D - Sąd Rejonowy w Chojnicach

Sygn. akt: I Ns 380/15
POSTANOWIENIE
Dnia 8 września 2015 r.
Sąd Rejonowy w Chojnicach I Wydział Cywilny
w składzie następującym:
Przewodniczący:
SSR Magdalena Tyl-Sporysz
Protokolant:
st. sekr. sądowy Monika Jączyńska
po rozpoznaniu w dniu 8 września 2015 r. w Chojnicach na rozprawie
sprawy z wniosku M. G. (1)
z udziałem S. K. (1)
im. F. S. w G.
o uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia
postanawia:
I. Odmówić zatwierdzenia uchylenia się przez M. G. (1)
w dniach 21 listopada 2014 roku oraz 30 czerwca 2015 roku od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia
oświadczenia o odrzuceniu spadku po E. M., zmarłym w dniu 27 stycznia 2013 roku w C., w swoim ostatnim miejscu
zamieszkania.
II. Zasądzić od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika kwotę 137 (sto trzydzieści siedem i 00/100) złotych tytułem
kosztów postępowania.
Sygn. akt: I Ns 380/15
UZASADNIENIE
Wnioskodawczyni M. G. (1) domagała się wyrażenia zgody na uchylenie się
od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po swoim ojcu E. M. zmarłym w dniu
27.01.2013r. ostatnio stale zamieszkałym
w C..
Uzasadniając tak nakreślone żądanie, wnioskodawczyni wskazała, iż od wielu lat nie mieszkała z ojcem, z uwagi na
nadużywanie przez niego alkoholu i odmowę podjęcia terapii alkoholowej. Wskazała, iż po śmierci ojca dowiedziała się
o jego zadłużeniach w Banku (...) oraz w (...) SA. Podała także, iż o zadłużeniu w S. K. (1) im. F. S. w G. nic nie wiedziała,
pomimo zapoznania się ze wszystkimi dokumentami i korespondencją będąca w domu spadkodawcy (k. 2-3v).
W odpowiedzi na wniosek, uczestnik S. K. (1) im. F. S. w G. domagał się oddalenia wniosku oraz zasądzenia
kosztów postępowania po myśli art. 520§2 k.p.c, z tą argumentacją, iż w sprawie nie wystąpiły podstawy z art.
1019 k.c., albowiem błąd determinujący brak oświadczenia wnioskodawczyni o odrzuceniu spadku po ojcu nie był
istotny, przeto wnioskodawczyni nie wykazała należytej staranności, celem powzięcia wiedzy w zakresie ewentualnych
zobowiązań jej ojca. Okoliczność tę umacnia fakt nadużywania przez spadkodawcę alkoholu i nieczęsty z nim kontakt
wnioskodawczyni, co tym bardziej winno ją wyczulić na zbadanie sytuacji finansowej, pod kątem ewentualnych
długów, jej ojca (k. 22-22v).
Na rozprawie w dniu 30 czerwca 2015r. Sąd odebrał od wnioskodawczyni oświadczenie o uchyleniu się od skutków
prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia
o odrzuceniu spadku po swoim ojcu (k. 33).
Sąd Rejonowy ustalił, co następuje:
W dniu 27 stycznia 2013r., w C., w swoim ostatnim miejscu zamieszkania zmarł E. M.. Spadkodawczynią ustawową
po w/w jest córka M. G. (1), zam. w C..
/ bezsporne , nadto dowód : odpisy aktów USC (k. 7-8 akt I Ns 772/14)
Przed śmiercią E. M. posiadał zadłużenia w Banku (...) S.A., (...) S.A. oraz w (...) im. (...) w G..
/ bezsporne , nadto dowód : zeznania świadka M. G. (2) (k. 49); zeznania wnioskodawczyni M. G. (1) (k. 49)/
E. M. był osobą uzależnioną od alkoholu, który to nałóg wypierał i odmawiał poddania się leczeniu. Niemniej jednak
skutkiem nałogu zaniedbywał swoje obowiązki, w tym finansowe. W dniu 15.01.2010r. do SR w Chojnicach wpłynął
wniosek (...) w C.. Sprawę zainicjowała M. G. (1), podając, iż ojciec nadużywa alkoholu, nie reguluje opłat czynszowych,
bywa agresywny i używa w stosunku do córki słów wulgarnych.
