Partnerstwo na rzecz rozwoju turystyki w Karpatach Powrót do

Partnerstwo na rzecz rozwoju turystyki w Karpatach Powrót do

Partnerstwo na rzecz rozwoju turystyki w Karpatach
Powrót do źródeł i kwintesencji turystyki:
turystyka w Karpatach na tle obecnych tendencji
konsumenckich
Kraków, 11 lutego 2015
Henryk Handszuh
Górnośląska Szkoła Handlowa
(członek afiliowany UNWTO)
b. Dyrektor Departamentu ds. Rynków
Światowej Organizacji Turystyki (UNWTO)
Turystyka jest ważna (?)
• Turystyce przypisuje się immanentną moc sprawczą wzrostu
gospodarczego („a driver of economic growth”)
• Turystyka (od strony podażowej) ma być jedną z najważniejszych gałęzi
gospodarki narodowej
• Turystyka (zagraniczna) idzie już w miliardy uczestników (sekretarz
generalny UNWTO na konferencji UNWTO - UNESCO: „one billion tourists”)
• Turystyka ma pomóc biednym krajom, a nawet całym regionom
geograficznym (Afryka!), wyrwać się z biedy, a nawet wybić się na
dobrobyt
• itd
Dlaczego tak się uważa?
• Turystyka jest wszędzie
• Za turystykę, w wyrazie statystycznym, uznaje się obecnie:
• Prawie całą konsumpcję ludności poza miejscem stałego
zamieszkania (oraz produkcję pod jej potrzeby), spowodowaną
czasowymi przemieszczeniami w jakichkolwiek celach (poza ruchami
wojsk, codziennymi dojazdami do pracy...)
– Traktatowo (umownie), od czasów konwencji nowojorskiej ONZ (1954)
w sprawie ułatwień celnych w ruchu turystycznym (terminy „touring” i
„tourist”)
– Dzięki metodologii turystycznego rachunku satelitarnego (TSA:RMF
2000 -2008, ONZ/UNWTO/Eurostat)
Czy te stwierdzenia są wiarygodne?
Odpowiedź: „toutes proportions gardées”
• W ramach obecnego modelu społeczeństwa konsumpcyjnego
czynnikiem wzrostu, obok inwestycji, jest popyt na dobra
konsumpcyjne, w tym na „produkty turystyczne”, nie zaś konkretny
przedmiot konsumpcji, ani też na motywacje zakupu
• Te stwierdzenia o wadze turystyki nie dotyczą tylko turystyki w
tradycyjnym rozumieniu (wyjazd wykacyjny, zwiedzanie, podróże w
czasie wolnym)
• Żaden kraj na świecie (ani region świata) dotąd nie uzyskał, dzięki
przyjazdom ludzi z zewnątrz na wakacje, satysfakcjonującego
poziomu ogólnego dobrobytu, porównywalnego do poziomu krajów
rzeczywiście rozwiniętych, mimo dysponowania, w wielu
przypadkach, cenionymi walorami turystycznymi i rozwiniętym
zapleczem produktowym
„Toutes proportions gardées”, cd.
• Przeciwnie, kraje, które stawiają głównie na turystykę (jako szansę
lub deskę ratunku?), są obecnie najbardziej dotknięte kryzysem
gospodarczym i bezrobociem (Chorwacja, Grecja, Hiszpania,
Portugalia...)
