrukcja składniowa, które wyszły z
użycia (czasami stosowany w literaturze w
celach stylizacji)] – (gör.) archaizmus
(latinul
antiquitas);
(,archaiczność)
ódonszerűség, régies, régiesség, szóhasználat
v. beszédfordulat; egy letűnt kor felidézése
nyelvi elemek ill. stilisztikai eszközök
segítségével [célja lehet a régiesítés vagy az
ünnepélyesség hangulatának megteremtése.
Ellentéte a nyelvi újításnak (neologizmus)]
archaizm leksykalny – régies szóhasználat,
lexikális archaizmus
archaizm
składniowy
–
régiesség
a
mondatszerkesztésben
archaizować
[dokonywać
archaizacji,
wprowadzać do dzieła elementy (wyrazy,
zwroty, szyk zdania) charakterystyczne
dla dawnych epok] – archaizálni;
régieskedni, régiesíteni, régiessé tenni, régies
formába önteni
archaizujący, -a, -e – archaizáló; régiesítő
archandrja, archandria, archandza [wyraz
powstały z dwuch greckich: archi i
andreia, znaczących: zwierzchność i
męstwo, niby tłum najcelniejszych mężów,
orszak, rzesza; w znaczeniu ujemnem:
gawiedź, gromada] – felsőbbség, férfiasság;
sereg, tömeg, raj
archanielski, -a, -ie – arkangyali
archanioli – arkangyalok (Mihály, Rafael, Gábor)
archanioł [1. anioł wyższego stopnia, jakich
siedmiu wymieniają księgi duchowne; 2. w
chrześcijaństwie, judaizmie i islamie: anioł
przeznaczony przez Boga do szczególnych
funkcji posłanniczych wobec ludzi] –
arkangyal, főangyal
297
archaniołowie [1) św. Michał z włócznią, czasem
w hełmie i z tarczą, przebijający szatana;
2) św. Gabrjel z lilją w ręku, niekiedy
różami uwieńczony, zwiastujący N. P.
Maryi; 3) św. Rafał z laską pielgrzyma i
tykwą.] – arkangyalok
archantropus [Homo erectus a. Archanthropus
(Upright Man)]– (gör.) archantropusz;
előember, az embernek még nem teljesen
emberré alakult őse; az emberré válás
kezdeti fokán levő emberek összefoglaló
elnevezése
arche [gr., filoz. prasubstancja, praelement, z
którego rozwinęła się przyroda; element
rozpoczynający serię rzeczy a. zjawisk
(por. apeiron); prazasada.] – (gör.) arkhé
[az anyagit és a szellemit egyaránt magába
foglalja; Anaximandrosz (Kr.e. 610–547) ión
természetfilozófus szerint]
arche-, archeo- [1. w złożeniach: starożytność;
pra-;
starodawny;
pierwotny,
początkowy; 2. pierwszy człon wyrazów
złożonych wskazujący na ich związek
znaczeniowy
ze
starożytnością,
prehistorią] – archeo-, archi-; ősi-, ős-; főArchelais [ruiny starożytnego miasta położone w
odległości 12 km na północ od miasta
Jerycho w Dolinie Jordanu, w środkowej
części Izraela. Miasto jest identyfikowane
z Audża at Tahta, które zostało założone
przez etnarchę Judei, Samarii i Idumei
Heroda Archelaosa, syna Heroda I
Wielkiego.] – Archelais [Herodes Archelaos,
Herodes Archelaus (i.e. 27 v. 23., - i.u. 6.)
által alapított város]
Archaeognatha - przerzutki (syn. Microcoryphia)
– ugró ősrovarok (Archaeognatha)
Archaeopteryx, Archaeopteryks [1. rodzaj
późnojurajskich prymitywnych ptaków z
rodziny
Archaeopterygidae.
Archaeopteryx był średniej wielkości
zwierzęciem wielkości kruka. 2. praptak,
najstarszy kopalny ptak z górneJ JURY
(Tabl. 7), łączący jeszcze cechy ptaków i
gadów] – Archaeopteryx (Ógörög nyelven:
arkhaiosz, vagyis „ősi” és pteryx, azaz „toll”
vagy „szárny”; [ɑː(ɹ)kɪˈɒptəɹɪks]) [az eddig
ismert legkorábbi és legprimitívebb madár.
Német neve, amely az angolszász
országokban is elterjedt, Urvogel, vagyis
„eredeti madár”, „első madár”.]
Archelaus a. Archelaos [‘władca ludu’] [1.
Archelaus króluje w Judei po ojcu swoim,
Herodzie; 2. w Judei panuje Archelaos w
miejsce ojca swego, Heroda; 3. Archelaus
królował w Judzkiej ziemi na miejscu
Heroda, ojca swego (Mat. 2:22)] –
ARKHELAUS
(a
nép
fejedelme,
-
Wersja 01 01 2017
uralkodója). [Nagy Heródes fia; Kr. e. 4-Kr.
u. 6-ig uralkodott Júdea, Samária és Idumea
fölött; Mt 2,22: Amikor azonban (:József:)
meghallotta, hogy Júdeában Arkhelaosz
uralkodik atyja, Heródes után, félt oda
visszatérni. Miután pedig kijelentést kapott
álmában, Galilea területére vonult vissza;]
archeoastronomia,
astroarcheologia
(1972)
[studium poglądów, wierzeń, badań i
praktyk astronomicznych w cywilizacjach
starożytności] – archeoasztronómia [a
régészet társtudománya: csillagászat és
régészet határterülete; régészeti emlékek
csillagászati vonatkozásai; ősi kultúrák,
népcsoportok
csillagászati
ismeretei],
asztroarcheológia, régészeti csillagászat [G.
S.
Hawkins
az
asztroarcheológia
megnevezést
használta
ugyanerre
a
tárgykörre]
archeolog [specjalista, naukowiec zajmujący się
badaniem, rekonstruowaniem dziejów
prahistorycznych
na
podstawie
niebezpośrednich dowodów rzeczowych] –
(gör.) archeológus, régész, régiségbúvár,
régiségtudós
archeologia [1. nauka badająca na podstawie
wykopalisk dzieje i kulturę dawnych
społeczeństw; 2. prahistoria, prehistoria,
nauka badająca dzieje ludzkości na
podstawie
śladów
materialnych
(wykopalisk itd.); 3. samodzielna nauka
badająca materialne pozostałości ludzkich
kultur, przedmiotem badania są zarówno
kultury prehistoryczne, jak i cywilizacje
historyczne. Długo uważana przez
historyków za mało wiarygodną ze
względu na trudności w datacji badanych
obiektów oraz w przypisywaniu ich
konkretnym podmiotom kulturowym i
politycznym; dziś bardzo istotna nauka
pomocna
w
badaniu
okresów
historycznych.] – (gör.) archeológia,
régészet, régiségtan; az ókori emlékekkel
foglalkozó tudomány, régiségtan [régészet v.
archeológia tudománya a régi korok kultúráit
tanulmányozza különböző tárgyi leletek
alapján]; (bibl.) régészet (archeológia)
[Letűnt idők fennmaradt emlékeit kutatja,
ősrégi városok kiásásával és a talált
maradványok vizsgálatával. Megfejti az ősi
feliratokat, kiértékeli a nyelvet, irodalmat,
művészetet, építésmódot, a fennmaradt
emlékeket, az elmúlt idők emberének
teljesítményeit
és
az
élet
egyéb
megnyilvánulásit.
A
bibliai régészet
Palesztinával foglalkozik, továbbá azokkal
az országokkal, amelyekkel Izráel és a korai
keresztyénség érintkezésbe került. A modern
régészet Napóleon egyiptomi hadjáratával
298
kezdődött, kíséretéhez számos tudós tartozott
azzal a céllal, hogy Egyiptom régi építészeti
emlékeit feltárják (1798); továbbá Edward
Robinson Palesztinában végzett munkájával
(1838 és 1852). A patriarchák korának
kutatása
szempontjából
igen
nagy
jelentőségű volt a Mari-táblák, a Nazutáblák, a Tell-el-Amarna-táblák és a Rassamrai-i feliratok megtalálása. A legújabb
időkben a bibliatudományok szempontjából
nagy fontosságú a "Holt-tengeri tekercsek"
felfedezése és a qumrami ásatás. A régészet
lényeges segítséget nyújt ahhoz, hogy a
Bibliát jobban megérthessük, a Bibliával
kapcsolatos kritikai kérdéseket megfelelően
megvitathassuk és hogy az akkori világról és
embereiről
minél
pontosabb
képet
alkothassunk.]
archeologia prehistoryczna – ősrégészet
archeologicznie – régészetileg, archeologikusan
archeologiczny, -a, -e – régészeti, archeologikus
archeomagnetyzm [(1964), paleomagnetyzm,
magnetyzm powstały w obiektach geo- a.
archeologicznych,
którego
pomiary
pozwalają wnioskować o wartości i
kierunku pól magnetycznych w dalekiej
przeszłości geolog. oraz o wieku obiektu.]
– archeomagnetizmus
archeometria [(1965) nauka o datacji (ustalaniu
daty, czasu powstania) wykopalisk i in.
obiektów archeologicznych posługująca
się analizą węgla radioaktywnego (carbon14), archeomagnetyzmu i in. metodami] –
archeometria [A kőeszközök nyersanyagát
képező különféle kőzetek és ásványok s ezek
származási helyének megállapítása, valamint
az eredmények régészeti vetületben történő
értelmezése, az archeometria tudományág
kutatáskörébe tartozik.]
archeopteryks [kopalny ptak wielkości gołębia,
łączący cechy typowe dla ptaka z cechami
właściwymi gadom] – (gör.) archeopterix; a
madarak és hüllők közti átmenetet képviselő
tollas gyíkfarkú, fogas csőrű őslény
archetyp
[1. pierwowzór
jakiejś
postaci,
zdarzenia,
motywu;
2. w
psychoanalitycznej teorii C. G. Junga:
wspólny wszystkim ludziom, dziedziczny
wzorzec reagowania i postrzegania świata;
3. pierwowzór, prawzór, prototyp; wg
Junga: jedno z prototypowych zjawisk
(np. Wielka Macierz, mądry starzec)
składających się na zawartość zbiorowej
podświadomości
i
mających
odzwierciedlać powszechne myśli ludzkie
spotykane we wszystkich kulturach.] –
archetípus; ősi, eredeti alapja vminek
archetypowy, archetypiczny, -a, -e – archetípusú
-
Wersja 01 01 2017
[pierwszy człon wyrazów złożonych
mający znaczenie: główny, naczelny] –
archeo-, archi-; ősi-, ős-; főarchi [wym. arki] [grupa instrumentów
smyczkowych w orkiestrze symfonicznej]
– (zene)
vonós hangszercsoport
a
szimfónikus zenekarban
archiater [lekarz; główny lekarz (np. króla lub
cesarza)] – (gör.) archiater; udvari v.
nyilvános orvos
archidiakon,
archidjakon
(gr.
arche
pierwszeństwo) [1. urząd i godność,
powstałe w Kościele z początkiem IV-go
wieku po Chrystusie; w Kościele
katolickim: tytuł honorowy nadawany
duchownemu
będącemu
członkiem
kapituły katedralnej lub kolegiackiej; też:
duchowny noszący ten tytuł; 2. w
niektórych kościołach prawosławnych:
najwyższy rangą duchowny po biskupie;
3. w dawnej Polsce: zwierzchnik części
diecezji; 4. urząd kościelny, który pojawił
się pod tą nazwą około IV wieku.
Archidiakon był zarządcą diecezji] – (gör.)
archidiakonus, archidiakónus, fődiakónus;
(hist.) az óegyházban a püspök után
következő első pap; (az ősegyházban a
szegények gondját viselő legelső szerpap a
püspök
körül,
a
középkorban
a
székesegyházi vagyon kezelője); (egyh.) a
r.kat. egyházban ma is használt papi
rendfokozat; az alsóbb papság liturgikus
elöljárója, a püspök első segítője; főesperes
(a püspök helyettese, a főesperesi kerület
élén áll)
archidiakonat – főesperesi kerület
archidiecezja [syn.: arcybiskupstwo, biskupstwo]
– egyházmegye
Archie [mechanizm wyszukiwawczy dla usługi
FTP, pozwalający przeszukiwać zasoby
plików na serwerach FTP; pierwotną
implementację napisali w 1990 r. Alan
Emtage, Bill Heelan i Peter J. Deutsch,
ówcześni studenci Uniwersytetu McGill w
Montrealu.] – Archie [1. Az Archie
lényegében az Internetet átszelő adatbázis,
amely az egész hálózaton fellelhető, és
anoním FTP-vel hozzáférhető állományokról
szolgáltat
információkat.
Rendszeresen
felkeresi az ilyen lelőhelyeket, bejelentkezik,
majd begyűjti az információkat: a programok
nevét, méretét, létrehozásának idejét, stb. Az
Archie ezzel kapcsolatban sok kényelmes
szolgáltatást is nyújt. Ha valamilyen
programot keresünk az Interneten, akkor
bátran vegyük
igénybe az
Archie
szolgáltatásait, amit általában az archie
paranccsal, vagy egy Archie kiszolgálóra
archi-
299
való bejelentkezéssel (ilyenkor az azonosító:
archie szokott lenni) tehetünk meg. 2. az
Interneten több helyen is megtalálható
adatbázis (ill. a hozzá tartozó szoftver) a
legfontosabb
anonymous
FTP
archívumokban való kereséshez; csak a file-,
a directory- és a szerver-nevekben lehet vele
keresni, ezért ma már egyre kevésbé
használják. 3. online is kereshetõ adatbázis
az Internet több száz legfontosabb
anonymous FTP területén tárolt file-okról];
'Archie' –keresőprogram [FTP szervereken
kereső, népszerű program neve]
Archip, apostoł, (język cerkiewnosłowiański)
Apostoł Archipp [‘władający koniem’]
[apostoł, męczennik chrześcijański, święty
Kościoła prawosławnego, zaliczany do
grona siedemdziesięciu apostołów. Wraz
ze św. apostołem Filemonem należeli do
grona siedemdziesięciu apostołów. Byli
także uczniami i pomocnikami apostoła
Pawła. W liście do Filemona, apostoł
Paweł
nazywa
świętego
Archipa
współbojownikiem (Flm 1,2). Apostoł
Archip był biskupem Kolosów we Frygii,
zaś św. Filemon był znamienitym
mieszkańcem tegoż miasta. Jego dom
służył chrześcijanom za miejsce wspólnej
modlitwy. Apostoł Paweł, podczas jednej
ze swoich podróży, ustanowił go
biskupem. Święty Filemon obchodził
miasta frygijskie, zwiastując Dobrą
Nowinę. Św. Appia, jego żona i matka
Archipa, przyjmowała w swoim domu
wędrowców i chorych, z miłością im
usługując. Była wierną pomocnicą męża w
głoszeniu Słowa Bożego. W okresie
prześladowań chrześcijan, w czasie
rządów cesarza Nerona (54-68), święci
apostołowie Archip, Filemon i równa
apostołom Appia zostali uwięzieni za
głoszenie wiary w Chrystusa. Po
torturach Filemona i Appię zakopano po
pas w ziemi i ukamienowano, a Archipa
zarżnięto
nożami.
Powiedzcie
też
Archippowi:
Bacz,
abyś
wypełnił
posługiwanie, które otrzymałeś w Panu (Fil.
1:2)] – ARKHIPPUS (a ló mestere,
kocsihajtó, istállómester). [A kolossébeli
keresztyén gyülekezet egyik tisztségviselője
(Kol 4,17; Filem 2).]
archive site; serwer archiwizacyjny – (ang.)
archive site [olyan hálózati szolgáltató gép,
amelyen (nyilvánosan, anonim FTP-vel
elérhető) file-gyűjtemény található]
archidiecezja, archidjecezja; ob. biskupstwa
[prowincja kościelna obejmująca jedną
lub kilka diecezji pod zarządem
arcybiskupa] – (gör.) archidiocesis;
-
Wersja 01 01 2017
érsekség (archybiskupstwo); egyházmegye,
melynek élén püspöknél magasabb rangú
főpap áll
archidiecezjalny, -a, -e – érsekségi, egyházmegyei
Archikonfrateria Literacka w Warszawie –
Varsói Irodalmi Társulat
archikonfraternia [1. bractwo duchowne
wyższego rzędu; 2. stowarzyszenie
religijne w średniowieczu; 3. arcybractwo]
– (hist.) középkori egyházi tstület v. társaság
archikonfraternia literacka [Historycy Kościoła
powiadaj ą, że gdy św. Paweł Apostoł w
podróży do Rzymu nawrócił w Messynie
wielu pogan, nowi ci chrześcijanie
dowiedziawszy się, że Matka Boska żyje
na Wschodzie, wysłali do niej z hołdem
kilku mężów zaufanych, których Najśw.
Panna obdarzyła listem, zawierającym jej
błogosławieństwo.] – (hist.) irodalmi
társaság
Archilutnia (włos. Arcileuto lub Arciliuto, franc.
Archiluth, niem. Erzlaute lub Basslaute)
[narzędzie muzyczne, zwane także
teorbanem (z włos. Tiorba i niem.
Theorbe), wynalezione, jak utrzymują
jedni, przez Hotemana r. 1650 we Francyi,
według zaś innych – przez Włocha
Bardella.] – (hist.) Arciliuto (Gitárosok)
archimandryta [przełożony klasztoru
w
Kościołach
wschodnich;
też:
tytuł
honorowy]
–
(gör.)
archimandrita,
archomandrita; kolostorfőnök, a keleti
orthodox egyházban több kolostor fölött
felügyeletet gyakorló apát, főapát (ortodox
kolostorfőnök); a püspök után következő
rang, cím
Archimedes [Archimedes z Syrakuz (gr.
Ἀρχιμήδης ὁ Συρακόσιος Archimedes ho
Syrakosios; ok. 287-212 p.n.e.) – wybitny
grecki filozof przyrody i matematyk,
urodzony i zmarły w Syrakuzach;
wykształcenie zdobył w Aleksandrii. Był
synem
astronoma
Fidiasza
i
prawdopodobnie
krewnym
lub
powinowatym władcy Syrakuz Hierona
II.] – Archimédesz [(görög: Αρχιμήδης) (kb.
i. e. 287., Szürakuszai – i. e. 212.,
Szürakuszai) természettudós, ókori szicíliai
matematikus, mérnök, fizikus, csillagász,
filozófus. Néhány matematikatörténész őt
tartja a legnagyobb ókori matematikusnak,
Carl Friedrich Gauss a három legnagyobb
között tartotta számon.]
archipelag [grupa wysp leżących blisko siebie] –
(gör.) archipelágus; szigettenger, szigetvilág;
az Égei-tenger ókori neve
archiprezbiteriat – főesperesi kerület
300
architekt
[1. specjalista
w
dziedzinie
projektowania i wznoszenia budowli;
2. osoba, która jest inicjatorem i
organizatorem czegoś] – architektus;
építész,
építészmérnök;
műépítész,
építőmester (jestem architektem)
architekt wnętrz, architektka wnętrz –
belsőépítész (ffi/nő)
architektka [forma żeńska od: architekt] –
építészmérnöknő; műépítésznő
architektoniczny,
-a,
-e
–
építészeti,
architektonikus;
művészi felépítésű,
művészies arányú; az építőművészet
szabályainak megfelelő
architektoniczna bariera (1963) [cecha budynku
a. innej konstrukcji, która utrudnia a.
uniemożliwia dostęp do niej lub właściwy
z niej użytek osobom upośledzonym
fizycznie] – építészeti korlat, gát, küszöb
architektonika
[1. kompozycja,
układ,
konstrukcja budowli; 2. struktura czegoś;
3. metody porządkowania brzmień w
struktury muzyczne, a tych z kolei – w
całości formalne; 4. konstrukcja, układ,
kompozycja dzieła plast.] – (gör.)
architektonika;
építészet,
építésmód,
építészettan, vmely épület művészi felépítése,
művészi irányai
architektonika powieści – a regény szerkezete v.
felépítése
architektura (gr. ἀρχιτεκτονική - architektonike)
[1. sztuka projektowania, wznoszenia i
artystycznego kształtowania budowli;
2. zob. architektonika w zn. 1.; 3. wydział
na wyższej uczelni poświęcony studiom z
tego zakresu; 4. struktura logiczna
komputera lub systemu komputerowego;
4. nauka i sztuka projektowania,
konstruowania i wykonywania budynków
oraz innych budowli przestrzennych.
Architektura
zajmuje
się
również
organizowaniem przestrzeni używanej
przez człowieka. Osoba posiadająca
wykształcenie w dziedzinie architektury
oraz uprawnienia do wykonywania
projektów
budynków
nosi
tytuł
architekta. 5. dyscyplina organizująca i
kształtująca przestrzeń dla zaspokojenia
potrzeb człowieka; nauka i sztuka
projektowania i wznoszenia budowli;
architektonika] – (gör.) architektúra,
építőművészet (a görög architektón =
építőmester szóból) [építészetnek nevezzük
azt a tevékenységet, amely épületek és
építmények létrehozására, tágabb értelemben
az épített környezet alakítására irányul];
épületszerkezet;
építészettudomány;
-
Wersja 01 01 2017
építészet;
vmely
megoldása, formája
építmény
művészi

Őskori társadalmak építészete,
o megalitikus építészet,
o barlang-építészet
o ősi társadalamak építészete,

ókori társadalmak építészete
o közelkelet antik építészete,
o távolkelet antik építészete,
o az újvilágok antik építészete,
o antik görög építészet,
o antik római építészet,

középkor építészete
o ókeresztény építészet
o népvándorláskori építészet
o bizánci építészet
o arab-iszlám építészet
o romanika építészete
o gótika építészete



újkor építészete



klasszicista építészet

ipari társadalmak építészete
o arts and crafts építészet
o szecesszió építészet > Jugendstyl,
Art Nuovo, stb.
o modern építészet
 organikus építészet
 Bauhaus-irányzatok
épitészete(formalista-,
konstruktivista-, funkcionalista
 de Stijl stb.)
 Art Deco építészet
 posztmodern építészeti
irányzatok
antropozófia,ökoépítészet,
ökodesign
reneszánsz építészet
barokk építészet
o klasszicizáló későbarokk építészet
 rokokó
 copf stílus
romantika építészete
historizmus
o neoklasszicizmus
o eklektika
 újmodern (?)
architektura (ang. hardware architecture) –
felépítés
architektura antycznego Rzymu – római
építészet; az ókori Róma építészete
architektura baroku [1. Kolejny, po renesansie,
styl w architekturze nowożytnej nazywany
jest barokiem. Wyodrębniony został w
latach późniejszych, bowiem twórcy
żyjący w tym okresie uważali się raczej za
301
kontynuatorów
renesansu.
Kierunek
ukształtował się w Rzymie z odmiany
późnego renesansu nazywanej stylem
dekoracyjnym (tzw. barok rzymski).
Umowny czas trwania baroku to okres od
połowy XVI do połowy XVIII wieku; 2.
Burzliwa historia, wieloletnie wojny
niszczyły nie tylko pojedyncze obiekty ale
całe miasta. Tylko nieznaczna część
zabytków powstałych przed XVIII
wiekiem
miała
szansę
przetrwać.
Stopniowe przechodzenie ziem pod
panowanie Habsburgów i obudowa kraju
sprzyjała rozwojowi architektury. Barok
na terenie Węgier był zdominowany
wpływami austriackimi i włoskimi.] –
barokk építészet (Mo.-on XVII-XVIII. sz.)
architektura barokowa w Europie Środkowej –
barokk építészet Közép-Európában
architektura cerkwi bukowińskich – a bukovinai
templomépítészet
architektura cysterska – ciszterci építészet
(Bélapátfalva)
architektura cywilna – polgári építészet
architektura
DCA
(strumień
danych
zdefiniowany przez IBM dla używania
dokumentów tekstowych w różnych
środowiskach) (kat.: informatyka); (ang.)
synonimy: document content architecture
– DCA Document Content Architecture
(dokumentumtartalom-architektúra)
architektura
eklektyczna
[Pałac
Izraela
Poznańskiego; Ratusz w Nowym Sączu;
Teatr Polski w Bielsku-Białej; Teatr im.
Juliusza Słowackiego w Krakowie] –
eklektikus építészet
architektura gotycka [Termin architektura
gotycka odnosi się do stylu w
architekturze europejskiej okresu późnego
średniowiecza, od około połowy XII do
początku XVI wieku. Za wzorcowy
przykład budynku gotyckiego uważa się
gotycką katedrę, choć w rzeczywistości był
to również okres rozwoju architektury
świeckiej
(mieszczańskiej
i
rezydencjonalnej).] – gótikus építészet [A
gótika az első klasszikus művészet, amely
teljesen Európában gyökerezik. Időrendben a
román stílust váltotta fel, és legalább másfél
évszázadon át Európa egyetemes stílusa volt.
Ezt a két stílust oly sok átmenet köti össze,
hogy elkülönítésük a gótika korai idejében
meglehetősen nehéz. Eleinte feltűtő módon
keverednek, sőt egybe is olvadnak. Később
lassú elkülönödés utján a közös vonások
száma egyre apad, és a román emlék
lassacskán teljesen eltünik.]
-
Wersja 01 01 2017
Kassa – dóm
architektura hellenistyczna – hellenisztikus
építészet
architektura
high-tech
(również hi-tech)
[kierunek w architekturze, zaliczający się
do rozumianego w szerokim sensie
postmodernizmu, skupiający się na
intensywnym wykorzystaniu
nowych
technologii zarówno w konstrukcji
budynków, jak i w ich wyposażeniu
technicznym oraz opierający wyraz
architektoniczny budynku na cechach.
Elementy
techniczne,
szczególnie
powtarzalne (żaluzje i ich mechanizmy
napędowe, baterie słoneczne), stanowią
rodzaj
nowoczesnego
ornamentu.
Szokujące dla osób spoza branży
budowlanej
rozwiązania
techniczne
nadają budynkom specyficzny wyraz.] - A
„high-tech” egy építészeti stílus. Követői
acél-üveg épületeket terveznek, amelyeken a
modern technika megjelenéseként kivülről is
láthatóvá teszik a funkcionális elemeket,
például a villamosáram vezetékeket,
szellőző-csatornákat, lifteket. Ezzel a
megoldással sok hasznos alapterületet
nyernek az épületen belül, másrészt a
szolgáltató egységek karbantartása olcsóbbá
válik a jobb hozzáférhetőség miatt. Ebben a
stílusban épült a párizsi Pompidou-palota
1977-ben (tervezte Renzo Piano és Richard
Rogers), a londoni Lloyd's-ház (1978-ban
tervezte Rogers). További épületek: a
deportáltak emlékére emelt madridi palota, a
budapesti Naphegyen az MTI székháza, s
még számos épület Európában, Amerikában,
Ázsiában.
High-tech: R. Rogers, Biurowiec Lloyd's w Londynie
302
architektura i urbanistyka hellenistyczna –
hellenisztikus építészet és várostervezés
architektura klasycystyczna (klasycyzm) [w
architekturze styl wzorujący się na
formach architektonicznych starożytnego
Rzymu i Grecji. Rozwinął się w połowie
XVIII wieku jako reakcja na formalny
przepych architektury baroku i rokoko.] –
klasszicista építészet [A barokk és a rokokó
szertelen
túldíszítettségével
és
dinamizmusával szemben az új, görög
stílusnak is nevezett klasszicizmus építészete
a nyugalmat és az egyensúlyt tartotta
fontosnak. Az íves vonalak helyett újból az
egyenes vonalak váltak jellemzővé, a tiszta
és egyszerű alaprajz, a vízszintes tagoltság és
a szigorú arányok mellett. Az épületeken
antik
görög
díszítményeket,
görög
oszlopokat, timpanont találunk. A barokk
stílussal együtt háttérbe szorult az egyházi
építészet is. A legfontosabb feladat az új
igényeknek megfelelő lakások építése, azon
belül elsősorban a soklakásos városi bérház.
A lakóházak - a bérpaloták - megjelenése
általában palotaszerű. A homlokzat azonban
egyszerűbb, a belső megosztottabb, a
helyiségek alaprajzi és magassági mérete
kisebb. A fényűző pompa helyébe a
hivalkodástól mentes, szerényebb díszítés
lép. Fő törekvés a lakályosság, a meghitt
polgári kényelem biztosítása. Megkezdődik a
városok vezetékes vízellátása és a
csatornázás. A 19. század harmincas éveitől
kezd elterjedni a vezetéken szállított
világítógáz használata. A hagyományos
középületek mellett különféle közigazgatási
és
kormányzati
épületek
bíróságok,
vásárcsarnokok, könyvtárak épülnek, s a
korra különösképpen jellemző új típusokként
megjelennek a monumentális emlékművek, a
közgyűjtemények bemutatására szolgáló
múzeumok s a kereskedelmi tevékenység
központjai, a tőzsdék.]
architektura kościołów i klasztorów cystersów w
średniowieczu była bardzo prosta – a
cisztercita templom és kolostorépítészet a
középkorban nagyon egyszerű volt
architektura krajobrazu [sztuka projektowania
ogrodów i zieleni w mieście] – tájépítészet
architektura mieszczańska – polgári építészet
architektura nowoczesna – új v. modern építészet
architektura ODA (standard ISO, związany z
wymianą
złożonych
dokumentów
zawierających oprócz tekstu fonty i
grafikę) synonimy: ODA (kat.:
informatyka)
ODA Open Document
Architecture (nyitott dokumentum szerkezet)
-
Wersja 01 01 2017
architektura oparta na usługach (ang. ServiceOriented Architecture, SOA) [koncepcja
tworzenia systemów informatycznych, w
której główny nacisk stawia się na
definiowanie
usług,
które
spełnią
wymagania użytkownika. Pojęcie SOA
obejmuje zestaw metod organizacyjnych i
technicznych mający na celu lepsze
powiązanie biznesowej strony organizacji
z jej zasobami informatycznymi.] – SOA
Service Oriented Architecture (szolgáltatás
irányultságú/alapú/orientált
architektúra)IBM [Szolgáltatás Orientált Architektúra],
szolgáltatásorientált
architektúra
[1.
különböző üzleti folyamatok integrálásának
keretrendszere, és azt kiszolgáló informatikai
infrastruktúra.
Lazán
kapcsolódó
biztonságos, és szabványos komponensek szolgáltatások
-,
amelyek
újra
felhasználhatók, újra kombinálhatók a
folyamatok
folytonos
változásának,
megújulásának
megfelelően.
2.
A
Szolgáltatásorientált Architektúra az üzleti
folyamatokat
egymáshoz
kapcsolódó
láncszemekként kezeli, s megteremti egy cég
különböző
tevékenységeit
támogató
szoftverek
és
rendszerek
közötti
kommunikációt.]
architektura renesansowa – reneszánsz építészet
architektura romantyczna [W architekturze
odbiły się zamiłowania historyczne
romantyków i ich kult średniowiecza. Z
tego kultu wywodził się renesans gotyku.]
– romantikus építészet (1850-1870)
architektura romańska – román építészet
architektura rumuńska – román v. románai
építészet
architektura rzymska [ukształtowała się w
znacznej
mierze
pod
wpływem
architektury
hellenistycznej
oraz
architektury etruskiej] – római építészet
architektura sakralna – egyházi építőművészet
architektura secesji, architektura secesyjna
[Secesja jako kierunek w architekturze
rozwijała się w latach 1899-1925, lecz
zasadniczy rozkwit trwał od około 1905.
W Polsce secesja przyjęła sie nieco
wcześniej niż w większosci krajów
Europy, głównie ze względu na wpływy
architektury niemieckiej, austriackiej i
francuskiej.] – szecessziós építészet
architektura starożytnego Rzymu – római
építészet, az ókori Róma építészete
architektura starożytnej Grecji – ókori görög
építészet
architektura świecka – világi építőművészet v.
építészet
303
architektura turecka; architektura osmańska –
török v. oszmán építészet
architektura Turcji – Törökország építészete
architektura użytechności publicznej – középület
architektura wczesnochrześcijańska [związana z
rozpowszechnianiem się chrześcijaństwa,
miała szansę rozwoju dopiero po ukazaniu
się Edyktu mediolańskiego w 313 r.] –
korai keresztény építészet
architektura wnętrza; architektura wnętrz
[sztuka
urządzania
wnętrz]
–
belsőépítészet
architektura wymiany danych; architektura
DIA (oprogramowanie opracowane przez
IBM
ułatwiające
wykorzystanie
dokumentów w różnych środowiskach
IBM); synonimy: DIA, zobacz również:
DCA – (kat.: informatyka) DIA Document
Interchange
Architecture
(dokumentumcserélő architektúra)
architektura zakopiańska – Zakopáne és
vidékének építőművészete v. építőművészeti
stílusa
architraw [1. architekturze antycznej: dolna
część
belkowania
spoczywająca
bezpośrednio na głowicy kolumny; 2.
epistyl, główna belka; w archit. antycznej
najniższa część belkowania spoczywająca
na kolumnach] – (gör.) architráv;
gerendapárkány,
oszlopokon
nyugvó
főgerendda; oszlopkoszorú (nadsłupie);
hevedergerenda, v. vízszintes tartó a
függőleges támaszok fölött; az antik
háromrészes párkány (korona, képszék,
hevedergerenda) legalsó tagozata
archiwa pełne foliałów – a levéltár tele van régi
könyvekkel v. fóliánsokkal
archiwa polskie [Skarbiec czyli skład pewnej
ilości dokumentów i aktów piśmiennych,
bądź publicznych, bądź prywatnych,
zowie się archiwum. Sam wyraz pochodzi
prawdopodobnie od greckiego archeion,
które oznaczało ratusz miejski. W
łacińskiej postaci brzmiało pierwotnie
archium, następnie archivum i w tym
kształcie utrzymało się we wszystkich
prawie językach europejskich.] – Lengyel
Levéltár
Polskie Archiwa
Linki Główne:
Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych w
Warszawie
System Ewidencji Zasobu Archiwalnego SEZAM
NDAP - Bazy Danych Archiwów Polskich
-
Wersja 01 01 2017
NDAP - Miejsca Przechowywania Dokumentacji
Osobowej i Płacowej
Archives in Poland
Repositories of Primary Sources – Poland
Linki do Archiwów:
Województwo Dolnośląskie:
Wrocław, Archiwum Archidiecezjalne
Wrocław, Archiwum Państwowe
Wrocław, Archiwum Uniwersytetu
Wrocławskiego
Wrocław, Archiwum Wyższej Szkoły Oficerskiej
Wojsk Lądowych
Wrocław, Biblioteka Uniwersytetu
Wrocławskiego, Zbiory Specjalne
Wrocław, Biblioteka Zakładu Narodowego im.
Ossolińskich, Zbiory Specjalne
Wrocław, Muzeum Architektury - Archiwum
Budowlane Miasta Wrocławia
Wrocław, Regionalny Ośrodek Badań i
Dokumentacji Zabytków
Województwo Kujawsko-Pomorskie:
Bydgoszcz, Archiwum Państwowe
Toruń, Archiwum Emigracji
Toruń, Archiwum Państwowe
Toruń, Archiwum Uniwersytetu Mikołaja
Kopernika
Toruń, Biblioteka Uniwersytetu Mikołaja
Kopernika, Zbiory Specjalne
Toruń, Fundacja Archiwum Pomorskie Armii
Krajowej
Toruń, Regionalny Ośrodek Badań i
Toruń, Wojewódzka Biblioteka Publiczna, Zbiory
Specjalne
Województwo Lubelskie:
Lublin, Archiwum EMIKS
Lublin, Archiwum Państwowe
Lublin, Archiwum Katolickiego Uniwersytetu
Lubelskiego
Lublin, Biblioteka Katolickiego Uniwersytetu
Lubelskiego, Zbiory Specjalne
Lublin, Państwowe Muzeum na Majdanku
Lublin, Regionalny Ośrodek Badań i
Zamość, Archiwum Diecezjalne
Zamość, Archiwum Państwowe
Województwo Lubuskie :
Stary Kisielin, Archiwum Państwowe w Zielonej
Górze
Wersja 01 01 2017
Zielona Góra, Regionalny Ośrodek Badań i
Warszawa, Archiwum Wyższej Szkoły
Zarządzania Personelem
Województwo Łódzkie:
Warszawa, Biblioteka Instytutu Sztuki PAN,
Zbiory Specjalne
Łódź, Archiwum Archidiecezjalne
Łódź, Archiwum Państwowe
Łódź, Archiwum Uniwersytetu Łódzkiego
Łódź, Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji
Zabytków
Piotrków Trybunalski, Archiwum Państwowe
Województwo Małopolskie:
304
-
Kraków, Archiwum Akademii Pedagogicznej im.
KEN
Kraków, Archiwum Artystyczne Teatru im.
Juliusza Słowackiego
Warszawa, Biblioteka Narodowa, Zbiory
Specjalne
Warszawa, Biblioteka Uniwersytetu
Warszawskiego, Zbiory Specjalne
Warszawa, Centralne Archiwum Wojskowe
Warszawa, Fundacja Ośrodka KARTA
Warszawa, Instytut Pamięci Narodowej
Warszawa, Instytut Studiów Politycznych
Polskiej Akademii Nauk
Warszawa, Ministerstwo Kultury
Kraków, Archiwum Małopolskiego Urzędu
Wojewódzkiego
Warszawa, Muzeum Historii Polskiego Ruchu
Ludowego
Kraków, Archiwum Muzeum Narodowego
Warszawa, Muzeum Literatury im. Adama
Mickiewicza
Kraków, Archiwum Nauki PAN i PAU
Kraków, Archiwum Państwowe
Kraków, Archiwum Uniwersytetu
Jagiellońskiego
Kraków, Biblioteka Papieskiej Akademii
Teologicznej w Krakowie, Zbiory Specjalne
Kraków, Cricoteka Ośrodek Dokumentacji Sztuki
Tadeusza Kantora
Kraków, Regionalny Ośrodek Badań i
Oświęcim, Państwowe Muzeum AuschwitzBirkenau
Tarnów, Archiwum Diecezjalne
Województwo Mazowieckie:
Milanówek, Archiwum Państwowe Dokumentacji
Osobowej i Płacowej
Płock, Archiwum Państwowe
Pułtusk, Ośrodek Dokumentacji Wychodźstwa
Polskiego
Radom, Archiwum Państwowe
Siedlce, Archiwum Diecezjalne
Siedlce, Archiwum Państwowe
Warszawa, Archiwum Akt Nowych
Warszawa, Muzeum Wojska Polskiego
Warszawa, Spółdzielczy Związek Rewizyjny
"Spólnota Pracy"
Warszawa, Stowarzyszenie Archiwum
Solidarności
Warszawa, Warszawskie Towarzystwo
Muzyczne im. St. Moniuszki
Warszawa, Wytwórnia Filmów Dokumentalnych
i Fabularnych
Warszawa, Związek Lustracyjny Spółdzielni
Pracy
Warszawa, Żydowski Instytut Historyczny
Województwo Opolskie:
Niemodlin, Archiwa Opolskie sp. z o.o.
Opole, Archiwum Państwowe
Opole, Archiwum Diecezjalne
Opole, Centralne Muzeum Jeńców Wojennych
Opole, Wojewódzka Biblioteka Publiczna, Zbiory
Specjalne
Województwo Podkarpackie:
Przemyśl, Archiwum Państwowe
Rzeszów, Archiwum Państwowe
Warszawa, Archiwa Archidiecezji Warszawskiej
Rzeszów, Regionalny Ośrodek Badań i
Warszawa, Archiwum Dokumentacji
Mechanicznej
Województwo Podlaskie:
Warszawa, Archiwum Główne Akt Dawnych
Warszawa, Archiwum Państwowe
Warszawa, Archiwum Polskiego Radia
Warszawa, Archiwum Polskiej Akademii Nauk
Warszawa, Archiwum Sejmowe
Warszawa, Archiwum Urzędu Miasta
Stołecznego Warszawy
Białystok, Archiwum Archidiecezjalne
Białystok, Archiwum Państwowe
Białystok, Regionalny Ośrodek Badań i
Drohiczyn, Archiwum Diecezjalne
Łomża, Archiwum Diecezjalne
Suwałki, Archiwum Państwowe
Wersja 01 01 2017
Województwo Pomorskie:
Poznań, Archiwum Instytutu Zachodniego
Gdańsk, Agencja Kosycarz Foto Press KFP
Poznań, Archiwum JP
Gdańsk, Archiwum Akademii Wychowania
Fizycznego
Poznań, Archiwum Państwowe
Gdańsk, Archiwum Państwowe
Gdańsk, Archiwum Pomorskiego Urzędu
Wojewódzkiego
Gdańsk, Biblioteka Politechniki Gdańskiej,
Archiwum SAR
Gdańsk, Biblioteka Polskiej Akademii Nauk,
Zbiory Specjalne
305
-
Gdańsk, Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka,
Zbiory Specjalne
Gdańsk, Regionalny Ośrodek Badań i
Gdynia, Archiwum Urzędu Miasta
Pelplin, Archiwum Diecezjalne
Sopot, Biblioteka Uniwersytetu Gdańskiego,
Zbiory Specjalne
Województwo Śląskie:
Poznań, Archiwum Polskiej Akademii Nauk
Poznań, Archiwum Uniwersytetu Adama
Mickiewicza
Poznań, Biblioteka Towarzystwa Chrystusowego
dla Polonii Zagranicznej
Poznań, Biblioteka Uniwersytetu Adama
Mickiewicza, Zbiory Specjalne
Poznań, Regionalny Ośrodek Badań i
Województwo Zachodnio Pomorskie:
Koszalin, Archiwum Państwowe
Szczecin, Archiwum Państwowe
Szczecin, Archiwum Uniwersytetu
Szczecińskiego
Szczecin, Książnica Pomorska, Dział Rękopisów
Częstochowa, Archiwum Archidiecezjalne
Szczecin, Regionalny Ośrodek Badań i
Częstochowa, Archiwum Państwowe
Szczecin, Stowarzyszenie Archiwistów Polskich
Katowice, Archiwum Archidiecezjalne
Ostatnia aktualizacja: 23 października 2007 r.
Katowice, Archiwum Państwowe
Katowice, Archiwum Uniwersytetu Śląskiego
Ruda Śląska, ArchiDoc
Województwo Świętokrzyskie:
Kielce, Archiwum Akademii Świętokrzyskiej
Kielce, Archiwum Diecezjalne
Kielce, Archiwum Państwowe
Kielce, Biblioteka Akademii Świętokrzyskiej,
Zbiory Specjalne
Województwo Warmińsko-Mazurskie:
Elbląg, Archiwum Państwowe
Giżycko, Archiwum Mazurskie
Kętrzyn, Muzeum im. Wojciecha Kętrzyńskiego
Olsztyn, Archiwum Państwowe
Olsztyn, Archiwum Uniwersytetu WarmińskoMazurskiego
Olsztyn, Biblioteka Ośrodka Badań Naukowych,
Zbiory Specjalne
Województwo Wielkopolskie:
Gniezno, Archiwum Archidiecezjalne
Kalisz, Archiwum Państwowe
Kalisz, Archiwum Urzędu Miasta
Kórnik, Biblioteka Polskiej Akademii Nauk
Leszno, Archiwum Państwowe
Poznań, Archiwum Archidiecezjalne
archiwalia [dokumenty przechowywane w
archiwach] – levéltári darabok, okiratok
archiwalny, -a, -e – okleveles, levéltári, irattári,
forrásművekre alapozott
archiwariusz [badacz, znawca materiałów
archiwalnych,
kustosz
archiwum],
archiwista – (gör.) archivárius, archivista;
levéltáros, irattáros, levéltári tisztviselő
archiwistyka [1. archiwoznawstwo; 2. nauka o
metodach pracy z archiwami (historyczne
i
aktualne
sposoby
gromadzenia,
przechowywania,
opracowywania
i
udostępniania danych)] – archivisztika,
levéltártudomány, levéltártan
archiwizacja [zbieranie i porządkowanie
materiałów archiwalnych] – archiválás
archiwizacja plików – fájlarchiválás, archiválás
archiwizacja przyrostowa (ang. incremental
backup) [rodzaj archiwizacji, który
kopiuje wszystkie pliki, które zostały
zmienione
od
daty
poprzedniej
archiwizacji
przyrostowej.
Pierwsza
archiwizacja obejmuje wszystkie pliki
(archiwizacja pełna - poziom 0), następna
(poziom 1) tylko pliki, które zostały
zmienione itd.] – (ang.) Incremental backup
[Csak azokat a fájlokat menti, amelyek
archive bitje fel van kapcsolva. Törli az
archive bitet, így a következő napi
incremental backup csak azokat a fájlokat
menti, amelyek a legutolsó incremental
306
backup
óta
megváltoztak.
Így
a
visszaállításhoz a legutolsó normal backup és
az azóta készített összes incremental backup
kell. Gyorsabb backup, lassabb visszaállítás.]
archiwizacja różnicowa (ang. differential backup)
[rodzaj archiwizacji, która polega na
kopiowaniu wszystkich plików, które
zmieniły
się
od
ostatniej
pełnej
archiwizacji. Każda operacja różnicowa
obejmuje wszystkie pliki z poprzednich
archiwizacji różnicowych od momentu
pełnej archiwizacji. Niektóre systemy
archiwizacji
obsługują
archiwizację
różnicową
ustawiając
flagę
przy
zmienionych plikach, oznaczającą, że pliki
te powinny być uwzględnione przy
następnej archiwizacji. Archiwizacja
różnicowa nie zmienia tej flagi, podczas
gdy archiwizacja przyrostowa resetuje ją.]
– (ang.) Differential backup [Csak azokat a
fájlokat menti, amelyek archive bitje fel van
kapcsolva. Nem törli az archive bitet, így a
következő napi differential backup minden
fájlt ment, ami a legutolsó normal backup óta
megváltozott. Tehát a visszaállításhoz a
legutolsó normal és az azóta készített
legutolsó differential backup kell. Lassabb
backup, gyorsabb visszaállítás.]
archiwizować – archiválni
archiwizować pilk – fájlt archiválni
archiwolta [zdobione ornamentami, profilowane
lico łuku, arkady zamykającej portal,
najczęściej bogato zdobione] – archivolt
(homlokív)
[a
boltív
homlokzaton
megjelenő, tagozott felülete. Félköríves
nyílásnak a homlokzat síkján fekvő
keretezése. Az ókori római művészetben az
architrávnak megfelelően tagozták, ezt a
szokást a modern építészet megszületéséig
megtartották. Szerepe inkább esztétikai, mint
gyakorlati.]
archiwoznawstwo [nauka o metodach pracy z
archiwami (historyczne i aktualne sposoby
gromadzenia,
przechowywania,
opracowywania i udostępniania danych)]
– levéltártudomány
archiwum [łac. archi(v)um 'archiwum' z gr.
archeíon 'gmach rządowy' (l.mn. archeía
'archiwa') z archē, 1. uporządkowany
zbiór nieaktualnych już dokumentów,
mających
wartość
historyczną;
2. pomieszczenie, budynek, w którym się
ten zbiór znajduje; 3. instytucja powołana
do gromadzenia, przechowywania i
udostępniania takich dokumentów; 4.
zbiór
dokumentów,
pism,
akt
nieaktualnych
już,
ale
wartych
zachowania; miejsce, budynek, gdzie się je
-
Wersja 01 01 2017
przechowuje; instytucja zajmująca się
przechowywaniem
i
udostępnianiem
(dawnych) pism, dokumentów itp.] – (gör.)
archívum, levéltár, irattár; levéltári v. irattári
gyűjtemény;
akták,
közlemények;
oklevélgyűjtemény
archiwum akt dawnych – régi okmányok tára,
levéltár; régi iratok gyűjteménye v. helye
archiwum do dziejów szkolnictwa w Polsce – a
lengyel
közoktatásügy
történetének
archivuma
archiwum dokumentów – oklevéltár
archiwum dźwiękowe [zob. fonoteka] –
hangarchívum, hangtár
archiwum dźwięku, archiwum dźwięków –
hangarchivum (hangfelvételek rendezett és
rendszerezett gyűjteménye)
archiwum filmowe [zob. filmoteka] – filmtár
Archiwum Krajowe – Országos Levéltár (OL)
Archiwum Państwowe – Állami Levéltár (ÁL)
archiwum rodzinne – családi levéltár v. okmánytár
archiwum szumów – zajarchivum, zajarchív
(természetes és mesterséges zaj- és
zörejfelvételek gyűjteménye)
archiwum uniwesyteckie – egyetemi irattár
Archonci [1. najwyżsi urzędnicy ateńscy
wybierani dorocznie (po r. 683 p.n.e.) w
liczbie dziewięciu; 2. w starożytnych
Atenach (od VIII w. p.n.e.) 9 najwyższych
urzędników wybieranych na 1 rok spośród
eupatrydów. Archont eponim, którego
imieniem nazywano dany rok, był
najwyższym sędzią (później należały do
niego sprawy rodzinne i spadkowe
obywateli ateńskich). Archont basileus
zajmował się urządzaniem świąt i
obchodów na cześć bogów oraz
składaniem ofiar publicznych, jego
kompetencji podlegało także sądownictwo
w sprawach o zabójstwo.]; archontowie
[władcy,
przewodnicy,
po
upadku
królestwa najwyżsi urzędnicy w Atenach]
– (gör.) archonok; a legfőbb tisztviselők a
régi görög államokban [Kr.e. 683-tól
évenként 9 arkhónt választottak, akik az
államigazgatás
különböző
területeit
irányították. Négy funkciót töltöttek be: az
eponymos (aki után az évet nevezték); a
basileus ( főpapi tevékenységet gyakorolt), a
polemarchos (hadvezér), a thesmotes (hat
törvényhozó). A hellenisztikus kortól csak
megtisztelő cím volt.]
archont (gr. ἄρχων archon - 'rządzący', dopełniacz
ἄρχοντος archontos) [1. gr. árchōn l.poj.
'archont' od árchein 'być pierwszym;
rządzić'; w starożytnych Atenach: każdy z
dziewięciu
najwyższych
urzędników,
307
zajmujących
się
sądownictwem,
prawodawstwem, sprawami kultowymi i
wojskowymi; 2. najwyższy urzędnik polis
w
starożytnych
Atenach,
który
przewodniczył
radzie
areopagu
i
zajmował się najważniejszymi sprawami
ateńskiej polis. Urzędnicy ci pojawili się w
VIII w. p.n.e.. Archontów było dziesięciu.
Od lat 80. VII w. p.n.e. wybierano ich na
roczną
kadencję.
Urzędowanie
rozpoczynali w miesiącu hekatombajon,
który przypadał na lipiec.] – archon,
arkhón (gör. ’vezető’; αρχων, például
αρχοντες ; Archōn) [görög szó magyar
jelentése "uralkodó, irányító" az αρχ("uralkodik, irányít") 1. a legfőbb állami
tisztviselők neve az ókori Athénban; 2.
arkhón vezető állami tisztségviselő volt az
ókori görög városokban, főleg Athénban.
Eredetét tekintve a királyi címből származik.
Az arkhón igéből származik. A szótő
megtalálható a monarchia és a hierarchia
szavakban is.]
Wśród dziewięciu archontów istniał podział
funkcji:
o archont eponymos [stał na czele kolegium
archontów, sprawował władzę wykonawczą,
od jego imienia nazywano rok] – Arkhón
epónümosz [i. e. 753-ban az örökös
arkhónságot (lényegében királyságot) 10 évre
korlátozták. i. e. 683 után a hivatalokat csak
egy évig viselték, s ekkortól az évet a legfőbb
vezetőről, a arkhón epónümoszról nevezték el
az athéni naptárban. Az arkhón epónümosz
elnökölt a bulé ülésein. Akkor is kinevezték
rendszeresen, amikor a várost a türannisz
időszakában
türannosz
irányította.
A
demokrácia idején, Kleiszthenész reformjai
után szerepe nagyon korlátozott, szinte csak
jelképes volt a népgyűléshez képest, bár
névlegesen ő volt az athéni állam feje.]
o archont polemarchos [kierował polityką
zagraniczną i dowodził wojskiem] –
polemarkhosz ("háborús vezető") [athén katonai
parancsnoka volt, amíg i. e. 501-től szerepét
fokozatosan át nem vette a tíz sztratégosz. A
polemarkhosz utoljára a marathóni hadszíntéren
látott el hadvezési feladatot. Utána a
metoikoszok, izotelészek és proxénoszok jogi
képviseletével foglalkozott és ügyeikben
ítélkezett. i. e. 487-től kezdve ugyanis választás
helyett sorsolták, mint minden arkhóni
tisztséget, s ez jelentőségét a nem hozzáértők
hivatalviselése miatt erősen csökkentette.]
o archont basileus [przewodniczył obrzędom
religijnym, odpowiadał za sprawy religijne i
kultowe] – arkhón baszileusz ("királyi arkhón")
[a királyság intézményének maradéka, akinek
az állami ünnepek során jutott ceremoniális
szerep, ő volt az állam "főpapja". A baszileusz
régi görög törzsi katonai vezető volt, az antik
korban a két spártai király is ezt a címet viselte.
-
Wersja 01 01 2017
Általában egy kisebb terület, egy vagy néhány
település uralkodója volt. A mükénéi
korszakban a helyi baszileuszok a tekintélyes
mükénéi "király", a wanax hűbéresei voltak. A
bizánci császár görög címe baszileusz volt.]
 sześciu tesmotetów [zajmowało się
ustawodawstwem, byli oni również sędziami
w sprawach prywatnych. Tesmoteci
określali, co jest zgodne z normami
prawnymi (themis) polis.]
archont
polemarkhos
(gr.
πολέμαρχος,
polemarchos) – arkhón polemarkhosz;
("háborús vezető") [1. Athén és több más
görög város, így például Sziküón katonai
parancsnoka volt, amíg i. e. 501-től szerepét
fokozatosan át nem vette a tíz sztratégosz. A
polemarkhosz
utoljára
a
marathóni
hadszíntéren vezette a hadat, utána a
metoikoszok, izotelészek és proxénoszok
jogi képviseletével foglalkozott, az ő
ügyeikben ítélkezett. i. e. 487-től ugyanis
választás helyett sorsolták, mint minden
arkhón tisztséget, és a hozzá nem értők
hivatalviselése miatt ez erősen csökkentette
jelentőségét. 2. az ókori Athénban a hadsereg
feje, leghíresebb közülük Periklész volt
(Kr.e. 493–429), alárendeltjei: 10 sztratégosz
(hadvezér), akik vezették a phüle(körzet)ezredet.]
ArcNet [1. jest standardem kart sieciowych
obecnie niemal całkowicie wypartym
przez alternatywny standard – Ethernet;
2. protokół transmisyjny, osprzęt i
okablowanie
o
topologii
gwiazdy
zapewniające komunikację pomiędzy
kartami sieciowymi z prędkością do 2,5] ARCNET
[1.
Egy LAN
protokol
számítógépekhez
és
irányítástechnikai
eszközökhöz (pl. OPTO22 rendszerhez) 2.
Az ARCnet-et 1977-ben jelentette meg a
Datapoint Corporation. Tőlük vette át az
SMC, saját lapkakészletet tervezve hozzá.
Már nem olyan népszerű, mint korábban, ma
az Ethernet és a Token Ring is elterjedtebb
nála. Ennek egyik oka az, hogy alacsony, 2,5
Mbit/s-os átviteli sebességgel rendelkezik,
amelyet más hálózatok ma már komoly
mértékben túlszárnyalnak.]
ArcNetPLUS
[Wersja
systemu
ARCnet
stosująca metodę przesyłania sygnałów z
prędkością 20 Mbps, opracowana i
wprowadzona na rynek przez firmę
Datapoint Corporation.] – ArcNetPLUS
[A tervbevett gyorsabb ARCnet (az
ARCnetPlus) pedig az igéret ellenére nem
született meg.]
Arcus nimium tensus rumpitur. [Łuk zbytnio
naciągniety pęka.] – (lat.) Arcus nimium
tensus rumpitur; túlfeszített húr
308
arcus triumphalis, łuk triumfalny [budowla w
kształcie bramy, wzniesiona dla uczczenia
i upamiętnienia doniosłego wydarzenia
lub wybitnej jednostki. Budowlę dekorują
zwykle
napisy
dedykacyjne
oraz
przedstawienia rzeźbiarskie związane z
przedmiotami czci.] – (lat.) arcus
triumphalis; diadalív; a római diadalívekről
átvett három nyílásos motívum; a
templomépítészetben a hajót a szentélytől
elválasztó boltív
arcy- [1. pierwszy człon wyrazów złożonych
będących nazwami tytułów lub funkcji
ważniejszych od tych, które nazywa drugi
człon złożenia; 2. pierwszy człon wyrazów
złożonych wzmacniający znaczenie tego,
co nazywa drugi człon złożenia] – fő-,
nagy, nagyon, nagy-, kiváló, példa-,
mintaszerű, mesterarchybiskup, arcybiskup (gr. αρχή, arché pierwszeństwo, gr. επίσκοπος, epískopos nadzorca, biskup) [1. tytuł honorowy lub
urząd nadawany biskupom ważniejszych
diecezji (archidiecezja), a także jako
wyróżnienie samej osoby biskupa ("ad
personam"). 2. metropolita, dostojnik
kościelny, będący nietylko biskupem
swojej djecezyi, ale mający nadto pewne
zwierzchnictwo
nad
biskupami
djecezjalnymi całej prowincyi kościelnej,
którzy W stosunku do swego arcybiskupa
nazywają się w prawie kanonicznem jego
sufraganami. W języku greckim każde
miasto stołeczne jakiegoś kraju, lub
narodu, zwane było metropolis. Stąd
biskup takiego miasta, przewodniczący
biskupom całej prowincyi, zwany jest
metropolitą i ma pierwsze krzesło na
soborach czyli zjazdach biskupich.] –
(gör.-lat.) archiepiscopus; érsek (latinul
archiepiscopus, szó szerint „főpüspök”) [a
katolikus egyházban az főegyházmegye élén
álló megyéspüspök, aki egyben az
érsekségéhez
tartozó
egyháztartomány
vezetője is]
arcybiskup gnieźnieński [w Kościele używał
praw metropolity, prymasa i legata, nie
nazywając się nigdy metropolitą, ale
zawsze arcybiskupem; w kraju zaś był
pierwszym
senatorem,
pierwszym
książęciem i wicekrólem (interrex), a
obowiązki te i godności z biegiem czasu
pozyskał.] – gnieznói érsek
arcybiskup krakowski – krakkói érsek
arcybiskup lwowski – lwow-i érsek
archybiskupi, -a, -ie – érseki [Pałac Borchów,
Archybiskupi: érseki palota]
-
Wersja 01 01 2017
archybiskupstwo, arcybiskupstwo [1. godność
arcybiskupa;
2. okręg
kościelny
zarządzany przez arcybiskupa] – érsekség
arcybractwo [Stowarzyszenie osób w zamiarach
religijnych lub miłosiernych zowie się po
polsku
bractwem,
a
po
łacinie
confraternitas. Jeżeli kilka takich bractw
złączy się w jedno, przybierają wtedy
nazwę
arcybractwa,
czyli
archikonfraternii.] – (dawno, hist.)
Testvérek (vallási és irgalmas egyesületek)
Arcybractwo Miłosierdzia z Siedzibą w
Krakowie; Arcybractwo Miłosierdzia
Najświętszej Maryi Panny Bolesnej w
Krakowie [1. założone zostało w d. 7
października 1584 r. u św. Barbary, przez
wiekopomnej pamięci księdza Piotra
Skargę, jezuitę, później kaznodzieję
Zygmunta III. Zadaniem tego bractwa, w
połączeniu z Bankiem pobożnym (ob.),
jest niesienie pomocy dla biednych, bez
względu na ich wyznanie religijne. 2.
najstarsza organizacja charytatywna w
Polsce, założona w 1584 roku przez Piotra
Skargę,
erygowana
przez
legata
papieskiego,
kardynała
Hipolita
Aldobrandini
aktem
kanonicznym
ratyfikowanym w 1591 przez Grzegorza
XIV. W 1960 roku zlikwidowana przez
władze PRL, w 1989 reaktywowana] –
(hist.) Krakkói Irgalmas Testvérek; Krakkói
Legszentebb Szűz Mária Irgalmas Testvérek
[Az Istenes Szent Jánosról Elnevezett
Irgalmasrend]
Arcybractwo Męki Pańskiej [świeckie zrzeszenie
religijne, obecnie działające jedynie przy
Kościele oo. Franciszkanów w Krakowie.
Założone zostało r. 1595 w Krakowie, przy
kościele oo. franciszkanów, przez Marcina
Szyszkowskiego, kanonika katedralnego
krakowskiego] – Isteni Szenvedés Testvérei
arcyciekawy, -a, -e [bardzo interesujący] –
rendkívül érdekes, érdekfeszítő
arcydobry, -a, -e [1. bardzo życzliwy, czuły;
2. bardzo pozytywny; 3. bardzo pomyślny;
4. wyjątkowo
sprawny,
staranny;
5. bardzo smaczny; 6. bardzo korzystny;
7. doskonały, bez wad] – kitűnő, remek,
pompás, pazar
arcydobrze – kitűnően, remekül, pompásan,
pazarul, a jónál is jobban
arcydrogi, -a, -ie – szörnyen drága, méregdrága
arcydzięgiel litwor (Archangelica officinalis) [zob.
Dzięgiel litwor] – angyalfű (Archangelica
officinalis)
309
Arcydzięgiel nadbrzeżny (Angelica archangelica
ssp. Litoralis) – Angyalfű (Angelica
archangelica ssp. Litoralis)
arcydzieło
[1. wybitne
dzieło;
2. wybitne
osiągnięcie w czymś; też: rzecz umiejętnie,
kunsztownie przeprowadzona] – remek;
mestermű, műalkotás, remekmű; tökéletes
alkotás; műremek
arcydzieło literatury klasycznej – a klasszikus
irodalom remeke
arcykapłan [w religiach starożytnego Wschodu:
kapłan sprawujący najwyższą władzę; też:
główny kapłan w świątyni jerozolimskiej]
– főpap
Arcykapłan (Kohen) [(hebr. ‫ גדול כתר‬Kohen haGadol) najwyższy dostojnik religijny w
starożytnym Izraelu w latach 1444 p.n.e.70 n.e.] – Kohen (héber: pap), Áron
nemzetségéből való papi család neve
Arcykapłan Wielki (Zbawca Wielki Arcykapłan)
(ros. Archijerej Wielikij) [jedno z
symbolicznych
określeń
Chrystusa,
ukazujące
Go
w
postaci
nowotestamentowego arcykapłana. U
podstaw
tej
ikonografii
leży
starotestamentowe proroctwo - „Tyś
Kapłanem
na
wieki
na
wzór
Melchizedeka" (Ps 110,4), które zostało
skomentowane przez Pawła Apostoła (Hbr
5,6). Stało się źródłem szczególnego typu
przedstawień Chrystusa w szatach
arcykapłańskich, które może występować
samodzielnie lub w połączeniu z innymi
symbolicznymi
przedstawieniami
Chrystusa jako Króla Niebios (patrz: Król
królów).] - Krisztus, a legnagyobb főpap
arcykapłanstwo – főpapság, érsekség, püspökség,
egyházmegye
arcykomtur [komtur na zamku krzyżackim,
odpowiedzialny za odprawę obrządków
religijnych,
posiadający
władzę
zwierzchnią zaraz po wielkim komturze] –
(a keresztes lovagok legidősebb vezetőjének
a neve)
arcyksiążę [tytuł książąt austriackich z dynastii
Habsburgów; też: osoba nosząca ten tytuł]
– főherceg
arcyksiążecy, -a, -e – főhercegi
arcyksięstwo
[1. godność
arcyksięcia;
2. arcyksiążę z żoną] – főhercegség,
főherceg és neje, a főhercegék
arcyksiężna [żona arcyksięcia] – főhercegnő
arcyksiężniczka [tytuł księżniczek z dynastii
Habsburgów; też: osoba nosząca ten tytuł]
– főherceg (lány)
arcymistrz [1. ktoś, kto jest niedościgniony w
jakiejś dziedzinie; 2. najwyższy tytuł
-
Wersja 01 01 2017
przyznawany w szachach sportowych; też:
szachista mający ten tytuł] – főmester,
nagymester
arcymistrzowski, -a, -ie – főmesteri, nagymesteri
arcynudny, -a, -e [bardzo nudny] – halálosan v.
rettenetesen unalmas
arcypasterz [tytuł używany niekiedy przez
katolików w stosunku do biskupa i
arcybiskupa] – főpásztor
arcypiękny, -a, -e [bardzo piękny] – csudaszép,
mesebeli szép
arcyszelma – gazfickó, nagy kópé, főimposztor,
főlator
arcytyp – őstípus, mintatípus
arcytyp literackie – irodalmi mintatípusok v.
alakok
arcyważny, -a, -e [1. bardzo ważny; 2. mający
wysokie stanowisko, duże możliwości] –
halálosan, rendkívül, borzasztóan fontos
arcyzabawnie – rendkívül mulatságosan, nagyon
viccesen
arcyzabawny, -a, -e [bardzo zabawny] –
rendkívül mulatságos, nagyon vicces
Ard a. Ared (1. 1 Moj. 46.21; 2. Synami Beli byli
Ard i Naaman (4 Moj. 26.40)] – ARD (talán:
sarj, utód; menekülő, nyomorult). [Benjámin
(1) fia vagy unokája (1Móz 46,21; 4Móz
26,40).]
 rodzina Ardytów; ród Ardytów, dom
Heredytów [Biblia Warszawska: Synami Beli
byli Ard i Naaman: Od Arda wywodzi się
rodzina Ardytów, od Naamana wywodzi się
rodzina Naamanitów. Biblia Tysiąclecia:
Synami Beli byli Ard i Naaman; [od Arda
pochodzi] ród Ardytów, a od Naamana ród
Naamitów. Biblia Gdańska: Byli też synowie
Beli: Hereda i Noemana; z Hereda dom
Heredytów, a z Noemana dom Noemanitów. (4
Moj. 26.40)] – ARDITÁK [Ard utódai (4Móz
26,40.]
ardente [ogniście, płomiennie] – (zene) ardente;
hevesen, tüzesen
Ardipithecus ramidus [Hominid wschodnio
afrykański, odkryty przez zespół pod
kierownictwem T. White'a w 1994 roku.
Jego szczątki znaleziono w osadach sprzed
4,4 milionów lat temu nad brzegami rzeki
Awash znajdującej się w Etiopii. Siedem
lat później znaleziono tam kolejne szczątki
- tym razem starsze, bo datowane na 5,25,8 mln lat oznaczone jako podgatunek
Ardipithecus ramidus ss. Kadabba.] –
Ardipithecus ramidus [A történet egy felső
zápfoggal kezdődött 1992-ben, amely
Etiópia fővárosától, Addisz-Abebától 230
kilométerre északkeletre került elő a
sivatagban. A fog egyetlen ismert
emberféléhez sem tartozott. 1994-re már
310
annyi töredékes lelet gyűlt össze, hogy a
Nature-ben új fajt írtak le az emberfélék
(Hominidák) családjában: az Ardipithecus
ramidust. Ebben az évben találták meg annak
a példánynak az első csontjait is, amelyből
összesen 125 darab kerül elő, köztük a
legfontosabb csontokkal. Ő lett "Ardi", az
emberfélék családjának új sztárja.]
Ardon [syn Kaleba (1 Kron. 2:18)] – ARDON
(göröngyös, púpos; menekülő, nyomorult,
tönkrement). [Káleb (2) fia (1Krón 2,18).]