/ dowód : opinia sądowa psychiatryczno-psychologiczna (k. 39-40); zeznania świadka M. G. (2) (k. 49); zeznania
wnioskodawczyni M. G. (1) (k. 49)/
E. M. jeszcze za życia popadł w zadłużenie w spółdzielni mieszkaniowej, skutkiem czego wystosowywano do niego
monity z ewentualnym zainicjowaniem sprawy o eksmisję. W okresie 2009-2010r. zaległości czynszowe
w spółdzielni uregulowała jego córka M. G. (1) wraz z mężem M. G. (2).
/ dowód : zeznania świadka M. G. (2) (k. 49); zeznania wnioskodawczyni M. G. (1) (k. 49)/
O zobowiązaniach E. M. w (...) S.A. i (...) im. (...) w G., M. G. (1) dowiedziała się już po śmierci ojca. O wierzytelności
u tego pierwszego podmiotu informację powzięła od sąsiadki kilka dni po śmierci ojca, zaś
o zobowiązaniach (...) dowiedziała się w 15 października 2014r., skutkiem doręczonego wniosku o stwierdzeniu
nabycia spadku po zmarłym ojcu w sprawie I Ns 772/14.
Na rozprawie w dniu 21.11.2014r., w sprawie I Ns 772/14 M. G. (1) spadek po swoim ojcu odrzuciła.
/ dowód : zeznania świadka M. G. (2) (k. 49); zeznania wnioskodawczyni M. G. (1) (k. 49), protokół rozprawy z
21.11.2014r w aktach I Ns 772/14/
M. G. (1) nie mieszkała wraz z ojcem, jednakże widywali się bardzo często. Niekiedy, z uwagi na upojenia alkoholowe
ojca, M. G. (1) 2-3 dziennie odprowadzała go do domu. Relacje ich były dobre, konflikt pojawiał się tylko w zakresie
problemu alkoholowego spadkodawcy.
/ dowód : zeznania świadka M. G. (2) (k. 49); zeznania wnioskodawczyni M. G. (1) (k. 49)/
M. G. (1) znała kondycję finansową swojego ojca. Ten ostatni utrzymywał się
z emerytury w kwocie ok. 2.000 zł. Po śmierci ojca przeglądała dokumentację znajdującą się w jego domu, co miało
miejsce na przełomie maja i czerwca 2013r. Nie znalazła wówczas informacji o jakichkolwiek zadłużeniach, dokonując
jedynie zamknięcia konta w Banku (...) S.A. Innych działań celem ewentualnego ujawnienia zobowiązań – ponad jej
znane – ojca, M. G. (1) nie podejmowała.
/ dowód : zeznania świadka M. G. (2) (k. 49); zeznania wnioskodawczyni M. G. (1) (k. 49)/
M. G. (1) jest z zawodu nauczycielem, obecnie zamieszkuje wraz z mężem
i dwoma córkami, z których jedna jest pełnoletnia. M. G. (1) zatrudniona jest jako opiekunka do osób starszych w
P. (1)w C. za wynagrodzeniem 200 zł miesięcznie. Mąż w/w M. G. (2) uzyskuje comiesięczny dochód w kwocie ok.
3.000 zł.
/ dowód : zeznania świadka M. G. (2) (k. 49); zeznania wnioskodawczyni M. G. (1) (k. 49)/
Sąd Rejonowy zważył, co następuje:
Żądanie wnioskodawczyni nie zasługiwało na uwzględnienie.