• Natomiast, jak najbardziej, stwierdzenia te mogą być słuszne w
odniesieniu do różnych mniejszych obszarów recepcyjnych w
układzie krajowym, transgranicznym czy lokalnym (przykłady w
Europie: Alpy, Jezioro Bodeńskie, wyspy na Morzu Północnym,
chorwackie wybrzeże i wyspy)
• Mimo posiadania takich atrakcyjnych obszarów, w krajach
rozwiniętych, nawet przy przypisaniu do turystyki wszelkiej
konsumpcji zewnętrznej, jej udział w tworzeniu PKB jest
stosunkowo niewielki (np. Niemcy – ok. 2,5%)
Co się kryje pod statystycznym terminem „turystyka”
• „Turystyka” to obecnie równoległa nazwa odnosząca się do
czasowych przemieszczeń (migracji) i mobilności przestrzenej osób
(konsumentów), które to wielkości w miarę rozwoju,
przyspieszającego obrotu czynników produkcji i tworzenia się
globalnego rynku będą rosły, przy czym ich wolumen dodatkowo się
powiększy w wyniku wzrostu demograficznego
• Treść tych przemieszczeń i mobilności daleko wykracza poza
pierwotne, tradycyjne rozumienie turystyki
• To pierwotne rozumienie jednakże nadal się utrzymuje, również we
współczesnych badaniach na temat tendencji na rynku
turystycznym - w zakresie popytu i podaży: kiedy pytamy konkretnie
o „turystykę”, odpowiadający nie myślą o podróżach służbowych lub
odwiedzinach krewnych i znajomych...
Jeszcze o tradycyjnym pojęciu turystyki. Motywy
przestrzennej mobilności i czasowych przemieszczeń
• Współczesna skala mobilności i czasowych przemieszczeń ludzi (w
ostatecznym rachunku - konsumentów) jest wynikiem rozkwitu
zjawisk mających swoje początki w ciągu minionych stuleci
– Podróże kupców i dyplomatów, potem przemysłowców, od
niepamiętnych czasów – to obecnie turystyka „biznesowa”
– Wyprawy na jarmarki – to obecnie „shopping tourism” (Dubai!) i
wyprawy do galerii handlowych w weekendy
– Pielgrzymki religijne: w Europie i w innych regionach świata (Camino
de Santiago, Mekka, Waranasi-Ganges...) - to niesłabnący fenomen
– Najpierw podróże arystokratów (zwłaszcza do Włoch, od czasów
renesansu) – to obecnie zdemokratyzowana turystyka miejska,
weekendowa, kulturalna
• Obok elitarnej konsumcji turystycznej bogaczy
– Kiedyś zjazdy i sejmiki szlacheckie (np. w Polsce): obecnie te podróże
(polityków, funkcjonariuszy) również zaliczane są do turystyki
biznesowej/służbowej
Jeszcze o tradycyjnym pojęciu turystyki. Motywy
przestrzennej mobilności i czasowych przemieszczeń
(2)
– Również dzieci (synowie) elity podróżowali na studia zagraniczne,
natomiast „wizyty u przyjaciół i rodziny” były rzadkością
– W 1841 r. Thomas Cook zorganizował pierwszą masową wyprawę
turystyczną (pakiet – „produkt”: przejazd koleją i wyżywienie na trasie
z Leicester Campbell Station (Londyn) do Loughborough (11 mil):
chociaż cel był społeczno-religijny
• Obecnie to „wycieczki zorganizowne” lub pakiety (Dyrektywa UE
1990/352, polska ustawa o usługach turystycznych z 1997): od zbitki
przynajmniej dwóch usług do „all inclusive”, na lądzie i na morzu
– I Wystawa Światowa w Londynie (1851) to epokowy zaczątek
turystyki imprezowej i targowej, parków tematycznych
Jeszcze o tradycyjnym pojęciu turystyki. Motywy
przestrzennej mobilności i czasowych przemieszczeń
(3)
– Podróże krajoznawcze i górskie - od okresu europejskiego
romantyzmu i rewolucji przemysłowej: Alpy, potem Tatry i
inne góry -1871/1950: Polskie Towarzystwo TurystycznoKrajoznawcze
• Od tamtego czasu ludność miast i „terenów cywilizacji
industrialnej” (J. Urry) otworzyła oczy i zmysły na
scenerię, krajobraz i świeże powietrze, jakie dotąd
zakrywała budząca grozę i lęk dzika przyroda
– 150 lat od wejścia na Matterhorn, tegoroczne
obchody w Zermatt
• Podmiejskie letniska
– Podróże do wód leczniczych – to obecnie wyprawy po
„wellness”, to ośrodki spa i wciąż odradzające się
uzdrowiska, kurorty; to także wyjazdy po tańsze i lepsze
zabiegi medyczne (komercyjna turystyka medyczna)
Jak się mają cele Towarzystawa Tatrzańskiego (później
PTTK) do przedmiotu konferencji
• W statucie Towarzystwa już dawno temu zapisano następujące
cele jego działania. Są to:
– Badanie Karpat, a w szczególności Tatr i Pienin oraz
rozpowszechnianie zebranych o nich wiadomości.