Ardua prima via est [pierwsza droga jest stroma
(początki są trudne); najtrudniejszy
pierwszy krok] – (lat.) Ardua prima via est,
minden kezdet nehéz
areał [1. powierzchnia ziemi uprawnej; 2. obszar
występowania
zwierząt
lub
roślin
określonego gatunku] – área, (megművelt)
földterület; terület, felület
Arek – az Arkadiusz beceneve
Areka katechu (Areca catechu L.) [gatunek
rośliny należący do rodziny arekowatych
(Arecaceae),
dawniej
nazywanych
palmowatymi (Palmaceae). Ma wiele nazw
zwyczajowych: palma betelowa, palma
kateszowa, pinang, żuwina, żuwna
katechu, żuwipalma malajska, kapustna
palma. Pochodzi z Filipin, jest uprawiana
w krajach o klimacie tropikalnym.] –
arákapálma
Areli [Synami Gada byli: Sifion, Chaggi, Szuni,
Esbon, Eri, Arodi i Areli. (1 Moj. 46.16)] AREÉLI, ARÉLI (hős fia, harcias, hős; a
hősies). [Gád fia, az areliták törzsatyja
(1Móz 46,16; 4Móz 26,17)]
areligijny, -a, -e [obojętny wobec spraw religii;
też: nieodwołujący się do religii] – nem
vallásos, nem hívő ember
arena [1. odgrodzone koliste miejsce w cyrku,
gdzie odbywają się popisy; 2. w
starożytnym amfiteatrze: plac owalny lub
okrągły, miejsce igrzysk lub przedstawień
teatralnych;
3. duży,
kolisty
plac,
ogrodzony dwoma rzędami barier, na
którym odbywają się corridy; 4. teren
działalności, miejsce jakichś zdarzeń] –
(lat.) aréna (homlok) [az amfiteátrum
középső küzdőtere, amelyet homokkal
szórtak fel]; (cirkusz) porond, küzdőtér,
[wystapić na arenę: porondra lép], színkör;
tér, hely, színhely (na arenie dziejów: a
történelem színpadán); az ókori római
cirkuszban homokkal felszórt terület, ahol a
gladiátorok vívták harcukat; sportpálya;
porond
arena cyrkowa – a cirkusz porondja
arena działania – a tevékenykedés színtere
-
Wersja 01 01 2017
arena działań wojennych – hadszíntér
arena międzynarodowa – nemzetközi küzdőtér
arenda [daw. dzierżawa; 2. daw. arenta,
arendarz, nazwa ze średniowiecznej
łaciny,
oznaczająca
dzierżawę
i
dzierżawcę] – (lat.) árenda, bér, bérlet,
haszonbér;
haszonbérlet,
bérleti
díj,
bérösszeg; földbérlet
arendarski, -a, -ie – bérlői, haszonbérlői
arendarz [osoba mająca coś w arendzie,
dzierżawca;
karczmarz,
szynkarz],
arendarka – bérlő, hasznbérlő, árendás;
kocsmáros (ffi/nő)
arendować [wynajmować, wydzierżawiać] –
bérelni, kibérelni, bérbe venni, haszonbérbe
venni
arendować karczmę – (dawno) kocsmát bérelni v.
bérbe venni
Arenga pierzasta, palma cukrowa, słocza
cukrowa (Arenga pinnata, Arenga
saccharifera) [drzewo z rodziny palm,
rosnące w południowo-wschodniej Azji, o
wysokości do 20 m, charakterystyczne
liście pierzaste, o dł. do 5 m.] – Arenga
[(növ.), cukorpálma, magas, erős pálma,
egyszerűen szárnyas levelekkel. Két faja
terem K-Indiában, ezek közt leismertebb az
A. saccharifera, az úgynevezett cukorpálma;
különösen a Szunda-szigeteken terem. A
lemetszett virágzat helyrén kiszivárgó édes
nedvből pálmabor készül.]
areometr [przyrząd służący do pomiaru gęstości
cieczy lub stężenia roztworu] – (gör.)
areométer, (üveg) sűrűségmérő (folyadékok
sűrűségének meghatározására), fajsúlymérő
areometrowy,
areometryczny,
-a,
-e –
aerometrikus
areopag [1. najwyższa rada państwowa w
starożytnych Atenach; 2. grono osób
rozstrzygających o czymś w sposób
autorytatywny; 3. grono mędrców] – (gör.)
areopág; az ókori Athénban a legfelsőbb
törvényszék; ítélőszék (trybunał, sąd);
főbenjáró,
különösen
valláserkölcsi
ügyekben döntő athéni büntető bíróság
[törvénykezési testület az ókori Athénban.
Az Árész hadisten dombján ülésező, volt
arkhonokból álló testület hatalmát Szolón
(Kr.e. 640?–560?), Kleiszthenész (Kr.e.6.sz.)
és főként Ephialtész (Kr.e. 5.sz.) reformjai
erősen korlátozták.]
Areopag (gr. ὁ Ἄρειος πάγος ho Areios pagos "wzgórze Aresa") [1. w starożytnych
Atenach najwyższa rada złożona z 501
byłych archontów. Nazwa rady pochodzi
od miejsca obrad – wzgórza Aresa, które
poświęcone było bogu wojny i Eryniom,
311
ich świątynia u stóp wzgórza była azylem
dla zabójców. Nie jest znany dokładny
czas powstania rady areopagu. 2. wzgórze
Marsa w pobliżu Akropolu w Atenach (w
Grecji), na którym odbywały się sądy.
Tam zaprowadzili filozofowie epikurejscy
i stoiccy Pawła, aby go wysłuchać.] – (gör.)
Areiopagos = az Árésnek szentelt domb
(Ares hegye, Aresnek (Marsnak) szentelt
domb). [1. Az athéni Akropolis sziklás
fennsíkja, amelyet Aresnek, a görögök hadi
istenének szenteltek. 2. Tanácsgyűlés neve,
amelyet a Mars-dombon tartottak. Az
újszövetségi korban elsősorban erkölcsi és
nevelési kérdésekkel foglalkozott. Pált ez elé
a tanács elé vezették, mikor Athénben a
Jézusról szóló evangéliumot hirdette
(ApCsel 17,19).]
areopag profesorów – egyetemi tanárok ítélőszéke
areopagici [mieli najwyższą władzę sądowniczą i
polityczną w starożytnej Grecji] – (gör.)
areopagiták; (egyh.) Dionysios Areopagita
(500 k.) hívei, akik az egyháza tanítást
újplatonikus misztikával keverték
Ares (gr. Ἄρης) [w mitologii greckiej bóg wojny,
utożsamiany z rzymskim bogiem Marsem;
syn Zeusa i Hery. W astronomii
utożsamiany z Baranem.] – Arész (Άρης)
[Arész, a római Mars a görög és római
mitológiában a háború istene, Zeusz és Héra
gyermeke. Pallasz Athénével ellentétben
nem bölcsen vezetett és ezért nem a
győzedelmes és igazságos háború, küzdelem
istene volt, hanem az értelmetlen vérontás és
kegyetlen öldöklés megtestesítője.]
areszt [1. kara pozbawienia wolności; 2. zajęcie
przez władze sądowe lub administracyjne
rzeczy lub wierzytelności dłużnika albo
pozbawienie go pewnych praw w celu
zabezpieczenia
czyichś
roszczeń;
3. pomieszczenie, w którym trzyma się
osoby
podejrzane
o
popełnienie
przestępstwa lub skazane za niewielkie
wykroczenia] – fogság, elzárás, őrizet,
vizsgálati fogság; letartóztatás, őrizetbevétel
[areszt prewencyjny: előzetes letartóztatás];
(áristom) fogda, fogház; lefoglalás, zárlat
areszt domowy [zakaz opuszczania własnego
mieszkania] – szobafogság, háziőrizet
areszt prewencyjny [pozbawienie wolności
oskarżonego przed ogłoszeniem wyroku] –
előzetes letartóztatás, őrizetbe vétel
areszt śledczy [miejsce, w którym osadza się
osoby tymczasowo aresztowane]
–
vizsgálati fogság
areszt zapobiegawczy – előzetes letartóztatás
aresztancki, -a, -ie – fogoly-, börtön-, rab-
-
Wersja 01 01 2017
aresztant
[aresztowany,
zatrzymany],
aresztantka – fogoly, letartóztatott (egyén),
fegyenc, rab (ffi/nő)
aresztować [1. pozbawić (pozbawiać) wolności
osobę
podejrzaną
o
popełnienie
przestępstwa;
osadzić (osadzać)
w
areszcie; uwięzić (więzić); 2. w prawie:
zająć (zajmować) dobra dłużnika na
polecenie sądu celem zabezpieczenia
czyichś roszczeń] – letartóztatni, őrizetbe
venni, elfogni, lefogni; bezárni
aresztować kogoś – letartóztatni v. őrizetbe venni
vkit
aresztować kogoś pod zarzutem szpiegostwa –
kémkedés vádjával letartóztatnak vkit
aresztowanie – letartóztatás, elzárás
aresztowanie domowe – házi őrizet
aresztowanie prewencyjny – előzetes letartóztatás
aresztowanie tymczasowy – előzetes letartóztatás
aresztowany [osoba aresztowana]; aresztowana
– letartóztatott, áristomba zárt (ffi/nő)
Aretas [‘zacny; dostojny’] [„Namiestnik króla
Aretasa w Damaszku otoczył strażą miasto
Damasceńczyków, aby mnie pojmać,” (2
Kor. 11:32)] – ARETÁS (erényes, derék,
szorgalmas, bátor, kellemes, tetszetős,
virágzó). [Nabateus király; Heródes (3)
Antipás
apósa
(2Kor
11,32).
„Damaszkuszban Aretász király helytartója
őriztette a damaszkusziak városát, hogy
elfogjanak engem.”]
arfa (zob. przesiewacz w zn. 1.) – hárfa (harfa);
pehely-szita
arfiarz (harfiarz), arfiarka – hárfás (ffi/nő)
arfować [przesiewać coś przez arfę] – szitálni
arfować zboże – gabonát szitálni
argentan (daw.; zob. alpaka2) – (lat.) argentán;
újezüst-, réz-,nikkel- és cinkezüsthöz
hasonló öntvény (alpakka)
argentum (Ag) – (lat.) argentum; ezüst (Ag.)
Argentyna [(Argentina, Republika Argentyńska
– República Argentina) [państwo w
Ameryce Południowej, nad południowym
Atlantykiem. Graniczy z Chile na
zachodzie, Boliwią i Paragwajem na
północy, Brazylią i Urugwajem na
północnym-wschodzie.] – Argentína [délamerikai ország. A Föld nyolcadik
legnagyobb állama, közel végighúzódik a fél
dél-amerikai kontinensen. Határos Chilével,
Uruguay-jal, Paraguay-jal, Brazíliával és
Bolíviával.]
Argentyńczyk, Argentynka – argentin
argentyński, a-, -ie (przymiotnik od Argentyna)
– argentin, argentínai
312
argentyt [minerał będący najcenniejszą rudą
srebra] – (lat.) argentit; ezüstszulfid
(ezüstérc)
argo, argot [zob. żargon] – argó; tolvajnyelv
Argob [‘gruda ziemi’] [1. Sześćdziesiąt miast, cały
obwód Argob, królestwo Oga w Baszanie (5
Moj. 3.4); 2. Przeciwko niemu uknuł spisek
Pekach, syn Remaliasza, jego adiutant, i
zabił go w Samarii w warowni domu
królewskiego z Argobem i Arią, mając przy
sobie pięćdziesięciu ludzi z Gileadczyków.
Pozbawiwszy go życia, objął po nim władzę
królewską (2 Król. 15:25)] – ARGÓB
(kövezett, göröngyös; termékeny; erős). [1.
Vidék neve Básánban, amelyet az izráeliták
Mózes vezetésévet elfoglaltak (5Móz 3,4);
Manassé fél törzsének jutott osztályrészül
(5Móz 3,13; 1Kir 4,13). 5Móz. 3,4.: „Abban
az időben elfoglaltuk valamennyi városát,
nem volt olyan város , amelyet el ne vettünk
volna tőlük: hatvan várost, Argób egész
vidékét…” 2. A 2Kir 15,25-ben jelenthet
helységet éppúgy, mint személyt. A héber
szöveg jelentése itt bizonytalan. 2Kir 15,25:
„De összeesküvést szőtt ellene egy tisztje,
Pekah, Remaljáhú fia, és levágta őt
Samáriában
a
királyi
palota
toronyszobájában, és vele együtt Argóbot
meg Arjét és ötven gileádi embert. Miután
megölte, ő lett utána a király.”]
argon [pierwiastek chemiczny, bezbarwny i
bezwonny gaz szlachetny] – argon (Ar)
(nemesgáz)
argona [włókno wiskozowe] – félgyapjú fonal,
szövet
argonauci – argonauták; Jason Argo nevű hajóján
utazó görög hősök, kik Media segítségével
megszerezték Kolchisból az aranygyapjút
argonauta [1. Argonauta: mit. gr. uczestnik
wyprawy po złote runo pod wodzą Jazona
na statku Argo; 2. śmiały żeglarz; 3. zob.
żeglarek w zn. 1.] – (gör.) argonauta; a
mondabeli görös hős, aki részt vett az
aranygyapjú megszerzésének fáradtságos és
veszélyes munkájában; bátor, vakmerő hajós,
(zwierz) vitorlás csiga
argonowy, -a, -e – I. argon-; II. argó-, szövetargot [wym. argo] [1. odmiana języka używana
przez jakąś grupę zawodową lub
środowiskową; 2. język francuskich
złodziei i żebraków; 3. bardzo potoczna,
niedbały język francuski; 4. potoczna
odmiana języka narodowego, gwara
środowiskowa, slang] – argó; tolvajnyelv; a
bűnöző elemeknek v. egyéb társadalmi réteg
knek a szókincs egy részében a köznyelvtől
eltérő, eredetileg titkos csoportnyelve [A
tolvajnyelv (más szóval: argó) a bűnözők
-
Wersja 01 01 2017
által használt szakmai szleng (szakszleng).
(A tolvajnyelv szót a hétköznapi nyelvben
’(mások számára érthetetlen) csoportnyelv,
zsargon’ jelentésben is használják, de mint
nyelvészeti szakszó csak a ’bűnözői
közösségek sajátos szókincsű csoportnyelve’
jelentésben használatos, ez a szócikk is
ekként szól róla.). A tolvajnyelv terminus alá
tágabb értelemben minden bűnözői szlenget
besorolnak, szűkebb értelemben azonban
csak a szabadlábon lévő, bűnözői életmódot
folytató csoportok szlengjét
nevezik
tolvajnyelv-nek, amibe így nem tartozik bele
a börtönszleng, ami a büntetés-végrehajtási
intézetekben
fogva
tartott
elítéltek
csoportnyelve. (Ez esetben az argó szót a
tolvajnyelv és a börtönszleng összefoglaló
neveként értelmezik.)]
argument [1. fakt lub twierdzenie przytaczane
dla uzasadnienia lub obalenia jakichś tez
lub decyzji; 2. krótkie streszczenie fabuły
zawartej w danej części utworu,
umieszczone na jej początku; 3. zdanie
będące przesłanką dowodu; 4. zmienna
niezależna funkcji matematycznej; 5.
dowód, racja; przesłanka dowodu,
twierdzenie mające uzasadnić a. obalić
tezę] – (lat.) argumentum, kivonat, vminek a
lényege;
érv,
érvelés,
bizonyíték,
bizonyítékok; (csillagászat) ív; (matematika)
a függvény független változója
argumenti causa [jako dowód] – (lat.) argumenti
causa; igazolásként
argument na co – bizonyíték vki/vmi mellett
argument nie do odparcia – megcáfolhatatlan v.
megdönthetetlen érv
argument
nie
podlegający
dyskusji
–
vitathatatlan, nem vitatható, kétségtelen érv
argument przeciew komu/czemu – bizonyíték
vki/vmi ellen
argument w negocjacjach – tárgyalási érv
argument za kim/czym – bizonyíték vki/vmi
mellett
Argumenta iuris puniendi [racja bytu prawa
karnego
(racjonalizacja
kary)]
–
Argumenta iuris puniendi; a büntetés
ésszerűsítése; a büntetőjogi tényállás
magyarázata
argumentacja [1. uzasadnianie, przekonywanie
za
pomocą
argumentów;
2. zespół
argumentów służących do udowodnienia
czegoś lub przekonania kogoś o czymś; 3.
zespół argumentów, motywacja; sposób
dowodzenia]
–
(lat.)
argumentatio,
argumentáció,
argumentálás;
érvelés,
bizonyítás, indoklás, indokolás; megokolás
313
argumento ex ... [argument z ...,] – argumento
ex…; kivonat vmiből, vminek a kivonata
argumentować [przytaczać argumenty] – (lat.)
argumentálni; indokolni, érvelni, okoskodni,
bizonyítani, kardoskodni vmi mellett; érveket
felsorakoztatni; megokolni
argumentować czymś – érvelni vmivel
argumentować na swoją korzyść – hazabeszélni
argumentować przeciw czemuś – érvelni vmi ellen
argumentować za czymś – érvelni vmi mellett
argumentum a contrario [wnioskowanie z
przeciwieństwa] – argumentum a contrario;
az ellenkező alapján való bizonyítás, vagyis
az ellenkező állítás képtelenségét bizonyítjuk
argumentum a fortiori [1. łac., arg. tym bardziej
słuszny; teza jeszcze lepsza od tej, którą
już uznał przeciwnik; por. a fortiori; 2.
wnioskowanie z silniejszego na słabsze (i
odwrotnie)] – (lat.) argumentum a fortiori;
valamely
ügyben
már
elfogadott,
nyomatékos érvre támaszkodó indok
argumentum a maiori ad minus [argumentum z
większego na mniejsze] – (lat.) argumentum
a maiori ad minus; kevesebbre való
következtetés
Argumentum a minori ad maius [argumentum z
mniejszego
na
większe]
–
(lat.)
Argumentum a minori ad maius; a többre
való következtetés
Argumentum a rubrica [wnioskowanie z
systematyki ustawy] – (lat.) Argumentum a
rubrica; a jogszabályi rendszerből levont
következtetés
Argumentum a simili [wnioskowanie z
podobieństwa (z analogii)] – (lat.)
Argumentum a simili; „a hasonlóság érve”
Argumentum a veritate – (lat.) Argumentum a
veritate; igazságon alapuló érv
Argumentum a veritate vincit argumentum ab
auctoritate – (lat.) Argumentum a veritate
vincit argumentum ab auctoritate; az
igazságon alapuló érv győz a tekintélyi érv
felett
Argumentum ab auctoritate [argumentum
odwołujący się do autorytetu] – (lat.)
Argumentum ab auctoritate; tekintélyi érv
Argumentum ad absurdum [a. z doprowadzenia
do absurdu] - argumentum ad absurdum; az
abszurditás érve
Argumentum ad auditorem [1. argument
odwołujący się do słuchaczy; 2. (łac.
argument odwołujący się do audytorium,
słuchaczy) – pozamerytoryczny sposób
argumentowania, w którym dyskutant nie
zwraca się bezpośrednio do oponenta, lecz
do
audytorium.
Jednocześnie
nie
-
Wersja 01 01 2017
odpowiada racjonalnie na zarzuty
stawiane przez rozmówcę, w sposób
populistyczny odwołując się do gustów i
upodobań
słuchaczy.
Pozyskanie
audytorium ma na celu wywarcie presji
na oponencie, który nie będzie miał
śmiałości przeciwstawić się opiniom grona
słuchaczy.] – Argumentum ad auditorem; a
hallgatóknak szóló következtetés
argumentum ad baculum (łac. argument
odwołujący się do kija) [1. łac., dosł.
argument(acja) odwołująca się do kija;
próba zastraszenia; 2. argument kija; 3.
pozamerytoryczny
sposób
argumentowania, polegający na grożeniu
dyskutantowi przykrymi konsekwencjami
przyjęcia jego tezy, przy czym zabieg ten
ma na celu nie przedstawienie jej
logicznych następstw, lecz wywarcie presji
na rozmówcy za pomocą emocji. W
skrajnych wypadkach argument ten może
dotyczyć groźby użycia przemocy ze
strony samego dyskutanta. – argumentum
ad baculum (latinul: [bunkós]botra hivatkozó
érvelés) v. erőre hivatkozó érvelés olyan
érzelmi alapú érvelés, amely során a beszélő
erővel, erőszakkal, büntetéssel való nyílt
vagy burkolt fenyegetést használ érveinek
alátámasztására. Az érvelési hibák egyike,
azon belül is a következményekre hivatkozás
(argumentum ad consequentiam) egy negatív
formája.]
argumentum ad captandum (vulgus) [łac., zob.
ad captandum... ] – ad captandum
argumentum; szőrszálhasogatás
argumentum ad crumenam [1. łac., dosł. arg. do
mieszka; arg. odwołujący się do interesów
materialnych słuchacza; 2. argument
odwołujący się do kieszeni (łapówka)] –
argumentum ad crumenam; az erszényre,
azaz az anyagi lehetőségekre hivatkozó
érvelés
argumentum ad hominem (ex concesso) (łac.
argument
dostosowany
do
danego
człowieka) [1. łac., dosł. arg. do człowieka;
odwołanie się do namiętności a. uprzedzeń
słuchacza;
zob.
argumentum
ad
personam; 2. pozamerytoryczny sposób
argumentowania, w którym, na poparcie
swojej tezy, dyskutant powołuje się na
nasze, nie do końca związane z tematem,
opinie lub zachowania. Zabieg ten ma
pokazać, że w gruncie rzeczy zgadzamy się
z tezą przedstawioną przez dyskutanta, a
jeżeli nadal upieramy się przy swoim to
znaczy, że jesteśmy niekonsekwentni w
swoich przekonaniach.; 3. argument
odwołujący się do człowieka] – (lat.)
argumentum ad hominem („személyre
314
szabott érvelés”; ‘személynek szóló érv’) [1.
röviden ad hominem, olyan érvelési hiba,
amely
a
vitapartner
személyét,
tulajdonságait, vagy személyes érdekeit veszi
célba, esetleg cselekedeteit, szavait használja
fel vele szemben, gyakran elvonva a
figyelmet arról, amit a másik fél állít. 2.
Emberekhez, hallgatósághoz szóló érvelés.
Személyi érvelés, amelynél a vitatkozó
érveik nem a tárgy lényegére vonatkozóan,
hanem az ellenfél személyével kapcsolatosan
választja ki. Magában rejti a hibás logikai
bizonyítás, a hamis érvelés lehetőségeit; 3.
Latin kifejezés; vitában olyan érvet jelent,
amely nem a vita tárgyára vonatkozik,
hanem az ellenfél személyére, vagy úgy,
hogy saját szavait, tetteit szögezi vele
szembe, vagy úgy, hogy erkölcsileg
igyekszik lejáratni, vagy érzelmeire hatva
(hízelgéssel, megfélemlítéssel) próbálja
álláspontjától eltántorítani.]
argumentum ad ignorantiam (łac. argument
odwołujący się do niewiedzy, czyt.
argumentum ad ignorancjam) [1. łac., dosł.
argument(acja)
odwołująca
się
do
niewiedzy słuchacza; próba wykorzystania
nieświadomości
słuchacza;
2.
pozamerytoryczny
sposób
argumentowania, w którym dyskutant
uznaje za dowód prawdziwości swojej tezy
fakt, że jego oponent nie potrafi uzasadnić
tezy przeciwnej.] – argumentum ad
ignorantiam; a nemtudás mint érv [szoros
értelemben érvet jelent, mely szerint egy
állítás igaz, mert hamissága nem bizonyított,
vagy hamis, mert igazsága nem bizonyított.
nnek egyik változata, az, mikor azért nem
fogadunk el valamit igaznak, mert azt
elképzelhetetlennek tartjuk.]
argumentum
ad
invidiam
[1.
łac.,
argument(acja) odwołująca się do zawiści
a. uprzedzeń (słuchacza); 2. argument
odwołujący się do zdrowego rozsądku] –
argumentum ad invidiam
argumentum ad iudicium [łac., argument(acja)
odwołująca się do (zdrowego rozsądku)] –
(lat.) argumentum ad iudicium; (ang.)
argumentum ad judicium; egészséges ész v.
ép elme érvelése
argumentum ad misericordiam [1. łac., arg.
odwołujący się bardziej do współczucia a.
litości niż do intelektu; 2. argument
odwołujący się do litości] – argumentum ad
misericordiam; olyan érvelési hiba, amely a
hallgató vagy olvasó részvétére, szánalmára
vagy bűntudatára épít (az érzelmi alapú
érvelés egyik fajtája)
-
Wersja 01 01 2017
argumentum ad nauseam – argumentum ad
nauseam (nausea latin szó jelentése: ’tengeri
betegség’, ’okádhatnék’) [olyan érvelést
jelent, ami az állítás igaz voltáról úgy próbál
meggyőzni,
hogy
gyakran
elismétli
ugyanazt, sokaknak (szó szerint: ’érvelés a
rosszullétig’, ’amíg el nem kezd forogni a
hallgatóval a világ’)]
argumentum ad oculos (dowód oczywisty) –
argumentum ad oculos [e: . . . okulósz];
szemmel látható, nyilvánvaló, kézzelfogható
bizonyíték
argumentum ad personam (łac. argument
skierowany do osoby) [1. łac., argument
odnoszący się do osoby; zarzut natury
osobistej, nie związany z przedmiotem
sporu (por. tu quoque; ad personam); 2.
pozamerytoryczny
sposób
porzuca właściwy spór i zaczyna opisywać
faktyczne lub rzekome cechy swego
przeciwnika, nie przebierając przy tym w
słowach. 3. argument odnoszący się do
osoby] – (lat.) argumentum ad personam; ad
personam érvelés; személyeskedés, rossz,
erkölcstelen érvelés
argumentum ad populum (łac. argument
odwołujący się do upodobań ludu) [1. łac.,
argument przez odwołanie się do
publiczności;
arg.
nierzeczowy,
emocjonalny, demagogiczny; 2. argument
demagogiczny;
3.
pozamerytoryczny
sposób argumentowania, w którym
mówca odwołuje się do gustów, upodobań
i przesądów tłumu. Bazując na egoizmie
narodowym, instynktach, stereotypach czy
uprzedzeniach, retor próbuje w ten
sposób pozyskać lud do swojej tezy.
Argument ten bazuje na niechęci
większości ludzi do naruszenia status quo innowacji, wszystkiego, co nowe i
nieznane,
trudnych
problemów
wymagających intensywnego myślenia,
niejednoznaczności czy nonkonformizmu.]
– argumentum ad populum; ad populum
érvelés
(latinul
„közvélekedésre
hivatkozás”); népnek szóló érvelés; vagy
röviden ad populum, olyan érvelési hiba,
amely nem a vita tárgyára épít, hanem az
állítás általános elfogadottságára hivatkozik
argumentum ad rem [1. łac., arg. do rzeczy,
rzeczowy, dotyczący meriutum sprawy; 2.
argument odnoszący się do meritum
sprawy] – ad rem érvelés; dologhoz,
tárgyhoz igazodó érvelés, a filozófus
érvelése [Olyan érvelés, amely a dolog igazi
körülményein alapul.]
315
Argumentum ad vanitatem [argumentum ad
wanitatem] (łc., dosł. ‘argument do
próżności’ ― argument odwołujący się do
próżności) [1. pozamerytoryczny sposób
wykorzystuje próżność drugiej strony w
dyskusji, drogą umiejętnie dawkowanych,
mniej lub bardziej zasadnych, pochlebstw,
celem uzyskania akceptacji na wygłaszany
pogląd. 2. argument odwołujący się do
próżności słuchaczy (pochlebstwo)] – (lat.)
Argumentum ad vanitatem; hiúsághoz szóló
érvelés
argumentum ad verecundiam [1. łac., argument
odwołujący się do szacunku; powołanie się
na
autorytet
szanowany
przez
przeciwnika; 2. argument odwołujący się
do nieśmiałości (do autorytetu)] –
argumentum ad verecundiam (latinul: „az
illő, elvárható tiszteletre alapozó érvelés”)
vagy röviden ad verecundiam [olyan érvelési
hiba, amely nem a vita tárgyára épít, hanem
egy hivatkozott személy vagy forrás
tekintélyére, tudására vagy pozíciójára
apellál]
argumentum baculinum [zob. argumentum ad
baculum] – argumentum ad baculum
(latinul: [bunkós]botra hivatkozó érvelés)
argumentum certum [1. łac., arg. nie do zbicia,
dowód nie do obalenia; 2. argument nie do
zbicia]
–
argumentum
certum;
megdönthetetlen bizonyíték
argumentum e consensu gentium [1. łac., arg.
odwołujący się do powszechnej zgodności
poglądów na dany temat; por. consensus
omnium; 2. wnioskowanie ze zgody
powszechnej] – (lat.) argumentum e
consensu gentium; általános megegyezésből
levot következtetés
argumentum e silentio (łac.) [wnioskowanie z
milczenia] – (lat.) argumentum e silentio;
érvelés azzal, hogy az illető dologról nem
esik szó
Argumentum per eloquentiam [argument z
uroku
słów]
–
Argumentum
per
eloquentiam; a szó varázsából leszűrt
következtetés; ékes szónoklat
Argumentum pessimi turba. [Argumentem zła
jest tłum.] – (lat.) Argumentum pessimi
turba; rossz érv a tömeg v. vminek tömege
Argumentum probabile [argument o pozorach
prawdopodobieństwa] – (lat.) Argumentum
probabile; valószínűsítés
Argus [1. w mitologii greckiej: olbrzym o stu
wiecznie czuwających oczach; Argos; 2.
przenośnie: czujny, surowy strażnik;
cerber; 3. ptak z rodziny bażantów o
długich lotkach i barwnym upierzeniu] –
-
Wersja 01 01 2017
Árgus, az ógörög mitológiában Árgus nevű,
százszemű óriás; árgus, árguspáva
argusowe oczy – árgus szemek (z argusowym
okiem: árgus szemmel; nagyon éberen,
mindent észrevéve nézni, figyelni)
argusowy, -a, -e – árgus szemű
aria [pieśń solowa z akompaniamentem
instrumentalnym wchodząca w skład
opery, oratorium, operetki lub kantaty] –
ária, dallam, dal; hangszeres kísérettel
ellátott, énekhangra írt zenedarab; (ol) air;
ének, ária (szvitekben éneklő, dallamos tétel)
aria brawurowa – koloratúrária; főleg magas női
énekhangra írott, gazdagon dízsített,
ékítésekben bővelkedő ária
aria operowa – operaária
Ariadna (gr. Ἀριάδνη Ariadne) [w mitologii
greckiej córka króla Krety Minosa i
Pasifae, która pomogła Tezeuszowi
wydostać się z labiryntu. Kłębek nici,
którą rozwijał chodząc po Labiryncie
ułatwił mu znalezienie drogi powrotnej.
Stąd popularny związek frazeologiczny nić Ariadny.] – Ariadne (görög mitológiai
alak, Minósz és Pasziphaé leánya. Első
látásra beleszeretett Thészeuszba, aki a
Minótaurosznak szánt áldozatokkal érkezett
Athénból.)
Święta Ariadna, również: Ariana lub Arianna,
Maria, cs. Muczenica Ariadna (zm. ok. 130140 we Frygii) [męczennica chrześcijańska
za czasów panowania Hadriana lub
Antonina
Piusa,
święta
Kościoła
katolickiego i prawosławnego, czczona
przez Apostolski Kościół Ormiański i
Syryjski Kościół Ortodoksyjny. Żyła w II
wieku w mieście Prymnessos (dzisiejsze
Süylün w Turcji). Była niewolnicą na
dworze frygijskiego pana wielkiego rodu,
Tertullusa lub Tercjusza.] – ARIADNÉ
[Görög mondai név. J.: nagyon bájos(?)
Rokon név: Arianna. Védőszent: Ariadné,
frígiai (Kis-Ázsia) rabszolgaleány; nem
akart részt venni gazdája születésnapján
rendezett
pogány
istentiszteleten;
megostorozták, elmenekült, és élete végéig
bujkálnia kellett (+130 k.). Ü.: szept. 17.]
arianin [1. członek grupy religijnej działającej w
dawnej Polsce; 2. zwolennik poglądów
kapłana
aleksandryjskiego
Ariusza],
arianka – ariánus; antitrinitárius, unitárius
(ffi/nő); az Ariusról (Areiosz) elnevezett
ariánizmus követője
ariański, -a, -ie – ariánus (Arius (280-336)
követője); az arianizmus híve, követője; az
arianizmuson
alapuló;
antitrinitárius,
unitárius
316
arianizm [1. kierunek w teologii chrześcijańskiej
podważający dogmat Trójcy Świętej i
zaprzeczający boskości Chrystusa, 2.
doktryna polskich arian; 3. (daw.)
arianism] – arianizmus; antitrinitárius,
unitárius
felekezet
[Arius
(Areiosz
alexandriai presbiter, i.sz. IV.sz.) tanítása,
amely szerint Krisztus nem egyenlő lényegű
az istenségben Atyával, hanem csak hasonló
az Atyához, teremtett isteni lény. Ellenfele
Athanasius (Atanáz) volt, akinek tanítását az
egyház elfogadta.]
Aridaj a. Arydaj = lew wystarczy (Ester 9:9) –
ARIDAI (Ari gyönyörűsége; az eke vagy az
ökör ajándéka; az erős, méltóságot adó).
[Hámán fia, akit a zsidók megöltek (Eszt
9,9).]
Aridata a. Arydata (Ester 9:8) – ARIDÁTA (Ari
fia; erős, méltóságot adó). [Hámán fia, akit a
zsidók megöltek (Eszt 9,8).]
Arieh [Biblia Warszawska: Przeciwko niemu uknuł
spisek Pekach, syn Remaliasza, jego
adiutant, i zabił go w Samarii w warowni
domu królewskiego z Argobem i Arią, mając
przy
sobie
pięćdziesięciu
ludzi
z
Gileadczyków. Pozbawiwszy go życia, objął
po nim
władzę królewską.
Biblia
Tysiąclecia: Tarczownik jego, Pekach, syn
Remaliasza, uknuł spisek przeciw niemu i
zabił go w Samarii, w baszcie pałacu
królewskiego - Argoba też i Arieha - a razem
z nim pięćdziesięciu ludzi z Gileadu. Zabił
go i został w jego miejsce królem. Biblia
Gdańska: Tedy się zbuntował przeciwko
niemu Facejasz, syn Romelijasza, hetman
jego, i zabił go w Samaryi w pałacu domu
królewskiego, z Argobem i z Aryjaszem,
mając z sobą pięćdziesiąt mężów
Galaadczyków, a zabiwszy go królował
miasto niego. (2 Król. 15:25)] – ARJE
(oroszlán, az Úr oroszlánja; Isten hőse).
[Személy vagy helység; a név pontos
jelentése bizonytalan. 2Kir 15,25: De
összeesküvést szőtt ellene (: Pekahjá kir.
ellen :) egy tisztje, Pekah, Remaljáhú fia, és
levágta őt Samáriában a királyi palota
toronyszobájában, és vele együtt Argóbot
meg Arjét és ötven gileádi embert. Miután
megölte, ő lett utána a király.]
Ariel [1. imię męskie; 2. gazela afrykańska;
gazela Soemmeringa] – Ariel (héber eredetű
férfinév, jelentése: Isten oroszlánja, Isten
tűzhelye.); (áll.) Soemmering gazella
Ariel [‘palenisko ołtarza Bożego’ lub ‘lew Boży’]
[1. Symboliczna nazwa Jerozolimy. 2. W
Ezd. 8;16 imię jednego z mężów uczonych,
których Ezdrasz posłał do Iddo,
naczelnika w Kasfia. W Biblii Tysiąclecia
-
Wersja 01 01 2017
czytamy, że Benajasz zabił dwóch mężów
moabskich, synów Ariela o lwiej sile.] –
Ariel (Isten oroszlánja; Isten oltára, tűzhelye,
áldozati helye) [1. A 2Sám 23,20-ban és az
1Krón 11,22-ben az "Isten oroszlánjai" Áriel
hőseit vagy fiait jelenthetik. 2. Jeruzsálem
jelképes neve (Ézs 29,1.2.7). 3. Családfő az
Ezsdrással (3) hazatérők között (Ezsd 8,16).]
ariergarda [oddział żołnierzy ubezpieczający od
tyłu maszerującą kolumnę] – (wojsko)
utóvéd; hátvéd
Arioch a. Ariok [1. Arioch, król Ellasaru (1 Moj.
14:1); 2. Arioch, dowódca gwardii (Dan.
2:14)] – ARIÓK (a holdisten szolgája,
oroszlánhoz hasonló). [1. A Szíriában lévő
Elászár királya, aki Kédorlaomer király
szövetségese volt (1Móz 14,1.4.9). 2.
Nabukodonozor király testőrségének a
parancsnoka és teljhatalmú megbízottja (Dán
2,14-25)]
arioso [1. rodzaj solowego fragmentu wokalnego
w operze, kantacie, oratorium; 2. część
utworu instrumentalnego w pośrednim
stylu między arią a recytatywem; 3.
określenie wykonawcze: śpiewnie] – (zene)
arioso; áriaszerű
Arisaj a. Arysaj (Ester. 9:9) - ARISAI
(oroszlánhoz hasonló). [Hámán fia, akit a
zsidók megöltek (Eszt 9,9).]
Aristobulos I [(Juda), IIw.pne., pierwszy król
Judei z Machabeuszy] - I. Arisztobulosz
Makkabeus (* i. e. 140 k.) Hürkanosz
Joannész fia [Hasmóneus-dinasztia; Felveszi
a királyi címet, kir.: i. e. 104 – i. e. 103;
‫ןסטשאִרהְסֹוטּובֹוטְ ח ֲַרא‬
ֲ
Arisztobulósz há-risón]
Aristobulos II [I w.pne., syn króla Judei
Jonatana, panował w latach 67-63pne.] –
II. Arisztobulosz Makkabeus (* i. e. 100 k.)
[‫ֲהאִרהְסֹוטּובֹוטְ ָּח‬
ֲ ‫ יִ נ‬Arisztobulósz ha-(s)séní;
kir.: i. e. 66 – 63, †i. e. 49; az uralkodása
alatt szűnt meg a Hasmóneus királyság: i.e.
63-ban Pompeius elfoglalta és római
provinciává tette Palesztinát]
Aristobulos (IV w.pne., grecki pisarz) –
Arisztobulosz (?,Kr. e. 4. század eleje –
Kasszandreia, Kr. e. 3. század eleje), görög
író
Aristobulos (II w.pne., filozof) – Arisztobulosz
(Kr. e. 2. század?) görög nyelven alkotó
zsidó filozófus
aristoi (gr. właściciel, ma swoją własność) –
aristoi; az ókori Athénban a nagybirtokos,
vagyonos arisztokrácia elnevezése
ARJ [jest jednym z formatów kompresji danych
oraz programem do kompresji i
dekompresji tego typu plików. Został
stworzony przez Roberta K. Junga.
317
Wersja 1.0 powstała w lutym 1991 roku.
Nazwa wywodzi się od angielskiego:
Archived
by
Robert
Jung
(skompresowane przez Roberta Junga).
Program ARJ udostępniał pokaźną ilość
opcji kompresji plików między innymi
wieloczęściowe archiwum o wielkości
dostosowanej do ówczesnych nośników
danych. Pliki spakowane ARJ mają
zwykle rozszerzenie ".arj". Aktualnie
prawie nieużywany. Został wyparty przez
popularniejsze formaty kompresji jak
RAR i ZIP, które to dają większy poziom
kompresji
i
są
wygodniejsze
w
użytkowaniu (ARJ nie doczekał się
oficjalnego interfejsu graficznego).] – ARJ
(Archived by Robert Jung) [Robert K. Jung
által
kifejlesztett
archiválási,
veszteségmentesen tömörített, ARJ ("Archive
Robert
Jung")
'ARJ'
kódolás
[archiváló/tömörítő program IBM típusú
gépekhez; van DOS és Windows változata
(WinARJ); kiterjesztése az ".arj"]
arjanie [Nazwa tej sekty religijnej wzięła swój
początek od Arjusza, żyjącego w wieku IV
po Chrystusie prezbytera w Aleksandryi,
który nie uznawał bóstwa Jezusa
Chrystusa i dogmatu Trójcy Świętej.
Pierwsze ślady arjanizmu w Polsce
przypadają na r. 1546, a do głównych i
pierwszych krzewicieli tej sekty należeli
Piotr Griezka z Goniądza, Podlasianin,
tudzież Stankar.] – (dawno) ariánusok;
unitárius felekezet; az Ariusról (Areiosz)
elnevezett ariánizmus követői
arjańskie groby [Ponieważ wyznawcy sekty
arjańskiej nie mogli być grzebani na
cmentarzach katolickich, mieli więc
grobowiska oddzielne i stąd lud polski
prawie wszystkie mogiły i dawne
cmentarzyska pogańskie nazywał później
grobami lub mogiłkami arjańskimi, tak
jak dawne zamczyska – zamkami
królowej
Bony.]
–
ariánus
sírok
(Lengyelországban)
arka [1. według Biblii: statek, na którym Noe
ocalił z potopu siebie, swoją rodzinę i
wybrane zwierzęta; 2. daw. skrzynia] –
bárka; (tréfás) órmótlan nagy kocsi, batár
Arka Noego, Korab [1. symbol przymierza,
ratunku dla istot wybranych przez Boga;
niezgrabny, wielki wóz (Rdz 6,9-22 i 7,15); 2. statek zbudowany na polecenie
Boga. Zbudował go Noe z drzewa
żywicznego. Był to statek przeznaczony do
utrzymywania się na wodzie, a nie do
transportu
i
odbywania
podróży
morskich. Arka jest typem Chrystusa,
który jest naszym schronieniem przed
-
Wersja 01 01 2017
sądem. Mówi także o zachowaniu reszty
Izraelitów w czasie wielkiego ucisku,
którzy nawrócą się do Chrystusa po
pochwyceniu Kościoła, którego typem jest
Henoch, zabrany do nieba przed potopem.
Arka wskazuje także symbolicznie na
obecne położenie chrześcijaństwa. Może
należy dodać, że drzewo żywiczne
zawierało dużo żywicy, było bardzo
trwałe, uniemożliwiając tym samym
przenikanie wody potopu z zewnątrz, a
szpary uszczelniano smołą, która niejako
symbolizuje krew Chrystusa, chroniącą od
wód sądu.] – Noé bárkája [1. a vízözön
mítoszban Noé megmenekülésének eszköze.
A héber kifejezés („tebah”) eredetileg
szekrény, láda jelentésű. 2. Nóé bárkája
fenyőfából készült, melyet akkor góferfának
neveztek; 300 sing hosszú, 50 sing széles és
30 sing magas volt (135×22,5×13,5 méter).
Hogy mi lett belőle, miután Nóé eltávozott
belőle az özönvíz után, azt nem tudjuk
(1Móz 6-8). Az 1Pt 3,20-21 a bárkát
összefüggésbe hozza a keresztséggel
[alámerítéssel])]
Arka Przymierza, Skrzynia Świadectwa (hebr.
‫ ש ַחּו ֲסרהןֹורט‬Aron HaBrit) [1. jest dla
przedstawicieli judaizmu pierwotnego
jednym z elementów przymierza z
Bogiem; ― 2. według Biblii: pozłacana
skrzynia, w której przechowywano tablice
z dziesięciorgiem przykazań; 3. była to
skrzynia z drzewa akacjowego. Miała
około 100 cm długości, 60 cm szerokości i
60 cm wysokości, pokryta szczerym
złotem wewnątrz i zewnątrz, naokoło
miała złote pierścienie, do których
wkładano drążki do niesienia. Przykryta
była wiekiem. Skrzynia jest typem
Chrystusa,
bo
przedstawiała
sprawiedliwość (szczere złoto), była
tronem Jehowy tu na ziemi. Wewnątrz
znajdowały się dwie kamienne tablice,
naczynia złote z manną i laską Aarona
(która kwitła). Przy pomocy skrzyni
wynajdywano
miejsce
odpocznienia.
Podczas przybycia do jordanu kapłani
dźwigali
ją
820
metrów
przed
maszerującym ludem. Stali z nią na
ramionach, gdy lud przechodził przez
Jordan. Gdy Izraelici zaczęli arce
przypisywać pewną (magiczną) siłę, tzn.
zaczęli zdawać się na nią, a nie na Boga
skrzynia zostałą im zabrana przez
Filistynów. Ona miała być symbolem, a
nie fetyszem (jak to poganie robią). Za
czasów króla Dawida przechowywano ją
w specjalnym namiocie. W trakcie
panowania
Salomona
w
świątyni
318
jerozolimskiej, ale już bez drążków do
niesienia, bez laski Aarona i bez manny zostały w niej tylko dwie kamienne tablice.
Zaginęła podobno w niewoli babilońskiej.
Wzmiankę o niej spotykamy znów w
Objawieniu Jana 11;19. ― 3. symbol
porozumienia, braterstwa, Bożej opieki
(Wj 25,10-22): I uczynią arkę z drzewa
akacjowego; jej długość będzie wynosiła
dwa i pół łokcia; jej wysokość półtora
łokcia i jej szerokość półtora łokcia. I
pokryjesz ją szczerym złotem wewnątrz i
zewnątrz, i uczynisz na niej dokoła złote
wieńce. Odlejesz do niej cztery pierścienie
ze złota i przymocujesz je do czterech jej
krawędzi: dwa pierścienie do jednego jej
boku i dwa do drugiego jej boku.
Rozkażesz zrobić drążki z drzewa
akacjowego i pokryjesz je złotem. I
włożysz drążki te do pierścieni po obu
bokach arki celem przenoszenia jej.
Drążki pozostaną w pierścieniach arki i
nie będą z nich wyjmowane. I włożysz do
arki Świadectwo, które dam tobie. I
uczynisz przebłagalnię ze szczerego złota:
długość jej wynosić będzie dwa i pół
łokcia, szerokość zaś półtora łokcia; dwa
też cheruby wykujesz ze złota. Uczynisz
zaś je na obu końcach przebłagalni.
Jednego cheruba uczynisz na jednym
końcu, a drugiego cheruba na drugim
końcu przebłagalni. Uczynisz cheruby na
końcach górnych. Cheruby będą miały
rozpostarte skrzydła ku górze i zakrywać
będą swymi skrzydłami przebłagalnię,
twarze zaś będą miały zwrócone jeden ku
drugiemu. I ku przebłagalni będą
zwrócone twarze cherubów. Umieścisz
przebłagalnię na wierzchu arki, w arce zaś
złożysz Świadectwo, które dam tobie. Tam
będę się spotykał z tobą i sponad
przebłagalni i spośród cherubów, które są
ponad Arką Świadectwa, będę z tobą
rozmawiał o wszystkich nakazach, które
dam za twoim pośrednictwem Izraelitom.]
– [a szövetség bárkája] frigyszekrény,
frigyláda [a szent láda, melyet a szentírás
elbeszélése szerint (Móz. II. 25, 10-22, 37, 19) Mózes a pusztában készített. E leírás
szerint akácfából készült, kivül és belül
arannyal volt bevonva, fedelén pedig, amely
egészen aranyból való volt, két kerub
nyugodott. Benne őrizték a két kőtáblát,
amelyre a Tízparancsolat volt felírva,
emlékeztetőül mannát és Áron kivirágzott
vesszejét tették bele.]
-
Wersja 01 01 2017
arkada [fr. arcade 'jw.' z wł. arcata 'jw.' od arco
'łuk' z łac. arcus 'jp.' ―1. łuk wsparty na
dwóch kolumnach; 2. archit. sklepienie
łukowe ze zwornikiem, wsparte na dwóch
słupach (kolumnach, filarach)] – árkád,
pilléreken v. oszlopokon nyugvó boltív, ezek
sora; egyben jelenti az egy- v. kétoldalt
nyitott folyosókat
Arkadia [1. kraina w Grecji na Półwyspie
Peloponeskim; 2. przen.: miejsce niczym
niezmąconego szczęścia, spokoju; raj] –
Árkádia; az idillikus költészetben a
boldogság, a gondtalan pásztorok országa
(eredetileg pásztornép által lakott vidék
Görögországban)
Arkadiusz [imię męskie pochodzenia greckiego.
Wywodzi
od
słowa
(arkadios)
oznaczającego "pochodzący z Arkadii,
ten, który żyje w krainie szczęśliwości".] –
(gör→lat.) Arkád, Árkád (férfinév, jelentése:
árkádiai)
Arkadiusz z Mauretanii (ur. ok. 284 w Cezarei
Mauretańskiej, zm. ok. 305) [męczennik
chrześcijański,
święty
Kościoła
katolickiego. Święty Arkadiusz urodził się
w Cezarei Mauretańskiej w dzisiejszym
Szarszalu w Algierii (fr. Cherchell). W
wyniku prześladowań chrześcijan za
panowania cesarza Dioklecjana, w latach
284-305 został zmuszony do ucieczki i
ukrycia się poza miastem. Powrócił
jednak i stawił się przed sędzią na wieść o
aresztowaniu jego rodziny. Na początku
starano się go namówić, aby odrzucił
swoją wiarę, lecz gdy to nie przyniosło
skutku poddano go torturom: połamano
mu golenie, aż w końcu został
ukrzyżowany. — Do kresu swojego życia
znosił męki, którym go poddawano, z
niewyobrażalnym
męstwem,
co
podtrzymywało
na
duchu
swoich
towarzyszy. — Autentyczność jego
męczeństwa potwierdza Passio oraz pisma
św. Zenona z Werony, który stamtąd
pochodził. Jego wspomnienie liturgiczne
obchodzone jest 12 stycznia.] – Szent
Árkádius vértanú + 260 körül Mauritániában,
Afrikában. [Hogy barátját kiszabadítsa, ma-
319
ga
jelentkezett
a
bírónál.
Mikor
fölszólították, hogy tagadja meg a
kereszténységet, azt válaszol-ta: „Az én
életem Krisztus és meghalnom nyereség”.
Erre ízenként leszedték először ujjait, az-tán
kezeit, aztán karjait a könyökig tövig;
ugyanígy lábait s végül a még élő csonka
törzsöt föl-metszették, Árkádius közben
folyton hálát adott Istennek, hogy méltónak
találta vértanúságra.]
arkadka – [kis arkada]
arkadowy, -a, -e [związany z arkadą, mający
kształt arkady, wsparty na arkadach (np.
arkadowe wejście, arkadowy most)] –
árkádos, boltíves
arkadowy portal – árkádos portál
arkady – árkádok
arkadyjski, -a, -ie – árkádiai
arkan [1. z tatarskiego argan, petla, zadzierzg,
postronek z włosów końskich, który
zarzucają przez głowę na szyję koniowi
tabunowemu, aby go schwycić; 2. długi
sznur zakończony pętlą, używany przez
pasterzy i ludy koczownicze do chwytania
zwierzyny oraz w walce do ściągania
przeciwnika z siodła] – lasszó, hurok
arkana, arkany [szczegóły jakiejś wiedzy lub
umiejętności wiadome tylko znawcom] –
(lat.) arcanum; (dawno) rejtelem, titok,
titokzatosság, rejtély, misztérium; titkos
gyógyszerek, a bölcsek köve, az élet vize stb.
arkana duszy – a lélek rejtélye v. titka
arkana polityczne – politikai rejtélyek
arkana rzemiosł – szakmai titok
arkas [dawno potrawa z mleka] – (dawno) tejes
étel
Arkas [1. heros arkadyjski; 2. Lykaon: potrawą
z jego ciała podjął Zeusa; 3. syn Zeusa i
Kalisto; 4. syn Zeusa i Kalisto, protoplasta
Arkadyjczyków; 5. został zabity przez
Lykaona] – Arkasz [(görögül: Αρκάς) Zeusz
és Kallisztó nimfa fia volt a görög
mitológiában. Anyját Héra bosszúból
medvévé változtatta, így a gyermeket Maja
nevelte. Arkaszból vadász lett. Arkasz,
Árkádia névadó hőse, Eratótól született fia,
Azan.]
arkatura
[1.
ornament
architektoniczny
składający się z półkolistych małych
arkad; 2. architektoniczny ornament w
postaci małych półkolistych arkad] –
arkatúra; a vaskonzolok íves-árkádos
kialakítása
az
eklektikus
épületek
lépcsőházaiban, függőfolyosóin
arkebuz (spotykano również nazwy: arkabuz,
harkabuz, harkebuz, arkabuzik ) [1.
ręczna broń palna używana w dawnej
-
Wersja 01 01 2017
Europie; 2. najdawniejsza strzelba ręczna
do prochu, z której strzelano, oparłszy ją
na podpórce, zwanej hakiem. Sama nazwa
razem z bronią przyszła do Polski z
Europy zachodniej; arkabuz bowiem po
hiszpańsku zowie się podobnież arcabuz,
po niemiecku Arkebusier (z francuskiego).
Włoskie nazwy: arcobugio, archibuso –
niektórzy wywodzą z łac. arcus – łuk i
włos. bugio, buso – dziurawy, więc niby:
łuk dziurawy.] – (hist.) legrégibb kézi
lőfegyver
Arkiewajczycy [ludzie z Erek a. ludzie z Uruk
(Biblia
Gdańska:
Ezdr.
4:9)]
–
ARKEVEUSOK
[Samáriának
Erekből
származó lakói, akik a perzsa királynál
panaszt tettek amiatt, hogy a zsidók újra
felépítették Jeruzsálemet (Ezsd 4,9).]
Arkijczyk a. Archajczyk; Arkijczycy a.
Archajczycy (1 Kron. 1:15; Joz. 16:2) – 1.
arkeabeli,
arkeabeliek
(menekülők).
[Kánaánnak (1) Arkeus föníciai városból
származó utódai (1Móz 10,17; 1Krón 1,15)];
2. ARKITÁK (hosszúság, hosszan elnyúló).
[Föltehetően egy népcsoport neve Efraimban
(Józs 16,2)]
arkosolium, arcosolium [wym. arkosolium] (łac.
arcus - łuk + solium - miejsce wywyższone)
[1. nisza grobowa kuta w ścianach
rodzinnych grobowców rzymskich lub w
skale
korytarzy
chrześcijańskich
katakumb; 2. rodzaj grobu spotykany w
okresie wczesnego chrześcijaństwa. Grób
miał
formę
niszy
z
łukowym
obramowaniem. Nisze wykuwano w
katakumbach,
umieszczano
w
przedsionkach cel lub portykach bazylik.
Płyta nagrobna umieszczana była w
pozycji poziomej. 3. Jest to nazwa
pomnika łukowego, często napotykanego
w katakumbach i w ogóle na dawnych
cmentarzach
chrześcjańskich.]
–
arcosolium;
fülkesír,
az
ókeresztény
katakombákban
gyakori
falifülkés
temetkezés (Pécs)
arktyczny, -a, -e – arktikus, sarki, sarkvidéki;
északi-sarki, északi-sarkvidéki
arktyczny krajobraz – sarki táj
Arktyka [lądy i morza wokół bieguna
północnego] – Arktisz, északi sarkvidék;
Északi-sark vidéke
320
arkus (z łac. arcus, łuk) [Arkusami nazywano w
ogrodach pańskich łuki na końcu ulic
niekiedy robione, niby bramy] – (lat.)
arcus, arkusz; általában: ív alakú görbület,
bolthajtás
arkusik – [kis arkusz]
arkusik papieru listowego – kis levélpapír
arkusz [prostokątny płat papieru, folii, blachy] –
árkus; lap, lemez; ív; számolási v.
elszámolási ív; nyilvántartási ív; kimutatás
arkusz autorski – szerzői ív
arkusz blachy – bádoglemez
arkusz druku, arkusz drukarski [jednostka
miary
wydrukowanego
tekstu
obejmującego, zależnie od formatu
książki, 32, 16, 8 lub 4 stronice] – nyomdai
ív
arkusz ewidencyjny – nyilvántartási lap v. ív;
törzslap
arkusz folii – fólia
arkusz introligatorski (zob. lega) – könyvkötészeti
ív
arkusz kalkulacyjny1 [zestawienie finansowe
kosztów poniesionych na wytworzenie
produktu, usług, pracy] – kalkulációs v.
számvetési ív
arkusz kalkulacyjny2 [1. program komputerowy
służący
do
sporządzania
obliczeń
finansowych, zestawień statystycznych itp.
za pomocą tabel; 2. to program
komputerowy
przedstawiający dane,
głównie liczbowe, w postaci zestawu
dużych
tabel
dwuwymiarowych,
pozwalający na automatyczną obróbkę
tych danych oraz na prezentację ich w
różny sposób. Popularny program
stosowany w księgowości oraz w biurze.] –
táblázatkezelő [egy olyan számítógépes
program, amellyel egy táblázatban tárolt
adatokon műveletek végezhetők. A táblázat
sorokból és oszlopokból áll, egy sor és egy
oszlop metszete egy cellát határoz meg. A
cellában érték vagy kifejezés állhat,
amelynek az értéke más cellák értékeitől
és/vagy külső értékektől (dátum stb.) függ.]
arkusz papieru – papírlap, egy ív papír, papírív,
árkus (papír) [Íves papír: Papírlap különböző
méretre vágva. A méretek szabványban
rögzítettek, de készíthetnek egyedi méretű
íveket is. Az ívek méretének a gyártási
technológia szab határt.]
arkusz
rachunkowy
–
táblázatkezelő;
számlakezelő (rendszer)
arkusz specyfikacyjny – részletes kimutatás
arkusz sprzedażny [jest to arkusz papieru
zawierający około od 25 do 240
-
Wersja 01 01 2017
perforowanych lub ciętych, jednolitych
(zazwyczaj) znaczków] — eladási ív
arkusz tektury – kartonlemez
arkusz wydawniczy; arkusz autorski [jednostka
miary tekstu przeznaczonego do druku
obejmującego
40
tys.
znaków
drukarskich] – kiadói ív
arkuszowy, -a, -e – árkus; lapnyi, lapos, ívnyi, íves
arlekin [1. z włoskiego, śmieszek, błazen
teatralny, osoba konieczna w dawnej
komedyi włoskiej, zwanej commedia
dell’arte, gdzie sami aktorowie dany
przedmiot
rozwinąć
w
grze
improwizowanej byli obowiązani. Arlekin
jest szczątkiem mimów starożytnych.
2. postać z komedii dell’arte, sprytny,
wiecznie zakochany sługa; też: postać w
pantomimie i w teatrze lalek, bawiąca
publiczność żartami lub żonglerką; 3. dog
o białej sierści w czarne cętki] – (ol.)
arlecchino;
bohóc,
pojáca,
harlekin,
paprikajancsi; a régi olasz (velencei)
vígjátékoknak tarka ruhát viselő, komikus
szerepeket játszó álladó személye (Harlequin
nevéből)
arlekiński, -a, -ie; arlekinowy, -a, -e – (ol.)
arlecchino; bohóc, pojáca
arlekinada [1. krótka pantomima, w której
występuje arlekin; też: gra aktorska
przypominająca
grę
arlekina;
2. niepoważne, zabawne zachowanie] –
bohóckodás, bohóctréfa, mókázás
Arleta, Arletta (imię żeńskie) – Arlett
ARM – Advanced RISC Machine (pierwotnie
Acorn RISC Machine; Architektura ARM
[jest 32-bitową architekturą (modelem
programowym) procesorów typu RISC.
Różne wersje rdzeni ARM są szeroko
stosowane w systemach wbudowanych
(ang. embedded systems) i systemach o
niskim poborze mocy, ze względu na ich
energooszczędną architekturę.] – ARM
architektúra (korábban Advanced RISC
Machine, azelőtt Acorn RISC Machine)
[egy 32-bites, az ARM Limited fejlesztette
RISC CPU architektúra, amely több
beágyazott rendszerben található meg.
Energiatakarékosságuk miatt az ARM
architektúrájú CPU-k a vezetők a hordozható
elektronikai piacon, ahol az alacsony
energiafogyasztás fontos tervezési szempont.
Manapság, az összes beágyazott 32 bites
RISC CPU kb. 75%-a az ARM családból
származik, így ez a világ egyik
legelterjedtebb
32-bites
architektúrája.
Sokféle felhasználói elektronikai eszközben
található ARM CPU, kezdve a hordozható
eszközöktől
(PDA-k,
mobiltelefonok,
321
médialejátszók, kézi számítógépkonzolok, és
számológépek) egészen a számítógép
perifériákig
(merevlemezek,
asztali
routerek). A család kiemelten fontos ágai a
Marvell Technology Group által fejlesztett
XScale és a Texas Instruments által készített
OMAP sorozat.]
Arma virumque cano [opiewam oręż i męża;
opiewam czyny orężne męża (Wergiliusz,
początek Eneidy)] – Arma virumque cano
[…kano] – ‘Harcokat énekelek s egy hőst’
(Lakatos István fordítása); Fegyvert s férfit
(vitézt) éneklek. [Vergilius Aeneisének
kezdő sora. Ennek ihletésére kezdte így
Zrinyi Szigeti veszedelem című eposzát
(melynek több mozzanata is a vergiliusi
példát követi): Fegyvert s vitézt éneklek.]
armada [wielka flota wojenna; też: duża grupa
statków] – (sp.) armada; hadsereg; hajóhad,
flotta, hadiflotta
armadia (węg.) – (sp.) ármádia (az armada szó
változata), hadsereg nálunk népiesen a
hadsereget hivják így
Armagedon [wyraz ten wymieniony jest tylko
jeden raz w Biblii (Obj. 16;16) i oznacza
wzgórze
Megiddo,
położone
na
płaskowyżu Jezreel na południowy zachód
od jeziora Genezaret. Jeżeli się jednak
wymienia tę nazwę, to chodzi głównie o
miejsce wyniszczenia armii bestii i
fałszywego proroka przez Chrystusa
podczas Jego powtórnego przyjścia na
ziemię. Będzie to początkiem 'dnia
Pańskiego' i wypełnieniem proroctwa.] –
Armagedon, Harmagedon, Armageddon
(Megiddo hegye, a sereggyűjtés hegye) [az
Apokalipszisben
annak
a
helynek
megjelölése, ahol a föld királyai az ítélet
napján isten elleni harcra gyülekeznek, Isten
seregei és az Antikrisztus közti végső nagy
csata színhelye. Csak a Jel 16,16-ban fordul
elő; valószínűleg a Har-Megiddó (héb.) =
Megiddó-hegye,
Ezdrelon
síkság
szomszédságában. Jezréel síkságának déli
szegélyén fekszik, ahol Izráel, történelme
során sok döntő csatát vívott (Bír 5,19-20;
6,33; 1Sám 31; 2Kir 23,29-30)]; a Jelenések
Könyve 16,16 szerint az a hely, ahol a
végítélet bekövetkezik, mivel ószövetségi
csaták színhelye is volt, a Jehova tanúi ezt a
kettőt egybekapcsolják
armata [1. (dawno) harmata z łac. armata –
uzbrojona; w polskim „armata” oznaczała
dawniej wogóle: amunicję, wojsko,
artylerję, armję, flotę morską. 2. działo o
długiej lufie strzelające na dużą odległość
pociskami o dużej prędkości; 3. armata
była dawniej bronią miotająca pociski za
-
Wersja 01 01 2017
pomocą prochu. Współcześnie terminem
tym określa się działo o bliskim płaskiemu
torze
lotu
pocisku,
służące
do
ostrzeliwania celów będących na linii pola
widzenia. Wynaleziona przed 1280 rokiem
w Chinach w postaci metalowej rury
(lufy), wyrzucającej pociski w stronę
wroga za pomocą prochu strzelniczego. W
Europie znana od 1326 jako bombarda.] –
ágyú, löveg; (tréfás) debella
armata dużego kalibru – [nagy kaliberű áru]
nehézágyu
armata okrętowa – hajóágyú
armatka [1. mała armata; 2. urządzenie z lufą,
służące do wystrzeliwania różnego
rodzaju substancji] – kis ágyú
armatka śnieżna – hóágyú
armatka wodna – vízágyú
armatni, -ia, -ie – ágyú- [kula armatnia:
ágyúgolyó; mięso armatnie: ágyútöltelék]
armator
[osoba
lub
przedsiębiorstwo
eksploatujące statek] – hajófelszerelési
vállalkozó
armatorski, -a, ie – hajófelszerelési vállalkozói
armatura [1. ogół elementów stanowiących
wyposażenie jakiegoś urządzenia lub
instalacji; 2. dawniej także słowo o wielu
innych znaczeniach, m.in. zbrojenie (w
budownictwie),
konstrukcja
podtrzymująca rzeźbę (w sztuce), broń,
uzbrojenie; 3. pomocnicze wyposażenie
maszyn
i
urządzeń
technicznych,
umożliwiające
korzystanie
z nich;
4. konstrukcja podtrzymująca lub wiążąca
elementy rzeźby, witrażu czy budowli] –
armatúra; felszerelés, fegyverzet; szerelék,
szerelvény, gépek, készülékek felszerelési
tárgyai;
(villamosság)
forgórész
(egyenáramú generátorok és motorok
szigetelt,
begombolyított
forgórésze,
amelyben az áram indukálódik); a vasbeton
vasszerkezete; tartószerkezet, belső vasváz
(szobor); (zene) előjegyzés; az egész
hangjegysorra érvényes jelzések, előírások
összessége;
fegyverekből
felépített
díszítőelem
Armenia, Republika Armenii (Հայաստան Hajastạn,
Հայաստանի
Հանրապետություն
Hajastani
Hanrapetutjun) [państwo na Zakaukaziu,
graniczące od północy z Gruzją, od
południa z Iranem i z azerską eksklawą
Nachiczewan,
od
wschodu
z
Azerbejdżanem, od zachodu z Turcją.
Niepodległość uzyskała w 1991 r. w
związku z rozpadem ZSRR. Armenia nie
ma dostępu do morza. Stolicą Armenii jest
322
obecnie
Erywań,
który
jest
też
największym miastem w kraju. Od 1991
roku Armenia należy do Wspólnoty
Niepodległych Państw.] – Örményország
[Örményország
(örmény
nyelven:
Հայաստան, Hajasztán vagy Հայք, Haik)
kis hegyvidéki ország Ázsiában. Területének
északkeleti részét a Kis-Kaukázus, a
nagyobb részét az Örmény-felföld foglalja
el. Örményország Kis-Ázsiától keletre
fekszik, az Örmény-felföldön. Északon
Grúzia, keleten Azerbajdzsán, délkeleten
Irán, nyugaton Törökország határolja.];
(dawno) Arménia [ókori ország KisÁzsiában, a mai Törökország északkeleti,
illetve Örményország és Azerbajdzsán
területén. A rómaiak különbséget tettek
Nagy-Arménia (Armenia Maior), az
Eufrátesztől keletre eső fennsík és KisArménia (Armenia Minor), a tőle nyugatra
elhelyezkedő kis királyság közt.]
Armeńczyk [obywatel Armenii; Ormianin],
Armenka
[obywatelka
Armenii;
Ormianka] – örmény (ffi/nő)
armeński, -a, -ie [przymiotnik od: Armenia] –
örmény
armeński [potocznie: język armeński] – örmény
(nyelv)
armia (arm.) [1. siły zbrojne państwa; też:
lądowe siły zbrojne; 2. największa
operacyjna jednostka wojskowa; 3. część
sił zbrojnych przebywających na obszarze
działań wojennych; 4. wielka liczba ludzi]
– ármádia, hadsereg (hds.), katonaság
[Węgierska Armia: Magyar Hadsereg];
sereg, rengeteg, sok tömeg (cała armia
robotników pracowała przy tej budowie:
egész sereg munkás dolgozott ennél az
építkezésnél)
Armia Czerwona (ros. Красная Армия, pełna
nazwa
Robotniczo-Chłopska
Armia
Czerwona Рабоче-Крестьянская Красная
Армия), od 23 lutego 1946 r. Armia
Radziecka
(ros. Советская армия,
stosowane również tłumaczenie Armia
Sowiecka) [siły zbrojne Rosji radzieckiej i
Związku Radzieckiego, istniejące do
grudnia 1991 (przemianowana na Siły
Zbrojne Federacji Rosyjskiej).] – (dawno)
(wojsko) Vörös Hadsereg
armia czynna – aktív v. harcképes hadsereg
Arma dei Carabinieri (wł. Karabinierzy) [to
włoska ogólnokrajowa żandarmeria] –
(ol.) Arma dei Carabinieri, (rövidebb nevén a
Carabinieri)
[az
olasz
csendőrség
elnevezése]
Armia Krajowa [Armia Krajowa (AK) –
zakonspirowana siła zbrojna polskiego
-
Wersja 01 01 2017
podziemia w czasach II wojny światowej,
działająca pod okupacją niemiecką i
radziecką na obszarze państwa polskiego
w granicach sprzed 1 września 1939 oraz
poza nimi. Była najsilniejszą i najlepiej
zorganizowaną armią podziemną z
działających w tamtym czasie w Europie. Kryptonimy: Polski Związek Powstańczy
(PZP), Siły Zbrojne w Kraju (SZK).] –
Honi Hadsereg
armia lądowa – szárazföldi hadsereg v. haderő
Armia Ludowa [konspiracyjna organizacja
wojskowa w okupowanej przez III Rzeszę
Polsce utworzona na mocy dekretu
Krajowej Rady Narodowej z 1 stycznia
1944. W jej skład weszły oddziały Gwardii
Ludowej (GL), oddziały bojowe Związku
Walki Młodych, część pododdziałów
Batalionów Chłopskich, Milicji Ludowej
Robotniczej Partii Polskich Socjalistów ,
Okręg Częstochowski Socjalistycznej
Organizacji
Bojowej
i
niektórych
pododdziały Gwardii Ludowej WRN.
Jednakże akcja scaleniowa formacji
zbrojnych lewicy nie w pełni powiodła się,
samodzielność wobec Armii Ludowej aż
do lipca 1944 zachowywała większość
oddziałów i brygad Polskiego Sztabu
Partyzanckiego (PSzP).] – Népharsereg,
Népi Hadsereg
armia nieprzyjacielska – ellenséges hadsereg v.
katonaság
armia obrony narodowej – honvédség
armia okupacyjna – megszálló hadsereg
armia pod dowództwem generata X – az X
tábornok parancsnoksága (vezénylete) alatt
álló hadsereg
Armia Radziecka – Szovjet Hadsereg
armia rezerwowa – tartalékhadsereg
armia stutysięczna – százezres v. százezer főnyi
hadsereg
armia
terytorialna
[jeden
z systemów
obowiązkowej
służby
wojskowej,
polegający na poborze obywateli z
określonego terytorium. W tym systemie
podczas pokoju w oddziałach wojskowych
służy niewielka liczba zawodowych
żołnierzy,
odpowiedzialnych
za
prowadzenie szkoleń. Żołnierze służący w
armii terytorialnej co roku odbywają
krótkie manewry. Państwem w którym
stosuje się ten model armii jest
Szwajcaria.] – szárazföldi hadsereg
Armia Zbawienia (ang. Salvation Army)
[chrześcijańskie wyznanie protestanckie o
charakterze
ewangelikalnym,
metodystycznym
i
uświęceniowym,
323
zorganizowane
jako
organizacja
paramilitarna.]