Powyższe okoliczności między stronami były w znacznej mierze bezsporne, dodatkowo dowodzone były zeznaniami
i dokumentami, które w ocenie Sądu tworzyły spójną i logiczną całość, wzajemnie się uzupełniając. Nie zawierały
informacji sprzecznych bądź wzajemnie się wykluczających. W ocenie Sądu brak było podstaw, które uzasadniałyby
odmowę przyznania tymże dowodom – we wskazanym wyżej zakresie – waloru wiarygodności. Nie były przy tym
składane żadne zastrzeżenia, a także i Sąd nie dostrzegł
z urzędu żadnych okoliczności, które dowody te mogłyby podważać, skutkiem czego uznał je wiarygodne i
wyczerpujące, a tym samym miarodajne dla poczynienia ustaleń faktycznych.
Za wiarygodne Sąd uznał zeznania świadka M. G. (2) (k. 49) oraz zeznania wnioskodawczyni M. G. (1) (k. 49)/,
albowiem przedstawione w takim zakresie oświadczenia wiedzy tych osób były jasne, logiczne, konsekwentne i
wzajemnie się dopełniały, a nadto znajdowały pozytywny oddźwięk w zgromadzonych dokumentach tak
w aktach sprawy, jak i w aktach sprawy I Ns 772/14.
Rzetelnym przyczynkiem dla powzięcia w/w ustaleń były dokumenty załączone do akt sprawy, a także dokumenty
zgormadzonym w aktach I Ns 772/14, którym to dowodom dał wiarę, uznając je jako miarodajne dla poczynienia
ustaleń faktycznych. Co prawda opinia
na k. 39-40 nie miała waloru dowodu z opinii biegłego sądowego, tym niemniej jako niezakwestionowana i w pełni
weryfikowalna posiadała zdolność dowodową, skutkiem czego Sąd w pełni przyjął wskazane w niej konkluzje za
prawdziwe – wiarygodne.
Nie budziły zatem wątpliwości okoliczności dotyczące daty zgonu E. M., istnienia zadłużeń w tym zadłużenia wobec
(...) im. F. S. w G.. Ostatnia okoliczność została potwierdzona dokumentami zgromadzonymi w aktach I Ns 772/14,
przeto wnioskodawczyni nie kwestionowała tegoż zadłużenia. Nie ulegało także wątpliwości, iż wnioskodawczyni
nie była skonfliktowana z ojcem. Pomimo problemów alkoholowych tego ostatniego, osoby te utrzymywały ze sobą
kontakt. Z zeznań wnioskodawczyni jednoznacznie wynika silna więź emocjonalna i to nacechowana pozytywnie,
o czym świadczy chociażby odprowadzanie ojca do domu, czy inicjowanie prób poddania go leczeniu. O uczuciach
wyzutych z obojętności, świadczy także pomoc w spłacie zadłużenia w spółdzielni mieszkaniowej. Te ostatnie
okoliczności utwierdziły jednocześnie Sąd w okolicznościach dotyczących sposobu życia spadkodawcy, jego problemu
alkoholowego, alienacji i niedostępności związanych z tą chorobą, a także niestabilnej jego sytuacji finansowej,
polegającej na trwonieniu majątku, w postaci m.in. uzyskiwanej
w kwocie ok. 2.000 zł emerytury. W końcu także treścią zeznań wnioskodawczyni ustalona została jej inercja w zakresie
podejmowania działań celem ujawnienia ewentualnych zobowiązań. Poza dokonanymi działaniami w (...) S.A. i (...)
S.A. nie wykazała wnioskodawczyni by starała się ujawnić w innych instytucjach, urzędach czy spółdzielni dodatkowe
jego zadłużenia. W tym zakresie wnioskodawczyni ograniczyła się li tylko do przejrzenia dokumentacji znajdującej się
w mieszkaniu spadkodawcy.
Podstawą materialnoprawną wniosku był art. 1019 § 1 k.c. który stanowi, iż jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o
odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli
z następującymi zmianami:
1)uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem;
2)spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.
Na marginesie należy już teraz wskazać, iż pkt 2 tego przepisu determinował zobowiązanie przyjęcia mających na celu
konwalidację błędu oświadczeń od wnioskodawców jak na k. 33.