– Zachęcanie do ich zwiedzania, ułatwienie przystępu do nich i
pobytu turystom (a w szczególności swoim członkom) oraz
badaczom i artystom udającym się do Karpat, Tatr i Pienin w
celach naukowych i artystycznych.
– Ochrona zwierząt halskich: kozicy i świstaka.
– Wspieranie przemysłu górskiego wszelkiego rodzaju.
Polityczne wsparcie dla turystyki: Od czasu rządów Bismarka do państwa
socjalnego w Europie oraz Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka –
prawo do przemieszczania się, odpoczynku i płatnych urlopów
Artykuł 13
1. Każdy człowiek ma prawo do swobodnego poruszania się i wyboru
miejsca zamieszkania w granicach każdego państwa.
2. Każdy człowiek ma prawo do opuszczania jakiegokolwiek kraju,
łącznie ze swym własnym, i do powrotu do swojego kraju.
Artykuł 24
Każdy człowiek ma prawo do urlopu i wypoczynku, włączając w to
rozsądne ograniczenie godzin pracy i okresowe płatne urlopy.
Jak to się ma do rozwoju turystyki w Karpatach?
• Niewątpliwe chodzi nam przede wszystkim o tę tradycyjną turystykę
przypomnianą wcześniej (chodzi również o turystykę do miast)
• To taka turystyka, krajowa i zagraniczna, przekładająca się na popyt na
miejscowe usługi i towary, ma być jednym z czynników rozwoju tego
regionu
• To ona właśnie wysuwa się na czoło jako środek realizacji utopii o zielonej
gospodarce, zrównoważonym rozwoju, poszanowaniu kultur i zachowaniu
różnorodności, bowiem tych właśnie rzeczy poszukuje współczesny
konsumement i obywatel, a tym samym zachęci do wzmocnienia
karpackiej tożsamości
• Takie wnioski i stwierdzenia możemy dosłownie i domyślnie odnaleźć w
Ramowej Konwencji o Ochronie i Zrównoważonym Rozwoju Karpat oraz
jego protokole o zrównoważonej turystyce. Oba te dokumenty można
uznać za swoisty scenariusz dla działalności turystycznej w Karpatach
RAMOWA KONWENCJA O OCHRONIE
I ZRÓWNOWAŻONYM ROZWOJU KARPAT
Artykuł 9
Zrównoważona turystyka
1. Strony podejmą środki mające na celu promowanie
zrównoważonej turystyki w Karpatach, przynoszącej korzyści
ludności miejscowej, opartej na wyjątkowym charakterze
przyrody, krajobrazu i dziedzictwa kulturowego Karpat, a także
rozszerzą współpracę w tym celu.
2.
Strony będą prowadzić politykę mającą na celu promowanie
współpracy transgranicznej, przyczyniającej się do rozwoju
zrównoważonej turystyki, na przykład przez opracowywanie
skoordynowanych lub wspólnych planów zarządzania
transgranicznymi lub przygranicznymi obszarami chronionymi oraz
innymi terenami o walorach turystycznych
Protokół o Zrównoważonej Turystyce
Art. 9: Rozwój, promowanie i marketing karpackich
regionalnych produktów, usług i pakietów turystyki
zrównoważonej
• Każda ze Stron podejmie na terytorium swojego kraju działania mające na
celu opracowanie i promowanie karpackich regionalnych produktów, usług
i pakietów turystki zrównoważonej, w szczególności opartych o wspólne
dziedzictwo przyrodnicze, kulturowe, obyczajowe i historyczne Karpat,
oraz wzmocni ich marketing zarówno na rynkach krajowych jak i
zagranicznych.