–
üdvhadsereg
[Magyarországon az Üdvhadsereg 1990-ben
kezdte újra munkáját.]
armia zwycięska – győzelmes hadsereg
armiger
[angielskie
określenie
osoby
uprawnionej do używania herbu, niekiedy
używane w Polsce, choć raczej w
beletrystyce historycznej niż w literaturze
fachowej. Pierwotnie oznaczało osobę
szlachetnie urodzoną, mającą prawo
używania herbu, ale nie pasowaną na
rycerza. Jako określenie rangi w
hierarchii tytułów szlacheckich zbliżone
do ang. Esquire lub franc. Ecuyer. W
Niemczech
do
końca
XV
w.
funkcjonowało
zbliżone
pojęcie
Wappengenosse (towarzysz herbowy)
oznaczające najniższy rodzaj szlachty,
uprawniony do posiadania herbu, ale bez
tytułu rycerskiego. Najczęściej owe
określenia dotyczyły młodych synów
bocznych gałęzi rodów feudalnych, nie
posiadających prawa do tytułu, a
zazwyczaj też majątku. W powieściach
historyczno-fantastycznych
Andrzeja
Sapkowskiego słowo armiger pojawia się
w znaczeniu giermek.] – (ang.) armiger
(fegyveres katona)
armijny, -a, -e – (dawno) hadseregarmijna grupa [dawniej, doraźnie tworzony
związek operacyjny szczebla armijnego
przeznaczony
do
wykonywania
samodzielnych działań operacyjnych.] –
(wojsk) hadseregcsoport
armijo [armia] – [Słowniczek języka śląskiego]
hadsereg
arminianizm [pojęcie
oznaczające
zarówno
tendencję teologiczną w kalwinizmie, jak
i protestancki ruch religijny, których
początek
datuje
się
na
przełom
XVI i XVII w. Powstanie arminianizmu
wiąże się z działalnością Jakuba
Harmenzsa (albo Arminiusa, według
ormy zlatynizowanej).
Wystąpił
on
przeciwko właściwej dla kalwinizmu
ideipredestynacji.] – arminiánusok [1.
Arminius leydeni teológiai professzor
(XVII.sz.) követői, akik nem fogadták el
Kálvin predestináció tanát; 2. a szigorú
kálvinizmus ellenzői voltak, a hollandiair
eformátus egyházban előbb pártot, majd
külön felekezetet
képeztek.
Az
arminiánusok
alapítója Jakob
Arminius
(1560–1609) leydeni hittanár volt. Arminius
1609-ben lágyítani akarta az eleve elrendelés
(praedestinatio) és a kegyelem tanát, és
emiatt
összeütközésbe
került
-
Wersja 01 01 2017
tanártásával, Francis Gomarral, valamint a
belga hitvalláshoz ragaszkodó lelkészekkel
és tanárokkal. Az egyre szélesebb körű vita
idején Arminius meghalt.]
armirowanie – (ép) armírozás; az épületen a
falazott sarkok megerősítése, nagyobb,
faragott kváderkövekkel futó és kötő
köveknek egymást váltó falazásával
Arnika górska (Arnica montana L.) [1. gatunek
arniki o liściach zebranych w rozetę i
złocistożółtych kwiatach; 2. nazwy
ludowe; kupalnik górski, pomórnik,
tranek górski – gatunek rośliny z rodziny
astrowatych. Występuje na terenach
górskich i podgórskich niemal całej
Europy.
W
Polsce
występuje
w
Karpatach, Bieszczadach, Sudetach, na
Pomorzu, Suwalszczyźnie, Śląsku.] –
Hegyi árnika, Árnika (Arnica montana) [a
fészkesek (Asteraceae v. Compositae)
növénycsalád Arnica nemzetségébe tartozik.
Rendszertani neve (Arnica montana) is
elárulja,
hogy
Európa
magasabb
hegyvidékeinek
növénye.
Nemcsak
Európában, hanem Szibériában, Ázsiában és
Észak-Amerikában is honos. A hegyvidékek
régóta ismert, ma már védett gyógynövénye.]
Arnika górska (Arnica montana L.)
armoissin, amessino, armesyn [cienka tafta bez
połysku, tkanina jedwabna o splocie
płóciennym. Stosowana m.in. jako
podszewka lub materiał na koszule.
Najlepsze armesyny szesnastowieczne
pochodziły z Genui, średniej jakości z
Lyonu. W XVIII wieku nie najlepszej
jakości tkaninę importowano z Indii.] –
vékony, fénytelen taft; sűrű szövésű, tompa
fényű selyemszövet
324
Armoni [‘z [urodzony w] wieży mieszkalnej’] [syn
Saula, powieszony przez Gibeonitów (2
Sam. 21:8)] – ARMÓNI (a palotához
tartozó, aki a palotában lakik; fejedelem; a
karcsú). [Saul fia, akit a gibeoniták megöltek
(2Sám 21,8-11).]
Arnan [Synami Chananiasza byli: Pelatiasz,
Izajasz, Refajasz, Arnan, Obadiasz i
Szechaniasz. (1 Kron. 3:21)] – ARNÁN
(vidám). [Salamon leszármazottja 1Krón
3,21: Hananjá fia volt Pelatjá és Jesajá, az ő
fia volt Refájá, Arnán, Óbadjá és Sekanjá is.]
Arnold [imię męskie pochodzenia germańskiego.
Wywodzi się od słowa oznaczającego
"orzeł" lub "panujący". Jednym z
patronów tego imienia w Kościele
katolickim jest Arnold Janssen.] – Arnold
[Az Arnold férfinév a germán Arnwald
névből származik, amelynek elemei sas és
uralkodó jelentésűek. Női párja: Arnolda.]
Arnon [Arnon stanowi granicę moabską między
Moabitą a Amorejczykiem; Arnon bowiem
stanowi granicę między Moabitami i
Amorytami; Arnon jest granica Moabska
między Moabczykiem i Amorejczykiem. (4
Moj. 21:13)] – ARNON (rohanó, menekülő,
elfolyó; zúgó folyó). [Folyó, mely keleten a
Holt-tengerbe torkollik, valamelyest északra
annak középső részétől. Mózes idejében a
moábiták és az emoreusok közti határt
képezte (4Móz 21,13). Később pedig Izráel
és a moábiták közti határ volt (5Móz 2,24;
Józs 12,1).]
Arod [Od Aroda wywodzi się rodzina Arodytów –
Od Aroda pochodzi ród Arodytów - Arod, od
którego dom Arodytów (4 Moj. 26:17)] –
AROD (vadszamár; származás, utódok;
tönkrement, nyomorult; göröngyös). [Az
aroditák törzsatyja (4Móz 26,17).]
Aroer [1. Mieli oni obszar Jazer, wszystkie miasta
Gileadu oraz połowę ziemi Ammonitów aż
do Aroer, które leży na wschód od Rabba (4
Moj. 32:34; Joz. 13.25); 2. Od Aroer nad
potokiem Arnon i od miasta, które jest w
dolinie, aż do Gilead nie było dla nas miasta
nie do zdobycia, wszystkie wydał nam Pan,
nasz Bóg (5Moj. 2:36); 3. 1 Sam. 30:28] –
ARÓER (mezítelen; körülzárt, bezárt;
tamariszkusz, borókabokor; vizes gödör
mellett; romok). [1. Város Gád törzsi
birtokán, Rabbat-Amon közelében (4Móz
32,34; Józs 13,25). 2. Régi emoreus város az
Arnon mellett, Rúben törzsi birtokán (5Móz
2,36; Józs 12,2; 13,9). 3. Helység Júda déli
részében (1Sám 30,28)].
arogancja [zuchwała pewność siebie połączona z
lekceważeniem innych] – arrogancia,
szemtelenség,
önhittség,
fennhéjazás,
elbizakodás, pökhendiség, kihívó viselkedés
-
Wersja 01 01 2017
v. magatartás [vagy gőg a neve a valaki által
saját
magánál
kevesebbre
tartott
személyekkel
(kisebbekkel,
tudatlanabbakkal,
tájékozatlanabbakkal,
szegényebbekkel, alacsonyabb rangúakkal)
szemben mutatott túlzott büszkeség, öntudat
és
felsőbbrendűség
megnyilvánulása
viselkedésben,
gesztusokban
és
fogalmazásban.]
arogancka mowa – pökhendi beszéd
arogancki, -a, -ie – (lat.) arrogáns; nyegle,
szemtelen, pökhendi, pimasz, pöffeszkedő,
elbizakodott, önhitt, fennhéjazó, kihívó,
hányaveti, követelődző
aroganckie zachowanie się – szemtelen viselkedés
arogancko – arrogánsan, szemtelenül, dölyfösen,
kihívóan, pökhendi módon, fennhéjazóan (po
arogancku: pökhendien, fennhéjazóan,
arrogánsan)
arogant – arrogáns v. pökhendi v. fennhéjazó
ember (fráter)
arogantka – arrogáns nő v. lány v. perszóna
aromacik – aromácska, zamatocska, illatocska
aromat [1. przyjemny zapach; 2. mieszanina
naturalnych albo syntetycznych związków
zapachowych i smakowych, stosowana do
aromatyzowania produktów spożywczych
i leków] – aroma, zamat, illat; kellemes
illattal párosult jó íz; zamatos anyagok
kivonata étel- v. italkészítéshez
aromat kwiatów – virágillat, a virágok illata
aromat wina – a bor zamatja
aromaty [substancje wydzielające silny i
przyjemny zapach]
aromatycznie – aromásan, zamatosan, illatosan
aromatyczny, -a, -e – aromás, zamatos, illatos;
fűszeres illatú és ízű
aromatyczna (kawa) – zamatos (kávé)
aron ha-kodesz, Aron ha-Kodesz [szafa lub
wnęka w głównej sali synagogi na ścianie
wskazującej
kierunek
Jerozolimy,
przeznaczona do przechowywania Tory] –
(heb.) Aron ha-Qodesch, ‫;אןור תקודש‬
Tóraszekrény; zsinagógában oltárszekrény;
frigyszekrény
Aron ha-kodesz (hebr. ‫ – )חקודש ארוש‬w
synagodze szafa ołtarzowa, służąca do
przechowywania rodału, czyli ozdobna
drewniana
skrzynka
w
której
przechowywane są zwoje Tory. Aron hakodesz, jeden z najważniejszych elementów
wyposażenia głównej sali modlitwy stoi na
osi ściany skierowanej w stronę Jerozolimy,
w Europie na ścianie wschodniej. Kształt,
oprawa szafy, ornamenty zdobiące zależne
były od epoki i kraju, w którym została
wykonana. Aron ha-Kodesz przysłonięta
jest zasłoną zwaną parochet, zdejmowaną
podczas modlitw. W 9 dzień miesiąca Aw,
będący pamiątką zburzenia Jerozolimy,
zawiesza się czarny parochet, w Rosz haSzana i Jom Kippur natomiast biały. Na
nim zawiesza się ponadto pas tkaniny –
kaporet, który symbolizuje wieko Arki
Przymierza. Sam parochet składa się z
centralnego kawałka materiału zwanego
lustrem oraz dwóch pasów z innej tkaniny
po bokach, które symbolizują kolumny w
Świątyni Jerozolimskiej. Zasłona ta jest
odnoszona do bram prowadzących do
sanktuarium Świątyni.
325
aronia czarnoowocowa (Aronia melanocarpa) –
Kanadai fanyarka v. Fekete berkenye v.
Törpe berkenye (Aronia melanocarpa)
[Őshazája Észak-Amerika. Európában már
több mint 100 éve jelent meg. Főként a
skandiáv államokban és Oroszország északi
területein termesztik.]
ARP – Address Resolution Protocol – ARP
(Address
Resolution
Protocol,
azaz
címfeloldási protokoll v. címleképezési
protokoll)
Arpachszad a. Arfachszad [Synami Sema byli;
Elam, Assur, Arpachszad, Lud, Aram, Us,
Chul, Geter i Meszech (1 Moj. 10.22; 1
kron. 1:17; Łuk. 3:36)] – ARPAKSÁD
(kaldeusok földje; a pusztítás gyógyítója (?).
[Sém fia, Ábrahám őse (1Móz 10,22; 11,1013; 1Krón 1,17; Lk 3,36).]
Arpad (imię) – Árpád [régi magyar férfinév, az
ótörök eredetű árpa szó -d kicsinyítőképzős
származéka. Az Árpádhoz hasonlóan alakult
ki a ma már alig használatos Buzád név is,
mely a búza szóból ered. Az Árpád női párja
a szintén kevéssé ismert Árpádina. A -d
képző a valamiben bővölködőt is jelenti, így
jelentése azonos lehet 'árpás-árpácska'
jelentésével.]
Arpad (ur. ok. 845-850, zm. 907?) [wódz
węgierski, protoplasta dynastii Arpadów.
Przeszedł na czele Madziarów przez
Przełęcz Werecką na tereny zwane
obecnie Niziną Węgierską rozpoczynając
w ten sposób proces osiedlania się na
terenie Panonii.] – Árpád nagyfejedelem [A
honfoglalás idején – melynek során a
magyarok Etelközből a Kárpát-medencébe
-
Wersja 01 01 2017
települtek – a magyar törzsszövetség
nagyfejedelme volt. Tőle származnak az
Árpád-ház uralkodói, akik halálát követően
négy
évszázadon
át
uralkodtak
Magyarország felett.]
Arpad (w biblii: 2 Król 18:34; 19:13; Izaj. 10.9) –
ARPÁD (tábor, pihenőhely). [Helység
Hámát (I) közelében (2Kir 18,34; 19,13; Ézs
10,9; Jer 49,23).]
ArpaNet (Advanced Research Administration
Network)
ARPANet,
ARPANET
(Advanced Research Project Agency
Network) [1. az első igazi nagytávolságú
csomagkapcsolt hálózat, a jelenlegi Internet
elődje; a U.S. Department of Defense
fejlesztette ki katonai célokra a hatvanas
évek végén és a hetvenes évek elején, 1990ben szűnt meg. 2. Az Amerikai Védelmi
Minisztérium kutatóintézetében (Advanced
Research Project Agency) a hatvanas
években kifejlesztett távolsági számítógéphálózat, amely 1969 decemberétől állt az
egyetemek
és
a
kutatóintézetek
rendelkezésére. A fejlesztés célja a
különböző katonai és kutatói szférák közötti
nagysebességű kommunikáció megteremtése
volt. Ez a projekt -- és a később ebből
megszületett hálózat -- adta a mai Internet
technikai megvalósításának alapját. — Az
1960-as évek végén a Bolt, Beranek és
Newman nevű cég nyerte meg a hálózat
megépítésére kiírt pályázatot. Megtervezték
a mai útvonal-választók (router) elődjét,
majd ezeket az USA négy egyetemén (3
Kaliforniában, 1 Utahban) üzembe is
helyezték.
1969
szeptember
2-an
megszületett az ARPANET, amelyet akkor
még telefonvonalak kötöttek össze. — Mivel
a számítógépes kommunikációban sokszor
fordul elő az, hogy egy-két percig rengeteg a
feldolgozni való adat, majd jó sokáig szinte
semmi sem történik, ezért nem igazán
szerencsés, ha két számítógép folyamatosan
lefoglal egy vonalat. Ennek a problémának a
feloldására irányultak a korai kutatások,
majd így került kifejlesztésre az úgynevezett
csomagkapcsolt hálózat. Ebben az esetben a
kommunikáció úgy történik, hogy az
adatokat kissebb csomagokra bontják,
amelyek
mindegyikét
megfelelő
azonosítással látják el (küldő címe,
célállomás címe, stb.) Ezeket a csomagokat
aztán a hálózat lebontja bitek sorozatára,
amit a számítógépek a vonalra tesznek. A
célállomások a bitekből és a csomagokból
felépítik az eredeti üzenetet. — Az
ARPANET fejlesztését erősen befolyásolták
katonai célok is. Egyrészt hardver-független
protokollok,
másrészt
olyan
hálózat
326
kifejlesztését kívánták, amely egy esetleges
csapásmérő támadás után is üzemképes
marad. A sikeres kutatómunka eredményét
egy 1978-ban végrehajtott teszttel mutatták
be, amelyben egy kaliforniai autópályán
haladó kamionban elhelyezett számítógép
rádióhullámok segítségével küldött adatokat
egy közeli gazdagéphez. Az adatok az
ARPANET-en keresztül az Egyesült
Államok másik felébe, majd onnan egy
műhold közvetítésével Londonba jutottak. —
Az ARPANET-et eredetileg csak az
állományok átvitelére fejlesztették ki. A
felhasználók
azonban
hamarosan
elektronikus levelezést és levelezési listákat
követeltek és kaptak. Nyilvánvalóvá vált,
hogy az ARPANET a tudományos
együttműküdés és haladás szempontjából
nagyon fontos szerepet tölt be. Mivel
azonban a hálózatot csak a Védelmi
Minisztériummal
szerződésben
álló
intézmények használhatták, ezért megoldást
kellett keresni a többi egyetem számára is.
1983-ban, amikor a hálózatról leválasztották
a katonai jellegű részt (MILNET), egyfajta
internet alakult ki, amelynek gerincét az
ARPANET adta. Azonban a probléma
továbbra is fennállt, mert az ARPANET
eredetileg a Védelmi Minisztérium hálózata
volt. Ezért az 1980-as évek vége felé a
National Science Foundation létrehozta az
NSFNET hálózatot, amely az ARPANET-et
váltotta fel. Maga az ARPANET 1990-ben
megszűnt. 3. ARPA, ARPANET Az
Internet kisebb kiterjedésű számítógépes
hálózatok (LAN-ok) összekapcsolásából álló
globális számítógépes rendszer. A rendszer
alapjait a hatvanas évek elején az USA-ban
alakították ki a Védelmi Minisztérium
támogatásával indított ARPA kutatási
program keretében, ezért kezdetben a neve
ARPANET volt. Azt vizsgálták, hogy milyen
módon valósítható meg az egymástól távol
lévő számítógépeken keresztül történő
adattovábbítás.
A
cél
egy
olyan
kommunikációs rendszer kialakítása volt,
amely akkor is tovább működik, ha egy-egy
része valamilyen ok miatt kiesik. Az adatok
átvitelére
csomagkapcsolt
átvitelt
használtak.]; 'ArpaNet' –hálózat [katonai
célú hálózat, az Internet elődje; az USA
Védelmi Hivatala fejlesztette ki a hatvanas
évek végén-hetvenes évek elején, egy
nukleáris háborút túlélő kommunikációs
hálózat kisérleteként; ez volt az első,
nagykiterjedésű csomagkapcsolt hálózat]
arpeggio, arfik (wł.) [sposób wykonywania
współbrzmień
mający
charakter
ozdobnika, zaznaczany pionową linią
-
Wersja 01 01 2017
falistą, poprzedzającą akord.] – (zene)
arpeggio; törtakkord; hárfaszerűen, felbontva
(adandó elő) [jelentése: "hárfaszerűen".
Zenei ékesítés, olyan játékmód, melyben az
előadó az akkordot hangjaira bontva, törve,
"hárfaszerűen" szólaltatja meg. Kottában
jelölt díszítésként a 17. századtól ismert. Mai
jelölése: az akkord baloldalán megszakított
vagy végigfutó hullámvonal. A törés iránya
lehet felfelé vagy lefelé, ha a zeneszerző nem
jelzi, az arpeggiót alulról felfelé kell
játszani.]
arpeggiator [najczęściej występujący jako
wewnętrzny
moduł
syntezatora
sprzętowego
lub
programowego,
umożliwiający uzyskanie arpeggia wedle
zadanych parametrów] – arpeggiator
[Arpeggiatornak hívjuk azt az eszközt, ami
egy MIDI-ről bejövő akkordot önálló
hangokra bont, és azokat ritmikusan ismétel
adott sorrendben. A legtöbb arpeggiator
különböző sorrendi sablonokat ismer, hogy
sokféle alkalmazásba be lehessen illeszteni.
Az arpeggitor tipikus paraméterei az oktáv
tartomány ( = hány oktávban ismételje az
akkord hangjait), az irány, és a sebesség.
Néhány arpeggiator tartalmaz beépített
ritmus mintákat, esetleg a zenész is
programozhat ilyeneket.]
Arrabona (w Panonii) – Arrabona; római kori
város és katonai táborhely a mai Győr
területén.
arras [artystyczna tkanina ścienna, naśladująca
obraz, wyrabiana w średniowiecznych
manufakturach] – gobelin, arrasz szőnyeg;
faliszőnyeg, kárpit, függöny
ars (łac.) – (lat.) ars; művészet
Ars alit artificiem. [Sztuka żywi twórcę.] – (lat.)
Ars alit artificiem; művészet táplálja az
alkotót
ars amandi [sztuka kochania] – „Ars Amandi”; a
szerelem művészete
Ars antiqua (łac. sztuka dawna) [okres w
wielogłosowej muzyce kościelnej w XIII
w. związany z paryską szkołą Notre Dame
oraz
działalnością
późniejszych
teoretyków muzyki, takich jak Franco z
Kolonii i Petrus de Cruce. Niebagatelny
wpływ na rozwój muzyki tego okresu
wywarła technika tropowania. Według
niektórych teorii tropowanie głosu
duplum
w
technice
discantowej
doprowadziło do powstania motetu,
wiodącego gatunku muzyki XIII wieku.
W szkole Notre-Dame istniejącej przy
katedrze Notre-Dame uprawiano przede
wszystkim
takie
gatunki
muzyki
polifonicznej jak: conductus, organum i
motet. Do głównych przedstawicieli
należeli: magister Leoninus (mistrz
techniki organalnej) i magister Perotinus
(mistrz techniki discantowej).] – (muz.)
Ars antiqua (régi tan; régi művészet) [A 913. század kezdetleges polifon stílusa,
melyre Leoninusnál és Petrotiusnál találunk
példákat]
Ars
327
est ancilla phillisophiae [Sztuka jest
służebnicą filozofii.] – (lat.) Ars est ancilla
phillisophiae, a művészet a filofófia
szolgálólánya
Ars est celare artem. [Sztuką jest ukryć sztukę.
(Owidiusz)] – (lat.) Ars est celare artem; "A
művészet ez: rejteni a művészetet." [Szabad
fordításban talán így hangzanék: A
legmagasabb művészet: a legmélyebb
egyszerűség.]
Ars est philosophia vitae. [1. Filozofia jest sztuką
życia. 2. sztuka jest filozofią życia.] – (lat.)
Ars est philosophia vitae; filozófia az élet
művészete; Művészet az élet filozófiája.
(életművészet)
Ars longa, vita brevis. [Sztuka długotrwała,
życie krótkie. (Seneka)] – Ars longa, vita
brevis [arsz…brevisz] – ‘A művészet hosszú
(örök), az élet rövid’. [Latin változata
Hippokratész első aforizmájának: Ho biosz
brakhüsz, hé de tekhné makré. Az élet
rövidségével a művészet alkotásainak
maradandóságát állítja szembe; gyakran
olvasható mint
múzeumok, képtárak
felirata.]
ars moriendi (łac. sztuka umierania) – (lat.) ars
moriendi; a meghalás művészete
Ars moriendi (łac. sztuka umierania) [motyw
śmierci
w
literaturze
i
sztuce
średniowiecznej,
częsty
temat
ikonograficzny. Występuje on także jako
ars bene moriendi, czyli sztuka dobrego
umierania.] – (lat.) Ars moriendi; („a
meghalás
mestersége”)
[1400
körül
Franciaországban fadúcokkal nyomtatott
könyv, amelynek metszetei megkapóan
ábrázolják a halódó lélek küzdelmeit és
diadalát. Európa-szerte utánozták; a késő
középkor legelterjedtebb képsorozatainak
egyike.]
Ars nova (łac. sztuka nowa) [termin, którym
określa się tendencję w muzyce
francuskiej i włoskiej, związaną z
rozwojem muzyki polifonicznej w latach
1315-1400. Jest to pojęcie przeciwstawne
do Ars antiqua. Termin pochodzi z
traktatu Phillippe'a de Vitry Ars nova (ok.
1320).] – Ars nova (lat. új tan, új művészet)
[a 14. század elején Párizsban kialakult új
zenei irányzat. A kifejezést (az ars antiqua-
-
Wersja 01 01 2017
val együtt) Hugo Riemann vezette be
stílusteremtő értelemben 1907-ben. Az ars
nova körébe számítjuk az 1300-as évek
elejétől 1440-ig tartó korszakot, szorosan
együttvéve Guillaume de Machaut, Philippe
de Vitry és Johannes de Muris működésével,
akik az új francia zenei irány legfőbb
képviselői voltak. Jellemzője, hogy a terchangköz tilalmát feloldották és használták a
harmóniákban,
továbbá
bonyolultabb
ritmusképletek,
szinkópák,
különböző
ütemfajták
váltakozása.
Centruma
Franciaország volt, pontosabban Párizs,
onnan terjedt át más országokba, köztük a
század közepén Itáliába, ahol erős hatást
gyakorolt az itáliai trecento korszakára.]
ars poetyka; ars poetica (Artes poeticae) – (lat.)
ars poetica; költészettan [ vmely költői irány
v.
magatartás
esztétikai
elveinek
összefoglalása;
"költői
művészet",
"költészettan", vagyis: valamely művészeti
ág esztétikai elveinek foglalata, illetve
művészi hitvallás [(latin: költői mesterség,
költészettan); hagyományos, leggyakrabban
versben írott, tudatosan didaktikus, normatív
jellegű mű. Általában oktató szándék nélküli,
vallomásszerű munkát értenek alatta,
amelynek tárgya maga a költészet, illetve a
költő és a költészet személyes kapcsolata, a
költői hitvallás, a költő és a külvilág
kapcsolata. A legtágabb értelmezés szerint
„ars poeticás” feladatokat tölt be minden
olyan mű, amely utakat, módokat és
megoldásokat sugalmaz.]
arsa [w metryce antycznej: sylaba, na którą
pada akcent] – hangsúlyos szótag
Arsa [dworzanin (1 Król. 16:8-9); Biblia
Warszawska: Ela, syn Baaszy, objął władzę
królewską nad Izraelem w dwudziestym
szóstym roku panowania Asy, króla
judzkiego, a panował Ela, syn Baaszy, w
Tirsie dwa lata.Lecz Zimri, jego dworzanin,
dowódca połowy wozów wojennych, uknuł
przeciwko niemu spisek. Gdy pewnego razu
upił się w Tirsie w czasie uczty w domu Arsy,
który był nadzorcą jego pałacu w Tirsie] ARSA (föld, a föld embere; szilárd). [Ela (3)
izráeli király udvarmestere (1Kir 16,8-9)
Ászának, Júda királyának a huszonhatodik
évében Élá, Baasá fia lett Izráel királya
Tircában, két esztendeig. De összeesküvést
szőtt ellene a szolgája, Zimri, a harci kocsik
felerészének a parancsnoka. Élá ugyanis
Tircában részegre itta magát Arcának a
házában, aki Tircában a palota felügyelője
volt.]
arsen (As, łac. arsenicum) [1. pierwiastek
chemiczny z grupy metaloidów; 2.
pierwiastek chemiczny, srebrzystobiały
328
półmetal] – arzén (légykő; régi kohászati és
gyógyszerészi
neve
cobaltum,
nyelvújításkori magyar neve: mireny)
[kémiai elem, jele As, relatív atomtömege
74,9.; erősen mérgező, de gyógyszerként is
használatos vegyi elem]
arsenał [1. Nazwy: francuska i hiszpańska
arsenal,
włoska
arsenale,
(niem.
'Zeughaus')
pochodzą
od
wyrazu
arabskiego darsana, znaczącego warsztat
okrętowy, dom fabryczny, majsternię.
Budynek
lub
inne
pomieszczenie,
przeznaczone na skład broni; 2. broń
zgromadzona gdzieś lub przez kogoś;
3. bogaty zasób czegoś] – arzenál,
fegyvertár, fegyverraktár; lőszertár, szertár,
hadiszertár; fegyvergyár; tartalék, rakomány,
felszerelés, kellék (cały arsenał argumentów
– a bizonyítékok egész garmadája);
ismeretanyag, tudás
arsenałowy, -a, -e – arzenál-, fegyvertári, fegyver
raktári, lőszertári, szertári, hadiszertári;
fegyvergyári
arsenowodór [silnie trujący, ciężki gaz o
zapachu czosnku] – arzénhidrogén
arslan – (török) arszlán; gavallér, uracs
arszenik [trójtlenek arsenu, biały proszek bez
zapachu, bardzo silnie trujący]– arzén;
arzénikum
arszenikowy, -a, -e – arzénes, arzén tartalmú
arszyn [jednostka długości równa około 3/4 m,
używana w dawnej Rosji] – (orosz) arsin;
rőf (régi orosz hosszmérték, 0,7112 m)
Art déco [styl w sztuce: architekturze,
malarstwie, grafice oraz w architekturze
wnętrz, rozpowszechniony w latach 1919–
1939. Nazwa wywodzi się od francuskiego
art – sztuka i décoratif – dekoracyjny, w
rozumieniu jakie język polski łączy z
urządzaniem
wnętrz
(czyli
"dekorowaniem"); termin décoratif nie
oznacza w tym wypadku "zdobienia".] –
(fr.) art déco [az art décoratif francia
kifejezés rövidítése, az 1920-as, 30-as évek
építészeti és iparművészeti irányzata,
melynek hatásai ugyanakkor a festészetben,
a szobrászatban és a filmművészetben is
megmutatkoznak. Franciaországból indult el
világhódító útjára, legnagyobb hatása az
Egyesült Államokban volt, de egész
Európában, a Dél-afrikai Köztársaságban és
Kínában is szerephez jutott.]
Art.-deco [Skrót od nazwy Międzynarodowej
Wystawy
Sztuki
Artystycznej
i
Współczesnego Przemysłu w 1925 r. w
Paryżu, na którym zostały przedstawione
nowości projektantów mody. Wystawa
była wielkim sukcesem ale także
-
Wersja 01 01 2017
wzbudziło wiele kontrowersji. Stała się
natchnieniem i bodźcem dla jasności i
przejrzystości rysunków w palecie;
gobelinowe kolory zastosowane zostały we
wzorach tkanin w przemyśle odzieżowym
w latach 20. Na nowo odrodziła się w
1970.] - Art-deco stílus [Az 1925-ben
Párizsban tartott Dekoratív Művészetek és
Modern
Ipar
Nemzetközi
Kiállítása
(Exposition
Internationale
des
Arts
Décoratifs
et
Industriels
Modernes)
elnevezés rövidített változata; ezen a
kiállításon az akkori vezető divattervezők
munkái voltak láthatók. A kiállításnak nagy
sikere volt, bár éles kritikákat is kiváltott. Az
1920-as években ösztönzőleg hatott a tiszta
rajzolatok,
halvány,
gobelin-színek
alkalmazására a ruházati textilkelmék
mintázataiban. Az 1970-es években ismét
divatba jött.]
Artakserkses (uszanowany król) [1. Król perski,
oszust, nakazał zaprzestanie odbudowy
świątyni w Jerozolimie. 2. Król perski
(474-434 przed Chrystusem) pozwolił
Ezdraszowi i Nehemiaszowi kontynuować
odbudowę Jerozolimy.] – (tulajdonnév;
talán több perzsa király címe is.)
ARTAXERXES (nagy király, nagy harcos; a
nagy király fia). [Tulajdonnév; talán több
perzsa király címe is. Az ÓSZ-ben két vagy
három perzsa király található ezen a néven;
Artahsasta (Új fordítás szerint, Ezsd 4,1723); a "Longimanus" előnevű, aki teljesítette
Ezsdrás (3) (Ezsd 7,6) és Nehémiás (3) (Neh
2,1-8) kérését, hogy hazamehessenek
Jeruzsálembe. Talán még egy további király
neve, aki Kr. e. 516-tól uralkodott (Ezsd
6,14).]
 Artakserkses I - władca starożytnej Persji
464 p.n.e.-425 p.n.e. - I. Artaxerxész (i. e. 465
– 424) [I. Xerxész fia], uralma alatt Egyiptom
elszakad a birodalomtól;
 Artakserkses II - władca starożytnej Persji
404 p.n.e.-358 p.n.e. - II. Artaxerxész Mnémón
(i. e. 404 – 359) [II. Dareiosz fia];
 Artakserkses III - władca starożytnej Persji
358 p.n.e.-338 p.n.e. - III. Artaxerxész Okhosz
(i. e. 359 – 338) [II. Artaxerxész fia];
 Artakserkses IV, Arses - władca starożytnej
Persji 338 p.n.e.-336 p.n.e. - IV. Artaxerxész
Arszész (i. e. 338 – 336) [III. Artaxerxész fia];
 V. Artaxerxész Besszosz (i. e. 330 – 329)
[bitorló, aki megyilkolta III. Dareioszt és
folytatta az ellenállást Nagy Sándor ellen]
arte legis – (lat.) arte legis; (jog) a törvény erejénél
fogva, a törvény értelmében; (műv.) a
művészet szabályai szerint
artefakt [wytwór ręki ludzkiej, każdy przedmiot
wykonany lub zmodyfikowany przez
329
człowieka, a następnie odkryty w wyniku
badań archeologicznych] – (arch.) tárgyi
lelet
Artek – az Artúr beceneve
Artemas [Gdy przyślę do ciebie Artemasa albo
Tychikusa, staraj się śpiesznie przybyć do
mnie do Nikopolis, gdyż tam postanowiłem
przezimować. (Tyt. 3:12)] – ARTEMÁS (jól
van, egészséges, friss, teljes). [Pál kísérője
Nikápolyban (Tit 3,12). Mikor Artémást
vagy Tichikust hozzád küldöm, siess hozzám
jőni Nikopolisba, mivel úgy végeztem, hogy
ott teleljek.]
Artemida (gr. Ἄρτεμις Artemis, dopełniacz
Ἀρτέμιδος Artemidos, także Cynthia) [1.
grecka bogini łowów, księzyca, siostra
Apollina,
opiekunka
niewinnych
dziewcząt i zwierząt. Jest utożsamiana z
rzymską Dianą. Dz. ap. 19;24-26; 2. w
mitologii greckiej bogini łowów, wielka
łowczyni, dlatego na wielu rzeźbach i
obrazach przedstawia się ją z jeleniami,
lub w lesie. Zsyłała także nagłą śmierć na
kobiety w połogu. Jej atrybutami był łuk i
strzały, a ulubionym zwierzęciem łania.
Należała do grona 12 bogów olimpijskich.
Była córką Zeusa i Latony (Leto), siostrą
bliźniaczką Apolla.] – Artemisz (friss, üde);
a női erény védelmezője, az asszonyok
pártfogója és a vadászat istennője az ókori
görög mitológiában [Artemis Apollón
ikertestvére, az erdők istennője. Hamvas
szűziessége
rokon
erdő-mező
érintetlenségével.
Aphrodité
lakása:
pompázó kert, Artemisé az érintetlen mező,
ahol pásztor nem legeltet soha, ahová nem
hatolt eke vasa, ahol csak a méh keresi fel a
tavasz friss virágait. Ott Aidós a szemérem
öntözi forrás harmatával a virágokat és csak
az szakíthat belőlük, akinek természettől
fogva osztályrésze a sóphrosyné, a józan
mértéktartás, a szellem tisztasága az
ösztönökkel szemben. Mert Apollón és
Artemis lényegük szerint rokonistenek, és
ezt fejezi ki a mítosz azzal, hogy
ikertestvéreknek mondja őket. Legnagyobb
és leghíresebb temploma Efézusban állt; ez
az akkori világ hét csodája közé tartozott
(ApCsel 19,23-40)]
Artemisia judaica (heb. ‫[ )דחהחו ֹוענן‬piołun
(Objawienie jana 8:10-11)] – Júdeai üröm
(Artemisia judaica) [Üröm (Artemisia
judaica, Artemisia herba-alba, la’anah);
Sivatagi üröm (Artemisia herba-alba)
Többször írnak a szerzők róla, a kellemetlen
keserű ízét emlegetve, a prófétai keserűség
jellemzésére is hozzák (Móz 29,18; Jer
23,15; Hós 10,4), hasonlítható e növényhez a
-
Wersja 01 01 2017
házasságtörés is (Péld 5,4). A Jelenések
könyvében pedig arról olvashatunk, hogy a
vizek megkeserednek, mert azokat ellepi az
üröm (Jel 8,10—11).]
Júdeai üröm (Photo: Mori Chen)
arteria [tętnica; każde naczynie prowadzące
krew z serca na obwód, bez względu na to,
czy jest to krew utlenowana czy
nieutlenowana.] – (gör.) artéria (arteria),
ütőér, verőér (tętnica); villamos tápvezeték
[Az artériának (ütőér, verőér) a szívtől
elvezető nagy ereket nevezzük]; (główna
arteria miasta: a város közlekedésésnek
tengelye, a város főútvonala)
arteria carotis [tętnica szyjna] – arteria carotis;
fejverőér (nyaki főütőerek) [tętnica szyjna
wspólna (łac. arteria carotis communis):
közös fejverőér v. fő nyaki ütőér (arteria
carotis communis)]
arteria komunikacyjna – közlekedési útvonal
arteriola [zob. tętniczka] – arteriola; kisartéria
[arteriola mascularis media: tętniczka
środkowa plamki]
arteriosclerosis, arterioskieroza (miażdżyca; łac.
cerebroscelrosis
v.
arteriosclerosis
cerebralis)
–
(gör.)
arteriosclerosis,
arterioszklerózis;
érelmeszesedés;
verőérkeményedés
arteriovascularis
[arterio
+
waskularny
«krwionośny»]
–
arteriovascularis;
verőérrendszeri
artretyzm [(kat.: medycyna) choroba przemiany
materii, zapalenie stawów o charakterze
napadowym,
potem
przewlekłym,
spowodowane krystalizacją moczanu sodu
w płynie stawowym, należące do chorób
reumatycznych; dna, skaza moczanowa] –
köszvény (gör. podagra; lat. arthritis urica,
vera, deformans, guttosa); arthritis, csúz,
izületi
gyulladás;
anyagcserezavarból
származó ízületi gyulladás
artes liberales, sztuka artes liberal [1. sztuki
wyzwolone, nauki humanistyczne; 2. Artes
liberales, dosłownie po polsku – sztuki
wyzwolone, znaczyło dawniej prawie to
330
samo, co dziś sztuki piękne, które
przydomek „wyzwolonych” przybrały od
czasów kiedy się z korporacyjnych
ograniczeń cechów rzemieślniczych w
wiekach średnich wyzwoliły. Stało się to
naprzód we Włoszech, potem w
Niemczech i Francyi. W Polsce do
pierwszych, którzy zerwali z cechami,
należą
malarze:
Czechowicz
i
Szmuglewicz.] – (lat.) artes liberales; az
ókorban a szabad férfiak műveltségéhez
tartozó tudományok; (tud.) középkorban a
facultas artiumon tanított hétféle tudomány,
a szabad művészetek, azaz a tudományágak
összefoglaló neve [hét szabad művészet
Artes omnes perdocet paupertas. (łac.) – Artes
omnes perdocet paupertas; A szegénység
minden mesterségre megtanít. (Plautus)
Artes poeticae ["sztuki poetyckie", grupa dzieł
poświęconych
poezji
połączonych
tematyką, sposobem ujęcia zagadnienia,
często też tytułem. Od współczesnych prac
z dziedziny poetyki różnią się one
charakterem
normatywnym.
Artes
poeticae mówią o normach dotyczących
poezji i jej zadaniach, zawierają też
praktyczne wskazówki dla twórców.
Terminem tym określa się dwie grupy
utworów: poematy dydaktyczne mówiące
o poezji w formie raczej swobodnej – tok
wykładu podporządkowany jest w nich
bowiem celom artystycznym, oraz
traktaty, często erudycyjne kompendia,
prezentujące zagadnienia związane z
poezją w sposób systematyczny.] – (lat.)
ars poetica; költészettan
Artes serviunt vitae, sapientia imperat.
[Umiejętności służą życiu, mądrość nim
włada.] – (lat.) Artes serviunt vitae,
sapientia imperat; a tudás az életet szolgálja,
a butaság minket ural.
artezyjski, -a, -ie [1. wody artezyjskie: wody
podziemne zdolne do samowypływu na
powierzchnię terenu na skutek różnicy
ciśnienia; 2. studnia artezyjska: studnia
ujmująca wody artezyjskie] – artézi[studnia artezyjska: artézi kút, mélyfuratú,
meleg vizet adó kút] (Artois francia grófság
nevéről)
arthritis urica [(kat.: medycyna) zob. dna
moczanowa; artretyzm; skaza moczanowa
(przewlekła
choroba
związana
z
zaburzeniem
metabolizmu
kwasu
moczowego powstającego z puryn)] –
köszvény (gör. podagra; lat. arthritis urica,
vera, deformans, guttosa); arthritis, csúz,
izületi
gyulladás;
anyagcserezavarból
származó ízületi gyulladás
-
Wersja 01 01 2017
Artificem commendat opus. [Dzieło mistrza
chwali.] – (lat.) Artificem commendam
opus; Az alkotót alkotása dícséri.
artikel [artykuł] – [Słowniczek języka śląskiego]
cikk
artoforion (ros. darochranitielnica) [metalowe
naczynie, często w kształcie małej świątyni
lub grobu, stojące na ołtarzu; służy do
przechowywania Eucharystii] – (gör.)
artoforion [a cibórium megfelelője a bizánci
liturgiában]
artretyk [osoba cierpiąca na artretyzm (dnę,
skazę
moczanową)],
artretyczka
–
arthritikus
artretyczny, -a, -e [związany z artretyzmem,
wywołany artretyzmem (np. artretyczne
obrzęki stawów, dolegliwości artretyczne)]
– arthritikus
artretyzm [przewlekła choroba wywołana
zaburzeniem
przemiany
materii,
powodująca
dotkliwe
bóle
i
zniekształcenia stawów] – (gör.) arthritis,
köszvény, csúz, izületi gyulladás
Artur [imię męskie pochodzenia celtyckiego.
Powstało ze złożenia dwóch wyrazów
wywodzących się z języków celtyckich: Art
– niedźwiedź , ur – młody, piękny,
kwitnący.] – Artúr (kelta-angol eredetű
férfinév, jelentése: medve; erős mint a
szikla.)
artykulacja [z łac. articulatio 'rozczłonkowanie' od
articularei
'rozczłonkować;
wyraźnie
wymawiać' z articulus 'część, odcinek;
przegub; staw' zdrobn. od artus 'przegub'. ―
1.
wymawianie
głosek
i
słów;
2.
wyraźne
przedstawianie
swoich
poglądów; 3. archit. rozczłonkowanie
płaszczyzny; zgryz; ruchy i układ
narządów
mowy
niezbędne
do
wymówienia danej głoski; muz. sposób
wydobywania następujących po sobie a.
współbrzmiących dźwięków; 4. praca
organów mowy (wiązadeł głosowych,
języka, jamy ustnej, i nosowej) potrzebna
do wytworzenia dźwięków mowy; 5. jest
to sposób wykonania kolejnych dźwięków.
Najważniejsze
rodzaje
artykulacji:
staccato, portato, legato] – artikuláció
(articulatio), tagolás, tagolódás; hangképzés,
a hangok képzésének és kifejtésének módja
[nyelvtani tagolódás, tagolás. A hangok
képzésének
és
kiejtésének
módja,
hangszerveinknek
eközben
elfoglalt
helyzete. Az artikuláció a beszédben a
hangok
megkülönböztetése,
a
belső
hangsúlyok megadása. A szövegírás ezt nem
tükrözi.]; (bonctan) ízület, csomó; (orvostan)
a fogak összeszorítása (zgryz)
331
artykulacja (sposób zadęcia) – nyelvütés
(fúvósok)
artikulik – kis artykuł; cikkecske, cikkelyke,
árucska
artykulik felietonowy – tárcacikkecske
artykulik kilkuwierszowy – pársoros v.
néhánysoros cikkecske
artykuł [1. tekst publicystyczny, literacki lub
naukowy zamieszczony w gazecie lub
czasopiśmie;
2. rzecz,
która
jest
przedmiotem handlu; 3. część ustawy lub
umowy stanowiąca zamkniętą całość;
4. reguła religijna] – 1. (prasa) cikk,
újságcikk (artykuł pojawił się w gaziecie: az
újságcikk megjelent az újságban); (ir.)
tanulmány; 2. (prawo) articulus, artikulus;
cikk, törvénycikk, cikkely, szakasz, tétel,
paragrafus (§.); 3. árucikk, áru
artykuł aktualny – aktuális cikk
artykuł codziennego użytku – közhasználati cikk;
mindennapi cikk
artykuł deficytowy – hiánycikk
artykuł deskryptorowy [całokształt informacji o
danym
deskryptorze
(zwanym
deskryptorem
tytułowym
artykułu)
stanowiący podstawową jednostkę układu
alfabetycznego tezaurusa. Na artykuł
deskryptorowy
Wtez składają się:
deskryptor tytułowy, jego odpowiedniki w
innych językach, definicja lub notatka
wyjaśniająca, jego askryptory, opis
otoczenia i układów pomocniczych, w
których deskryptor tytułowy występuje
(poprzez podanie odpowiednich relacji).] –
deszkriptorcikk
[A
deszkriptorcikk
tartalmazza magát a deszkriptort (mint látni
fogjuk, más deszkriptorokat is tartalmaz,
ezért azt a deszkriptort, amelynek
deszkriptorcikkéről „szó van”, amelynek
összefüggéseit
(relációit)
a
deszkriptorcikkben
található
nemdeszkriptor(ok)kal
és
más
deszkriptorokkal a deszkriptorcikk kimutatja,
vezérdeszkriptornak nevezzük. Emellett
tartalmazza a deszkriptorral különféle fajtájú
értelmi,
jelentésbeli,
szemantikai
összefüggésben álló deszkriptorokat, az
összefüggés jellegét kifejező szabványos
rövidítésekkel. Mindezekhez szükség esetén
a vezérdeszkriptor természetes nyelvű
definíciója vagy használati utasítása,
alkalmazásának története, forrása stb.
csatlakozhat, továbbá — olyan tezauruszok
esetében, amelyek a deszkriptorokat ún.
szakcsoportokba sorolják, a megfelelő
szakcsoport megjelölése járulhat.]
artykuł dogłębny – mélyreható, alapos cikk
artykuł dotykający wielu osób – sokat érintő cikk
-
Wersja 01 01 2017
artykuł dziennikarski inspirowany – sugalmazott
újságcikk
artykuł handlu – kereskedelemi cikk
artykuł hasłowy [zob. hasło w zn. 5.: kod
zabezpieczający,
którego
poprawne
wprowadzenie uruchamia urządzenie lub
program] – biztonsági kód, jelszó
artykuł jednorazowego użytku – egyszer
használatos cikk
artykuł kodeksu – törvénykönyv szakasza; a
kódex v. törvénykönyv paragrafusa v.
szakasza v. cikkely
artykuł konsternujący – megdöbbentő cikk
artykuł konsumpcyjny – fogyasztási cikk
artykuł krytyczny – kritika (cikk)
artykuł literacki – irodalmi cikk
artykuł luksusowy – luxuscikk, fényűzési cikk
artykuł masowy – tömegcikk
artykuł mętny; artykuł niejasny – zavaros cikk
artykuł obiektywny – objektív cikk
artykuł odzieżowy – ruházati cikk
artykuł ostry – éles hangú cikk
artykuł pierwszej potrzeby – közszükségleti cikk
artykuł polemiczny – vitaindító cikk
artykuł polityczny – politikai cikk
artykuł powierzchowy – felületes cikk
artykuł powszechnego użytku – közszükségleti
cikk
artykuł prawa – jogszabály
artykuł przemysłowy – iparcikk
artykuł przerażający – megdöbbentő cikk
artykuł przygnębiający – lesújtó cikk
artykuł przystępny – közérthető cikk
artykuł redakcyjny – szerkesztőségi cikk
artykuł reklamowy – reklámcikk
artykuł rzeczowy – tárgyilagos cikk
artykuł sensacyjny – feltűnést keltő cikk;
szenzáció
artykuł sportowy – sportcikk
artykuł spożywczy – élelmiszer
artykuł subiektywny – szubjektív cikk
artykuł tendencyjny – elfogult v. célzatos cikk;
tendenciózus cikk
artykuł uderzający – lesújtó cikk
artykuł ustawy (art. ustawy) – törénycikk (tc.),
(dawno) törvénycikkely
artykuł ustawy brzmi… – a rendelet szövege úgy
szól…
artykuł użytkowy – fogyasztái cikkek
artykuł w gazecie – újságcikk
artykuł w odcinkach – folytatás cikk
artykuł wzbudzujący sensację – szenzációs cikk
332
artykuł wiary – hittétel, dogma
artykuł wiarygody – hiteles cikk
artykuł wprowadzający w błąd – félrevezető cikk
artykuł wstępny, artykuł przewodni [artykuł
drukowany
na
pierwszej
stronie
czasopisma, prezentujący stanowisko
redakcji wobec aktualnych problemów] –
vezércikk
artykuł zaskakujący – megdöbbentő cikk
artykuł zastępczy – pótszer
Articulus Stantis et Cadentis Ecclesiae [Marcin
Luter uznał tę zasadę za "podstawę
istnienia Kościoła" (articulus stantis et
cadentis ecclesiae)] – A STANTIS ET
CADENTIS
ECCLESIAE;
Hitcikkely,
amellyel áll vagy bukik az egyház, t.i. a
kegyelemből való megigazítás tana.
artykułacyjny, -a, -e – artikulációs
artykułować [1. wymawiać głoski; 2. wyrażać,
wypowiadać, uzewnętrzniać werbalnie; 3.
w muzyce: łączyć dźwięki w większe
całości] – artikulálni, kiejteni, tagolni;
részekre osztani, érthetően kiejteni, hangokat
képezni
artykułowanie – artikulálás, tagolás
artykułowany, -a, -e – artikulált, tagolt
artykuły – árucikkek
artykuły aprowizacyjne – élelmezési cikkek
artykuły biurowe – irodaszer
artykuły chemiczno – vegyi áru, vegyicikk
artykuły codziennego użytku – mindennapi
fogyasztási cikkek
artykuły deficytowe – hiányycikkek
artykuły długotrwałego użytku – tartós
fogyasztási cikkek
artykuły eksportowe – exportcikkek
artykuły firmowe – cégáruk
artykuły fotograficzne – fotókellékek
artykuły gospodarstwa domowego – háztartási
cikkek
artykuły gotowe – készáruk
artykuły hetmańskie [W wieku XVI hetmani
wielcy koronni stanowili i ogłaszali
artykuły prawa wojskowego, które nazw.
„artykułami hetmańskiemi”.] – (hist.)
hetmani artikulusok v. cikkelyek
artykuły kolonialne – gyarmatáru, gyarmatáruk
artykuły konsumpcji indywidualnej – egyéni
fogyasztási cikkek
artykuły konsumpcyjne – fogyasztási cikkek,
közszükségleti cikkek
artykuły
konsumpcyjne
pochodzenia
przemysłowego – ipari eredetű fogyasztási
cikkek
-
Wersja 01 01 2017
artykuły konsumpcyjne przemysłowe – ipari
fogyasztási cikkek
artykuły krajowe – belföldi áruk
artykuły luksusowe – luxuscikkek
artykuły łatwo psujące się – gyorsan romló áruk
artykuły markowe – márkacikkek
artykuły marszałkowskie [Czuwanie nad
bezpieczeństwem miejsca, w którem
przebywał majestat królewski, było
głównym
obowiązkiem
marszałków
wielkich koronnych. Marszałek na tem
stanowisku był ministrem policyi i miał
władzę sądową bardzo wielką.] – marsali
artikulusok v. cikkelyek
artykuły masowe – tömegáruk
artykuły masowego spożycia – tömegfogyasztási
cikkek
artykuły mody – divatáru
artykuły nie opakowane – csomagolatlan áruk
artykuły pamiątkarskie – ajándék, emléktárgyak
artykuły pasmanteryjne – rövidáru
artykuły pierwszej potrzeby [artykuł niezbędny
w codziennym życiu] – közszükségleti v.
létfenntartási cikkek
artykuły piśmienne – írószerek
artykuły poszukiwane na rynku – piacon keresett
cikkek
artykuły powszechnego użytku – közszükségleti
cikkek
artykuły produkcyjne – termelési cikkek
artykuły przemysłowe – iparcikkek
artykuły rolne – mezőgazdasági cikkek
artykuły rolno-spożywcze – agrár-élelmiszeripari
termékek
artykuły rodzielane centralnie – központilag
elosztott áruk
artykuły rykowe – piaci áruk
artykuły sezonowe – idényáruk
artykuły spożycia – fogyasztási cikkek
artykuły spożywcze – élelmiszerek, fogyasztási
cikkek
artykuły strategiczne – stratégiai cikkek
artykuł toaletowy – piperecikk
artykuły trwałego użytku – tartós fogyasztási
cikkek
artykuły w prasie – sajtócikk, újságcikk
artykuły zreglamentowane – (dawno) jegyre
árusított árucikkek
artykuły żywnościowe – élelmiszerek, élelmiszer
cikkek, élelem
artyleria [1. to jeden z podstawowych rodzajów
wojsk, na uzbrojenie którego wchodzą
działa (armaty, haubice, moździerze) oraz
wyrzutnie rakietowe, a w przeszłości także
333
machiny miotające. Zadaniem artylerii
jest zwalczanie celów naziemnych,
powietrznych i nawodnych ogniem dział i
pociskami rakietowymi. Wykonując swoje
zadania, artyleria służy zwykle do
wsparcia innych rodzajów wojsk lub
działa samodzielnie. W skład artylerii
wchodzi
także
sprzęt
i
służby
umożliwiające skuteczne wykonywanie
zadań ogniowych: systemy kierowania
ogniem,
systemy
rozpoznania
i
wykrywania celów (w tym radary
artyleryjskie), służby pomiarowe i inne;
2. formacja
wojskowa,
której
podstawowym uzbrojeniem są działa o
dużym zasięgu lub niektóre rodzaje broni
rakietowej;
3. uzbrojenie
wojsk
artyleryjskich] – tüzérség; a tüzérség
tudománya v. tana
artyleria polska (dawno artylerja, artyllerja polska)
[wyraz francuski artillerie ukazuje się w
wieku XIV we francyi, a następnie
rozpowszechnia się w całej europie.
artelharia zwano wóz wojenny i przyrząd
do rzucania pocisków (niekoniecznie za
pomocą prochu), później – wielkie działo]
– lengyel tüzérség
artyleria ciężka – nehéztüzérség
artyleria konna – lovastüzérség
artyleria lekka – könnyűtüzérség
artyleria morska – tengeri tüzérség
artyleria polowa – tábori tüzérség
artyleria przeciwlotnicza – légvédelmi tüzérség,
légvédelem, légelhárítás
artyleria zmotoryzowana – gépesített tüzérség
artyleryjski, -a, -ie – tüzérségi
artylerzysta
[żołnierz
formacji,
której
podstawowym uzbrojeniem są działa o
dużym zasięgu lub niektóre rodzaje broni
rakietowej] – tüzér
artysta (art.) [fr. artiste 'artysta' od śrdw.łac. artista
'uczeń a. mistrz sztuk wyzwolonych' z łac.
ars dpn. artis 'zręczność; rzemiosło; sztuka'
― 1. osoba uprawiająca jakąś dziedzinę
sztuki;
2. osoba
odznaczająca
się
mistrzostwem w jakiejś dziedzinie; 3.
(od)twórca dzieła sztuki] – artista
(zsonglőr, bűvész, állatszelídítő, tornász
stb.); művész (műv.), előadóművész, színész,
színművész; színjátszó; művésze v. mestere
vminek; mester vmiben (jestem artystą)
artysta daje koncert – a művész koncertet ad
artysta dekorator – iparművész
artysta, dla którego tworzywem jest metal –
ötvös
artysta dramatyczny – színművész, drámai
színész
-
Wersja 01 01 2017
artysta filmowy – filmszínész
artysta ludowy; artystka ludowa – népművész
(ffi/nő)
artysta malarz – festőművész
artysta muzyk – zeneművész
artysta pięknie zaśpiewał – a művész szépen
énekelt
artysta plastyk – képzőművész
artysta skrzypek – hegedűművész
artysta stolarz – műbútorasztalos
artysta światowej sławy – világhírű színész
artysta wiernie oddaje przyrodę – a művész
híven ábrázolja a természetet
artysta wiernie odtworzył przyrodę – a művész
híven ábrázolta v. utánozta a természetet
artysta z Bożej łaski – isten kegyelméből való
művész
artystka [forma żeńska od: artysta] – művésznő,
előadóművész, színésznő, színművésznő;
színjátszónő;
mester
vmiben
(jestem
artystką)
artystka filmowa – filmszínésznő
artystowski, -a, -ie [stawiający formę dzieła
sztuki nad treścią] – művésziartystycznie – művészien, művésziesen, művészi
módon
artystyczność – művésziesség, artisztikum;
művészi jelleg
artystyczny, -a, -e (art.) [1. dotyczący sztuki lub
artysty (np. twórczość artystyczna,
wykształcenie artystyczne); 2. mający
takie cechy jak dzieło sztuki, wrażliwy na
sztukę (np. artystycznie urządzone
mieszkanie, artystyczna dusza); 3.
estetyczny, piękny, kunsztowny; związany
ze sztuką, dziełem sztuki a. artystą,
nacechowany artyzmem, mistrzostwem
artystycznym, talentem, biegłością w
sztuce] – artisztikus; művészi, művészies,
művészeti (műv.), művész-; a művészre v.
műalkotásra vonatkozó
artystyczny nieład – művészi rendetlenség
artyzm [1. talent, kunszt, mistrzostwo, zdolność
do tworzenia pięknych, doskonałych dzieł
sztuki, 2. właściwości dzieła sztuki, będące
przejawem
kunsztu
twórcy
w
posługiwaniu się środkami typowymi dla
danej dziedziny sztuki] – artisztikum;
művészet, művészi jelleg
Arubbot a. Arubot [Ben-Chesed był w Arubbot;
do niego należało Socho i cała kraina
Chefer. (1 Król. 4:10)] – Arúbot v. Arubbót
(ablak, zsilip, védőrács; összeköttetés,
összefonódás; bíróság). [Vidék Júdában,
ahonnét Salamon királyt élelmiszerrel látták
el (1Kir 4,10). Volt Salamonnak tizenkét
334
helytartója is, egész Izráelben, akik ellátták a
királyt és udvarát. Mindegyiknek az esztendő
egy hónapjában kellett az ellátásról
gondoskodnia. Név szerint ezek voltak:
Heszed fia Arubbótban, hozzá tartozott
Szókó és Héfer egész vidéke.]
Aruma [„Potem zatrzymał się Abimelech w
Aruma” (Sędz. 9:41)] – ARUMA (magaslat)
[Helység Sikem közelében, ahol Abimélek
(3) lakott (Bír 9,41): Abimélek pedig
Arumában maradt. Lásd még: RUMA.]
arus, harus, aras, haras [tkanina; bywała wązka,
zwana cynkaturą, od której sztuki
postanowiono r. 1703 cła gr. 9, i szeroka,
od której cło było podwójne. Jest o
harusie wzmianka i w instruktarzu
celnym litewskim.] – (dawno, hist.) –
szövet, ruhaanyag
Arwad (Ezech. 27:8) [ARVAD (bolyongani,
vándorlás; elszakítás). [Sziget a föníciai
tengerpart mentén (Ez 27,8.11), lakói
Hámtól származtak (1Móz 10,18; 1Krón
1,16).]
Aryjczyk [członek ludu mówiącego językiem
aryjskim (indoirańskim)] – árja (ffi); a
fasiszta fajelméletben a vezetésre hivatott
„északi faj”, ill. az ilyen származású egyén;
nem zsidó
aryjka [arieta o lekkiej, błahej treści; arietka] –
kis ária; áriácska (arietta)
Aryjka [członkini ludu mówiącego językiem
aryjskim (indoirańskim)] – árja nő
aryjować – árjásítás; a fasizmusnak a zsidók
gazdasági és társadalmi kiszorítására
irányuló lépései
aryjski, -a, -ie [1. dotyczący starożytnych
Aryjczyków;
indoirański;
2.
w
terminologii hitlerowskiej: dotyczący
rzekomo
wyższej
rasy
ludów
germańskich;
3.
przestarzale:
indoeuropejski] – árja; (nyelvtudomány) az
indoeurópai nyelvcsalád indiai és iráni ága
(helytelenül az egész nyelvcsaládot is értik
rajta)
aryl [jednowartościowa grupa organiczna] –
arilcsoport; aromás vegyületekből levezetett
egy vegyértékű atomcsoport, amelyben a
szabad vegyérték a gyűrű vmelyik
szénatomján van
Arymatea [miejsce, z którego pochodził Józef uczeń Jezusa, który prosił Piłata o ciało
Jezusa i złożył je w swoim nowym grobie.
Istnieją przypuszczenia, że była to Rama,
Ramata, miejsce urodzenia Samuela.] –
Arimatea v. Arimátia (magaslat, kettős
magaslat) [Júdeai város (Mt 27,57; Jn
19,38); annak a Józsefnek (10) a hazája, aki
tulajdon sziklasírját bocsátotta rendelkezésre,
-
Wersja 01 01 2017
hogy abba Jézust eltemessék (Mt 27,57; Mk
15,43). Pontos helyét nem tudjuk; felteszik,
hogy "Ramataim-Cofim"-mal azonos, a
Jeruzsálemtől
mintegy
30
km-nyire
északnyugatra fekvő kis helységgel (Sámuel
próféta szülőfaluja, 1Sám 1,1).]
aryngolog – gégész
Arystofanes z Aten (gr. Ἀριστοφάνης,
Aristophanes)
(ok.
446-385
p.n.e.)
[najwybitniejszy
twórca
komedii
staroattyckiej] – Arisztophanész (Athén,
Kr. e. 450 körül – Athén, Kr. e. 385 körül)
[görög költő]
arystokracja (gr. ἀριστοκρατία aristokratia, od
wyrazów ἄριστος aristos "najlepszy" +
κρατέω krateo "rządzę") [I 1. najwyższa
warstwa
społeczna
uprzywilejowana
dzięki urodzeniu i bogactwu; 2. elitarna
grupa ludzi wyróżniających się w jakimś
środowisku; II 1. forma rządów w
starożytnej
Grecji,
polegająca
na
sprawowaniu władzy politycznej przez
przedstawicieli możnych rodów; 2.
najwyższa warstwa społeczna wykształciła
się w starożytnej Grecji, podczas najazdu
Dorów w 1200 r. p.n.e.] – (gör.)
arisztokrácia (A szó ógörög eredetű, a szó
töve a 'legjobb' jelentésű aristos, a kratein
jelentése pedig 'uralkodni', az összetétel
jelentése tehát: 'a legjobbak uralma'.); a
nemesség uralma; főnemesség; vmely osztály
v. társadalmi csoport kiváltságokat élvező
felső rétege; (hist.) (görög) arisztrokrácia
[eredetileg olyan kormányzati formát jelent,
amelyben
a
legkiválóbbaknak,
a
legjobbaknak tartottak uralma érvényesül. A
középkori Európában ez a kiváltságos vagy
nemes
emberek
(részleges)
uralmát
jelentette.
Magyarországon
az
arisztokráciához tartozó főnemesek a széles
köznemes rétegtől elkülönülő osztályt
alkottak.]
arystokracja
finansowa
–
(ném.+gör.)
fináncarisztrokrácia;
pénzarisztokrácia;
plutokrácia;
arystokracja rodowa – született arisztokrácia,
főnemesség, ősnemesség
arystokrata [1. osoba należąca do arystokracji;
2. człowiek o rodowym pochodzeniu
szlacheckim
posiadający
tytuły,
przywileje] – arisztokrata, főnemes, főrend,
főúr; a főnemességhez tartozó személy;
vmely kiváltságos társadalmi réteg v. csoport
tagja; (gúnyos) pöffeszkedő, előkelősködő
alak, főúr
arystokratka – arisztokrata nő
arystokratyczne snoby – arisztokrata sznobok
335
arystokratycznie – arisztokratikusan, előkelően,
előkelő v. nagyúri módon
arystokratyczność – arisztrokrataság
arystokratyczny, -a, -e [związany z arystokracją
lub arystokratami, właściwy arystokratom
(np.
arystokratyczne
przywileje,
arystokratyczne
zachowanie)]
–
arisztokratikus, arisztokrata-, főnemesi,
főúri, előkelő, előkelősködő; nagyúri; az
arisztokráciára ill. az arisztokratákra
vonatkozó, rájuk jellemző; elzárkózó,
elkülönülő
arystokratyzm – arisztokratizmus, előkelőség,
előkelősködés; elkülönülés; arisztokratikus
felfogás, magatartás
arystokratyzm Platona – Platón arisztokratizmusa
Arystoteles (gr. Ἀριστοτέλης, Aristotelēs, ur. 384
p.n.e., zm. 7 marca 322 p.n.e.) [jeden z
trzech, obok Platona i Sokratesa
najsławniejszych filozofów greckich] –
Arisztotelész, (ógörögül: Αριστοτέλης); Kr.
e. 384 – Kr. e. 322) [görög tudós és
filozófus, a modern európai tudomány atyja
és előfutára. Mesterével, Platónnal együtt a
nyugati
kultúra
legnagyobb
hatású
gondolkodói közé tartozik.]
arystotelizm [ogół poglądów filozoficznych
zapoczątkowanych przez Arystotelesa i
rozwijanych
przez
jego
uczniów,
zwolenników
(perypatetyków);
perypatetyzm] – arisztotelizmus, az
arisztotelészi filozófia követése
Arystarch a. Arystarchus (Dzieje 19:29; Kol. 4:10;
Fil. 24.) – ARISTÁRKHUS (a legjobb
uralkodó). [Tesszalonikai férfi, Pál útitársa
(ApCsel 19,29; 20,4; Kol 4,10; Filem 24).]
Arystarch z Samos (gr. Ἀρίσταρχος ὁ Σάμιος
Aristarchos ho Samios; ok. 310–230 p.n.e.)
[grecki astronom pochodzący z wyspy
Samos,
który
jako
pierwszy
zaproponował heliocentryczny model
Układu Słonecznego.] – Arisztarkhosz (kb.
i. e. 310, Szamosz – kb. i. e. 230,
Alexandria)
[görög
matematikus
és
csillagász. Ő volt az első olyan tudós, aki
Athénban már 2000 évvel Galileo Galilei
előtt is azt tanította, hogy a Föld a Nap körül
kering és saját tengelye körül forog – maga a
Nap pedig nem istenség, hanem csak egy
izzó kőgolyó. E tanáért, aminek előfutára a
csaknem száz évvel korábban élt pontoszi
Hérakleidész
volt,
Kleanthész
istentelenséggel vádolta, ezért el kellett
menekülnie a városból.]
Arystobul
[‘najlepszy
[najszlachetniejszy]
doradca’] (Rzym. 16:10) – ARISTOBULUS
-
Wersja 01 01 2017
(a legjobb tanácsadó). [Római keresztyén,
akinek Pál üdvözletét küldte (Róm 16,10).]
Arystobul z Aleksandrii (II w. p.n.e.) [żydowski
filozof hellenista. Czynny w Aleksandrii
za panowania Ptolemeusz IV Filometora
(181-145 p.n.e.), któremu poświęcił
komentarz do Pięcioksięgu Mojżeszowego
(przechowany w nielicznych fragm. u
Euzebiusza z Cezarei i Klemensa
Aleksandryjskiego).