W związku z art. 1019 § 1 k.c. wskazać trzeba, iż błąd jest jedną z wad oświadczenia woli. Jak stanowi art. 84 § 1
k.c. – w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia
woli. Jak wynika ponadto z art. 84 § 2 k.c. – można powołać się tylko na błąd istotny, a więc taki, który uzasadnia
przypuszczenie, iż gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie
złożyłby oświadczenia tej treści.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest oświadczeniem woli, albowiem zmierza do wywołania
określonych przez prawo skutków polegających bądź na definitywnym nabyciu praw i obowiązków wchodzących w
skład masy spadkowej, bądź na wyłączeniu tego skutku .
Niewątpliwie w przypadku złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku pod wpływem błędu zastosowanie
znajduje art. 84 §2 k.c. Musi zatem zaistnieć błąd istotny, a więc uzasadniający przypuszczenie, że gdyby spadkobierca
nie działał pod wpływem błędu, to nie złożyłby tego konkretnego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
Musi to być także błąd co do treści czynności prawnej, a więc w tym przypadku błąd dotyczący przedmiotu spadku,
istnienia długu spadkowego.
Stosownie do treści art. 1019 § 2 k.c. konstrukcja uchylenia się od skutków prawnych złożonego pod wpływem błędu
oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku odnosi się także – jak to ma miejsce w niniejszej sprawie – do sytuacji,
kiedy spadkobierca pod wpływem błędu nie złożył żadnego oświadczenia w terminie określonym w art. 1015 § 2 k.c.
Jak trafnie podniósł Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 30 czerwca 2005 roku w sprawie IV CK 799/04 (OSNC
z 2006r., Nr 5, poz. 94) spadkobierca w istocie uchyla się nie od skutków prawnych swego oświadczenia, lecz od
skutków biernego zachowania się (niezłożenia oświadczenia). W tych wypadkach skuteczne uchylenie się od skutków
niezłożenia oświadczenia w terminie powoduje wyłączenie działania fikcji prostego przyjęcia spadku, wynikającej z
art. 1015 § 2 zdanie pierwsze k.c. lub, w konkretnych okolicznościach, z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 § 2
zdanie drugie k.c.).
Także i w takim wypadku błąd, jaki leżał u podstaw niezłożenia oświadczenia
o odrzuceniu bądź przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza musi być prawnie doniosły. W judykaturze,
jak i literaturze przedmiotu przyjmuje się, iż za taki błąd uznane są stany faktyczne, w których wystąpił
wieloletni brak bliższych kontaktów ze spadkodawcą, konflikt z pozostałymi krewnymi spadkodawcy determinujący
niepoinformowanie przez nich spadkobiercy o otwarciu spadku, zorganizowanie pogrzebu bez udziału spadkobiercy
(por. postanowienie SN z 1 grudnia 2011r., I CSK 85/11, Lex nr 1147725). W każdym jednak razie ocena doniosłości
błędu musi odbyć się według kryteriów zindywidualizowanych, a zarazem obiektywnych (zob. szerzej Wyrok SN z 20
maja 2011r., IV CSK 533/10, Lex nr 989135; Ciszewski Jerzy, Knabe Jakub, Kodeks Cywilny. Komentarz, Komentarz
do art. 1019, Lexpolonica).
Właściwą wskazówkę dla sposobu dokonywania rozstrzygnięć tego rodzaju stanów faktycznych dał Sąd Najwyższy w
postanowieniu z dnia 5 lipca 2012r., IV CSK 612/11, który wskazał, że błędem istotnym spadkobiercy (art. 1019 § 2
k.c. w zw. z art. 84 § 2 k.c.) jest brak wiedzy o stanie spadku (długach spadkowych), mimo powziętych przez tego
spadkobiercę odpowiednich, możliwych działań zmierzających do ustalenia rzeczywistego stanu spadku. Orzeczeniem
tym SN niejako rozstrzygając istniejące w tej materii wątpliwości na tle uprzedniego orzecznictwa, wyraźnie wskazał na
wymóg aktywizacji spadkobierców celem powzięcia informacji o ewentualnych pasywach spadku, przy uwzględnieniu
całokształtu okoliczności dotyczących sytuacji rodzinnej spadkobierców po śmierci jednego z jej członków. W każdym
jednak razie, gdy bierność spadkobiercy jest nieusprawiedliwiona w całokształcie w/w okoliczności, nie może on
uzyskać ochrony, o jakiej stanowi art. 1019 k.c. Spadkobierca musi zatem podjąć odpowiednie i możliwe w danych
stosunkach rodzinnych czynności celem pozyskania informacji w przedmiocie pozostawionego przez zmarłego
majątku spadkowego. Innymi słowy na istotny błąd spadkobierca może powołać się tylko wówczas, gdy uzasadnia on
usprawiedliwioną niewiedzę o stanie majątku spadkowego (por. Postanowienie SN z 18 marca 2010r., V CSK 337/09,
Lexpolonica nr 2789219).