• Strony będą współpracować w sprawie rozpoznania konkretnych
karpackich przewag konkurencyjnych nad innymi regionami górskimi
Europy w obszarze rozwoju turystyki zrównoważonej, które to przewagi
mogłyby stworzyć wyjątkową ofertę sprzedaży karpackich regionalnych
produktów, usług i pakietów turystki zrównoważonej na europejskich i
światowych rynkach turystycznych.
Protokół, artykuł 10
Zapewnienie wspólnych wysokich standardów jakościowych
turystyki zrównoważonej w Karpatach
• Każda ze Stron podejmie na terytorium swojego kraju działania
mające na celu promowanie standardów jakościowych w obszarze
turystyki zrównoważonej w Karpatach.
• Strony będą współpracować w obszarze opracowania, promowania i
wdrażania wspólnych karpackich standardów jakościowych w
turystyce w zakresie zakwaterowania, infrastruktury, usług i obsługi
klienta, biorąc pod uwagę międzynarodowe i europejskie standardy.
• Strony będą współpracować w obszarze opracowania, promowania i
wdrażania wspólnego karpackiego systemu certyfikacji jakości
turystyki, z uwzględnieniem międzynarodowych i regionalnych
znaków jakości oraz systemów ich przyznawania lub też poprzez
przyjęcie odpowiednich istniejących systemów certyfikacji.
Protokół: Artykuł 10
• Strony będą współpracować w zakresie rozwoju wspólnych
karpackich regionalnych produktów, usług i pakietów turystyki
zrównoważonej oraz ułatwiać współpracę zainteresowanych
podmiotów, w tym biur turystycznych i innych podmiotów sektora
turystycznego.
• Strony będą współpracować w zakresie tworzenia i
wykorzystywania wspólnych karpackich regionalnych marek
turystycznych.
• Strony będą współpracować w zakresie opracowania i wdrażania
wspólnych strategii promocyjnych i programów marketingowych dla
wspólnych karpackich regionalnych produktów, usług i pakietów
turystyki zrównoważonej.
Marka Karpat
•
Turystyka karpacka ma oferować produkt markowy
•
Zaś misją marki Carpathia, w odniesieniu do turysty jako odbiory, ma być:
•
Jest to bardzo ambitny cel, w zasadzie wykraczający poza klasyczne już rozumienie
zrównoważonego rozwoju. Zakłada on dotarcie do specyficznego turysty oraz
dostarczenie mu odpowiednich dóbr turystycznych
„zapewnienie (mu) przestrzeni i warunków do refleksji/namysłu nad
życiem i poznaniem samego siebie”
– Do takich dóbr należy niewątpliwie astroturystyka, która w Karpatach ma już
swoje przyczółki
– Następnie chodzi o wszelkie formy turystyki kwalifikowanej: sportowej,
przygodowej
– Tak sformułowane cele marki powinny być również punktem wyjścia dla
tworzenia oferty turystyki kulturalnej
– Należy również zdyskontować unikatowe pamiątki rozwoju przemysłu
(zwłaszcza naftowego). Powinny one być tak przedstawiane, aby skłaniały do
refleksji nad zmiennością, wędrówką i wspólnotą kultur oraz zachęcały do
dialogu międzykulturowego
Konsekwencje kierowania się marką Carpathia
• Cel marki informuje, że turystyka do regionu nie powinna być masowa, zaś
jej dochodowość powinna wynikać z wysokiej jakości oferowanych dóbr
turystycznych (również o tym mowa jest w protokole), która podlegałaby
swoistej certyfikacji
• Oznacza to również tworzenia określonej kultury turystycznej. Wynika z
tego, że ruch turystyczny i obszary recepcji powinny być kontrolowane i
poddane sprawnemu współzarządzaniu, którego aktorzy procedury
powinny być wyraźnie określeni. We współzarządzaniu chodzi o to, kto
podejmuje decyzje i jak są one podejmowane