Prekursor
alegorycznej metody interpretacji Biblii,
upowszechnionej później przez Filona z
Aleksandrii. Dowodził zgodności nauk
biblijnych z filozofią grecka. Utrzymywał,
że przed Septuagintą istniał grecki
przekład Biblii, z którego czerpali wybitni
helleńscy myśliciele i poeci (Orfeusz,
Homer, Hezjod, Pitagoras, Sokrates,
Platon i in.).] – alexandriai Aristobulos
(talán Kr. e. 2. sz) hellenista zsidó filozófus
[A dynamis fogalmát a hellenisztikus zsidó
teológia is alkalmazta, a Septuaguinta
nyomán, ahol a szó gyakran előfordul
Istennel kapcsolatban (akár hatalom, akár
"mennyei seregek" jelentésben). A rejtélyes
alexandriai Aristobulos (talán Kr. e. 2. sz) az
Ószövetségben Istennek tagjait, melyek által
a világban működik, erőkkel azonosítja,
melyek a ptolemaida uralkodók végrehajtó
szerveihez (dÚnLmeij) hasonlíthatók. Egy a
pythagoreus irodalommal rokon orphikus
töredéket és Aratos Phainomenájának
bevezetősorait pedig a sztoikus közhelyt
idézve úgy kommentálja, hogy az Isten
dynamisa (ereje, hatalma) mindent átjár. A
ránkmaradt töredékek azonban nem utalnak
arra, hogy az erő-lényeg megkülönböztetés
teológiájában
egy
ontológiai
vagy
ismeretelméleti séma részét képezte volna.]
arytmetycznie – mennyiségtanilag, aritmetikailag
arytmetyczno-logiczna jednostka [zob. jednostka
arytmetyczno-logiczna] – aritmetikai és
logikai egység
arytmetyczny, -a, -e – számtani, aritmetikai;
mennyiségtani
arytmetyka [1. nauka o liczbach i działaniach na
nich wykonywanych; też: dział zajmujący
się teorią rachunków w zbiorach z
określonymi działaniami; 2. obliczanie
czegoś] – (gör.) aritmetika, számtan,
mennyiségtan
arytmetyka handlowa – kereskedelmi számtan
arytmetyka modularna, arytmetyka reszt [w
matematyce system liczb całkowitych, w
którym liczby „zawijają się” po
osiągnięciu pewnej wartości określonej
terminem modulo (skracane mod).] –
kongruencia
[a
számelméletben
az
336
oszthatósági kérdéseket, a maradékokkal
való számolást radikálisan leegyszerűsítő
jelölésmód]
arytmetyka
wyborcza
[sposób
podziału
mandatów w sejmie i senacie wynikający
z przyjęcia określonych zasad ustalania
wyników wyborów parlamentarnych] –
választási aritmetika, választási számtan
arytmia [1. w medycynie: nierówny rytm pracy
serca, niemiarowość tętna; 2. nierówny
rytm pracy czegoś, zwłaszcza urządzenia
lub organu; 3. zaburzenie pracy serca;
2. brak lub zakłócenia rytmu] – (gör.)
arhytmia (arrhythmia), aritmia; ritmushiány;
ritmusnélküliség
arytmia serca (zaburzenie rytmu serca) –
szabálytan v. egyenetlen v. aritmiás
szívműködés; szívritmuszavar
arytmiczność – aritmia (arrhythmia); ritmushiány,
ritmusnélküliség
arytmiczny, -a, -e [1. pozbawiony rytmu;
2. powtarzający się, lecz nieregularnie] –
aritmiás, egyenetlen működésű
arytmograf [urządzenie do wykonywania
działań arytmetycznych; arytmometr] –
számrejtvény
arytmometr [urządzenie do wykonywania
działań arytmetycznych] – aritmométer;
számológép
AS – Application Server (Serwer aplikacji) – AS
– Application Server (alkalmazás szerver)
as [I. 1. najstarsza karta w większości gier
karcianych; 2. ktoś perfekcyjny w tym co
robi, mistrz; 3. drobna moneta używana w
starożytnym Rzymie; 4. jednostka ciężaru
w starożytnym Rzymie; 5. w czasach
Jezusa Chrystusa drobna rzymska
jednostka monetarna z brązu - 1/16
denara (zob.); II. dźwięk a obniżony o pół
tonu] – 1. adu, ász, tromf; disznó (a
legmagasabb értékű kártyalap); nagy ágyu,
kiválóság; (mistrz) mester; (zene) asz [az A
hangnak egy félhanggal való leszállításából
származó hang]; 2. as (római súlyegység),
római pénz (egy font réz értékben) [súly- és
pénzegység az ókori Rómában. Mint
súlyegység 1 római fonttal (libra=kb. 300g)
és 12 unciával volt egyenlő. A pénzegység
értéke és súlya a Kr.e. 4. sz-tól fokozatosan
csökkent. A Kr.u. 3. sz. derekán kivonták a
forgalomból.]; 3. (zene) asz
as bije wszystkie (figury) – az ász mindent üt
as czerwienny – vörös ász, kör ász
as karowy – káró ász
as kier; as kierowy – kör ász
as lotnictwa – kiváló, híres repülő
as sportowy – sportbajnok, nagy menő
-
Wersja 01 01 2017
as żołędny – makk ász
As (symbol arsenu, pierwiastka chemicznego) –
As (arzén)
Asa [1. Asa, król Judy, panował w Judzie (1 Król.
15:9); 2. lewita (1 Kron. 9:16)] – Asa
(valaki,
aki
gyógyít;
Ő
(Isten)
meggyógyított, (Isten) az orvos vagy
gyógyító; Ő (Isten) megszomorított). [1. Júda
királya; Kr. e. 964-923-ig uralkodott (1Kir
15,9-24; 2Krón 14-16). Mindjárt uralkodása
kezdetén vallásos reformokat vezetett be
(2Krón 14,2-4; 15,1-17); istentelen elődei
ellenére nagyon istenfélő király volt.
Uralkodásának első tíz esztendeje békében
telt el. Azután háborúba keveredett Zérával
(4), az etióp királlyal (2Krón 14,8-14) és az
északi országgal, Izráellel (1Kir 15). Lábát
súlyos betegség támadta meg, és ebben halt
meg, mert eme kritikus helyzetben nem
bízott teljesen az Úrban (2Krón 16,12-14). 2.
Lévita (1Krón 9,16); Jézus őse (Mt 1,8).]
Asael (lewita: 2 Kron. 17:8) – ASÁEL [Lévita, aki
Jósafát (4) idejében a törvényre oktatta a
népet (2Krón 17,8).]
Asael (przełożony świątyni Bożej; 2 Kron. 31:13)
– ASÁEL [Templomfelügyelő Ezékiás (1)
király idejében (2Krón 31,13).]
Asahel a. Asahijel (Ezdr. 10:15) – ASÁEL [ Pap a
fogság után (Ezsd 10,15).]
Asaf (zbieracz) [‘[Bóg] zebrał’] [1. lewita zwany
także
widzącym,
czyli
prorokiem.
Kierował śpiewem i muzyką za czasów
Dawida. Grał na cymbałach, z braćmi
swoimi pełnił ustawiczną służbę przy Arce
Przymierza.
Stanowisko
kierowania
muzyką i śpiewem przechodziło widocznie
na jego potomków. Jest przypuszczalnym
autorem dwunastu psalmów. 2. Joach, syn
Asafa, kanclerz (2 Król. 18:18); 3. strażnik
lasu królewskiego (Nehem. 2.8); 4.
Meszelemiasz, syn Korego, z potomków
Abiasafa a. Meselemijasz, syn Korego, z
synów Asafowych (1 Kron. 26:1)] – Asáf v.
Ászáf
(gyűjtő)
[1.
levita
Gersón
nemzetségéből, Dávid és Salamon idejében.
Dávidnak karmestere, akinek feladatkörébe a
templomi zene tartozott (1Krón 6,39; 15,17).
Nevét az ó-szövetség tizenkét zsoltára (50.
73-83) viseli (Zsolt 50; 73-83). « Ászáf
fiairól», mint templomi énekesekről Ezra és
Nehemiás könyvei is megemlékeznek. ― 2.
Jóah (4) apja (2Kir 18,18). 3. Tisztviselő a
perzsa királyi udvarban (Neh 2,8). 4.
Meselémia őse (1Krón 26,1).]
asafetyda (hin. hing, ang. asafoetida lub stinking
gum, niem. Stinkasant) [gumożywica
otrzymywana z korzeni i kłączy zapaliczki
cuchnącej
(Ferula
assa-foetida),
337
występujacej w północnych Indiach,
Iranie i Afganistanie. W Polsce nazywana
czarcim łajnem lub smrodzieńcem. 2. łac.
(ferula)asa 'bot. zapaliczka' + foetida r.ż.
od foetidus 'cuchnący' od foetēre
'cuchnąć'; czarcie łajno, smrodzieniec,
gumożywica otrzymywana z korzeni i
kłączy zapaliczki lekarskiej, używana
dawn. jako środek uspokajający, dziś na
Wschodzie jako przyprawa korzenna] –
asafoetida [az indiai konyha ismert
fűszernövénye. Hing néven is ismert. Ázsiai
és bio-boltokban kapható. Magyar nevei:
aszatgyanta,
aszandkórógyanta,
pálcakórógyanta, aszafetida. Termesztési
területe: Dél-Ázsia, de honos Afganisztán és
Irak
területén
is.];
ördögtrágya;
Büdösgyantagyökér (Ferula Asa foetida)
Asahel, Asael [‘uczynił Bóg’] [postać biblijna ze
Starego Testamentu. Siostrzeniec króla
Dawida.
Asahel
był
jednym
z
najdzielniejszych żołnierzy Dawida i stał
na czele jednego z jego hufców liczącego
24 000 wojowników, gdzie po śmierci
dowództwo przejął jego syn Zebadiasz.
Poległ w Bitwie na Polu Boków z rąk
Abnera, syna Nera przez ugodzenie
odwrotną stroną dzidy.] – ASÁEL
(ASÁHEL) (Isten teremtette, Isten a
cselekvő, Isten műve). [1. Jóáb és Abisái
testvére, Dávid hős vitéze (1Krón 27,7);
Ábner ölte meg (2Sám 2,18-23).]
Asajasz [‘uczynił Jah’] (2 Król. 22:12) – ASÁJA
(az Úr alkotta őt; Jah (az Úr) a cselekvő.)
[Jósiás (1) király szolgája; többedmagával
elküldte a király Hulda prófétaasszonyhoz,
hogy kérdezzék meg őt az újra megtalált
törvénykönyv felől (2Kir 22,12-14).]
Asaja a. Asajasz – ASÁJA (az Úr alkotta őt; Jah
(az Úr) a cselekvő.) [Főember Simeon
törzséből (1Krón 4,36).]
Asajasz (1 Kron. 9:5) – ASÁJA [Silói férfi (1Krón
9,5).]
Asajasz (naczelnik; 1 Kron. 15:6) – ASÁJA
Vezető lévita Dávid idejében, aki segített a
frigyláda Jeruzsálembe vitelénél (1Krón
15,6.11).]
Asaliasz [W osiemnastym roku panowania króla
Jozjasza wysłał król sekretarza Szafana,
syna Asaliasza, syna Meszullama, do
świątyni Pana z takim poleceniem: (2 król.
22.3)] – ASALIA (Jahve megvédett, Isten
oltalmazottja v. kitüntetettje; az Úr nemes,
előkelő) [Sáfán írnok atyja (2Kir 22,3).]
asan, acan [1. używany dawniej skrót od:
waszmość pan; acan; 2. pozycja siedząca
w jodze] – kegyed
asani, acani – kegyed (nő)
-
Wersja 01 01 2017
asanna – acani (waszmość panna) – kegyed, kend
Asarela [Biblia Warszawska: Z synów Asafa:
Zakkura, Józefa, Netaniasza i Asarelę, synów
Asafa, pod kierownictwem Asafa, który w
natchnieniu grywał według wskazówek
samego króla; Biblia Tysiąclecia: z synów
Asafa: Zakkur, Józef, Netaniasz i Asareela,
synowie Asafa, zależni od Asafa, który
prorokował pod kierunkiem króla. Biblia
Gdańska: Z synów Asafowych: Zachur, i
Józef, i Natanijasz, i Asarela. Synowie
Asafowi byli pod ręką Asafową, który
prorokował na rozkazanie królewskie. (1
Kron. 25:2)] – ASARÉLA (egyenes Istennel
szemben, Isten boldogsága, Isten örömmel
töltött el). [Énekes lévita Dávid idejében
(1Krón 25,2). Az 1Krón 25,14-ben:
"Jésarela".]
Asarhaddon (asyr. Assur-acha-idina) [‘Aszszur
daje brata’] [1. król asyryjski panował w
latach 680—669 p.n.e. Odbudował
wspaniale zburzony Babilon. Prowadził
ciężkie wojny z hordami Irańczyków: w
678 pobił króla Sydonu, a w 673 i 670
wkroczył do Egiptu, zdobył Memfis,
wojska zaś asyryjskie doszły do Teb.
Zachowała
się
lista
wasalów
Asarhaddona, którzy obowiązani byli
dostarczać mu materiałów do budowli. W
liście tej spotykają się i imiona greckie. Za
czasów Asarhaddona Asyria doszła do
wielkiej potęgi. 2. król Asyrii, panujący
od 681 p.n.e., syn Sanheriba. Po
zamordowaniu ojca przez braci, zdołał
przy poparciu wojska stłumić ich bunt.
Przystąpił do odbudowy zniszczonego
Babilonu i jego świątyń, dzięki czemu
uzyskał poparcie potężnych kapłanów
Marduka. 674 p.n.e. próbował dokonać
podboju
Egiptu, jednak wyprawa
zakończyła się niepowodzeniem. W
drugiej wyprawie, trwającej 2 lata, wziął
udział sam Asarhaddon, zdobywając 671
p.n.e. Memfis i wiele innych miast Egiptu
oraz włączając go jako prowincję do
Asyrii. Za panowania Asarhaddona jego
państwo osiągnęło
szczyt
rozwoju
terytorialnego. Bunty książąt egipskich
zmusiły króla do nowej wyprawy
wojennej, podczas której zmarł.] – Assurah-iddína,
a
biblikus
Eszarhaddon
(uralkodott Kr. e. 680 – Kr. e. 669) [az
Újasszír
Birodalom
egyik
jelentős
uralkodója volt, aki apját, Szín-ahhé-eribát
követte a trónon. Uralkodásához köthető az
apja által lerombolt, lázadó Babilon
újjáépítése és Egyiptom elfoglalásának
megindítása.]
338
asbestos gelos [gr., nieugaszony śmiech (bogów i
bohaterów); por. epitheton ornans. z
Homera (Iliada, 1, 599; Odyseja, 8, 326;
20, 346) - aszbesztosz gelósz – ‘olthatatlan
nevetés’. [Homérosz Iliászában az istenek
féktelen jókedvére utal ez a görög kifejezés.
A halhatatlanok Arészen és Aphroditén
mulattak, akiket ölelkezés közben ejtett
foglyul a féltékeny férj és ezermester,
Héphaisztosz aranyhálóból szőtt csapdája.
Ezt a nevetést nyelvünkben inkább a francia
közvetítéssel szerzett homéri kacaj (rire
homérique) kifejezés idézi.]
ascendent [1. krewny w linii wstępnej, np. ojciec,
dziadek; 2. punkt przecięcia ekliptyki i
horyzontu we wschodniej części nieba;
3. wznosząca się linia melodyczna] – (lat.)
asscendens, aszcendens; (csillagászat) a
szemhatáron felemelkedő csillag mozgása;
felmenő ági rokon; felemelkedő, (történelmi
vizsgálatban) a mától a múlt felé haladva
ascendentalny, -a, -e – asscendens, aszcendens;
felmenőascensio [1. przeniesienie się osoby świętej do
nieba za życia; 2. wniebowstąpienie] –
(lat.) ascensio; mennybemenetel, Krisztus
mennybemenetele
ASCII (ang. American Standard Code for
Information Interchange) [7-bitowy kod
przyporządkowujący liczby z zakresu 0127 literom (alfabetu angielskiego),
cyfrom, znakom przestankowym i innym
symbolom oraz poleceniom sterującym.
Przykładowo litera "a" jest kodowana
liczbą 97, a znak spacji jest kodowany
liczbą 32. Litery, cyfry oraz inne znaki
drukowane tworzą zbiór znaków ASCII.
Jest to 95 znaków o kodach 32-126.
Pozostałe 33 kody (0-31 i 127) to tzw. kody
sterujące
służące
do
sterowania
urządzeniem odbierającym komunikat,
np. drukarką czy terminalem. Ponieważ
kod ASCII jest 7-bitowy, a większość
komputerów operuje na 8-bitowych
bajtach,
dodatkowy
bit
można
wykorzystać na powiększenie zbioru
kodowanych znaków. Powstało wiele
różnych
rozszerzeń
ASCII
wykorzystujących ósmy bit (np. norma
ISO 8859, rozszerzenia firm IBM lub
Microsoft),
nazywanych
stronami
kodowymi. Również kodowanie UTF-8
można uważać za rozszerzenie ASCII,
tutaj jednak dodatkowe znaki są
kodowane na 2 i więcej bajtach.] – ASCII
(angol betűszó: American Standard Code for
Information
Interchange)
[1.
egy
karakterkészlet
és
karakterkódolási
szabvány, amely a latin ábécén alapul és az
-
Wersja 01 01 2017
angol nyelvben és sok nyugat-európai
nyelvben használatos betűket tartalmazza.
Leggyakoribb
felhasználása
a
számítógépeken illetve szövegeket kezelő
egyszerű eszközökön használt szövegek
reprezentációja. Az Unicode 32-től 126-ig
(hexadecimálisan :
0020-007E)
tartó
szakasza, a latin ábécé betűit és a fontosabb
írásjeleket tartalmazza. A kódrendszer 128
karakterhelyet tartalmaz, ezek az alábbi
táblázatban
a
Decimális
oszlopban
találhatók. Az első 32 karakter (0–31),
valamint a 127 kódú karakter úgynevezett
vezérlőkódokat tartalmaz. 2. Amerikai
szabványos információcsere kód. Összesen
128 különféle karaktert (betűket, számokat,
különleges és vezérlő karaktereket) ábrázol,
egyenként 7 bit + 1 paritásbit használatával.
A mikroszámítógépekben a paritásbit
alkalmazása helyett további 128 karaktert
szoktak definiálni.]; 'ASCII' –betűkészlet
(amerikai
szabványú
információcserekódnak nevezett betűkészlet) [betűkészlet,
mely az angol/amerikai betű- készlet minden
eleméhez egy-egy számot illetve bitkombinációt (azonosító kódot) rendel; ennek
a 7-bites rendszernek problémát jelent a 8bites rendszert igénylő, ékezetes magyar
betűkészlet; újabban több módszer is
használatban van 8 bites dokumentumok 7bitesre alakítására; ilyenek pl. a MIME
valamint az UUENCODE eljárások; ma a
legtöbb Web-ről (ingyen!) letölthető
levelezőprogram tudja már a MIME kódolást
alkalmazni; így pl. a magyar betűkészletet is
lefedő Közép-Európai u.n. ISO 8859-2 (2-es
latin) abc használatának sincs akadálya (csak
be kell a levelező programot erre állítani!)]
Ascensio
Domini;
Wniebowstąpienie
[przeniesienie się osoby świętej do nieba
za życia (nie po śmierci) wraz z ciałem (nie
sama dusza). Dwie najbardziej znane
postacie, którym przypisywane jest
wniebowstąpienie, to Jezus Chrystus oraz
Mahomet. Wniebowstąpienie znane jest
także w judaizmie (prorocy: Enoch i
Eliasz) oraz w buddyzmie (mnich
Śantidewa) i hinduizmie (bóg Kryszna).] –
(lat.) Ascensio Domini; Áldozócsütörtök, az
Úr mennybemenetele (a pünkösd utáni
második csütörtök; úrnapja) [áldozónap,
Urunk
mennybemenetelének
ünnepe
(Ascensio Domini) húsvét után a 40. nap,
ekkor ünnepli a kereszténység Jézus Krisztus
mennybemenetelét. A hazai katolikusok
inkább az első két kifejezés valamelyikét,
míg a protestánsok a harmadik megnevezést
használják.]
339
asceta [człowiek żyjący w ascezie (w wielu
religiach:
człowiek,
który poprzez
umęczenie swojego ciała, chce zapewnić
sobie oczyszczenie z grzechów i życie
wieczne w niebie)], ascetka [kobieta
stosująca praktyki ascezy] – (gör.) aszkéta
[gyakorló],
önmegtartóztató,
az
élet
örömeiről lemondó ember
ascetycznie – aszkétikusan
ascetyczny, -a, -e [1. wynikający z rygorów
ascezy, właściwy ascezie (np. ascetyczny
tryb życia, ascetyczny wygląd); 2.
związany z ascetyką (np. traktat
ascetyczny)] – (gör.) aszkétikus, aszkéta-;
önmegtartóztató, az élet örömeiről lemondó
ascetyzm [1. postawa charakteryzująca się
odrzuceniem
wszelkich
wygód
i
przyjemności, chętnie praktykowana w
średniowieczu; 2. powściągliwość w treści]
– (gör.) aszkézis, aszkétizmus; szigorú,
szerzetesi önmegtartóztatás; az erkölcsi
tökéletesség elérésének módját az élet
örömeiről való lemondásban és az
önsanyargatásban látó, ezt követő vallási
tanítás; ennek gyakorlása, szélsőséges
önmegtartóztatás, önsanyargatás, lemondás
az élet örömeinek élvezéséről; (rel.) a
megszentelődésért,
a
keresztény
tökéletesedésért gyakorolt önfegyelmező
életgyakorlat az életszentség érdekében
Aschenaz, Aszkanaz (silny, rozpryskujący się,
dojący klacze) [wnuk Jafeta, syn Gomera;
potomkowie jego zamieszkiwali Armenię.
Przypuszczenie, że Żydzi pochodzą od
Aszkenaza
nie
posiada
podstaw
historycznych. Nazwa Aszkenazyjczycy
dana została Żydom, którzy przez dłuższy
czas zamieszkiwali w Niemczech, gdzie
także powstał język żydowski 'jidysz'.
Aszkenadyjczycy stanowią około 90%
wszystkich Żydów, zaś resztę stanowią
Sefardyjczycy i małe grupki innych.] –
Askenász, Askenáz (lófejő; a jel; tűz, amely
tovább terjed) [a népek táblája (Ter 10,3)
szerint Jáfet unokája]
asceza [1. charakterystyczna dla średniowiecza
postawa, polegająca na wyrzeczeniu się
radości życia, w celu uzyskania zbawienia
w niebie, 2. surowy tryb życia bez
przyjemności i wygód, wstrzemięźliwość,
3. przen.: prostota wyrazu, surowość
formy] – (gör.) askesis, aszkézis,
aszkétizmus; gyakorlat, önmegtartóztatás,
önsanyargatás [(dawno) (aszkétika gör.), szó
szerint edzés, gyakorlat; a görögöknél az
atléták
életrendjét
jelentette,
kik
testgyakorlás és mértékletes élettel erősíték
magukat a tornajátékokra. (fil.) Az aszkézis
-
Wersja 01 01 2017
fogalma s gyakorlata azután az erény
céljából felfogva, átment a görög filozofiai
iskolákba is. Minél magasabbra emelték a
gondolkodás és ész méltóságát, annál
csekélyebb értékűnek vették az érzéki
örömöket. Különösen a pythagoreusok s
stoikusok iskolájában divott];
asebeia („bezbożność") – (gör.) asebeia;
istentelenség
aseitas [w filozofii: istnienie przez siebie;
samoistność] – (ujlatin) aseitas [a
skolasztikusok szerint az önmagától és
önmagából, mástól való eredet nélküli tétel;
a végtelenség és örökkévalóság, illetőleg az
isten kizárólagos attributuma]; (egyh.)
Istennek puszta önmagából eredő léte
asejsmiczny, -a, -e [taki, na którym nie
odnotowuje się trzęsień ziemi (np. pas
asejsmiczny)]
–
aszeizmikus,
földrengésmentes
aseksualny, -a, -e [obojętny na sprawy płci,
niepodkreślający
cech
płciowych,
nieodczuwający popędu płciowego] –
aszexuális; ivartalan, nemnélküli; a nemiség
jegyeit v. ingereit nélkülöző
asekuracja [1. zabezpieczenie się przed innym
rozwojem wypadków, niż spodziewany;
2. w gimnastyce, alpinizmie itp.:
zabezpieczenie
się
za
pomocą
odpowiednich urządzeń i/lub korzystanie
z pomocy innych ludzi w celu uniknięcia
nieszczęśliwego wypadku; także: sprzęt
albo ludzie chroniący przed tym
wypadkiem;
4.
przestarz.:
typ
ubezpieczenia
w
towarzystwie
ubezpieczeniowym; 5. zabezpieczenie
przed skutkami ryzykownych działań lub
jakichś wydarzeń; 6. pomoc i ochrona w
czasie
wykonywania
trudnych
i
ryzykownych
czynności;
7. człowiek,
grupa ludzi lub urządzenie zapewniające
komuś
bezpieczeństwo
w
czasie
wykonywania
takich
czynności;
8. zapewnienie
ubezpieczonemu
odszkodowania za straty powstałe w
wyniku nieszczęśliwych wypadków i klęsk
żywiołowych] – asszekuráció, biztosítás,
bebíztosítás,
biztosítási
ügylet
(ubezpieczenie);
mászókötél
(hegymászáshoz)
asekuracja na życie – életbiztosítás
asekuracja od nieszczęśliwych wypadków –
biztosítás baleset ellen, balesetbiztosítás
asekuracja od ognia – tűzbiztosítás, tűz ellen való
bíztosítás
asekuracyjny, -a, -e – biztosító, biztosítási
340
asekuranctwo – minden esetre v. eshetőségre való
biztosítás
asekurant
[osoba
czyniąca
zastrzeżenia,
nieryzykująca, stale się asekurująca,
będąca "inteligentnym tchórzem"] –
önmagát bebiztosító, mindig biztosra menő
(ember); biztosító (bebiztosító)
asekurować
[1.
zapewniać
asekurację;
2. asekurować się: a) asekurować
wzajemnie jeden drugiego; b) czynić
zastrzeżenia, zostawiać sobie możliwość
zmiany zdania, decyzji, zabezpieczać się
na wypadek innego przebiegu wydarzeń
niż spodziewany] – biztosítani, bebiztosítani
asekurować co na co, asekurować co na czym –
megerősíteni vmit vmire/vmin
asekurować co od czego – biztosítani vmit vmi
ellen
asekurować dom – házat bebiztosítani
asekurować się [1. zabezpieczać się przed czymś,
np. uchylając się od decyzji lub
przedsiębiorąc
odpowiednie
środki;
2. zabezpieczać jeden drugiego, np.
podczas wspinaczki; 3. daw. ubezpieczać
siebie i swoje mienie w firmie
ubezpieczeniowej] – biztosítani magát,
biztosítást kötni vmi ellen
asekurować się na życie – életbiztosítást kötni
asekurować się od ognia – tűzbiztosítást kötni
asekurujący, -a, -e – biztosító-; őrző, védő
Asel [Biblia Warszawska: Mosa zrodził Bineę,
jego synem był Rafa, jego synem Elasa, a
jego synem Asel. (1 Kron. 8:37; 9:43)] –
ASEL (nemes; oldal, támaszték). [Jónatán
(2) leszármazottja (1Krón 8,37; 9,43).]
asembler
(z
ang.
assembler)
[termin
informatyczny
związany
z
programowaniem i tworzeniem kodu
maszynowego dla procesorów. W języku
polskim oznacza on program tworzący
kod maszynowy na podstawie kodu
źródłowego (tzw. asemblacja) wykonanego
w
niskopoziomowym
języku
programowania
bazującym
na
podstawowych
operacjach
procesora
zwanym językiem asemblera, popularnie
nazywanym również asemblerem. W tym
artykule język programowania nazywany
będzie językiem asemblera, a program
tłumaczący – asemblerem.] – assembler
[egy számítógépes szoftver, fordítóprogram,
amely az assembly nyelvben írt programok
gépi kódra való fordítását végzi. Létezik
keresztfordító változata is (cross assembler,
hasonlóan a cross compiler-hez).]
Asenappar (Ezdr. 4:10) – Asznappár (Ezdr. 4,10)
-
Wersja 01 01 2017
Asenat (z egip.:"Oby należała do Neit"; 1 Moj.
41:45) [według Biblii Egipcjanka, córka
Potifery egipskiego kapłana z On, którą
faraon dał za żonę Józefowi. Urodziła
Manassesa i Efraima (Rdz 41:45, 50-52
oraz 46:20).] – ASZENÁT (Neith istennőhöz
tartozó) [József (1) felesége, aki két fiat szült
neki, Efraimot (1) és Manassét (1) (1Móz
41,45-52).]
asenizacja [1. usuwanie płynnych nieczystości z
jakiegoś terenu; 2. przestarzale: poprawa
warunków zdrowotnych] – szanáció,
asszanálás; egészségessé v. higiénikussá
tevés v. válás, az egészségügyi viszonyok
javítása;
fertőtlenítés;
a
közügyek
megjavítása, a bajok orvoslása, szanálás
asenizacyjny, -a, -e [związany z asenizacją,
służący
asenizacji
(np.
beczkowóz
asenizacyjny, pola asenizacyjne)] – a
közügyek
megjavítására
vonatkozó,
egészségügyi, szanációs
asenizować [usuwać płynne nieczystości z
jakiegoś terenu] – közegészségügyet
javítani, asszanálni
aseptycznie – aszeptikusan
aseptyczny, -a, -e [sterylny, odkażony,
wyjałowiony (np. aseptyczny bandaż,
aseptyczne pomieszczenie)] – (gör.)
aszeptikus; fertőzésmentes, csíramentes
aseptyka [1. stan braku żywych drobnoustrojów
w pomieszczeniach i na przedmiotach;
2. postępowanie zapobiegające dostaniu
się drobnoustrojów chorobotwórczych do
jakiegoś środowiska]– (gör.) aszepszis;
törekvés a fertőző baktériumoknak a sebektől
való távoltartására; mellőzi a csíraölő
szereket, fő eszköze a tisztaság
Aser (szczęśliwy, wesoły) [ósmy syn Jakuba i
Zylpy - służebnicy Lei] – Áser (boldog,
szerencsés, boldogság) [Jákob nyolcadik fia,
akitől a Biblia az azonos nevű izraeli törzset
származtatja (1Móz 30,12-13; 35,26; 1 Móz
49,20). 2. Áser utódaiból álló törzs (Józs
19,24-31), amelynek birtoka Palesztina
északnyugati csücskében terült el.]
Asera [bogini] – ASERA v. ASÉRA (ASTARTE)
(fatörzs, cölöp; szerencsét hozó) [ósémi
termékenységistennő, Ugaritban Élnek,
Kánaánban Baálnak a felesége; jelképe a
szent fa v. oszlop. Kananeus bálvány, a
termékenység istennője. 2. Ugyanennek a
bálványnak fából vagy kőből készült
képmása, melynek tisztelete Izráelben
utálatos bűnnek és erkölcstelenségnek
számított (2Móz 34,13; 1Kir 16,29-33).];
ASTÓRET (ASTARÓT, ASTARTE) (a
szövetséges nő, feleség, asszony). [Istennő a
kananeusok vallásában, férfi megfelelője
341
valószínűleg Baál volt. Mindkettőt szexuális
kicsapongásokkal
tisztelték.
Kultikus
szertartásaikon időnként az izráeliták is,
kivált az északi országrész népe, részt vettek
(Bír 2,11-23; 1Sám 7,3-4; 1Kir 11,4-8).
Kultuszhelyeiket és oltáraikat Jósiás király
lerontatta (2Kir 23,13-14).]
Aseroë rubra Labill. [gatunek grzybów należący
do
rodziny
sromotnikowatych
(Phallaceae). W rodzimej Australii znany
jest pod popularną nazwą "anemone
stinkhorn" albo "sea anemone fungus".
Odznacza się specyficznym kształtem i
odrażającym zapachem, który zwabia
muchy roznoszące spory grzyba. Był
pierwszym gatunkiem grzyba opisanego z
Australii; w 1800 roku okazy znalezione w
południowej Tasmanii opisał franuski
botanik Jacques Labillardière.] – Vörös
tintahalgomba (Aseroe rubra) [Külseje
hasonló egy gombáéhoz, ez a visszataszító
formájú és szagú élő szervezet általában
Ausztráliában él. Könnyen felismerhető,
mert a kifejlett növény a kökörcsinhez
hasonlít. Általában a füves helyeket
szereti.Úgy néz ki, mint egy piros csillag,
amely mintha barna, nyúlós anyaggal lenne
befedve, a szára pedig fehér. A repülő
rovarokat vonzza, hogy ezektől átvegye a
spórákat.]
asertoryczny, -a, -e [książk. twierdzący,
stwierdzający] – (lat.) asszertorikus,
asszertórikus; állító, kijelentő, megerősítő,
biztosító
asesor [1. osoba po zdaniu egzaminu
sędziowskiego
lub
prokuratorskiego,
wyznaczona do wykonywania funkcji
sędziego (prokuratora) na czas określony;
2. w dawnej Polsce: a) członek sądu
królewskiego; b) urzędnik, zwłaszcza
policyjny;
c)
pomocnik
sędziego;
3. w starożytnym Rzymie: członek
kolegium doradzającego sprawującym
władzę sądowniczą; 4. (hist.) assessor (z
łac.
assideo,
siedzieć
przy
kim,
współsiedzieć), oznacza zasiadającego w
sądzie,
współsędziego,
współławnika.
-
Wersja 01 01 2017
Assessor skrzynkowy był to subaltern
sądowy przy sądach ziemskich, szlachcic,
mało co wyższy godnością nad woźnego.
Obowiązkiem jego było ściąganie kar czyli
win sądowych do skrzynki czyli kasy
sądowej.] – (lat.) asszeszor; (törvényszéki)
ülnök,
szavazóbíró
[az
államvizsga
letételétől a kinevezésig nevezik így
Németországban a magasabb képesítésű
közhivatalnokokat]
asesoria, assesorja, ob. sądy assesorskie,
zadworne [w dawnej Polsce: sąd
odbywający się na dworze królewskim bez
udziału króla, rozpatrujący sprawy
większej wagi] – (hist.) törvényszéki bíróság
asesorski, -a, -ie – ülnöki, bírói
asfalciarstwo – aszfaltozás
asfaleia – (gör.) aszfaleia; olyan színpadi
berendezés, melynél a színpad v. egyes
részei
víznyomásra
süllyednek
és
emelkednek
asfalt [I. 1. osadowa skała pochodzenia
organicznego; 2. substancja otrzymywana
z ropy naftowej do produkcji papy,
lakierów i materiałów izolacyjnych oraz
nawierzchni dróg; 3. potoczna nazwa
asfaltobetonu;
4.
nawierzchnia
z
asfaltobetonu
na
jezdniach;
II.
pogardliwie o Murzynie] – (gör.) aszfalt,
földszurok [Földi szurok (kátrány), amelyet
tömítésül használtak víz ellen (2Móz 2,3;
1Móz 6,14), és amely a bábeli torony
építésénél malter gyanánt szolgált (1Móz
11,3). Előfordulási helye végig a Holt-tenger
mentén, az Eufrátesz mellett és egyéb
helyeken is.]; a bitumennek ásványi
anyagokkal való keveréke, az ásványolaj
mellékterméke; útburkolat; (dawno,. átvf.)
néger ffi
asfaltowa jezdnia – aszfaltozott úttest, aszfaltút
asfaltować (asfalt) [1. technol. pokrywanie
nawierzchni drogowej asfaltem. 2.
powlekanie przedmiotów metalowych
lakierem asfaltowym dla zabezpieczenia
ich przed korozją.] – aszfaltozni, aszfalttal
burkolni
asfaltować ulicę – aszfalttal burkolni v. aszfaltozni
az utcát
asfaltowanie – aszfaltozás (asfalciarstwo)
asfaltowo-betonowy, -a, -e – aszfaltbeton[aszfaltbeton: bitumenből készült hengerelt
aszfalt útburkolat]
asfaltowy, -a, -e – aszfalt-, aszfaltos
asfaltowy chodnik – aszfalttal burkolt gyalogjáró
asfiksia – (gör.) aszfixia; az érverés megszűnése,
fulladás, tetszhalál miatt (tulajdonképen az
érverés szünetelését jelenti, de inkább a
342
lélekzés hiányának kifejezésére használják, s
az ennek következtében beálló ál-halál
jelzésére)
asilum [schronienie] – (lat.-ang.) asylum; hajlék;
menhely, elmegyógyintézet
asindziej, acan [daw. skrót od asan dobrodziej] –
kend, kegyelmed
Asinus ad lyram. [Dosł. Osioł przy lirze. Pasuje
jak wół do karety. (Warron)] – (lat.)
Asinus ad lyram; [e: azinusz ad liram] (úgy
ért hozzá) mint hajdú a harangöntéshez (tkp
a szamár a lanthoz); a költészethez szamár,
azaz tompa lelkü, nem fogékony
Asinus asino pulcherrimus [osioł dla osła jest
najpiękniejszy] – (lat.) Asinus asino
pulcherrimus; szamárnak a szamár a
legszebb
asinus asinorum [osioł nad osłami] – (lat.) asinus
asinorum; szamár a szamárnál
Asinus asinorum in saecula saeculorum [Osioł
nad osłami na wieki wieków (wyjątkowy
głupiec).] – (lat.) Asinus asinorum in saecula
saeculorum; szamarabb a szamárnél (nagyon
v. rendkívül buta)
asinus in tegulis [osioł na dachu; zła wróżba] –
(lat.) asinus in tegulis; (szamár a háztetőn)
rossz jel v. előjel
asińdżka, acani – kend, kegyed (nő)
ASIC (ang. Application Specific Integrated Circuit)
[typ elektronicznych układów scalonych
zaprojektowanych do realizacji z góry
ściśle
określonego
zadania]
alkalmazásspecifikus
integrált
áramkör
(application-specific integrated circuit vagy
ASIC) [olyan integrált áramkör, amit nem
általános felhasználásra, hanem egy-egy
vásárló specifikus igényének kielégítésére
terveznek.
Általában
több
funkciót
egyesítenek egy csipen. Például egy
mobiltelefon vezérlését ellátó csip is egy
ASIC. Az ASIC-ek és az iparági szabvány
integrált áramkörök (mint a 7400-as vagy
4000-es sorozat) között átmenetet alkotnak
az alkalmazásspecifikus standard termékek
(ASSP).]
asić sie [imponować, przechwalać się] –
[Słowniczek języka śląskiego] imponálni;
túlságosan
dicsekedni,
hencegni,
hetvenkedni,
kérkedni,
büszkélkedni;
nagyzolni
Asino lura superflue canit [Na próżno lira gra
osłu (Św. Hieronim)] – (lat.) Asino lura
superflue canit; hasztalan a líra a szamárnak
(Szt. Hieronymus)
ASIO (ang. Audio Stream Input/Output)
[wejście/wyjście dla strumienia danych
audio] – ASIO (Audio Stream Input Output)
-
Wersja 01 01 2017
[Protokoll, mely egy kis késleltetésű
kommunikációs
csatornát
biztosít
a
szoftverek, és a hangkártya között.]
Asjel [‘uczyniony przez Boga’] (1. Kron. 4:35) –
ASIEL (Istentől teremtett; Isten cselekedte;
Isten erős vagy hatalmas) [1. Főember
Simeon törzséből (1Krón 4,35).]
askar [1. żołnierz XVIII w. piechoty sułtana
Maroka;
2.
żołnierz
włoskich
i
niemieckich
wojsk
w
Afryce;
3. uzbrojony tubylec w Afryce Wschodniej
stanowiący ochronę karawany], askary –
(szuahéli) aszkari, aszkári; (dawno) keletafrikai gyarmati bennszülött gyalogos katona
askenazy [nazwisko, m.in. Szymon Askenazy
(1865- 1935) - polski historyk i dyplomata]
– askenázi; kelet- és közép-európai, illetve
onnan származó zsidók; északi, (lengyel)
zsidó
askryptor (ang. non-preferred term, ascriptor,
synonim) [hasło występujące w tezaurusie
rozróżniającym hasła preferowane i inne,
bliskie
znaczeniowo
określonemu
deskryptorowi lub z nim równoznaczne,
którego stosowanie dla opisywania
zawartości dokumentów czy tłumaczenia
tekstów nie jest dozwolone i musi być
zastąpione
tym
deskryptorem.]
–
nemdeszkriptor [amely a tartalom feltárására
alkalmas kifejezés, amely tárolásra és
visszakeresésre csak az őt helyettesítő
deszkriptor segítségével lehetséges.]
Asmodeus lub Asmodeusz (także Azmodan) [jest
złym duchem znanym głównie z biblijnej
Księgi Tobiasza. Poza tym wzmianki o
nim spotyka się w demonologii i w
niektórych legendach talmudycznych, do
których
trafił
prawdopodobnie
z
zoroastrianizmu w czasie, gdy terytoria
Żydów przeszły w ręce perskich
Achemenidów.] – Azmodeus [gonosz
szellem, főleg a házastársi együttélés
akadályozója (Tóbiás-könyv)]
Asmon [1. Następnie skieruje się ku południowi
ku Wzgórzu Skorpionów, przebiegnie
przez Sin na południe od Kadesz-Barnea.
Stąd pójdzie do Chasar-Addar i ciągnąć
się będzie do Asmon. 2. Od Asmon
pobiegnie w kierunku Potoku Egipskiego i
zakończy się przy morzu.] – ACMÓN
(ASMÓN) (erős, szilárd; csontok; vár).
[Város Kánaán déli határán (4Móz 34,4-5)]
Asna (Ezdr. 2:50) – ASNA (ASZNA) (erősség,
szilárdság; kökény) [Babilóniából visszatért
templomszolgák őse (Ezsd 2,50).]
Asnappar [prawdopodobnie król asyryjski
Assurbanipal: 668 - 625 przed Chr.; "w
miastach", por. Wg LXX i Wlg; "krainy
343
transeufratejskie" - na zachód od Eufratu.
"I
dalej",
Wlg:
"w
pokoju";
prawdopodobnie niepotrzebny dodatek
odpisywacza. (Ezdr. 4:10)] – ASZNAPÁR
(a nagy és tisztelt; kökény; a bika halála).
[Asszíria
királya,
akit
általában
Asszurbanipállal azonosítanak (Ezsd 4,10).]
asocjacja [1. w psychologii: łączenie się ze sobą
wrażeń, wyobrażeń, 2. w różnych
dziedzinach: ugrupowanie, zbiorowisko,
zespół; 3. chem. zjawisko sprzęgania się
cząsteczek chemicznych w większe] – (lat.)
asszociáció; eszmetársítás, eszmetársulás;
egyesítés; társítás, társulás; képzettársítás;
egyesülés;
életközösség;
társulás
(skojarzenie); társulat
asocjacja gwiazd [nietrwałe skupisko młodych
gwiazd o podobnych cechach fizycznych i
wspólnym pochodzeniu] – csillagtársulás
asocjacja mineralna [skupienie różnych postaci
jakiegoś minerału lub zespołu minerałów
stanowiące wynik jednego procesu
geologicznego] – ásványtársulás
asocjacja pojęć – gondolattársítás, eszmetársítás,
képzettársítás, asszociáció
asocjacja
wyobrażeń
–
gondolattársítás,
eszmetársítás, képzettársítás, asszociáció
asocjalny, -a, -e [aspołeczny; obojętny na sprawy
społeczne] – aszociális [társadalmi érzék
nélküli, társaságkerülő, betegesen zárkózott
szociális szempontokat figyelembe nem
vevő, közösségellenes]
asocjować [rzadko: łączyć różne fakty, pojęcia,
nawet słabo ze sobą powiązane] – társítani,
összekapcsolni
asocjować się [być asocjowanym] – társulni,
kapcsolódni
asocjowanie – asszociálás
asocjowanie się – asszociálódás; társulás,
egyesülés; képzettársulás; (vegyészet) a
molekuláknak többszörös molekulákká való
egyesülése
asocjowany, -a, -e – asszociált; társult, egyesült
asocjacyjny, -a, -e [dotyczący asocjacji, oparty
na zasadzie kojarzenia (np. asocjacyjne
związki między pojęciami)] – (lat.)
asszociációs,
asszociáló,
asszociatív;
egyesítő, társító; képzettársító; (matematika)
tetszés
szerint
csoportosítható,
a
csoportosítás módjától független
asonancja [rym niepełny, polegający na
tożsamości lub podobieństwie samogłosek
w zakończeniach wyrazów; asonans] –
(lat.) asszonancia; tökéletlen rím, melyben
csak a magánhangzók azonosak
asonans [rym niedokładny, polegający na
identyczności samych tylko samogłosek] –
-
Wersja 01 01 2017
(fr.-ném.)
asszonánc;
(irodalom)
magánhangzós rím; olyan rím, amelyben
csak a magánhangzók azonosak, a
mássalhangzók legfeljebb csak rokonok
asonans, współbrzmienie – hangutánzás
asonans wzmocniony [asonans, w którym cała
ostatnia sylaba rymowanych wersów jest
identyczna]
asonansowy, -a, -e [związany z asonansem] - (fr.ném.)
asszonáncos;
(irodalom)
magánhangzós rímes
asortyment [fr. assortiment 'dobór; jw.' od
assortir
'zestawiać;
dobierać;
podporządkować wg pewnych cech' ―
1. zestaw towarów lub usług proponowany
klientom; 2. wybór cech, środków,
przedmiotów itp., jakim się dysponuje; 3.
zestaw, dobór, wybór towarów (które
produkuje zakład pracy a. sprzedaje
jednostka handlowa) a. świadczonych
przez
przedsiębiorstwo
usług,
wykonywanych robót.] – (fr.) assortiment;
szortiment; kínálat, választék, összeállítás,
összeválogatás, készlet
asortyment bogaty – bőséges választék v.
árukínálat
asortyment handłowy – kereskedelmi választék
asortyment produkcyjny – termelési választék
asortyment szeroki – széles választék
asortyment towarowy – áruválaszték
asortyment ubogi – szegényes választék v.
árukínálat
asortyment wąski – szűk v. kicsi választék
ASP (ang. Active Server Pages) [to technologia
firmy Microsoft służąca tworzeniu
dynamicznych
stron
WWW
wykonywanych po stronie serwera, oparta
o
jeden
z
dostępnych
języków
skryptowych.] – ASP [1. az Active Server
Pages rövidítése, a Microsoft dinamikus
weboldalak
generálására
alkalmas
szerveroldali keretrendszere. Szintaktikája a
Visual Basicére hasonlít, kimenete pedig
nem teljesen HTML-alapú (vannak benne
VBScriptes elemek is). Az ASP 1996-ban
jelent meg, majd 2002-ben a .NET
keretrendszer megjelenésével az ASP.NET
váltotta fel. 2. A Microsoft által kifejlesztett
programozási
nyelv
és
specifikáció
dinamikus
weboldalak
létrehozására.
Lehetővé teszi a Windows operációs
rendszerek
beépített
szolgáltatásainak
kihasználását és egyéb szkriptnyelvek pl.
VBScript, JavaScript, DHTML használatát.
3. a Microsoft dinamikus weboldalak
generálására
alkalmas
szerveroldali
keretrendszere. Szintaktikája a Visual
344
Basicére hasonlít, kimenete pedig nem
teljesen HTML-alapú (vannak benne
VBScriptes elemek is). Az ASP 1996-ban
jelent meg, majd 2002-ben a .NET
keretrendszer megjelenésével az ASP.NET
váltotta fel. Bármelyik Microsoft Active
Scripting nyelv használható ASP oldalakon,
de az alapértelmezett nyelv a VBScript. 4. 4.
'ASP' (aktív szerver oldal) [egy 'ASP'-s oldal
egy olyan kisprogramokat (scripteket)
tartalmazó HTML-oldal, melyet tipikusan a
"Microsoft
Server-Program-"ra
optimalizáltak; az alkalmazások hasonlítanak
a szerver oldalon futó CGI- scriptekéhez,
melyeket a kliens gépe indít el, de a
szervergépen hajtandók végre; ASPállományok kiterjesztése ".asp"; újabb
böngészőprogramok ismerik és meg tudják
jeleníteni, úgy mint egy egyszerű ".html"
oldalt]
aspan; acan, asan, waćpan – kend, kegyelmed
asparagus [roślina z rodziny liliowatych,
występująca w licznych gatunkach w
Europie] – (gör.) aszparágusz (Asparagus);
a liliomfélékhez tartozó örökzöld dísznövény
Aspata (Ester 9:7) – ASPATA (ló, paripa;
paripától). [Hámán fia, akit a zsidók
megöltek (Eszt 9,7)]
aspect ratio [1. (kat.: technika) 1. wydłużenie (np.
kadłuba statku); 2. (kat.: motoryzacja)
wydłużenie (stosunek wysokości do
szerokości, np.: w oponie); 3. (kat.:
technika) współczynnik kształtu obrazu
TV (relacja proporcji szerokości do
wysokości); 4. (kat.: informatyka) stosunek
szerokości do wysokości piksela; 5.
proporcje obrazu] – (ang.) aspect ratio
(képméretarány) [A képméretarány, a
képernyő mérete arányszámokkal kifejezve.
Az első érték a szélességet, a második a
magasságot jelenti. A szokványos televíziós
képernyő méret 4:3 arányú. A modernebb,
szélesvásznú 16:9-es arányú megjelenítés
közelebb áll ahhoz, ahogy a mozi vásznon
látjuk a filmeket.]
aspekt [łac. aspectus 'spojrzenie; widok' p.p. od
aspicere 'spoglądać' ― 1. ujęcie, rodzaj,
punkt widzenia sprawy.; 2. językozn.
określenie rodzaju czynności (dokonanej,
niedokonanej) wyrażonej czasownikiem;
3. astrol. wzajemne położenie planet i
gwiazd (zodiakalnych), wg którego
układano horoskopy; 3. punkt widzenia,
strona
sprawy,
wzgląd,
ujęcie,
perspektywa; postać, widok, wygląd,
przejaw; wg astrologów - wzajemne
położenie gwiazd i planet, na którego
podstawie układano horoskopy; gram.
-
Wersja 01 01 2017
postać (czasownika); 3. (postać, forma) –
kategoria gramatyczna wyrażająca sposób
przedstawienia czynności lub stanu; 4. Dla
języków słowiańskich charakterystyczna
jest kategoria gramatyczna aspektu,
która przysługuje czasownikowi i posiada
dwie podstawowe wartości: 1) aspekt
dokonany; 2) aspekt niedokonany.
Ogólnie mówiąc, aspekt dokonany
pozwala przedstawić czynność jako
zakończoną, wykonaną. Natomiast aspekt
niedokonany nie przedstawia czynności
jako czynności zakończonej, lecz raczej
jako trwającą lub powtarzającą się.] –
(lat.) aspektus, látvány, kilátás; tekintet,
szemlélet, szempont; megvilágítás, meglátás,
megpillantás; (csillagászat) bolygóállás,
konstelláció, a bolgyók kölcsönös helyzete;
(nyelvtudomány) igeszemlélet, a cselekvés
lefolyásának
vmely
mellékkörülményét
kifejező igealak
aspekt dokonany – befejezett szempont v.
szemlélet
aspekt niedokonany – folyamatos szempont v.
szemlélet
aspekt polityczny – politikai szempont
asper, aspreol, aspergil [W kuchennej łacinie
średniowiecznej nazywano wiewiórkę
asperiolus, że zaś przy niedostatecznej
ilości obiegowej monety w kraju lesistym,
książęta przyjmowali wówczas podatki w
skórkach wiewiórczych, popieliczych i
kunich, więc skórki takie nazywano
aspergilami, a w skróceniu asprami,
aspreolami.] – (lat.) aspergillum; [e:
aszpergillum] szenteltvízhintő
Asperge me hyssopo, et mundabor; lavabis me,
et super nivem dealbabor [łac., pokropisz
mnie hizopem, a będę czysty; obmyjesz
mnie i ponad śnieg bielszy się stanę. z
Wulgaty (Psalm 50 a. 51, 9); por. hizop;
tytuł sztuki St. Żeromskiego Ponad śnieg
bielszym się stanę (1919 r.).] – (lat.)
Asperge me hyssopo, et mundabor
[aszperge…hisszopo…] – ‘Hints meg engem
izsóppal, és megtisztulok’. [Szállóige a latin
Bibliából (Zsolt 51,9), Dávid bűnbánati
imájából, amelyet Béthsabéval való vétke
miatt mondott, amikor Náthán próféta
megintette. Az izsóp kúszónövény, amelyet,
sűrű indáit összefogva, vízzel való
meghintéshez
használtak a tisztulási
szertartásokon.]
aspersja [1. w Kościele katolickim: pokropienie
wodą święconą; 2. pokropienie wodą
święconą w niedzielę przed sumą] –
aspersio; meghintés; keresztelésnél a vízzel
való meghintés
345
ASPI (ang. skrót od Advanced SCSI Programming
Interface) [opracowany przez firmę
Adaptec interfejs (API) określający
komunikację pomiędzy kontrolerem SCSI
komputera i urządzeniami SCSI (także
ATAPI).] – ASPI (Advanced SCSI
Programming Interface) Továbbfejlesztett
SCSI programozási interfész.]
aspiracja [1. w medycynie: a) usuwanie za
pomocą
specjalnych
aparatów
próżniowych
gazów
lub
cieczy
nagromadzonych w jamie ciała wskutek
choroby; b) wchłanianie przez drogi
oddechowe zewnętrznych substancji;
2. w językoznawstwie: dodawanie "h"
przy artykulacji głosek i wyrazów;
przydech] – (lat.) aspiráció, vágy, törekvés;
(nyelvtufdomány) hehezet (hangképzési
sajátság); (orvostan) kilégzés; gázok,
folyadékok belégzése, felszívása a tüdőbe
aspiracja do czego – a vmire vágyás
aspiracje polityczne – politikai törekvések v.
aspirációk
aspiracyjny, -a, -e [1. w medycynie i technice:
związany z aspiracją (np. urządzenia
aspiracyjne); 2. w językoznawstwie:
wymawiany z przydechem (np. głoski
aspiracyjne)] – kilégzési, belégzési
aspirant (łac. aspirare - dążyć) [1. osoba dążąca
do osiągnięcia ambitnych celów, zwłaszcza
związanych
z
zajęciem
jakiegoś
stanowiska;
2. stopień oficerski w policji i straży
pożarnej; także: osoba mająca ten
stopień; 3. dawniej słowo o wielu innych
znaczeniach,
których
wspólnym
elementem było: staranie, ubieganie się o
coś; 4. kandydat do Zakonu przed
przyjęciem do postulatu], aspirintka –
(lat.) aspirans, aspiráns, pályázó, jelölt,
folyamodó; a tudósképzés keretében
tudományos pályára készülő ösztöndíjas;
(egyh.) (lat. aspirare - törekedni) a
szerzetesrendbe felvételét kérő, még nem jelölt
kandidátus
aspirant czego – vmire pályázó v. vágyó
aspirant do posady – állásért folyamodó v. pályázó
aspirant do stanu małżeńskiego – férjjelölt
aspirant marynarki – tengerész-hadapród
aspirantura [okres pełnienia funkcji aspiranta w
zakładzie naukowym] – aspirantúra
[tudósképzés egyik formája volt a szocialista
államokban, amelynek során a jelölt számára
ösztöndíjat és szakmai vezetést biztosítottak]
aspirator [specjalny aparat próżniowy służący:
a) w medycynie - do usuwania gazów lub
cieczy nagromadzonych w jamie ciała
-
Wersja 01 01 2017
wskutek choroby; b) w technice i
analizach laboratoryjnych - do usuwania
pyłu i innych drobnych zanieczyszczeń] –
pályázó, jelölt, aspiráns
aspirator do czyjego serca – vkinek a szerelmére
vágyó
aspiratory – aspirátor; szívógép, ventilátor,
légtisztító berendezés
aspiratory wodny – vízsugárszivattyú
aspirować [1. starać się o coś, ubiegać się o
stanowisko,
pozycję
itp.;
2.
w
językoznawstwie: wymawiać głoski z
przydechem] – pályázni, vágyni, törekedni
vmire, aspirálni vmire; igényt tartani vmire
aspirować do czego – vmire törekedni v. aspirálni
aspirować do sławy – hírnévre törekedni
aspiryna
[potoczna
nazwa
kwasy
acetylosalicylowego,
a
działaniu
przeciwbólowym, przeciwzapalnym i
przeciwgorączkowym] – aszpirin (acidum
acetilosalicycum), láz- és fájdalomcsillapító
aspołeczny, -a, -e [nieangażujący się w sprawy
innych ludzi i nieuczestniczący w życiu
społecznym; też: świadczący o takiej
postawie]
–
(gör.-lat.)
aszociális,
antiszociális;
társaságkerülő,
betegesen
zárkódott;
a
szociális
szempontokat
figyelembe nem vevő, közösségellenes
Asreel (Asareel a. Azarel) [Synami Jehallelela
byli: Zif, Zifa, Tiria i Asreel. (1 Kron.
4:16)] – ASÁREL (Isten egy). [Júda
leszármazottja (1Krón 4,16).]
Asriel (Asryjel a. Asrijel a. Esryjel) (4 Moj.
26:31; Joz. 17:2; 1 Kron. 7.14) – AZRIEL
(Isten, én segítségem, Isten harcol vagy
uralkodik; Isten esküje). [Manassé (1)
leszármazottja (4Móz 26,31; Józs 17,2;
1Krón 7,14).]
assai [dość; bardzo] – (zene) assai, assez; nagyon
assawuł, jessawuł [1. znaczy u Kozaków
porucznik, czyli to samo co w
chorągwiach, hussarskich lub pancernych
znaczył namiestnik, dowódca oddziału z
kilkunastu ludzi konnicy; 2. asawułowie
wojskowi byli zastępcami komisarza,
pozostawali poza strukturą pułku.] –
(hist.) kozák főhadnagy, zászlós
assekuracja – (lat.) asszekuráció, biztosítás,
biztosítási ügyek
assekuracja hetmana koronnego (z 18 stycznia
1588 r.) – a nagyhetmann asszekurációja
assekurować – (ol.) asszekurálni; biztosítani
assembly language {rzecz.}; asembler {m.};
język wewnętrzny {m.} [komp.] [zł.] –
assembly language - 'asszembly' programnyelv [számítógép programozó nyelv
346
(jelrendszer); olyan nyelv, amely lehetővé
teszi, hogy a gépi kódú programokat
egyszerűbb, szimbólikus formában írjuk; az
"assembler" olyan program, amely az
assembly nyelven írt programot gépi kódra
fordítja le; ma 'asszembler programozást'
csak akkor végzünk, ha a processzornak
különleges műveleteket kell elvégezniük;
minden más esetben 'magasabb nyelven' pl.
FORTRAN, COBOL, Pl/I, C vagy más
nyelven programozunk; ezek könnyebben
elsajátíthatók
és
alkalmazhatók;
lefordításukat pedig ugyanúgy mint az
'asszembler'
esetében
egy
compiler
programra bízzuk, mely azt gépi nyelvre
fordítja le]
Assidue addiscens ad senium venio [1. douczając
się nieustannie dochodzę do starości; 2.
nieprzerwanie ucząc się, dochodzę ku
starości] – (lat.) Assidue addiscens ad
senium
venio;
folytonosan
tanulva
közeledem az öregséghez.
Assir [prawdop.: ‘więzień’] [Synowie Koracha:
Assir, Elkana i Abiasaf. To są rodziny
Koracha. (2 Moj. 6:24)] – ASSZÍR (fogoly,
megkötözött). [Mózes unokatestvére (2Móz
6,24; 1Krón 6,22).]
Assos (gr: Άσσος; Dzieje 20:13) – ASSUS (közel,
közeledés). [Tengeri kikötő a kisázsiai
Misiában (ApCsel 20,13-14).]
assumptio (wniebowzięcie) – assumptio; az emberi
természet felvétele; Jézus Krisztus aktusa,
amellyel isteni személye Mária méhében
magára vette az emberi formát, természetet
Assumptio
BMV
[łac.,
Wniebowzięcie
Najświętszej Marii Panny (nm. Mariä
Himmelfahrt; fr. l'Assomption), 15 VIII.] –
ASSUMPTIO MARIAE; (egyh.) Mária testi
mennybevitele, a legújabb r. kat. dogma
(1950); Nagyboldogasszony ünnepe (Mária
megdicsőülése; Boldogságos Szűz Mária
mennybevétele)
Assur, Aszszur (łaskawy) [drugi syn Sema (1
Moj. 10.22). Tą nazwą oznacza się również
kraj Asyria.] – AZUR (AZZUR) v. Assur
(lépés; síkság; igazságos, jó; boldog; segítő,
segítőkész) [Biblia: Sémi második fia
("Assúr"; 1Móz 10,22)]
-
Wersja 01 01 2017
Assur (Aszszur a. Asyria) (1 Moj. 10.11; 1 Kron.
1:17; Oz. 14:4) – AZUR (AZZUR) (lépés;
síkság; igazságos, jó; boldog; segítő,
segítőkész). [1. (Assur) Az asszírok
bálványistene, amelytől hitük szerint
származnak; ugyancsak Asszíria fővárosa;
gyakran magát a népet is így nevezték (1Móz
10,11; 1Krón 1,17; Hós 14,4). 2. Assur az
akkád mitológiában eredetileg Assur város
védőistene
volt.
Később
Asszíria
felemelkedésével a sumer-akkád pantheon
élére emelkedett, mint főisten. Fő temploma
az Assur várhegyén levő szentélykörzetben,
az Ékurban levő Éhurszagkurkurra volt.]
asta [gałąź] – [Słowniczek języka śląskiego] ág,
gally
Astarte a. Asztarte (gr. Αστάρτη) [1. imię
fenickiej i kananejskiej bogini miłości,
płodności i wojny, tożsamej z babilońskoasyryjską boginią Isztar i sumeryjską
Inanną (Panią Niebios). Grecy utożsamiali
Astarte z Afrodytą. 2. imię sławnej bogini,
której kult był szeroko rozpowszechniony
na całym starożytnym Wschodzie. W
greckiej
transkrypcji
(powszechnie
przyjmowanej w Polsce) imię to brzmi
Astarte. Oznacza ono semicką boginię
płodności, której kult był potępiony w
Biblii.]
–
Astarte
(Astarót)
[sémi
termékenységistennő,
akinek
kultusza
rituális prostitúcióval volt kapcsolatos, s
akinek a zsidók is gyakran szolgáltak (Bir
2,13; 10,6; 1Sám 7,4)]
astatyczny, -a, -e [niemający stałej albo
określonej pozycji lub określonego
kierunku] – asztatikus (gör., a. m. ingadozó,
könnyen mozgó)
astenia [stan ogólnej słabości fizycznej i
psychicznej
organizmu,
będący
następstwem przebytej ciężkiej choroby,
przeżyć psychicznych lub długotrwałego
niedożywienia; także utrata sił, osłabienie
towarzyszące depresji i nerwicy] – (gör.)
asthenia, aszténia; erőtlenség, gyöngeség,
általános testi gyengeség
asteniczny, -a, -e [w psychologii: mający budowę
ciała i usposobienie charakterystyczne dla
astenika; leptosomiczny] – aszténiás
astenik [w psychologii: człowiek odznaczający
się smukłą i wątłą budową ciała,
charakteryzujący się egocentrycznym
usposobieniem, nieufnością w stosunku do
ludzi, nieśmiałością i drażliwością; typ
asteniczny; leptosomatyk] – aszténiás
(ember)
aster [1. roślina rosnąca dziko lub hodowana w
ogrodach, mająca białe, różowe, fioletowe
lub purpurowe kwiaty, które w klimacie
347
umiarkowanym
zakwitają
jesienią;
2. odmiana ziemniaka] – (gör.) aszter; 1.
őszirózsa (Callistephus); 2. burgonya
változat; 3. gyopár, gerecsin, gerepcsin (a
fészkesvirágúak (Compositae) családjához
tartozó csillagvirág)
Aster (Aster L. 1753) [rodzaj roślin nasiennych
należących do rodziny astrowatych,
obecnie zaliczane jest do niego około 250
gatunków. Naturalnie występują na
półkuli północnej, na obszarach o
umiarkowanym klimacie. Wiele z nich to
rośliny ozdobne, chętnie uprawiane w
ogrodach ze względu na dekoracyjne
kwiaty. Obecnie rodzaj aster przeważnie
ogranicza się do gatunków tzw. starego
świata, z typowym przedstawicielem
astrem gawędką (Aster amellus). Astry
amerykańskie zostały sklasyfikowane do
rodzajów:
Almutaster,
Canadanthus,
Doellingeria,
Eucephalus,
Eurybia,
Ionactis,
Oligoneuron,
Oreostemma,
Sericocarpus i Symphyotrichum, nadal
jednak stosowana jest wobec nich łącznie
nazwa zwyczajowa "astry". Nazwa
rodzajowa
Aster
pochodzi
od
starogreckiego słowa ἀστήρ (astér), co
znaczy "gwiazda". Nawiązuje ona do
gwiaździstego
kształtu
koszyczka
kwiatowego.] – évelő őszirózsa (Aster) [a
kétszikűek (Magnoliopsida) osztályában a
fészkesvirágzatúak (Asterales) rendjének,
azon belül a őszirózsafélék (Asteraceae)
családjának egyik nemzetsége, az Astereae
nemzetségcsoport névadója.]
Aster chiński (Callistephus chinensis (L.) Nees L.)
[gatunek rośliny należący do rodziny
astrowatych. Nazwa polska jest myląca,
bowiem w istocie gatunek ten nie jest
obecnie zaliczany przez botaników do
rodzaju aster (Aster), lecz do innego
rodzaju – Callistephus. Nazwa aster
chiński, pochodząca od łacińskiej nazwy
Aster chinensis, nadanej temu gatunkowi
przez Karola Linneusza, tak się jednak
utrwaliła, że funkcjonuje do dzisiaj.
Wprowadzona została nowa nazwa tego
gatunku – gwiazdosz chińsk, ale nie
zyskała jak dotąd popularności. Roślina
pochodzi z Chin i Japonii, w Polsce jest
uprawiana jako jednoroczna roślina
ozdobna.] – (növ.) kínai őszirózsa
(Callistephus chinensis)
-
Wersja 01 01 2017
Kínai őszirózsa (Callistephus chinensis)
Aster gawędka (Aster amellus) [gatunek rośliny
należący do rodziny astrowatych] –
Csillagőszirózsa (Aster amellus)
astericus – astericus; csillagjel (*)
asteroida [1. w astronomii: ciało niebieskie
niewielkich rozmiarów poruszające się
dookoła Słońca, głównie między orbitami
Marsa
i
Jowisza;
planetoida;
2. w geometrii: krzywa w kształcie
gwiazdy
czteroramiennej]
–
(gör.)
aszteroid; aszteroida, kisbolygó; (zwierz)
tengeri csillag (a tüskésbőrű állatok egyik
osztálya)
asterosejsmologia (ἀστήρ, astēr, "gwiazda";
σεισμός, seismos, "trzęsienie ziemi"; oraz λογία,
-logia,
"wiedza")
[dziedzina
astrofizyki zajmująca się badaniem
pulsacji gwiazd i wnioskowaniem na temat
ich
budowy
wewnętrznej.
Asterosejsmologia Słońca nazywa się
heliosejsmologią]
–
(fizn)
aszteroszeizmológia
astma [gr. ásthma 'zadyszka, sapanie;
dychawica' ― 1. med. dychawica
oskrzelowa, przejawiająca się napadami
duszności
wydechowej,
będąca
następstwem uczulenia (alergii); 2.
schorzenie charakteryzujące się silnymi
napadami duszności wskutek zwężenia
oskrzelików płucnych] – (gör.) asztma
(dychawica); rohamszerűen fellépő, görcsös,
fulladásos nehéz légzés; légzési nehézség
(idegesség, a tüdő v. a szív betegsége
okozhatja)
astmatyczny, -a, -e [związany z astmą, właściwy
astmie,
cierpiący
na
astmę
(np.
astmatyczny kaszel, astmatyczne dziecko)]
– asztmás, asztmatikus
astmatyczny kaszek – asztmatikus köhögés
astmatyk
[człowiek
chory
na
astmę],
astmatyczka – asztmás (beteg)
Astrachań [miasto w Rosji, położone w delcie
Wołgi, około 100 km od Morza
Kaspijskiego i 1534 km od Moskwy.
Stolica obwodu astrachańskiego.] –
Asztrahány (oroszul Астрахань; tatárul:
Ästerxan) (perzsául ‫یجةح‬ijaH ‫ت بخان‬Tarkhan) [nagyváros Oroszország dél-
348
európai részén, az Asztrahányi terület
székhelye]
astragal [1. albo perełkowanie - ornament w
formie
wypukłego
pasma
perełek
ułożonych na przemian z pałeczkami i
krążkami; 2. rodzaj ciągłego ornamentu
zbudowanego z układu podwójnych
perełek przedzielonych pałeczkami.] –
asztragal; gyöngysor (építészeti díszítítés
gyakori eleme)
astragalowy, -a, -e – asztragalastrahań – (orosz) asztrahán; finom prémféleség
[Asztrahany város nevéből]
astralny, -a, -e [1. związany z gwiazdami (np.
astralne odległości); 2. przenośnie:
nierealny, wydumany (często w kontekście
poetyckim lub w sensie negatywnym), np.
astralna miłość, astralne pomysły] – (gör.)
asztrál, astralis, asztrális; csillag-, csillagokra
vonatkozó; csillagokkal kapcsolatos
astro- [pierwszy człon wyrazów złożonych
ciałami niebieskimi] – (gör.) asztro-;
csillagastrobiologia [zob. egzobiologia] [(egzobiologia,
kosmobiologia) – nauka o istnieniu i
rozwoju życia na innych ciałach
niebieskich. Powstała w wyniku zbliżenia
się zainteresowań i pól badawczych
astronomii i biologii. Burzliwy rozwój
badań Układu Słonecznego, a w
szczególności naukowa eksploracja planet
podobnych właściwościami fizycznymi do
Ziemi, spowodowały pojawianie się coraz
częstszych pytań o możliwość istnienia
życia na innych niż Ziemia ciałach
niebieskich. Liczne sondy kosmiczne
dostarczały i dostarczają danych, które
wskazują na możliwe występowanie wody
np. na Marsie. Rozbudza to wyobraźnię
uczonych co do istnienia tam jakichś form
życia.] – asztrobiológia [interdiszciplináris
tudományág, mely a csillagászat, a biológia
és a geológia azon területeit foglalja magába,
melyek a földön kívüli élet eredetét,
lehetőségeit, evolúcióját, valamint a földi
élet esetleges földön kívüli eredetét
vizsgálják.