Ważąc na w/w dyrektywy, nie sposób wywieść aby przesłanki determinujące niewiedzę wnioskodawczyni w zakresie
zadłużenia u uczestnika uznać za usprawiedliwione. Jest ona jedyną córką spadkodawcy, wiedziała o nałogu ojca,
czynnie uczestnicząc w próbach poddania go leczeniu, a także w stanach krytycznych wywołanych nałogiem pomagała
mu, choćby odprowadzając do domu. Wraz z mężem nadto pomogła ojcu w latach 2009-2010r. w spłacie zadłużeń
w spółdzielni. Niedługo po śmierci ojca dowiedziała się o zobowiązaniach w (...) Bank S.A. i (...) S.A. Wszystkie
te okoliczności winny – przy racjonalnym podejściu do ochrony swych interesów – wymóc na wnioskodawczyni
podjęcie szeregu czynności celem ujawnienia ewentualnych zobowiązań. W ocenie Sądu sama czynność przejrzenia
dokumentacji ojca w jego mieszkaniu nie może powyższemu czynić zadość. Wskazać trzeba, iż jak wskazał świadek
M. G. (2), spadkodawca chował przed córką wszelkie monity i problemy zadłużeniowe. Niewątpliwie miało to
wymiar uchronienia się od zarzutów odnośnie problemu finansowego, albowiem jak wynika z opinii (k. 39-40)
nałóg ten odbił swe piętno także w uchybieniu przez niego obowiązkom majątkowym. Wnioskodawczyni winna
zatem mieć na uwadze, iż w związku z prowadzonym życiem przez jej ojca, jest wielce prawdopodobnym, iż istnieją
inne od wiadomych jej zadłużenia. Stąd też wnioskodawczyni winna chociażby pismami czy to do spółdzielni, czy
do instytucji finansowych złożyć zapytania o ewentualne zadłużenia. Tymi czynnościami, nawet gdyby okazało się,
iż wnioskodawczyni nie zdołałaby ujawnić tychże długów, dałyby Sądowi podstawę dla uznania jej aktywizacji na
wyczerpującą, a na pewno dającą podstawę dla wyzucia jej postępowania ze znamion zaniechania w ustaleniu
składu pasywów spadku. Podkreślić należy, iż same zasady wiedzy i doświadczenia życiowego nakazują uczulić
spadkobierców na sytuację pasywną spadku, po osobie, która za życia tego alkoholu nadużywała i popadała w
zadłużenia finansowe.
Ważąc na wyżej wskazane okoliczności Sąd nie zaaprobował żądania wnioskodawczyni i odmówił wyrażenia zgody na
uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po swoim ojcu E. M.
(punkt I postanowienia).
O kosztach Sąd orzekł po myśli art. 520 § 2 k.p.c., albowiem interesy stron były sprzeczne. Orzeczona kwota znajduje
oparcie w § 10 ust. 1 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za
czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę
prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. tj. 2013.490 ze zm.) oraz 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.
I Ns 380/15
Z.
1. Odpis postanowienia z uzasadnieniem doręczyć wnioskodawczyni z pouczeniem o apelacji oraz peł. uczestnika.
2. Za 14 dni.
C., dn. 25.09.2015 r.