• Protokół o zrównoważonej turystyce nawiązuje też do typowych już
kategorii rynkowych w postaci „pakietów turystyki” (zrównoważonej) czy
„przewag konkurencyjnynych ” w stosunku do innych obszarów recepcji
turystycznej. Jest to ukłon w stronę komercjalizacji
Oczekiwania współczesnych podróżników zorientowanych na
zrównoważoną turystykę w Karpatach
•
Pojawia się pytanie, czy takiego właśnie „produktu” poszukuje współczesny turysta lub
przynajmniej ich część
•
Prowadzone badania i oceny zawodowych organizatorów turystyki potwierdzają te tezy
– Przykładowo, według studium TUI Travel PLC, połowa jego klientów (badania na próbie
4000) jest gotowa na wakacje „bardziej zrównoważone”. 850 hoteli na całym świecie, z
którymi TUI współpracuje, ma certyfikaty według odpowiednich kryteriów na tę
okoliczność
– Inne badania, zrealizowanych przez IPK International i Hochschule Luzern – Uniwersytet
Lucerna Nauk Stosowanych i Sztuki pokazują, że przy wyborze rodzaju podróży,
kryterium zrównoważenia znajduje się na 7 miejscu w skali ważności, przy czym dla 22%
stanowi ono jedno z trzech najważniejszych kryteriów i nim właśnie kieruje się z kolei
jedna trzecia z tej grupy przy podejmiowaniu decyzji o wyjeździe
•
Interesujące są badania prowadzone przez Aulianę Poon, również w odniesieniu do turystyki
miejskiej od strony podaży (jak i czym konkurować). Te ostatnie mogą być ważne dla Sieci
Miast Euroregionu Karpackiego
Porównanie dawnych i nowych podróży i
podróżników. Tendencje
• Podróż w grupie
• Za słońcem
• Dziś tu jesteśmy, jutro już nie („po
nas choćby potop”)
• Chodzi o to, żeby mieć (zaliczyć)
• Ostrożność
• Posiłki we własnym gronie
• Podróże jednorodne (jeden cel)
• Robienie zdjęć
• Postawa wywyższania się nad
otoczenie
• Brak doświadczenia
• Ograniczona wiedza i informacja
Źródło: Auliana Poon, Tourism Intelligence
International, 2013
• Podróż indywidualna
• Kontakt z przyrodą
• Ciesz się tym co widzisz, ale tego
nie niszcz
• Chodzi o to, żeby być
• Podejmowanie ryzyka
• Próbowanie miejscowej kuchni
• Podróże „hybrydowe”
• Uczestnictwo
• Szacunek dla przyrody
• Podróżni obeznani i doświadczeni
• Nabyta wiedza i nieograniczony
dostęp do informacji
Podstawowe strategie dla konkurencyjnych miast
jako TOLERANCJA (TOLERANCE)
•
•
•
•
•
•
•
•
•
T- Popieraj Talent i skwapliwie skorzystaj z nowych Technologii
O -Bądź Otwarty dla różnorodności
L - Bądź Liderem w innowacyjności (w powiązaniu z tradycją)
E - Wychodź naprzeciw rynkom Wschodzącym (Emerging markets)
R - Twórz produkt oparty na odpowiedzialności
współuczestniczących aktorów (Responsibility)
A - Wzmacniaj Atrakcyjność, Aktywa i Dostępność (Accessibility)
N - Twórz i działaj w sieci (Networks)
C - Konkuruj przy pomocy Kultury, (znaczących) Treści i
Autentyczności
E - W marketingu wykorzystaj narzędzia cyfrowe (E-marketing)
Źródło: Auliana Poon, Cities on the Rise - Competitive Strategies for City Tourism,
Tourism Intelligence International, 2013
Na czyj popyt możemy liczyć
• Tak jak Kraków dla młodych Brytyjczyków, tak region
Karpat może stać się atrakcyjny dla Niemców,
Holendrów i tychże (chociaż innych...) Brytyjczyków;
• Tak jak Japończycy, Chińczycy, północni Amerykanie i
Izraelczycy odkryli chilijską Patagonię, tak samo mogą
oni odkryć Karpaty - oby jak najprędzej;
• Tak jak młodzi Polacy poszukują egzotycznych i
tajemniczych światów, tak samo mogą je odkryć u
siebie i u bliskich sąsiadów – w Karpatach