Az
elnevezés
a
görög
astron=csillag; bios=élet; logos=tudomány
szavakból származik, és ugyancsak szokták
exobiológiaként,
illetve,
helytelenül,
xenobiológiaként emlegetni, melyben a xeno
a görög xenos=idegen szóra utal (ez nem fedi
le teljesen az asztrobiológia területét,
ugyanis a földi eredetű élet világűrben és
más égitesteken történű túlélése vagy
szaporodása is a tudományág kérdéskörébe
tartozik, nem csak az idegen létformáké).]
-
Wersja 01 01 2017
astrobiologiczny, -a, -e – asztrobiológiai
astrofizyczny, -a, -e – asztrofizikai
astrofizyk – asztrofizikus
astrofizyka [1. nauka badająca budowę,
ewolucję, właściwości fizyczne i skład
chemiczny ciał niebieskich, a także
wszechświata jako całości; 2. nauka o fiz. i
chem. budowie ciał niebieskich; 3.
dziedzina nauki leżącą na pograniczu
fizyki i astronomii, zajmującą się
badaniem procesów fizycznych w skali
astronomicznej oraz budową i prawami
rządzącymi obiektami astronomicznymi.
Tematem badań astrofizyki są procesy
fizyczne
we
Wszechświecie
takich
obiektów jak gwiazdy, galaktyki, materia
międzygwiezdna oraz ich wzajemne
oddziaływanie.] – (gör.) asztrofizika,
csillagászati fizika; a csillagászatnak a
csillagok (égitestek) fizikai- (hőmérséklet,
mágnesesség stb.) és kémiai tulajdonságaival
foglalkozó ága [a fizika és a csillagászat
része, mely a csillagok fizikájával
foglalkozik, beleértve felépítésüket és
fejlődésüket. Vizsgálja a csillagok, fizikai
tulajdonságait
(állapothatározóit),
ami
alapján modelleket állít fel a belsejükben
végbemenő fizikai folyamatokra, például
energiatermelésükre]
astrofotografia, astrografia metoda [obserwacji
astronomicznych
polegająca
na
stosowaniu fotografii do rejestrowania
położenia i jasności ciał niebieskich] –
(gör.) asztrofotográfia; a fényképészet
alkalmazása a csillagászatban
astrofotometr [fotometr służący do mierzenia
natężenia światła ciał niebieskich] –
asztrofotométer;
műszer
a
csillagok
fényerőségének mérésére
astrofotometria [dział astrofizyki zajmujący się
pomiarami
natężenia
światła
ciał
niebieskich] – asztrofotometria; az égitestek
fényerősségének mérése
astrofotograf – asztorofotográf
astrolabium [1. dawny przyrząd do wyznaczania
położenia ciał niebieskich; 2. używany
przed XVIII w. aparat do mierzenia
kątów, do wyznaczania położenia ciał
nieb., poprzednik teodolitu] – asztrolábium
[egy olyan eszköz, mely bizonyos
csillagászati számítások gyors elvégzését
teszi lehetővé analóg illetve grafikus úton.
Az első asztrolábiumok megjelenése a Kr.
u.-i I. századra tehető, de a megalkotásához
szükséges matematikai háttér már a Kr.e.-i
III.
században
rendelkezésre
állt
Hipparkhosz és Apollóniosz jóvoltából.]
349
astrolatria [kult gwiazd i planet występujący w
wielu
religiach
politeistycznych]
–
asztrolátria; csillagimádás
astrolog [przepowiadający przyszłość z gwiazd.
Astrologia uprawiana była szczególnie w
Chaldei i Babilonii. Potępiana przez Biblię
i nie uznawana przez prawdziwą naukę
świecką.]
–
asztrológus,
csillagjós;
asztrológiával foglalkozó ember
astrologia (dawn. astrologja) [1. badanie
położenia ciał niebieskich w przekonaniu,
że istnieją bezpośrednie związki między
konfiguracją ciał niebieskich a losem i
charakterem człowieka; 2. astrolog i
astrologia, z grec. astron gwiazda i logos
mowa, nazwa nauki, która zajmowała się
przepowiadaniem
przyszłych
losów
ludzkich z biegu ciał niebieskich.; 3.
wróżbiarstwo przepowiadające ziemskie
wydarzenia z pozycji i aspektów planet i
gwiazd, oparte na ich rzekomym wpływie
na ludzkie sprawy] – (gör.) asztrológia,
csillagjóslás (görögül αστρολογία) [kifejezés
a görög asztron, 'csillag' és logosz, 'szó,
tudomány' szavakból ered. Az úgynevezett
ezoterikus tanok egyike, és feladata a
bolygók állásából egy adott időpontban
bekövetkezett esemény (legtöbbször egy
személy születése) sorsának minél pontosabb
meghatározása.
Tudománytörténeti
szempontból a csillagászat tudományának
előfutára, míg a modern asztrológiát az
áltudományokhoz sorolják.]
astrologiczny, -a, -e – asztrológiai
astron [1. gwiazda; 2. urządzenie służące do
przeprowadzania badań termojądrowych]
– asztron; „csillag, csillagkép”; (elvont
értelemben: „égitest”)
astronauta także kosmonauta, oraz tajkonauta
lub
yuhangyuan
(chiń.
kosmiczny
nawigator, podróżnik) [osoba odbywająca
loty kosmiczne lub przygotowywana do
odbywania takich lotów.] – asztronauta,
űrhajós (kosmonauta)
astronautyczny, -a, -e [kosmonautyczny] –
űrhajózási; űrhajósastronautka – női űrhajós, űrhajósnő
astronautyka [1. zespół nauk zajmujących się
lotami
poza
atmosferę
Ziemi,
poznawaniem przestrzeni kosmicznej i
znajdujących się w niej obiektów; 2.
kosmonautyka, nauka o problemach
podróży
międzyplanetarnych
i
kosmicznych,
odbywanych
przez
astronautów,
kosmonautów.]
–
asztronautika; űrhajózás tudománya
astronawigacja [wyznaczanie położenia i kursu
statku lub samolotu według gwiazd,
-
Wersja 01 01 2017
Słońca i Księżyca] – asztronavigáció;
csillagászati hajózás v. navigáció
astronawigacyjny, -a, -e asztronavigációs
astronika [nauka badająca problemy łączności z
hipotetycznymi zaziemskimi istotami
rozumnymi] – a földön kívüli értelmes
lényekkel
kapcsolatos
problémákkal
foglalkozó tudomány
astronom [człowiek zajmujący się badaniem ciał
niebieskich] – asztronómus, csillagász
astronomia [1. nauka o budowie, pochodzeniu i
ruchach ciał niebieskich oraz o przestrzeni
kosmicznej, w której się one znajdują;
2. wydział lub kierunek na uniwersytecie
obejmujący studia w tym zakresie; 3.
nauka o ciałach niebieskich, ich
zbiorowiskach i materii rozproszonej w
przestrzeni
kosmicznej]
–
(gör.)
asztronómia, csillagászat (az égitestek
mozgásának törvényeit, nagyságát, tömegét,
távolságukat vizsgáló tudomány)
astronomia fizyczna – fizikai csillagászat
astronomia nautyczna – hajózási csillagászat
astronomiczna liczba [bardzo wielkie, zawrotne,
olbrzymie] – csillagászati szám v. összeg
astronomiczne sumy – csillagászati számok
(összegek)
astronomicznie – csillagászatian
astronomiczny, -a, -e [1. dotyczący astronomii;
2. bardzo
duży]
–
asztronómiai;
csillagászati
astrospektrograf [[gr.-łac.], → spektrograf
astronomiczny] – asztrospektrográf; a
csillagok
színképének
közvetlen
fotografálására szolgáló műszer
astrospektroskopia [dział astronomii zajmujący
się badaniem widm ciał niebieskich] –
csillag-színképelemzés,
a
csillagok
színképéből azok kémiai összetételét és
hőmérsékletét tanulmányozza
astrospektroskopia
(zob.
spektroskopia
astronomiczna)
–
csillagászati
színképelemzés
astrum – (lat.) astrum; csillag, csillagzat
astrych, jastrych (posadzka ceglana) [„W łacinie
średniowiecznej astracum – był to bruk,
klepisko i powała czyli pułap, na którego
deskach dawano także glinianą „polepę”.]
– téglapadló, téglaburkolat
Astry (Marcinki), Aster [należą do rodziny
astrowatych (Asteraceae). Pochodzą z
Ameryki Północnej i zawierają ponad 600
gatunków. W naturalnym siedlisku można
je spotkać na obrzeżach lasów, wśród
trawiastych prerii bądź nad brzegami
wód.] – őszirózsafélék (Asteraceae)
350
astygmatyzm [1. wada soczewek powodująca, że
promienie świetlne, wychodząc z jakiegoś
punktu, po przejściu przez soczewki nie
przecinają się w jednym punkcie, co
powoduje nieostrość i zniekształcenie
obrazu; 2. wada wzroku polegająca na
nieostrym
widzeniu]
–
(gör.)
asztigmatizmus (az üveglencsék felületének
egyenlőtlen görbüléséből származó hiba,
amely a keletkezett kép zavaros voltában
mutatkozik); szemtengely-elferdülés
astygmatyczny, -a, -e – szemtengely ferdüléses
astygmatyk, astygmatyczka – szemtengely
ferdüléses (ffi/nő)
Asuan [miasto na południu Egiptu i zarazem
stolica gubernatorstwa o tej samej nazwie.
Miasto położone jest na wschodnim
wybrzeżu Nilu, przy pierwszej katarakcie
i jest z tego powodu celem wycieczek oraz
ważnym centrum lokalnej turystyki.] –
Asszuán (arabul: ‫ أ سعةن‬- Aswān) [város
Egyiptom déli részén, a modern egyiptomi
Asszuáni Kormányzóság székhelye. A
mintegy 200 000 lakosú település, a Nílus
keleti partján, az 1. katarakta bejáratánál
fekszik é. sz. 24° 05′ k. h. 32° 56′. Az
ókorban Asszuán volt az Ókori Egyiptom
déli határa, ettől délre kezdődött Alsó-Núbia.
A várostól délre építették meg a 20. század
elején az afrikai ország legnagyobb
duzzasztógátjait, majd végül az 1960-as
években a Nagy Asszuáni-gátat.]
asumpcja
–
(lat.)
asszumpció;
fölvétel,
mennybemenetel [augusztus 15. Szűz Mária
mennybemenete; Nagyboldogasszony]
asumpt [powód lub zachęta do zrobienia czegoś]
– (latinizmus) ürügy, alkalom, ösztönzés
Aswerus, Achaszwerosz (silny władca), także
Kserkses i Artakserkses [1. Ojciec
Dariusza - króla Medów (prawdopodobnie
ojciec Astiagesa). 2. Perski król. Podobno
syn Cyrusa, przed którym Żydzi byli
oskarżani przez swoich wrogów. 3. Perski
król, który pojął za żonę Esterę. Został
pobity przez Greków. Asyria - wielkie
królestwo nad rzeką tygrys. Wzmiankę o
nim mamy już w 1 Moj. Zwane niekiedy
Aszszur. Jego stolica Niniwa zbudowana
-
Wersja 01 01 2017
przez Nimroda, stąd także nazwa 'Ziemia
Nimroda'. Assyryjczycy, podobnie jak
Izraelici, pochodzili od Sema, syna Noego.
Ich język także był semicki. Posługiwali
się hieroglifami, a później pismem
klinowym, które pochodziło od starych
Achadów.
Monarchia
Assyryjska
doczekała się końca ok. 606 roku przed
Chrystusem,
w
czasach
zburzenia
Niniwy.] – Ahasvérus (ASVÉRUS) (a
birodalom szeme, nagykirály, oroszlánkirály,
nagyfejedelem; nagyhatalmú). [1. Dán 9,1ben Ahasvérós, mint a méd Dáriusz apja
kerül említésre. 2. Cyrus (Kürosz) perzsa
király (uralkodott i. e. 559–529) fia; 3.
Perzsa király, akit Eszter könyve említ.
Uralma alatt a zsidók csodás módon
megmenekültek a Hámán által tervezett
kiirtástól. Sok minden szól amellett, hogy ő
volt Xerxes, aki Kr. e. 486-465-ig uralkodott.
Az Ezsd 4,6-ban előforduló Ahasvérus név
nagy valószínűség szerint szintén Xerxest
jelöli, bár egyesek Kambysessel, Círus fiával
tartják azonosnak.]
asygnacja
[pisemne
zlecenie
wypłacenia
określonej sumy pieniędzy lub zlecenie
wydania określonych przedmiotów] –
utalványozás, kiutalás, utalvány
asygnacje kasowe – pénztári utalvány
asygnacja kredytowa – hitelkeret; hitelutalvány
asygnacja przychodowa – bevételi utalvány
asygnacyjny, -a, -e [1. w bankowości: związany z
asygnacją, dowodzący asygnacji (np. kwit
asygnacyjny); 2. przestarzale, o pieniądzu:
papierowy,
w
przeciwieństwie
do
kruszcowego (np. ruble asygnacyjne)] –
kiutalt, utalványozott
asygnariusz – utalványozó; nyugtatömb
asygnata [1. dokument będący dowodem
przeprowadzenia operacji gotówkowej
przez kasę; 2. dokument uprawniający do
kupna jakiegoś artykułu na specjalnych
warunkach; 3. pieniądz papierowy] –
papírpénz, bankjegy (banknot); (utalvány): a
francia forradalom idején forgalomban volt
papírpénz [1789-ben állami kötvény
formájában
bocsátották
ki,
melynek
fedezetéül a forradalom alatt elkobzott
földbirtokok szolgáltak. 1790-ben hivatalos
fizetési eszköz lett. Mértéktelen kibocsátása
miatt rövid idő alatt elértéktelenedett. 1796ban földvásárlásra jogosító utalványokra
cserélték át. A teljesen elértéktelenedett
assignatákat 1797-ben végleg kivonták a
forgalomból.]; kiutalás
asygnata państwowa – aszignata; állami bankjegy,
államjegy
351
asygnata przychodowa [1. asygnata w kasie lub
w magazynie, na której notuje się wpływy
gotówkowe, towarowe itp.] – bevétel
asygnowanie – utalványozás, folyósítás
asygnować (asygnuje) [1. przeznaczyć pewną
sumę pieniędzy na jakiś cel; 2. wystawiać
przekaz do wypłaty, zlecać wypłacenie
określonej sumy pieniędzy] – kiutalni,
utalványozni, kiutalványozni, folyósítani
asygnować komu co – utalványozni v. folyósítani
vkinek vmit
asygnować na co – utalványozni vmire (vmit)
asylabiczny, -a, -e – nem állandó szótagszámú,
szabad (vers)
asylabizm [występowanie niejednakowej liczby
sylab w wersach (np. w wierszach
wolnych), częste w polskiej poezji
średniowiecznej]
–
nem
állandó
szótagszámú, szabad verselés
asymetria [1. brak lub naruszenie symetrii;
2. log. cecha relacji polegająca na tym, że
jeżeli ta relacja zachodzi między x a y, to
nie zachodzi między y a x; 3. Efekt
nierównomierności po próbie podzielenia
pionową linią (osią symetrii) bryły – ciało
plus ubranie, na dwie, „równe” części.
Programowe
zakłócenie
„przystawalności”
to
efekt
często
podkreślany w tych wytycznych, które
opisują bryłę ubioru i linię ubrania.
Asymetria to efekt, po który często sięgają
debiutujący projektanci, ponieważ utarło
się przekonanie, że jest znakomitym
sposobem nie tylko na ukrycie defektów
sylwetki, ale także wad kroju.] – (gör.)
aszimetria, részaránytalanság; a szimmetria
hiánya v. ellentéte
asymetria indukcyjności – mágneses aszimmetria
Asymmetric Digital Subscriber Line, ADSL
(ang. asymetryczna cyfrowa linia abonencka)
[to technika umożliwiająca asymetryczny
dostęp do sieci teleinformatycznych a w
tym do Internetu i będąca odmianą DSL.
Asymetria polega tutaj na tym, iż
przesyłanie danych do użytkownika (z
Internetu) jest szybsze od odwrotnego
transferu. Technologia ta stworzona
została z myślą o użytkownikach częściej
odbierających dane (np. ze stron
internetowych) niż wysyłających dane (np.
posiadających serwer internetowy)] –
ADSL (Asymmetric Digital Subscriber Line,
Asymmetric DSL vagyis „aszimmetrikus
digitális
előfizetői
vonal”)
[1.
a
hagyományos telefonkábelen nagysebességű
adatátvitelt biztosító megoldás; a letöltés
lényegesen gyorsabb, mint a feltöltés
(aszimmetrikus digitális előfizetői vonal); 2.
-
Wersja 01 01 2017
A DSL egyik fajátája. Ahol a feltöltési
sebesség alacsonyabb a letöltési sebességnél
– aszimmetrikus sebesség. Lásd még: DSL.
3. egy kommunikációs technológia, ami a
hagyományos
modemeknél
gyorsabb
digitális adatátvitelt tesz lehetővé a csavart
rézérpárú telefonkábelen.]
asymetryczność
–
aszimmetria,
vminek
aszimetrikus volta
asymetryczny,
-a,
-e
–
aszimmetrikus;
részaránytalan, nem szimmetrikus
asymetryczny dekolt [oś symetrii tego dekoltu
leży po boku a nie po środku. Stosuje się
go w odzieży oficjalnej, w różnych
wariantach stylu.] – aszimmetrikus
nyakkivágás [Olyan nyakkivágás, amelynek
középvonala nem esik egybe a ruhadarab
elejének vagy hátának középvonalával,
ahhoz képest valamelyik irányban eltolódik.
Sokféle divatos és alkalmi női ruhánál
felhasználják.]
asymilacja
[łac.
assimilatio,
assimulatio
'podobieństwo' od assimilare, assimulare
'upodabniać' ― 1. przystosowanie się do
życia w obcej grupie przez przejęcie jej
kultury i przyswojenie sobie cech
właściwych tej grupie; też: wchłonięcie
obcej grupy; 2. przemiana substancji
pobranych z zewnątrz na składniki
własnego
organizmu;
3. zob.
upodobnienie;
4. przyswojenie
sobie
nowych treści oraz włączenie ich do
zdobytego wcześniej doświadczenia i
wiedzy; 5. upodobnienie (sąsiadujących z
sobą głosek w wyrazach); upodobnienie
się (pod względem narod.), przyswojenie
sobie (kultury, cech innego narodu);
przyswojenie (substancji pobranych przez
organizm; por. metabolizm), wchłonięcie;
psychol. Adaptacja; 6. upodobnienia
głosek w zależności od sąsiedztwa
fonetycznego (wsteczna, postępowa)] –
(lat.) I. asszimilálás; áthasonítás, hasonlóvá
tevés;
(nyelvtudomány)
hasonítás,
352
asszimiláció; vmely hang átalakító hatása egy
másik hangra; (upodobnienie); (etnikai)
beolvadás, teljes hozzáidomítás vmihez,
beolvasztás vmibe; beolvasztás; (élővilág)
asszimiláció; az élő szervezetnek az a
tevékenysége, hogy a felvett táplálékot
feldolgozzák; II. asszimilálódás; hasonulás,
áthasonulás, hasonlóvá válás; (élővilág) az
élő szervezetekben a felvett táplálék
feldolgozása; teljes hozzáidomulás vmihez,
beolvadás vmibe; (nyelvt.) hasonulás, egy
hang alkalmazkodása egy másik hanghoz;
III.
(filozófia)
hasonló
képzetek
összeolvadása
asymilacja całkowita – teljes hasonulás
asymilacja częściowa – részleges hasonulás
asymilacja fonetyczna – hasonulás
asymilacja pełna – teljes hasonulás
asymilacja pod względem dźwięczności –
zöngésség szerinti hasonulás
asymilacja postępowa; asymilacja wsteczna –
előreható hasonulás
asymilacja
społeczna
[Jest
to
proces
przyswajania przez jednostkę lub grupę
ludzką
cech
kulturowych
i
świadomościowych innej grupy etnicznej,
prowadzący do ukształtowania jej nowej
tożsamości społecznej.] – társadalmi
asszimiláció; beolvadás
asymilacyjny, -a, -e – asszimilációs, asszimilálási,
asszimilálásra vonatkozó
asymilować (asymiluje) [1. ulegać asymilacji,
upodabniać, przystosowywać coś do
czegoś; 2. w biologii: przemieniać
substancje pobrane z zewnątrz na
składniki danego organizmu; przyswajać;
3. asymilować się - przystosowywać się do
czegoś, np. do warunków życia w obcym
kraju] – (lat.) asszimilálni; hasonítani,
áthasonítani, hasonlóvá tenni, beolvasztani;
magához hasonlóvá tenni
asymilować pokarmy – a táplálékot feldolgozni v.
asszimilálni
asymilować się (asymiluje się) – asszimilálódni
(asszimilálódik); hasonulni, áthasonulni,
beolvadni, hasonlóvá válni v. lenni
asymptomatyczny, -a, -e [zob. bezobjawowy] –
aszimptomatikus; tünetmentes
asynchron (zob. asynchronizm w zn. 2.) – (gör.)
aszinkron; nem egyidejű, nem egy időben
ható
asynchroniczne multipleksowanie z podziałem
czasu (multipleksowanie z podziałem
czasu, w którym okno czasu użytkownika
przydzielane jest dynamicznie - na
żądanie), ATDM – (kat.: technika) ATDM,
Asynchronous Time-Division Multiplexing
-
Wersja 01 01 2017
asynchroniczny tryb przesyłania; tryb transmisji
asynchronicznej
(metoda
szybkiego
przesyłania danych pow 150Mbps); ATM
- (kat.: informatyka) ATM (Asynchronous
Transfer Mode), aszinkron hálózati protokoll
[1. fix hosszúságú (53 byte) csomagokkal
dolgozó, igen nagy sebességű (10 Mbit/s - 1
Gbit/s) aszinkron hálózati protokoll; hang és
videojel továbbítására is alkalmas és a
kiépítés alatt levő Internet2 hálózat egyik
legvalószínűbb adatátviteli technikája. 2.
Rendkívül gyors hálózati technológia. Az
ATM meghatározza a protokollt, de nem írja
elő a fizikai átviteli közeget (az lehet pl.
optikai kábel, csavart érpár, stb.). 3.
Szabványosított aszinkron multiplexelési és
kapcsolási technológia, Gigabit/s átviteli
sebességű,
kis
késleltetésű
hálózati
információ
továbbításra
(53
bájtos
csomagok, 5 bájt fej, 48 bájt adat).]
asynchronia
[1. niejednoczesność
ruchów
narządów mowy przy artykulacji głosek;
2. zob. asynchronizm w zn. 1.] –
aszinkronia
asynchronizm [1. niezbieżność w czasie kilku
zjawisk,
czynności,
procesów;
2. rozbieżność obrazu i dźwięku w filmie]
– aszinkronizmus
asyndeton
[konstrukcja
składniowa
charakteryzująca się brakiem spójników
między współrzędnymi członami zdań lub
zdaniami] – (gör.) aszindeton; kötőszó
nélkül felsorakozott mondatok (stilisztika)
Asynkryt [‘niezrównany’] [1. imię męskie
pohcodzenia greckiego o niepewnej
etymologii. Jego patronem jest św.
Asynkryt, wspominany razem ze śwśw.
Herodionem i Flegonem (I wiek). 2. żyjąca
w I wieku postać biblijna, święty
prawosławny. Postać występująca w
Nowym Testamencie w Liście do Rzymian
apostoła Pawła (Rz 16, 14 (BT) . Zaliczany
do
grona
Siedemdziesięciu
dwóch
wysłańców
Jezusa
Chrystusa.
Wspomnienie
w
grupie
apostołów
przypada
na
4/17
stycznia.]
–
ÁSINKRITUS
(a
hasonlíthatatlan)
[Keresztyén férfi a római gyülekezetben; Pál
apostol egyik barátja (Róm 16,14).]
Asyria (akad.
- māt daššurki,
tłum. "kraj boga Aszura" ) [1. starożytne
państwo
semickie
w
północnej
Mezopotamii istniejące od drugiej połowy
III tysiąclecia p.n.e. do pierwszej połowy I
tysiąclecia p.n.e.; 2. starożytne państwo
semickie w północnej Mezopotamii, które
doszło do znacznej potęgi w II tysiącleciu
p.n.e. i w pierwszej połowie I tysiąclecia
353
p.n.e., podbijając znaczne obszary
Bliskiego Wschodu.] – Asszíria [1. ókori
történelmi régió Észak-Mezopotámiában, a
Tigris és az Eufrátesz felső szakasza között.
Asszíria Assur városáról (rajta keresztül
pedig Assur istenről) kapta nevét, mely az itt
kialakuló asszír államok egyik legfontosabb
városa, és hosszú ideig fővárosa volt. Ma
Irak része. 2. Olykor Assúrt jelölik vele; első
fővárosa Assúr volt, később Ninive.
Eredetileg a Tigris felső folyása és a Sab
folyó közt terült el; fénykorában magában
foglalta a Fekete-tenger, a Káspi-tenger, a
Perzsa-öböl és a Földközi-tenger, közti
egész területet, beleértve Egyiptomot is.
Lakossága sémita volt. Királyai gyakran
viseltek hadat Izráel ellen (2Kir 15,19.29;
16,7-9; 2Krón 28,20); végül legyőzték az
északi országot, Izráelt és népét Kr. e. 721ben fogságba vitték (2Kir 17,6; 18,11).
Ninivét Kr. e. 612-ben az újbabilóniai
birodalom hódította meg.]
Asyryjczycy. * Asyria – Asszíria
Asyryjczyk, Asyryjka – asszír
asyryjski, -a, -ie (przymiotnik od: Asyria) –
asszír
asysta [1. grupa ludzi lub osoba towarzysząca
komuś; 2. obecność przy kimś lub przy
czymś; 3. w koszykówce, hokeju, piłce
nożnej: podanie, po którym drużyna
zdobywa punkt lub strzela gola] –
asszisztencia; segédlet, kíséret, udvar,
csoport, társaság; (kosárlabda, hoki)
gólpassz, átadás
asysta a. assysta, asystencja do mszy [z łac.
adsisto – stoję obok. Assystą zwano w
kościele
polskim
poczet,
orszak,
towarzyszący osobie dostojnej, np.
biskupowi lub kapłanowi, przy obrzędzie
jakimś. W języku liturgicznym, odprawiać
nabożeństwo z asystą, znaczy z djakonem i
subdjakonem, w dalmatyki przybranymi.
Wyrażenie: biskup przy mszy asystuje,
znaczy, że jest obecny czy to w pierwszej
stalli chóru, czy też na tronie; a ta
obecność jego zwać się powinna
asystencją, nie zaś asystą. Asystencją też
nazywa się obecność proboszcza przy
ślubie małżeńskim.] – (egyh.) asszisztencia;
a misén asszistáló papok
-
Wersja 01 01 2017
asystencki, -a, -ie – (lat.) asszisztensi
asystencja [1. obecność określonych osób przy
sporządzaniu
aktów
urzędowych,
konieczna dla ważności aktu; 2. daw.
towarzyszenie komuś; 3. daw. grupa ludzi
towarzysząca komuś] – (lat.) assistentia,
segédlet, részvétel asszisztencia; segítség,
közreműködés (asysta); segédszemélyzet, a
segédkezők
assistentia activa [aktywna asystencja] – (lat.)
assistentia activa; cselekvő részvétel
[Assistentia passiva és activa: a lelkésznek a
házasságkötésnél
való
közreműködése
aszerint, amint az pusztán a házassági
megegyezésnek minden egyházi szertartás, s
egyáltalában minden aktiv közreműködés
nélküli meghallgatásában és annak az
anyakönyvbe való bevezetésében áll, vagy
pedig a lelkész forma szerinti esketést végez,
a
házasulókat
összeadja,
megesketi,
megáldja.]
assistentia passiva (asystencja bierna) –
assistentia passiva; passzív részvétel, amikor
pl. a r.kat. pap házasságkötésnél csupán
tudomásul veszi a felek házasságkötési
szándékát (megegyezését, consensusát).
asystent [1. osoba pomagająca specjaliście przy
wykonywanej
przez
niego
pracy;
2. stanowisko na wyższej uczelni lub w
instytucie naukowym niższe od adiunkta;
też: osoba zajmująca to stanowisko] –
(lat.) assistens, asszisztens; olyan személy,
aki vmilyen szakember, főleg orvos
munkájában segítséget nyújt; (dawno) a
kíséret tagja; egyetemi tanársegéd
(jest
asystentem
profesora:
a
professzor
asszisztense); (egyh.) valamely egyházi
szertartásnál segédkező pap
asystent czyj czego – vkinek asszisztense,
asszisztens vki mellett
asystent kliniki – klinikai tanársegéd
asystent operatora – segédoperatőr
asystent operatora dźwięku – hanghasszisztens,
hangtechnikus
asystent przy czym – vkinek asszisztense,
asszisztens vki mellett
354
asystent przy katedrze – egyetemi tanársegéd,
tanszéki tanársegéd
asystent
reżysera
–
rendezőasszisztens,
segédrendező, a rendező munkatársa
asystent (uniwersytetu) – tanársegéd
asystentka [forma żeńska od: asystent] –
asszisztensnő
asystentka lekarza – asszisztens, orvosasszisztens
(nő)
asystentura [stanowisko asystenta na uczelni lub
w instytucie naukowym] – asszisztentúra;
egyetemi
tanársegéd
v.
asszisztens
foglalkozása és állása
asystka (łac. obecna) [1. w ikonografii promienie
i bliki namalowane złotem lub srebrem,
stanowiące rysunek szat, włosów itp.
Symbolizują obecność Bożej światłości. 2.
tasiemka, którą obszyte są brzegi odzieży
świętego, najczęściej jest złota.] – arany v.
ezüst sugár; kis ruhaszegő szalag
asystować [1. być obecnym przy czymś lub
towarzyszyć
komuś;
2. pomagać
specjaliście przy wykonywanej przez
niego pracy; 3. daw. starać się o czyjeś
względy] – (lat.) asszisztálni; kísérni vkit,
vkinek a társaságában lenni, jelen lenni;
segédkezni, segíteni; (towarzyszyć komu)
kísérni, kísérgetni; udvarolni vkinek; tenni a
szépet; kegyeit lesni
(lubił asystować
pięknym kobietom: szeretett a szép nőknek
udvarolni)
asystować do mszy – misénél segédkezni,
ministrálni
asystować przy operacji – műtétnél asszisztálni;
segédkezni a műtétnél
asystował mu przez cały czas jego pobytu – itttartózkodása idején állandóan kísérte v. vele
volt
asystowanie [1. wspomaganie specjalisty w
trakcie wykonywanych przez niego zadań;
2. towarzyszenie, najczęściej bierne, przy
jakichś czynnościach; 3. sport. w piłce
nożnej: wykonanie podania do strzelca
bramki] – asszisztálás; segédlet
Asyż (włoski Assisi) [włoskie miasto i gmina
położone na południowy wschód od
Perugii, w regionie Umbria, w prowincji
Perugia.] – Assisi (e.: 'asszízi') [város
Olaszországban Perugia
tartományban;
Assisi Szent Ferencnek, a ferences rend
alapítójának és Szent Klárának, a klarissza
rend alapítójának a szülőhelye]
Aszan (Asan), Ain-Aszan, Maszal [miasto
biblijne w Szefeli na terenie Judy.
Początkowo miasto zostało przydzielone
pokoleniu Judy, potem zostało przekazane
Symeonowi (Joz 15:42; 19:7, 9; 1Kn 4:32).
-
Wersja 01 01 2017
Następnie przekazano je Lewitom z rodu
Kehata (1Kn 6:54, 59). Miasto któremu
Dawid przesłał łupy po zwycięstwie nad
Amalekitami,
nazwano
Bor-Aszan
(utożsamiane z Aszanem) (1Sm 30:30).
Miasta przekazane potomkom Kehata to
m.in. Aszan (Ain-Aszan lub Maszal). (Joz
21:16; 1Kn 6:59).] – ASÁN (füst) [Város,
mely először Júda törzsének jutott (Józs
15,42), majd Simeon osztályrésze lett (Józs
19,7; 1Krón 4,32). Később lévitaváros
(1Krón 6,59).]
Aszbea [Biblia Warszawska: Synami Szeli, syna
Judy, byli Er, ojciec Lechy, Laeda, ojciec
Mareszy i rodów wytwórców bisioru z BetAszbea; Biblia Tysiąclecia: Synowie Szeli,
syna Judy: Er, ojciec Leki, Laedy, ojciec
Mareszy i rodów z wytwórni bisioru w BetAszbea; Biblia Gdańska: Synowie Seli, syna
Judowego: Her, ojciec Lecha i Laada, ojciec
Maraa; i rodzaje domów tych, którzy robili
około bisioru w domu Asbeat. (1 Kron.
4:21)] – ASBEA (hűségeskü, én esküszöm; a
heves, szenvedélyes). [Család, amelynek
tagjai takácsok voltak. 1Krón 4,21: Sélának,
Júda fiának fiai Ér, Léká atyja, és Laadá,
Marésá atyja; és a patyolat munkások
házának, Asbéa házának nemzetségei]
Aszbel [Biblia Warszawska: Synami Beniamina
byli: Bela, Becher, Aszbel, Gera, Naaman,
Echi, Rosz, Muppim, Chuppim i Ard. (1 Moj.
46:21)] – ASBÉL (lefelé vivő út; Isten
fegyelmezése; Isten helyreigazítása, esőt
ajándékozó). [Benjámin (1) fia (1Móz 46,21;
4Móz 26,38).]
aszć (węg. ’wysychać’) – aszik, aszalódik
Aszdod (w czasach hellenistycznych: AZOT)
[pierwotne miasto Anakitów, a od XII w.
przed Chr. było jednym z pięciu miast
konfederacji filistyńskiej. W czasach
Chrystusa Pana było na wpół greckie] –
ASDÓD v. AZÓTUS (erődítmény, vár; erős,
hatalmas) [1. izraeli város; város Filiszteában
(i. e. 711 óta asszír vazallus állam
központja); 2. A filiszteusok öt fő városának
egyike, félúton Joppe és Gáza közt. Az
anákok hazája; Júda törzsének jutott
osztályrészül (Józs 13,3); a Dágon-kultusz
központja; Dágon halformájú bálvány volt.
Asdódba hurcolták el a filiszteusok a
frigyládát, később azonban visszahozták
(1Sám 5,1-7); Uzziás (1) elfoglalta a várost
és a falait lerombolta (2Krón 26,6); Ámos,
próféta megjövendölte a lerombolását (Ám
1,8); Asszíria királya, II. Szargon elfoglalta
(Ézs 20,1); Nehémiás (3) korában ez a város
is megkísérelte megakadályozni a zsidókat
abban, hogy újra felépítsék Jeruzsálemet és a
templomot (Neh 4,7-9; 13,23-24). A görög
355
ÓSZ-ben és az ApCsel 8,40-ben "Azótus"
néven szerepel; Fülöp evangélista hirdette ott
a Jézus Krisztusról szóló evangéliumot.]
Aszechur (Aszchur a. Assur) [prawdop. ‘czerń’]
[Biblia Warszawska: Po śmierci Chesrona
zbliżył się Kaleb do Efraty, żony Chesrona,
swego ojca, i ona urodziła mu Aszechura,
ojca Tekoi. Biblia Tysiąclecia: Po śmierci
Chesrona w Kaleb-Efrata, żona Chesrona,
Abijja, urodziła mu Aszchura, ojca Tekoa.
Biblia Gdańska: A gdy umarł Hesron w
Kaleb Efrata, tedy żona Hesronowa Abija
porodziła mu Assura, ojca Tekui. (1 kron.
2.24)] – ASHÚR (feketeség; szabad férfi).
[Júda leszármazottja, Tékoa alapítója (apja)
(1Krón 2,24; 4,5). 1Krón 2,24: Hecron
halála után pedig bement Káleb Efratához,
atyjának, Hecronnak feleségéhez, és az szülte
neki Ashúrt, Tekoa atyját.]
Aszer (Aser) [‘szczęśliwy; szczęście’] [Biblia
Warszawska: A Lea rzekła: Na moje
szczęście, bo kobiety będą mnie nazywać
szczęśliwą; i nazwała go Aszer. Biblia
Tysiąclecia: Lea powiedziała: Na moje
szczęście! Bo kobiety będą mnie zwały
szczęśliwą. Dała więc mu imię Aser. Biblia
Gdańska: I rzekła Lija: To na szczęście
moje; bo mię szczęśliwą będą zwały
niewiasty; i nazwała imię jego Aser. (1 Moj.
30:13)] – ÁSER (boldog, szerencsés,
boldogság). [Jákób nyolcadik fia (1Móz
30,12-13; 35,26).; plemienie synów Asera a.
pokolenie potomków Asera - Áser utódaiból
álló törzs (Józs 19,24-31), amelynek birtoka
Palesztina északnyugati csücskében terült
el.]
Aszera (ugaryckie: 'ṯrt, hebr.:‫הָ יןתא‬,inne formy:
Athirat, Aszirat, Elat) [w mitologii
ugaryckiej bogini wybrzeża morskiego,
utożsamiana z planetą Wenus i jej
aspektem jako Gwiazda Poranna, matka
bogów, początkowo żona najwyższego
boga Ela, później żona Baala oraz Jahwe.
Przeszła także do mitologii hebrajskiej. W
Biblii jest wymieniana 49 razy, przy czym
nazwa odnosiła się zarówno do bogini, jak
i do steli świątynnej, słupu kultowego.
-
Wersja 01 01 2017
Salomon kazał zbudować ołtarz Aszery,
jedna z jego żon była wyznawczynią jej
kultu. Księga Jeremiasza opisując kult
Królowej Nieba także prawdopodobnie
odnosi się do Aszery. Pojawia się w
licznych źródłach (nie tylko semickich). W
akadyjskich
jako
Aszratum/Aszratu,
hetyckich jako Aszerdu(s), Aszertu(s),
Aserdu(s) lub Asertu(s). Aszera jest
powszechnie identyfikowana z ugarycką
boginią
Athirat(‘Aṯirat).
Tysiące
wotywnych figurek Aszery odkryto na
terenie całego Kanaanu, co świadczy o jej
ogromnej popularności.] – ASERA
(ASTARTE) (akkád Ašratu(m), ugariti
Atirat, hettita Ašerduš vagy Ašertu, héber
‫ןִרח‬
ַ ִ‫’ א‬ăšērâ) (fatörzs, cölöp; szerencsét
hozó).
[1.
Kananeus
bálvány,
a
termékenység istennője. 2. Ugyanennek a
bálványnak fából vagy kőből készült
képmása, melynek tisztelete Izráelben
utálatos bűnnek és erkölcstelenségnek
számított (2Móz 34,13; 1Kir 16,29-33). 3. a
nyugati sémi (amorita) vallás anyaistennője.
Önálló
kultusza
valószínűleg
Istár
tiszteletének helyi változataként alakult ki,
néha kifejezetten azonos vele. Később
azonban elszakadt egymástól a két mítoszkör
és mindkét istennő önálló kultusszal bírt. A
föníciai régióban szerepkörük is átfedte
egymást. Kialakulása még a hurrita időkre
tehető, feltűnik Kirta mítoszában is, aki
Asera segítségével találja meg családját. A
dél-föníciai Gubla városában Baálat Gubla,
azaz Gubla úrnője néven ismerték, ahogyan
Ríbaddi amarnai levelei bizonyítják.
Általában Él különböző alakjait tisztelték
férjeként, leggyakrabban Elkunirsza (Elqōne-ereš, akkádul Él, a Föld teremtője). A
délebbi régiókban Baál felesége. Az Asera és
Baál mítoszban Baál csábítója. Más
változatokban csak közbenjár Baálnál Él
érdekében. Rengeteg gyermeke volt, a hettita
Aszerdusz-mítoszban a Viharisten azzal
ijeszti meg, hogy elhiteti vele hetvenhét
gyermekének halálát. Lásd még: ASTARÓT
és ASTÓRET.]
Aszery [pale, pnie, słupy drewniane, nieraz
rzeźbione, stawiane przez pierwotnych
mieszkańców ziemi Kanaan jako symbole
bogini Aszery, czczonej wraz z Baalem] –
(hist.) Asérák (kánaániták istennői)
Aszeryci [Aszeryci więc mieszkali wśród
Kananejczyków mieszkających w tej
ziemi, gdyż ich nie wypędzili. (Ks. Sędziów
1:26-32, Biblia Warszawska).] – Ásérhoz
tartozók [Bír 1,32: Ezért az Ásérhoz tartozók
ott laktak a kánaániak között, az ország
lakosai között, mert nem űzték ki őket.];
356
ÁSERBELIEK [Áserből való emberek;
Isbósetnek, Saul fiának hívei voltak (2Sám
2,9).]
Aszima a. Asyma [imienie bóstwa aramejskiego
"Aszima" (2 Krl 17,30)] – ASIMA (menny;
ördög (perzsa)). [Hámát városának bálványa,
amelynek tiszteletét Sénahérib asszír király
mintegy Kr. e. 715-ben Samáriában is
bevezette (2Kir 17,30).]
Aszkanaz a. Aschenaz [według biblijnej Księgi
Rodzaju jeden z trzech, najstarszy syn
Gomera; braćmi jego byli Rifat i
Togarma. Jest uważany za protoplastę
wielu ludów indoeuropejskich, m.in.:
Germanów, Skandynawów, Słowian. —
Synami Gomera są: Aszkanaz, Rifat i
Togarma. (1 Moj. 10:3, 1 Kron. 1:6)] –
ASKENÁZ (lófejő; a jel; tűz, amely tovább
terjed). [Jáfet leszármazottja (1Móz 10,3;
1Krón 1,6).]
Aszkelon a. Aszkalon (lub Ashqelon, hebr. ‫;אִ ןס קְׁ ֹוטש‬
arab. ‫نوكلعن‬, również ‫[ )ع ي قالن‬miasto
położone w Dystrykcie Południowym w
Izraelu. Leży na wybrzeżu Morza
Śródziemnego w odległości 31 km na
południe od Tel Awiwu, w otoczeniu
kibuców Ziqim, Karmija i Nitsanim,
moszawów Mavqi'im, Ge'a, Mash'en,
Berekhia i Nir Isra'el, oraz wiosek Bat
Hadar, Kfar Silver i Nizan. Jest to ważny
port morski i ośrodek przemysłowy
Izraela.] – Askelon [HÉBER: ‫( ]אָּ ןס קסֹוטש‬a
Földközi tenger partján, Tel Avivtól 45 kmre délre); (bibl.) ASKELON (ASKALON) (a
szégyen tüze;
vándorlás,
kimenetel;
magyaltölgy). [1. A Biblia idején az egyik
filiszteus város (pl. Jósua könyve, 13. fejezet
3. vers). Salamon király idején izraeli város.
2. A filiszteusok öt fő városának egyike,
Gázától 18 km-nyire északra, Júda törzse
foglalta el, a filiszteusok azonban hamarosan
visszafoglalták, és csaknem az egész ÓSZ-i
korban birtokukban tudták tartani. Ámos
(1,6-8). Sofóniás (2) (2,4-7) és Zakariás (17)
(9,5) nyíltan megbélyegezték a várost; Kr. u.
1270-ben
lerombolták.
3.
1948-ban
újjáalapították. Lakóinak száma. Több mint
százezer.]
Aszkenaz a. Aschenas [(B.T.) Zwołajcie przeciw
niemu królestwo Ararat, Minni i Aszkenaz!
Jer. 51:27] – ASKENÁZ (lófejő; a jel; tűz,
amely tovább terjed). [Araráttal kapcsolatos
nép, Jer 51,27 említi.]
Aszna [w Szefeli (Joz. 15:33)] – ASNA (ASZNA)
(erősség, szilárdság; kökény) [Két júdabeli
város (Józs 15,33.42).]
Aszpenaz
[Wysoki
urzędnik
dworu
Nebukadnesara, Aszpenaz, nadał czterem
-
Wersja 01 01 2017
żydowskim
młodzieńcom
nowe
babilońskie imiona: Baltazar, Szadrach,
Meszach i Abed-Nego - będące hołdem dla
babilońskich bóstw. (Dan. 1:3)] –
ASPENÁZ
(lóorr;
tegez).
[Az
udvarmesterek
feje
Nabukodonozor
udvarában (Dán 1,3.7).]
Asztarot [według Biblii - miasto w Baszanie.
Stary Testament podaje, że król Og
z Baszanu, panował w Asztarocie, w Edrei
(Pwt 1:4; Joz 9:10; 12:4; 13:12). Podbity
obszar podlegający wcześniej Ogowi
przydzielono
najpierw
potomkom
Machira z plemienia Manassesa, Asztarot
przypadł potem Gerszonitom jako miasto
lewickie (Joz 13:29-31; 1Kn 6:56 BT).
W równoległym
do
1
Kn
6:71
sprawozdaniu z Joz 21:27 występuje pod
nazwą Beesztera (BW), (NW) lub Bozran
(Gd) albo Asztarot (BT). Asztarot jest
wymienione w inskrypcjach asyryjskich
i na tabliczkach z Amarny.] – a)
ASTARÓT (egyesülés; anyajuh; Astartehoz
tartozó) [1. teljes nevén: A. Karnajim, ókori
város Básánban, Transzjordániában. Neve
arra utal, hogy Astarte istennőnek volt ott
szentélye. 2. Város Básánban, amelyet
valószínűleg Astarte pogány istennő benne
található templomáról neveztek el (5Móz
1,4; Józs 9,10; 12,4). Lásd még:
ASTÓRET.]; b) ASTÓRET (ASTARÓT,
ASTARTE) (a szövetséges nő, feleség,
asszony). [Istennő a kananeusok vallásában,
férfi megfelelője valószínűleg Baál volt.
Mindkettőt
szexuális kicsapongásokkal
tisztelték. Kultikus szertartásaikon időnként
az izráeliták is, kivált az északi országrész
népe, részt vettek (Bír 2,11-23; 1Sám 7,3-4;
1Kir 11,4-8). Kultuszhelyeiket és oltáraikat
Jósiás király lerontatta (2Kir 23,13-14). Lásd
még: ASERA.]
Aszterot-Karnaim (hebr. ‫[ )עשןרון קרנהם‬według
Biblii - miejsce (miejscowość), w którym
Kedorlaomer, król Elamu, zwyciężył
Refaitów (Rdz 14:5). Według wielu
biblistów, jest to pełna nazwa Asztarot,
a człon Karnaim znaczący rogi odnosi się
do
dwóch
rogów
półksiężyca
symbolizującego boginię Asztarte lub do
bliźniaczych szczytów leżących obok tego
miasta. Według innych nazwa ta oznacza
Aszterot w pobliżu Karnaim i dotyczy
miasta
Asztarot,
a Karnaim
było
przyległą,
osobną
miejscowością.
Najczęściej Karnaim to dzisiejsze Szajch
Saad, niedaleko Tall Asztara (Asztarot),
na terenie dzisiejszej Syrii przy granicy z
Jordanią, ok. 32 km na wschód od Jeziora
Galilejskiego. Natomiast Astori zakłada,
357
że to Al Churak, położony ok. 12 km na
północny wschód od ruin Draä, inni
archolodzy uważają, że jest stary zamek
Al
Mizrib,
położony
na
trasie
pielgrzymkowej z Damaszku do Mekki,
koło źródła potoku Jarmuk.] – AsterótKarnaim v. ASZTERÓT KÁRNAJIM
(Astarte két szarvval). [1. a Genezáret-tó
magasságában feküdt, Hám városa ettől
délnyugatra (1 Móz. 14,1–12. Háború
Kánaánban.); 2. A refeusok lakóhelye
Ábrahám korában (1Móz 14,5). Pontos
helyét nem ismerjük.]
Asztarta, Astarot (wzbogacająca, płodna) [u
Greków i Rzymian Asztarta; bogini
sydońska, czczona obok Baala. Także u
Fenicjan, Syryjczyków i przez Izraelitów
w czasie upadku duchowego. Nazywana
także 'królową niebios'.] – Astarót [Már a
sumerek és akkádok is tisztelték az Ég
királynőjét. Különösen erős volt a kultusza
Babilónban, ahol Istarnak nevezték, és a
város híres kettős kapuját is neki szentelték.
Számos
kultuszhelye
volt
Mezopotámiaszerte. Imádták az uruki,
agadei, assuri, ninivei Istárt, erőteljes
hasonlóságot mutatva a későbbi Máriakegyhelyek gyakorlatával. Ugyanezt az
istennőt Szíriában, Föníciában és Kánaán
területén Astarot néven tisztelték.]
Aszur (akad:
- daššur) [w mitologii
asyryjskiej bóg wojny, słońca i stwórca
świata. Główny ośrodek jego kultu istniał
w mieście Aszur (obecnie na terenie
Iraku), gdzie znajdowała się jego główna
światynia zwana E-kur (Dom-Góra) lub
E-szara
(Dom
wszechświata).
Przedstawiano go pod postacią brodatego
mężczyzny z łukiem, a jego atrybutami
była uskrzydlona tarcza i tiara z rogami.
Jego symbolem był napięty łuk. Za jego
małżonkę uznawana była Isztar, rzadziej
Ninlil. - W antropozofii Asur jest
demonem, który pragnie totalnego
zniszczenia człowieka poprzez wojny. W
pismach Rudolfa Steinera pojawia się
najpóźniej.
Jest
znacznie
niebezpieczniejszy
od
Lucyfera
i
Arymana.] – Assur [az akkád mitológiában
eredetileg Assur város védőistene volt.
Később Asszíria felemelkedésével a sumerakkád pantheon élére emelkedett, mint
főisten. Fő temploma az Assur várhegyén
levő szentélykörzetben, az Ékurban levő
Éhurszagkurkurra volt. — Assur várost az i.
e. 3. évezredben alapították a Tigris folyami
gázlóját ellenőrző sziklaszirten. Assur isten a
hely, az átkelő és a sziklaszirt hiposztázisa,
-
Wersja 01 01 2017
megtestesülése volt. Nevének eredete nem
sumer vagy sémi, de a mitológia
hegyistennek
tekinti.
A
várhegyszentélykörzetben,
az
Ékurban
levő
templomát, az Éhurszagkurkurrát a korai
időkben az asszír királylistán szereplő, de
ismeretlen uralkodási idejű Uspia építette.
— Asszíria felemelkedésével, a Középasszír
Birodalom idején az i. e. 13. században
Assur megkapta Enlil címeit és jelzőit, azaz
ő lett a „nagy hegy, az ország ura, az istenek
atyja”. Asszíria második felemelkedése, az
Újasszír Birodalom idején az i. e. 9.
században Assurt azonosították Ansarral, An
– aki maga volt az „istenek atyja”– atyjával,
és így Assur minden isten fölé emelkedett.
— A sumer-babiloni Teremtés-eposz, az
Enúma elis asszír változatában Assur
Marduk – aki az óbabiloni korban Enkit azaz
Éát váltotta ebben a szerepben – helyére lép,
mint teremtő isten. Assur felesége Assuri
Istár, majd Ninivei Istár lesz, azonkívül
Ninlil is, Enlil felesége, azaz Enlillel is
azonosul, és Ninurta, korábban Enlil fia,
most az ő fia lesz. Assur lánya a talán hurri
etimológiájú Seras (Eras). Ő lett a
„sorsszabó uralkodó” (An, Enlil), a
bíráskodás istene (Samas napisten), hadisten
(Ninurta), a bölcsesség istene (Enki/Éa). —
Az i. e. 2. évezredtől íjjas istenként
ábrázolták, akinek jelképe volt a szárnyas
napkorong
is.
I.
Tukulti-apil-Ésarra
obeliszkjén olyan szárnyas napkorongként
ábrázolták, amelyből két, íjat tartó, kar
nyúlik ki.]
Assur jelvénye: szárnyas napkorong
Aszur (akad. aš-šurki zapisywane w piśmie
klinowym
) [starożytne
miasto w północnej Mezopotamii; w III i
II tysiącleciu p.n.e. główne miasto i stolica
Asyrii, święte miasto boga Aszura z jego
główną świątynią E-szara; obecnie
stanowisko archeologiczne Kalat aszSzarkat w północnym Iraku, nad
zachodnim brzegiem Tygrysu, ok. 110 km
(68 mil) na południe od Mosulu; w 2003
roku wpisane zostało na listę światowego
dziedzictwa UNESCO.] – Assur (ékírással,
aš+sur) [az ókori Asszíria első, névadó
358
fővárosa volt a kezdetektől az i. e. 9.
századig. A város főistenéről, Assurról kapta
a nevét, aki az asszír hitvilág legfőbb istene
és az asszír állam fő védelmezője volt.]
Aszurbanipal, Asurbanipal (akad. Aššur-baniapli
"Aszur
jest
twórcą
syna
pierworodnego") [w tradycji greckiej
Sardanapal, syn Assarhaddona, był
ostatnim wybitnym królem Asyrii z
dynastii Sargonidów, panował w latach
669-631 p.n.e.] - Assur-bán-apli (Assur fiat
teremt), biblikus és görög alakban
Asszurbanipál v. Szardanapal (uralkodott Kr.
e. 668 – Kr. e. 631/Kr. e. 629(?)) [az Újasszír
Birodalom utolsó jelentős uralkodója volt,
aki apját, Assur-ah-iddinát követte a trónon.
Uralkodásához
kötődik
Egyiptom
meghódítása és kiürítése, Elám elpusztítása
és a ninivei könyvtár létrehozása. Komolyan
érdekelték a tudományok és a kutatások,
maga is szorgalmas kutató volt. Mintegy
22.000 agyagtáblából álló könyvtára maradt
fenn. 650 körül betört Júdába, elfoglalta
Jeruzsálemet és rövid időre Manasszesz
királyt is fogságba vetette.]
Aszuryci (1 Moj. 25:3) – assuriak (boldog,
igazságos; síkság). [Dédán leszármazottai,
arab törzs (1Móz 25,3).]
Aszwat [Synami Jafleta byli: Pasach, Bimhal i
Aszwat; ci byli synami Jafleta. (1 Kron.
7.33)] – ASVÁT (szilárdnak lenni,
szilárdság; dús hajú). [Áser leszármazottja
(1Krón 7,33)]
aszynbecher
[z
niem.
Aschenbecher;
popielniczka]
–
[Słowniczek
języka
śląskiego] hamutartó
aśćka, acani – kegyed
at! – hát igen!
at mówcie co chcecie, ale ja swoje zrobię – hát
igen! Beszélhettek amit akartok, de én
csinálom a magamét
At vindicta bonum vita iucundius ipsa [Zemsta
jest dobrem milszym od życia samego] –
At vindicta bonum vita iucundius ipsa. Van, hogy az életnél drágább élvezni a
bosszút. (Iuvenalis)
Atad a. Goren-ha-Atad a. Goren-Haatad [Biblia
Warszawska: A gdy przyjechali do Gorenha-Atad, które jest za Jordanem, urządzili
tam wielki i bardzo uroczysty obrzęd
żałobny. Józef obchodził po swoim ojcu
żałobę przez siedem dni. Biblia Tysiąclecia:
A gdy przybyli do Goren-Haatad, które leży
po drugiej stronie Jordanu, odprawili tam
wielki i wspaniały obrzęd żałobny: Józef
przez siedem dni obchodził żałobną
uroczystość po swym ojcu. Biblia Gdańska:
I przyjechali aż na pole Atad, które jest przy
-
Wersja 01 01 2017
brodzie Jordańskim, i płakali tam płaczem
wielkim i bardzo ciężkim; i obchodził Józef
po ojcu swym żałobę przez siedem dni. (1
Moj. 50:10) Biblia Warszawska: A gdy
mieszkańcy ziemi kanaanejskiej ujrzeli
obrzęd żałobny w Goren-ha-Atad, mówili:
To ciężka żałoba u Egipcjan, Dlatego
nazwano to miejsce Abel-Misraim (AbelMicraim); leży ono za Jordanem. (1 Moj.
50:11)] – ATÁD v. Góren-Háátád
(csipkebokor,
krisztustövis).
[Jordántól
keletre eső hely, ahol egy szérű volt (1Móz
50,10-11). 1Móz 50,10: Amikor eljutottak
Góren-Háátádig, amely a Jordánon túl van,
nagy és mélységes gyásszal gyászoltak ott;
hét napig tartó gyászünnepet rendezett
apjának József. 1Móz 50,11: Amikor az
ország lakosai, a kánaániak látták ezt a
gyászünnepet
Góren-Háátádnál,
ezt
mondták: Mély gyásza van Egyiptomnak.
Ezért nevezték el azt a helyet a Jordánon túl
Ábél-Micraimnak.]
AT&T (ang. American Telephone and Telegraph)
[1.
amerykańska
firma
telekomunikacyjna,
do
1984
roku
monopolista na amerykańskim rynku i
jedna
z
największych
firm
telekomunikacyjnych
na
świecie;
2.amerykańskie
przedsiębiorstwo
telekomunikacyjne. Notowane na New
York Stock Exchange: (NYSE: T). AT&T
było przez pewien czas największym na
świecie przedsiębiorstwem świadczącym
usługi telefoniczne oraz największą siecią
telewizji kablowej. W jego laboratoriach
(Bell Labs) powstał m.in. system
operacyjny Unix, języki C, C++ i AWK, a
także tranzystor. Jedenastu pracowników
tej korporacji otrzymało Nagrodę Nobla.
Kula będąca logo AT&T została
stworzona przez Saula Bassa w 1983 r.
Nazwano ją Gwiazdą Śmierci przez
skojarzenie z serią filmową Gwiezdne
Wojny.] – AT&T Inc. [egy amerikai
telekommunikációs vállalat. Gyökerei 1875ig nyúlnak vissza amikor is Alexander
Graham Bell feltalálta a telefont. A 19.
század folyamán az AT&T a Bell System
anyavállalatává vált. Monopolhelyzetbe
került az amerikai telefonpiacon, amiatt az
Amerikai Igazságügyi Minisztérium 1984ben nyolc vállalatra (Baby Bell) bontotta szét
az anyavállalatot (Ma Bell). Ebből a nyolcból
három
megalapította
az
SBC
Communicationst, amely 2005 februárjában
felvásárolta a korábbi anyavállalatot. A
felvásárlási folyamat végén, 2005. november
18-án a cég felvette a korábbi előd nevét és
december 1-jén a régi-új cég részvényei az
AT&T hagyományos tőzsdei jelén, T jellel
cseréltek ismét gazdát. A cég részvénye
egyike annak a harminc részvényből álló
kosárnak, amelyből a Dow Jones Ipari
Átlagot számítják].
359
ATA (ang. Advanced Technology Attachments lub
Analogue Telephone Adapter) [interfejs
systemowy w komputerach klasy PC i
Amiga przeznaczony do komunikacji z
dyskami twardymi zaproponowany w
1983 przez firmę Compaq. Używa się
także zamiennie skrótu IDE (ang.
Integrated Drive Electronics), od 2003
roku (kiedy wprowadzono Serial ATA)
standard ten jest określany jako PATA
(od "Parallel ATA"). Standard ATA nie
jest już rozwijany w kierunku zwiększania
szybkości
transmisji.
Początkowo
stosowano oznaczenia ATA-1, ATA-2 itd.,
obecnie używa się określeń związanych z
przepustowością
interfejsu
(ATA/33,
ATA/66, ATA/100, ATA/133).] – Advanced
Technology Attachment (ATA) [Olyan
háttértároló-illesztési technológia, amely a
vezérési feladatok egy részét magára az
egységre szerelt integrált áramkörre bízza.
Önmagában az ATA kifejezéssel általában a
hagymányos Parallel ATA csatolókat jelölik,
de újabban léteznek már Serial ATA
egységek is, amelyek fizikai illesztési
módjukban
jelentősen
különböznek
elődjeiktől, és nagyobb átviteli sebességek
elérését teszik lehetővé.]
Atach (1 Sam. 30:30) – ATÁK (a te időd; lakóhely,
szállás). [Város Júdában (1Sám 30,30).]
Ataja [Biblia Warszawska: W Jeruzalemie
osiedlili się niektórzy z Judejczyków i
Beniaminitów. Z Judejczyków Ataja, syn
Uzzjasza, syna Zachariasza, syna Amariasza,
syna Szefatiasza, syna Mahalalela z
potomków Peresa (Nehem 11:4)] – ATÁJA
(Jahve segít; Jah a vigasztaló; jókor) [A Júda
törzséből való Uzziás (5) fia, Pérec
leszármazottja, a fogság után Jeruzsálemben
élt (Neh 11,4).]
atak [1. gwałtowne uderzenie wojsk na
nieprzyjaciela; 2. gwałtowne użycie siły
wobec
kogoś;
3. ostre
wystąpienie
przeciwko komuś albo czemuś; 4. ostry i
nagły przejaw emocji; 5. usilne staranie,
domaganie się czegoś; 6. nagłe pojawienie
-
Wersja 01 01 2017
się
niekorzystnych
warunków
atmosferycznych; 7. nagłe, gwałtowne
wystąpienie choroby; 8. sport. energiczna
próba
uzyskania
przewagi
nad
przeciwnikiem; 9. w niektórych grach
zespołowych: grupa zawodników, których
zadaniem
jest
prowadzenie
akcji
ofensywnych] – attak, (wojsko) megrohanás,
támadás, offenzíva; (orvostan) roham;
támadósor; (ol.) attacca; (zene) indíts!
(megállás nélkül tovább)
atak apoplektyczny – agyvérzés, gutaütés,
szélhűdés
atak białej gorączki – deliriumos roham
atak bombowy – bombatámadás
Atak brute-force [to atak, w którym
wypróbowujemy
wszystkie
możliwe
klucze, aż znajdziemy pasujący. Jest to
przykład algorytmu brute force. Atak
brute-force można przeprowadzić wobec
wszystkich szyfrów symetrycznych i
szyfrów asymetrycznych, szczególnie jeśli
znamy kilka par - tekst jawny, szyfrogram
(atak ze znanym tekstem jawnym), lub
jeśli znamy trochę szyfrogramu (atak ze
znanym szyfrogramem) i potrafimy
rozróżnić poprawny tekst jawny od
niepoprawnego. Np. jeśli wiemy, że tekst
jawny to dokument HTML, to w
większości szyfrów praktycznie wszystkie
złe klucze będą generować przypadkowe
dane i ten klucz, dla którego w wyniku
uzyskamy
dokument
HTML,
jest
prawdopodobnie
tym
poprawnym.
Możemy też np. znać MD5 tekstu jawnego
wiadomości,
której
szyfrogram
testujemy.] – brute force-támadás (szó
szerint angol nyelven: „nyers erő”) [más
néven a teljes kipróbálás módszere, egy, a
titkosító rendszerekkel szemben alkalmazott
támadási mód, ami elvileg mindig
eredményes.]
atak czołgów – harckocsitámadás, tanktámadás
Atak DoS (ang. Denial of Service Attack) [rodzaj
ataku,
polegający
na
wysłaniu
jednocześnie bardzo dużej liczby zapytań
do
serwera,
co
powoduje
jego
przeciążenie, zablokowanie, czasem nawet
poważniejsze awarie. Do ataków takich
wykorzystuje się często komputery
zombie. Ataki typu DoS stały się głośne po
roku 2000, zwłaszcza w okresie znanej
kontrowersji wokół prawa własności do
systemu operacyjnego Linux, gdy serwery
niektórych firm były celowo blokowane
przez
ich
przeciwników.]
–
szolgáltatásmegtagadással járó támadás
(Denial of Service vagy DoS), más néven
360
túlterheléses támadás, illetve az elosztott
szolgáltatásmegtagadással járó támadás
(Distributed Denial of Service, DDoS) [egy
informatikai szolgáltatás teljes vagy
részleges megbénítása, helyes működési
módjától való eltérítése. Az egyszerű DoS
támadás egy-az-egy-ellen támadás, ahol egy
nagyon erős „támadó” állomás és a
célállomás van kapcsolatban, nincsenek
közbeiktatott gépek. A DDoS támadások egy
összetettebb fajtája, amely a támadón és
támadotton kívüli számítógépekben rejlő
„erőt”, illetve a külső számítógépek nagy
mennyiségét hasznosítja a támadáshoz.]
atak epilepsji – epilepsziás roham
atak epileptyczny – epileptikus roham
atak flankowy – oldaltámadás
atak frontalny [atak na przód armii
przeciwnika] – frontális támadás
atak gazowy - gáztámadás
atak jeszcze nie odparty – a támadást még nem
verték vissza
atak kaszlu – köhögési roham
atak lotniczy – légitámadás, repülőtámadás
atak kaszlu – köhögési roham
Atak na bezpieczeństwo komputera (ang. security
attack)
[działanie
zmierzające
do
przeniknięcia do zasobów systemu
komputerowego w celu przechwycenia lub
zniekształcenia przechowywanych w nim
danych.] — biztonsági támadás (security
attack) [egy szervezet által birtokolt
információ biztonságának megsértésére
irányuló tevékenység]
Atak na Szigetvár (obraz Bertalana Székelya) Zrínyi kirohanása [Székely Bertalan (18791885) olaj, vászon (Déri Múzeum,
Debrecen)]
atak nerek – veseroham
atak nerwowy – idegroham
atak piracki – kalóztámadás
atak serca, atak sercowy – szívroham
atak serca się powtórzył – újabb szívroham lépett
fel
-
Wersja 01 01 2017
Atak słownikowy (ang. dictionary attack) [atak na
zabezpieczenie pliku lub programu za
pomocą "brutalnej siły" (brute force), w
którym program atakujący porównuje
poszukiwane hasło z listą wyrazów
znajdujących się w słowniku. Atak za
pomocą brutalnej siły rozpoczyna się
zawsze od ataku słownikowego, gdyż
istnieje duża możliwość, że osoba
zabezpieczająca plik hasłem użyła łatwego
do zapamiętania wyrazu "mówiącego"
(np. córeczka), a nie przypadkowego ciągu
znaków (np. cv!iADp&*bc). Wykrycie
nawet długiego hasła zawartego w
słowniku jest stosunkowo szybkie. Gotowe
słowniki używane do przeprowadzania
ataków słownikowych liczą zwykle setki
tysięcy, a nawet miliony wyrazów.] - (ang.
dictionary attack) szótár támadás [A szótár
támadás az, mikor van egy szövegfájlunk
gyakran használt jelszavakkal, vagy egy lista
csomó szóval egy szótárból, és ezeket a
jelszó adatbázis ellen használjuk. Az erős
jelszavak általában nem sebezhetőek ezekkel
a támadásokkal szemben.]
atak spazmatyczny – görcsös roham
atak z boku – oldaltámadás
atak żółci – epegörcs
ataki powietrzne nasilają się – légicsapások
erősödnek
atakować (atakuje) [1. prowadzić zaczepne
działania
wojenne;
2. gwałtownie
napadać,
nacierać;
3. występować
przeciwko komuś lub czemuś w sposób
zaczepny; 4. o chorobach: szerzyć się w
jakimś środowisku, opanowywać jakiś
organ; 5. o czynnikach fizycznych: działać
niszcząco na coś; 6. silnie oddziaływać;
7. sport. podejmować próbę pokonania
przeszkody, pobicia rekordu; 8. sport.
podejmować energiczną próbę uzyskania
przewagi nad przeciwnikiem] – támadni,
megtámadni;
ostromolni,
rohamozni;
nyugtalanítani, háborgatni, zavarni vkit;
(vegytan) megtámadni (kwas atakuje metał:
a sav megtámadja a fémet)
atakować coś – támadni vmit
atakować kogo o co – háborgatni vkit vmiért
atakować kogoś – támadni vkit
atakować kogoś u tyłu – hátba támadni vkit
atakować wroga – az ellenséget támadni
ataksja; niezborność ruchów (z gr. ατάξις,
ataxiā, łac. ataxia) [1. zespół objawów
określających zaburzenia koordynacji
ruchowej ciała. Stanowi jedną z
manifestacji wielu chorób centralnego
układu
nerwowego.
2.
zaburzenie
361
koordynacji ruchów i równowagi] – (gör.)
ataxia (a görög ataxiā = rendezettség hiánya
szóból), mozgási zavar v. zavarok (agy- és
idegbántalmak tünete) [az izommozgások
koordinációjának
zavarából
adódó
bizonytalan és ügyetlen mozgást jelenti]
ataktyczny, -a, -e – (gör.) ataxiás; mozgási zavaros
Atalia (Jahwe uciska) [1. Córka Achaba i
Jezebel, wnuczka Amrego, żona Jorama,
króla judzkiego. Pod jej wpływem dostał
się kult Baala do Judy. Wychowywała
syna w bezbożny sposób. Rządziła 6 lat
Judą (884-878 przed Chrystusem. Została
zabita w roku 878 przed Chrystusem
przez Jehu. Późniejszego króla Izraela.
2 i 3. Imiona dwóch innych osób: 1 Kron.
