Unia Europejska.pl 5/2011 - Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i
Transkrypt
Unia Europejska.pl 5/2011 - Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i
Publikację zredagował zespół: Ewa Kaliszuk (redaktor naczelna) Marzenna B³aszczuk-Zawi³a Stefan Kaszczak Wojciech Mroczek Stanis³aw Kasperec Agata Wancio INSTYTUT BADAŃ RYNKU, KONSUMPCJI I KONIUNKTUR WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE DWUMIESIĘCZNIK Publikacja recenzowana _______________________ Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur Al. Jerozolimskie 87 02-001 Warszawa tel.: 22 813-46-50, 22 813-51-86 wew. 516 - dział sprzeda¿y wew. 408 - redakcja fax: 22 628-24-79 e-mail: [email protected] http://www.ibrkk.pl Nr 5 (210) wrzesień/październik 2011 _______________________ Cena: 37 z³ (w tym 5% VAT) _______________________ Warunki prenumeraty dwumiesięcznika “Wspólnoty Europejskie” w 2012 roku: Cena prenumeraty rocznej: 210 z³ (w tym 5% VAT) Zamówienia wraz z kopią dowodu wpłaty prosimy kierować na adres Instytutu Numer konta, na które należy dokonać wpłaty: BGK 96 1130 1017 0019 9682 2120 0001 (z zaznaczeniem "Prenumerata - Wspólnoty Europejskie") _______________________ © Copyright by Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur Nakład: 400 egz. Skład i opracowanie graficzne Sławomir Jarz¹bek STATYSTYCZNY OBRAZ UNII EUROPEJSKIEJ • Partnerzy handlowi Unii Europejskiej – Białoruś – Wojciech Mroczek2 ABC UNII EUROPEJSKIEJ • Warunki realizacji programu polskiego przewodnictwa w Radzie UE – Marzenna Błaszczuk-Zawiła8 UNIA EUROPEJSKA - KRAJE TRZECIE • Rosja - Unia Europejska: problemy współpracy a nowe porozumienie – Marcin Kaczmarski15 • Umowy UE z krajami AKP o partnerstwie gospodarczym – nowy wymiar współpracy czy niedokończony projekt? – Grzegorz Mazur19 GOSPODARKA I FINANSE • Debt reorganisation and EMU leaving consequences – Janusz Sawicki27 POLITYKA SPOŁECZNA • Transnational unionism in Europe: recent past and new trends – Domenico Buccella33 WAŻNE DLA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH • Co nowego w prawie Unii i dokumentach KE? • Co nowego w prawie polskim? STRESZCZENIA ARTYKUŁÓW W JĘZYKU POLSKIM I ANGIELSKIM 40 46 STATYSTYCZNY OBRAZ UNII EUROPEJSKIEJ PARTNERZY HANDLOWI UNII EUROPEJSKIEJ - BIAŁORUŚ Wojciech Mroczek Chociaż Białoruś należy do średniej wielkości krajów europejskich (ok. 10 mln mieszkańców), dysponuje relatywnie dużym potencjałem eksportowym1 i graniczy z Unią Europejską, na próżno szukać jej wśród ważniejszych partnerów handlowych UE. W 2010 r., pod względem wartości dostaw na rynki krajów UE, Białoruś była dopiero 54. eksporterem towarów (import z tego kraju stanowił zaledwie 0,17% zewnętrznego importu Unii). Nieco większe znaczenie dla unijnych przedsiębiorstw ma eksport do Białorusi, która w 2010 r. zajmowała 34. miejsce wśród jego odbiorców (wartość eksportu do tego kraju stanowiła 0,50% zewnętrznego eksportu UE). O niewielkim znaczeniu Białorusi w obrotach handlowych UE decydują przede wszystkim czynniki o charakterze politycznym, do których należą bliska współpraca z Rosją, brak demokratyzacji i poszanowania praw człowieka w życiu publicznym2 oraz deficyt znaczących europejskich bezpośrednich inwestycji, spowodowany głównie brakiem mechanizmów rynkowych. Spośród krajów Europy pozostających poza Unia Europejską, Białoruś wyróżnia się najniższym udziałem UE w eksporcie i imporcie. W 2010 r. na dwadzieścia siedem krajów UE przypadało zaledwie 26,3% jej eksportu i 24,3% importu. Wśród krajów po b. ZSRR, wymiana z Unią ma mniejsze znaczenie jedynie w regionie Azji Środkowej. Przed rozwiązaniem ZSRR (1991 r.) Białoruś uznawana była za jeden z najlepiej rozwiniętych jego regionów. W Białorusi pozbawionej złóż ważniejszych surowców rozwijany był przemysł przetwórczy, na co wpływ miało jej położenie stosunkowo blisko głównych radzieckich rynków eksportowych. Na bazie rurociągu Przyjaźń zbudowano dwa duże (jedne z największych w ZSRR) zakłady petrochemiczne (w Połocku i Mozyrze), a łatwy dostęp do surowców transportowanych z głębi ZSRR pozwolił na rozwinięcie przemysłu chemicznego. Większe znaczenie w produkcji przemysłowej w porównaniu z innymi republikami radzieckimi odgrywały przemysły maszynowy i metalowy. Wysokiej jakości produkty, biorąc pod uwagę ówczesne standardy radzieckie, sprawiały, że stosunkowo duża część białoruskiej produkcji trafiała na eksport, i to nie tylko do krajów RWPG. W wielu krajach socjalistycznych znane były białoruskie traktory, samochody ciężarowe, autobusy oraz sprzęt AGD – zwłaszcza lodówki. Proeksportowy charakter gospodarki republiki sprawiał, że duże znaczenie dla gospodarki miał handel zagraniczny. 2 Po rozpadzie ZSRR głównym kierunkiem zagranicznej polityki Białorusi stało się dążenie do ścisłej integracji z Rosją. Znalazło to wyraz w daleko idącej instytucjonalizacji tych intencji – na czele z powołanym w 2000 r. Związkiem Rosji i Białorusi. Białoruś należy także do Euroazjatyckiej Wspólnoty Gospodarczej (do której, obok Rosji, należą również Kazachstan, Kirgizja i Tadżykistan). Wymierne znaczenie dla gospodarki białoruskiej miało powołanie w 2010 r. unii celnej pomiędzy Białorusią, Rosją i Kazachstanem3. Zapewnia ona nie tylko swobodny dostęp białoruskich towarów na rynek rosyjski i odwrotnie, ale także tańszy dostęp do rosyjskich surowców (przede wszystkim ropy naftowej)4. Ponadto Rosja wspierała białoruską gospodarkę tańszymi dostawami ropy i gazu oraz preferencyjnymi kredytami. W efekcie, mimo braku reform rynkowych, Białoruś notowała stosunkowo wysoką dynamikę wzrostu gospodarczego. Pozwalało to w znacznym stopniu łagodzić problemy, które ostro wystąpiły w innych postradzieckich krajach. W rezultacie Białoruś, jak żadna inna spośród byłych republik radzieckich, utrzymała bardzo ścisłe powiązania handlowe z Rosją. Według Komisji Europejskiej w 2010 r. na Rosję przypadało 40,9% białoruskiego eksportu i 53,1% importu. Dalsze 15,7% eksportu i 6,4% importu przypadało na pozostałe kraje postradzieckie (z wyłączeniem krajów bałtyckich). Rząd w Mińsku zintensyfikował ostatnio wysiłki w poszukiwaniu nowych rynków zbytu dla białoruskich towarów, które stają się coraz mniej konkurencyjne na świecie. W ostatnich latach jako kierunki białoruskiego eksportu zyskały na znaczeniu Brazylia, Chiny i Indie. Wśród najważniejszych odbiorców pojawiła się także Wenezuela (głównie dzięki osobistym kontaktom prezydentów A. Łukaszenki i H. Chaveza). Urynkowienie relacji z Rosją będzie prawdopodobnie prowadzić do ograniczania eksportu na rynki krajów europejskich. Nawet po pobieżnej analizie struktury towarowej białoruskiego eksportu do krajów UE można zauważyć co najmniej dwa charakterystyczne zjawiska. Po pierwsze, dominują w nim produkty przetwórstwa surowców pochodzących głównie z Rosji. Tradycyjnie największe znaczenie w eksporcie na rynki europejskie mają produkty białoruskich rafinerii przetwarzających rosyjską ropę. Według danych statystyk białoruskich, w 2010 r. stanowiły one ponad 60% eksportu do UE. Konkurencyjność tego eksportu wynika przede wszystkim z atrakcyjnych cenowo dostaw rosyjskiego surowca. Dostęp do rosyjskich surowców ma także istotne znaczenie dla cenowej konkurencyjności eksportu nawozów potasowych oraz produktów ciężkiej chemii (drugie miejsce pod względem wartości eksportu do UE w 2010 r. zajmowały wyroby przemysłu chemicznego – 9,2% sprzedaży na rynki Unii). Urynkowienie warunków dostaw Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 8G]LDá8QLL(XURSHMVNLHMZKDQGOXNUDMyZE=655ZU 8G]LDá5RVMLZKDQGOXNUDMyZE=655ZU HNVSRUW HNVSRUW LPSRUW LPSRUW ħUyGáR.RPLVMD(XURSHMVND ħUyGáR.RPLVMD(XURSHMVND 1DMZDĪQLHMVLSDUWQHU]\KDQGORZL%LDáRUXVLHNVSRUW 1DMZDĪQLHMVLSDUWQHU]\KDQGORZL%LDáRUXVLLPSRUW 5RVMD 5RVMD +RODQGLD 1LHPF\ 8NUDLQD 8NUDLQD :%U\WDQLD &KLQ\ àRWZD :HQH]XHOD 3ROVND 3ROVND %UD]\OLD :áRFK\ .D]DFKVWDQ &KLQ\ .D]DFKVWDQ 86$ /LWZD )UDQFMD POG(85 POG(85 ħUyGáR,7& ħUyGáR,7& 6WUXNWXUDWRZDURZDHNVSRUWX8(GR%LDáRUXVLZUZJVHNFML+6 6WUXNWXUDWRZDURZDLPSRUWX8(]%LDáRUXVLZUZJVHNFML+6 3URGXNW\SU]HP\VáX FKHPLF]QHJR9, 3URGXNW\PLQHUDOQH9 7ZRU]\ZDV]WXF]QHLNDXF]XN RUD]DUW\NXá\]QLFK9,, 3URGXNW\SU]HP\VáX FKHPLF]QHJR9, 'UHZQRLDUW\NXá\]GUHZQD,; 0HWDOHQLHV]ODFKHWQHLDUW\NXá\ ]QLFK;9 0DWHULDá\LDUW\NXá\ ZáyNLHQQLF]H;, 0DV]\Q\LXU]DG]HQLDVSU]HW HOHNWU\F]Q\LHOHNWURWHFKQLF]Q\ ;9, 0HWDOHQLHV]ODFKHWQHLDUW\NXá\ ]QLFK;9 6SU]ĊWWUDQVSRUWRZ\;9,, SR]RVWDáH SR]RVWDáH ħUyGáR(XURVWDW ħUyGáR(XURVWDW 1DMZLĊNVLHNVSRUWHU]\LLPSRUWHU]\]%LDáRUXVL ZJZDUWRĞFLREURWyZKDQGORZ\FKZU .UDMH8(RQDMZLĊNV]\PXG]LDOH%LDáRUXVLZKDQGOX]DJUDQLF]Q\P ZJXG]LDáX%LDáRUXVLZHNVSRUFLHLLPSRUFLHZU HNVSRUW LPSRUW POG(85 ħUyGáR(XURVWDW Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 HNVSRUW LPSRUW ħUyGáR(XURVWDW 3 rosyjskich surowców do Białorusi obniży prawdopodobnie silnie konkurencyjność tej części białoruskiego eksportu. Struktura białoruskiego eksportu wskazuje na jego silną surowcochłonność. Dużą jego część stanowią wyroby hutnicze – głównie tzw. czarnej metalurgii (sekcja XV – metale i wyroby metalurgiczne – stanowi prawie 8% białoruskiego eksportu ogółem) oraz drewno. Po drugie, wśród ostatnich latach w grupie białoruskich towarów przeznaczonych na rynek europejski coraz bardziej zmniejsza się udział wyrobów o wyższym stop- niu przetworzenia – głównie klasyfikowanych w sekcjach XVI (maszyny i urządzenia) i XVII (sprzęt transportowy). W 1999 r. produkty klasyfikowane w tych grupach stanowiły blisko 14% eksportu do Unii, podczas gdy w 2010 r. ich udział obniżył się do niespełna 6%. Obecnie wśród 10 najważniejszych towarów eksportowanych z Białorusi do UE jedynym reprezentantem tych grup pozostają ciągniki. Ich największymi odbiorcami są kraje bałtyckie, co może świadczyć, że podstawowym argumentem za utrzymaniem importu było w tym przypadku przyzwyczajenie odbiorców do marki. Tabela 1 Główne towary w eksporcie Białorusi do Unii Europejskiej w 2010 r. (według czterocyfrowej klasyfikacji HS) Wartość Udział w eksporcie Białorusi do UE Udział UE w eksporcie Białorusi (mln EUR) (%) (%) HS Nazwa 2710 Oleje ropy naftowej niesurowe, benzyna, nafta, oleje napędowe, opałowe, inne 3 562 775 62,5 70,1 3104 Nawozy potasowe 225 173 4,0 13,4 3814 Pozostałe organiczne rozpuszczalniki; zmywacze farb i lakierów 118 372 2,1 99,1 2711 Gazy ziemne i inne węglowodory gazowe 113 806 2,0 72,2 7207 Półwyroby z żelaza lub stali niestopowej 102 256 1,8 45,2 7217 Drut z żeliwa lub ze stali niestopowej 78 993 1,4 67,9 7312 Skrętki, liny, kable, taśmy plecione z żeliwa lub stali 77 608 1,4 64,1 4403 Drewno surowe, również zgrubnie obrobione 75 040 1,3 98,6 7214 Sztaby, pręty ze stali niestopowej, kute, walcowane, ciągnione, wyciskane na gorąco 69 427 1,2 22,4 8701 Ciągniki 56 879 1,0 9,6 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych International Trade Centre. Tabela 2 Główne towary w eksporcie Białorusi do Rosji w 2010 r. (według czterocyfrowej klasyfikacji HS) HS Nazwa Wartość Udział w eksporcie Białorusi do Rosji Udział Rosji w eksporcie Białorusi (mln EUR) (%) (%) 8704 Samochody ciężarowe 460 131 6,3 75,1 0406 Sery i twarogi 389 711 5,3 98,7 0402 Mleko i śmietana, zagęszczone lub dosłodzone 309 922 4,2 81,1 8701 Ciągniki 303 972 4,2 51,1 0201 Mięso wołowe świeże lub schłodzone 202 492 2,8 99,4 4011 Nowe opony pneumatyczne z kauczuku 187 907 2,6 53,8 0405 Masło i inne tłuszcze i oleje otrzymane z mleka 177 568 2,4 87,9 8433 Maszyny żniwne, omłotowe, prasy do słomy, kosiarki, sortowniki 149 574 2,0 79,8 8418 Chłodziarki, zamrażarki, inne urządzenia chłodzące, zamrażające 148 394 2,0 67,8 0202 Mięso wołowe zamrożone 146 672 2,0 99,8 Źródło: Jak w tabeli 1. 4 Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 Charakter specjalizacji białoruskiej gospodarki z okresu radzieckiego widoczny jest nadal w strukturze wywozu do Rosji. Dominują w nim maszyny, urządzenia i środki transportu (w 2010 r. prawie 31% wartości białoruskiego eksportu do Rosji) oraz produkty rolne (blisko 28% białoruskiego eksportu do Rosji, w tym produkty zwierzęce – prawie 22%). W strukturze eksportu Unii do Białorusi dominują dobra pośrednie (w 2010 r. stanowiły one 43,8% wartości sprzedawanych do Białorusi produktów). Prawdopodobnie duża ich część jest wykorzystywana w towarach eksportowanych przez Białoruś do Rosji (np. znajdujące się wśród dziesięciu głównych towarów importowanych przez Białoruś z UE – silniki spalinowe oraz części do samochodów). Po roku 2000 wartość eksportu dóbr pośrednich rosła wolniej niż pozostałych głównych kategorii. Sektor eksportowy Białorusi, w tym także towarów rolnych, jest prawdopodobnie także głównym odbiorcą przywożonych z Unii dóbr inwestycyjnych (blisko 28% wartości eksportu UE). Stosunkowo niewielką rolę w eksporcie do Białorusi odgrywają dobra konsumpcyjne. W 2010 r. stanowiły one ponad 26% sprzedaży (w eksporcie do Rosji – ponad 33%, a do Ukrainy – 31%). W rzeczywistości znaczenie Białorusi jako rynku ekspor- Tabela 3 Główne towary w imporcie Białorusi z Unii Europejskiej w 2010 r. (według czterocyfrowej klasyfikacji HS) HS Nazwa Wartość Udział w eksporcie Białorusi do UE Udział UE w eksporcie Białorusi (mln EUR) (%) (%) 3004 Leki złożone przygotowane do sprzedaży detalicznej 187 509 3,3 62,0 0203 Mięso wieprzowe świeże, schłodzone lub zamrożone 126 069 2,2 97,5 8419 Urządzenia i sprzęt laboratoryjny do procesów grzewczych i chłodniczych 106 986 1,9 62,4 8479 Pozostałe maszyny i urządzenia mechaniczne 101 163 1,8 82,9 8408 Silniki spalinowe tłokowe z zapłonem samoczynnym 91 120 1,6 34,8 8708 Części i akcesoria samochodów 89 853 1,6 43,0 8481 Armatura do rur, kotłów, zbiorników, zawory redukcyjne i sterowane termostatycznie 81 989 1,4 60,3 8433 Maszyny żniwne, omłotowe, prasy do słomy, kosiarki, sortowniki 76 335 1,3 85,6 8701 Ciągniki 72 773 1,3 90,8 8413 Pompy i podnośniki do cieczy 71 255 1,3 58,3 Źródło: Jak w tabeli 1. Tabela 4 Główne towary w imporcie Białorusi z Rosji w 2010 r. (według czterocyfrowej klasyfikacji HS) HS Nazwa Wartość Udział w eksporcie Białorusi do UE Udział UE w eksporcie Białorusi (mln EUR) (%) (%) 2709 Ropa naftowa i kondensaty gazu naturalnego, surowe 4 223 310 31,4 83,0 2711 Gazy ziemne i inne węglowodory gazowe 3 152 903 23,4 100,0 2710 Oleje ropy naftowej niesurowe, benzyna, nafta, oleje napędowe, opałowe, inne 402 216 3,0 59,1 7204 Odpady i złom z żeliwa i stali 356 186 2,6 99,5 7208 Wyroby walcowane na gorąco, płaskie z żeliwa lub ze stali niestopowej 129 144 1,0 60,1 4002 Kauczuk syntetyczny 126 628 0,9 82,7 8408 Silniki spalinowe tłokowe z zapłonem samoczynnym 115 636 0,9 44,2 7408 Drut miedziany 104 048 0,8 86,9 7225 Produkty walcowane z innej stali stopowej o szerokości ≥600mm 102 342 0,8 73,4 8544 Izolowane druty, kable, inne przewody elektryczne 99 232 0,7 64,6 Źródło: Jak w tabeli 1. Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 5 towego unijnych dóbr konsumpcyjnych może być jeszcze mniejsze. Statystyki białoruskie wskazują bowiem na znacznie niższą wartość importu samochodów osobowych z UE niż wynika to z danych Eurostatu, co może oznaczać, że większa część samochodów ostatecznie trafia do innych krajów postradzieckich. Podobnie zawyżony może być też udział Białorusi jako odbiorcy produktów rolnych. Na przykład po wprowadzeniu w Rosji embarga na produkty rolne importowane z Polski, nastąpił znaczny wzrost rejestrowanego eksportu polskich towarów do Białorusi, które kanałami znanymi przedsiębiorcom były przesyłane następnie na rynek rosyjski. Spośród krajów Unii Europejskiej najważniejszym eksporterem do Białorusi, podobnie jak w przypadku większości pozostałych partnerów handlowych UE, są Niemcy (w 2010 r. przypadało na nie ponad 30% unijnego eksportu do Białorusi). Trzeba jednak podkreślić, że w handlu Unii z Białorusią duże znaczenie ma handel z Polską. Według danych Eurostatu, Polska jest drugim pod względem wartości eksportu i pierwszym pod względem wartości importu partnerem handlowym Białorusi wśród krajów UE. W 2010 r. na Polskę przypadało ponad 18% unijnego eksportu do tego kraju i 24% unijnego importu. Był to zatem największy udział Polski Tabela 5 Główne towary w eksporcie Polski do Białorusi w 2010 r. (według czterocyfrowej klasyfikacji HS) HS Nazwa Wartość Udział w eksporcie Polski na Białoruś Udział Polski w eksporcie UE na Białorusi (tys. EUR) (%) (%) 8703 Samochody osobowe 97 249 7,9 13,6 0203 Mięso wieprzowe świeże, schłodzone lub zamrożone 78 320 6,4 65,1 8432 Maszyny rolnicze, ogrodnicze i leśne do uprawy gleby 33 432 2,7 41,2 8544 Izolowane druty, kable, inne przewody elektryczne 26 151 2,1 66,8 8302 Oprawy, okucia, itp. Metalowe wyroby 23 524 1,9 57,7 8708 Części i akcesoria samochodów 18 735 1,5 17,5 4818 Papier toaletowy chustki. Ręczniki, serwety, pieluszki, podpaski, tampony 15 331 1,3 62,7 8481 Armatura do rur, kotłów, zbiorników, zawory redukcyjne i sterowane termostatycznie 15 077 1,2 20,0 3917 Rury, przewody, węże i wyposażenie z tworzyw sztucznych 14 810 1,2 34,1 3004 Leki złożone przygotowane do sprzedaży detalicznej 13 407 1,1 7,2 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Eurostatu. Tabela 6 Główne towary w imporcie Polski z Białorusi w 2010 r. (według czterocyfrowej klasyfikacji HS) HS Nazwa Wartość Udział w imporcie Polski z Białoruś Udział Polski w imporcie UE z Białorusi (tys. EUR) (%) (%) 2710 Oleje ropy naftowej niesurowe, benzyna, nafta, oleje napędowe, opałowe, inne 144 545 22,9 21,8 3104 Nawozy potasowe 104 681 16,6 50,6 2711 Gazy ziemne i inne węglowodory gazowe 95 659 15,2 96,3 4403 Drewno surowe, również zgrubnie obrobione 51 270 8,1 66,7 7312 Skrętki, liny, kable, taśmy plecione z żeliwa lub stali 14 538 2,3 17,0 8701 Ciągniki 14 038 2,2 23,5 7207 Półwyroby z żelaza lub stali niestopowej 13 989 2,2 13,2 3501 Kazeina, kazeiniany i inne pochodne kazeiny; kleje kazeinowe 13 294 2,1 45,6 3105 Nawozy mineralne lub chemiczne wieloskładnikowe, zawierające azot, fosfor i potas 12 370 2,0 33,0 7217 Drut z żeliwa lub ze stali niestopowej 12 309 2,0 15,1 Źródło: Jak w tabeli 5. 6 Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 w unijnym handlu z krajami trzecimi. Ponadto, biorąc pod uwagę blisko dziesięciokrotnie większe znaczenie Polski w unijnym handlu z Białorusią niż w handlu z krajami trzecimi ogółem, możemy mówić o dużym stopniu specjalizacji przedsiębiorstw zlokalizowanych w Polsce właśnie na tym rynku. Eksport z Polski do Białorusi w ostatnich latach rósł szybciej niż średnio pozostałych krajów Unii Europejskiej. Od 2004 r. wartość polskiego eksportu do Białorusi rosła w tempie 19,6% średnio rocznie, podczas gdy pozostałych krajów UE – 16,6%. Do tego wzrostu przyczyniły się głównie przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego, co wpłynęło na znaczne poszerzenie oferty eksportowej do tego kraju. Bliskość geograficzna, jak i kulturowa, predestynują Polskę do tego, aby była jednym z najważniejszych partnerów handlowych Białorusi. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, w 2010 r. Białoruś zajmowała 22. miejsce wśród rynków eksportowych Polski (to ostatnie miejsce wśród krajów, które mają z Polska wspólną granicę) i przypadało na nią 1,0% wartości polskiego eksportu5. Natomiast wśród dostawców na polski rynek zajmowała ona 30. miejsce (0,5% wartości polskiego importu). W 2010 r. wartość polskiego eksportu była prawie dwukrotnie wyższa niż importu z tego kraju. Największą rolę w eksporcie z Polski do Białorusi odgrywają produkty klasyfikowane jako maszyny i urządzenia (w 2010 r. stanowiły one blisko 27% wartości eksportu), środki transportu (12%), wyroby metalurgiczne (11%), tworzywa sztuczne (10%) oraz wyroby chemiczne i produkty rolne. Udział eksportu z Polski jest najwyższy w przypadku sekcji I (zwierzęta żywe i produkty pochodzenia zwierzęcego) – w 2010 r. ponad połowa wartości unijnego eksportu w tej grupie pochodziła z Polski. Eksporterzy działający w Polsce mają największe względne przewagi komparatywne w grupie towarów konsumpcyjnych trwałego użytku (1/3 wartości eksportu tej kategorii pochodziła w 2010 r. z Polski). Bliskość rynku sprawia, że struktura polskiego importu z Białorusi różni się nieco od struktury importu UE ogółem z tego kraju. Większy jest udział przede wszystkim tych towarów, gdzie koszty transportu odgrywają istotną rolę w cenie. Z tego też względu w imporcie do Polski nieco większy jest udział produktów mineralnych oraz produktów chemicznych, a mniejszy m.in. udział maszyn i urządzeń. Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 Największe znaczenie w handlu krajów UE Białoruś ma w handlu krajów bałtyckich, co wynika zarówno z bliskiego położenia geograficznego (Litwa i Łotwa są sąsiadami Białorusi), jak i wzajemnych powiązań gospodarczych sięgających jeszcze czasów ZSRR. Ponadto porty litewskie i łotewskie odgrywają znaczną rolę w tranzycie białoruskich towarów i towarów importowanych do Białorusi. W 2010 r. trafiło do Białorusi 5,3% eksportu litewskiego oraz 2,2% łotewskiego. W 2011 r. nastąpiło pogłębienie i zaostrzenie się kryzysu w Białorusi. Dwukrotna (w maju i październiku) silna dewaluacja białoruskiego rubla negatywnie wpływa nie tylko na import, ale także – biorąc pod uwagę dużą importochłonność produkcji eksportowej – na eksport. Sytuacja ta wymusi prawdopodobnie zmiany w dotychczasowym nakazowo-rozdzielczym systemie gospodarki białoruskiej. Władze w Mińsku łagodząc doraźnie skutki kryzysu mogą otworzyć drogę do prywatyzacji części przedsiębiorstw, o co od lat zabiega Rosja. 1 Gospodarkę Białorusi wciąż charakteryzuje względnie wysoki stopień otwartości. Relacja handlu zagranicznego do PKB Białorusi, którą w 2010 r. Komisja Europejska szacowała na ponad 100% (40,6% eksportu i 60,4% importu), jest najwyższa spośród wszystkich krajów obszaru WNP. 2 Stało się to powodem wyłączenia Białorusi z unijnego systemu powszechnych preferencji celnych (Generalised System of Preferences - GSP) w czerwcu 2007 r. Tak więc, chociaż UE nie nałożyła sankcji na import z Białorusi, dostęp białoruskich towarów na europejski rynek jest trudniejszy niż większości krajów świata (odbywa się bowiem na warunkach klauzuli najwyższego uprzywilejowania (KNU), a nie na warunkach GSP). Ponadto, od 1993 r. import odzieży i materiałów włókienniczych podlega ograniczeniom ilościowym i wymaga uzyskania pozwolenia przywozu. 3 Szerzej na ten temat patrz Customs Union between Russia, Belarus and Kazakhstan: implementation - state of play, December 2010, http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2010/december/ tradoc_147124.pdf [31.10.2011] 4 Strefa wolnego handlu między Białorusią i Rosją powstała już w połowie 1995 r. 5 W czasie ostatniej dekady nastąpił wzrost udziału Białorusi w eksporcie z Polski. W 2000 r. na rynek białoruski trafiało niespełna 0,8% wartości polskiego eksportu. n 7 ABC UNII EUROPEJSKIEJ WARUNKI REALIZACJI PROGRAMU POLSKIEGO PRZEWODNICTWA W RADZIE UE Marzenna Błaszczuk-Zawiła* Od 1 lipca 2011 r. Polska przystąpiła do realizacji programu przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej (RUE) korzystając z kompetencji przyznanych jej jako krajowi przewodniczącemu Radzie. Realizację polskich planów mogą jednak utrudnić: sytuacja polityczna i gospodarcza w Unii i jej otoczeniu, różnice w podejściu do niektórych zagadnień między Polską a innymi państwami członkowskimi, proces kształtowania się nowej równowagi instytucjonalnej po wejściu w życie Traktatu z Lizbony, a także słabości polskiej administracji. Kompetencje przewodnictwa Zgodnie z art. 2 ust. 6 Regulaminu wewnętrznego Rady1, Polska przygotowała program przewodnictwa we współpracy z Danią i Cyprem, czyli pozostałymi państwami tria, z którymi wspólnie sprawuje osiemnastomiesięczną prezydencję, a także z Komisją Europejską (KE), przewodniczącym Rady Europejskiej Hermanem Van Rompuyem oraz wysokim przedstawicielem UE ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa Catherine Ashton, a następnie poddała go konsultacjom. Zapewniło to polskiemu programowi szerokie poparcie, w szczególności Danii i Cypru. Kraje te zobowiązane są obecnie do wspierania działań polskiej administracji, a równocześnie mogą liczyć na poparcie Polski w realizacji ich własnych priorytetów (por. art. 1 ust. 4 Regulaminu wewnętrznego Rady). Rada ds. Ogólnych, przyjmując polski program, stanowiący część programu prezydencji, wyraziła zgodę na realizację zarówno tzw. programu obowiązkowego, wynikającego z normalnego trybu pracy UE i obejmującego kontynuację prac nierozwiązanych przez kraje poprzednio przewodniczące RUE oraz zagadnienia przewidziane w planie pracy KE na 2011 r., jak i tzw. programu dowolnego, czyli zagadnień ważnych z polskiego punktu widzenia. Polska realizuje zatwierdzony program głównie poprzez zarządzanie pracami większości składów RUE i jej organów przygotowawczych, tj. oddziaływanie na przebieg i efekt końcowy procesu decyzyjnego2. Regulamin wewnętrzny Rady daje polskiej administracji szerokie uprawnienia w zakresie ustalania porządku obrad (w szczególności do włączania konkretnych spraw do programu poszczególnych spotkań3) i zapewniania ich 8 sprawnego przebiegu4. Dzięki przyznanym kompetencjom ma ona m.in. wpływ na kolejność rozpatrywania poszczególnych spraw, czas trwania dyskusji i moment przeprowadzenia głosowania, czyli de facto może przyspieszać lub spowalniać bieg poszczególnych spraw5. Ustala ponadto tematy nieformalnych spotkań ministrów, co umożliwia zwrócenie ich uwagi na kwestie ważne z polskiego punktu widzenia. W razie nagłych, nieprzewidzianych wydarzeń (konflikt zbrojny, zamach terrorystyczny, katastrofa ekologiczna, fala migracyjna etc.) Polska jest zobowiązana do zmiany planu prac. Zmiany planów przewodnictwa wynikają też z nasilania się negatywnych skutków niektórych wydarzeń. Np. utrzymująca się sytuacja kryzysowa w państwach członkowskich, rosnące zadłużenie finansów publicznych i konieczność ratowania euro, kierują uwagę państw członkowskich i instytucji UE na pakt euro plus, mający na celu wzmocnienie gospodarki unijnej i zwiększenie jej konkurencyjności6, natomiast niestabilna sytuacja w Afryce Północnej oraz na Bliskim i Środkowym Wschodzie odwraca uwagę od inicjatywy Partnerstwa Wschodniego. Polska przewodząc RUE musi uwzględniać preferencje innych państw członkowskich UE. W przeciwnym razie podjęte przez nią decyzje proceduralne mogą zostać zmienione zwykłą większością głosów członków RUE. Dotyczy to w szczególności porządku obrad - usuwania lub włączania nowych tematów obrad, uruchamiania procedury głosowania lub przeprowadzenia dyskusji nad daną kwestią. Państwa członkowskie mogą również zgłosić weto wobec polskich propozycji podobnie, jak miało to miejsce w lipcu 2006 r., podczas przewodnictwa Finlandii, gdy Polska przeciwstawiła się przyjęciu mandatu negocjacyjnego do rozmów nad nowym porozumieniem między Unią Europejską a Rosją. Sytuacje takie nie należą do rzadkości. Wybór między realizacją zaplanowanych prac a sprawami bieżącymi oznacza zazwyczaj rezygnację z realizacji części programu dowolnego, podczas gdy kontynuowanie spraw wynikających z normalnego trybu prac UE jest mniej zagrożone. Ograniczenia realizacji polskich planów wynikają również z faktu, iż kompetencje przewodnictwa nie obejmują organów przygotowawczych, które mają stałego przewodniczącego (tabela 1), a także Rady ds. Zagranicznych, większości jej organów przygotowawczych oraz Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa, którym przewodniczy osoba reprezentująca C. Ashton. Polska ma jednak prawo inicjowania debat na niektóre tematy związane ze stosunkami zewnętrznymi, w tym polityką wizową i polityką handlową. Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 Tabela 1 Wykaz organów przygotowawczych Rady, które mają stałego przewodniczącego Nazwa organu przygotowawczego Przewodniczący przewodniczący wybierany Komitet Ekonomiczno-Finansowy Thomas Wieser Komitet Zatrudnienia Mik Wooley Komitet Ochrony Socjalnej Lauris Beets Komitet Wojskowy generał Hakan Syren Komitet Polityki Gospodarczej Lorenzo Codogno Komitet ds. Usług Finansowych Vittorio Grilli Grupa Robocza Komitetu Wojskowego Unii Europejskiej generał brygady Eckart Klink Grupa ds. Kodeksu Postępowania (opodatkowanie działalności gospodarczej) Wolfgang Olz pod przewodnictwem Sekretariatu Generalnego Rady Komitet ds. Bezpieczeństwa David Galloway Grupa Robocza ds. Informacji Reijo Kemppinen Grupa Robocza ds. E-prawa Fernando Paulino Pereira Komitet Koordynacyjny ds. Systemów Informacyjno-Komunikacyjnych David Galloway Grupa Robocza ds. Ujednolicenia Prawodawstwa Martin Bauer Grupa Robocza Prawników Lingwistów prawnik lingwista Grupa Robocza ds. Nowych Budynków Sergio Zangaglia Źródło: Wykaz organów przygotowawczych Rady, Bruksela, 1 lutego 2011 r., http://register.consilium.europa.eu/pdf/pl/11/st05/ st05688-re01.pl11.pdf [10.09.2011] Zwykła procedura ustawodawcza Możliwości oddziaływania przez państwo przewodniczące RUE na proces stanowienia prawa unijnego wynikają z stosowania zwykłej procedury ustawodawczej (dawna procedura współdecydowania) w wielu dziedzinach (art. 294 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, patrz schemat 1). Procedurą tą jest objętych obecnie ponad 80 dziedzin, w tym: ochrona środowiska naturalnego, transport, rynek wewnętrzny i jego cztery swobody (przepływ towarów, usług, kapitału i osób), polityka zatrudnienia i polityka społeczna, edukacja i szkolenia, zdrowie publiczne i ochrona konsumentów, niektóre zagadnienia z dziedziny wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, rolnictwo i rybołówstwo, współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych, liberalizacja usług w określonych sektorach oraz współpraca z krajami trzecimi. Proces stanowienia prawa przy stosowaniu dawnej procedury współdecydowania trwał długo. W okresie czerwiec 2004 – lipiec 2009 średni czas uchwalania przepisu w trybie procedury współdecydowania wynosił 2 lata. Jego skrócenie, w porównaniu z okresem lipiec 1999 – maj 2004, wynikało przede wszystkim ze zwiększenia liczby porozumień trójstronnych zawieranych na wczesnych etapach procedury (wykres 1)7, gdy swoboda podejmowania decyzji była największa8. Jednocześnie, czas niezbędny do osiągnięcia porozumienia na wszystWspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 kich etapach procedury, zwłaszcza na etapie drugiego czytania i komitetu pojednawczego, znacznie się wydłużył (tabela 2). Po wejściu w życie Traktatu z Lizbony szybkie zakończenie prac nad aktem prawnym jest jeszcze trudniejsze, m.in. ze względu na rozszerzenie katalogu dokumentów podlegających obowiązkowi konsultowania z parlamentami narodowymi i przyjęcia przez Parlament Europejski (PE) nowych wewnętrznych zasad prowadzenia negocjacji na wszystkich etapach tej procedury. Nowe regulacje PE mają na celu „zwiększenie przejrzystości i odpowiedzialności”9. Zgodnie z nimi, decyzja PE o zawarciu porozumienia na wczesnym etapie procedury będzie podejmowana osobno dla każdego przypadku, co oznacza odejście od praktyki przyjmowania dokumentów w pakietach (zawierających kilka propozycji ustawodawczych). Ponadto będzie ona uzależniona od okoliczności politycznych, charakteru danego wniosku10, wystąpienia nagłej sytuacji i/lub stosunku aktualnego przewodnictwa do danej sprawy. Osiągnięcie porozumienia na wczesnym etapie zwykłej procedury ustawodawczej ma istotne znaczenie dla państwa przewodniczącego RUE, gdyż dąży ono do zamknięcia jak największej liczby spraw, zwłaszcza będących jego priorytetami11. Zakończenie procesu uchwalenia szczególnie interesujących Polskę przepisów może okazać się jednak niemożliwe w okresie półrocznego przewodnictwa, ponieważ tryb stanowienia 9 Schemat 1 Przebieg tzw. zwykłej procedury ustawodawczej w UE :QLRVHNXVWDZRGDZF]\ .RPLVML(XURSHMVNLHM.( $2SLQLHSDUODPHQWyZ QDURGRZ\FK 3LHUZV]HF]\WDQLHZ 3DUODPHQFLH(XURSHMVNLP 3(±VWDQRZLVNR %(ZHQWXDOQHRSLQLH .RPLWHWX(NRQRPLF]QR 6SRáHF]QHJRLOXE .RPLWHWX5HJLRQyZ 5DGD]DWZLHUG]D ZV]\VWNLHSRSUDZNL 3( 5DGDPRĪHXFKZDOLü ]PLHQLRQ\DNWEH] SRSUDZHNZEU]PLHQLX VWDQRZLVND3( 3RSUDZNL.( GRZQLRVNX 3LHUZV]HF]\WDQLH Z5DG]LH 3(]DWZLHUG]D ZQLRVHNEH]SRSUDZHN 6WDQRZLVNR5DG\ ZSLHUZV]\P F]\WDQLXRGU]XFHQLH SRSUDZHN3( .RPXQLNDW.RPLVML ZVSUDZLHVWDQRZLVND 5DG\ZSLHUZV]\P F]\WDQLX 5DGDPRĪHXFKZDOLüDNW EH]GDOV]\FKSRSUDZHN ZEU]PLHQLX VWDQRZLVND3( 'UXJLHF]\WDQLHZ3( 3(SU]\MPXMHVWDQRZLVNR 5DG\OXEQLHZ\SRZLDGDVLĊ QDMHJRWHPDW 3(RGU]XFD VWDQRZLVNR5DG\Z SLHUZV]\PF]\WDQLX $NWMHVWSU]\MĊW\ $NWQLHMHVWSU]\MĊW\ 2SLQLD.(QD WHPDWSRSUDZHN3( 3(SURSRQXMH SRSUDZNLGRVWDQRZLVND 5DG\ZSLHUZV]\P F]\WDQLX 'UXJLHF]\WDQLHZ5DG]LH 5DGD]DWZLHUG]DSRSUDZNLGRMHMVWDQRZLVNDZSLHUZV]\PF]\WDQLXL ZLĊNV]RĞFLąNZDOLILNRZDQąZSU]\SDGNXSR]\W\ZQHMRSLQLL.(LL MHGQRP\ĞOQLHZSU]\SDGNXQHJDW\ZQHMRSLQLL.( =PLHQLRQ\DNWMHVWSU]\MĊW\ 5DGDRGU]XFDSRSUDZNL GRMHMVWDQRZLVNDZSLHUZV]\P F]\WDQLX =ZRáDQLHNRPLWHWXSRMHGQDZF]HJR 3URFHGXUDSRMHGQDZF]D .RPLWHWSRMHGQDZF]\DNFHSWXMH ZVSyOQ\SURMHNW 3(L5DGDSU]\MPXMąWHNVW ZVSyOQHJRSURMHNWX 3(L5DGDRGU]XFDMą ZVSyOQ\SURMHNW $NWMHVWSU]\MĊW\ $NWQLHMHVWSU]\MĊW\ .RPLWHWSRMHGQDZF]\QLH ]DWZLHUG]DZVSyOQHJRSURMHNWX $NWQLHMHVWSU]\MĊW\ Źródło: Komisja Europejska, http://ec.europa.eu/codecision/stepbystep/diagram_en.htm [20.09.2011]. 10 Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 Wykres 1 Udział porozumień, zawartych na kolejnych etapach procedury współdecydowania w okresach lipiec 1999 – maj 2004 i czerwiec 2004 – lipiec 2009 (ogólna liczba porozumień = 100%) SLHUZV]HF]\WDQLH GUXJLHF]\WDQLH EH]SRSUDZHN OLSLHFPDM GUXJLHF]\WDQLH NRPLWHWSRMHGQDZF]\ F]HUZLHFOLSLHF Źródło: European Commission, The Co-decision Procedure (art. 251 TUE) – Analysis and Statistics of the 2004-2009 Legislature, August 2009, s. 6. Tabela 2 Przeciętny czas trwania (w miesiącach) procedury współdecydowania od przekazania propozycji przez Komisję Europejską do podpisania aktu prawnego Przeciętny czas trwania procedury Wyszczególnienie lipiec 1999 – maj 2004 czerwiec 2004 – maj 2009 Najkrótsza/najdłuższa procedura w okresie czerwiec 2004 – maj 2009 Porozumienie w: - pierwszym czytaniu 13,8 15,2 1,8/47,9 - drugim czytaniu 25,1 31,3 11,9/108,1 - procedurze pojednawczej 31,9 43,7 28,8/159,4 Źródło: European Commission, The Co-decision Procedure (art. 251 TUE) – Analysis and Statistics of the 2004-2009 Legislature, August 2009, s. 7. prawa zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą trwa długo. Polska może natomiast we współpracy z pozostałymi państwami tria podjąć próbę uchwalenia tych przepisów przed końcem 2012 r., a także starać się osiągnąć końcowe porozumienie w sprawach, które są na porządku obrad już od dłuższego czasu. Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 Współpraca z instytucjami unijnymi Ważne znaczenie dla realizacji polskiego programu ma jakość współpracy z KE i PE w ramach wspomnianej już zwykłej procedury ustawodawczej. Wynegocjowanie kompromisowych tekstów wymaga częstych spotkań 11 technicznych i politycznych w trialogach, a także licznych kontaktów z personelem gabinetów przewodniczącego KE, komisarzy, przewodniczącego RE, poszczególnych dyrekcji KE itd.12 Nieformalna wymiana opinii z urzędnikami KE pozwala na wcześniejsze uzyskanie informacji o tekstach projektów13, a kontakty z posłami sprawozdawcami pozwalają poznać stanowisko PE w kwestiach interesujących przewodnictwo. Istotne znaczenie mają również kontakty z Sekretariatem Generalnym RUE, ponieważ czuwa on nad ciągłością procesów decyzyjnych i politycznych w UE oraz dba o zachowanie wymogów prawnych i proceduralnych. Ponadto stale współpracując z państwami członkowskimi zna on stanowiska poszczególnych członków Unii i może pomóc w znalezieniu kompromisowych rozwiązań. Dobra współpraca z Sekretariatem Generalnym zwiększa też możliwość wpływania na proces przygotowań do spotkań Rady Europejskiej (RE)14. Wpływ na realizację polskich planów ma również współpraca ze stałym przewodniczącym Rady Europejskiej. Działalność przewodniczącego RE Hermana Van Rompuya, który stara się wzmocnić pozycję swojego urzędu modyfikując istotnie relacje Rada Europejska – Rada Unii Europejskiej, może być traktowana jako zagrożenie dla realizacji założonych przez Polskę celów15. Przewodniczący RE dąży bowiem do sytuacji, w której RE ustala zadania dla RUE, a następnie ocenia ich realizację i wskazuje kierunek dalszych prac. Ma temu służyć m.in. ustanowienie z góry głównych tematów poszczególnych szczytów Rady (wprowadzenie szczytów tematycznych). Dlatego też oczekuje się, że w trakcie polskie- Ramka 1 go przewodnictwa wiele zagadnień, zwłaszcza z dziedziny polityki gospodarczej, będzie podejmowanych z inicjatywy RE i to ona będzie wyznaczać zadania dla RUE oraz komitetów i grup roboczych. Korzystnie rysują się możliwości kształtowania przez Polskę stosunków z krajami trzecimi we współpracy z wysokim przedstawicielem C. Ashton, która powierzyła polskiemu ministrowi spraw zagranicznych Radosławowi Sikorskiemu prowadzenie w jej imieniu dialogu politycznego z państwami trzecimi oraz zastępowanie jej w debatach w PE i na spotkaniach międzynarodowych, zwłaszcza poświęconych demokratyzacji krajów sąsiedzkich oraz sprawom bezpieczeństwa i obronności16. Sukces polskiego przewodnictwa w dziedzinie stosunków zewnętrznych będzie też zależał od współpracy z komisarzem ds. rozszerzenia i polityki sąsiedzkiej Štefanem Füle oraz od rozwoju sytuacji w Afryce Północnej i krajach WNP. W tym kontekście należy zwrócić uwagę na malejące szanse na parafowanie do końca 2011 r. umowy stowarzyszeniowej UE-Ukraina, z powodu procesu sądowego byłej premier Julii Tymoszenko17. Stosunki z eurogrupą Zrealizowanie zapowiedzi działania na rzecz utrzymania stabilności w strefie euro oraz wzmocnienia mechanizmów służących stabilizacji sytuacji wynikającej z kryzysu zadłużenia w niektórych krajach strefy18 bez ścisłej współpracy z 17 ministrami finansów państw strefy euro, tzw. eurogrupą (ramka 1) - jest trudne. Pol- Wzmocnienie roli eurogrupy przez Traktat z Lizbony Eurogrupa została powołana przez Radę Europejską w Luksemburgu w grudniu 1997 r., jako nieformalne forum dyskusyjne ministrów finansów państw należących do strefy euro. W kolejnych latach zyskiwała na znaczeniu. Traktat lizboński sformalizował jej istnienie w specjalnym „Protokole w sprawie Eurogrupy”. W myśl postanowień protokołu ministrowie państw członkowskich, których walutą jest euro, zbierają się na nieformalnych spotkaniach w celu omówienia „spraw związanych ze szczególnymi obowiązkami, jakie na nich ciążą w związku z jedną walutą”, co ma służyć zacieśnianiu koordynacji ich polityki gospodarczej i pogłębianiu dialogu. Oprócz państw strefy euro w spotkaniach eurogrupy biorą udział Komisja Europejska oraz Europejski Bank Centralny. Grupa posiada swojego przewodniczącego, którego kadencja trwa 2,5 roku. Jest on wybierany większością głosów. W Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) istnieje odrębny rozdział poświęcony państwom członkowskim, których walutą jest euro (rozdział 4 TFUE). Daje on Radzie prawo przyjmowania środków odnoszących się tylko do tych państw, w celu wzmocnienia koordynacji i nadzoru nad ich dyscypliną budżetową oraz określenia kierunków ich polityki gospodarczej, co ma zapewnić prawidłowe funkcjonowanie unii gospodarczej i walutowej. W głosowaniu w sprawie przyjmowania wspomnianych środków biorą udział tylko członkowie Rady, reprezentujący państwa członkowskie, których walutą jest euro (art. 136 TFUE). Postanowienia traktatu zwiększają autonomię strefy euro w procesie koordynacji polityki gospodarczej, w tym budżetowej. Wszystkie decyzje dotyczące państw należących do strefy euro mogą być podejmowane bez udziału państw objętych derogacją, mimo że z formalnego punktu widzenia decyzje takie będą nadal podejmowane przez Radę ECOFIN. Postanowienia wprowadzone przez Traktat z Lizbony mogą doprowadzić do osłabienia znaczenia Rady ECOFIN na rzecz eurogrupy. Już obecnie w prasie można spotkać opinię, że spotkania ministrów finansów ECOFIN są drugorzędne w stosunków do eurogrupy. Źródło: Ł. Szymczyk, Jakie zmiany do funkcjonowania strefy euro wprowadza Traktat Lizboński? (cz. II), http://www.nbportal.pl/ pl/np/euro/aktualnosci/traktat-lizbonski-euro-2; wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, DzUrz UE C 83 z 30.3.2010; Charlemagne. The view from the Vistula, Poland’s Donald Tusk must not be too ambitious in the rotating EU presidency, 7.7.2011, http://www.economist.com/node/18928668 12 Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 ska, nie będąc członkiem strefy euro, nie jest zapraszana na spotkania eurogrupy (co jest zresztą