Reakcja branży na postawy konsumentów
• Na niedawnych targach turystycznych FITUR w Madrycie (28.02.02.2015) 40% prowadzonych z tej okazji konferencji i seminariów
dotyczyło problematyki zrównoważonego rozwoju, w tym zwłaszcza
w odniesieniu do budynków hotelowych i obszarów recepcji
turystycznej
• Obok hoteli indywidualnych (MŚP) modelowe rozwiązania, na dużą
skalę, wprowadzają już wielkie sieci hotelowe (np. Marriott,
Radisson, ACCOR), zaś obszary recepcji turystycznej wzorują się na
zarządzaniu środowiskiem według modelu parków narodowych
• W obu przypadkach powszechnie stosowana jest certyfikacja jako
potwierdzenia przestrzegania kryteriów. Wzorce dla odpowiednich
oznakowań prawie zawsze nawiązują do elementów
uwzględnianych w normach ISO (ISO 9000, 14000, 26000)
Certyfikacja zrównoważonej turystyki
• Cel certyfikacji jest podwójny. Chodzi o:
– Przygotowanie bądź tworzenie produktu według
ustalonych kryteriów dotyczących trzech aspektów:
środowiskowego (ekologicznego), społecznego i
ekonomicznego
– Uzyskanie atestu, którego celem ma być komunikacja
wizerunku obiektu, przedsiębiorstwa lub obszaru
recepcji turysytycznej. Kluczowymi elementami
podlegającymi ocenie są jakość (parametry
techniczne), systemy jakości i zarządzanie
Certyfikacja zrównoważonej turystyki
w turystyce karpackiej
• Na rynku certyfikacji istnieje kilkadziesiąt propozycji. Wybór
odpowiedniego systemu, dla pojedynczych obiektów oraz dla całych
obszarów recepcji turystycznej, powinien być przedmiotem wnikliwej
analizy. W pierwszej kolejności do rozważenia jest stworzenie własnego
systemu (np. dla hoteli, wzorem skandynawskiego „Białego Łabędzia”),
wrażliwego na specyfikę karpackiego regionu i jego postrzeganie z
zewnątrz
• Dla obszarów recepcji turystycznej do rozważenia jest przyjrzenie się
świeżym doświadczeniom Światowej Rady Zrównoważonej Turystyki (The
Global Sustainable Tourism Council (GSTC), której udziałowcami i twórcami
kryteriów są Światowa Organizacja Turystyki (UNWTO) i Program
Środowiskowy Narodów Zjednoczonych (UNEP)
• Warto też skorzystać z doświadczeń należącego do Regionu Karpackiego
miasta Przemyśl, który zastał laureatem unijnego konkursu EDEN w 2013
dotyczącego europejskich obszarów recepcji turystycznej. Były one
oceniane pod kątem turystyki bez barier i zrównoważonej
Wnioski
•
Turystyka, ta tradycyjna, a także turystyka miejska, oparta na założeniach
zrównoważonego rozwoju, może wnieść istotny, oryginalny wkład do gospodarki,
rozwoju społecznego i umocnienia tożsamości kulturalnej oraz różnorodności
regionu karpackiego
•
Nie należy zakładać rozwoju masowej turystyki w sensie niezarządzanego,
chaotycznego ruchu turystycznego. Obecny brak masowości należy uznać za zaletę
i walor turystyczny regionu, który należy utrzymać
•
Rozwój powinien iść w stronę jakości, nie zaś ilości, w odpowiedzi na wyraźne już
tendencje i zapotrzebowanie rynku turystycznego
•
Brak realnej oferty opartej na założeniach zrównoważonej turystyki oznaczać
będzie utratę konsumentów turystycznych, którzy są wyraźnie uwrażliwieni na tę
problematykę
•
Zakładane cele i postanowienia Konwencji Karpackiej, jej Protokołu oraz marki
Carpathia powinny zostać przełożone, w nawiązaniu do dotychczasowych
osiągnięć, na „program pracy prawie od podstaw” (inwentaryzacja zasobów,
karpackie kryteria zrównoważonej turystyki, uzgodnienie środków polityki
turystycznej na szczeblu całego Regionu)