8;26 i Ezdr. 8;7.] – Atalja v. Atália [1. héber
eredetű női név, jelentése: Isten fenséges
(‫ עִןַ סֹוה ַח‬Atáljá). Jahve erős; Jahve fenséges,
Isten nagylelkű; Jahve kényszerít, próbára
tesz) 2. Aháb és Jezabel lánya, Izrael
anyakirálynője (i.e. 842-836). Belsazár,
Apja, Nabonid távollétében kormányozta az
Újbabiloni Birodalmat. Uralkodása alatt a
Jahve kultusz háttérbe szorult. Történetét a
2Kir 8,18.25-29; 11,1-20; 2Krón 22,1-23,21;
24,7-ben olvashatjuk.]; két másik személy
neve: 1. Benjámin törzsbeli férfi (1Krón
8,26). 2. Ézsaiás (2) atyja (Ezsd 8,7).]
Atalia a. Attalia (od Attalos) - miasto (Dzieje
14:25) – ATTÁLIA (az atya zsákmánya).
[Pamfília kikötővárosa Kisázsia déli részen
(ApCsel 14,25).]
atakujący, -a, -e – támadó
atakujący – (sp) csatár
ataman [1. dowódca wojsk i naczelnik osiedli
kozackich;
2. dowódca
oddziału
białogwardyjskiego w czasie wojny
domowej w Rosji; 3. (hist.) Ataman,
attaman, hetman kozacki (ob. Hetman),
tak zwano na Ukrainie i wójtów po wsiach
i miasteczkach, a na Podolu niższych
oficjalistów
wiejskich
w
rodzaju
karbowych i włodarzów przez dwór
wybieranych,
którzy,
odebrawszy
dyspozycję od ekonoma wieczorem na
dzień jutrzejszy, zawiadamiali rano
poddanych włościan, jaką i gdzie mają
wykonywać robotę.] – (tör.) atamán; a
kozákok választott kapitánya (hetman)
ataman kurenny – kozákezredes
atamański, -a, -ie – (tör.) atamánatanazja [daw. nieśmiertelność] – (gör.) atanázia;
halhatatlanság
Atanazja [żeński odpowiednik imienia Atanazy.
Patronką tego imienia jest św. Atanazja,
-
Wersja 01 01 2017
żyjąca w IX wieku.] –Atanázia (görög →
latin) eredetű női név, jelentése: halhatatlan
(A név férfi párja: Atanáz.)
Atara (hebr. ‫ עטןוה‬/ korona) [1. zwieńczenie,
ozdobny pas różnej długości i szerokości,
dekorowany srebrnym, wypukłym haftem,
naszywany na górną krawędź tałesu. — 2.
Biblia Warszawska: Jerachmeel miał też
drugą żonę imieniem Atara, która była matką
Onama. Biblia Tysiąclecia: Miał też
Jerachmeel inną żonę, imieniem Atara; ta
była matką Onama. Biblia Gdańska: Miał
także drugą żonę Jerameel, imieniem Atara;
ta jest matka Onamowa. (1 Kron. 2.26)] –
ATÁRA (korona, fejék, koszorú). [Jerahméel
(1) felesége (1Krón 2,26).]
Atarim [miasto (miejscowość) biblijna w
Negewie. Według Lb 21:1, Izraelici
wędrujący z Egiptu do Ziemi Obiecanej
przechodzili drogą od Atarim, zostali
napadnięci przez króla Aradu i część z
nich została przez niego zaciągnięta do
niewoli.] – Atarim [Amikor a kánaáni Arad
királya, aki a déli országrészen lakott,
megtudta, hogy Izrael az Atarim felőli úton
odaért, megtámadta Izraelt, s néhányukat
foglyul ejtette. (Számok könyve 21:1)]
ataraksja (gr. αταραξια) [niewzruszoność,
równowaga ducha, ideał spokoju. Termin
ten jest charakterystyczny dla filozofii
cynizmu, stoicyzmu i sceptycyzmu.
Zgodnie z nimi jest to stan doskonały,
stanowiący warunek szczęścia, a niekiedy
nawet z nim tożsamy. U sceptyków
wynikał z wstrzymania się od wszelkich
osądów (epoché, afazja).] – (gör.) ataraxia;
a szenvedélytől való mentesség, a kedély s a
lélek rendíthetetlen nyugalma (sztoikus
iskola); Epikurosz (Kr.e. 341–270) görög
filozófus szerint: az emberi élet véső célja a
fájdalomtól és a zavaroktól való tartózkodás
Atarot (hebr: ‫[ )עֹורון‬trzy biblijne miasta o takiej
nazwie. 1. Atarot (terytorium pokolenia
Rubena): Wymienione w Lb 32:1-5, jako
jedno z tych, które chcieli otrzymać
Rubenici i Gadyci. Atarot zostało
odbudowane przez Gadytów (Lb 32:34).
Wymienione zostało również w steli
Meszy Utożsamiany z jordańskim Chirbat
‛Attarus, położonym ok. 10 km na wschód
od Morza Martwego i ok. 13 km na
północny zachód od Dibonu. Ruiny miasta
znajdują się na zachodnim zboczu
wzgórza.; 2. Atarot (na granicy
terytoriów pokolenia
Beniamina i
Efraima): Wymienione w Joz 16:2 jako
miasto na granicy synów Józefa z
Arkijczykami oraz w Joz 16:5 i 18:13 jako
Atarot-Addar, na północnej granicy
362
Beniamitów. Utożsamiane z Khirbet elOga lub z Ed-Dariyeh, w okolicach
Jerozolimy; 3. Atarot (terytorium
Efraima) Wymienione w Joz 16:7 jako
miasto na północno-wschodniej granicy
Efraimitów. Utożsamiane z Et-Truneh w
dolinie Jordanu, lub Khirbet et-Taiyereh]
– ATARÓT (koronák, koronaváros). [1.
Város Gileád földjén (4Móz 32,3.34). 2.
Város Efraim és Benjámin között a határon
(Józs 16,2). 3. Határtelepülés Efraim törzsi
birtokának keleti határán (Józs 16,7). 4.
ATRÓT v. ATARÓT: Helység Betlehem
közelében; ott "Atrót"-nak nevezik (1Krón
2,54).]
ataszat
[urząd
attaché;
też:
biuro
przedstawicielstwa dyplomatycznego, w
którym urzęduje attaché] – attaséhivatal
atawistycznie – atavisztikus módon
atawistyczny, -a, -e – (lat.) atavisztikus; az ősökre
visszaütő; elavult ósdi
atawizm [1. występowanie u osobnika cechy jego
odległych przodków, od dawna już
niedziedziczonej; 2. ujawnienie się jakichś
zachowań
lub
cech,
które
były
charakterystyczne dla czyichś przodków
albo dla jakiegoś środowiska lub kultury]
– (lat.) atavizmus [atavus = ősatya];
visszafajzás, visszaütés; távolabbi ősök olyan
testi v. lelki tulajdonságainak jelentkezése az
utódokban, amelyek a törzsfejlődés folyamán
már eltüntek
ateista [niewierzący w istnienie Boga lub bogów,
zwolennik ateizmu; ateusz (książkowo)],
ateusz [przestarzale: zwolennik ateizmu;
ateista] – (gör.) ateista, istentagadó,
istentelen; az ateizmus híve v. követője
ateistka [kobieta niewierząca w boga] – ateista,
istentagadó, istentelen (nő)
ateistyczny, -a, -e; ateuszowski, -a, -ie – ateista,
istentagadó, istentelen
ateizm [1. pogląd zaprzeczający istnieniu Boga;
2. odrzucenie teizmu lub stanowisko, że
bogowie nie istnieją. W najszerszym
znaczeniu jest to brak wiary w istnienie
bóstw. Słowo ateizm pochodzi od
greckiego ἄθεος – ἀ- (a-, “nie”) + θεός
(theos, “bóg”). Określenie to było
przypisywane każdemu, kogo uznano za
wierzącego w fałszywych bogów, żadnych
bogów lub doktryny wchodzące w konflikt
z ówczesnymi religiami.] – (gör.)
atheismus, ateizmus, istentagadás; isten
nemlétéről
valott
meggyőződés;
istentelenség; vallásellenesség [az istenben
vagy más természetfeletti lényekben való hit
hiánya. Nem egyetlen, homogén ideológia,
hanem számos különböző szellemi irányzat
-
Wersja 01 01 2017
összessége. Tágabb értelemben ateistának
tekintik az istenben nem hívő vallások
követőit is.]
ateknoniczny, -a, -e – szerkezet nélküli, föl nem
épített
atektoniczny, -a, -e – atektonikus; a tektonikának
ellentmondó felépítés
atektoniczny
ołtarz
–
atektonikus
(a
körülhatároltságot feloldó) oltár
atelier [wym. atelie] [1. pracownia malarza,
rzeźbiarza lub fotografika; 2. zespół
odpowiednio urządzonych pomieszczeń, w
których nakręca się filmy]– (fr.) atelier;
műterem, műhely; leginkább művészeti
műhely
atelier filmowy – filmstúdió
atelier fotograficzny – fényképészműterem; fotóműterem
atalier krawieckie – szabóműhely, szalon
atalier malarskie – festőművész műterme
atelierowy, -a, -e – műtermi, stúdió
a tempera – (ol.) a tempera; festés enyves alapon,
rendszerint tojásfehérjével hígított festékkel
atematyczny, -a, -e [1. niemający tematu,
pozbawiony treści; 2.w językoznawstwie:
czasowniki atematyczne - czasowniki, do
których rdzenia nie jest dodawany
przyrostek] – atematikus; tételezett; fő téma
nélküli
atencja
[szczególny
szacunek,
względy
okazywane komuś] – figyelem, udvariasság,
előzékenység, szívesség, tisztelet, becsület
(poważanie) (być dla kogo z wielką atencją:
nagy tisztelettel viseltetik vki iránt)
Atena (gr. Ἀθήνη Athene lub Ἀθηναίη Athenaie)
[w mitologii greckiej bogini mądrości,
sztuki,
wojny
sprawiedliwej
oraz
opiekunka miast, m.in. Aten i Sparty.
Istnieje kilka mitów o pochodzeniu Ateny,
według najbardziej znanego była ona
córką Zeusa i Metis.] - (gör.) Athéné;
Pallasz Athéné (görögül: Παλλάς Ἀθήνη) [a
bölcsesség, az igazságos háború, a jog, az
igazságosság, a művészetek, a kézművesség
és a képzés istennője a görög mitológiában.
2. a bölcsesség, a tudomány, és a
mesterségek istennője az ókori görög
mitológiában, a városi kultúra pártfogója]
Atena (Żeńskie imię pochodzenia greckiego) –
Athéné; görög eredetű női név [Pallasz
Athéné istennőnek a nevéből származik, aki
a bölcsesség, a győzelem istennője volt.
Rokon nevek: Aténa, Athena, Atina.]
Ateny (nowogr. Αθήνα = Athina, klas. gr. Ἀθῆναι
= Athenai, łac. Athenae) [1. stolica i
największe miasto Grecji. Jeden z
363
najważniejszych ośrodków turystycznych
Europy z zabytkami kultury antycznej.; 2.
głowne miasto Grecji (Attyka). Siedziba
uczonych greckich i filozofów. Tu Paweł,
czekając na Sylasa i Tymoteusza, głosił
Ateńczykom Ewangelię na Wzgórzu
Marsa.] – Athén (görög: Αθήνα, Athína) [1.
Görögország, valamint a görög Attika
prefektúra fővárosa. A modern Athén
hatalmas, kozmopolita jellegű város; az
ókori Athén nagyhatalmú városállam,
jelentős tudományos központ volt. ― 2.
(hist.) Attika, görög tartomány fővárosa,
melyet védő-istennőjéről, Pallas Athénéről
neveztek el; sziklás domb (Akropolis) körül
épült. Kr. e. 490-ben és 480-ban az athéniek
legyőzték a perzsákat, és kisebb fajta
világbirodalmat építettek ki. Politikai
virágzásának tetőpontját Athén Periklész
dicsőséges uralkodása alatt érte el (Kr. e.
459-431). Kr. e. 146-ban a rómaiak Athént
Akhája tartomány részévé tették; mégis a
műveltség jelentős központja maradt. Pál
második missziói útja során járt Athénben
(ApCsel 17).]
atentat [daw. zamach na czyjeś życie dokonany
na tle politycznym] – (lat.) attentát,
attentátum; (politikai) merénylet
atentator – (lat.) attentátor; merénylő
atentyzm – (fr.-lat.) attentizmus; várakozó
álláspont; a kivárás politikája
ateńczyk [mieszkaniec Aten (miasta)] –
(mieszkaniec miasta) – aténi ffi
Ateńczyk [mieszkaniec Aten, starożytnego
państwa] – (obywatel państwa) athéni férfi
atenka – athéni nő (a város lakója)
Atenka – athéni nő (állampolgár)
ateński, -a, -ie [przymiotnik od: Ateny (stolica
Grecji i starożytne państwo)]– athéni
atermiczny, -a, -e – (gör.) atermikus, hőszigetelő;
atermán, hősugarakat nem átengedő (test);
atermiás, atermikus, hőváltozás nélküli
Ater (Ezdr. 2.16; Nehem. 7:21) – ÁTER
(megkötözött, bezárt; néma; elzárkózó). [A
babiloni fogságból visszatért család ősatyja
(Ezsd 2,16; Neh 7,21).] Ater (Ezdr. 2:42; Nehem. 7:45) – ÁTER
(megkötözött, bezárt; néma; elzárkózó). [A
babiloni fogságból visszatért ajtónálló
léviták ősatyja (Ezsd 2,42; Neh 7,45).]
Ater [od rdzenia oznaczającego ‘zamknąć;
skrępować’] (Nehem. 10.17) – ÁTER
(megkötözött, bezárt; néma; elzárkózó).
[Zsidó főember, aki Nehémiással együtt
megpecsételte a szövetséget (Neh 10,17).]
atest [dokument poświadczający, że coś
(najczęściej wyrób przemysłowy) spełnia
-
Wersja 01 01 2017
normy i może być sprzedawane], atestat
[przest. świadectwo]– (lat.) attesztáció;
bizonyítvány, tanúsítvány, igazolás
atest jakości – minőségi bizonyítvány
atestacja [badanie i ocena produktu pod
względem zgodności z obowiązującymi
normami] – (lat.) attesztáció; igazolás
(poświadczenie, zaświadczenie)
atestacyjny, -a, -e – (lat.) attesztációs (pl. vizsga,
bizottság)
atestować [1. dokonywać kontroli kończącej się
nadaniem
atestu;
2.
kontrolować
stanowiska pracy pod względem ich
przydatności w zakładzie] – (lat.)
attesztálni; bizonyítani, tanúsítani, igazolni
vmit
at home (w domu) – (ang.) at home; otthon (a
fogadóóra megjelölése) [Work at Home :
Praca w domu: otthoni munka]
ATHANASIANUM „Symbolum athanasianum”
ATHANASIANUM; valószínűleg a VI.sz.ból származó és tévesen Athanasiusnak
(+373) tulajdonított óegyházi hitvallási irat;
kezdőszavairól--- Symbolum Quicunque
athname [ang. Athname of the sultan] – athnamé;
beiktató ünnepélyes okirat, amellyel az
1570-es speyeri egyezmény után Erdély
önálló állam területén fejedelmi ranggal a
szultán hűbérese uralkodik; a szultán
ünnepélyes oklevele, mellyel megerősítette
az erdélyi fejedelmek választását
Atlaj (Ezdr. 10:28) – ATLAI (Atália rövidebb
alakja) (Jahve erős, stb.). [Zsidó férfi, aki
elbocsátotta idegen feleségét (Ezsd 10,28).]
atlant [1. podpora architektoniczna balkonu,
sufitu itp. w formie posągu mężczyzny; 2.
(gigant, telamon) - postać mężczyzny
podtrzymującego głową, barkami lub
rękami element architektoniczny (np.
belkowanie, strop, balkon itp.), podpora
zastępująca filar, kolumnę. Znana już w
architekturze
starożytnej,
rozpowszechniona w portalach baroku.
Geneza wiąże się z greckim Atlasem.] –
atlasz, gigász, titán (építészeti elem, a görög
mitológiában titán, aki az égbolton hordja a
vállain)
atlantista, atlantistka – atlantista (ffi/nő); a tőkés
világ USA vezette együttműködésének a
híve; a tőkés világ olyan együttműködésének
a híve, amelyet az USA irányít
Atlanthropus mauritanicus [Od 1951 roku
materiały z Chin i Jawy uznano za jeden i
ten sam gatunek z rodzaju Homo tj. H.
erectus. Szczątki przedstawicieli tego
gatunku znajdowano również w Afryce
m.in. w Ternifine (Algieria) wstępnie
364
nazwanych Atlanthropus mauritanicus, w
Sidi Abderrahman i Sale (Maroko), czy
też w Swartkrans (RPA) - pierwotna
nazwa:
Telanthropus
capensis.]
–
Atlanthropus [az észak-afrikai Ternifine
mellett acheuli szakócákkal együtt talált
állkapcsok
emberének
nemzetségneve.
Újabban a Telanthropusszal és az
Olduvaiban talált Homo 9-cel együtt a Homo
erectus afrikai változatába sorolják.]
atlantycki, -a, -ie [1. przymiotnik od: Atlantyk;
2. polityka: związany z NATO] – atlanti-;
atlanti-óceáni [Ocean Atlantycki, Atlantyk:
Atlanti-óceán]
atlantyczny, -a, -e – a tőkés világ USA vezette
együttműködésének politikáján alapuló, rá
jellemző
Atlantyk a. Ocean Atlantycki [drugi pod
względem wielkości ocean na Ziemi
pokrywający około jednej piątej jej
powierzchni. Nazwa wywodzi się z
mitologii greckiej i oznacza "Morze
Atlasa".] – Atlanti-óceán
Atlantys – (gör.) Atlantisz; egyes feltevések szerint
(Gibraltár környékén) a tengerbe süllyedt
földrész
Atlas [mit. gr. tytan dźwigający z rozkazu Zeusa
na barkach sklepienie niebios] – (gör.)
Atlasz; a görög- római mitológia óriása, aki
az égboltot tartja; a titánokkal az istenek
ellen harcolt, Zeusz a mennybolt tartására
ítélte
Atlas [najwyższe pasmo górskie w Afryce] –
Atlasz [(arabul ‫ )سلطألة لةبج‬2400 kilométer
hosszúságban és 300-400 km szélesen
elnyúló
hegylánc
Észak-Afrikában,
Marokkó, Algéria és Tunézia területén]
atlas [1. zbiór map, plansz, ilustracji, tablic itp.,
wydany w formie książki lub albumu;
2. wieloczynnościowy
przyrząd
treningowy do ćwiczeń siłowych; 3. zob.
atlant; 4. pierwszy kręg szyjny gadów,
ptaków, ssaków i człowieka; 5. zbiór map
geograficznych, astronomicznych, tablic,
wykresów itd., również góry w pn–zach
Afryce. Atlas według mitu greckiego
trzyma sklepienie niebieskie, jest uważany
za
pierwszego
astronoma.
Za
niegościnność został później przemieniony
w łańcuch górski Atlas.] – atlasz; I.
oszlopot
helyettesítő,
kőből
faragott
férfialak;
II.
térkép,
térképsorozat,
térképgyűjtemény;
szemléltető
képek
(gyűjteménye); III. (orvostan) az első
nyakcsigolya,
fejgyám;
a
legfelső
nyakcsigolya, amelyre a fej támaszkodik
(Vaselius)
atlas anatomiczny – anatómiai atlasz
-
Wersja 01 01 2017
atlas anatomiczny – anatómiai atlasz, bonctani
szemléltető táblák gyűjteménye
atlas dialektologiczny – nyelvi atlasz
atlas geograficzny – földrajzi atlasz; földrajzi
térképgyűjtemény
atlas lingwistyczny – nyelvatlasz
atlas samochodowy – autóatlasz
atlas świata – világatlasz
atlasik – kis atlasz
atłas, hatłas (ar. atlas – gładki) [1. miękka
tkanina, z prawej strony gładka i
błyszcząca, z lewej matowa; 2. Po arabsku
atlas znaczy gładki, połyskujący, stąd
przez Turcję przeszła do Polski nazwa
sprowadzanej z Persyi tkaniny jedwabnej,
połyskującej, używanej do ubiorów
kościelnych, do strojów niewieścich i
męskich, na żupany, czapki i hajdawery, a
w domach możniejszych na kołdry i obicia
do komnat. 3. „hatłas, rzecz i imie z Persyi
pochodzi,
wszakże
potem
weneckie,
angielskie nakoniec atłasy były sławione”.
(Ł. Gołębiowski, Ubiory w Polszcze,
Warszawa 1830, s. 116); Tkanina jedwabna
lub półjedwabna, z lnianym albo
bawełnianym wątkiem, gładka lub
wzorzysta,
z
charakterystycznym
połyskiem strony prawej i matową stroną
lewą. 4. nazwa i tkanina pochodzenia
perskiego. Jest to materia ze szczególnie
cienkich włókien jedwabiu, o najwyższym
połysku i delikatności. Nitki jej wiążą się
ze sobą w taki sposób, jak gdyby położone
były obok siebie w liniach prostych, bez
przeplatania. W ten sposób powierzchnia
atłasu jest bardzo gładka i błyszcząca. W
Polsce znane były najpierw wschodnie
atłasy, później weneckie, a już od połowy
XVII wieku - angielskie. Potem Francuzi
założyli w Lyonie i Tours słynne fabryki
atłasu. 5. tkanina pochodzenia perskiego,
jedwabna lub półjedwabna o gładkiej,
połyskliwej powierzchni po prawej stronie
i matowej po lewej. Połysk uzyskiwany
jest poprzez użycie specjalnego splotu, w
którym punkty spotkania osnowy i wątku
ukryte są przez wolne nitki osnowy. Atłas
do Polski trafił początkowo ze Wschodu,
później sprowadzano go z Wenecji a od
XVII wieku z Anglii. Obecnie stosowany w
produkcji bielizny kobiecej, szlafroków,
sukni ślubnych i wieczorowych oraz
zasłon. Używany również do produkcji
baletek. 6. tkanina wyrabiana z jedwabiu
naturalnego i sztucznego o splocie
atłasowym. O lśniącej powierzchni.
Stosowana na strojne suknie, podszewki. 7.
Kiedyś tkanina z najcieńszych włókien
jedwabiu naturalnego, dziś także ze
sztucznego. Spód matowy, wierzch silnie
błyszczący – efekt splotu atłasowego.
Dawniej symbol prestiżu – szaty
liturgiczne, stroje dworskie; obecnie, w
dobie dominacji „ubrań z błyskiem” atłas
jest faworytem mody wizytowej i
wieczorowej,
coraz
częściej
także
męskiej.] – (arab) atlasz (szövet); atlaszszövet, atlasz-selyemanyag; a lánc- v. a
vetülékfonal irányában fényes felületi hatású,
általában selyemből készült kelme; puha,
egyik oldalán fényes selyemszövet
365
atłas (1) [tkanina o średniej masie jedwabistao
atłasowym slocie; lekko sztywna, gładka i
bardzo połyskująca. Wykorzystywana na
damskie sukienki i bieliznę. Nazwa
pochodzi od zastosowanego atłasowego
splotu.] - atlasz, szatén [Közepes súlyú,
atlaszkötésű selyemszövet. Kissé merev,
sima, nagyon fényes anyag, női ruhák és
bélések készítésére használják. Neve a
kötésmódból (atlaszkötés) ered; a szatén
(satin) szó ennek francia változata.]
atłas (2) [Podstawowy splot, którego punkty
wiążące nie dotykają się i są regularnie
rozmieszczone. Każda nitka osnowy i
każdy wątek ma tylko jedną przemienność
w splocie, z drugiej strony jego jest taki
sam w zarówno osnowie jak i wątku.
Sploty atłasowe są ponumerowane w serii.
Wśród najbardziej znanych pochodnych
atłasów są, splot atlasowy zbudowany
z połączonych nitek w punkty, dwuskokowa satyna cieniowana satyna
i
wzmocniony atłas.] – atlaszkötés (3)
[Szövött alapkötés, amelynél a kötéspontok
nem érintkeznek és egyenletesen oszlanak el.
A mintaelemen belül minden lánc- és
vetülékfonalra csak egy lánckötéspont kerül.
-
Wersja 01 01 2017
A kötéspontok elosztását a szerkesztési
számmal adják meg. A legfontosabb
levezetett atlaszkötések: a tört atlasz, az
egyesített atlasz, a kétlépéses atlasz, az
árnyékolt atlasz és a megerősített atlasz.]
atłas dwustronny [ciężka jedwabna tkanina z
dwiema osnowami w różnych kolorach.
Przód i tył tkaniny są w różnych
błyszczących kolorach. Stosowana do
damskich płaszczy i garsonek. Nazwa
pochodzi od wyrażenia francuskiego
"satin double face" (= odwracalny
atłas/satyna).] – kétoldalas szatén [Nehéz
selyemszövet, amely két különböző színű
láncfonal-rendszerrel szőnek, így a szövet
két oldala eltérő színű, de fényes. Női
kosztümöket és kabátokat készítenek belőle.]
atłas
dwuwarstwowy
[pochodna
splotu
atłasowego który jest tworzony za pomocą
dzielenia kolejnych numerów na dwie
równe części, które stopniowo są wrabiane
w splotów, dzięki czemu powtórzenie
wzdłuż wątku jest identyczne. Splot jest
specyficzny w niektórych punktach
łączących może chwytać. Na powierzchni
tkaniny istnieje pojedyncza prostokątna
przestrzeń. Splot jest stosowany w
jedwabnych tkaninach na sukienki
damskie.] - Kettős meredekségű atlasz [Az
atlaszkötésből levezetett kötésmód, amelynél
a mintaelemen belül kétféle szerkesztési
(kiolvasási) számot alkalmaznak, így a
mintaelem lánc irányban megkétszereződik.
Ennek következtében előfordul, hogy
kötéspontok érintkeznek. Női ruhákhoz
használt selyemszöveteknél alkalmazzák.]
atłas kłuty, atłas kłóty/rzezany [Atłas kłuty
uzyskiwano wybijając w tkaninie sztancą
dziurki rozłożone regularnie, atłas
rzezany miał otwory wybijane w kształcie
podłużnym. Używany w Polsce od XVI do
końca XVII wieku na wamsy, marynały
(chaboty) i rękawy do kazjaki.] – atlasz
fajta (Lengyelországban a XVI-XVII. sz.
között)
366
Zygmunt August w stroju „rzezanym”
atłas kolumienkowy [splot tkaniny w, w której
jest przewaga punktów łączącychw
osnowie nad punktami wiążącymi w
wątku.] – láncoldalú atlaszkötés [Olyan
atlaszkötés, amelynek mintaelemében azok a
kötéspontok vannak túlsúlyban, ahol a
láncfonal a vetülékfonal fölött van.]
atłas krepowy [o średniej masie jedwabna
tkanina z charakterystyczną krepą w
pięcio i ośmio skokowym splocie
atłasowym. Surowy jedwab jest stosowany
w osnowie, krepa ze zmiennym skrętem S
i Z w wątku. Atłas krepowy jest także
produkowany z jedwabiu wiskozowego
lub
włókien
syntetycznych.
Wykorzystywany na damskie sukienki i
bluzki.] – krepszatén
atłas mako [gęsta, lekka bawełniana tkanina o
gładkiej i błyszczącej powierzchni; o
atłasowym splocie z lekko czesanej
przędzy, i produkowana z wysokiej
jakości długo włóknistej bawełny z Egiptu.
Stosowana na bieliznę, damskie bluzki i
sukienki. Nazwa pochodzi od bawełny
mako.] – Mako-szatén [Finom, könnyű, sűrű
szövésű, atlaszkötésbenszőtt, sima, fényes
felületű pamut típusú szövet, amit hosszú
szálú mako-pamutból font fésült fonalból
állítanak elő. Alsóruházat, blúzok és női
ruhák készítésére használják.]
-
Wersja 01 01 2017
atłas wzmocniony [pochodna sploty atłasowego
tworzona
przez
dodanie
punktów
łączących
do
podstawowe
lub
dwustopniowych
splotów
atłasowych
wzdłuż osnowy lub wątku. Te sploty
wykorzystywane
są
w
tkaninach
wełnianych (pokrowce – o pięciokrotnym
wzmocnieniu oraz dwóch osnowowych
punktach wiążących; oraz w tkaninach
bawełnianych (dewetyny) – ośmiokrotne
wzmocnienie
z jednym
osnowowym
punktem wiążącym.] - Megerősített
atlaszkötés [Az atlaszkötésből levezetett
kötésmód, amelynél az alapkötést további
kötéspontokkal egészítik ki. Az atlaszkötésű
szövetek a kevés fonalkereszteződés
következtében ugyanis laza szerkezetűek,
amit
vetülékoldalú
atlasznál
újabb
kötéspontok
hozzáadásával,
láncoldalú
atlasznál kötépontok elvételével lehet
javítani. Ilyen módon készül például a
covercoat - ötfonalas megerősített atlasz két
további lánckötéspont hozzáadásával - vagy
a düftin) - nyolcfonalas atlasz egy további
lánckötéspont hozzáadásával.]
atłasek [gatunek nici bawełnianych używanych
do haftu] – fényes hímzőszál; magashímzés
atłaskowy, -a, -e – magashímzésű
atłasowy, -a, -e – atlasz-szerű, atlasz-; selymes,
sima, finom, édes
atłasowa grenadyna [o lekkiej masie jedwabista
tkanina
atłasowym
splocie.
Wykorzystywana na podszewki. ] Grenadine-szatén [Könnyű, fényes felületű,
atlaszkötésű selyemszövet, ágyneműanyag.]
atłasowa otomana [średniej wagi tkanina
jedwabna o splocie atłasowym , w którym
są grupy zerwanego ściągacza tworzone
przez splot rypsowy. Stosowana do
damskich spódniczek i płaszczy.] Ottomán-szatén [Közepes súlyú, atlaszkötésű
selyemszövet, amelyet meg-megszakított
ripszkötésű mintacsoportok díszítenek. Női
ruhák és kabátok készítésére használják.]
atłasowa wstążka, atłasowa tasiemka [Jednowątkowa tasiemka z jedwabiu sztucznego i
jedwabiu poliamidowego w osnowie, i tego
367
samego materiału lub bawełny i jedwabiu
sztucznego w wątku; o atłasowym splocie.
Zazwyczaj ma jedno lub dwustronną
powierzchnię, kolorową lub zadrukowaną,
o szerokości pomiędzy 6mm - 120mm.
Wykorzystywana szczególnie w produkcji
pościeli i do celów dekoratorskich.] szaténszalag [Atlaszkötésű szalag, amelynek
láncfonala
viszkóz
vagy
poliamid
filamentfonal, vetülékfonala ugyanaz vagy
pamut, szélei ripszkötésűek vagy üregesek.
Rendszerint egyik oldalát használják, amely
színes vagy nyomott mintás. Szélessége 6120
mm.
Ágyneműkön
vagy
díszítőszalagként használják.]
atłasowy drelich [O średniej masie bawełniana
tkanina,
z
charakterystycznymi
podłużnymi paskami uzyskanymi przez
przemienne wątkowe i osnowowe atłasowe
sploty. Paski mogą być różnej długości i
mieć
różną
formę.
Produkowane
z pojedyńczej, średniej grubości przędzy.
Wykorzystywane
do
produkcji
materiałów na pościel.] – drill, drell
(láncköper) [Közepes súlyú pamutszövet
jellegzetes hosszanti csíkokkal, amit lánc- és
vetülékatlasz kötésű sávok váltakozásával
érnek el. A csíkok különböző hosszúságúak
és alakúak lehetnek. Közepes finomságú
fonalakból készítik. Lepedőket készítenek
belőle.]
atłasowy façonné [średniej wagi jedwabna
tkanina o błyszczącej powierzchni, na
której występują małe wzory w splocie
atłasowym. Niższy splot jest rypsowy lub
skośny. Tył jest charakterystyczny ze
względu na swój nie umocowany przeplot
niciach wątkowych. Stosowana do celów
dekoracyjnych
oraz
jako
tkanina
dekoracyjna.] - Façonné-szatén [Közepes
súlyú, fényes felületű selyemszövet, a ripszvagy sávolykötésű alapot apró atlaszkötésű
minták díszítik. A hátoldalon jellemzően
vetülékfonal-lebegések
láthatók.
Díszítésekre,
dekorációs
anyagként
használják.]
atłasowy gaufré [miękka, średniej wagi
jedwabna tkanina, wytwarzana w splocie
atłasowym z tłoczeniem wypukłym
efektami, które tworzą reliefowe wzory na
powierzchni.] – Gaufré-szatén [Közepes
súlyú, puha, atlaszkötésű, dombornyomással
(gaufrage-zsal) díszített selyem típusú
szövet.]
atłasowy top [Jedwabista tkanina z połyskiem na
prawej stronie; lewa strona jest
czesankowa. Wykorzystywane na damskie
szlafroki.] - atlasz-barchend [Színoldalán
fényes felületű selyemszövet, fonákoldala
-
Wersja 01 01 2017
bolyhozott
pamut.
Öt-nyolc-fonalas
atlaszkötéssel készül. Női köntösök anyagául
szolgál.]
atleta [1. człowiek o mocnej budowie ciała i
wielkiej
sile
fizycznej;
2. dawniej:
zawodnik uprawiający siłowe dyscypliny
sportu] – (gör.) atléta [az ugró, futó,
diszkosz- és gerelyvető, bírkózó versenyző],
atlétikát űző, sportoló ember; erős, magas
termetű, izmos ember; a nemzeti, majd
cirkuszi játékok versenyzője a régi
görögöknél
atletka – atlétanő, női atléta
atletycznie – atlétikailag
atletyczny, -a, -e [1. silny, dobrze zbudowany
(np. atletyczny wygląd, atletyczna budowa
ciała); 2. związany z ćwiczeniami
sportowymi, zwłaszcza z zapasami,
podnoszeniem ciężarów (np. pokazy
atletyczne)] – atlétikai, atlétai; atlétikus
atletyk [psych. człowiek muskularny o szerokich
ramionach
i
wąskich
biodrach,
odznaczający
się
nieśmiałością
i
opanowaniem] – atléta
atletyka [ogół ćwiczeń sportowych] – atlétika;
küzdés, sportgyakorlás [ciężka atletyka:
nehéz atlétika (bírkózás, súlyemelés), lekka
atlatyka: könnyű atlétika (futás, ugrás,
dobás)]
ATM (ang. Asynchronous Transfer Mode – Tryb
transferu
asynchronicznego)
[1.
to
szerokopasmowa
technologia
komunikacyjna, dzięki której możliwe jest
przesyłanie danych interakcyjnych, różnej
wielkości plików, sygnału wizyjnego, a
także możliwa jest transmisja głosu. Jest
to standard, który obecnie jest stosowany
w sieciach MAN i WAN. Informacja w
tym standardzie przesyłana jest w postaci
komórek składających się nagłówka 5
bajtów i pola informacyjnego: 48 bajtów.
2.
Szerokopasmowa
technologia
przesyłania
informacji
siecią
komputerową, zapewniająca komunikację
multimedialną
czyli
zintegrowane
przesyłanie strumieni danych, wideo i
audio. 3. Typ technologii przełączania
gdzie switche to małe o konkretnej
długości komórki danych. Technologie
ATM mogą być wykorzystywane zarówno
w sieciach rozległych jak i w sieciach
lokalnych] – ATM, Asynchronous Transfer
Mode - 'ATM' –átvitel (aszinkron
átvitelmódú
adatátviteli
eljárás)
[1.
Szabványosított aszinkron multiplexelési és
kapcsolási
technológia,
Gigabit/s
átvitelisebességű, kis késleltetésű hálózati
információ
továbbításra
(53
bájtos
368
csomagok, 5 fej, 48 adat); 2. fix hosszúságú
csomagokkal dolgozó, igen nagy sebességû
szélessávú hálózati protokoll (150-620
Mbit/s) FDDI és Ethernet hálózatokon, hang
és videojel továbbítására is alkalmas
(Asynchronus Transfer Mode); 3. a jövő
egyik igéretes, de még további nem- zetközi
szabványosításra váró technikája, amelynek
segítségével 25 Mbps... 1Gbps adatátviteli
sebességek is elérhetők; egyelőre főleg
gerinchálózatoknál használatos, de a
tervezett Internet2 hálózat összes vonalának
is alapjául válsztották; a gyakorlatban
megvalósított ATM-vonalak között eddig
622 Mbps volt a legnagyobb elért adatátviteli
sebesség 1997 májusától a magyar HBONE
részeként 10 Mbps -es ATM vonal múködik
Budapest és Bécs között]; aszinkron hálózati
protokoll
atmoradiograf – atmoradiográf (légköri zajokat
jelző készülék)
atmosfera [1. powłoka gazowa (powietrzna);
2. warstwa powietrza otaczająca kulę
ziemską; 3. powłoka gazowa otaczająca
planety i gwiazdy; 4. nastrój panujący w
jakimś środowisku, otaczający jakieś
osoby, zjawiska, miejsca; 5. powietrze
wypełniające
jakieś
pomieszczenie;
6. jednostka ciśnienia] – (gör.) atmoszféra,
légkör; vmely égitest (föld) levegőburka;
környezet, a környezet hangulata, hangulat,
[w
przyjaznej
atmosferze:
baráti
légkörben]; légköri nyomás, a légnyomás
mértékegysége
atmosfera fizyczna [ciśnienie słupa rtęci o
wysokości 760 mm w temperaturze 0°C
przy
normalnym
przyśpieszeniu
ziemskim] – fizikai atmoszféra v. légkör
atmosfera intryg – az ármánykodás v. fondorlat
légköre v. atmoszférája
atmosfera optymizmu i pogody – a derűlátás és
vidámság légköre
atmosferyczny, -a, -e – atmoszférikus, légköri, a
légkörrel
kapcsolatos
[ciśnienie
atmosferyczne: légköri nyomás]
atol [wyspa koralowa lub pierścień takich wysp
otaczających lagunę] – (maláji) atoll;
gyűrűzátony, gyűrű alakú korallzátony
atol koralowa – korall-atol
atoli [daw. spójnik wyrażający przeciwieństwo,
kontrast lub odmienne ujęcie treści
łączonych zdań lub ich części] – (dawno)
(de) mégis, annak ellenére
atom [1. najmniejsza cząstka pierwiastka
chemicznego
zachowująca
jego
właściwości chemiczne; 2. najmniejsza
cząstka czegoś niematerialnego] – (gör.)
-
Wersja 01 01 2017
atom; az anyagoknak vegyi úton tovább nem
bontható legkisebb részecskéje
atom
asymetryczny
[atom
pierwiastka
chemicznego związany w cząsteczce
związku chemicznego z różnymi atomami
lub grupami atomów] – aszimmetrikus
atom
atom
znaczony
[atom
izotopu
promieniotwórczego
wbudowany
w
miejsce
stabilnego
w
związku
chemicznym, cząsteczce organicznej lub
urządzeniu technicznym. Atomy znaczone
wykorzystuje się do śledzenia dynamiki
różnorakich procesów (chemicznych,
biochemicznych,
fizycznych
i
technicznych)] – megjelölt atom [Egy elem
radioaktív izotópja, amelyet egy molekulába
építenek be azzal a céllal, hogy
"megjelöljék".
A
módszert
izotópos
indikációnak (izotópos nyomjelzésnek) vagy
radioaktív nyomjelzésnek nevezik. A kémiai
reakciók lefolyásáról rengeteg információ
nyerhető ezzel az eljárással, mivel a
"megjelölt" atomok a reakciótermékekben a
sugárzás mérésével azonosíthatók, nyomon
követhetők. Az eljárás a gyógyászatban is
használható egy adott szervbe beépülő, rövid
felezési idejű, mesterséges radioaktív
izotópok alkalmazásával.]
atom znakujący [wskaźnik izotopowy] – jelző
atom
atomista – (gör.) atomista, az atomizmus híve,
követője; atomfizikus
atomistyczny, -a, -e – atomisztikus, atomos,
atomszerű; (atomista) az atomizmusra
jellemző, vele kapcsolatos; (atomisztikus) az
atomizmusra emlékeztető; rendkívül kis
részekből álló, széttöredezett, szétszórt
atomistyka [1. dziedzina techniki zajmująca się
wykorzystaniem energii jądrowej do
celów pokojowych; 2. zob. atomizm w zn.
1.] – (gör.) atomizmus, atomisztika; I. ókori
materialista tanítás, amely szerint a világ
egységes anyagi természetű, s az anyag örök,
változatlan, oszthatatlan, igen apró, mozgó
részecskékből, atomokból áll; II. olyan
szemléletmód, amely az egész helyett a
valóságnak csak egymástól elszigetelt, nem
összefüggő jelenségeit vizsgálja és veszi
figyelembe
atomizm [1. starożytna doktryna, głosząca, że
świat składa się z próżni oraz
nieskończonej
liczby
niepodzielnych,
drobnych, ruchomych cząstek – atomów;
2. pogląd, według którego całą prawdę o
rzeczywistości można wyrazić za pomocą
elementarnych twierdzeń i zdań, które
odnoszą się do prostych, jednostkowych
369
faktów] – (gör.) atomizmus [neve azoknak a
rendszereknek, melyek atomokból, azaz
minőségükben
változatlan,
legkisebb,
oszthatatlan részekből konstruálják az
anyagot. Ezeket a legkisebb részeket,
atomokat v. minőségre nézve különbözőnek
gondolhatjuk s e különböző minőségü
atomok
magyaráznák
az
anyagok
különbségét; v. pedig minőségre nézve
egyformáknak, s akkor az atomok száma,
helyzete, geom. alakja és mozgása szülné az
anyag összes tulajdonságait.]
atomizować [rozbijać coś na drobne elementy,
składniki, także coś abstrakcyjnego] –
(gör.)
atomizálni;
apró
részletekre,
egyedekre
bontani,
szaggatni
(pl.
társadalmat,
szervezetet);
porlasztani
(rozpylać)
atomizować się [dzielić się na drobne elementy] –
atomizálódni
atomowy, -a, -e [1. odnoszący się do atomu, jego
budowy i właściwości; 2. wykorzystujący
energię
jądrową;
3. związany
z
posiadaniem i użyciem broni jądrowej] –
atom-, atomi, atomos; atomenergián alapuló,
atomerővel működő [bomba atomowa:
atombomba; broń atomowa: atomfegyver;
ciężar
atomowy:
atomsúly;
energia
atomowa: atomenergia; jądro atomowe:
atommag; stos atomowy: atommáglya]
atomówka [1. pot. elektrownia jądrowa; 2. pot.
bomba atomowa] – atombomba
atomy neutralne [atomy pozbawione ładunku
elektrycznego] – semleges atomok
atonalność [1. muz. brak tonalności, zależności
poszczególnych dźwięków i akordów od
dźwięku
centralnego,
tzw.
toniki,
pierwszego
tonu
(stopnia)
gamy;
równouprawnienie
i
samodzielność
wszystkich
12
dźwięków
skali
chromatycznej: dodekafonia; muzyka
atonalna; 2. muz. zasada przeciwstawna
tonalności, przyjmująca brak dźwięku
centralnego (toniki) i równoważność
wszystkich
12
dźwięków
skali
chromatycznej]
–
atonalitás;
hangnemnélküliség
atonalny, -a, -e [o utworze muzycznym:
polegający na braku zależności pomiędzy
poszczególnymi
dźwiękami
wskutek
nieistnienia centrum tonalnego] – (gör.)
(zene) atonális; olyan zene, amelyből minden
hangnemet meghatározó elem hiányzik
atonement [wyraz powszechnie używany w
angielskim
słownictwie
biblijnym,
powinien być zastąpiony wyrazem
reconciliation, co znaczy pojednanie] –
-
Wersja 01 01 2017
(ang.) atonament; vezeklés, jóvátétel,
bűnhődés; megbékélés (megváltás által)
atonia
[obniżenie
lub
brak
napięcia
mięśniowego] – atónia; hangsúlytalanság,
lankadtság, lazulás, petyhüdtség, ernyedtség,
renyheség
atonia jelit – bélrenyheség
atoniczny, -a, -e [I 1. zob. bezdźwięczny w zn. 2.;
2. jęz. niemający własnego akcentu; II.
spowodowany atonią] – atóniás
atonon
[wyraz
nieakcentowany
(zwykle
jednosylabowy zaimek, słowo posiłkowe,
przyimek)] – hangsúlytalan szó
Atque inter silvas Academii quaerere verum.
(łac.); W Akademosa gajach poszukiwać
prawdy. - Źródło: Listy, II, 1.45, tłum.
Stefan Gołębiowski – ligetes Akadémiában
keresni az igazságot (Horatius)
ATRAC (ang. Adaptive TRansform Acoustic
Coding) [to system stratnej kompresji
dźwięku stworzony w laboratoriach firmy
Sony, opierający się na cechach słyszenia
ludzkiego ucha. Kompresja ATRAC
stosowana jest w Minidiskach. System jest
przystosowany do kompresji 16-bitowego
dźwięku
PCM
o
częstotliwości
próbkowania 44.1 kHz, czyli dźwięku o
jakości płyty CD-Audio, zmniejszając
pięciokrotnie jego objętość.] – ATRAC
(Adaptive TRansform Acoustic Coding) [Az
ATRAC tömörítés lényege, hogy 0,02 ms
széles mintavételi jelekkel, 512 mintát
(11,6 ms) egy egységnek véve elemzik
(Fourier-sorba fejtik) a mintavételezett
jeleken keresztül az analóg jel hullámalakját.
Az emberi fül által nem hallható
tartományba eső összetevőket – mint
redundáns információt elhagyják.]
Atractylodes macrocephala [wzmacnia pracę
śledziony i żołądka, podnosi energię
organizmu, przeciwdziała obrzękom i
zatrzymywaniu wody w organizmie,
zapobiega nadmiernej potliwości.] –
Baizhu (Atractylodes macrocephala Koidz.)
[Ez a növény erősíti a gyomor, a lép, a
hasnyálmirigy és a vese működését, fokozza
a szervezet energiatartalékait.]
Atractylodes macrocephala
370
atrakcja [to, co jest szczególnie interesujące i
dostarcza komuś przyjemności lub
rozrywki] – (lat.) attrakció, látványosság,
mutatvány; vonzerő, vonzás, vonzalom,
vonzerő; hatásos mutatvány v. műsorszám;
nagy vonzerővel bíró esemény v. jelenség
atrakcyjnie – tetszetősen, vonzóan
atrakcyjność – érdekesség, látványosság
atrakcyjny, -a, -e – attraktív, látványos, vonzó,
mutatós, érdekes;
megkapó; csábító;
tetszetős; megnyerő
atrament (łac. atramentum) [1. wodny roztwór
barwnika używany do pisania lub
drukowania; 2. środek barwiący w postaci
roztworu barwnika w rozpuszczalniku z
ewentualnym
dodatkiem
substancji
zagęszczających
(np.
żelujących).
Wykorzystywany
jest
w
szeregu
przyborów
pisarskich
(długopisy,
flamastry, markery, pisaki, pióra, pióra
wieczne itp.) oraz w druku atramentowym
(drukarki atramentowe, plotery).] – tinta
(latinul: tincta) [oldószerben vagy vízben
feloldott
festékoldat.
Tollal,
ecsettel
rajzolnak, festenek, vagy írnak vele. A
sűrűbb tintákat litográfiához, nyomtatáshoz
használják.]
atrament do wiecznych piór – töltőtolltinta
atrament gulasowy – gubacstinta
atrament kopirowy – másolótinta
atramentowy, -a, -e [1. dotyczacy atramentu;
2. ciemnogranatowy] – tintaatrapa [1. imitacja jakiegoś przedmiotu; 2. coś
pozbawionego wartości, co sprawia pozór
bycia czymś, czym w rzeczywistości nie
jest; 3. osłona chłodnicy w samochodzie] –
(fr.) attrappe; kirakatba tett áruutánzat;
védőrács (hűtőházon, radiátoron)
atrialny, -a, -e – átriumatrium [1. wewnętrzny dziedziniec otoczony ze
wszystkich stron ścianami budynku; 2. w
starożytnych domach rzymskich: główna
część domu, oświetlona przez czworokątny
otwór w dachu, pod którym znajdował się
basen na wodę deszczową; 3. w bazylikach
wczesnochrześcijańskich:
dziedziniec
otoczony krużgankami, poprzedzający
przedsionek; 4. przedsionek serca] – (lat.)
átrium; nyílt udvar, előcsarnok az ókori
római lakóházakban; az ókeresztény
templom előudvara, amelyet „Paradicsom”nak neveztek, közepén kúttal; (orvostan)
szívpitvar
atrium cordis (przedsionek) – atrium cordis;
szívpitvar [lewy przedsionek serca (łac.
atrium cordis sinistrum): bal szívpitvar]
-
Wersja 01 01 2017
atrofia [1. stopniowe zmniejszanie się rozmiarów
tkanki, narządu lub części ciała; 2. zanik
uczuć, cech lub jakichś wartości] – (gör.)
atrófia (atrophia), sorvadás, pangás
atroficzny, -a, -e – (gör.) atrófiás, atrófikus;
sorvadásos
atropina [silnie trujący alkaloid stosowany jako
lek rozkurczowy lub jako środek
rozszerzający źrenice] – (gör.-lat.) atropin;
egyes növények (pl. nadragulya, beléndek
stb.) alkaloidja, görcsoldó, izzasztó és
pupillatágító gyógyszer (nagyobb adagokban
erős méreg)
ATROT SZOFAN (korony Szofanu) [miasto, 4
Moj. 32:35] – ATRÓT-SOFÁN (az ugrók
(nyulak) koronája). [Város Gád törzsi
területén (4Móz 32,35).]
atrybucja [1. przypisanie dzieła sztuki o
nieznanym
autorstwie
konkretnemu
artyście czy szkole; 2. upatrywanie
przyczyn jakichś zachowań w cechach
charakteru, potrzebach danej osoby lub w
uwarunkowaniach
społecznych
i
środowiskowych;
3. połączenie
rzeczownika z przymiotnikiem, który w
tym połączeniu pełni funkcję przydawki,
np. czarny koń; 4. prawo przysługujące
jednostce albo instytucji] – (lat.) attributio;
attribúció; jogosultság, jogkör, illetékesség;
(műv.) valamely műalkotás hovatartozásának
meghatározása, ill. alkotójának megállapítása
az alkotás stílusjegyei alapján [(med.) Az a
folyamat, amellyel megpróbáljuk más
emberek viselkedését megmagyarázni. Az
attribúcióelmélet azokkal a szabályokkal
foglalkozik,
amelyeket
az
emberek
alkalmaznak a megfigyelt viselkedések
okainak kikövetkeztetésére.]
atrybucyjny, -a, -e – attribóciós (folyamat)
atrybut [1. cecha jakiejś rzeczy, osoby lub
zjawiska wyróżniająca je spośród innych;
2. przedmiot o charakterze symbolicznym,
ściśle związany z życiem lub działalnością
jakiejś postaci; 3. filoz. podstawowa cecha
przedmiotu, bez której nie mógłby on
istnieć lub byłby nie do pomyślenia;
4. część zdania określająca rzeczownik] –
(lat.) atributum, attributum; tulajdonság,
sajátság, ismertetőjel (pl. korona = király,
kard = katona, dicsfény = szent); vmely tárgy
v. jelenség elválaszthatatlan tulajdonsága;
lényeges, megmaradó tulajdonság; jelkép,
jelvény; (nyelvtudomány) jelző;
atrybutywny, -a, -e – attributív, jelzői
attaché [wym. atasze] [urzędnik dyplomatyczny
będący
specjalistą
w
określonej
dziedzinie] – attasé; diplomáciai képviselet
tagja
371
attaché handlowy – kereskedelmi attasé
attaché kulturalny – kultúrattasé, kulturális attasé
attaché prasowy – sajtóattasé
attaché wosjkowy – katonai attasé
attachment,
załącznik
{m.}
[komp.]
.]
[Dodatkowy plik, który dołączony jest do
listu elektronicznego. Może to być m.in.
dokument tekstowy, plik graficzny,
muzyczny lub jakiś program. List może
zawierać wiele różnych załączników.] –
(ang.) attachment; (levél-) melléklet,
csatolás [elektronikus levélhez csatolt
szöveg, kép, szoftver, video, stb. korszerü
levelezőprogramoknál a MIME vagy
UUENCODE kódolás segítségével a
levélhez nem csak szöveget, de képeket,
teljes Web-oldalakat, zeneszámokat stb.
szintén csatolni lehet; az ezredforulón még
nem volt minden levelező MIMEkompatibilis, így néhány évig hasznos lehet
számon tartani, melyik levelező-partnerünk
rendelkezik
megfelelő
programmal
(körlevelek, hírlevelek problémája); sok
esetben partnerünk levelének fejlécéből
(header) kiolvashatuk levelező rendszerének
jellemzőit; az ATTACHE funkció nem
tévesztendő össze újabb levelezők INSERT
funkciójával, mely a szöveg közé is tud
képeket illeszteni, míg az attach parancs a
mellékleteket a levél végéhez csatolja;
küldésnél a levelező a mellékleteket a
levéltörzzsel együtt küldi, a címzettnek
azonban a mellékleteket (az eltérő kódolás
miatt) a levél törzsétől függetlenül kell
tárolni;
napjainkban
terjednek
a
levélmellékletként érkező vírusok; feladójuk
lehet egy általunk ismert személy, de a vírus
'csatlakozhat' a levélhez annak tudta nélkül;
kétes esetekben legjobb, ha azonnal töröljük
a
csatolást,
esetleg
érdeklödhetünk
feladójánál annak tartalma iránt!]
Attaj [skrócona forma imienia Atajasz] [1. 1 Kron.
12:12; 2. 2 Kron. 11:20; 3. 1 Kron. 2:35:
Attaj zaś był ojcem Natana) – ATTAI v.
ATHAI v. ATTAJ (időszerű, kedvező). [1.
Gádita férfi (1Krón 12,11); 2. Roboám fia
(2Krón 11,20). 3. Férfi Júda törzséből
("Athai"; 1Krón 2,35-36): Attaj nemzette
Nátánt]
Attendite a falsis prophetis [strzeżcie się
fałszywych proroków (Słowa Chrystusa.
Ewangelia św. Mateusza.)] - Attentite a
falsis prophetis […falzisz profétisz] –
‘Őrizkedjetek
a
hamis
prófétáktól’.
[Szállóige a latin Bibliából (Mt 7,15); Jézus
szavai a hegyi beszédben.]
-
Wersja 01 01 2017
attenuator – (lat.) attenuátor; feszültségosztó;
villamos jel torzítás nélküli csillapítására
szolgáló berendezés
Attila [imię męskie pochodzenia tureckiego,
szczególnie popularne w Turcji i na
Węgrzech, gdzie używa się także formy
Etele. Imię wzięło się prawdopodobnie od
tureckiego słowa Atyl (starożytna nazwa
rzeki Wołga). Alternatywnie przypuszcza
się, że pochodzi od gockiego słowa atte, co
w wolnym tłumaczeniu oznacza "ojciec".
Żeński odpowiednik – Etelka.] – Attila
vagy Atilla [a Attila hun király germán,
közelebbről gót eredetűnek tartott neve.
Iordanes
szerint
a gót
atta
szó
kicsinyítőképzős változata. Ennek jelentése:
atyácska. A név gót eredetét számos jelentős
nyelvtudós vitatja, illetve vitatta, köztük
Rásonyi László turkológus is, aki szerint a
név török, eredeti alakja 'Etil'. Ez a Volga,
később a Don folyók török neve volt. Az
Etilből lett az Etele, majd Atila névalak,
amely a gót származás tévhite miatt vált
Attila helyesírásúvá. A kiejtés a mai napig
sem követte ezt az írásváltozatot. Rokon
nevek: a.) Atilla : a névnek az eredeti,
kiejtést tükröző írásváltozata; b.) Etele: az
Attila névnek vagy annak későbbi német
származékának, az Etzelnek a régi magyar
formája. c.) Ete : az Etele rövidülése.]
attritio (attrycja) [1. zob. skrucha; 2. żal
niedoskonały] – (lat.) attritio, attríció;
(egyh.) töredelem [a skolasztika szerint az
elégtelen,
pusztán
büntetéstől
való
félelemből
eredő
bűnbánat];
(geol.)
vízfolyások mozgásban lévő hordalékának
egymással
való
ütközéséből
eredő
görgelékkopás
attribute; atrybut {m.} [komp.] – (ang.) attribute;
jellemző tulajdonság, jelzőérték, 'attributum'
[1.)
valamilyen
kategóriát
jellemző
információ;
2.)
állománykeresésnél
állományjellemző (jelzőbit): pl. 'csak
olvasható' 3.) adatbázisokban: egy bizonyos
entitás egy bizonyos jellemzője]
attycki, -a, -ie [1. przymiotnik od: Attyka
(kraina
w
starożytnej
Grecji);
2. charakterystyczny dla kultury Attyki
(np. attycka prostota); 3. sól attycka - styl
mówienia odznaczający się subtelnym
dowcipem, zwykle trochę złośliwym] –
attikai
attycyzm [1. odmiana stylu retorycznego,
charakteryzująca się powagą, prostotą i
jasnością; 2. subtelność gustu, języka lub
stylu] – atticizmus; a görögség irodalmi
nyelve; az attikai nyelvjárás; (ált.) görög
lélek finomsága, idealizmusa, attikai szellem
372
attyka [ażurowa ścianka wieńcząca elewację
budynku, kryjąca niskie poddasze lub
zasłaniająca dach] – attika, peremzet,
pártázat; párkány feletti mellvéd; gyakran
felirattal, esetleg plasztikus dísszel
Attyla (łac. Attila z goc. dosł. "Mały ojciec",
"Ojczulek"), zwany też "Biczem Bożym"
(łac. Flagellum Dei, niem. Godegisel) (406–
453) [imię, które dziś stanowi synonim
bezmyślnego
barbarzyństwa.
Wódz
Hunów. Razem ze swoim bratem Bledą
stworzył imperium, które sięgało od Danii
po Bałkany i od Renu aż do Morza
Kaspijskiego.] – Attila; 1. (Etele) „…Attila,
rex hunorum, medorum, gotorum et
danorum…" hun uralkodó (406 körül – 453);
2. Attila hun [gót eredetű férfi név, jelentése:
atyuska, apácska, szeretett atyánk. Rokon
név: Etele. A név gót eredetét számos
jelentős nyelvtudós vitatja, illetve vitatta,
köztük Rásonyi László turkológus is, aki
szerint a név török, eredeti alakja 'Etil',
ennek jelentése pedig 'nagy folyó'.]
Attyla bicz boży – Attila, isten ostora
atu [I. zob. atut w zn. 1.; II. w kolorze
atutowym], atut [1. «zaleta, możliwość lub
argument,
których
umiejętne
wykorzystanie może dać oczekiwany
rezultat; 2. w grze w karty: kolor
umownie przyjęty przez graczy, bijący
wszystkie pozostałe kolory; też: karta w
tym kolorze] – adu, atout, ütőkártya, nyerő
szín; tromf (mieć wszystkie atuty w ręku:
minden ütőkártya a kezében van)
atut (także atu, regionalnie trumf, tromf, kozer)
[kolor w kartach, który jest w stanie
przebić
inne
karty
o
kolorach
nieatutowych] – (kártya) adu; ném. tromf;
más színeket ütő kártyalap, átv. győzelmet
jelentő lépés; döntő érv
atutować [w kartach: zagrywać atutem (kartą w
kolorze, który bije wszystkie pozostałe
kolory)] – aduzni, aduval kezdeni v. ütni
atutowy, -a, -e [będący atutem (najczęściej w
znaczeniu karcianym), np. dama atutowa,
kolor atutowy] – adu-, ütőképes
ATX (ang. Advanced Technology Extended)
[standard konstrukcji płyt głównych oraz
zasilaczy i obudów komputerowych do
nich. Standard ATX został opatentowany
przez firmę Intel w 1995 roku. Był to
spory krok naprzód w porównaniu do
wcześniejszych konstrukcji typu AT, które
królowały przez wiele lat. Zalety tej
zmiany były oczywiste, więc ATX wyparł
swojego poprzednika z rynku stając się
nowym standardem.] – ATX [Alaplap
-
Wersja 01 01 2017
specifikáció, az energiaellátás és felépítés
szabványosítására.]
atypia [1. brak cech typowych; 2. nietypowy
przebieg choroby] – atípia; (gör.), minta-,
alak-, rendnélküli, innen a. m. formátlan;
atipikus beszéd a. m. hibás, főleg dadogó
beszéd; atipikus láz a. m. szabalytalan láz.
atypowość – vminek nem tipikus volta
audaces fortuna iuvat [śmiałym szczęście
sprzyja. Wergilusz, Eneida.] – Audaces
fortuna iuvat [audacesz…] – ‘A merészeket
segíti a szerencse’. [Latin bölcsesség,
magyar megfelelője: Bátraké a szerencse.
Rokon értelmű latin maxima: Fortes fortuna
adjuvat.]
Audaces fortuna iuvat timidosque repellit.
[Śmiałym los sprzyja i bojaźliwych
odtrąca. (Horacy)] – (lat.) Audaces fortuna
iuvat timidosque repellit; ‘A merészeket
segíti a szerencse és a gyávákat kerüli.’
(Horaciusz)
Audacter calumniare, semper aliquid haeret
[łac., szkalujcie śmiało, zawsze coś
przylgnie] – Audacter calumniare, semper
aliquid haeret [audakter kalumniáre szemper
alikvid héret] – ‘Merészen kell rágalmazni,
valamennyi mindig megtapad’. [Francis
Bacon parabolája; görög változatát már
Plutarkhosz feljegyezte mint Nagy Sándor
egyik udvaroncának, bizonyos Médiosznak a
cinikus maximáját.]
Audendo virtus crescit, tardando timor (łac.) –
Audendo virtus crescit, tardando timor
[…virtusz kreszcit…] – ‘A merészség a
bátorságot növeli, a késlekedés a félszet’.
(Az elszántság a bátorságot növeli, a
halogatás a félelmet.) [Latin szállóige
Publilius Syrus Szentenciáiból (44).]
Audendum est, fortes adiuvat ipse deus. (łać.) –
Audendum est, fortes adiuvat ipse deus. Légy bátor, ki merész, óvja az isten is azt.
(Tibullus)
Audentes Fortuna iuvat decoratque corona
[odważnych los wspiera i koroną wieńczy]
– (lat.) Audentes Fortuna iuvat decoratque
corona
Audi multa, loquere pauca. [Słuchaj dużo, mów
mało.] – (lat.) Audi multa, loquere pauca;
hallgass sokat, beszélj keveset
Audi, vide, sile [Słuchaj, patrz i zachowaj
milczenie.] - (lat.) Audi, vide, sile; hallj,
láss, hallgass!
Audi, vide, tace, is vis manere in pace (Łaciński)
– Audi, vide, tace, is vis manere in pace;
Hallj, láss, ám halgass, így lesz léted
nyugodalmas.
373
Audiatur et altera pars (też jako Audi alteram
partem) (ad Sen.Med. 199-200, Dz. 25.17) Należy wysłuchać także drugiej strony a.
należy (trzeba) wysłuchać i drugiej strony
(Seneka) [1. należy wysłuchać i strony
przeciwnej, tzn. w procesie nie można
poprzestać na wysłuchaniu jednej tylko
strony, lecz należy obu wysłuchać. Zasada
procesu kontradyktoryjnego. 2. Niech
będzie wysłuchana i druga strona.] – (lat.)
Audiatur et altera pars […parsz] – ‘A másik
felet is meg kell hallgatni’. [Latin maxima
Szent Ágostontól (A két lélekről): nem csak
a
törvénykezés
gyakorlatában,
de
mindennapi kapcsolatainkban is csak akkor
ítélhetünk helyesen, ha a szemben álló felek
érveit mind mérlegeljük.]
audiencja [oficjalne posłuchanie udzielone
komuś przez osobę na wysokim
stanowisku] – audiencia, kihallgatás,
fogadás (vmely magas rangú személyiségnél)
audiencja prywatna – magánkihallgatás
audiencjonalny, -a, -e, audiencyjny, -a, -e audenciális; kihallgatási, fogadási
audiofil [osoba szczególnie zainteresowana
wysoką jakością odtwarzanego dźwięku i
kolekcjonująca
sprzęt
odtwarzający
najwyższej klasy] – hankedvelő, HI-FI
rajongó
audiogram [1. graficzny zapis wyniku badania
słuchu za pomocą audiometru; 2. wykres
pokazujący zdolność słyszenia dźwięków o
różnej częstotliwości] – 1. audiogram [dB
HL-ben mért, a beteg közreműködése
alapján jelzett és ábrázolt hallásküszöb
grafikus megjelenése 125 Hz- 8000 Hz
között. A vertikális tengelyen 0-120 dB az
egyén által jelzett leghalkabb tiszta hang adja
a halláscsökkenés mértékét. Mindkét fülön
külön kell mérni és jelölni a lég és
csontvezetéses hallásküszöböt. A légvezetést
fejhallgatón, a csontvezetést a fül mögött
található processus mastoideusra helyezett, a
vibráció útján tovaterjedő hangot biztosító
hallgatóval mérjük. Az audiogrammon
jelölhetjük még a kellemességi MCL és a
kellemetlenségi UCL hallásküszöböt is,
hallókészülék
beállításánál
lehet
jelentősége.],
2.
küszöbértékgörbe,
hallásveszteségi görbe; 3. hallásgörbe [a
hallásképesség ábrázolása a frekvenciaintenzitásszint vagy a frekvencia-százalék
koordinátarendszerében]
audiogram progowy – küszöbaudiogram
audiogram szumu – zajaudiogram
audiogram zagłuszania – elfedési audiogram
audiolog – audiológus
-
Wersja 01 01 2017
audiologia [dział medycyny zajmujący się
rozpoznawaniem i leczeniem zaburzeń
słuchu] – audiológia; hallástan [a hallással
mint
élettani
folyamattal
foglalkozó
tudomány, amely az akusztikának egy ága]
audiometr [1. aparat do badania słuchu; 2.
przyrząd używany do pomiaru zdolności
słyszenia] – (gör.) audiométer; hallásmérő,
beszédaudiométer;
akusztikaiküszöbszintmérő;
hallásélességmérő
[skálával
ellátott, változtatható kimeneti teljesítményt
és változtatható frekvenciát szolgáltató
készülék, amellyel teljesen szubjektív alapon
megállapítható a hallásképesség vagy hallási
küszöb a frekvencia vagy a hangerő
függvényében];
hallásélesség vizsgáló;
rádiókészüléknél az elektromos hullámok
hatására a rácson létrejövő feszültségnek és
ezáltal az anódáramnak egyenirányítására
szolgáló elektroncső
audiometr Békésy’ego – Békési-audiométer
audiometr tonalny – tisztahang-audiométer,
szinuszos audiométer
audiometr
tonalny
o
ciągłej
zmianie
częstotliwości – folyamatos (hangolású)
audiométer
audiometra
(pomaga
diagnozować
niżej
wymienione
choroby)
–
audiológiai
asszisztens
audiometria
[zespół
metod
oceniających
sprawność narządu słuchu] – (lat.+gör.)
hallásélesség vizsgálata; hallásvizsgálat,
audiometria
audiometria odruchowa – játékaudiometria
audiometryczny ubytek słuchu – audiometriás
hallásveszteség
audiometryczny, -a, -e – audiometriai
audion
[najprostszy
lampowy
odbiornik
radiowy, obecnie nie produkowany] –
audion; demodulátorkapcsolás, amelyet
először Lee de Forest épített meg, az általa
feltalált háromelektródás elektroncsővel.
[Hagyománytiszteletből
a
hasonló
demodulátorokat ma is audionkapcsolásnak
nevezik. Az audionkapcsolás érzékenysége
visszacsatolással
lényegesen
növelhető
(visszacsatolt audion).]
audiowizualny, -a, -e [równocześnie słyszalny i
widzialny,
słuchowo-wzrokowy]
–
audiovizuális
audycja, auditio (łac. słuchanie) – (lat.) auditio;
hallomás, hangok érzékfeletti úton való
tudomásulvétele,
a
látomás
(visio)
párhuzamos fogalma
audycja [pozycja w programie radiowym lub
telewizyjnym] – (rádió) adás, leadás,
közvetítés
374
audycja dżwiękowa – hangjáték
audycja muzyczna – zenei adás
audycja na żywo – élőadás
audycja radiowa – rádióadás; közvetítés,
műsoradás, műsorközvetítés
audycja teatralna – színházi közvetítés
audycja telewizyjna – tévéadás, televíziós adás
audyfon [pracownia artysty plastyka, fotografa]
– (lat.-gör.) audifon; hangerősítő v. hallást
javító készülék (nagyothallóknak)
audytor [1. osoba lub firma uprawniona do
przeprowadzenia audytu; 2. członek sądu
wojskowego;
3. w
sądownictwie
kościelnym: sędzia delegowany do
przygotowania materiału procesowego;
4. daw.
Słuchacz;
5. daw.
uczeń
przesłuchujący kolegów z zadanych lekcji
na polecenie nauczyciela] – auditor;
hallgató (wojsko) hadbíró
audytorium (gr. auditorium) [1. sala wykładowa,
odczytowa
lub
ogół
słuchaczy
zgromadzonych na wykładzie, odczycie,
koncercie. 2. wyodrębniona z publiczności
grupa
docelowa
komunikatu
marketingowego; słowo uzywane w
komunikacji marketingowej.] – (lat.)
auditórium,
(sala)
előadóterem,
tárgyalóterem,
tanterem;
hallgatóság,
közönség, hallgatóközönség
audytywny, -a, -e [dotyczący słuchu] – (lat.)
auditív; hallási, a hallással kapcsolatos
aufrygować [wykłócać się] – [Słowniczek języka
śląskiego] eleget veszekedni
Auftakt [nm., muz. przedtakt, pierwszy ruch nm.