zasadą), gdzie omawiane są kwestie istotne dla europejskiej gospodarki (kryzys zadłużenia w krajach strefy euro, pakiety pomocowe) i podejmowane decyzje, mające bezpośredni wpływ na państwa członkowskie pozostające poza strefą. Utrudnia to koordynację działań i przepływ informacji między eurogrupą i nie będącym jej członkiem krajem sprawującym przewodnictwo19. Szczególnie sceptyczna wobec udziału polskich przedstawicieli w spotkaniach jest Francja, m.in. z uwagi na niechęć Polski do udzielenia pomocy finansowej Grecji20. Sprawność administracyjna Realizacja zadań postawionych przed przewodnictwem, w szczególności skuteczność i szybkość formułowania inicjatyw i przeprowadzania projektów aktów prawnych przez złożoną procedurę decyzyjną, zależy od umiejętności organizacyjnych i logistycznych urzędników, a także znajomości sposobu funkcjonowania UE. W tym kontekście może niepokoić stosunkowo niska jakość polskiej administracji, na co wskazują porównania międzynarodowe. Jest ona oceniana gorzej niż w większości państw członkowskich UE, w tym w Danii i na Cyprze, które wspólnie z Polską sprawują prezydencję. Z badań szwedzkiego Instytutu Jakości Administracji (Quality of Government Institute) Uniwersytetu w Goeteborgu wynika, że wśród krajów UE-27 polska administracja jest lepsza jedynie od administracji włoskiej, bułgarskiej i rumuńskiej. Zaliczono je do ostatniej, trzeciej grupy21. Sprawność administracji ma ważne znaczenie dla całego procesu ustawodawczego w RUE, a w szczególności dla: przygotowywania posiedzeń Rady oraz organizowania posiedzeń komitetów i grup roboczych w sposób umożliwiający przygotowanie na czas sprawozdań z ich działań; w przeciwnym bowiem razie (jeśli organy przygotowawcze nie zakończą w określonym czasie swoich prac) sprawy te zostaną odłożone na kolejne posiedzenie COREPER, prowadzenia zwykłej procedury ustawodawczej przygotowania, przedstawienia i poddania ocenie ekspertów propozycji aktów prawnych, prowadzenia mediacji w celu uzyskania akceptacji państw członkowskich dla dokumentów przyjmowanych przez Radę. Aby zapewnić sprawne zarządzanie pracami Rady, w okresie poprzedzającym sprawowanie przewodnictwa, polska administracja podjęła wiele działań o charakterze kadrowym. Urzędnicy stanowiący tzw. korpus prezydencji zostali objęci systemem szkoleń z prawa i procedur UE oraz różnych aspektów sprawowania przewodnictwa (głównie tzw. umiejętności miękkich, jak negocjacje, prowadzenie spotkań, zarządzanie przepływem informacji, czasem itp.), a także brali udział w staWspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 żach i wizytach studyjnych. Problemem stała się jednak znaczna niestabilność kadr. Jak wynika z raportu Najwyższej Izby Kontroli22, tylko w ciągu jednego roku (od sierpnia 2009 r. do sierpnia 2010 r.) skład korpusu prezydencji zmienił się o prawie 28%23. W okresie przygotowań do sprawowania przewodnictwa widoczne były również opóźnienia we wprowadzaniu komputerowego systemu tzw. fiszek programowych, który miał wspierać pracę polskich urzędników, umożliwiając im szybki dostęp do najważniejszych informacji dotyczących omawianej sprawy i stanowiska Polski we wszystkich istotnych kwestiach. Ponadto, NIK wskazywała na ewentualny negatywny wpływ na realizację zadań przewodnictwa takich uchybień, jak: nieprawidłowości w funkcjonowaniu zespołów wewnętrznych (niedoprecyzowanie zadań poszczególnych pracowników, opóźnienia w realizacji zadań i sprawozdawczości, nierealizowanie obowiązków wynikających ze sprawozdawczości), niedostatecznie rozwinięte systemy teleinformatyczne i systemy łączności, zbyt długi i sformalizowany obieg dokumentów i brak sprawnego systemu obiegu informacji niejawnych. Wymienione czynniki wzbudziły obawy o sprawne przeprowadzenie przewodnictwa oraz o dobrą współpracę polskich instytucji państwowych (ministerstw, urzędów, placówek dyplomatycznych, w tym szczególnie Stałego Przedstawicielstwa RP przy Unii Europejskiej), a także ich współpracę z innymi państwami członkowskimi i instytucjami unijnymi. Kroki mające na celu wyeliminowanie uchybień wykrytych przez NIK zostały podjęte już na etapie wniosków pokontrolnych24. OOO Polskie przewodnictwo w Radzie UE rozpoczęło się w atmosferze pewnego napięcia wywołanego polskim wetem w Radzie ds. Ochrony Środowiska na posiedzeniu 21 czerwca 2011 r. Polska, której gospodarka w największym stopniu w Unii oparta jest na węglu, zablokowała wówczas propozycję KE zmniejszenia emisji dwutlenku węgla przedstawioną w „Mapie drogowej przejścia do gospodarki niskoemisyjnej do 2050 roku”. Stanowisko Polski zostało negatywnie przyjęte w Brukseli, wywołało otwartą krytykę Brytyjczyków i wątpliwości, czy kraj o tak odmiennych interesach może reprezentować UE na konferencji poświęconej zmianom klimatu w Durbanie w listopadzie 2011 r.25 Pewien zgrzyt wywołała również dyskusja na temat udziału polskiego ministra finansów Jacka Rostowskiego w spotkaniach eurogrupy. Warto w tym kontekście dodać, że Węgrzy przewodniczący Radzie UE przed Polską rozpoczynali swą działalność w dużo gorszej atmosferze spowodowanej nową ustawą medialną. Zakończyli ją natomiast znacznymi sukcesami, m.in. uzgodnieniem 95% treści pakietu sześciu ustaw regulujących europejskie zarządzanie gospodarcze (tzw. sześciopaku), przeprowadzeniem nowego cyklu zarządzania gospodarczego na szczeblu UE 13 (tzw. europejski semestr), zorganizowaniem pierwszego szczytu energetycznego i zamknięciem rokowań akcesyjnych z Chorwacją26. Należy się spodziewać, że część polskich planów nie zostanie zrealizowana. Jednak nawet kraje, których przewodnictwo jest oceniane jako skuteczne i stawiane za wzór dla Polski, poniosły porażki w niektórych dziedzinach. Na przykład Finlandia nie zdołała rozpocząć rokowań z Rosją nad nowym układem o współpracy (choć stanowiło to jedno z głównych zadań jej przewodnictwa) ani skłonić Turcji do wypełnienia zobowiązań nałożonych przez UE (m.in. otwarcia portów lotniczych i morskich dla jednostek z południowej części Cypru)27. Rokowań w sprawie umowy ramowej z Rosją nie zapoczątkowały również Niemcy, tradycyjnie uznawane za adwokata relacji unijno-rosyjskich. Poza tym niemieckie przewodnictwo nie zdołało przyspieszyć prac nad liberalizacją rynku usług pocztowych w UE (na skutek oporu licznych krajów UE, zwłaszcza Francji) ani wprowadzić dyrektywy ułatwiającej pracownikom zmieniającym firmę przenoszenie swoich udziałów w pracowniczych funduszach emerytalnych28. Skuteczność działań podjętych przez Polskę już za niespełna dwa miesiące będzie oceniana przez polski rząd, państwa członkowskie i instytucje unijne oraz ośrodki analityczne i badawcze. Brak doświadczenia w sprawowaniu przewodnictwa nie będzie przy tym okolicznością łagodzącą oceny, przynajmniej z dwóch powodów. Po pierwsze, praktycznie każdy kraj przejmujący przewodnictwo staje w obliczu nowej sytuacji, a po drugie, wydłużenie (wraz z kolejnymi rozszerzeniami) okresu między sprawowaniem przewodnictwa przez każde państwo członkowskie sprawia, że stopniowo maleje znaczenie pamięci instytucjonalnej. 5 Zmiany instytucjonalne czy pogłębienie wybranych dziedzin współpracy są wynikiem wieloletnich procesów i pojedyncze przewodnictwo może jedynie je zainicjować lub przyspieszyć. Por. M. Narojek, Prezydencja – szansa i wyzwanie, „Wspólnoty Europejskie”, 2007, nr 6(187), s. 5. 6 Szerzej na temat paktu patrz np. E. Kaliszuk, Pakt euro plus, (w:) „Polityka gospodarcza Polski w integrującej się Europie 20102011”, J. Kotyński (red. nauk.), IBRKK, Warszawa 2011. 7 Zmniejszenie liczby spraw rozstrzyganych na komitecie pojednawczym wynikało co najmniej z kilku przyczyn, w tym z dążenia do zakończenia części spraw przed rozszerzeniem w 2004 r., dużej presji czasowej w kwestiach budżetowych i zwiększenia liczby porozumień osiąganych w pierwszym czytaniu. Szerzej na ten temat: European Commission, The Co-decision Procedure (art. 251 TUE) – Analysis and Statistics of the 2004-2009 Legislature, August 2009. 8 Por. A. Piesiak, Zwykła procedura prawodawcza, (w:) „Prezydencja w Unii Europejskiej. Perspektywa praktyczna”, T. Husak, F. Jasiński (red.), KSAP, Warszawa 2010, s. 25. 9 Szerzej na ten temat: Kodeks postępowania w negocjacjach w kontekście zwykłej procedury ustawodawczej, Załącznik XXI do Regulaminu Parlamentu Europejskiego, Siódma kadencja Parlamentu, lipiec 2011, http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do? pubRef=-//EP//TEXT+RULES-EP+20110704+TOC+DOC+XML+V0//PL 10 Możliwość zawarcia porozumienia na wczesnym etapie procedury przewiduje się w szczególności dla wniosków nie wzbudzających kontrowersji lub wniosków o charakterze technicznym. 11 W latach 2004-2009 aż 72% postępowań zakończyło się pomyślnie na etapie pierwszego czytania. A. Piesiak, Zwykła procedura prawodawcza, op. cit., s. 25. 12 T. Husak, Rola Prezydencji Rotacyjnej w dobie Traktatu z Lizbony, (w:) „Prezydencja w Unii Europejskiej. Perspektywa praktyczna”, T. Husak, F. Jasiński (red.), KSAP, Warszawa 2010, s. 18. 13 A. Piesiak, Zwykła procedura prawodawcza, op. cit., s. 22. 14 T. Husak, Rola Prezydencji Rotacyjnej…, op. cit., s. 16. 15 Wcześniej działalność legislacyjna rozpoczynała się od dyskusji w grupach roboczych Rady. Szerzej na ten temat: ibidem, s. 13. Autorka jest pracownikiem Instytutu Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur. * 1 Regulamin wewnętrzny Rady, załącznik do Decyzji Rady 2009/937/UE z 1 grudnia 2009 r. dotyczącej przyjęcia regulaminu wewnętrznego Rady, DzUrz UE L 325, 11.12.2009. 2 Więcej na temat kompetencji państwa przewodniczącego RUE patrz np.: M. Błaszczuk-Zawiła, Przewodnictwo Polski w Radzie UE - spodziewane i realne możliwości kształtowania polityki unijnej, (w:) „Polityka gospodarcza Polski w integrującej się Europie 2010-2011”, J. Kotyński (red. nauk.), IBRKK, Warszawa 2011. 3 Nie chodzi tylko o zagadnienia ważne z punktu widzenia Polski, ale przede wszystkim planowane na ten okres reformy i przeglądy polityk, długofalowe inicjatywy ustawodawcze i pozalegislacyjne, w tym wynikające z kierunków i wytycznych strategii „Europa 2020”. 4 Od marca 2011 r., czyli jeszcze przed objęciem przewodnictwa w RUE, Polska przewodniczyła Komitetowi Budżetowemu RUE, zajmującemu się budżetem na 2012 r. (zgodnie z art. 19 ust. 6 Regulaminu wewnętrznego Rady, na mocy porozumienia z przewodnictwem węgierskim). Por. Ruszyły prace nad budżetem UE 2012 pod naszym przewodnictwem, 18.03.2011, http://old.prezydencjaue.gov.pl/archiwum/630-ruszyy-prace-nad-budetem-ue2012-pod-naszym-przewodnictwem- [10.09.2011] 14 16 Sikorski będzie czasem zastępować Ashton, http://www.prezydencjaue.gov.pl/archiwum/647-sikorski-bdzie-czasem-zastpowa-ashton [6.04.2011]. 17 Nie wyklucza się, że problemy na etapie podpisywania i ratyfikacji umowy mogą wydłużyć cały proces nawet o kilka lat. Najprawdopodobniej będzie to uzależnione od uwolnienia J. Tymoszenko. Por. W. Konończuk, T. A. Olszański, Sprawa Tymoszenko pogłębia kryzys w relacjach Ukrainy z UE, „Tydzień na Wschodzie”, 2011, nr 33(193). 18 Por. Ministerstwo Finansów, Oświadczenie MF: Eurogrupa a prezydencja UE, http://www.mf.gov.pl [31.10.2011]. 19 Ibidem. 20 Rostowski zaproszony na posiedzenie euro grupy, „Rzeczpospolita”, 8.7.2011, http://www.rp.pl/artykul/5,684925-Rostowskizaproszony-na-posiedzenie-eurogrupy.html [31.10.2011]. 21 Measuring the Quality of Government and Subnational Variation, Report for the European Commission, University of Gothenburg, December 2010, s. 23. 22 Informacja o wynikach kontroli realizacji zadań w ramach przygotowań organów administracji rządowej do sprawowania przez Rzeczpospolitą Polską przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej, Departament Administracji Publicznej Najwyższej Izby Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 Kontroli, Warszawa, styczeń 2011 r. NIK jako pierwszy organ kontroli państwowej w krajach UE podjęła się oceny stanu przygotowań kraju do przewodniczenia RUE. 23 Przyczyn tego stanu rzeczy upatrywano w braku systemu motywacyjno-lojalnościowego dla członków korpusu (m.in. zasad podziału pieniędzy na dodatki motywacyjne), a także braku uregulowania statusu prawnego korpusu prezydencji i braku rozwiązań dotyczących elastycznego rozliczenia czasu pracy. W opinii NIK utworzenie programu lojalnościowego pozwoliłoby zmniejszyć ryzyko wysokiej rotacji kadr w korpusie prezydencji i zatrzymać urzędników przynajmniej do końca sprawowania przez Polskę przewodnictwa w RUE. 24 Por. np. Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Finansów na interpelację nr 21158 w sprawie wykrytych przez NIK uchybień Ministerstwa Finansów w przygotowaniach do polskiej prezydencji w Unii Europejskiej, http://orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/ main/1D85557C oraz Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji (MSWiA) - z upoważnienia ministra - na interpelację nr 21159 w sprawie wykrytych przez NIK uchybień MSWiA w przygotowaniach do polskiej prezy- dencji w Unii Europejskiej, http://orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/ main/4097073B 25 Charlemagne. The view from the Vistula, Poland’s Donald Tusk must not be too ambitious in the rotating EU presidency, 7.07.2011, http://www.economist.com/node/18928668 26 Por. E. Kaliszuk, Przewodnictwo Węgier w Radzie Unii Europejskiej – próba oceny, „Wspólnoty Europejskie” 2011, nr 3 (208). 27 Zalewski o prezydencji Finlandii: starała się rozwiązać problem weta, 28.12.2006, http://www.money.pl/archiwum/wiadomosci_ agencyjne/pap/artykul/zalewski;o;prezydencji;finlandii;starala;sie; rozwiazac;problem;weta,206,0,211918.html [14.09.2011] 28 Prezydencja Polski w Radzie Unii Europejskiej, część II, prezentacja Regionalnego Centrum Informacji Europejskiej w Toruniu: http://www.rcie.torun.pl/files/Prezydencja_Polski_w_Unii_ Europejskiej_cz_2.pdf [13.09.2011] n UNIA EUROPEJSKA - KRAJE TRZECIE ROSJA - UNIA EUROPEJSKA: PROBLEMY WSPÓŁPRACY A NOWE POROZUMIENIE żała gotowość wprowadzania w życie podpisywanych porozumień. Z czasem rosyjska motywacja uległa zmianie - zasadniczego znaczenia nabrał prestiżowy i polityczny charakter istniejących między Rosją i UE form współpracy. Marcin Kaczmarski* W takich warunkach rozpoczęto negocjowanie nowego układu. Wydaje się jednak, że niezależnie od wyniku rozmów, tzw. PCA 2 nie przyniesie jakościowej zmiany w relacjach dwustronnych. Strony w różny sposób rozumieją jego znaczenie oraz zakres. Ponadto, główne punkty sporne nie dotyczą bezpośrednio układu i nawet jego wynegocjowanie (nie mówiąc o wymaganej ratyfikacji przez 27 krajów unijnych i Rosję) nie zdoła ich rozwiązać. Kształt oraz treść stosunków między Rosją a Unią Europejską ewoluują wraz z postępami integracji w Unii i częściowym odzyskiwaniem przez Rosję pozycji mocarstwowej, utraconej w wyniku rozpadu ZSRR. Mimo iż Rosja kultywuje relacje z wybranymi państwami członkowskimi Unii, usiłując poprzez stosunki dwustronne polepszyć swoje położenie, obejmowanie integracją europejską kolejnych dziedzin (jak np. energetyki) powoduje stały wzrost znaczenia kontaktów wielostronnych1. Stosunki między Unią Europejską i Rosją w całym okresie pozimnowojennym miały szeroką podstawę instytucjonalną i normatywną, mowa tu przede wszystkim o Porozumieniu o partnerstwie i współpracy z 1994 r. (Partnership and Cooperation Agreement - PCA)2, porozumieniach sektorowych i tzw. mapach drogowych na rzecz realizacji czterech wspólnych przestrzeni3. Częstym zarzutem była wręcz przewaga formalnej podstawy nad treścią i jej niedostosowanie do rzeczywistego stanu stosunków. Po stronie UE wynikało to zapewne ze specyficznej kultury politycznej i doświadczeń integracji we własnym gronie, a także przekonania, że istnienie wiążących porozumień międzynarodowych ułatwi relacje dwustronne. W przypadku Rosji stosunek do bazy instytucjonalnej i normatywnej zmieniał się. Jeszcze w latach 90. ub. wieku Rosja akceptowała podejście unijne i wyraWspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 Od PCA 2 do partnerstwa na rzecz modernizacji Od połowy pierwszej dekady XXI w. w stosunkach między Rosją i UE coraz bardziej dominowały spory i konflikty, a zakres współpracy ulegał stopniowemu ograniczaniu4. Jednocześnie termin wygaśnięcia PCA (1 grudnia 2007 r.)5 zmotywował strony do podjęcia rozmów o dostosowaniu istniejących ram instytucjonalnych do zmieniających się warunków geopolitycznych. W 2005 r. Rosja zaproponowała Unii rozmowy na temat nowego układu. Z jej punktu widzenia, nowy układ, podkreślający strategiczne partnerstwo z UE, miałby duże znaczenie prestiżowe i odzwierciedlałby zmienioną, w porównaniu z poprzednią dekadą, równowagę sił między Rosją i Unią. W 2006 r. UE zdecydowała się podjąć rozmowy z Rosją, jednak w listopadzie 2006 r. polski rząd zablokował przyjęcie mandatu negocjacyjnego, upoważniającego Komisję Europejską do prowadzenia rozmów o nowym 15 układzie. Ze strony polskiej była to odpowiedź na wprowadzone w 2005 r. przez Rosję embargo na import polskich produktów mięsnych i roślinnych oraz na niepowodzenie rozmów prowadzonych w tej sprawie przez Komisję Europejską z Rosją. W rezultacie negocjacje zostały wstrzymane na kolejne miesiące, przy czym trzeba dodać, że uzgodnienie tekstu układu przed 1 grudnia 2007 r. wydawało się mało prawdopodobne jeszcze przed sięgnięciem przez Polskę po weto. Rozmowy wznowiono w 2008 r., kiedy po wycofaniu weta przez Polskę (i Litwę), Komisja Europejska otrzymała mandat na prowadzenie negocjacji z Rosją. Rozpoczęte w czerwcu 2008 r. na szczycie w Chanty-Mansyjsku rozmowy zostały jednak zawieszone po kilku miesiącach w reakcji na wojnę rosyjsko-gruzińską w sierpniu 2008 r. Ich kolejne wznowienie nastąpiło w listopadzie 2008 r. na szczycie rosyjsko-unijnym w Nicei. Do połowy 2011 r. odbyło się dwanaście rund negocjacyjnych. Zdecydowanie poprawiła się również atmosfera we wzajemnych stosunkach6. Nadal jednak utrzymują się między stronami istotne różnice zarówno odnośnie do kształtu porozumienia, jak i formuły przyszłych stosunków politycznych i gospodarczych oraz w zakresie bezpieczeństwa - zagadnień, do których układ odnosiłby się chociażby pośrednio. Rosja deklaruje gotowość daleko idącej współpracy z UE, która obejmowałaby stworzenie jednolitej przestrzeni gospodarczej (jak zadeklarował premier Władimir Putin w artykule opublikowanym w 2011 r. w prasie niemieckiej), stałe współdziałanie w kwestiach bezpieczeństwa zewnętrznego w skali regionalnej i globalnej oraz wprowadzenie ruchu bezwizowego. Równocześnie Rosja wielokrotnie podkreślała, że nowe porozumienie z Unią Europejską powinno mieć charakter ogólnej deklaracji o strategicznym partnerstwie, którą należy uzupełnić szczegółowymi porozumieniami prawnie wiążącymi. Zależało jej również na równoprawności obu stron – regularnie powtarzanym przez stronę rosyjską zarzutem była próba odniesienia do niej modelu „wiodący-wiedziony”. Rosja sprzeciwiała się także stanowczo zamieszczaniu postanowień odnoszących się do takich zagadnień, jak: transformacja ustrojowa, praworządność, sądownictwo czy demokratyzacja. Z kolei, Unia Europejska postrzegała konieczność wypracowania z Rosją porozumienia, które w sposób całościowy regulowałoby stosunki dwustronne i było zarazem prawnie wiążące. Doświadczenia z realizacji PCA były negatywne – Rosja nie realizowała wielu postanowień. Jedną z przyczyn utrudniających wprowadzenie w życie PCA był brak mechanizmów nadzorujących wypełnianie zobowiązań oraz rozstrzygania kwestii spornych. Dlatego też Unia zabiegała o wprowadzenie takich postanowień do nowego układu. Dążyła ona do włączenia wszystkich ważnych dziedzin współpracy począwszy od handlu, poprzez energetykę, po prawa człowieka, kwestie demokracji i praworządności. Należy przy tym podkreślić, że Unia nie nakreślała wyraźnych granic zbliżenia z Rosją. Już w latach 2007-2008 dopu16 ściła możliwość utworzenia strefy wolnego handlu, a w dłuższej perspektywie przyjęcia ruchu bezwizowego. Wskutek dużych rozbieżności obie strony zmuszone zostały do korekty pierwotnych stanowisk. Rosji nie udało się przeforsować przyjęcia niewiążącej deklaracji o partnerstwie strategicznym, którą uzupełniałyby porozumienia sektorowe. Równocześnie przedstawiciele UE zdali sobie sprawę, że nie będzie możliwe zawarcie porozumienia, obejmującego wszystkie ważne dla Unii sfery współpracy. W rezultacie negocjatorzy unijni zaczęli mówić o konieczności „dezideologizacji” porozumienia, częściowo przychylając się do rosyjskich postulatów7. Czynnikiem, który w istotny sposób spowolnił prace nad układem okazała się inicjatywa „partnerstwo na rzecz modernizacji”. Rosja i UE uruchomiły ten (częściowo bazujący na dwustronnym programie zaproponowanym przez Niemcy w 2008 r.) program równocześnie z negocjacjami nad nowym porozumieniem. Formalne jego przyjęcie nastąpiło na szczycie w Rostowie nad Donem w czerwcu 2010 r., a ramowy plan współpracy przyjęto na spotkaniu w Sztokholmie w grudniu 2010 r. Partnerstwo na rzecz modernizacji przewiduje wspólne przedsięwzięcia w takich dziedzinach, jak: energetyka (w tym efektywność energetyczna), telekomunikacja, transport, ochrona środowiska przyrodniczego, liberalizacja handlu, współpraca naukowo-techniczna, praworządność i społeczeństwo obywatelskie8. Proponowane przedsięwzięcia nie doprowadzą jednak do istotnej zmiany stosunków rosyjsko-unijnych bez zbliżenia stanowisk politycznych. Każda ze stron bowiem inaczej rozumie kwestię modernizacji. Dla Rosji modernizacja ogranicza się do zmian w sferze gospodarczej i odejścia od modelu gospodarki opartej wyłącznie na surowcach naturalnych. Wiąże się to z oczekiwaniem przez Rosję uzyskania dostępu do najnowszych unijnych technologii. Najlepszym przykładem rosyjskiego wycinkowego podejścia do kwestii modernizacji jest projekt „Skołkowo”, zakładający budowę pod Moskwą centrum wysokiej techniki. Jednak nawet sukces „Skołkowa” nie gwarantuje zmian systemowych w Rosji, nie eliminuje bowiem istniejących barier systemowych dla inwestycji w Rosji, takich jak brak praworządności czy niezawisłego sądownictwa. Unia Europejska rozumie modernizację kompleksowo, wiążąc ją z szerokimi przemianami politycznymi, społecznymi i prawnymi włącznie, a nie ograniczając wyłącznie do sfery gospodarczej. Praworządność i niezawisłe sądownictwo postrzegane są przez Unię Europejską jako niezbędne warunki współpracy gospodarczej z Rosją. Wyzwania przed PCA 2 Program partnerstwa na rzecz modernizacji nie jest jedynym wyzwaniem stojącym przed nowym porozumieniem rosyjsko-unijnym. Spowolnił on wprawdzie prace nad PCA 2, ale głównym wyzwaniem wydaje się Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 impas w rozmowach, odnoszący się do kwestii zasadniczych. Najważniejszym problemem części gospodarczej nowego PCA jest pozostawanie Rosji poza Światową Organizacją Handlu (WTO). Obie strony deklarują wprawdzie gotowość stworzenia strefy wolnego handlu, jednak realizacja tej idei napotyka ogromne przeszkody już we wstępnej fazie. Dopóki Rosja nie stanie się członkiem WTO, negocjowanie handlowej części nowego PCA ma ograniczony sens, przede wszystkim z uwagi na pozostawanie Rosji poza normatywnymi ramami gospodarki światowej. Rozmowy nad PCA 2 są zatem prowadzone z założeniem, że rosyjska akcesja do WTO zakończy się sukcesem. Rosja przyspieszyła proces negocjacji akcesyjnych do WTO w 2010 r., zawierając pod koniec roku ponowne porozumienia z UE i USA (poprzednie były zawarte odpowiednio w 2004 r. i 2006 r.)9. W porozumieniu z UE uregulowano kwestię rosyjskich ceł wywozowych na drewno, ceł przywozowych na samochody oraz taryf na przewozy kolejowe. Na początku listopada 2011 r. Rosja i Gruzja, przy pomocy Szwajcarii jako mediatora, zawarły kompromisowe porozumienie w kwestii rosyjskiego przystąpienia do WTO. Wcześniej Gruzja blokowała zakończenie negocjacji wielostronnych, domagając się monitoringu na granicach z separatystycznymi republikami Abchazją i Osetią Południową (uznanymi przez Rosję po wojnie w sierpniu 2008 r. za niepodległe państwa). Wydaje się to przesądzać wstąpienie Rosji do WTO, co będzie sprzyjać przyspieszeniu prac nad nowym porozumieniem rosyjsko-unijnym. Pozostawanie poza WTO umożliwia Rosji prowadzenie polityki handlowej, niezgodnej z zasadami obowiązującymi członków tej organizacji, w tym dowolne stosowanie środków protekcjonistycznych. Najnowszym przykładem było wprowadzenie przez Rosję w połowie 2011 r. całkowitego zakazu importu warzyw unijnych w odpowiedzi na zarażenia bakterią E. coli w krajach UE. W rezultacie szczyt w Niżnym Nowgorodzie został zdominowany przez spór handlowy, co rzutowało negatywnie na postępy w negocjacjach. Drugim problemem pozostają zasady współpracy energetycznej między Rosją i Unią Europejską. Od początku XXI w. istotnym punktem spornym w rosyjsko-unijnych relacjach pozostawała kwestia Gazpromu. Koncern, mający monopol na eksport rosyjskiego gazu i rozbudowujący obecność na rynku unijnym, był traktowany przez UE jako przeszkoda w dążeniu Unii do liberalizacji rynku gazowego. Napięcia w sferze energetyki uległy natężeniu, po tym, gdy w 2009 r. Rosja wycofała się z Traktatu karty energetycznej (TKE)10. Prezydent Dmitrij Miedwiediew zaproponował wprawdzie w 2009 r. negocjowanie nowego porozumienia w dziedzinie energetyki, ale jego propozycja nie spotkała się z pozytywnym odzewem ze strony państw unijnych. Słabość istniejących mechanizmów współpracy w największym stopniu obnażył kryzys ze stycznia 2009 r., kiedy wskutek Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 rosyjsko-ukraińskiego konfliktu gazowego część krajów UE w Europie Środkowej została pozbawiona dostaw gazu. W listopadzie 2009 r. Rosja i UE podpisały memorandum w sprawie mechanizmu wczesnego ostrzegania w przypadku przerw w dostawach nośników energii oraz zapobiegania im. Mechanizm reguluje dostawy ropy naftowej, gazu ziemnego oraz energii elektrycznej i przewiduje konieczność informowania o prawdopodobnych przerwach w dostawach ropy, gazu bądź energii elektrycznej, niezależnie od przyczyn (technicznych, handlowych bądź politycznych). Jest to jednak jedynie półśrodek, który wprawdzie zmniejsza ryzyko wybuchu kolejnego konfliktu gazowego, ale całkowicie go nie eliminuje. Dla Rosji największym wyzwaniem pozostaje tzw. trzeci pakiet energetyczny, wprowadzający dalszą liberalizację europejskiego rynku gazowego. Rosja stara się przeforsować korzystną dla siebie wersję trzeciego pakietu, dzięki której Gazprom nie zostałby pozbawiony kontroli nad posiadanymi sieciami przesyłowymi w krajach unijnych i mógł kontynuować starania o dostęp do indywidualnych odbiorców. Jednocześnie Rosja chciałaby doprowadzić do sytuacji, w której uzyskałaby wyłączenia obowiązywania trzeciego pakietu dla kolejnych gazociągów, w tym gazociągu południowego South Stream. Obecnie gazociąg północny, Nord Stream, pozostaje poza uregulowaniami trzeciego pakietu. Cel rosyjski można zatem określić jako zachowanie uprzywilejowanej pozycji na europejskim rynku gazowym niezależnie od jego wewnętrznych przemian. Brak zgody między Rosją i Unią Europejską w kwestii podstawowych zasad współpracy energetycznej prowadzi do sytuacji, w której zasady te zostaną określone przez praktykę oraz precedensowe przypadki. Podważa to logikę przyświecającą nowemu porozumieniu z Rosją i osłabia dążenie UE do systemowego uregulowania zasad dostaw rosyjskich surowców na rynek europejski. Ograniczenia PCA 2 Należy podnieść także problem zasad współpracy między Rosją i UE w dziedzinach, które nie będą objęte układem. Nie należy wykluczyć zawierania przez strony porozumień sektorowych, które by je regulowały, jednak często problem tkwi nie w formie uregulowania współpracy, ale w braku zgody co do jej reguł. Stałym tematem w dyskusjach o relacjach rosyjsko-europejskich pozostaje potencjał współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa zewnętrznego. Można wyróżnić dwie sfery, w których ta współpraca może się odbywać: europejską (wspólne sąsiedztwo) oraz globalną. Granica między tymi sferami jest wyraźna – o ile w sferze globalnej istnieje duży potencjał współpracy i ma ona praktyczny charakter, o tyle w europejskiej (przede wszyst17 kim na obszarze WNP) Rosję i UE cechuje w pierwszym rzędzie konkurencyjność relacji. Wraz z rozszerzeniem UE o kraje Europy Środkowej nowym punktem relacji rosyjsko-unijnych stało się tzw. wspólne sąsiedztwo, czyli kraje zachodniej WNP oraz Południowego Kaukazu11. Istotnym hamulcem współpracy na obszarze wspólnego sąsiedztwa jest duży stopień podejrzliwości Rosji, niepewnej, jakie są intencje unijne. Regułą jest interpretowanie europejskich inicjatyw, takich jak synergia czarnomorska (inicjatywa współpracy regionalnej między krajami basenu Morza Czarnego, a także między regionem jako całością a Unią Europejską12) czy Partnerstwo Wschodnie, w kategoriach geopolitycznych, jako prób „wypchnięcia” Rosji z jej sfery naturalnych interesów13. Obecnie główną przeszkodą w rozwijaniu współpracy rosyjsko-unijnej na obszarze poradzieckim są „zamrożone konflikty” oraz spór o przyszłość Gruzji14. Mimo iż UE jest obecna w Gruzji, prowadząc misję kontrolującą granice z Abchazją i Osetią Południową, to nie współpracuje ona z Rosją (formalną przyczyną jest spór o przebieg granic Gruzji). Próbą wyjścia z tego impasu i nadania dynamiki współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa stała się propozycja Niemiec, tzw. inicjatywa z Mersbergu, zgłoszona w 2010 r. Jej wstępny kształt zakładał utworzenie stałego komitetu współpracy w dziedzinie polityki zewnętrznej (tzw. komitet Ashton-Ławrow). Z punktu widzenia Niemiec miało to być ściśle powiązane z ustępstwami rosyjskimi w kwestii konfliktu naddniestrzańskiego. Jednak mimo wznowienia rozmów w formacie „5+2” (Mołdawia, Naddniestrze, Rosja, Ukraina, OBWE oraz UE i USA), Rosja nie wykazała chęci do ustępstw. Jednostronny zaś charakter propozycji niemieckiej spowodował, że nie została ona przychylnie potraktowana przez UE. W wymiarze globalnym Rosja i UE postrzegają się jako partnerzy w dwóch sferach: zarządzania kryzysami międzynarodowymi oraz walki z wyzwaniami globalnymi15. W odniesieniu do kryzysów międzynarodowych, Rosja i UE najściślej współpracowały w takich sprawach, jak rozwiązywanie kryzysu irańskiego (mimo utrzymujących się różnic zdań) oraz konfliktu izraelsko-palestyńskiego. Rosję i UE łączy sprzeciw wobec rozwiązywania kryzysu irańskiego przy użyciu siły zbrojnej, ale różnią się one w kwestii, jak wielka może być presja na strony zaangażowane. Sankcje nałożone na Iran w czerwcu 2010 r. zdawały się zbliżać do siebie Rosję i UE, jednak przyjęcie przez Unię kolejnych, tym razem jednostronnych sankcji, wywołało krytykę ze strony Rosji i poważnie zmniejszyło jej gotowość do dalszego nacisku na Iran. W przypadku kryzysu bliskowschodniego Rosja i UE usiłują zachować równy dystans do stron konfliktu, ale ich wpływ pozostaje ograniczony. Można natomiast oczekiwać rozchodzenia się stanowisk w odniesieniu do Bliskiego Wschodu w reakcji na rewolucje arabskie. O ile w pierwszej fazie wspólnym punktem stało się poparcie rezolucji w sprawie Libii (Rosja umożliwiła jej przyjęcie, wstrzymując się od głosu), o tyle stopień, 18 w jakim społeczność międzynarodowa powinna się zaangażować na dalszych etapach, stał się źródłem kontrowersji. Jedną z kluczowych kwestii w relacjach z Unią Europejską Rosja uczyniła zniesienie wiz. Z punktu widzenia Rosji sprawa ma charakter wyłącznie polityczny i zależy od dobrej woli obu stron. Rosyjski MSZ wielokrotnie deklarował gotowość zniesienia wymogu posiadania wiz przez obywateli państw UE „z dnia na dzień”. Dla Rosji sprawa ma w dużym stopniu znaczenie prestiżowe i jest podnoszona od kilku lat przy okazji każdego szczytu. Istotnym dla Rosji jest też, aby system wizowy z UE był przynajmniej równie liberalny, jak z krajami Partnerstwa Wschodniego, tj. aby nie uzyskały one zniesienia wiz wcześniej od Rosji. Wydaje się, że strona rosyjska nie docenia komplikacji technicznych, które wiążą się z przejściem obu stron na ruch bezwizowy dlatego uważa stanowisko UE za niekonstruktywne i będące przejawem złej woli. Jednocześnie rosyjskie stanowisko pozostaje niespójne. Mimo iż Polska i Rosja wspólnie zaproponowały włączenie obwodu kaliningradzkiego do małego ruchu granicznego i podjęły starania o przekonanie do tego Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego, w czerwcu 2011 r., tuż przed szczytem w Niżnym Nowgorodzie, premier W. Putin oznajmił, że Rosja nie jest tym zainteresowana. Argumentował, że Rosja dąży do całkowitego zniesienia wiz, zaś kwestia Kaliningradu zablokowałaby dalszy postęp w tej sprawie. Stoi to w sprzeczności ze wspólną, polsko-rosyjską inicjatywą ułatwiania kontaktów między obwodem a polskimi województwami przygranicznymi16. Przypadek ten dość dobrze oddaje upolitycznione podejście Rosji do kwestii wiz i traktowanie jej z punktu widzenia polityki rządowej, a nie jako ułatwień dla społeczeństwa. Warto w tym kontekście dodać, że 27 października 2011 r. ministrowie spraw wewnętrznych UE przyjęli jednak porozumienie w sprawie umowy o małym ruchu granicznym z obwodem kaliningradzkim. Umowa, po zatwierdzeniu przez Parlament Europejski, może wejść w życie jeszcze w 2011 r. OOO Jeszcze przed zmianami przewidywanymi przez traktat lizboński, prezydencja nie odgrywała istotnej roli w rozmowach z Rosją, przede wszystkim dlatego, iż dynamika relacji rosyjsko-unijnych określana była przez czynniki, na które państwo sprawujące prezydencję miało ograniczony wpływ. W ostatniej dekadzie można było zauważyć powtarzające się zjawisko w relacjach rosyjsko-unijnych: sposobem na intensyfikację współpracy stawało się wprowadzenie do dialogu nowej idei. Ponieważ PCA nie funkcjonowało najlepiej, Rosja i UE w 2003 r. wypracowały koncepcję czterech wspólnych przestrzeni. Wobec braku postępu w 2005 r. uzupełniono je dokumentami o charakterze deklaratywnym – tzw. mapami drogowymi. Kolejnym krokiem stało się forsowanie w latach 2006Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 2007 nowego porozumienia o partnerstwie strategicznym. Wobec wolnego tempa jego realizacji, Rosja coraz częściej zaczęła podnosić kwestię ruchu bezwizowego i uregulowania kwestii energetycznych. Najnowszą inicjatywą stał się program „partnerstwa na rzecz modernizacji”. Podsumowując, każda kolejna inicjatywa w praktyce prowadziła do zaprzestania realizacji niedokończonych, poprzednich projektów. Tak też wygląda obecna sytuacja, kiedy partnerstwo modernizacyjne stało się dominującą formą współpracy, zaś negocjacje nad nowym układem toczą się niejako w jego cieniu. Niezależnie od skomplikowanych relacji politycznych, postępuje zbliżenie na bazie prawnej. Duża część ustawodawstwa rosyjskiego i zdominowanych przez Rosję struktur integracyjnych (przyszłej Wspólnej Przestrzeni Gospodarczej oraz Euroazjatyckiej Współpracy Gospodarczej) jest w praktyce harmonizowana z unijnym acquis communautaire. Zagadnienie to wymaga jednak dalszych studiów. 9 K. Barysch, The EU…, op. cit. 10 Traktat karty energetycznej, podpisany w 1994 r. w Lizbonie, wszedł w życie w 1998 r. Sygnatariuszami traktatu były wszystkie kraje byłego Związku Radzieckiego, kraje Europy Środkowej i Wschodniej oraz członkowie Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (z wyjątkiem USA, Kanady, Meksyku i Nowej Zelandii). Rosja (także Australia, Białoruś, Islandia i Norwegia) nie ratyfikowała Traktatu. Najważniejsze zastrzeżenia Rosji wobec TKE dotyczyły protokołu tranzytowego, który wymagał udostępnienia własnej infrastruktury przesyłowej. Por. Rosja ostatecznie rezygnuje z Traktatu Karty Energetycznej, portal OSW, 12.08.2011, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2009-08-12/rosja-ostatecznie-rezygnuje-z-traktatukarty-energetyczne [dostęp 25.10.2011] 11 Na temat relacji we wspólnym sąsiedztwie, zob. D. Averre, Competing Rationalities: Russia, the EU and the ‘Shared Neighbourhood, “Europe-Asia Studies”, 61(10), s. 1689-1713, 2009; K. Malfliet, L. Verpoest i E. Vinokurov, The CIS, the EU and Russia: challenges of integration. Basingstoke; New York: Palgrave Macmillan 2007. 12 Por. Komunikat Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego Synergia czarnomorska – Nowa inicjatywa współpracy regionalnej, KOM 07 160, Bruksela, 11.4.2007 wersja ostateczna. 13 Np. S. Żilcow, „Jes rasszirijajet czernomorskije inicjatywy”, Niezawisimaja Gazeta, 27.06.2011. Dr Marcin Kaczmarski – analityk Ośrodka Studiów Wschodnich, adiunkt w Instytucie Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego. * 1 Nt. ewolucji relacji rosyjsko-unijnych zob. S. Prozorov, Understanding conflict between Russia and the EU : the limits of integration, Houndmills, Basingstoke, Hampshire; New York: Palgrave Macmillan 2006; K. Engelbrekt, B. Nygren (red.), Russia and Europe : building bridges, digging trenches, Milton Park, Abingdon, Oxon; New York: Routledge 2010; J. Gower, G. Timmins (red.), Russia and Europe in the twenty-first century : an uneasy partnership, London; New York: Anthem Press 2009; T. Gomart, “Europe in Russian Foreign Policy: Important but no longer Pivotal”, Russie. Nei.Visions, Paris: IFRI 2010; H. Haukkala, The EU-Russia strategic partnership : the logic of post-sovereignty in international relations, Abingdon: Routledge 2010; R. Sakwa, “Russia and Europe: Whose Society?”, European Integration, 2011, 33(2), s. 197-214. 2 Umowa o partnerstwie i współpracy ustanawiająca partnerstwo między Wspólnotami Europejskimi i ich Państwami Członkowskimi a Federacją Rosyjską. Umowa podpisana 24 czerwca 1994 r., weszła w życie 1 grudnia 1997 r., DzUrz UE L 327 z 28.11.1997. 3 Cztery wspólne przestrzenie (gospodarcza, bezpieczeństwa zewnętrznego, bezpieczeństwa wewnętrznego oraz nauki i kultury) stały się wypracowaną w 2003 r. próbą odpowiedzi na problemy w funkcjonowaniu PCA. 4 M. Menkiszak, Rosja wobec Unii Europejskiej: kryzys „strategicznego partnerstwa”, Prace OSW, Warszawa 2006. 5 Jeśli żadna ze stron nie wypowie układu, będzie on przedłużany automatycznie o kolejne sześć miesięcy. 6 K. Barysch, The EU and Russia: All smiles and no action?, policy brief, Centre for European Reform, London, 18 April 2011. 7 Ibidem. 8 Zob.: Joint Statement on the Partnership for Modernisation, EU-Russia Summit, 31 May-1 June 2010, http://www.consilium. europa.eu/uedocs/cms_Data/docs/pressdata/en/er/114747.pdf [7.10.2011]; WORK PLAN for activities within the EU-Russia Partnership for Modernisation, http://www.hse.ru/en/org/hse/iori/EU/ PfM [7.10.2011]. Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 14 W. H. Hill, “Reflections on Negotiation and Mediation. The Frozen Conflicts and the European Security”, Demokratizatsiya, Summer 2010. 15 J. Kulhanek, The Fundamentals of Russia’s EU Policy, „Problems of Post-Communism” 57(5), s. 51-63, 2010; M. Kaczmarski, Rosja i Unia Europejska w globalnej społeczności międzynarodowej – przypadek kryzysów międzynarodowych, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej”, Vol. 8, No. 3, 2010, s. 63-77. 16 A. Makarychev, A. Sergunin, The EU-Russia Summit in Nizhny Novgorod: Divergent logics of communication, “CEPS Policy Brief”, No. 244, 21 June 2011. n UMOWY UE Z KRAJAMI AKP O PARTNERSTWIE GOSPODARCZYM – NOWY WYMIAR WSPÓŁPRACY CZY NIEDOKOŃCZONY PROJEKT? Grzegorz Mazur* W 2000 r. Wspólnota Europejska i kraje grupy Afryki, Karaibów i Pacyfiku (AKP)1 podpisały umowę o partnerstwie, zwaną umową z Kotonu (Cotonou Partnership Agreement) – stanowiącą formalnoprawną podstawę współpracy do 2020 roku2. Jednym z przyjętych wtedy założeń było wypracowanie i podpisanie do końca 2007 r. umów o partnerstwie gospodarczym (UPG), które miały zastąpić przejściowe postanowienia części handlowej umowy z Kotonu i stać się płaszczyzną współpracy handlowej UE z krajami AKP w XXI w. Zaplanowany w 2000 r. termin wprowadzenia ich w życie (1 stycznia 2008 r.) nie został jednak dotrzymany. Rokowania toczą się nadal, ale szanse na ich szybkie zakończenie są niewielkie. 19 Historyczny wymiar stosunków z państwami AKP Formalnie relacje z wybranymi krajami AKP znalazły swoje umocowanie już w traktacie rzymskim, na mocy którego 18 państw i terytoriów na kontynencie afrykańskim uzyskało status stowarzyszenia3 z założycielską szóstką Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG). Kolejne dekady przyniosły pogłębienie stosunków i rozszerzenie samej grupy państw AKP. Po okresie stowarzyszenia państw afrykańskich z EWG, opartego na postanowieniach traktatu rzymskiego (1958-1963) oraz konwencjach Jaunde I i II (1963, 1969), kiedy to we wzajemnych relacjach dominowały wolnorynkowe mechanizmy, nastąpiło fundamentalne przedefiniowanie modelu wzajemnych relacji4. W 1975 r. podpisano konwencję nowej generacji, tzw. Lome I, która zapoczątkowała współpracę opartą na umowach (Lome I – Lome IVb) rozszerzających stopniowo zakres preferencji w dostępie do europejskiego rynku dla towarów pochodzących z krajów AKP, bez zasady wzajemności. Utworzony swoisty wspólnotowy ochronny parasol handlowy nad tymi państwami (jednostronne preferencje w handlu oraz systemy stabilizacji dochodów z eksportu) został wsparty pomocą finansową udzielaną na rozwój państw AKP z Europejskiego Funduszu Rozwoju (EFR)5. Obowiązujący przez ćwierć wieku model (konwencje Lome) przyniósł rezultaty dalekie od oczekiwań, stając się impulsem do zmian. Wiele państw AKP nie tylko nie rozwiązało swoich historycznych problemów społeczno-gospodarczych, ale musiało stawić czoła nowym. Najbardziej widocznym aspektem niezadowalających rezultatów była coraz niższa pozycja krajów AKP w hierarchii handlowych powiązań Wspólnoty6. Niepowodzenia dotychczasowej współpracy były ponadto systematycznie konfrontowane ze zmieniającą się dynamicznie sytuacją polityczną i gospodarczą na świecie, w tym pojawieniem się nowych ośrodków szybkiego wzrostu gospodarczego – głównie w krajach azjatyckich – wymuszających strukturalne dostosowania w innych krajach rozwijających się i rozwiniętych7. Jednym z kluczowych czynników, który wymusił zmiany i wprowadzenie nowych zasad współpracy okazało się stanowisko, jakie zajęły inne kraje rozwijające się w ramach Światowej Organizacji Handlu (WTO). Preferencje udzielone na mocy konwencji z Lome były niezgodne z ogólnymi zasadami GATT, ponieważ przyznano je wyłącznie grupie krajów AKP (traktowanej jako jednolita całość mimo różnic w poziomie rozwoju), pomijając inne kraje rozwijające się8. Polityka UE wobec krajów AKP dyskryminowała więc państwa na podobnym niskim poziomie rozwoju, znajdujące się poza grupą AKP9. Umowa o partnerstwie z Kotonu Odpowiedzią na wspomniane wyzwania w relacjach UE-AKP było podpisanie, po długotrwałych i trudnych negocjacjach, nowej umowy pomiędzy Wspólnotą a kra20 jami Afryki, Karaibów i Pacyfiku 23 czerwca 2000 r. w Kotonu, stolicy Beninu. Z racji miejsca podpisania umowa ta nazwana została umową o partnerstwie z Kotonu. Do podpisanego porozumienia przystąpiło 15 państw członkowskich Unii Europejskiej oraz 77 państw AKP10. Po raz pierwszy w historii wzajemnych relacji umowa została podpisana na 20 lat11. Umowa z Kotonu otworzyła nowy rozdział w stosunkach UE-AKP. Nowe porozumienie oparte zostało na trzech głównych filarach: współpracy politycznej, pomocy rozwojowej oraz współpracy gospodarczo-handlowej. Postanowienia odnoszące się do współpracy politycznej, chociaż ogólne w swoim kształcie, były jednym z najtrudniejszych obszarów rokowań. Zawierane wcześniej porozumienia wprowadzały co prawda pewne elementy współpracy politycznej, jednak dopiero umowa z Kotonu w wyraźny sposób objęła ten aspekt wzajemnych relacji12. W dziedzinie pomocy rozwojowej zmiany wpisują się w szerszą reformę polityki pomocowej UE. Całkowitej przebudowie, uelastycznieniu i uproszczeniu uległy instrumenty finansowe. Zmodyfikowano proces programowania samej pomocy, nadając jej w większym stopniu charakter regionalny i indykatywny13. Następuje także proces przesuwania działań pomocowych z projektów, w kierunku bardziej ogólnego wsparcia budżetowego i sektorowego14. Żaden inny rozdział negocjacji nie wzbudził tyle kontrowersji, co postanowienia o współpracy handlowej. Nowy system handlu między Wspólnotą i krajami AKP był najważniejszą kwestią w debacie nad przyszłością dwustronnych stosunków. Chęć obrony przez państwa AKP preferencyjnego dostępu do rynku UE zderzyła się z podnoszoną przez Komisję koniecznością dostosowania zasad handlu do reguł WTO15. Podpisanie umowy z Kotonu nie zakończyło jednak procesu kształtowania stosunków handlowych, tworząc jedynie prawne podstawy do ich dalszego uszczegółowienia i rozwoju. W zawartej umowie Wspólnota potwierdziła, że w okresie przejściowym państwa AKP utrzymają jednostronne preferencje handlowe przyznane na mocy konwencji Lome IVb. Powyższe postanowienia oznaczały częściowe i czasowe utrzymanie preferencyjnego, jednostronnego charakteru powiązań handlowych, a ośmioletni okres przejściowy (2000-2007) miał być wystarczający do wynegocjowania i podpisania umów, spełniających wszelkie kryteria zgodności z zasadami WTO16. Umowy o partnerstwie gospodarczym (UPG) – nowy rozdział stosunków UE-AKP Dwustronne negocjacje umów mających od roku 2008 regulować nowy system powiązań handlowych rozpoczęły się we wrześniu 2002 roku. W pierwszej fazie negocjacji uczestniczyli przedstawiciele KE oraz wszystWspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 kich państw AKP. Przystąpienie krajów AKP en bloc do negocjacji wynikało z zakresu tych rozmów w ich wstępnej fazie. Uzgodniono wówczas zagadnienia o charakterze horyzontalnym, uniwersalne i fundamentalne dla relacji UE z wszystkimi krajami AKP (m.in. procedury celne, rozwojowy wymiar UPG, zgodność nowych umów z zasadami WTO czy zakres włączenia handlu usługami do negocjowanych umów)17. Dopiero po tych rozmowach, w latach 2003-200418 rozpoczęły się rokowania na szczeblu regionalnym w sześciu grupach (por. tabela 1). Tabela 1 Państwa AKP w systemie handlowym UE po 1 stycznia 2008 r. (stan na 31.10.2011). Region Karaiby Afryka Środkowa Umowy o partnerstwie gospodarczym (przejściowe i pełne) - DFQF (pogrubione – kraje niezaliczane do LDC) Antigua i Barbuda Bahamy Barbados Belize Dominika Kamerun Afryka EAC Południowo- Burundi Wschodnia Kenia Afryka Zachodnia SADC Pacyfik Dominikana Grenada Gujana Haiti Jamajka ESA Komory Madagaskar Mauritius GSP St Kitts i Nevis St Lucia St Vincent i Grenadyny Surinam Trynidad i Tobago Seszele Zambia Zimbabwe Ruanda Tanzania Uganda Wybrzeże Kości Słoniowej Ghana Botswana Mozambik Lesoto Namibia Papua Nowa Gwinea Fidżi EBA (31 LDC) Suazi Czad Demokratyczna Republika Konga Gwinea Równikowa Dżibuti Erytrea Etiopia Republika Środkowej Afryki Wyspy Świętego Tomasza i Książęca Malawi Sudan Gabon Republika Konga Benin Burkina Faso Gambia Gwinea Gwinea Bissau Liberia Mali Mauretania Niger Republika Zielonego Przylądkaa Senegal Sierra Leone Togo Nigeria Tuvalu W-y Salomona Vanuatu Federalne Stany Mikronezji W-y Cooka W-y Marshalla Niue, Nauru Palau, Tonga Angola Kiribati Samoa Timor Wschodni a Republika Zielonego Przylądka korzysta z rozwiązań systemu EBA w okresie przejściowym do 1 stycznia 2012 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych DG ds. Handlu. Negocjowanie UPG na poziomie regionalnym było wyrazem zapowiedzianego już w umowie z Kotonu nowego podejścia Wspólnoty, przewidującego różne traktowanie poszczególnych regionów i krajów w zależności od ich potrzeb i możliwości. Regionalne UPG są także jednym z głównych instrumentów mających wspomóc pogłębianie integracji poszczególnych grup państw AKP poprzez finansowe wsparcie wdrażania projektów integracyjnych (w tym koniecznych reform polityki celnej) oraz opracowanie bardziej przejrzystych i stabilnych reguł działalności gospodarczej na poziomie regionów. Ważnym zagadnieniem, które ma być uregulowane w UPG, są m.in. korzystniejsze zasady ustalania reguł Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 pochodzenia i ich regionalnej kumulacji, co powinno wspierać rozwój procesów produkcyjnych w regionach, bez zagrożenia utraty ich preferencyjnego statusu w dostępie do rynku UE. Poszczególne regiony nie są jednak na tyle jednorodne, aby ułatwiło to negocjacje i przyczyniło się do szybkiego zacieśniania współpracy gospodarczej wewnątrzregionalnej. Problem ten wystąpił w szczególności w tych państwach afrykańskich, w których podział nie odzwierciedlał w pełni procesów integracyjnych i był utrudniony dodatkowo przez zgłaszanie licznych inicjatyw mających różne cele i odnoszących się do różnych dziedzin współpracy. 21 Głównym celem założonych w porozumieniu z Kotonu umów jest utworzenie między UE i poszczególnymi grupami państw AKP stref wolnego handlu obejmujących zasadniczo całą wymianę handlową19. Nowy system handlowy powinien odzwierciedlać zasadę wzajemności w znoszeniu ograniczeń - nie tylko Unia Europejska otworzy swój rynek na produkty pochodzące z tych krajów (w większym stopniu niż dotychczas), ale także państwa AKP będą stopniowo liberalizować dostęp do swoich rynków dla europejskich towarów20. Nowe umowy nie ograniczają się tylko do kwestii regulujących obrót towarowy. Unia – negocjując pełne i kompleksowe wersje UPG – stara się włączyć do nich w jak najszerszym stopniu uregulowania w handlu usługami. Doświadczenie w negocjacjach nad wspomnianymi umowami wskazuje jednak, że zasady liberalizacji usług w większości przypadków zostaną określone w dalszej kolejności. Ważną dziedziną negocjacji są także tzw. „kwestie singapurskie” (tj. przepływy inwestycyjne, zamówienia publiczne, polityka konkurencji oraz ułatwienia w handlu). Włączenie tych zagadnień do umów powinno być istotnym elementem wsparcia przemian strukturalnych w krajach AKP21. Jednym z czterech podstawowych założeń negocjowanych umów, obok zachowania zasady partnerstwa, wspierania integracji regionalnej i rozwoju gospodarczego, jest ich pełna zgodność z zasadami WTO. Zgodnie z intencją stron, umowy o partnerstwie gospodarczym miały stworzyć nowe zasady współpracy handlowej opartej na zasadzie elastycznej asymetrii i zgodnej z zasadami WTO, w szczególności z art. XXIV GATT22. Podpisana w 2000 r. umowa z Kotonu zapowiadała nowy model powiązań handlowych UE-AKP, a system jednostronnych preferencji handlowych przyznanych przez Wspólnotę do końca 2007 r. miał być okresem na przygotowanie nowych umów. Ambitny projekt forsowany przez negocjatorów KE nie został jednak zaakceptowany przez większość krajów AKP. Nowy model współpracy w postaci kompleksowych umów o partnerstwie gospodarczym od samego początku negocjacji napotkał silny opór ze strony państw AKP, dla których wspomniane umowy oznaczały głównie otwarcie się na silną konkurencję ze strony europejskich przedsiębiorstw i utratę wpływów z ceł. Wiele kontrowersji wzbudziły zakres i tempo proponowanego otwierania się rynków tych krajów na towary europejskie, jak również kwestie wykraczające poza istotę strefy wolnego handlu towarami. Uniemożliwiło to osiągnięcie założonego celu w wyznaczonym czasie. Jedną z głównych przyczyn, które uniemożliwiły wypracowanie nowych umów jest zakres i tempo liberalizacji po stronie AKP. Podłożem sporu ujawnionego w trakcie rokowań była różna interpretacja wymogów WTO (art. XXIV GATT z 1994 r.). Komisja zaproponowała, aby poziom wzajemnej liberalizacji wyniósł 90%23 zarówno w odniesieniu do linii taryfowych , jak i wartości obrotów handlowych24. Okres przejściowy, w którym stop22 niowo obniżane będą taryfy celne na większość przewidzianych w liberalizacji towarów, trwałby 10 lat, a dla wybranych towarów wrażliwych pięć lat dłużej. Taka propozycja, złożona dopiero we wrześniu 2007 r., w opinii KE byłaby do zaakceptowania na forum WTO. Skala redukcji ceł stała się jedną z najważniejszych przyczyn, dla których znaczna część państw Afryki i Pacyfiku nie zdecydowała się ostatecznie przystąpić do UPG. Kraje te twierdziły, że wymagany przez UE poziom liberalizacji będzie dla nich zbyt kosztowny (utrata wpływów z ceł, wyniszczająca konkurencja w niektórych sektorach gospodarki). W opinii tych państw przedstawiony przez KE poziom liberalizacji po stronie AKP jest nieelastyczny i w zbyt małym stopniu uwzględnia sytuację w poszczególnych państwach. Nie bierze bowiem pod uwagę poziomów wyjściowych ceł w tych krajach, ich struktury gospodarczej czy uzależnienia od wpływów z ceł. Kontrowersje wzbudzało także podejście do ceł eksportowych, stosowanych w niektórych państwach AKP, traktujących cła jako ważne źródło dochodów budżetowych, jak również narzędzie oddziaływania na eksploatację i sprzedaż surowców naturalnych czy wspierania większej dywersyfikacji gospodarczej i eksportowej. Innym elementem utrudniającym podpisanie UPG jest wzbudzająca zastrzeżenia członków WTO, zwłaszcza z Ameryki Łacińskiej25, klauzula najwyższego uprzywilejowania (KNU) zawarta w umowie z krajami karaibskimi i w przejściowych umowach o partnerstwie gospodarczym. Zgodnie z nią, jeżeli któraś ze stron przyzna bardziej preferencyjne traktowanie w handlu innemu państwu rozwiniętemu lub rozwijającemu się, będącemu „znaczącą gospodarką handlową”26, preferencje te powinny być także przyznane drugiej stronie. W tym kontekście rodzą się obawy, że jeśli państwa AKP przyznają innemu państwu preferencje w postaci obniżonych stawek celnych na pozycje wyłączone z procesu liberalizacji w UPG, to w konsekwencji takie koncesje będą musiały być przyznane także UE. Unii Europejskiej zarzuca się, że poprzez szerokie zastosowanie tej klauzuli, chce zapewnić sobie niedyskryminacyjny dostęp do rynku krajów AKP. Jednocześnie kraje te podnoszą sprzeciw w tej kwestii, argumentując, że jest to ograniczanie ich autonomii w zakresie kształtowania relacji handlowych z krajami trzecimi, w tym innymi państwami rozwijającymi się. Oddzielnymi kwestiami o podstawowym znaczeniu dla kształtu negocjowanych umów o partnerstwie gospodarczym, co do których powstały rozbieżności między stronami już na etapie wstępnych negocjacji i planowanego zakresu umów, były uregulowania odnoszące się do handlu usługami i wspomnianych „kwestii singapurskich”. To właśnie brak porozumienia w tych dziedzinach uniemożliwił ostatecznie zawarcie pełnych umów o partnerstwie gospodarczym w planowanym pierwotnie kształcie. Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 Stan po 1 stycznia 2008 r. Już na początku 2007 r. zdano sobie sprawę, że osiągnięcie porozumienia w wyznaczonym czasie nie będzie realne. W rezultacie podjętych rokowań, udało się uzgodnić i podpisać pełną umowę o partnerstwie gospodarczym tylko z regionem Karaibów27. Umowa ta oprócz zasad handlu towarami, reguluje także kwestie wymiany usług oraz przepływu inwestycji, co było jedną ze spornych kwestii w rozmowach z innymi regionami AKP. Osiągnięcie porozumienia z tym regionem było o tyle łatwiejsze, że kraje regionu wiążą swe plany rozwojowe właśnie z eksportem usług, a rynek europejski z tego punktu widzenia jest dla nich niezwykle atrakcyjny28. Część państw AKP przystąpiła do umów o charakterze przejściowym, regulujących tylko obroty towarowe, co podyktowane było przede wszystkim chęcią zabezpieczenia sobie wysoce preferencyjnego dostępu do rynku UE29. Ponad połowa krajów z tej grupy nie podpisała jednak ze Wspólnotą żadnej umowy. Brak porozumienia w tym zakresie oznaczał, że od 2008 r. państwa AKP zostaną objęte podstawowymi rozwiązaniami systemu preferencji celnych Wspólnoty. Najsłabiej rozwinięte kraje spośród AKP miały być objęte inicjatywą EBA30, natomiast pozostałe państwa niezaliczane do tej grupy włączone do powszechnego systemu preferencji (GSP). Oznaczało to dla tych państw mniej korzystne warunki dostępu do wspólnotowego rynku31. W obliczu zbliżającego się ostatecznego terminu, państwa AKP zwróciły się do KE o przedstawienie alternatywnych propozycji przedłużenie zasad obowiązujących na mocy porozumienia z Kotonu lub objęcie ich, oferującym dodatkowe w stosunku do wersji podstawowej preferencje, systemem GSP plus32. Propozycje te zostały odrzucone przez UE, której negocjatorzy podkreślili, że w przypadku nieosiągnięcia porozumienia przed zakończeniem okresu przejściowego nie należy oczekiwać żadnych alternatywnych rozwiązań w stosunku do podstawowych mechanizmów (GSP, EBA). W październiku 2007 r. Komisja zgodziła się na prowadzenie rokowań dwutorowo, aby umożliwić zawarcie przed końcem 2007 r. umów o charakterze przejściowym, określanych czasami także jako wstępne lub ramowe. Umowy te regulują wyłącznie handel towarami. Pozostałe kwestie mają być uregulowane w kompleksowej wersji umów, czego dotyczyła tocząca się równolegle druga cześć negocjacji. Posunięcie to miało zabezpieczyć preferencyjny dostęp do rynku UE dla towarów pochodzących z tych krajów AKP, które wyraziły wolę przystąpienia do umów o charakterze przejściowym33. Zgodnie z założeniami, zabezpieczając prawnie zasady dostępu do rynku UE dla państw AKP, które zdecydowały się na podpisanie umów przejściowych, stworzono warunki do dalszych negocjacji nad kompleksowymi porozumieniami34. Powyższe okoliczności sprawiły, że począwszy od 1 stycznia 2008 r. preferencje przewidziane w umowie z Kotonu zostały zastąpione przez system, różnicujący Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 po raz pierwszy poszczególne państwa i regiony AKP w zależności od ich poziomu rozwoju oraz rodzaju umowy. Wraz z zakończeniem okresu przejściowego jednostronnych preferencji, kraje te zostały objęte różnymi systemami handlowymi, co oznacza różne warunki dostępu do unijnego rynku. Kraje AKP podzielono de facto na cztery grupy: grupa I - nieograniczony dostęp do rynku UE na podstawie postanowień umów o partnerstwie gospodarczym (pełnych oraz przejściowych) dla państw, które zdecydowały się owe umowy parafować oraz podpisać (tzw. DFQF – duty free, quota free), grupa II - nieograniczony dostęp do wspólnotowego rynku w ramach inicjatywy EBA dla państw AKP zaliczanych do grupy najsłabiej rozwiniętych krajów świata (bezcłowy i nieograniczony ilościowo dostęp, mniej korzystne zasady ustalania reguł pochodzenia w szczególności dla rybołówstwa i rolnictwa), grupa III - dostęp do rynku UE w oparciu o ogólne zasady powszechnego systemu preferencji (GSP) dla państw AKP niezaliczanych do grupy najsłabiej rozwiniętych krajów świata, RPA - dostęp na zasadach określonych w umowie o handlu, rozwoju i współpracy zawartej między Wspólnotą i Republiką Południowej Afryki35. Po zakończeniu okresu przejściowego (koniec 2007 r.) zaistniała nowa sytuacja, różnicująca poszczególne kraje w zakresie dostępu do wspólnotowego rynku (por. tabela 1) i dodatkowo komplikująca niełatwy proces negocjacyjny. W latach 2008-2011 prowadzono kolejne rozmowy w celu zbliżenie stron do osiągnięcia porozumienia i wypracowania pełnych regionalnych UPG. Procesy podpisywania i wdrażania umów o charakterze przejściowym toczą się równolegle. Nowa sytuacja doprowadziła więc do podziału wśród państw AKP, także w ujęciu wewnątrzregionalnym, na państwa, które w dalszym ciągu nie wypracowały żadnego porozumienia oraz państwa, które zdecydowały się przystąpić do umów o charakterze przejściowym. Te ostatnie z kolei dzielą się na dwie grupy: 1) państwa, które podpisały przyjęte umowy oraz 2) państwa, które mimo parafowania porozumień pod koniec 2007 r. w dalszym ciągu oficjalnie ich nie podpisały (por. tabela 2). Sytuacja, w której część państw zdecydowała się na podpisanie przejściowych umów, wskazuje jednocześnie na poważne wyzwanie, jakim jest zróżnicowane strategiczne podejście poszczególnych krajów zarówno do samych UPG, jak i szerzej do procesu integracji regionalnej. Mimo iż wszystkie kraje zadeklarowały chęć zastąpienia przejściowych umów przez wynegocjowane pełne wersje, termin ich wprowadzenia nie został określony. W tym kontekście można stwierdzić, że Komisja słusznie obawiała się, iż brak wyznaczonej daty granicznej, jak miało to miejsce w przypadku zakończenia okresu przejściowego przepisów handlowych umowy z Kotonu (31 grudnia 2007 r.), znacznie utrudni zawarcie nowych umów. Dodatkowo w niektórych regionach (Afryka Środkowa, Pacyfik) proces negocjacyjny uległ spowolnieniu, 23 Tabela 2 Państwa AKP, które podpisały lub parafowały pełne/przejściowe UPG (dostęp do rynku UE na zasadach DFQF – duty free, quota free) Region Karaiby Afryka Środkowa ESA Afryka PołudniowoEACa Wschodnia Kraje, które podpisały i rozpoczęły proces ratyfikacji i wdrażania pełnych (pogrubione) i przejściowych UPG Antigua i Barbuda, Bahamy, Barbados, Belize, Dominika, Dominikana, Grenada, Gujana, Jamajka, St Kitts i Nevis, St Lucia, St Vincent i Grenadyny, Surinam, Trynidad i Tobago Kamerun Zimbabwe Papua Nowa Gwinea Wybrzeże Kości Słoniowej Botswana, Lesoto, Mozambik, Suazi, Fidżi SADC Kraje, które parafowały przejściowe UPG, ale ich nie podpisały i nie ratyfikowały Haiti Madagaskar, Mauritius, Seszele Afryka Zachodnia Pacyfik Kraje, które podpisały, ale nie rozpoczęły procesu ratyfikacji pełnych (pogrubione) i przejściowych UPG Komory, Zambia Burundi, Kenia, Ruanda, Tanzania, Uganda Ghana Namibia a Grupa państw zrzeszonych w EAC (East African Community), tworzących między sobą unię celną, wyodrębniła się z grupy negocjacyjnej ESA pod koniec 2007 r. przy podpisywaniu przejściowych UPG i od tego czasu negocjuje pełne umowy w tej konfiguracji. Źródło: Opracowanie własne. co może potwierdzać wcześniejsze obawy KE. Główne przeszkody spowalniające proces negocjacyjny wynikają z utrzymujących się rozbieżności i obaw: niechęci ze strony AKP do otwierania rodzimych rynków na zwiększoną konkurencję, ostatecznego zakresu kompleksowych UPG czy w końcu trudności z wypracowaniem jednolitego, regionalnego stanowiska wspieranego przez wszystkie państwa w danej grupie negocjacyjnej. Wiele rozbieżności wzbudzają także postanowienia odnoszące się do rozwojowego wymiaru nowych umów. Komisja pierwotnie w ogóle nie chciała włączyć do UPG żadnych postanowień na ten temat, czemu zdecydowanie sprzeciwiały się państwa AKP. Ostatecznie w negocjowanych umowach mają pojawić się postanowienia mówiące o wsparciu na rzecz rozwoju w kontekście wdrażania UPG. Komisja zdecydowanie odmawia jednak wprowadzenia dodatkowych zobowiązań na ten cel. Dodatkowo, państwa AKP, które podpisały umowy o charakterze przejściowym, chcą je już modyfikować. Komisja jest gotowa przeprowadzić przegląd spornych postanowień, ale jedynie w kontekście negocjacji nad nowymi, pełnymi umowami, obawiając się, że zmiany wprowadzane do przejściowych porozumień zniweczą szanse na zawarcie umów ostatecznych36. Stosowanie różnych systemów dostępu do unijnego rynku dla poszczególnych państw w danym regionie (tab. 1) rodzi obecnie także nowe wyzwanie dla procesów integracji regionalnej w krajach AKP. Podział państw na dwie grupy, z których jedna postanowiła przyjąć przejściowe umowy, jest istotnym zagrożeniem dla 24 spójności poszczególnych regionów negocjujących UPG. Sytuacja ta wyraźnie zarysowała się w przypadku grupy negocjacyjnej SADC, gdzie podpisanie przejściowej umowy przez Botswanę, Lesoto i Suazi (4 czerwca 2009 r.) zagroziło istnieniu unii celnej (SACU37), w skład której owe państwa wchodzą38. Podobne komplikacje dla wewnętrznej spójności i integracji regionalnej można zaobserwować także w Afryce Zachodniej (ECOWAS39) po podpisaniu przez Wybrzeże Kości Słoniowej i Ghanę oddzielnych umów przejściowych. Na podstawie dotychczasowych obserwacji można wnioskować, że w najbliższym czasie żaden region Afryki czy Pacyfiku nie będzie w stanie wypracować wspólnego stanowiska i podjąć nowe zobowiązania. Utrzymujące się przekonanie części państw AKP na temat zagrożeń i wątpliwych korzyści płynących z UPG może skutkować przyjmowaniem tych porozumień a la carte, co może skomplikować regionalne procesy integracyjne. 1 stycznia 2012 r. miną dokładnie cztery lata od kiedy miały obowiązywać nowe umowy na poziomie regionów zaproponowane ponad dekadę temu. W tym czasie nie udało się poczynić znacznych postępów w negocjacjach nad wspomnianymi umowami, a zapoczątkowany w 2008 r. podział państw AKP według zróżnicowanego dostępu do rynku UE funkcjonuje do dnia dzisiejszego (por. tabela 1). Przywołane kwestie sporne w wielu przypadkach nie zostały rozstrzygnięte, a zawarcie umów na szczeblu regionów wydaje się odległą przyszłością. Coraz więcej wątpliwości Komisji budzi nie tylko wynegocjowanie pełnych UPG z krajami AKP, korzystającymi obecnie z preferencji GSP oraz EBA, ale także opóźnienia w podpisywaniu i ratyfikacji umów przejWspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 ściowych, do czego na przełomie lat 2007 i 2008 zobowiązała się część państw, zapewniając sobie tym samym preferencyjny dostęp do rynku UE, zgodnie z zasadą DFQF (duty free, quota free)40. Wobec braku wyraźnych postępów w negocjacjach i zawieraniu pełnych UPG, jak również wspomnianych problemów z podpisywaniem i ratyfikacją przejściowych UPG, Komisja zaproponowała we wrześniu 2011 r.41 uporządkowanie kwestii importu z tych państw AKP, do których ma zastosowanie regulacja z 2007 r. (por. tabela 2). W opinii KE utrzymywanie przejściowego rozwiązania, jakim jest wspomniana regulacja, dla 18 państw, które nie wdrażają w życie postanowień uzgodnionych w 2007 r., jest nieuzasadnione i niesprawiedliwe wobec pozostałych państw AKP, które ratyfikowały i wdrażają UPG, jak również wobec innych państw rozwijających się. Zaproponowane rozwiązanie i uporządkowanie trwającej od czterech lat sytuacji ma motywować wspomniane kraje do zakończenia procesu ratyfikacji umów, których treść wstępnie zaakceptowały. Zgodnie z propozycją KE, warunkiem utrzymania dotychczasowego zakresu preferencji jest podpisanie i ratyfikacja umów przejściowych. Drugą opcją jest zakończenie pełnych UPG na poziomie regionów, co przy obecnym stanie negocjacji wydaje się perspektywą dużo bardziej odległą. W przypadku braku postępów w podpisywaniu i ratyfikacji umów kraje te będą mogły skorzystać jedynie z ogólnych rozwiązań oferowanych przez UE (EBA oraz GSP42), z których korzystają m.in. pozostałe państwa AKP, które nie parafowały dotychczas żadnych umów UPG. Zaproponowane rozwiązanie miałoby wejść w życie najwcześniej od 2014 r., umożliwiając przeprowadzenia do tego czasu procesu ratyfikacji i rozpoczęcie wdrażania UPG. OOO Wynegocjowanie i przyjęcie pełnych UPG na szczeblu regionów okazało się zadaniem trudniejszym niż pierwotnie przewidywano. Do tradycyjnych trudności, takich jak uzgodnienie ostatecznego kształtu i tempa wzajemnej liberalizacji oraz zakresu ustalonych uregulowań (m.in. zasady handlu usługami), dołączyły także procesy na poziomie światowym, które muszą być rozpatrywane jako szeroki kontekst toczących się negocjacji. Pierwszy, to kryzys finansowy i gospodarczy, który w 2008 r. objął światową gospodarkę. Załamanie się obrotów handlu światowego w 2009 r., zwiększona konkurencja i ograniczenie przepływów finansowych w skali świata uwydatniły obawy związane z przyjęciem UPG w krajach rozwijających się. Ponadto, w obliczu obecnych problemów finansowych państw UE, zwiększenie środków na politykę rozwojową w celu rekompensowania negatywnych skutków UPG jest mało prawdopodobne. Może to znacznie utrudnić ostateczne przyjęcie umów, zważywszy, że kraje AKP mocno podkreślają konieczność zwiększenia zobowiązań finansowych ze strony państw UE. Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 Drugi ze wspomnianych procesów, to brak ostatecznego porozumienia w ramach trwającej rundy rozwoju (rundy dauhańskiej) WTO oraz wyraźnych sygnałów wskazujących na jej szybkie zakończenie. