Jak konsumować etycznie

Jak konsumować etycznie?
Krystian Karcz
etyka spec. nauczycielska
Instytut Filozofii UAM
Poznań 21 czerwca 2013
Abstrakt: Trudno wyobrazić sobie, że to co wrzucamy do koszyka w sklepie może pociągać
za sobą odpowiedzialność moralną, a jednak istnieje wiele przesłanek wskazujących, iż tak w
rzeczywistości jest. Świat połączony jest nierozerwalną siecią zależności globalnych, które
sprawiają, że my w Polsce mamy wpływ na najdalsze zakątki świata. Znając przypadki
łamania praw człowieka, łamania praw zwierząt oraz niszczenia środowiska naturalnego
słusznie zastanawiamy się „Kto za to wszystko ponosi odpowiedzialność?!” Celem
prezentacji jest wprowadzenie w zagadnienie etycznej konsumpcji oraz wspólna refleksja nad
rolą konsumenta w „efektach ubocznych” produkcji dóbr konsumpcyjnych. Posłużę się w
tym celu pięcioma zasadami etycznej konsumpcji według Petera Singera oraz Jima Masona.
Etyka (normatywna)
Rozróżnia to co dobre, od tego co złe.
Ocenia zaobserwowane i znane działania, a także reguły moralne, prawne, obowiązujące w
społeczeństwie – ze względu na uniwersalne zasady, takie jak równość, szacunek,
sprawiedliwość, i podstawowe prawa człowieka. Zajmuje się formułowaniem zdań o
charakterze normatywnym, czyli stwierdzeniami o tym jak być powinno.
Trudno dostrzec granice tego, co może wchodzić w zakres problemów moralnych, np. to,
którą nogą wstajemy z łóżka zdaje się nie mieć żadnego znaczenia dla etyki, ale załóżmy, że
na kolację w ekskluzywnej restauracji ubierzemy strój sportowy. Intuicja podpowiada nam, że
jest to kwestia etykiety. A co jeśli zranimy przy tym uczucia najbliższych, którzy spalą się
przy nas ze wstydu? A gdy jemy śniadanie… Czy wybór pomiędzy zjedzeniem jajecznicy, a
płatków śniadaniowych może w jakikolwiek podpadać w kategorie etyczne? Czy można pójść
do sklepu i zrobić zakupy w sposób nieetyczny? Jak się za chwilę okaże nasze intuicje w tym
wymiarze mogą okazać się wcale nie tak oczywiste
Polecane źródło:
Ewa Nowak, Ethics in Progres
http://ethics.amu.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=29&Itemid=27
Zrównoważony rozwój
Filozofia to dziedzina nauki zajmująca się m. in. namysłem nad człowiekiem oraz jego
otoczeniem. Etyka jako dziedzina filozofii posiada za zadanie zajmowanie się dylematami
moralnymi.
Dylemat moralny to sytuacja, w której każdy czyn popycha za sobą konflikt z danymi
wartościami. Spotykając się z nim jesteśmy zmuszeni wybrać czyn reprezentujący ważniejszą
dla nas wartość. Bardzo ważnym zagadnieniem dla ekofilozofii jest zrównoważony rozwój,
zakłada on harmonię społeczną w skali całej planety, między człowiekiem, a przyrodą. Jest to
możliwe tylko przy mądrym, światłym zaangażowaniu ludzi dobrej woli z całego świata.
Ideał ten wskazuje drogę ku odpowiedzialnej konsumpcji jak i styl życia znoszący konflikt
człowieka z przyrodą.
Założenia:
- ograniczyć nieokiełznaną konsumpcję i związaną z nią dewastacją zasobów
naturalnych (gleba, powietrze, woda) oraz ekosystemów
- przeciwdziałać w skali globalnej wielkim nierównościom cywilizacyjnym i wyzyskowi,
który jest krzywdą zarówno dla ludzi jak i środowiska
- pracować nad systemem ponadpaństwowych systemów ochrony przed katastrofami
naturalnymi, ekonomicznymi i społecznymi (głód, brak wody, wojny, epidemie,
analfabetyzm)
Polecane źródło:
Jan Hartman, Jan Woleński, Wiedza o etyce, Warszawa – Bielsko-Biała 2009, s.346
Odpowiedzialna konsumpcja
Angielskie słowo consume, czyli konsumować pochodzi z czternastego wieku. Jego
oryginalne nacechowanie było pejoratywne (czyli o wydźwięku negatywnym) Oznaczało ono:
zużywać, niszczyć, marnować, roztrwaniać, wyczerpywać, marnotrawić. Dopiero od połowy
XIX w. konsumpcja jest identyfikowana z abstrakcyjną całością przeciwstawioną
produkcji. Od tego czasu słowo konsumpcja jest nacechowane neutralnie.
Alan Aldridge, Konsumpcja, Warszawa 2006 s. 10
Decydując się na zakup konkretnych towarów lub usług, opowiadamy się za tym lub
przeciw temu, co one reprezentują:
• z czego i w jakim procesie powstały?
• kto i w jakich warunkach je wyprodukował?
• jak ich użytkowanie i utylizacja wpływa na środowisko i otoczenie społeczne?
Codziennie kupujemy jedzenie, ubrania, kosmetyki, środki czystości, wodę, energię, benzynę,
usługi. Każdy z nas jest więc konsumentem. Nawet drobne codzienne zakupy produktów,
takich jak np. gazeta, baton czy zupka instant, wpływają w sposób pośredni lub bezpośredni
na środowisko, w którym powstały i ludzi, którzy je wyprodukowali.
Polecane źródło:
http://ekonsument.pl/a105_odpowiedzialna_konsumpcja.html
5 zasad etycznej konsumpcji Petera Singera oraz Jima Masona z książki pt. „Etyka, a to
co jemy”
Jawność, która oznacza, że konsumenci mają prawo wiedzieć, w jaki sposób
1.
produkowana jest żywność.
Wiedza na temat procesu produkcji zmniejsza ryzyko wystepowania nieetycznych praktyk,
jak
i
zwiększa
prawdopodobieństwo,
odpowiedzialnego) wyboru.
że
konsument
dokona
właściwego
(tj.
2. Sprawiedliwość, która oznacza, że producenci żywności nie powinni przerzucać
kosztów produkcji na innych.
Ceny dóbr konsumpcyjnych powinny odzwierciedlać pełne koszty jej produkcji, konsumenci
mogą zaś postanowić czy są gotowi tą cenę zapłacić, Jeśli nikt nie zdecydowałby się ponieść
tych kosztów, oznaczałoby to, że rynek przesądził o zaprzestaniu produkcji danego produktu.
Niskie ceny produktów zwykle implikują niższe zarobki dla pracowników, gorsze traktowanie
zwierząt hodowlanych oraz degradację środowiska naturalnego.
3. Ludzkie uczucia. Zdawanie zwierzętom ogromnego cierpienia z mało ważnych
powodów jest złem
Powinniśmy unikać zadawania zwierzętom bólu i cierpienia wszelkiego rodzaju. W związku
z czym producenci wyrobów mięsnych powinni unikać nieodpowiedzialnej hodowli
narażającej zwierzęta na zbędne cierpienie. Natomiast my konsumenci powinniśmy czuć się
zobowiązani do dezaprobaty powyższych praktyk wyrażanej poprzez zaniechanie kupowania
mięsa pochodzącego z nieetycznych hodowli.
4. Zasada społecznej odpowiedzialności, która oznacza m.in., że pracownicy
powinni mieć zagwarantowane godne zarobki i warunki pracy.
Każdy człowiek ma prawo do godnej pracy. Niestety, ludzie, dzięki którym konsumenci mogą
cieszyć się smakiem kawy, herbaty bananów czy czekolady, często otrzymują wynagrodzenie,
które nie wystarcza nawet na zaspokojenie podstawowych potrzeb. Przykładowo, duże
plantacje kawy bananów czy trzciny cukrowej są kontrolowane przez międzynarodowe
korporacje lub zdominowane przez długi łańcuch pośredników, co często zmusza drobnych
wytwórców do sprzedawania swoich produktów po zaniżonych cenach ze względu na
utrudniony dostęp do rynków zbytu i braku potencjału wytwórczego. Nadal do pracy
wykorzystywane są dzieci produkujące dobra konsumpcyjne, z których na co dzień
korzystamy.1
5. Potrzeby. Dążenie do ochrony życia i zdrowia bardziej niż cokolwiek innego
usprawiedliwia niesłuszne decyzje.
Konieczność zdobycia pożywienia dla zachowania życia i dobrego zdrowia jest ważniejsza od
mniej pilnych potrzeb i usprawiedliwia wiele decyzji, które w innych okolicznościach
uważane byłyby za niewłaściwe bądź wręcz złe. Jednak gdy z przyzwyczajenia lub z uwagi
na ulubiony smak wybieramy szczególny rodzaj jedzenia i gdy możliwe jest dokonanie
innego wyboru, wówczas wybór ten powinien sprostać surowym zasadom etycznym.
1
T. Makulski, Z. Szalbot Sprawiedliwy Handel – przewodnik dla uczestników kampanii promocyjnych, Gdynia
2013 s. 4; Zobacz też http://www.sprawiedliwyhandel.pl/
Co dalej?
Wiemy jaką rolę spełnia etyka, czym jest konsumpcja i znamy podstawowe zagadnienia z
związane z odpowiedzialną konsumpcją. Posiadając powyższy zasób wiedzy możemy podjąć
próbę wydania sądów etycznych. (które wydając opieramy się na ważnych dla nas
wartościach) Czy jesteśmy gotowi by zmierzyć się z wyzwaniami zrównoważonego rozwoju?
Krwawe złoto
Mieszkańcy zamożnych krajów przemysłowych, którzy rozmawiają przez telefony komórkowe,
szaleją przy konsolach gier wideo i piszą na laptopach, nie wiedzą, że ich sprzęt spływa
krwią. Surowce niezbędne do produkcji tych urządzeń: wolfram, zawierający cynę kasyteryt, a
przede wszystkim koltan, zwany czarnym złotem, stały się przekleństwem dla milionów
Afrykanów. Cenne złoża podsycają przerażającą wojnę domową w Demokratycznej Republice
Konga (DRK). Dzięki eksploatacji kopalń rebelianci zdobywają środki na broń, amunicję i
przetrwanie. Zmuszają ludzi, także dzieci, do niewolniczej pracy, rabują ubogim górnikom
cały urobek, do kontrolowanych kopalń sprowadzają porwane kobiety, które gwałcą i
torturują. (…)
Koltan to używana w Afryce potoczna nazwa rudy zawierającej rzadkie metale - niob i tantal.
Koltan ma barwę antracytu. Bryła tego surowca przypomina kawał węgla, jednak jest ciężka
jak kamień. Górnicy muszą mozolnie wykuwać to czarne złoto ze skał lub wypłukiwać je z
osadów rzecznych.
Czy powinniśmy spokojnie patrzeć jak nasze pieniądze trafiają do zbrodniarzy?
Polecane źródło:
http://www.przeglad-tygodnik.pl/pl/artykul/koltan-splywa-krwia
Ropa z Nigerii
„Jaka jest prawdziwa cena ropy wydobywanej w Nigerii ? Nigeria pozostaje od lat
przykładem złych praktyk ponadnarodowych koncernów wydobywających na jej terenie ropę
(…)
Ponad 30 milionów Nigeryjczyków mieszka w Delcie Nigru. Region ten jest miejscem
intensywnego wydobycia ropy naftowej. Wartość wydobytego surowca od lat 60. wyniosła
ponad 600 miliardów dolarów.
W kraju działają spółki należące do międzynarodowych koncernów takich jak Shell, Eni,
Chevron, Total i ExxonMobil, a także firmy nigeryjskie. Korporacje te mają pod kontrolą
ogromne obszary. Instalacje wydobywcze znajdują się często w bezpośrednim sąsiedztwie
osiedli ludzkich. Dlatego też są one całkowicie narażone na konsekwencje rabunkowej
eksploatacji ropy przez koncerny naftowe.
Dochody z ropy stanowią 80% budżetu Nigerii. Trudno więc oczekiwać, że rząd będzie
skłonny do większych konfliktów z koncernami naftowymi.
Jednym z najpoważniejszych zagrożeń dla ludzi i środowiska w Delcie Nigru są wycieki ropy.
W całym regionie jest 10.000 km rurociągów. Wiele z nich ma 40 lat i jest zardzewiałych.
Oficjalne dane mówią, że 2000 wycieków wymaga interwencji.
Powietrze za to zanieczyszczają płomienie palącego się gazu, który wydobywa się razem z
ropą. W obliczu wyczerpywania się zasobów energetycznych, traktowanie gazu tylko jako
produktu ubocznego i spalanie go w pochodniach, wydaje się dodatkowo kuriozalne. Jest to
jednak najtańszy sposób postępowania z gazem, więc koncerny go stosują, nie zważając na
fatalne skutki spalania dla okolicznej ludności.
Jak wiele jesteśmy w stanie zapłacić za nasze paliwo?
Polecane źródło:
http://globalnepoludnie.pl/Film-Cena-ropy-juz-w-Polsce-20
Chów klatkowy
Kury z chowu klatkowego nigdy nie wychodzą ze swoich klatek, żyją w tak ciasnych
warunkach, że nigdy nie mogą rozłożyć skrzydeł, aby nie zadziobywały się nawzajem
przycinane są im dzioby, które są najczulszym na ból miejscem u kury. Chów klatkowy to
życie pełne bólu i cierpienia.
Czy, aby na pewno jesteśmy gotowi zapłacić tak wysoką cenę za jaja?
Polecane źródło:
P. Singer, J. Mason, Etyka, a to co jemy, Warszawa 2012
Bez HAPPY-ENDu
„Nie od przychylności rzeźnika, piwowara czy piekarza oczekujemy naszego obiadu, lecz od
ich dbałości o własny interes. Zwracamy się nie do ich humanitarności, lecz do egoizmu i nie
mówimy im o naszych własnych potrzebach, lecz o ich korzyściach. Jedynie żebrak godzi się
z tym, aby zależeć głównie od łaski współobywateli, ale nawet żebrak nie jest od niej
całkowicie zależny”
Adam Smith, Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, Warszawa 1954, t.1 s.
21-22
Dobroczynność jak podkreśla Adam Smith, jest cnotą. Chodzi jednak o to, iż społeczeństwo
opiera się na egoizmie, a nie postawie altruistycznej. Myśl Adama Smitha poraża swoją
aktualnością. Czy jesteśmy gotowi zmierzyć się z egoistyczną naturą ludzką? Czy etyka ma
szanse podołać? Wydając sądy etyczne bądźmy gotowi, by odnaleźć odpowiedź na pytanie
„Jak konsumować etycznie?”
Od autora
Jeśli któryś z powyższych problemów szczególnie cię zainteresował, posiadasz niedosyt
informacji, źródeł, wątpliwości pytania, skontaktuj się ze mną na niższy adres mailowy. A
może jesteś nauczycielem i chciałbyś nieodpłatnie zamówić lekcję etyki zrównoważonego
rozwoju? Z przyjemnością pomogę.
krystiankarcz[małpa]tlen.pl