'muz. 'jw.; niepełny takt; wstęp'dyrygenta
wprowadzający orkiestrę do gry tak, aby
zaczęła idaalnie razem i we właściwej
pulsacji rytmicznej.] – (ném.) Auftakt;
(zene) ütemelőző (felütés)
Augiasz [1. w mitologii greckiej król Elidy na
Peloponezie, syn Heliosa (lub Forbasa;
Posejdona) i Hyrmine, brat Aktora,
przyrodni brat króla Kolchidy Ajetesa,
mający wielkie stada bydła trzymane w
straszliwie brudnej stajni, którą oczyścił
Herakles
w
jeden
dzień;
2. stajnia Augiasza - przenośnie o jakimś
środowisku, instytucji, w których panuje
zamęt, nieład] – Augiasz (mondabeli király)
augit [minerał, pospolity składnik skał
magmowych] – augit [a lánc vagy
szalagszilikátok piroxéncsoportjának tagja,
ezen belül a klinopiroxének közé sorolják.
Werner
nevű
geológust
tartják
felfedezőjének, mert 1792-ben először
ismertette tulajdonságait.]
-
Wersja 01 01 2017
augmentatyw – zgrubienie [wyraz o charakterze
zgrubiałym, np. grubas, leniuch, psisko] –
augmentatív; segítő, nyomatékosító
augsburskie wyznanie wiary [zbiór dwudziestu
ośmiu artykułów wiary stanowiących
podstawę luteranizmu] – augsburgi
hitvallás; Ágostai hitvallás
augur [1. w starożytnym Rzymie: kapłan
przepowiadający przyszłość i odgadujący
wolę bogów; 2. człowiek uważający się lub
uważany za wyrocznię w jakiejś
dziedzinie] – (lat.) augur, madárjós, ókori
római pap [papi testület az ókori Rómában.
Az augurok a madarak repüléséből, énekéből
és viselkedéséből jósoltak. Az auspicium v.
augurium (madárjóslás) a latinoknál alakult
ki. Az augur testületét a hagyomány szerint
Róma egyik legendás megalapítója, Romulus
hozta létre. Nagy pompával avatták fel őket,
jelvényük a bíborszegélyű ruha és egy
csomótlan, görbefogantyús hosszú bot volt.
Tisztségük életük végéig tartott. A császárok,
hadvezérek gyakran fordultak hozzájuk,
hogy az előjelek alapján az események
várható alakulását kipuhatolják. Nagy
politikai befolyással rendelkező testületük a
4.sz-ig működött.]
August [‘wzniosły; święty; najdostojniejszy’] [imię
męskie pochodzenia łacińskiego. Wywodzi
się od przymiotnika augustus, nadanego
jako przydomek Oktawianowi przez Senat
i
oznaczającego
"dostojny,
boski,
majestatyczny,
poświęcony,
święty,
czcigodny,
pomyślny,
wzniosły".
Przymiotnik ten pochodzi od rzeczownika
augur i pierwotnie odnosił się tylko do
rzeczy, tłumacząc się jako "uświęcony
przez (dobre) przepowiednie, znaki" lub
"przedsięwzięty
pod
sprzyjającymi
znakami". Po raz pierwszy imię August
zostało poświadczone w Polsce w 1349
roku, w łac. formie Augustus.] – Ágost
[férfinév a latin Augustus névnek a
megmagyarosodott
alakja,
jelentése:
magasztos, fennkölt. Rokon név: Ágoston.]
Augusztusz, Ágoston, Gusztáv; Augustyn
beceneve
August, Augustus (łac. dostojny) [1. w
starożytnym Rzymie: tytuł o charakterze
sakralnym, nadany po raz pierwszy
Oktawianowi przez senat w 27 roku p.n.e;
2. właściwie chodzi tu o Augusta Cezara,
syna Gajusa i Atii, siostrzenicy Juliusza
Cezara, koronowany w roku 27 przed
Chrystusem. Zmarł w 14 roku przed
Chrystusem. Za jego rządów Pan nasz
przyszedł w ciele. Utwierdził Heroda jako
króla żydowskiego, a do jego królestwa
375
dołożył Samarę i Gadarę. Imię August
stosowano później jako tytuł cesarzy
rzymskich.] – AUGUSTUS CSÁSZÁR
(„magasztos uralkodó”; i.e. 31-i – i.sz. 14)
[„felséges”; Az első római császár (i.e. 27től). Uralkodott Kr. e. 27-Kr. u. 14. A
Lukács-evangélium szerint (Lk. 2,1) az ő
uralkodása alatt születet Jézus.]
August II Mocny (niem. August II der Starke ur.
12 maja 1670 w Dreźnie (wg kalendarza
juliańskiego), zm. 1 lutego 1733 w
Warszawie) [król Polski i wielki książę
litewski w latach 1697-1704 i 1709-1733,
elektor Saksonii 1694-1733 jako Fryderyk
August I (Friedrich August I.). Pochodził z
dynastii
saskiej
Wettynów.
Jego
przydomek jest zazwyczaj wiązany z jego
nieprzeciętną siłą.] – II. (Erős) Ágost
lengyel király, I. Frigyes Ágost néven szász
választófejedelem (Drezda, 1670. május 12 Varsó, 1733. február 1.) (II. (Erős) Ágost
lengyelül August II Mocny, németül August
II. der Starke). [Lengyelország királya és
ezzel Litvánia nagyhercege 1697-től 1704-ig,
majd
1709-től 1733-ig,
Szászország
választófejedelme pedig 1694 és 1733
között.]
August III Sas, (niem. Friedrich August II), (ur.
17 października 1696 w Dreźnie, zm. 5
października 1763 w Dreźnie) [król Polski
i wielki książę litewski w latach 17331763; syn Augusta II z saskiej dynastii
Wettynów i Krystyny Eberhardyny
Bayreuckiej.] – III. Szász Ágost (lengyelül
August III Sas (vagy Gruby „Kövér”) [II.
Frigyes Ágost néven szász választófejedelem
(németül Kurfürst Friedrich August II),
született 1696. október 17-én Drezdában,
meghalt 1763. október 5-én Drezdában –
Erős Ágost és de:Christiane Eberhardine von
Brandenburg-Bayreuth fia, Lengyelország
királya, Litvánia nagyhercege 1733-1763
között.]
augusta [tytuł żony cesarza rzymskiego] –
auguszta
augustus, august – (átv.) pojáca, paprikajancsi;
(dawno) augusztus
augustianin [zakonnik reguły św. Augustyna] –
augusztinus; Ágoston-rendi barát (egy római
katolikus kolduló szerzetesrend tagja)
augustianinie,
augustjanie
[eremici
czyli
pustelnicy, jak kanonicy regularni św.
Augustyna wywodzą swój początek i swą
regułę od św. Augustyna, biskupa
hipponeńskiego. Do Polski wprowadzeni
zostali przy końcu wieku XIII-ego.] –
augusztinusok; Ágoston-rendi barátok
-
Wersja 01 01 2017
augustówka [1. rodzaj bojowej szabli polskiej z
XVII-XVIII wieku, o głowni opatrzonej
monogramem królów Augusta II, Augusta
III
lub
Stanisława
Augusta
Poniatowskiego. 2. Pod tą nazwą słynęły w
XVIII-m wieku dobre szable z fabryk
polskich, istniejących w województwie
Sandomierskiem i Krakowskiem, gdzie
dobywano i oczyszczano rudę żelazną.] –
(hist.) régi lengyel szablya
Augustyn (imię męskie, oznaczające "należący
do Augusta") – Augusztin [latin eredetű
férfinév.
A
latin
Augustus
név
kicsinyítőképzős
származékának,
az
Augustinus névnek a megmagyarosodott
alakja, jelentése: magasztos, fenséges,
fennkölt. Rokon név: Ágost, a név női
megfelelője: Ágosta.]
Święty Augustyn; Aureliusz Augustyn z
Hippony, łac. Aurelius Augustinus, w
Kościele katolickim znany jako święty
Augustyn (ur. 13 listopada 354 w
Tagaście, zm. 28 sierpnia 430 w Hipponie)
[filozof,
teolog,
organizator
życia
kościelnego, święty Kościoła katolickiego,
jeden z Ojców i Doktorów Kościoła, znany
jako doctor gratiae (doktor łaski)] – Szent
Ágoston, Augustinus, Aurelius Augustinus
(Thagaste, Észak-Afrika, 354. november 13.
– Hippo Regius, 430. augusztus 28.) [hippói
püspök, egyházatya, filozófus. Az északafrikai Thagasteből (napjainkban Souk Ahras
egy város Algériában) származó Aurelius
Augustinus az egyik legbefolyásosabb
nyugati egyházatya. Vele kezdődik a
filozófia antropológiai fordulata. Viszonylag
későn, hosszú vívódás után, harminckét éves
korában keresztelkedett meg és tért vissza
szülőföldjére, ahol először pappá majd 395ben püspökké szentelték.]
Augustyna (imię żeńskie) – Augusztina
Augustynka [1. nazwisko; 2. zdrobnienie od:
Augustyn (imię męskie)] – Augusztinka
AUI (Attachment Unit Interface); interfejs AUI
(komponent warstwy fizycznej łącza w
modelu OSI) [Złącze D z 15 końcówkami
umieszczone
na
karcie
sieciowej
wykorzystywane do podłączenia kabli do
urządzeń
nadawczo-odbiorczych
podłączanych do kabla światłowodowego,
koncentrycznego lub do kabla zgodnego ze
standardem l0Base-T.] - (kat.: informatyka)
AUI Adó-vevőkábel (AUI=Attachment Unit
Interface) [az ETHERNET hálózatokban.
Legfeljebb 50 méter hosszú lehet, és öt
különállóan
árnyékolt
sodrott
érpárt
tartalmaz.]
376
aukcja [łac. auctio '(dosł. powiększenie) licytacja'
od augēre 'mnożyć; powiększać; płodzić'
― 1. publiczna sprzedaż rzeczy lub
zwierząt, których nabywcą zostaje ten, kto
oferuje najwyższą cenę; 2. przetarg publ.,
zwł. towarów niestandardowych, jak
wełna, futra, skóry surowe, herbata, ryby]
– (lat.) aukció, árverés, kiárusítás
aukcja holenderska [aukcja, na której obniża się
cenę wywoławczą dopóty, dopóki nie
znajdzie się nabywca] – holland árverés
[egy főként Hollandiában (sajtok és friss
virágok eladásakor használt) licitálási forma
az árveréseken]
aukcja portowa – kikötői árverés
aukcja sądowa – bírói árverés
aukcja stała – állandó aukció
aukcjonator [taksator licytacyjny; aukcje
prowadzi aukcjonator] – (lat.) aukcionátor;
hivatásos árverésrendező; árverésvezető,
árverező, kiárusító
aukcyjny, -a, -e – árverési
aukseza [gr.: αὔξησις, aúxēsis] – (gör.) aukszézis,
auxezis; nagyítás
auksotrof [organizm, zazwyczaj drobnoustrój,
którego rozwój zależy od dostępności
czynników wzrostowych w okolicy] –
auxotróf (szervezet v. organizmus)
auksotrofia, auksotrofizm [definicja auksotrofizm
lub auksotrofia; mutacja auksotroficzna
(ang. auxotrophism, auxotrophic mutation)]
– auxotrófia [Auxotrófiának nevezzük azt a
jelenséget, amikor egy élőlény, a
növekedéséhez szükséges egyik szerves
vegyületet (például aminosavat, bázist,
vitamint) nem tudja előállítani. Auxotróf az
az élőlény, amelyik esetében ez a jelenség
megfigyelhető. Az auxotrófia a prototrófia
ellentéte.]
auksotrofy [organizmy żywe, pozbawione
zdolności
syntezy
określonych,
niezbędnych
do
ich
wzrostu,
skomplikowanych
związków
organicznych, takich jak witaminy, zasady
purynowe czy aminokwasy. Organizm
auksotroficzny musi pobierać ten związek
z otoczenia, jako składnik swojego
pożywienia.
Przeciwieństwem
auksotrofów są prototrofy. ] – auxotrófok
[auxotróf baktérium = mutáns baktérium,
melynek külön tápigénye van a vad típushoz
képest. Például nem tud egy aminosavat,
bázist,
vitamint
szintetizálni,
cukorhasznosítás]
auksyna [hormon wzrostowy roślin] – auxin [(bindolil-ecetsav). C10H9O2N, az auxinok
legaktívabb vegyülete]
-
Wersja 01 01 2017
Aukuba japońska (Aucuba japonica) [to roślina
zimozielona
z
rodziny
dereniowatych.] – Japán babérsom (Aucuba
japonica)
(Aucuba japonica)
[1. reprezentacyjna sala wykładowa;
2. wczesnochrześcijański
kościół
lub
miejsce w bazylice przeznaczone na
dysputy religijne; 3. w starożytnej Grecji:
wewnętrzny
dziedziniec
w
domu
mieszkalnym; 4. w starożytnym Rzymie:
pałac cesarski lub sala przyjęć] – (lat.) aula
(római:
áttrium);
előcsarnok,
udvar;
gyűlésterem, díszterem, főpapi v. fejedelmi
udvar; a római császárkorban az uralkodó
palotájának megnevezése (aula regia); (ép.)
az ókeresztény templomépítészetben a
templom főhajójának neve; (dawno9 az
iskola v. egyetem dísztermének és a királyi
fogadások helye
aula uniwersytecka – egyetemi aula
auliczny, -a, -e – (lat.) aulikus; az udvari politika
szolgája
aulos [gr., najpopularniejszy instrument muz.
staroż. Grecji, cylindryczna piszczałka z
podwójnym stroikiem, zbliżona do
szałamai, oboju (auleci grali jednocześnie
na 2 instrumentach); łac. tibia. ] – (gör.)
aulos; (lat.) tibia; (zene) a régi rómaiak
kettős fuvolája
auł [osada górali kaukaskich oraz niektórych
dawnych plemion koczowniczych w Azji
Środkowej] – aul (kaukázusi, közép-ázsiai
falu, település)
aumonière [Torebka noszona u pasa w XIV
wieku, zarówno przez mężczyzn, jak i
przez kobiety. Tkana we wzory lub
haftowana o kształcie zbliżonym do
trapezu. Noszono w niej monety klucze
itp. Jako że pas noszony przez kobiety
często zakryty był płaszczem, rzadko
kiedy mamy okazję oglądać aumoniere
damski na ówczesnych rycinach.] –
övtáska a XIV. században
aula
377
aura [1. pogoda; 2. nastrój panujący w jakimś
miejscu,
otaczający
jakieś
osoby,
towarzyszący
jakimś
wydarzeniom;
3. zespół
objawów
poprzedzających
bezpośrednio napad padaczki] – aura; jó
levegő, kedvező időjárás
Aurea dicta. [Złote słowa. (Lukrecjusz)] – (lat.)
Aurea dicta; arany szavak; "Dicta aurea"
(Aranymondások)
Aurea liberta [złota wolność] – arany szabadság;
„aranyszabadság”
Aurea mediocritas [złoty środek (umiar)
(Horacy) Źródło: Pieśni II, 10] – aurea
mediocritas […mediokritasz] – Arany
középszer v. ‘arany középút’; Kerüljük a
szélsőségeket [Horatius egy sorának (Ódák
II.10.5)
kivonata;
Berzsenyi
arany
középszernek magyarítja. A széltében ismert
szállóige nem a középszerűséget tartja oly
értékesnek, ahogy sokan vélik, s nem is az
elvtelen politikai opportunizmust ajánlja,
amit egyesek a középút alapján vetítenek
bele. A tömör szólás a sztoikus
életbölcsesség foglalata, amely szerint a
lélek egyensúlya érdekében tartózkodnunk
kell a szenvedélyek szélsőségeitől, az
elérhetetlen vágyaktól és a halál félelmétől.]
Aurela, Rela – az Aurelia beceneve
Aurelia (imię żeńskie) [żeński odpowiednik
imienia Aureliusz. Pochodzi od łacińskiego
słowa: "aureus" - złocisty.] – Aurélia [női
név az Aurél férfinév párja. Rokon nevek:
Aura, Rella.]
Aurelian [imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Oznacza "należący do Aureliusza, do rodu
Aureliuszy", a wywodzi się pośrednio od
słowa oznaczającego "złoty".] – Aurél
Aureliusz [imię męskie pochodzące od nazwy
rzymskiego rodu Aureliuszy, która z kolei
pochodzi od łacińskiego aureolus –
"złocisty", co mogło znaczyć także
"wspaniały". Imię to posiada licznych
świętych patronów.] – Aurél
aureola [1. świetlisty krąg otaczający na
obrazach i rzeźbach głowy świętych;
2. uznanie otaczające kogoś; 3. świetlista
obwódka otaczająca niektóre przedmioty
będące źródłem światła] – (lat.) aureola,
glória, gloriola, aura; dicsőség, fényesség;
-
Wersja 01 01 2017
dicsfény, fénykör, sugárkorona, fénykorona,
fénykoszorú; sugárkoszorú (fogyatkozás az
égitestek körül);(műszaki) gázokból álló
fénykör a bányászlámpa körül
aureomycyna
[antybiotyk
stosowany
w
chorobach zakaźnych; chlorotetracyklina]
– (lat.-gör.) aureomycin (antibiotikum)
auri sacra fames! [łac., przeklęta żądza złota!; z
Wergiliusza (Eneida, 3, 57).] – (lat.) auri
sacra fames!; átkozott pénzvágy! (idézet
Vergilius Aeneis-éből.)
Auribus frequenitius quam lingua utere. [Uszu
używaj częściej niż języka.] – (lat.) Auribus
frequentius quam lingua utere [auribusz
frekvenciusz kvam ligva…] – ‘Gyakrabban
használd a füled, mint a nyelved!’ [Latin
bölcsesség Seneca Az erkölcsök című
művéből (104).]
auriga [w starożytnym Rzymie: woźnica
kierujący wozem w zawodach podczas
igrzysk]
–
(lat.)
auriga;
ókori
kocsiversenyző
Aurora [w mitologii greckiej: bogini świtu] –
Aurora (a hajnal istennője);
aurora [jutrzenka, zorza poranna] – hajnal;
(meteorológia) sarki fény
aurum (złoty) – (lat.) aurum; arany (Au)
aus [aut (w sporcie)] – [Słowniczek języka
śląskiego] (ang.) out; ki-, kint
Ausbrenner – (ném.) Ausbrenner [Átlátszó és
átlátszatlan mintafelületekből álló kelme két
különböző nyersanyagból, ahol az egyik
nyersanyagot
(viszkóz/poliamid
vagy
pamut/poliészter)
nyomással
történő
kimarással (ausbrennen = „kiégetni”)
eltávolítják. Más elnevezése devoré.]
ausgus [niem. Ausguss m; zlew ] – [Słowniczek
języka śląskiego] – (kuchenny) lefolyó,
kifolyó, folyóka, csurgó, csepegő, kiöntő,
mosogató; (rzeki) torkolat, összefolyás;
összeöntés; kiöntés
ausgust [Słowniczek języka śląskiego]
ausgybikst [uciekł, wyrwał się] – [Słowniczek
języka śląskiego] elment, eltávozott
auskultacja [łac. auscultatio 'nasłuchiwanie' od
auscultare
'słuchać';
przysłuchiwać
się';med.
osłuchiwanie
narządów
378
wewnętrznych pacjenta (gł. płuc i serca);
por. fonendoskop, stetoskop.] – (lat.)
auscultatio,
auszkultáció;
hallgatózás,
hallgatózás által való orvosi vizsgálat; a test
belsejében jelentkező zörejek meghallgatása
puszta füllel v. hallgatócsővel; füllel történő
orvosi vizsgálat, meghallgatás
auspicje [w religii starożytnych Rzymian
odczytywanie woli bogów z lotu, krzyku
lub zachowania się ptaków, później też z
błyskawic i innych zjawisk na niebie.
Przeprowadzane były przez augurów
przed
każdym
przedsięwzięciem
politycznym lub wojskowym, np. przed
bitwą (stąd zwrot: pod dobrymi, złymi czy
pomyślnymi
auspicjami,
a
także
określenie
opieki,
patronatu
lub
zwierzchnictwa:
pod
czyimiś
auspicjami).], auspicjum (łac. auspicium)
[starożytny rytuał rzymski o korzeniach
praindoeuropejskich mający na celu
wywnioskowanie woli bogów z lotu
wielkich ptaków drapieżnych, przede
wszystkim orła, sępa oraz kilku innych
gatunków, których identyfikacja jest
sporna.] – (lat.) auspicium; madárjóslat;
előjel, előjelek; kilátás, kilátások (a jövőre)
(pod dobrymi auspicjami: kedvező jóslatok
jegyében, kedvező előjellel); (dawno)
felügyelet, védelem, gondoskodás
auspicjum (łac. auspicium) [starożytny rytuał
rzymski
o
korzeniach
praindoeuropejskich mający na celu
wywnioskowanie woli bogów z lotu
wielkich ptaków drapieżnych, przede
wszystkim orła, sępa oraz kilku innych
gatunków, których identyfikacja jest
sporna] – (lat.) auspicium; madárjóslás az
ókorban a latinoknál; előjel, kilátás (a
jövőre)
auspuff [rura wydechowa (w samochodzie,
motocyklu)] – [Słowniczek języka śląskiego]
kipufogócső
austeria [wł. osteria; źródłosłów dla ros.
австерия; daw. karczma lub zajazd] – (ol.)
osteria; vendégfogadó, országúti kocsma,
csárda; vendéglő, kocsma
Australia (Związek Australijski) [kraj położony
na półkuli południowej, obejmujący
najmniejszy kontynent świata, wyspę
Tasmanię i inne znacznie mniejsze wyspy
na Oceanie Indyjskim i Spokojnym.] –
Ausztrália [Ausztrália földrajzi értelemben a
Föld legkisebb kontinense, amely Ausztrália
és Óceánia részét képezi. Politikai
értelemben az Ausztrál Államszövetség
(angolul: Commonwealth of Australia)
rövidített neve.]
-
Wersja 01 01 2017
Australia i Oceania – (földr.) Ausztrália és
Óceánia
Australczyk, Australijczyk; Australijka –
ausztrál, ausztráliai
australijski, -a, -ie [związany z Australią] –
ausztrál, ausztráliai
Austria, Republika Austrii (Österreichi, Republik
Österreichi) – państwo położone w Europie
Środkowej, federacja dziewięciu krajów
związkowych (landów). – Ausztria [Osztrák
Köztársaság (vagy latin eredetű néven
Ausztria, németül Österreich vagy Republik
Österreich)
Közép-Európában található
demokratikus
köztársaság.
Északról
Németország és Csehország, keletről
Szlovákia és Magyarország, délről Szlovénia
és Olaszország, nyugatról pedig Svájc és
Liechtenstein határolja. Fővárosa Bécs.]
austriacki, -a, -ie [związany z Austrią] – osztrák,
ausztriai
Austriak (obywatel Austrii), Austriaczka –
osztrák (ffi/nő)
Austriae Est Imperare Orbi Universo (AEIOU,
lub A.E.I.O.U) – Austriae Est Imperare Orbi
Universo [ausztrié eszt…univerzo] –
‘Ausztria dolga parancsolni a földi
mindenségnek’ [latin szöveg, a Habsburgház nem hivatalos jelmondatának tekintették.
Érdekessége, hogy a szavak kezdőbetűi a
latin ábécé magánhangzóinak sorát adják:
A.E.I.O.U. III. Frigyes császár választotta
uralkodói mottójának elsőként. A ‚ szövegen
kívül több feloldása is ismeretes a
kezdőbetűknek: Aquila Eius Iuste Omnia
Uincit (‘az ő sasa mindent joggal legyőz’),
Austria Et Imperium Optime Unita
(‘Ausztria és a birodalom a legjobban
egyesült’), Austria Erit In Orbe Ultima
(‘Ausztria lesz a földkerekségen az utolsó’,
ti. a birodalom, amely a legtovább
fennmarad); vagy németül Alles Erdreich Ist
Oesterreich Untertan (‘az egész földkerekség
Ausztria alattvalója’). A bécsi világkiállítás
idején,
1873-ban
ilyen
barátságossá
hangolták át a betűszó jelentését: Austria
Exponens Invitat Orbis Universum (‘a
kiállító
Ausztria
meghívja
a
föld
kerekségét’).]
austro-marksizm, austromarksizm [nurt filozofii
marksistowskiej
utworzony
przez
austriackich
socjaldemokratów
na
początku
XX
w.
Austromarksisci
akceptowali główne założenia marksizmu,
ale nie zgadzając się z marksistowskim
materializmem starali się go połączyć z
neokantyzmem. Kładli duży nacisk na
kwestię autonomii kulturalno-narodowej,
którą uważali za środek mający zaradzić
379
na
problemom
narodowościowym
targającym Monarchię Austro-Węgierską.
Zwracali uwagę na kwestie szerokich
kompetencji
władz
samorządowych,
ochrony praw człowieka nie wykluczając
jednocześnie dyktatury proletariatu jako
metody budowania socjalizmu. Podczas
rewolucji październikowej w większości
sprzeciwili się dyktaturze bolszewików.
Wywarli pewien wpływ na austriacki
neopozytywizm.] – ausztromarxizmus; a
reformizmus osztrák változata
Austronezja – Ausztronézia; Ausztrála és DélkeletÁzsia összefoglaló elnevezése
austro-węgierski, -a, -ie – osztrák-magyar
Australopiteki, Australopitek (Australopithecus;
dosłownie małpa południowa – od łac.
australis = południowy, i gr. píthekos =
małpa)
[wymarły
rodzaj
ssaków
naczelnych z rodziny człowiekowatych
(podrodzina
Homininae),
której
przedstawiciele żyli w południowej,
wschodniej i centralnej Afryce od ok. 4,2
(Australopithecus anamensis) do ok. 1 mln
lat temu
(australopiteki
masywne,
grupowane niekiedy w odrębny rodzaj
Paranthropus („obok człowieka" albo
„prawie człowiek”), gdyż były boczną
gałęzią ewolucyjną, która nie ma związku
z
rodzajem
Homo).
Pochodziły
prawdopodobnie od żyjących ok. 5,8–4,5
mln
lat
temu
ardipiteków.
Australopithecus africanus, należący do
form wysmukłych, jest obecnie uważany
za przodka rodzaju Homo. Wcześniej
sugerowano, że był nim Australopithecus
afarensis (słynna „Lucy" z Hadaru).] –
Australopithecus [1. Az Australopithecina a
emberfélék (Hominidae) családján belül a
Hominina öregnem egy mára letűnt
csoportja, amelyhez az Australopithecus és a
Paranthropus nemek tartoznak, míg a velük
rokon másik csoportot az ember (Homo)
neme
alkotja.
Az
Australopithecina
csoportba tartozott az ember elődje, az
Australopithecus
afarensis
vagy
az
Australopithecus
africanus.
Régebbi
elnevezésük: „majomember”. ― 2. szó
szerint déli majom, amely nevet Raymond
Dart adta a Taungban talált koponyának. Ma
öt afrikai fajból álló nem (genus) elnevezése.
Ezek alakilag egy gyengébb csontozatú,
kisebb termetű változatba (A. africanus:
Taung, Sterkfontein, Makapansgat; A.
afarensis: Afar vagy Hadar) és egy erősebb
testalkatú, magasabb termetű változatba (A.
robustus: Swartkrans, Dél-Afrika; A.
crassidens: Kromdraai; A. boisei: Olduvai I.
réteg „Zinj" lelete) sorolhatók. Hasonló
-
Wersja 01 01 2017
jellegű jégtakaró dél felé terjedt, továbbá
kialakult az európai magas hegyláncokon is.
Négy fő eljegesedési időszakot lehetett
megkülönböztetni mind Európában, mind
Amerikában. Ezeket három interglaciális
választotta el egymástól.]
o
o
o
o
Australopithechus ramidus [Nevezik még
Ardipithecus ramidusnak is, amely magyarul
kb. annyit tesz, mint „földi majom a
gyökereknél”. A fajt T. D. White és
munkatársai írták le 1994-ben. A legrégebbi
ismert Australopithecus-féle, maradványait
Etiópiában találták meg az 1990-es évek elején,
kora mintegy 4,4 millió év. Csontjai alapján a
csimpánzra hasonlított és feltehetően erdőben
élt, de már minden valószínűség szerint két
lábon járt.]
Australopithecus anamensis [wymarły ssak
naczelny, hominid. Żył około 4 mln lat temu
w Afryce.] – Australopithecus anamensis [A
faj 4,2-3,9 millió évvel ezelőtt élt, Meave
Leakey és munkatársai írták le 1995-ben.
Maradványait főleg a kenyai Turkana-tó (régen:
Rudolf-tó) környékén találták meg. Az
Australopithechus ramidusnál nagyobb testű
lehetett.
Fogaiból
ítélve
változatosabb
környezetben
élhetett,
mint
az
Australopithechus ramidus, vagyis az erdős
területektől a nyílt térségekig előfordulhatott]
Australopithecus afarensis (Praeanthropus
africanus) [australopitek, którego najstarsze
znane szczątki datowane są na 3,7 mln lat a
najmłodsze 1,3 mln lat temu. Znaleziono je w
Etiopii i Tanzanii. Miał szeroką miednicę,
wysklepioną stopę, paluch u stopy zrównany
z innymi palcami, kciuk przeciwstawny,
ramiona były długie, a pojemność mózgu
wynosiła ok. 500-600 cm³. A. afarensis był
roślinożercą o niskiej, krępej budowie.] –
Australopithecus afarensis [A tudományos név
magyarul: „déli majom Afar-földről”. Egyesek
szerint ebből az Australopithecus-fajból váltak
ki a Homo nemhez tartozó előemberek. A
mintegy 4-2,5 millió évvel ezelőtt élt fajt D.
Johanson és munkatársai írták le 1978-ban.
Sokáig egy Etiópiában talált nőstény, (Lucy)
csontvázának töredékeiből tudtuk róla a
legtöbbet, de a kevés és hiányos lelet miatt ez
nem volt sok. Nagy volt náluk az ivari
kétalakúság, a nemi dimorfizmus: a kb. 75 kgos hímek mintegy kétszer akkorák lehettek,
mint a nőstények. Ebből és viszonylag nagy
szemfogaikból ítélve nagyjából úgy élhettek,
mint a mai szavannai páviánok, vagyis
domináns hímek vezette családokban.]
Australopithecus
bahrelghazali
(Praeanthropus bahrelghazali) [wymarły
hominid odkryty w 1993 roku przez Michela
Bruneta, w starym korycie rzeki Bahr el
Ghazal w Czadzie, ok. 2,5 tysiąca km na
zachód od wschodnioafrykańskich Wielkich
Rowów.] – Australopithecus bahreighazali
[1993-ban Csádban talált 3,5-3 millió éves
leletek alapján Michel Brunet és munkatársai
o
380
o
o
o
o
írták le 1996-ban. A tudományos neve
magyarul azt jelenti: „déli majom Bahr el
Gazal-ból”. Valószínűleg oldalág, vagyis nem
volt benne az emberhez vezető leszármazási
vonalban.]
Australopithecus
africanus
[gatunek
australopiteka znany już od 1924 roku dzięki
odkryciu tzw. „Dziecka z Taung” przez
Raymonda Darta w Taung (RPA). W 1947
roku, również w RPA, Robert Broom i John
T. Robinson odkryli czaszkę o tych samych
charakterystykach co znalezisko Darta,
którą nazwali „Pani Ples", znaleziskiem tym
potwierdzając istnienie australopiteków na
południu Afryki.] - Australopithecus
africanus [Feltehetően ez az Australopithecusfaj volt az ember őse, mintegy 3-2,5 millió
évvel ezelőtt élt. Maradványait először DélAfrikában találták meg (Raymond Dart, 1924).
Ez a lelet egy gyermekkoponya, tejfogazattal
(innen a név: „taungi gyermek”). Test- és
agymérete
nagyjából
megegyezett
az
Australopithechus
afarensis-ével.
Hozzá
hasonlóan szintén két lábon járt, szemfogai már
kisebbek voltak, viszont még erős nemi
dimorfizmus jellemezte a fajt. A tudományos
neve magyarul azt jelenti: „afrikai déli
majom”.]
Australopithecus (Paranthropus) aethiopicus
[A faj már az Australopithecina csoport
Paranthropus nemébe tartozik (korábban
Australopithecus aethiopicusnak is nevezték, ez
magyarul „etióp déli majmot” jelent). A fajt Y.
Coppens és C. Arambourg írta le 1968-ban.
Mintegy 2,5-2 millió évvel ezelőtt élhetett,
valószínűleg belőle alakult ki a Paranthropus
boisei és a Paranthropus robustus, így nem volt
benne az emberhez vezető leszármazási
vonalban.]
Australopithecus garhi [gatunek hominida,
odkryty w 1996 roku, w okolicy etiopiskiej,
wioski Bouri, ulokowanej w Middle Awash,
w Kotlnie Danakilskiej, w pobliżu rzeki
Auasz.
Nazwa
'garhi'
oznacza
niespodzianka.] – Australopithecus garhi
[Maradványait
Etiópiában,
Addisz-Abeba
környékén találták meg. A fajt Asfaw és
munkatársai írták le 1999-ben. Mások inkább
az Australopithechus afarensis fajba sorolnák.]
Australopithecus (Paranthropus) robustus
[Ez a faj is az Australopithecina ág
Australopithecus robustusnak is nevezték, ami
„robusztus déli majmot” jelent magyarul) és a
mai emberhez vezető Homo nem megjelenése
után tűnt fel, mintegy 2,5 millió évvel ezelőtt és
kb. 1 millió éve halt ki. Leleteit több keletafrikai lelőhelyen megtalálták Etiópiától
Ugandáig. A fajt 1938-ban írta le R. Broom.]
Australopithecus (Zinjanthropus) boisei,
zinjantrop [Szintén az Australopithecina ág
Australopithecus boiseinek is nevezték, ami
„Boise déli majmát” jelenti magyarul, Charles
Boise után, aki támogatta a Leakey házaspár
-
Wersja 01 01 2017
munkáját). A fajt Louis Leakey írta le 1959ben. A Paranthropus robustushoz hasonló
testfelépítésű és életmódú lények lehettek,
mintegy 2-1 millió évvel ezelőtt éltek. Az
antropológusok szintén egy kihalt mellékágnak
tartják,
feltehetően
a
Paranthropus
aethiopicusból fejlődött ki.]
o Australopithecus sediba [gatunek hominida
żyjącego na przełomie pliocenu i plejstocenu
w południowej Afryce. Mierząc około 130 cm
wzrostu osiągał rozmiary typowe dla innych
australopiteków, jednak wiele cech łączy ten
gatunek z rodzajem Homo. Przez niektórych
naukowców uznawany jest za ostatniego
wspólnego przodka tego rodzaju lub jego
bliskiego krewnego.]
Synonimy
(A. oznacza Australopithecus, a P. oznacza
Paranthropus):
o Australopithecus
prometheus
–
A.
africanus,
o Australopithecus transvaalensis – A.
africanus,
o Hemanthropus chinensis: jeszcze nie
ocenione w szczegółach wykopalisko z
Chin,
o Meganthropus africanus – A. africanus,
o Meganthropus palaeojavanicus – A.
palaeojavanicus lub P. palaeojavanicus,
o Paraustralopithecus aethiopicus – A.
africanus,
o Paranthropus crassidens – A. robustus lub
P. robustus,
o Paranthropus robustus boisei – A. robustus
lub P. boisei,
o Plesianthropus
transvaalensis
–
A.
africanus,
o Praaustralopithecus – pochodząca z Etiopii
praforma
bądź
forma
wstępna
australopiteków,
o Zinjanthropus boisei – A. robustus lub P.
boisei.
auszpik [potrawa z mięsa lub ryby w galarecie;
też: sama ta galareta. Znana już w XVIII
wieku (a może i dawniej) w kuchni
polskiej potrawa z gotowanych pulard,
kapłonów lub ryb, w przezroczystej
galarecie, podawana z formy na zimno.
Wyraz ten pochodzi zapewne z języka
niemieckiego, ale po niemiecku ausspicken
znaczy naszpikować mięso słoniną i t. p.,
co z polskim auszpikiem niema związku.]
– (fr.) aszpik; hús nélküli finom kocsonya v.
kocsonyalé
ausztojer [wiano, wyprawka ślubna] –
[Słowniczek języka śląskiego] hozomány,
kelengye
aut [1. wyjście piłki poza obręb boiska lub
kortu; 2. obszar poza linią boiska;
3. sytuacja, w której ktoś zostaje
wyeliminowany z czegoś, w czym
uczestniczył] – (ang.) out; ki-, kint
381
Aut amat, aut odi mulier, nil est tertium. [Kobieta albo kocha albo nienawidzi,
trzeciego nie ma. (Publiusz Syrus)] – (lat.)
„Aut amat, aut odit mulier, nil est tertium.”
(Publ. Syrus). = A nő vagy szeret, vagy
gyűlöl – harmadik eset nincsen.
Aut bibat, aut abeat. [Niech pije albo niech sobie
idzie; Niech albo pije, albo wychodzi
(Cyceron)] – (lat.) Aut bibat, aut abeat; vagy
igyon, vagy távozzon. (Cicero)
Aut Caesar aut nihil. [Dosł. Być albo Cezarem,
albo niczym. Wszystko albo nic. (Cezar
Borgia)] – Aut Caesar, aut nullus/nihil
[cézár…nullusz] – ‘Vagy Caesar, vagy
senki’, azaz „vagy minden, vagy semmi” [a
korlátlan (politikai) becsvágyat jellemző
szállóige. Állítólag Cesare Borgia, az itáliai
reneszánsz ambiciózus hadvezére mondta
arra a kérdésre, hogy mi lenne
legszívesebben.
A
mondás
utal
a
Plutarkhosznál olvasható anekdotára, amely
szerint Julius Caesar Galliába vezető útján,
egy apró hegyi faluban járva, kijelentette
hadsegédeinek: „Inkább lennék első ember
itt, mint Rómában a második.”]
Aut fatuum aut regem nasci oportere... [Trzeba
się urodzić albo głupcem, albo królem...
(Seneka)] – Aut fatuum aut regem nasci
oportere... (Vagy királynak, vagy bolondnak
szüless) (Seneka)
Aut prodesse volunt aut delectare poetae [Poeci
chcą / pragną przynosić pożytek lub
przyjemność.] – Aut prodesse volunt aut
delectare poetae; A költők vagy használni,
vagy gyönyörködtetni akarnak. (Horatius)
Aut vincere, aut mori [Albo zwyciężać, albo
umierać] – (lat.) Aut vincere, aut mori;
Győzni vagy meghalni.
autarkia [1. samowystarczalność gospodarcza
państwa lub grupy państw; też: polityka
zmierzająca
do
osiągnięcia
takiej
samowystarczalności; 2. pogląd stoików i
cyników, według którego jednostka jest
samowystarczalna w dążeniu do szczęścia;
3. sytuacja, w której społeczeństwo
zamyka się przed innymi, wierząc we
własną samowystarczalność] – (gör.)
autarkia; (közgazdaságtan) önellátás [vmely
állam nemzetgazdaságának más országoktól
való
teljes
függetlenségére
irányuló
gazdasági politika] (samowystarczalność);
(filozófia)
önelégültség;
korlátlan
egyeduralom; önkényuralom
autarkia gospodarcza – gazdasági autarkia
(önellátás)
autarkiczny, -a, -e – (gör.) autark; önálló, önellátó,
más segítségére nem szoruló
-
Wersja 01 01 2017
Authentic Look – (ang.) Authentic Look [a
divatban: egy ruhadarab eredeti formáját
megtartja, vagy olyan jellegzetes megjelenést
utánoz, amely a ruhadarab minden
jellemzőjét magán viseli.]
Adult Authentic Look Western Cowboy Holsters & Belt
autentyczność – autentikusság, autenticitás;
hitelesség, valódiság, szavahihetőség
autentyczność (ang. authenticity) [stan danych w
komputerach i sieciach, uzyskiwany za
pomocą
szyfrowania
i
podpisów
cyfrowych] — (ang. authenticity) hitelesség
autentyczny, -a, -e [1. zgodny z rzeczywistością;
2. niebędący kopią, falsyfikatem ani
przeróbką;
3. szczery,
niekłamany,
prawdziwy;
4. niewątpliwy,
wielki,
prawdziwy – używane dla podkreślenia
jakiejś cechy] – (gör.) autentikus (görög:
authentész = a maga ura); hiteles, eredeti;
megbízható, valódi, igazi, szavahihető;
illetékes, hivatott
autentyk [to, co jest autentyczne] – hiteles v.
erdeti okmány v. irat, kézirat
autentyka [zgodność z rzeczywistością, z
faktami] – egyetértés
autentykum – autentikum; eredeti okirat
autentyzm [1. zgodność z rzeczywistością;
2. kierunek
w
polskiej
literaturze
międzywojennej, uznający za przedmiot
twórczości jedynie osobiste przeżycia
autora] – autenticitás, vminek autentikus
volta
autentyzować – autentizálni; hitelesíteni
authoring {rzecz.} [komp.]; przygotowanie
prezentacji {n.} – (ang.) authoring;
prezentációkészítés; szerkesztés
authoring-tool [Narzędzia authoringu] – (ang.)
authoring-tool; szerkesztő segédeszköz, (program) [Web-oldalak szerkesztését segítő
program; segítségükkel sokszor a html-nyelv
ismerete nélkül is lehet Web-oldalakat
készíteni; példák: az Evrsoft 1st Page 2000,
Netscape Composer ingyenesek, az Adobe
382
PageMill, Microsoft FrontPage, stb.
megvásárolhatók]
auto- [I. pierwszy człon wyrazów złożonych
nazywających czynność skierowaną ku
wykonawcy lub rezultat takiej czynności;
II. pierwszy człon wyrazów złożonych
samochodem] – (gör.) auto, aut-; ön-,
önmaga
auto (samochód) [samochód, zwłaszcza osobowy]
– autó, gépkocsi
auto ciężarowe – teherautó, tehergépkocsi
auto czteroosobowe – négyszemélyes autó
auto
insert
notification
(automatyczne
powiadamianie
o
wkładaniu;
automatyczne powiadamianie o włożeniu
płyty CD) - AIN (Auto Insert Notification);
automatikus lejátszás
auto najechało na przechodnia – az autó elütött
egy járókelőt
auto
najechało
na
idącego
poboczem
przechodnia – az autó elütött ez mellette
haladó járókelőt v. gyalogost
auto osobowe – személyautó
auto pancerne – páncélautó, páncélgépkocsi
auto wyścigowe – versenyautó
autoagresja [działanie mające na celu
spowodowanie sobie psychicznej albo
fizycznej szkody] – autoagresszió (önmaga
elleni)
autoalarm
[I
urządzenie
alarmowe
w
samochodzie, włączające się w momencie
próby włamania;
II samoczynny
odbiornik radiowy na statkach, służący do
odbierania sygnałów radiotelegraficznych
wzywania pomocy] – autóriasztó; automata
riasztóberendezés
autoanaliza [rozpatrywanie własnych czynów i
przeżyć]
–
önvizsgálat,
önelemzés,
önanalízis
autobana [autostrada] – [Słowniczek języka
śląskiego] autópálya, autósztráda
autobiograf; autobiografka – önéletrajzíró (ffi/nő)
autobiografia [opis własnego życia, niekiedy
ujęty w formę fabularną] – autobiográfia,
önéletrajz, önéletírás; önéletrajzi regény
autobiograficznie – önéletrajzian
autobiograficzność – önéletrajziság
autobiograficzny, -a, -e – önéletrajzi
autobus [1. samochód przystosowany do
przewożenia większej liczby osób; 2.
omnibus samochodowy, ciężki automobil,
w którym mieści się większa ilość osób lub
towarów;
3.
pojazd
samochodowy
fabrycznie wyposażony w więcej niż 9
miejsc (wg polskich przepisów), łącznie z
-
Wersja 01 01 2017
miejscem
dla
kierowcy.
Autobus
przystosowany
jest
do
przewozu
pasażerów i ich bagażu. Może mieć jeden
lub dwa pokłady, może ciągnąć przyczepę
bagażową.] – autóbusz, busz (jechać
autobusem: autóbusszal menni v. utazni);
társas gépkocsi [rövidítés: auto+omnibusz]
autobus dalekobieżny – távolsági autóbusz
autobus jeźdi często; autobus kursuje często – a
busz gyakran jár
autobus lotniskowy – repülőtéri busz
autobus na lotnisko odjeżdża co pół godziny – a
repülőtéri busz félóránként indul
autobus nocny – éjszakai busz
autobus od dnia dzisiejszego kursuje inną trasą
– a busz mától más útvonalon közlekedik
autobus pośpieszny – gyorsbusz
autobus przegubowy – csuklós autóbusz
autobus przyśpieszony [autobus przystający
tylko na niektórych przystankach] –
gyorsjáratú autóbusz
autobus szynowy (potocznie szynobus) [lekki
wagon silnikowy lub zespół trakcyjny o
napędzie spalinowym, służący do obsługi
ruchu pasażerskiego na liniach o
niewielkich potokach podróżnych.] –
sínautóbusz [röviden sínbusz – az autóbusz,
vagy autóbusz-koncepció, vagy autóbuszrészegységek
vasúti
járműként
való
felhasználást jelenti]
autobus uciekł nam sprzed nosa – (közb.) az
orrunk elől ment el a busz
autobusowy, -a, -e – autóbusz- [przystanek
autobusowy: autóbuszmegálló, buszmegálló]
autocasco [wym. autokasko] [ubezpieczenie
samochodu od szkód powstałych wskutek
wypadku, kradzieży i różnych zjawisk] –
casco biztosítás
autobusy na lotnisko odjeżdżają sprzed biura
Polskich Linii Lotniczych LOT – a
repülőtéri buszok a LOT légitársaság irodája
elől indulnak
autochton [1. rdzenny mieszkaniec danego
obszaru; 2. masy skalne, które podczas
ruchów górotwórczych skorupy ziemskiej
nie uległy przemieszczeniu] – (gör.)
autochton; őslakó, őslakos, ősi, eredeti,
törzsökös, bennszülött, helybeli, helyi lakos;
(geológia) helyben keletkezett üledékes
(kőzet)
autochtonka – őslakó, őslakos nő
autochtoński, -a, -ie; autochtoniczny, -a, -e helybeli, ősi, eredeti, törzsökös, bennszülött
autodafe [wym. autodafe], auto da fé [wym.
autodafe]
[1. wprowadzone
przez
inkwizycję publiczne wyznanie lub
383
zaparcie się wiary przez oskarżonego o
herezję; też: publiczne wykonanie wyroku
śmierci na heretyku; 2. palenie ksiąg
uznanych za heretyckie; 3. publiczne
napiętnowanie kogoś; też: publiczne
pokajanie się lub wyznanie czegoś;
4. samospalenie] – (portugál) autodafé; A
hit cselekedete (a latin actus de fide-ből); az
inkvizíció ítéleteinek nyilvános, ünnepélyes
kihirdetése és végrehajtása; az inkvizíció
elítélte eretnekek nyilvános elégetése;
máglyahalál; könyvégetés (főleg politikai
okból)
autodialer; automatyczny wybieracz numeru
(urządzenie
umożliwiające
zaprogramowanie krótkiej sekwencji, która
reprezentuje długi numer) – autodial
[telefonszámok automatikus hívása modem
segítségével; fölöslegessé teszi a kézi
tárcsázást vagy annak ismétlését, ha a szám
foglalt]
autodrezyna – autódrezina, motoros hajtány
autodrom
[specjalnie
urządzony
tor
przeznaczony do prób i zawodów
samochodowych] – (gör.) autodrom;
versenypálya gépkocsik részére
autodydaktyczny, -a, -e – autofdidaktikus,
autodidakta; önképzett
autodydakta [samouk] – (gör.) autodidakta; olyan
személy, aki ismereteit, tudását önképzéssel
szerezte meg [Az autodidakta rendszerint az
átlagosnál nagyobb önmotivációs és önképző
(akarat)erővel bír.]
autodydaktyka,
dawniej:
samouctwo,
samokształcenie [samodzielne zdobywanie
wiadomości, umiejętności i sprawności
praktycznych z określonej dziedziny
wiedzy. W szerszym ujęciu - kształtowanie
własnej osobowości według własnego
wzoru ideału.] – (gör.) autodidaktika,
önképzés [görög eredetű szó (szó szerint:
„magát tanító”), jelentése: olyan ember, aki
iskola nélkül, a saját erejéből sajátít el
bizonyos ismereteket.]
autodyna – (rád.) autodin-vevőkészülék
autoerotyzm
[wzmożone
zainteresowanie
własnym
ciałem,
prowadzące
do
masturbacji] – autoeritizmus; a szervezet
belsejében keletkezett nemi inger (H. Ellis);
olyan ténykedés, amelynek tárgya az
önszemély (Freud)
autoerotyczny, -a, -e – autoerotikus
autogamia [1. u pierwotniaków: połączenie się
dwóch
jąder
komórkowych,
które
powstały w wyniku redukcyjnego podziału
jądra jednej komórki macierzystej;
2. samozapłodnienie; 3. samopylność] –
-
Wersja 01 01 2017
(gör.) autogámia; önbeporzás (növény);
önmegtermékenyítés
autogamiczny, -a, -e – autogám-; önbeporzási,
önmegtermékenyítési
autogenetyczny,
-a,
-e
(samorodny)
–
autogenetikus; önmagától keletkezett v.
létrejött
autogejzer (niem.) – (gör.-izlandi) autogejzír,
autogejzer; vízcsapra szerelt, meleg vizet
szolgáltató gázkészülék
autogeneza [1. samoistne powstanie; 2. kierunek
w biologii utrzymujący, że ewolucja
świata
organicznego
odbywa
się
niezależnie od warunków środowiska] –
(gör.) autogenezis; önmagától létezés
autogeniczny, -a, -e, autogenny [wywołany przez
przyczyny wewnętrzne] – autogén-,
magától működő [spawanie autogeniczne:
autogénhegesztés]
autognozja [poznawanie samego siebie] – (gör.)
autognózis; önmegismerés
autogonia [według popularnego w starożytności i
średniowieczu
poglądu:
samorzutne
powstanie
niższych
organizmów
z
nieorganicznej lub organicznej materii
nieożywionej (np. much ze zgniłego mięsa,
żab z mułu rzecznego); abiogeneza,
samorództwo] – (gör.) autogónia; ősnemzés
autograf [1. własnoręczny podpis; 2. tekst
napisany własnoręcznie; 3. przyrząd do
wykreślania map na podstawie zdjęć
lotniczych] – (gör.) autográf, eredeti kézirat;
autogram, eredeti, sajátkezű alárás; (dawno)
írást, rajzot sokszorosító gép (nyomdászat)
autografia [1. dawna technika litograficzna;
2. dokładna
reprodukcja
ilustracji,
rysunku lub pisma] – autográfia; kéziratok
sokszorosítása géppel, kőnyomda
autograficzny, -a, -e – autofotografikus; saját kezű
autografować – autofotografálni; kéziratot
sokszorosítani
autografy – eredeti kéziratok, aláírások
autogram, autograf (gr.) [własnoręczne pismo] –
(gör.) autogram; saját kezű aláírás [(görög
eredetű szó az autósz ’saját maga’ és a
gramma ’írás’ szavakból; a magyarba a
németből került) a szerző saját kézírásával
készített
dokumentum (a
nyomtatott
szöveggel ellentétben). Mai szűkebb
értelemben véve egy híresség saját kezű,
rajongóknak
szánt
aláírását
nevezik
autogramnak. Az autogramot gyakran egy
képzőművészeti alkotáson (fénykép, grafikus
kártya, poszter) elhelyezve adják a sztárok a
rajongóknak, illetve az autogramgyűjtőknek,
de elhelyezhető valamely testrészen is. Az
autogrammal ellátott tárgyak (könyv, CD,
384
DVD stb.) eszmei értékét növeli az alkotó
rajtuk elhelyezett aláírása.]
autohipnoza [wprowadzenie samego siebie w
stan hipnozy] – (gör.) autohipnózis;
önhipnózis
autoinfekcja [zakażenie organizmu przez
bakterie żyjące w nim lub pozostałe po
przebytej
chorobie]
–
(gör.-lat.)
autoinfekció; belső fertőzés; a szervezet
vmely részében lévő mikroorganizmusok
által a vérpályán v. nyirokutakon keresztül a
test más helyére juttatott fertőzés
autoironia [ironia w stosunku do samego siebie]
– önirónia
autoironiczny, -a, -e – önirónikus
autoironicznie – önirónikusan
autoironizować – önironizálni
autokar [autobus turystyczny; wycieczkowicz,
turysta] – (gör.) autocar; társas gépkocsi,
autóbusz (kiránduló, turista); kirándulóbusz;
távolsági autóbusz v. busz
autokarowy, -a, -e – turistabuszautokarykatura [karykatura własnej osoby lub
własnej twórczości] – önkarikírozás, vkinek
saját magán való viccelődése, saját magát
kigúnyolása
autokefal [Autokefalny Kościół (Cerkiew)] –
(gör.)
autokephal,
önálló
nemzeti
(görögkeleti
egyház);
önálló,
önkormányzatú, a keleti orthodox egyházban
azon egyháztestek autokefál egyházak,
amelyek
más országbeli patriarkától
függetlenek [Polski Autokefal: Lengyel
autokephal]
autoklaw [hermetycznie zamykany zbiornik,
używany do sterylizacji materiałów
opatrunkowych i narzędzi chirurgicznych]
– (gör.-lat.) autokláv; légmentesen záródó,
vastag falú, vízgőzzel v. túlnyomással
működő fertőtlenítő készülék
autokolumna – gépkocsioszlop
autokontrola (samokontrola) – önellenőrzés
autokracja (gr. autokratés, samowładny, αυτός
sam + κρατέω rządzić) [1. system
rządzenia, w którym cała władza należy
do jednego człowieka i jest sprawowana
poza jakąkolwiek kontrolą społeczną; 2.
system władzy państwowej oparty na
jednym
człowieku,
niczym
nieograniczonym w jej sprawowaniu;
samowładztwo, autarchia (rzadziej); 3.
system rządów sprawowany przez jedną
osobę lub niewielką grupę osób,
posiadającą
nieograniczoną
władzę,
będącą poza jakąkolwiek kontrolą
społeczną. Autokratyzm w czystej formie
występuje np. w Korei Północnej i jest
-
Wersja 01 01 2017
tam sprawowany przez Kim Dzong Ila.
Głównymi wyróżnikami autokratycznych
systemów
państwowych
jest
skoncentrowanie całej władzy państwowej
w ręku jednostki bądź grupy, panującej za
pomocą monolitycznie i hierarchicznie
zorganizowanego
aparatu
nad
społeczeństwem pozbawionym legalnych
form wpływu na powoływanie i zmienianie
rządzących oraz na programy i metody
rządzenia]
–
(gör.)
autokrácia,
önkényuralom,
korlátlan
egyeduralom;
kényuralom
[1.
vagyis
politikai
abszolutizmus. Politikai felfogás, mely
szerint minden politikai hatalom egyetlen
személy kezében kell, hogy összpontosuljon.
(Szinonímája a türannosz, a despota és a
diktátor szó is.); 2. olyan kormányzati forma,
amelyben a politikai hatalom egésze egyetlen
személy (vagy személyek kis zárt csoportja)
kezében összpontosul. A hatalom birtoklását
az autokrata többek közt a hagyománnyal, a
kritikus erőforrások ellenőrzésével, vagy
személyes karizmájával igazolhatja.]
autokrata [osoba sprawująca nieograniczoną
władzę; autarcha (rzadziej)] – (gör.)
autokrata, kényúr, zsarnok, korlátlan hatalmú
uralkodó
autokratycznie – autokratikusan, autokrata módon
autokratyczny, -a, -e – (gör.) autokratikus;
zsarnoki, egyeduralmi, korlátlan, önkényes
autokratyzm [1. zob. autokracja; 2. cecha kogoś,
kto postępuje w sposób władczy i nie liczy
się z nikim] – autokrácia; zsarnokság
autokrytyka [krytyka wystawiona samemu sobie
przez samego siebie] – (gör.) autokritika;
önkritika, önbírálat
autol – autol (motorolaj) [pl. AGIP AUTOL TP
10.]
automat [1. maszyna wykonująca czynność lub
ciąg czynności bez udziału człowieka; 2. o
kimś, kto wykonuje jakieś czynności
automatycznie, nie myśląc o tym, co robi;
3. telefon dostępny w miejscu publicznym,
działający po wrzuceniu monety lub
włożeniu
karty
magnetycznej;
4. urządzenie do gier zręcznościowych;
5. pot. pistolet maszynowy] – (gör.)
automata, önműködő; önműködő gépezet,
berendezés,
készülék;
géppisztoly,
fegyverszerkezet; ember alakú, bizonyos
emberi mozgásokat gépi úton végző
szerkezet; pénz (érme) bedobására vmilyen
feladatot elvégző szerkezet; gépiesen
cselekvő ember, akarat nélküli báb
automat bankowy; bankomat –
(kat.:
ekonomika)
ATM,
Automatic Teller
Machine, pénzkiadó automata
385
automat do gier – játékautomata
automat do kawy – kávéautomata, kávéfőzőgép
automat do rozmieniania pieniędzy – pénzváltó
automata
automat do sprzedaży biletów – jegyárusítóautoma
automat do znaczków – bélyegautomata
automat pralniczy [pralka automatyczna] –
mosóautomata
automat sprzedażowy – árusító automata
automat telefoniczny – telefonautomata, automata
telefon; nyilvános telefon
automat wywołujący – (foto) automatikus előhívóberendezés
automatycznie – automatikusan; önműködően,
magától, gépiesen
automatyczny, -a, -e [1. działający samoczynnie,
za pomocą odpowiedniego urządzenia;
2. wykonywany lub regulowany za
pomocą automatu; 3. wykonywany lub
powstający bez udziału świadomości i
woli;
4. będący
nieuchronnym
następstwem lub naturalną konsekwencją
czegoś] – automatikus, önműködő, automata;
önműködő, önkéntelen, gépies
automatyczna kompensacja niskich tonów –
automata mélyemelés
automatyczna regulacja wzmocnienia, ARW
(ang.: Automatic Gain Control, AGC) [to
układ
samoczynnie
regulujący
współczynnik wzmocnienia napięciowego
wzmacniacza, stosowany w odbiornikach
radiowych i telewizyjnych w celu
utrzymywania stałego poziomu natężenia
dźwięku, niezależnie od zmian poziomu
sygnału odbieranego.] – AGC (Auto[matic]
Gain
Control),
automatikus
erősítésszabályozás
automatyczna sekretarka [zob. sekretarka w zn.
2.] – automata titkárnő [saját interaktív,
hangvezérelt
menürendszer
telefonszámainkra kapcsolva]; automata
kezelő
automatyczna
skrzynia
biegów
[jest
samochodową skrzynią zmieniającą biegi
wraz ze zmianą prędkości pojazdu,
zwalniając użytkownika z konieczności
manualnej
zmiany.]
–
automata
sebességváltó
automatyczne
dostrojenie
–
automatikus
állomáskereső
automatyczne połączenie – automata kapcsolás
automatyczne przetwarzanie danych – (kat.:
informatyka)
ADP,
Automatic
Data
Processing (automatikus adatfeldolgozás)
-
Wersja 01 01 2017
automatyczne strojenie precyzyjne – automatikus
finomhangolás
automatyczne urządzenie wybierające – (kat.:
informatyka) ACU, Automatic Calling Unit
(automatikus hivóegység)
automatyczny napinacz pasów – automata
övfeszítő (autóban)
automatyczny zmieniacz płyt (gramofonowych)
– automata lemezváltó
automatyk – automatikával foglalkozó szakember,
(mérnök) automatikus
automatyka [1. dział nauki i techniki zajmujący
się urządzeniami sterującymi procesami
technologicznymi bez udziału człowieka;
2. pot. urządzenia automatyczne] – (gör.)
automatika; önműködő berendezésekkel
foglalkozó
tudományág;
önműködő
berendezés
automatyka pneumatyczna (zob. pneumatyka) –
(műsz.) pneumatika
automatyzacja [wprowadzenie do produkcji,
transportu, pracy biurowej itp. urządzeń
automatycznych] – (gör.) automatizálás,
automatizáció,
önműködővé
tevés;
automaták, önműködő gépek v. szerkezetek
alkalmazása
automatyzacja prac administracyjnych –
igazgatási munkák automatizálása
automatyzacja prac biurowych (ang. office
automation)
[obszar
zastosowania
technologii informatycznej w zakresie
wspierania prac biurowych poprzez
stosowanie edytorów tekstu, arkuszy
kalkulacyjnych, baz danych, pakietów
graficznych i komunikacyjnych.] – (ang.
office automation) irodaautomatizálás
automatyzacja procesów produkcyjnych – a
termelőfolyamatok automatizálása
automatyzacja
zarządnia
–
irányítás
automatizálása
automatyzm [1. wykonywanie czynności bez
udziału świadomości; 2. funkcjonowanie
niektórych
narządów bez kontroli
ośrodkowego układu nerwowego] – (gör.)
automatizmus; szervezet beidegzett, külön
tudati irányítás nélküli mozgásai, működése;
ilyen alapon végzett cselekvések; (műszaki)
önműködő berendezés
automatyzm prawny – jogi automatizmus
automatyzm
rozliczeniowy
–
elszámolási
automatizmus
automatyzm rynkowy – piaci automatizmus
automatyzm walutowy – valuta-automatizmus
automatyzować – automatizálni, automatikussá
tenni
386
automobil [1. daw. samochód (dziś używane w
odniesieniu
do
zabytkowych
samochodów);
2.
przestarzale
o
samochodzie] – (gör.+lat.) automobil;
gépkocsi, autó
automobilista [1. osoba uprawiająca sport
samochodowy; 2.
daw. kierowca];
automobilistka – autós, autózó (ffi/nő)
automobilizm [1. sport samochodowy; 2. daw.
motoryzacja] – (gör.+lat.) automobilizmus,
autózás, autósport, gépkocsizás
automobilklub [wym. automobilklub] [klub
zrzeszający kierowców sportowych i
miłośników samochodów] – autóklub
automobilowy, -a, -e – autó-, automobilautonomia [1. prawo jakiejś zbiorowości do
samodzielnego
rozstrzygania
swoich
spraw wewnętrznych; 2. samodzielność i
niezależność w decydowaniu o sobie; 3. w
etyce: niezależność od norm etycznych
zewnętrznych,
innych
niż
własne
sumienie;
4. częściowa
zależność
niektórych Kościołów prawosławnych od
Kościoła
macierzystego]
–
(gör.)
autonomia, autonómia [1. tartományi,
kerületi, városi, egyházi; 2. Öntörvényadás,
önkormányzat; autonom ember, aki nem
ismer maga felett isteni tekintélyt.];
önkormányzat; öntörvényűség, saját belső
lényegéből fakadó önállóság; önigazgatás
autonomia finansowa – pénzügyi autonómia
autonomicznie – autonóm módon
autonomiczny, -a, -e – autonóm, önkormányzati;
önálló, magának törvényt szabó, önmagán
alapuló; önrendelkezési, szabad, független,
önkormányzattal rendelkező; különálló;
(élővilág) tudattól független (idegrendszer)
Autonomiczna
Republika
Krymu
(ukr.
Автономна
Республіка
Крим,
ros.
Автономная Республика Крым, kr-tat.
Qırım
Muhtar
Cumhuriyeti)
[jest
autonomiczną republiką znajdującą się na
terenie Ukrainy. Znajduje się na leżącym
na północnym wybrzeżu Morza Czarnego
półwyspie Krym. Stolicą republiki jest
Symferopol.] – Krími Autonóm Köztársaság
(ukránul: Автономна Республіка Крим
[Avtonomna Reszpublika Krim], krími
tatárul: Qırım Muhtar Cumhuriyeti, oroszul:
Автономная
Республика
Крым
[Avtonomnaja
Reszpublika
Krim])
[közigazgatási egység Ukrajna déli részén, a
Krím-félszigeten. Székhelye Szimferopol.
Területe 26 ezer km², lakossága 1,9 millió fő.
A félszigetet 1957-ben csatolták Ukrán
SZSZK-hoz, 1991-ig területi státusza volt,
1991-től autonóm köztársaság Ukrajnában.]
-
Wersja 01 01 2017
autonomiczny układ nerwowy (łac. systema
nervosum autonomicum) [1. część układu
nerwowego
kręgowców
unerwiająca
narządy wewnętrzne i regulująca ich
czynności; 2. część układu nerwowego,
którego nerwy unerwiają narządy
wewnętrzne; 3. Autonomiczny układ
nerwowy składa się z części sympatycznej
(in. współczulnej) i parasympatycznej (in.
przywspółczulnej).] – 1. (élővilág) tudattól
független idegrendszer; autonóm (vegetatív)
idegrendszer.
2.
(med.)
szimpatikus
idegrendszer
(systema
nervosum
autonomicum) [a autonóm vagy vegetatív
idegrendszer része, amely lényegében a
gerincoszlop
mentén
elhelyezkedő
ganglionokból áll, és a fokozott aktivitás
állapotaiban működik.]
automatyczne nawiązywanie połączenia – (kat.:
technika)
autodial
[telefonszámok
automatikus hívása modem segítségével;
fölöslegessé teszi a kézi tárcsázást vagy
annak ismétlését, ha a szám foglalt]
autonomista [zwolennik autonomii politycznej,
gospodarczej
lub
kulturalnej]
–
autonomista
autonomizm [samodzielność i niezależność w
decydowaniu o sobie] – autonomizmus
autonomizować się [1. uzyskiwać autonomię
przez jakąś zbiorowość; 2. usamodzielniać
się] – elnyeri függetlenségét; önállósulni,
önállósítja magát; függetleníti magát;
kiszabadulni
autoparodia
[parodia
własnego
utworu
literackiego, własnego stylu itp.] –
önparódia; saját stílus, mű parodizálása
autopilot
[1. urządzenie
samoczynnie
wykonujące czynności sterownicze pilota
statku
powietrznego;
2. urządzenie
samoczynnie
wykonujące
czynności
sternika] – automata v. robotpilóta;
automata kormány; rendszerint távolból
irányított önműködő kormányszerkezet
autoplastyka [1. operacja plastyczna polegająca
na uzupełnieniu ubytku tkanki lub
skorygowaniu wady u pacjenta jego
własnymi tkankami; 2. zapadnięcie się
jednej strony klatki piersiowej w
następstwie zmniejszenia się objętości
płuca] – (gör.) autoplasztika; elveszett testv. szövetrész pótlása az illető egyén saját
testéből vett szövettel
autoportret [1. portret artysty wykonany przez
niego samego; 2. wizerunek pisarza,
reżysera itp. w jego własnym dziele] –
önarckép
autopsja [1. naoczne stwierdzenie czegoś, własna
obserwacja; 2. sekcja zwłok w celu
387
ustalenia przyczyn zgonu] – (gör.)
autopsia, autopszia; szemtanúság; személyes
tapasztalás, saját megfigyelés; közvetlen
szemlélet; halottszemle, a halál okának
megállapítására végzett hullavizsgálat
autopsyjny, -a, -e – autopsziás (pl. vizsgálat)
autor [1. twórca dzieła literackiego lub
naukowego, też: dzieła sztuki, wynalazku,
projektu
itp.;
2. inicjator jakiegoś
przedsięwzięcia; 3. wykonawca jakiejś
czynności] – (lat.) auctor, auktor, autor;
szerző, író (különösen klasszikus ókori író)
autor dramatyczny – drámaíró
autor duchowy – értelmi szerző
autor modny – divatos szerző
autor nieuznany – sikertelen szerző
autor nieznany – ismeretlen szerző
autor niskiego lotu – középszerű szerző
autor popularny – népszerű szerző
autor rozchwytywany – felkapott, divatos szerző
[Polski
autor
rozchwytywany
przez
zagranicznych wydawców: a külföldi kiadók
által felkapott lengyel szerző]
autor scenariusza – forgatókönyíró
autor sławny – híres, ünnepelt szerző
autor tesktów reklamowych – reklámszövegíró
autor trzeciorzędny – jelentéktelen, huszadrangú
szerző
autor utalentowany – tehetséges szerző
autor uznany – sikeres szerző
autor znany – ismert szerző
autorament,
auktorament
[z
łacin.
auctoramentum – zapłata szermierska;
typ, rodzaj, pokrój, moda; dawn. wojsk.
sposób zaciągu, organizacji i uzbrojenia
znaku, chorągwi (husarskiej, pancernej),
regimentu itp] – (wojsk) zsold, illetmény,
karddíj
autoreferat [sprawozdanie autora z własnej
pracy naukowej lub publicystycznej] –
autoreferátum; disszertáció tézisei
autorekłama – önreklámozás
autoreklamiarski, -a, -ie [dotyczący prymitywnej
lub natrętnej autoreklamy] – önreklámozó
autorka [1. twórczyni dzieła literackiego,
naukowego, technicznego, dzieła sztuki
itp.;
2.
sprawczyni,
inicjatorka,
projektodawczyni] – írónő, szerzőnő
autorka scenariusza – forgatókönyírónő
autorski, -a, -ie – szerzői-; szerzői; írói
autorstwo – szerzőség
autorytarny, -a, -e [władczy, nadużywający
władzy; absolutystyczny, autorytatywny,
pewny siebie, zarozumiały] – tekintélyes,
hatalmas, befolyásos
-
Wersja 01 01 2017
autorytatywnie – ellentmondást nem tűrő v.
autoritatív módon v. hangon
autorytatywny, -a, -e [1. oparty na autorytecie
zapewniającym wiarygodność; 2. pewny
siebie, stanowczy, nieznoszący sprzeciwu]
–
autoritatív;
tekintélyes,
tekintélyt
parancsoló, parancsoló, ellentmondást nem
tűrő
autorytet [1. uznanie jakim obdarzana jest dana
osoba w jakiejś grupie; 2. osoba,
instytucja, pismo itp. cieszące się
szczególnym uznaniem;
3.
prestiż,
powaga, wpływ, znaczenie, mir; człowiek,
instytucja, mająca wpływ, znczenie,
ciesząca się uznaną powagą, mirem;
arbiter, znawca, wyrocznia, mistrz, alfa i
omega] – (lat.) auctoritas, auktoritás,
autoritás; tekintély, hatalom, befolyás
[cieszyć się autorytetem: nagy tekintélynek
örvendeni];
autoritás,
szaktekintély;
tekintélyes, befolyásos személy olyan
hatalom, amelyet egy szervezet normái
törvényesítenek
autorytet fachowy – szaktekintély
autoryzacja [1. zezwolenie autora na wydanie,
przekład, wystawienie, adaptację lub
przeróbkę dzieła; 2. zezwolenie osoby
udzielającej
wywiadu
na
jego
opublikowanie; 3. zezwolenie producenta
na prowadzenie działalności w jego
imieniu; 4. pozwolenie autora na
publikację,
przekład,
wystawienie,
reprodukcję, adaptację dzieła] – (lat.)
autorizáció,
autorizálás;
felhatalmazás,
jogosítás, feljogosítás vmire, engedély,
engedélyezés, beleegyezés, jóváhagyás
autoryzacja (ang. authorization) [mechanizm lub
procedura identyfikowania użytkownika
systemu realizującego dostęp do zasobów
informatycznych, np. danych lub sprzętu,
oraz przydzielania mu odpowiednich
praw dostępu.] — (ang. authorization)
engedélyezés; felhatalmazás; meghatalmazás
autoryzować [1. zatwierdzić, zatwierdzać coś
jako autor lub osoba udzielająca
wywiadu; 2. zezwolić, zezwalać jakiemuś
przedsiębiorstwu na posługiwanie się
określoną marką; uznać, uznawać kogoś
za przedstawiciela danej firmy; dać,
dawać swoje pełnomocnictwo; 3. zezwolić,
zezwalać komuś komuś na wydanie,
przekład itp. swojego dzieła] – (lat.)
autorizálni;
felhatalmazni,
jogosítani,
feljogosítani vmire; engedélyezni vmit;
beleegyezni vmibe; meghatalmazni
autoryzowany, -a, -e – felhatalmazott, jogosítot,
feljogosított, jogosult vmire; engedélyezett
388
autoryzowany przedstawiciel – meghatalmazott
képviselő
autoryzowana stacja obsługi – márkaszervíz
autos epha [gr., (on, nasz mistrz) sam (to)
powiedział; por. ipse dixit; Pitagorejczycy
mówili o swym mistrzu (Pitagorasie)
"sam" (autós), co wykpiwa Arystofanes
(Chmury, 219).] - (gör.) Autosz epha; „Az ő
mondata”. [A tekintélyre való hivatkozás
jelszava. A pithagoreusok használták
eredetileg,
mesterükre
(Püthagorasz)
hivatkozva, ha állításaikat nem tudták
bizonyítani.]
autosanie [sanie poruszane za pomocą silnika] –
motorszín
autoserwis [naprawa samochodów; warsztat
zajmujący się tą naprawą] – autószervíz,
szerviz, autójavító
autoskuter (autoscooter) – dodzsem v. dodgem
autostop [podróżowanie zatrzymywanymi po
drodze samochodami] – autóstop; autó
megállítása országúton
autostopowy, -a, -e – autóstoppos
autostopowicz [osoba podróżująca autostopem],
autostopowiczka – stoppos, autóstoppos
(ffi/nő)
autostrada [wł. 'jw.' auto 'samochód', zob. aut-;
strada 'droga; ulica' z łac. strata r.ż. od
stratus; magistrala samochodowa o
nawierzchni ulepszonej, przepołowiona
wzdłuż dla rozdzielenia obu kierunków
ruchu, z wytyczonymi pasami dla różnych
prędkości pojazdów, ze skrzyżowaniami
na dwóch a. kilku poziomach, z
bezkolizyjnymi wlotami i wylotami.] –
autostrada – (gör.-ol.) autósztráda, sztráda,
autóműút, gépkocsipálya; autópálya
autosugestia [technika pozwalająca na prace nad
ograniczającymi przekonaniami osoby ją
stosującej] – (gör.+lat.) autószugesztió;
önbefolyás, önsugalmazás; (szándékos)
önbecsapás
autosugestyczny, -a, -e – autoszuggesztiós;
gyógymód (Coué troyes-i gyógyszerész
(1857-1927) alkotta meg)
autosyfon [syfon, w którym przyrządza się
samemu wodę sodową, wprowadzając do
wody dwutlenek węgla z odpowiedniego
naboju] – (gör.) autoszifon; szódavíz házi
készítésére szolgáló készülék, amely egyben
szódavizes palack is (szifon)
autoszczepionka [szczepionka sporządzana z
drobnoustrojów
pochodzących
z
organizmu chorego i tylko dla niego
przeznaczona] – autoszérum, autovakcinus
autotaksówka – (lat.) autotaxi, taxi
-
Wersja 01 01 2017
autoterapia [1. zwalczanie choroby przez
organizm chorego, bez pomocy leków;
2. leczenie chorego za pomocą środków
pochodzących z jego własnego organizmu;
3. działania podejmowane przez kogoś w
celu uzdrowienia samego siebie] –
autóterápia, önkezelés
autoterapeutyczny, -a, -e – autóterápiás
autotrasformator – (gör.-lat.) autotranszformátor;
áttételű
transzformátor;
egytekercsű
transzformátor váltakozóáramú feszültség
kisebb
mérvű
szabályozására;
transzformátor, amelynek olyan tekercse
van, ami betölti mind a primer, mind a
szekunder tekercs szerepét
autotrofizm, autotrofia (gr. autos-sam, trofepożywienie, pokarm); [zob. samożywność;
sposób odżywiania się charakterystyczny
dla roślin, części bakterii i protistów,
polegający
na
syntezie
związków
organicznych z prostych związków
mineralnych. Energia konieczna do tego
procesu pochodzi z energii słonecznej
(fotosynteza) lub z prostych związków
organicznych,
nieorganicznych
lub
pierwiastków np. z metanu, siarkowodoru,
jonów żelaza (chemosynteza). W związku
z
tym
wyróżnia
się
organizmy
fotoautotroficzne i chemoautotroficzne.] –
autotrófia [Önálló táplálkozás. Az autotróf
szervezetek
környezetük
szervetlen
anyagaiból önmaguk építik fel testük szerves
vegyületeit, asszimilációs folyamataikhoz
minden esetben külső
energiaforrást
használnak fel. A legfontosabb a széndioxid
autotróf asszimilációja, a fotoszintézis. Az
autotróf élőlények egy kisebb csoportja a
környezetében
található
vegyületek
oxidálásával jut hozzá az asszimilációjához
szükséges energiához.]
autotyp, autotypia [fotochemiczna technika
stosowana w poligrafii, pozwalająca
przygotować formę drukową dla ilustacji
barwnych i półtonowych odbijanych
metodą druku wypukłego] – (gör.)
autotípia;
középsokszorosítási
eljárás,
nyomdai eljárás színárnyalatos képek
sokszorosítására; az így készült nyomat
autowakcyna (zob. autoszczepionka) – (gör.-lat.)
autovakcina; a betegből kitenyésztett
baktériumok elöléséből nyert oltóanyag
autowy, -a, -e (przymiotnik od: aut) – oldalautożyro [wiropłat, w którym wirnik nośny o osi
pionowej obraca się samoczynnie, a ciąg
do przodu odbywa się za pomocą śmigła
napędzanego silnikiem] – autogiró,
forgószárnyas
repülőgép;
szélmalom-
389
repülőgép (de la Cieva sp. mérnök);
helikopter
autysta, autyk – autista (fiú v. ffi)
autystka, autyczka – autista (lány v. nő)
autystyczny, -a, -e – autistaautyzm [choroba psychiczna objawiająca się
m.in. brakiem kontaktu z otoczeniem] –
autizmus [1. az a beteges állapot, amelyben a
belsőleg kialakult világ kerül előtérbe a
külvilággal szemben; 2. Elmerülés a
fantáziában, a valóság iránti érdeklõdés
kizárásával. A szkizofrénia egyik tünete.]
Avanti popolo, bandiera rossa (wł.) – Avanti
popolo, bandiera rossa […rossza] – ‘Előre,
nép, vörös lobogó’. [Az olasz kommunista
mozgalom indulójának kezdő sora.]
Avaritia et arrogantia praecipua validiorum
vitia. [Chciwość i bezczelność to główne
wady możnych.] – (lat.) Avaritia et
arrogantia praecipua validiorum vitia;
Kapzsiság és szemtelenség a gazdaságság fő
hibái.
Ave atque vale [1. łac., witaj (więc) i żegnaj
(zarazem), z Katullusa (Pieśni, 101); 2.
Witaj i żegnaj! Bądź pozdrowiony i
żegnaj! Catullus] – Ave atque vale
[…atkve…] – ‘Üdvözlégy és ég áldjon’.
[Catullus római költő szavai fivére sírjánál;
az üdvözlés és búcsúzás latin szavai.]
Ave, Caesar, morituri te salutant (łac. Bądź
pozdrowiony, Cezarze, przez idących na
śmierć albo Witaj, Cezarze, idący na
śmierć cię pozdrawiają!) [1. jest to
pozdrowienie
kierowane
przez
gladiatorów do cezara przed wejściem na
arenę. Jednocześnie podnoszono prawą
rękę w geście pozdrowienia (salut
rzymski). Gladiatorzy pokazywali tym
swoją poddańczość i wolę walki, jak
również gotowość na śmierć dla cezara i
publiczności. Pozdrowienie to było
używane podczas walk na arenach w
Starożytnym Rzymie. 2. witaj, Cezarze,
idący na śmierć cię pozdrawiają; 3. witaj,
Cezarze, mający umrzeć cię pozdrawiają;
4. witaj, Cezarze, pozdrawiają cię idący na
śmierć] – Ave Caesar, morituri te salutant
[…cézár…szalutant] – ‘Üdvözlégy, Caesar,
a halálba indulók köszöntenek’. [Általános
hiedelem szerint a római gladiátorok a játék
kezdetén a császári páholy előtt felsorakozva
kiáltották e szavakat. Suetonius a Császárok
életében mindössze annyit említ, hogy a
Fucino-tó csatornájának avatóünnepségén
rendezett, „vérre menő” hajócsata-játék
szereplői
köszöntötték
így
Claudius
császárt.]
-
Wersja 01 01 2017
Ave Marja [Pozdrowienie anielskie Najświętszej
Panny, którego pierwsze słowo od wieków
w Polsce przetłómaczono i Leopolita je
przełożył: Zdrowaś Marja. Św. Łukasz
podaje iż modlitwy tej słowa: Zdrowaś
łaski pełna, Pan z Tobą, błogosławionaś
Ty między niewiastami – były wymówione
przez Gabrjela archanioła. Następujące
zaś: i błogosławion owoc żywota Twojego,
– powiedziane przez św. Elżbietę, żonę
Zacharjasza; resztę potem dodał Kościół.
Wyrazy: Święta Marjo, Matko Boża, módl
się za nami grzesznikami, Amen. – już po
r. 1500 weszły do modłów publicznych.
Wyrazy: teraz i w godzinę śmierci naszej,
– użyte były po raz pierwszy przez braci
mniejszych w ich brewjarzu, drukowanym
1515 r.] – Ave Maria; katolikus imádság
kezdő szavai (Üdvözlégy Mária) (a latin
kezdőszavak alapján). Fontos része a
rózsafüzér imáinak; ennek az imának
megzenésített formája
Ave Maria, gratia plena (Zdrowaś Maryjo) –
Ave Maria, gratia plena […grácia…] –
‘Üdvözlégy Mária, malaszttal teljes’. Az
egyik legfontosabb katolikus imádság, az ún.
Angyali üdvözlet latin kezdősora. Utolsó
sorát (‘áldott a te méhednek gyümölcse,
Jézus’) kivéve Gábriel arkangyal szavait
tartalmazza Lk 1,28 szerint, amelyekkel
Máriát
köszöntötte,
amikor
Jézus
fogantatását jött hírül adni neki.
Averrhoa bilimbi [gatunek tropikalnego drzewa
z rodziny szczawikowatych (Oxalidaceae).
Pochodzi z Południowo-Wschodniej Azji,
w uprawie również w innych krajach
tropikalnych] – Averrhoa bilimbi [a
madársóska-virágúak (Oxalidales) rendjébe
és a
madársóskafélék
(Oxalidaceae)
családjába tartozó faj. Az Averrhoa bilimbi
eredeti őshazája manapság már nem ismert;
feltételezések szerint az indonéziai Malukuszigetekről származhat. Az Averrhoa bilimbi
leveleinek hosszúsága elérheti a 60
centimétert. A levél hosszúsága és levélkék
száma hosszabb, illetve nagyobb, mint a
közeli rokon csillaggyümölcsének (Averrhoa
carambola) a levélhossza és levélkék száma.
A virágzatok többnyire közvetlenül a
törzsből törnek elő; a virágok sötétvörösek,
az erősen savanyú, zöld színű terméseken
csak egészen lapos hosszanti bordák
láthatók.]
390
Averrhoa bilimbi
Averrhoa carambola a. Oskomian pospolity
(Averrhoa carambola L.) – Averrhoa
carambola v. uborkafa v. karambola
(Averrhoa carambola)
Averrhoa carambola
AVI (ang. Audio Video Interleave) [to kontener
danych
audiowizualnych.
Został
wprowadzony w roku 1992 przez firmę
Microsoft
jako
element
strategii
przystosowania systemu Windows do
obsługi multimediów, stanowiący część
technologii Video for Windows.] - AVI
(angol betűszó: Audio Video Interleave –
audio-video-összesorolás, -fésülés) - 'AVI' –
formátum (összevont audio-video) [1. egy
fájlformátum, melyet mind a hang, mind
pedig videó adatok egy meghatározott
csomagban való tárolására és ezen adatok
lejátszására hoztak létre. A Microsoft 1992
novemberében mutatta be ezt a formátumot a
Windows technológia videó részeként. Az
AVI egy speciális esete az RIFF (Resource
Interchange File Format – erőforrás-cserélő
fájlformátum) formátumnak, amely a file
adatait
tömbökre,
un.
„chunk”-okra
(nagyobb darabokra) osztja fel. Minden ilyen
„chunk”-ot egy un. „FourCC” címke
azonosít. Az AVI file egyetlen tömböt alkot
az RIFF formátumon belül, ami azután két
kötelező altömbre és egy nem kötelező
-
Wersja 01 01 2017
(opcionális) altömbre van bontva. 2.
(Audio/Video Interleaved) Ebben az
állományformátumban tárolja a „Video for
Windows” a videóklipjeit. A név onnan
származik, hogy a kép- és hangadatokat
ezekben az állományokban úgymond
„egymásba dobozolva” tárolják. Az 1992
végétől 1993 elejéig megjelent multimédiairodalomban ezt a rövidítést a „Video for
Windows”-zal
azonos
értelemben
használták,
mivel
ez
a
Microsoft
digitálvideos
rendszerének
fejlesztési
szakaszaiban a komplett termék jelölésére
szolgált. A hangadatok tömörítés nélküli,
11,025, 22,05 vagy 44,1 kHz mintavételi
frekvenciával, 8 vagy 16 bit kvantálási
hosszal készített WAV állományok.A
képinformációk tömörítés nélküli vagy
tömörített adatok. A tömörítés nélküliek DIB
(Device Independent Bitmap) formátumúak.
Tömöríteni a Video1, RLE (Run Length
Encoding), Indeo vagy CinePak eljárással
lehet. Az AVI eljárásnál mindig van
képkockák közötti tömörítés. A szoftver
nagyvonalúan dönt arról, hogy a képkocka
melyik részét tekintse megváltozottnak, csak
a jelentősen átalakult kép-részeket tekinti
módosultnak. Ezért az AVI file-okban kis
méretű deltakeretek vannak. A kisméretű
deltakeretek miatt nagy tömörítés érhető el,
az AVI állomány kisméretű állomány lehet.
Az AVI szoftver az állományba 15
képkockánként egy referencia képkockát
helyez el. Ha a videoanyagban gyors mozgás
van, az egyes képkockák nagymértékben
különböznek egymástól, a deltakeretek is
nagyméretűek, sok adatot tartalmaznak.
Amikor egy AVI file-ban nagy deltakeretek
vannak,
lejátszásakor
a
multimédia
rendszernek sok adatot kell feldolgozni. 3. a
Video for Windows kódolásnál használa- tos
audio-video
formátum;
kisméretű,
lassanmozgó
hangosmozgókópek
pergetését teszi lehetővé; az ".avi"
kiterjesztéssel jelölt állományok teljes
egészükben tárolandók, mielőtt azok egy
AVI- lejátszóval megjeleníthetők; újabb
böngészőkhöz az AVI-lejátszók már hozzá
tartoznak; ellenkező esetben a Hálóról
ingyen lehívhatók; az AVI-technológia
korszerübb vetélytársai (pl. a SMIL) valós
idejű, patakzó audio/video átvitelt tesznek
lehetővé (streaming); egy AVI példa: 5
perces video, kisméretű, 115x112 felbontású
képpel, 15 kép/másodperc: hang+kép=49
MB!!!:]
aviticitas (na Węgrzech) [przodkość (?); węg.:
ősiség, łac.: aviticitas] – aviticitas; ősiség [1.
a honfoglalás korától élt földbirtoklási
391
jogszokás, majd a magyar nemesi birtok
nemzetségen, ill. családon belüli örökítését
biztosító törvény. 2. a nemesi birtok
nemzetségen, ill. családon belüli öröklését
biztosító szokásjog. 1351-ben I. (Nagy)
Lajos király (1342–82) az ősiséget törvénybe
iktatta, mely szerint a család kihalása esetén
a közös nemzetségi ős más családbeli
leszármazottjai örökölték az elhaltak
vagyonát. Az ősiség a 19. sz. elejétől már
akadályozta a hitelszerzést, ezért a liberális
nemesség szorgalmazta a megszüntetését
(gróf Széchenyi István Hitel c. művében).
1848-ban formálisan eltörölték, de a
gyakorlatban csak az 1852. évi császári
pátens számolta fel. 3. Az ősiség az 1848.
előtti magyar jog fontos intézménye volt. Az
adományrendszer intézményétől teljesen
független, azzal nem tévesztendő össze.]
awal [poręczenie na wekslu lub czeku] – kezesség
awal wekslowy– váltókezesség
awalista – kezes (váltóé)
awangarda (franc. avant garde – "straż przednia")
[1. grupa osób, których twórczość lub
działalność w jakiejś dziedzinie jest
nowatorska i niekonwencjonalna; 2. ogół
zróżnicowanych tendencji w sztuce XX w.,
odznaczających
się
radykalnym
nowatorstwem; 3. oddział żołnierzy
ubezpieczający od przodu maszerującą
kolumnę; 4. zespół tendencji i trendów w
sztuce na początku XX wieku odrzucający
dotychczasowe style, kreujący własny
świat, nie naśladujący rzeczywistości,
szukający odrębnego języka wyrazu.] –
(fr.) avant-garde, avantgarde; elővéd,
előcsapat, előhad, előőrshajó, első csatasor,
úttörő, élcsapat; vezetőgárda, élenjáró
csoport
awangarda
proletariacka
–
(dawno)
a
proletariátus élcsapata
awangardyzm (awangarda) [1. zob. awangarda
w zn. 2.; 2. awangardowy charakter
czegoś]
–
(fr.-lat.)
avantgardizmus;
különböző formabontó, a hagyományokat
elvető irodalmi és művészeti irányok (pl.
expresszionizmus, futurizmus, kubizmus
stb.) közös elnevezése; az ifjúsági
mozgalomban olyan jogok követelése,
amelyek a fiatalságot nem illetik meg
awangardowy, -a, -e [1. odnoszący się do
awangardy w sztuce; 2. wprowadzający
coś nowego w jakiejś dziedzinie] – (fr.-lat.)
avantgardista,
élharcos,
élenjáró;
az
avantgardizmusra jellemző, vele kapcsolatos;
szélsőséges, túlzó
-
Wersja 01 01 2017
awangardysta, awangardzista; awangardystka,
awangardzistka – avantgardista (ffi/nő);
élcsapat tagja
awans [1. przejście na wyższe stanowisko;
2. zdobycie wyższej pozycji społecznej,
towarzyskiej itp.; 3. zajęcie wyższego
miejsca w klasyfikacji; 4. daw. suma
pieniężna
stanowiąca
zaliczkę
na
rachunek jakichś należności] – (dr.)
avance, avansz; emelkedés, előrehaladás,
előrejutás, előrelépés, előléptetés, előmenetel
(avanzsálni: előbbre jutni); (különös) előny
(vki részére); előny, nyereség, előleg, avance
(zaliczka)
[értékpapírforgalomban
az
értékpapíroknak a névértéket meghaladó
árfolyamkülönbözete,
váltóknál
a
papírértéket
meghaladó
különbözet];
(társadalmi, erkölcsi) felemelkedés
awans spoleczny – társadalmi felemelkedés
awans życiowy – az élet adta kitüntetés, előléptetés
awanse [szczególne względy, grzeczności
okazywane komuś] – előnyök
awansować [1. przesunąć, przesuwać kogoś na
wyższe stanowisko; 2. objąć, obejmować
wyższe stanowisko; 3. zdobyć, zdobywać
wyższą pozycję, np. społeczną; 4. zająć,
zajmować wyższą pozycję w jakiejś
klasyfikacji, zwłaszcza sportowej] – (fr.)
avanzsálni; előlépni, előrelépni, előbbre
jutni; haladni, tökéletesedni, előremenni
vmiben; előleget adni; előléptetni; kiemelni
awansować do finału – bejutni a döntőbe
awansować kogoś – előléptetni vkit
awansować sumę – bizonyos összeget előlegként
kifizetni
awansować do I ligi – bekerült az első ligába v.
első osztályba
awansować kogoś na coś – előléptetni vkit vmivé
awansować na dyrektora – igazgatóvá nevezik ki
awansować na pułkownika – ezredessé lépni elő
v. avanzsálni
awansować po szczeblach kariery – előrelépni a
ranglistán
awansowanie (kogoś) – előlépés, előléptetés,
avanzsálás
awantaż [1. w grach sportowych: przewaga
uzyskana przez jednego z grających po
stanie równowagi punktowej; 2. korzyść,
zaleta, przewaga] – (dawno) előny, haszon,
nyereség
awantura
[1. gwałtowna
kłótnia;
2. daw.
ryzykowne
przedsięwzięcie;
3. daw.
osobliwe zdarzenie albo niezwykła
przygoda] – (fr.) aventure; kaland; botrány,
veszekedés; patália; csetepaté, perpatvar;
392
zűr; zrí, balhé; [zrobić awanturę: botrányt
csap; zűrt csinálni]
awantura z kim o co – botrány vkivel vmiért
awantura domowa – házibotrány
awanturnica
[kobieta
agresywna,
łatwo
wpadająca
w
złość,
wszczynająca
awantury] – kalandornő; házsártos nő;
botrányokozó nő; veszekedős nő
awanturniczy, -a, -e – kalandos, botrányos,
vakmenő
awanturnicza polityka – kalandorpolitika
awanturnicze poczynanie – kalandorakció,
kalandos vállalkozás
awanturnik [1. osoba agresywna, skłonna do
awantur; 2. osoba prowadząca ryzykowną
działalność; 3. osoba prowadząca burzliwe
i pełne niebezpiecznych przygód życie] –
aventurier;
kalandor;
botrányokozó,
veszekedő, kötekedő, izgága (ember);
garázda, huligán
awanturować się [1. urządzać awantury;
2. wykłócać się zaciekle o coś; 3. daw.
prowadzić burzliwe, pełne przygód życie;
też: brać udział w ryzykownych
przedsięwzięciach] – kötekedni, veszekedni;
hepciáskodni,
botrányosan
viselkedni,
izgága; garázdálkodni, randalírozni
awanturyn, awenturyn [minerał, kamień
półszlachetny
koloru
żółtego
lub
brunatnoczerwonego] – (ásv.) avanturin
Awar [przedstawiciel koczowniczego ludu
mieszanego pochodzenia ugro-ałtajskiego]
– avar (nép); lovas nomád nép (Baján kagán
(562-602), a Bajkál-tó vidékéről elindulva a
Kárpát-medencéig jutottak, 791-ben Nagy
Károlytól
több
csatában
vereséget
szenvedtek)
awaria [1. uszkodzenie jakiegoś urządzenia; 2.
uszkodzenie
maszyny
lub
innego
urządzenia technicznego] – havária;
baleset, hajókár, üzemzavar, kár (havária);
gépkár; meghibásodás; (motoru) motorhiba
awaria (ang. fault, failure) [stan nieokreślonego
zachowania systemu komputerowego
prowadzący do zatrzymania (zaburzenia)
normalnej jego pracy] — (ang. fault,
failure) kudarc; elromlás; hiba
awaria poszczególna – különös hajókár
awaria sieci elektrycznej – áramszünet
awaria wspólna – közös hajókár
awaria w zakładzie – üzemzavar (havaria)
awaryjny, -a, -e [1. przewidziany na wypadek
awarii; 2. spowodowany przez awarię;
3. łatwo ulegający awariom] – javítási,
javító; baleseti, kár-
-
Wersja 01 01 2017
Awatara (także Awatar) (transliteracja avatāra,
ang.
avatara,
zstąpienie,
zejście,
inkarnacja) [w hinduizmie wcielenie
(inkarnacja) bóstwa, które zstępuje z
nieba na ziemię w postaci śmiertelnej –
ludzkiej, zwierzęcej lub hybrydalnej, w
celu przywrócenia ładu na ziemi
(dharma).]
–
(hind.)
Avatára
[hinduizmusban az avatára (szanszkrit
Avatāra „alászállás”,) az isten alászállása és
halandó lényben (akár állatban) való
megtestesülése a földön a világ megmentése,
a törvények helyreállítása vagy híveinek
megoltalmazása céljából. Eközben részben
megőrzi isteni természetét, részben földi
természete lesz. Ahogy Visnu egyre feljebb
került a hinduista panteonban, úgy az ő
avatárái váltak a legfontosabbakká.]
awers [1. przednia strona monety lub medalu;
2. prawa, wierzchnia strona czegoś] – (fr.)
avers; (érem, érme) előlap, képlap, fej
awersja [silne uczucie niechęci] – (lat.) averzió;
ellenszenv, idegenkedés, undor vmitől
awersyjny, -a, -e – ellenszenves
awiacja, awiatyka [daw. lotnictwo] – (lat.)
aviatika; repülés, repülésügy; légi közlekedés
awiacyjny, -a, -e – aviatikai, repülő-, repülési
awiator (daw. lotnik) – (lat.) aviatikus; repülő,
pilóta; a repülés szakértője, repülőszerelő
awiofon
[używane
dawniej
najprostsze
urządzenie do porozumiewania się załogi
samolotu między sobą] – aviofon, fejtelefon
awiomatka
(potocznie:
lotniskowiec)
–
repülőgépanyahajó
awionetka [mały samolot sportowy lub
turystyczny] – kis repülőgép
awitaminoza
[schorzenie
polegające
na
niedoborze witaminy lub ich zestawu;
powoduje różne zakłócenia przemiany
materii z objawami charakterystycznymi
dla poszczególnych witamin] – (gör.-lat.)
avitaminózis; vitaminhiány következtében
fellépő betegség
awista; a vista [bez przygotowania, od razu] –
(ol.) a vista; látra, látra szóló (váltó)
Awit [według biblijnej Księgi Rodzaju 36,35 i 1
Księgi Królewskiej 1,46 - miasto rodzinne
króla Edomu - Hadada - który pokonał w
bitwie Midianitów. Awit utożsamia się z
Charibat al-Dżitta, między Maanem a
Chirbat al-Basta w Jordanii. W okolicy
wznosi się góra Dżabal al-Dżitta.] - ÁVIT
(HÁVIT) (romok). - Hadád, Edom
királyának székvárosa (1Móz 36,35).
awiz [daw.; zob. I awizo w zn. 2.] – (fr.) avis,
avizó, értesítés, tudósítás
awizacja
[1. zawiadomienie
o
przesyłce;
2. wezwanie urzędowe, upomnienie lub
monit; 3. powiadomienie o czymś, co ma
nastąpić] – avizálás, értesítés
awizacja pocztowa – postai értesítés
awizo1 [1. pisemne zawiadomienie o nadejściu
przesyłki, którą należy odebrać na
poczcie; 2. pisemne zawiadomienie o
dokonaniu operacji handlowej lub
bankowej, o wysłaniu towaru itp.] – (ol.)
avizó, értesítés (értesítő levél váltó v. áru
elküldéséről, v. pénz átutalásáról)
393
awizo torpedowe – torpedó-figyelmeztetés
awizo2 [niewielki, szybki okręt wojenny do
służby patrolowej i pomocniczej –
gyorshajó, hírhajó, kis cirkáló
awizować [1. wypisywać lub wysyłać awizo;
2. powiadamiać o czymś, co ma nastąpić] –
(fr.) avizálni,értesíteni, tudósítani, jelenteni,
jelezni, figyelmeztetni, fölhívni a figyelmet
vmire;(kereskedelem) avizót küldeni
awokado (Persea americana) [wiecznie zielone
drzewo
z rodziny
wawrzynowatych,
pochodzące
z Ameryki
Południowej
i Środkowej. Owoce smaczne pestkowce
w kształcie gruszki o długości do 20 cm.
Najbardziej znane odmiany to: Fuerte,
Hass i Coctail. Wyśmienite źródło kwasu
foliowego i witaminy C, bogate w tłuszcze
zwłaszcza jedno-nienasycone. Awokado
jest produktem wysoko kalorycznym.] –
avokádó [a körteformájú, kissé rücskös
felületű
avokádót
Izraelben,
KözépAmerikában, Spanyolországban termesztik.
Alligátorkörtének is nevezik.]
awuls [z łac. avulsus – oderwany, odjęty ― Mały,
oddzielny
folwarczek
bez
wsi
włościańskiej, do większej posiadłości
należący. W znaczeniu dawnego prawa:
część gruntów nielegalnie oderwana od
majątku przemocą sąsiada, lub przez
rzekę, która podmuliła jeden brzeg, a
zrobiła nasypisko przy drugim. Taki nowy
ląd, wyspę lub kępę zwali prawnicy polscy
avulsio, a była to własność tego, przy
czyim brzegu powstała. Na rzekach
królewskich czyli publicznych powstałą
-
Wersja 01 01 2017
wyspę lub kępę uważało prawo polskie,
jak całą rzekę, za własność publiczną.
Obowiązek króla odzyskiwania ziem
oderwanych od Rzplitej zwał się w mowie
staropolskiej „powinnością do reparacyi
awulsów”.] – (oderwany) leszakított,
letépett, különválasztott; (átv.) elszakadt,
elvonult, elszigetelt; elvont; (odjęty) elvett,
elszedett, megvont
AWWA a. Awa (zniszczenie) – miasto (2 Król.
17:24) – AVA (lerombolás; visszafordulás).
[Vidék Asszíriában, amelynek lakóit
Palesztinába vitték, hogy Samáriát újra
benépesítsék (2Kir 17,24.31). A 2Kir 18,34ben és 19,13-ban: "Hivva"; Ézs 37,13-ban:
"Ivva".]
Awwijczycy a. Awwici a. Hawejczycy (Joz. 13.3)
[zob. Chiwwijczyk, Chiwwijczycy] –
avveusok [Kananeus nép, Gáza lakói a
filiszteusok előtt (5Móz 2,23; Józs 13,3).]
Awwim (Awim) (mieszkańcy ruin) – miasto (Joz.
18:23) – AVVIM (romok lakója) [Város
Benjámin területén (Józs 18,23).]
axis (oś) – axis; (ép., geom.) tengely
 The Axis powers (German: Achsenmächte,
Japanese: 枢軸国 Sūjikukoku, Italian: Potenze
dell'Asse) Państwa Osi – kraje należące do
jednego obozu działań wojennych, walczące
przeciw aliantom podczas II wojny światowej.
Nazwa "oś" pochodzi od zwyczajowej nazwy
nadanej sojuszowi III Rzeszy, Włoch oraz
Japonii. ― tengelyhatalmak v. tengely [ezt az
elnevezést
használták
a
második
világháborúban a német szövetségi rendszerhez
tartozó államok elnevezésére. Az elnevezést
elsősorban a három tengely-nagyhatalomra,
Németországra, Olaszországra és Japánra
használták, de tengelyhatalomnak, vagy
tengelyhez tartozónak szokták nevezni a
később e szövetségi rendszerhez csatlakozó
más országokat is. Az elnevezés onnan ered,
hogy Mussolini 1936. november 1-jén a
következő szavakkal hozta nyilvánosságra a
néhány nappal korábban megkötött német–
olasz egyezményt: „a Berlin–Róma ív nem egy
választóvonal, hanem egy tengely”, amely köré
Európa többi állama csoportosul]
Aza (lekarz) [prawnuk Salomona, król judejski.
995 - 914 przed Chrystusem. Czynił to co
prawe w oczach Pana. Usuwał bałwany
pogańskie, odsunął od władzy matkę
(Maachę). Pobił Etiopczyków, udał się po
pomoc do pogańskiego króla (Syryjczyka)
w walce przeciwko królowi Izraela
(Basza).
Nie
posłuchał
ostrzeżeń
widzącego Hanani, (Chanani) którego
wrzucił do więzienia, za co ukarany został
przez Boga chorobą nóg.] – Ásza [Salamon
dédunokája; Júdea királya kir.: Kr. e. 912,
†Kr. e. 871]
394
Azal a. Azel a. Asal [Biblia Warszawska: Wtedy
będziecie uciekać do tej doliny między moimi
górami, gdyż ta dolina będzie sięgała aż do
Azel; a będziecie uciekać tak, jak
uciekaliście przed trzęsieniem w czasach
Uzjasza, króla judzkiego. Potem przyjdzie
Pan, mój Bóg, a z nim wszyscy święci] –
ASEL v. AZÁL (nemes; oldal, támaszték).
[Helység Jeruzsálem közelében ("Azál"; Zak
14,5). Akkor meneküljetek a hegyek
szakadékaiba, mert a hegyek között a
szakadék Ácalig ér. Úgy fussatok, ahogyan
Uzzijjának, Júda királyának az idejében
futottatok a földrengés elől! Mert eljön az
ÚR, az én Istenem, szentjeivel együtt.]
azab, również azap (arab. - "wolnego stanu,
nieżonaty") [w Turcji osmańskiej rodzaj
piechoty na żołdzie sandżakbejów i
bejlerbejów. Dowódca tej formacji w
obrębie jednego ejaletu nosił tytuł agi
azabów (azapów).] – aszab (törökül azab
vagy azap) [könnyűfegyverzetű gyalogos
volt a régi oszmán hadseregben, akik az
akindzsikkel együtt képezték a török
seregben az irreguláris haderő zömét.
Később
sokukat
már
muskétával
fegyverezték föl, de mindig is kevés
képesítéssel bírtak. Rendezett, fegyelmezett
harcra
és
bármilyen
összehangolt
manőverekre, normális visszavonulásra
teljesen képtelenek voltak.]
azali, azaliż [ I daw. partykuła wprowadzająca
pytanie retoryczne, np. Azali droga, na
którą wstąpiła, godna jest pochwały?; II
daw. spójnik przyłączający do zdania
nadrzędnego pytanie zależne] – azaz;
(dawno) ugyan?; lehet, vagy nem?; talán
nem?, hát nem? (alboż, czyż, czyliż)
azalia [krzew ozdobny o białych, różowych,
czerwonych lub żółtych kwiatach] – (gör.)
azalea; szirti cserje, ibolyáspiros virágjáért
dísz- és szobanövényként termesztett
örökzöld cserje
azalia letnia [1. zob. Godecja (godetia
grandiflora); 2. godecja wielkokwiatowa,
marszawa] – Tündérkert
(Godetia
grandiflora)
Azaniasz [‘Jah nadstawił ucha’] [A Lewici to:
Jeszua, syn Azaniasza, Binnuj, z synów
Chenadada, Kadmiel (Nehem. 10.10)] –
AZÁNIA Jahve füle, Jah (az Úr)
meghallotta, az Úr meghallotta, az Úr
meghallgatja) [Lévita, Jésua (8) atyja (Neh
10,9.)]
Azarel (Azareel a. Asareel) [‘Bóg dopomógł’] [1. 1
Kron. 12:7; 2. 1 Kron. 25:18; „Uzzjel”: 1
Kron. 25:4; 3. Azareel, syn Jerochama (1
Kron. 27:22); 4. Ezdr. 10:41; 5. Amaszesaj,
-
Wersja 01 01 2017
syn Azarela (Nehem. 11:13)] – AZARÉEL
(Isten egy, Isten segített; Isten a segítő.) [1.
Dávid vitéze Benjámin nemzetségéből
(1Krón 12,6); 2. Lévita, a 11. énekes rend
vezetője Dávid idejében (1Krón 25,18; az
1Krón 25,4-ben: "Uzziél" (4). 3. Dán
törzsének fejedelme Dávid idejében (1Krón
27,22); 4. Zsidó férfi, aki elbocsátotta idegen
feleségét (Ezsd 10,41).; 5. Pap a fogság után
(Neh 11,13). 6. Kürtölő pap Jeruzsálem
falainak
felszentelésénél.
Valószínűleg
azonos (5) alattival (Neh 12,36).]
Azariasz [‘Jehowa dopomógł’] [hebrajskie i
biblijne imię męskie oznaczające "Jahwe
dopomógł", "Jahwe wspomaga" (hebr.
Azarjahu,
Azaria).]
–
AZÁRIA
(AZÁRIÁS) (Isten megsegített, Jah (az Úr)
segít; az Úr a segítő, az őriző; az Úr
segítsége). [1. Etán (2) fia Júda törzséből
(1Krón 2,8). 2. Júda királya. Lásd: UZZIÁS
(1). 3. Jéhu (1) fia (1Krón 2,39). 4.
Ahimáhás (2) fia, Sádok (1) unokája (1Krón
6,9). 5. Lévita (1Krón 6,36). 6. Pap, Sádok
(1) fia (1Kir 4,2). 7. Főpap Salamon
idejében (1Krón 6,10). 8. Nátán (8) fia,
Salamon főtisztviselője (1Kir 4,5). 9.
Próféta, Obed (6) fia (2Krón 15,1-8). 10.
Jósafát (4) király fia (2Krón 21,2). 11.
Jerohám (7) fia, segített Jójada (4) főpapnak
Joás (4) királlyá tételében (2Krón 23,1). 12.
Kehátita lévita (2Krón 29,12). 13. Főpap
Uzziás (1) idejében (2Krón 26,16-20). 14.
Lévita, Hilkia (9) fia (1Krón 6,13-14). 15.
Jeremiás (1) próféta ellenfele (Jer 43,2). 16.
Zsidó ifjú, Dániel társa Babilonban;
babilóniai neve: "Abednegó" (Dán 1,7). 17.
Maaséja (10) fia, részt vett Jeruzsálem
falainak újjáépítésében (Neh 3,23). 18.
Lévita, aki a törvényt magyarázta (Neh 8,7).
19.Pap, aki Nehémiással (3) együtt
megpecsételte a szövetséget (Neh 10,2). A
Neh 12,1-ben: "Ezsdrás" (2). 20. Júdabeli
főember, aki részt vett Jeruzsálem falainak
fölszentelésében (Neh 12,32-33). 21.
Johanán (4) fia, efraimita főember (2Krón
28,12). 22. Obed (4) fia, segített Jójada (4)
főpapnak Joás (4) királlyá tételében (2Krón
23,1).]
Azariasz (hebr. Azarjahu) lub Ozjasz (także
Uzjasz a. Uzzjasz; hebr. Uzzijahu) moją
siłą jest Jahwe) - postać biblijna, król Judy
[król starożytnej Judy. Jego panowanie
kładzie się na lata 791-739. Urodził sie
między r. 804 a 783 p.n.e. Był synem i
następcą Amazjasza i jerozolimki Jekolii.
W chwili objęcia rządów miał 16 lat.
Biblia twierdzi, że panował 52 lata,
jednak prawdopodobnie wliczone są tu
lata koregencji z ojcem. Prawdziwa data
395
liczba jest sporna. Prowadził zwycięskie
wojny przeciw Filistynom (zburzył ich
miasta: Gat, Jabne i Aszdod) i przeciw
Arabom z Gur-Baal. Zmusił do uległości
Ammonitów płacili daninę Judzie.
Azariasz poświęcił się działalności
budowniczo-rolniczej: Wybudował też
Ozjasz baszty w Jerozolimie nad Bramą
Węgła,
nad Bramą Doliny,
nad
Narożnikiem i umocnił je. Wybudował
również wieże w pustyni i wykopał liczne
cysterny, ponieważ posiadał wiele bydła na
Szefeli i na płaskowyżu - a także rolników i
uprawiających winnice na wzgórzach i w
ogrodach, kochał się bowiem w uprawie
ziemi. (2 Księga Kronik 26, 9-10, Biblia
Tysiąclecia). Później zachorował na trąd i
faktyczne rządy sprawował jego syn
Jotam. Trąd króla jest interpretowany
przez autorów biblijnych jako kara za
grzech pychy. Został pochowany w
Jerozolimie.] – Azarja (Uzija, Oziás,
Azariás), Júda királya (i.e. 781-740) [papi
funkcióra tör, ezért poklos lesz. Halála
évében lépett fel Izaiás.]
Azaz (Azez) [skrócona forma imienia Azazjasz]
[Biblia Warszawska: Potem Bela, syn
Azeza, syna Szemy, wnuka Joela. On
mieszkał w Aroer aż po Nebo i Baal-Meon,
Biblia Tysiąclecia: Bela, syn Azaza, syna
Szemy, syna Joela, który zamieszkiwał Aroer
aż do Nebo i Baal-Meon: Biblia Gdańska:
A Bela, syn Azazowy, syna Semmy, syna
Joelowego; ten mieszkał w Aroer aż ku Nebo
i Baalmeon. (1 Kron. 5:8)] – AZÁZ (erős,
hatalmas). [Béla (3) – főember – atyja,
Rúben törzséből (1Krón 5,8).]
Azazel [1. szatan w mitologii hebrajskiej; 2.
upadły anioł występujący zarówno w
mitologii hebrajskiej i muzułmański —
Biblia Warszawska: Następnie Aaron rzuci
losy o te dwa kozły: jeden los dla Pana, a
drugi los dla Azazela. Biblia Tysiąclecia:
Następnie Aaron rzuci losy o dwa kozły,
jeden los dla Pana, drugi dla Azazela. Biblia
Gdańska: I rzuci Aaron na oba kozły losy,
los jeden Panu, a los drugi Azazelowi.] –
Azazél (bűnbak; eltávolodni, eltávolítani;
elküldés, odaadás; démon). [1. Csak a
Leviták könyvében (Mózes harmadik
könyve) fordul elő (Lev. 16:8,10,26). Az
egesztelés napján a pap saját és népe bűnét
átruházza egy bakra, melyet kivittek a
pusztába Azazelnek, a puszta démonának,
általa jelképezve a bűntől való szabadulást.
Az apokrif Énok könyvében (i. e. 2-1.
század) a lázadó angyalok vezére. 2. A szó
pontos jelentése bizonytalan; kizárólag a
3Móz
16,8.10.26-ban
fordul
elő,
-
Wersja 01 01 2017
kapcsolatban azoknak a kecskebakoknak
egyikével, amelyek a nagy engesztelési
napra bűnért való áldozatul voltak
kiszemelve. A nevet vonatkoztatják mind
személyre, mind pedig személytelen
valamire: 1. gonosz szellem, 2. távolság, 3.
ördög.]
Asazjasz (Azazjasz a. Azazyjasz) [‘Jehowa góruje
siłą’] [Biblia Warszawska: Mattitiasz,
Elipelehu, Miknejasz, Obed Edomczyk, Jeiel,
Asazjasz grali na cytrach o oktawę niżej i
prowadzili śpiew. Biblia Tysiąclecia:
Mattitiasz, Elifel, Miknejasz, Obed-Edom,
Jejel i Azazjasz na harfach, by dominowali w
oktawie; Biblia Gdańska: A Matytyjasz, i
Elifele, i Miknejasz, i Obededom, i Jechyjel,
i Azazyjasz grali na cytrach przy śpiewaniu
niskiem. (1 Kron. 15:21)] – AZAZIÁS
(Jahve megerősít; Jah (az Úr) erős; az Úr
erőssége). [Citerán játszó lévita (1Krón
15,21).]
Asazjasz [Ozeasz, syn Azazjasza (1 Kron. 27:20)] –
AZAZIÁS (Jahve megerősít; Jah (az Úr)
erős; az Úr erőssége). [Hóseásnak (3),
Efraim törzse fejedelmének atyja (1Krón
27,20).]
Azazjasz (Azaryjasz) (2 Kron. 31.13) – AZAZIÁS
(Jahve megerősít; Jah (az Úr) erős; az Úr
erőssége) [Lévita, a templom kincseinek
felügyelője (2Krón 31,13).]
azbest [minerał o budowie włóknistej, odporny
na działanie wysokiej temperatury i na
ścieranie] – (gör.) [aszbesztosz = éghetetlen]
aszbeszt, azbeszt, kalcium-magnéziumszilikát [amfibol- és szerpentinféleség]
(rostos szerkezetű, tűzálló ásványi anyag)
azbestowy, -a, -e – azbesztből készült, azbesztAzbuk [Nechemiasz, syn Azbuka; Nehemijasz,
syn Hasbuka (Nehem. 3:16)] – AZBUK
(erős lábikrájú; teljesen üres; elnéptelenedés,
nagy
a
kifosztottság;
szabadság,
megbocsátás) [Nehémiás (2) - főember, aki
segített Jeruzsálem falai újjáépítésénél –
atyja (Neh 3,16).]
Azeka [miasto biblijne w Szefeli, w górach Judei,
położone w górnym biegu doliny Ela.
Utożsamiane z Tall Zakarija (Tel Azeka),
ok. 10 km na południowy zachód od Beit
Szemesz, w samorządzie regionu Mateh
Yehuda, w Dystrykcie Jerozolimy, w
Izraelu. Przy drodze ekspresowej nr 38
(Sha'ar HaGai-Beit Guvrin), 1 km na
południe od moszawu Zekharia. Księga
Jozuego 10:5-11 wymienia miasto w
związku z pogonią wojsk Jozuego za
Kananejczykami. Miasto zostało później
przydzielone
plemieniu
Judy
(Joz
15:20, 35). Pod miastem Filistyni - za
396
czasów króla Saula - zgromadzili swe
wojska, wystawiając do walki Goliata
(1Sm 17 rozdział). Potem Roboam
umocnił to miasto (2Kn 11:5-10). Azeka
i Lachisz były dwoma ostatnimi z miast,
które upadły przed zagładą Jerozolimy
przez Babilończycy (Jer 34:6, 7). Po
powrocie z ich niewoli zostało ponownie
zaludnione przez Żydów (Neh 11:25, 30).]
– AZÉKA (hegy, sziklahasadék, feltört
szűzföld). [Helység Júda északnyugati
részében (Józs 10,10-11; 15,35; 1Sám 17,1)]
Azerbejdżan, Republika Azerbejdżanu [państwo
w Azji nad Morzem Kaspijskim,
graniczące z Rosją, Gruzją, Armenią,
Iranem oraz Turcją] – Azerbajdzsán,
Azerbajdzsáni
Köztársaság
(azeriül:
Azərbaycan Respublikası) [a dél-kaukázusi
térség legnépesebb országa. A GUAM és a
Független Államok Közösségének tagja.
Azerbajdzsán perzsa eredetű neve eredetileg
Perzsia északi részét, valamint Tabriz
városát jelölte, jelentése feltehetőleg „tűztemplom” volt.]
Azgad [‘silny jest Gad’] (Ezdr. 2.12) – AZGÁD
(hatalmas küldött; Gád hatalmas; a szerencse
megerősítette; imádás, kérés). [A babiloni
fogságból hazatért család őse (Ezsd 2,12;
8,12).]
Aziza [‘siłacz’] (Ezdr. 10.27) – AZIZA (erős)
[Zsidó férfi, aki elbocsátotta idegen feleségét
(Ezsd 10,27).]
Azja (gr.. Ἀσία Asia) [1. (glina, błoto) część
świata, razem z Europą tworząca Eurazję,
największy kontynent na Ziemi; 2. nie
oznacza
w
Nowym
Testamencie
dzisiejszego kontynentu na wschód od
Europy, lecz tylko tę część, którą dziś
nazywamy
Azją
Mniejszą.
Tam
znajdowało się 7 zborów, o których mowa
na początku Apokalipsy.] – Ázsia (a
legnagyobb és legnépesebb kontinens) [Mała
Azja: Kis-Ázsia] [ÁZSIA (mocsár). [1.
Világrész Európától keletre. 2. Az ÚSZ-ben
Kisázsiát is jelöli (ApCsel 19,26), a mai
Törökországot;
vagy pedig
Kisázsia
délnyugati részen elterülő római tartomány
neve, amelyet római prokonzul kormányzott
(ApCsel 20,4; 1Kor 16,19).]
Azja Mniejsza [półwysep w zachodniej Azji,
tworzący pomost lądowy łączący ten
kontynent z Europą. Półwysep oblewają
morza: Śródziemne, Egejskie, Marmara i
Czarne. Od Europy oddzielają go cieśniny
Bosfor i Dardanele. Zajmuje powierzchnię
ok. 500 tys. km2. Na półwyspie tym leży
azjatycka część Turcji Anatolia.] – KisÁzsia
-
Wersja 01 01 2017
Azja Środkowa [nazwa stosowana dla określenia
wyżynno-górskiego obszaru centralnej
Azji, położonego ponad 1000 km od
otwartego morza. Region ten obejmuje:
Kazachstan, Uzbekistan, Turkmenistan,
Kirgistan i Tadżykistan, a także Mongolię
i zachodnie Chiny (regiony autonomiczne
Tybetu, Mongolii Wewnętrznej, Sinciang i
Ningxia oraz prowincje Qinghai i Gansu).]
– Belső-Ázsia [Közép-Ázsiát Mongóliával,
Kína nyugati felével és Tibettel együtt
Belső-Ázsiának is nevezik]
Azja Wschodnia [region Azji, którego obszar i
granice można określić w ujęciu
geograficznym lub kulturowym. W ujęciu
geograficznym
i
geo-politycznym
obejmuje obszar o powierzchni około 12
000 000 km2, czyli około 28 procent
kontynentu Azji, obszar o około 15
procent większy niż obszar Europy.] –
Kelet-Ázsia [Ázsia egyik régiója, mely
meghatározható földrajzi és kulturális alapon
is. Földrajzi értelemben 12 millió km²-t ölel
fel.]
azjarcha [Biblia Warszawska: Nawet niektórzy
życzliwi mu przedstawiciele władzy posłali
do niego i prosili, żeby się nie udawał do
teatru.
Biblia
Tysiąclecia:
Również
niektórzy z azjarchów, którzy mu byli
życzliwi, posłali do niego z prośbą, by nie
udawał się do teatru. Biblia Gdańska: A
niektórzy też z przedniejszych mężów
Azyjackich,
będąc
mu
przyjaciołmi,
posławszy do niego, prosili go, aby nie
wychodził na plac. (Dzieje 19:31)] –
ASIARCHÁK [Görög szó Ázsia vezetőinek
megjelölésére; állami és papi tisztségviselők
Ázsia római tartományában. Évenként
választották őket, hogy a nyilvános játékokat
és színházi előadásokat vezessék. ApCsel
19,31: Néhány ázsiai főtisztviselő, és aki
csak barátja volt, üzenetet küldött neki,
kérték, hogy ne menjen a színházba.]
Azjata [mieszkaniec Azji], Azjatka – ázsiai
(ffi/nő)
azjatycki, -a, -ie [przymiotnik od: Azja] – ázsiai
Azjel (Uzzjel a. Jazyjel) (1 Kron. 15:20) – ASIEL
v. AZIEL (Istentől teremtett; Isten
cselekedte; Isten erős vagy hatalmas) Énekes
lévita Dávid idejében ("Aziel") (1Krón
15,20).]
Azmawet (Asmewet) [‘śmierć jest silna’] [1. 2
Sam. 23:31; 2. 1 Kron. 12.3; 3. 1 Kron.
27.25; 4. 1 Kron. 8:36; ) – AZMÁVET (erős
a halál; erős, mint a halál; halált megvetően
bátor). [1. Dávid hőse (2Sám 23,31; 1Krón
11,33); 2. Férfi Benjámin törzséből (1Krón
397
12,3); 3. Dávid kincstartója (1Krón 27,25);
4. Jónatán (2) leszármazottja (1Krón 8,36).]
Azmawet (Ezdr. 2.24) – AZMÁVET (erős a halál;
erős, mint a halál; halált megvetően bátor).
(5) [Helység Anatóttól északra (Ezsd 2,24;
Neh 12,39). Lásd még: BÉT-AZMÁVET.]
Aznot-Tabor a. Asanot Tabor (uszy, tzn. szczyty
Taboru) - miasto (Joz. 19:34) – AZNÓTTÁBOR (Tábor fülei, azaz csúcsai) [Helység
Tábor hegyétől nem messze (Józs 19,34)]
azo- – (gör.) azo-; két háromvegyértékű nitrogénből
álló, kétvegyértékű csoport
azoiczny, -a, -e – azoikus (életnélküli)
azoik [era azoiczna]; azoikum – (gör.) azoikum; a
föld őskora; jellemző kőzetei kristályos
mészkő; a földtörténeti őskornak az a
szakasza, amikor még nem volt élet
azometr – azométer
Azor [z hebr. ‘ofiarujący pomoc’] (Mat. 1:13) –
AZOR (a fény ereje, erős fény; öv; segítő).
[Jézus Krisztus őse a babiloni fogság után
(Mt 1,13-14).]
Azory (Açores) [archipelag dziewięciu wysp
wulkanicznych należących do Portugalii,
położony ok. 1500 km od wybrzeży
Półwyspu Iberyjskiego.] – Azori-szigetek
[(portugálul: Açores) Portugáliához tartozó
szigetcsoport az Atlanti-óceánon 1500 km
távolságra Lisszabontól és mintegy 3900 km
távolságra Észak-Amerikától]
azot (N, łac. nitrogenium) [1. pierwiastek
chemiczny z grupy niemetali; 2.
pierwiastek chemiczny, gaz bezbarwny i
bezwonny, będący głównym składnikiem
powietrza] – (gör. vegy.) nitrogén (N) [az
égést nem tápláló, színtelen, szagtalan gáz,
vegyi elem]
azotan [sól lub ester kwasu azotowego] – nitrát
[nitrátok = a salétromsav nitrátgyököt
tartalmazó sói]
azotan sodu – nátriumnitrát, nátriumsalétrom
azotan srebra – ezüstnitrát, lápisz
azotanowy, -a, -e – nitrátazotniak [nawóz mineralny zawierający około
20%
azotu]
–
ammoniumnitrát,
nitrogéntrágya
azotobakterie
–
azobaktériumok;
talajnitrobaktériumok (talajban élő baktériumok,
amelyek a levegő nitrogénjét lekötik.
Savanyú talajban elpusztulnak.)
azotowy, -a, -e – nitrogén-, nitrogénes, salétromos,
salétromazowy, -a, -e – azó-, azófesték
Azrael (arab. ‫ – لیئةرزع‬ten, któremu pomaga
Bóg), również: Azra'il, Izra'il) [anioł
śmierci w islamie. Występuje w legendzie
-
Wersja 01 01 2017
o cudownym wniebowstąpieniu proroka
(Miradżu), według mitów ludowych
kultury islamskiej strzeże Tablicy, na
której zapisane są imiona i losy wszystkich
ludzi, którzy żyli, żyją i będą żyć – od
pierwszej pary aż do końca świata.] –
Azrael; a halál angyala a mohamedán
mitológiában
Azriel (Azryjel) [‘Bóg jest moją pomocą’] [1. 1
Kron. 5:24; 2. Jerimot, syn Azriela (1 Kron.
27:19); 3. Jer. 36.26] – AZRIEL (Isten, én
segítségem, Isten harcol vagy uralkodik;
Isten esküje). [1. Főember Manassé
törzsében (1Krón 5,24); 2. Jerimótnak (1),
Naftali törzse fejedelmének atyja (1Krón
27,19). 3. Jeremiás (1) kortársa, Serája (4)
atyja (Jer 36,26).
Azrikam (Esrykam) [‘Bóg jest moją pomocą’] (1
Kron. 3.23) – AZRIKÁM (fölkel, közeledik
az én segítségem). [1. Neárja (1) fia (1Krón
3,23).]
Azrikam (Asrykam) (1Kron 8:38; 9:44) –
AZRIKÁM (fölkel, közeledik az én
segítségem). [Saul (1) leszármazottja (1Krón
8,38; 9,44).]
Azrikam (Asrykam) (1Kron 9:14; Nehem. 11:15) –
AZRIKÁM (fölkel, közeledik az én
segítségem). [Lévita (1Krón 9,14; Neh
11,15).]
Azrikam (Asrykam) – AZRIKÁM (fölkel,
közeledik az én segítségem). (2Kron 28:7).
4. Aház (1) király udvarmestere (2Krón
28,7).
aztekowy, -a, -e – az aztékok a mexikói felföld déli
részének nagy műveltségű, a spanyol
gyarmatosítók
által
jórészt
kiirtott
lakosságára jellemző v. tőle származó
Azuba [‘całkowicie opuszczona; porzucona’] [żona
Kaleba (1Kron 2:18-19)] – AZUBA
(elhagyatottság;
az
elhagyatott,
az
elengedett, szabadon bocsátott, szabad;
sivárság). [Káleb (2) felesége (1Krón 2,1819).]
Azuba [córka Szilchiego (Salajowa); matka
Jehoszafata, króla Judy (1 Król. 22:42)] –
AZUBA (elhagyatottság; az elhagyatott, az
elengedett, szabadon bocsátott, szabad;
sivárság). [Jósafát (4) – Júda királya, Asa (1)
fia és utódja – anyja (1Kir 22,42).]
azur, lazur [kolor niebieski, błękitny] – (perzsa)
azúr, (ar.: azul); az ég kékje; (lazurowy)
égszínkék [Cote d’Azur: Azúr-part; a francia
tengerpart Marseilles-től Nizzáig]
Azur (Asur) [Chananiasz,
syn Azura;
Hananijasz, syn Asurowy (Jer. 28:1) –
AZUR (AZZUR) (lépés; síkság; igazságos,
jó; boldog; segítő, segítőkész). [Hanániásnak
(8), a hamis prófétának atyja (Jer 28,1).]
398
Azur (Assur) [Jaazaniasza, syna Azzura (Ezech.
11.1)] – AZUR (AZZUR) (lépés; síkság;
igazságos, jó; boldog; segítő, segítőkész).
[Jaazánjának (3), a nép egyik fejedelmének
atyja, Ezékiel próféta idejében (Ez 11,1).]
Azzur a. Azur [‘ofiarujący pomoc’] (Nehem.
10.17) – AZUR (AZZUR) (lépés; síkság;
igazságos, jó; boldog; segítő, segítőkész).
[Lévita, aki Nehémiással (3) együtt
megpecsételte a szövetséget (Neh 10,17).]
azuryt [minerał, zasadowy węglan miedzi; błękit
górski; błękit miedzi] – (ásv.) azurit
[(hidro-rézkarbonát) réztartalmú, monoklin
kristályrendszerű ásvány, a karbonátok
kalcitcsoportjai
ásványegyüttese
közé
tartozik. Rostos, sugaras, vesés halmazok,
kéregszerű bevonatok. Zömök oszlopos vagy
táblás apró kristályokban, de előfordulnak
szépen fejlett kristályai is.]
azyl [1. schronienie udzielane przez jakieś
państwo cudzoziemcowi ściganemu lub
prześladowanemu we własnym kraju z
powodów politycznych, rasowych itp.;
2. zaciszne
schronienie,
bezpieczne
miejsce;
3. w
starożytności
i
w
średniowieczu: schronienie w miejscach
kultu religijnego, zapewniające osobom
ściganym bezpieczeństwo osobiste; 4.
schronienie udzielane przez państwo
cudzoziemcowi prześladowanemu
na
terenie innego państwa; 5. przenośnie:
schronienie, miejsce bezpiecznego pobytu]
– (gör.) azilum; menedék, menedékjog
(templom); menhely
azyl dyplomatyczny [schronienie udzielone na
terenie placówki dyplomatycznej] –
diplomáciai mentesség
azylant [1. uchodźca, któremu jakieś państwo
udzieliło azylu; 2. człowiek, który stara się
uzyskać lub uzyskał gdzieś azyl.];
azylantka – védelmet v. mentességet élvező;
menekült (ffi/nő)
azyma [chleb pieczony bez zakwasu i soli,
używany jako opłatki, hostie w Kościele
katolickim] – (gör.) azima; kovásztalan
kenyér (héb.: macóth)
azymut [1. kąt między określonym kierunkiem
na ziemi a kierunkiem północy, mierzony
od północy zgodnie z ruchem wskazówek
zegara; 2. kąt zawarty między płaszczyzną
południka niebieskiego a płaszczyzną
przechodzącą przez określony obiekt oraz
przez zenit i nadir] – (arab) azimut,
tetőponti szög; azon szög, melyet valamely
(csillagon v. földi objektumon áthaladó)
magassági kör képez a meridiánnal.
azymut astronomiczny [kąt dwuścienny między
płaszczyzną południka niebieskiego a
-
Wersja 01 01 2017
płaszczyzną przechodzącą przez dany
obiekt oraz bieguny niebieskie] –
asztronómiai v. csillagászati azimut
azymut geograficzny [kąt, jaki tworzy południk
geograficzny z dowolnym kierunkiem,
liczony na kompasie od punktu N zgodnie
z ruchem wskazówek zegara] – földrajzi
azimut (irányszög)
azymut magnetyczny [kąt, jaki tworzy prosta z
kierunkiem północy magnetycznej, liczony
od punktu N zgodnie z ruchem
wskazówek zegara] – mágneses azimut
azymutalny, -a, -e – azimutAzzan (Ozan) [od rdzenia oznaczającego ‘silny’]
[Biblia Warszawska: Z plemienia synów
Issachara książę Paltiel, syn Azzana; Biblia
Tysiąclecia: Dla pokolenia Issachara książę Paltiel, syn Azzana; Biblia Gdańska:
A z pokolenia synów Isascharowych książę
Faltijel, syn Ozanów. (4 Moj. 34:26)] –
AZZÁN (erős; a vizsgáztató). [Paltiélnek
(1), Issakár törzse fejedelmének atyja. —
Törzsenként
egy-egy vezető
embert
válasszatok az ország felosztására. Név
szerint ezeket az embereket: 4Móz 34,26:
Issakár fiainak a törzséből vezető emberül
Paltiélt, Azzan fiát.]
aż [I.
1. spójnik zestawiający zdania
współrzędne z uwydatnieniem treści
jednego z nich; 2. spójnik w zdaniach
wyrażających
skutek
albo
stopień
nasilenia, granicę czasową tego, o czym
mowa w zdaniu poprzedzającym; II.
partykuła
wyrażająca
wyższy
od
oczekiwanego stopień intensywności, np.
Mieli aż czworo dzieci., albo używana
przed
wyrażeniami
nazywającymi
miejsce, punkt czasowy lub określającymi
kolejność: dalej lub później niż mówiący
tego oczekiwał, np. Spałam aż do dziesiątej]
– egészen …-ig, míg, mígnem, még … is,
amíg; szinte, még [aż leciał: szinte repül];
valósággal
aż do – egészen …ig; szinte …-ig [aż do
Warszawy: egészen Varsóig]
aż do dzisiejszego dnia – mind a mai napig
aż do grobowej deski – sírig
aż do końca – véges-végig
aż do mdłości – a rosszullétig, az undorig
aż do ostateczności – a végletekig
aż do przesytu – unalomig
aż do samego końca – mindvégig
aż do śmierci – mindhalálig
aż do znudzenia – unalomig, csömörig
aż
399
dotąd – mindaddig, eddig, mindeddig;
mindezideig
aż za dużo – untig elég; már túl sok
aż hen gdzieś – nagyon messze (innen)
aż miło patrzeć – ezt még látni is jó; az ember örül,
ha ezt látja
aż miło słuchać – szinte kellemes hallani
aż nadto, aż zanadto – túlságosan, nagyon is (elég)
aż po dziś dzień – mind a mai napig
aż raz – … egyszercsak ….
aż się komu robi zimno na myśl o czym – egészen
kirázza a hideg vmilyen gondolatra
aż się oblizuje – még a szája szélét is megnyalja
aż strach pomyśleć, że… - még elgondolni is
borzasztó, hogy…
aż syknał z bólu, tak zarwał go ząb – felszisszent
a fájdalomtól, annyira szaggatott a foga
aż uszy puchną – ezt még hallgatni is rossz
ażard, czyli renons w grze [oznaczało karty
zostawione na ćwika lub pomoc. Kto się
na nich zawiódł, płacił przegraną.] – (ká)
renonsz
aże [dawniej: aż. Dzisiejsza forma skrócona
wskutek częstości użycia.] – (dawn.) –
egészen …-ig, míg, mígnem, még … is,
amíg; szinte, még [aż leciał: szinte repül]
ażeby [I. zob. aby; II. aby w zn. 1.] – (aby) 1.
hogy, azért hogy, abból a célból, hogy; 2.
bár, bárcsak, legalább (byleby); vajon; 3.
csak még hogy; alig-alig
ażio , agio [wym. ażjo] [nadwyżka kursu dewiz
lub papierów wartościowych ponad ich
wartość nominalną] – ázsió, felár (pénz)
ażiotaż [1. sposób spekulacji na giełdzie,
polegający na wykorzystywaniu różnic
kursów
papierów
wartościowych;
2. zabiegi mające spowodować sztuczną
zwyżkę lub spadek kursów papierów
wartościowych] – (fr.) azsiotázs; fokozott
kapitalista spekuláció a tőzsdén v. az
árupiacon, amely a pénznemek; értékpapírok
v. áruk árának értékükön felül való
felhajtására irányul; az ázsió hullámzásával
való üzérkedés
ażur (z franc. ajour – dziurka) [1. wzór tworzony
przez układ otworów; 2. rzecz zdobiona
takim wzorem; 3. rodzaj haftu lub
dzianiny z dziureczkami; 4. ażurowa
materia to tkanina przeświecająca, na
przykład koronka. Ażur stosowany był
często w modzie zwłaszcza renesansowych
ubiorach, w których szerokie nacięcia
pozwalały
na
pokazanie
bogatej
podszewki.
5.
sposób
zdobienia
powierzchni materiału poprzez wycięcie w
nim serii otworów tworzących wzór.
-
Wersja 01 01 2017
Prześwitujące przez nie tło w postaci innej
tkaniny, ciała lub światła sprawia, iż
całość uzyskuje element dekoracyjny.
Stosowany dla nadania tkaninie lekkości i
delikatności, wykorzystywany często w
hafciarstwie i koronkarstwie.] – (fr.) à
jour;
azsúr,
szálhúzásos
kézimunka;
azsúrfoglalat; áttört rész (szoborművön v.
építészeti alkotáson); (fr.) ajouré: finom
áttört minta és vastag, sima felületek
kombinációja szöveteken és kötött kelméken.
ażurek – azsúrka
ażurować [przebijać tworzywo otworami,
układającymi się w motyw dekoracyjny] –
azsúrozni, áttörni
ażurowanie – azsúrozás, áttört (kézi v. ötvös)
munka
ażurowy, -a, -e [związany z ażurem] – azsúrozott,
átlyuggatott, áttört

An nescis longas regibus esse manus

Transkrypt

Podobne dokumenty

1. Közvetítés Beszélgetések fogorvosi kontroll mellett Ez év

lengyel úti szótár

SZEMÉLYI ADATLAP / ANKIETA PERSONALNA

Komunikat prasowy_Polsko-Cypryjskie Forum Inwestycyjne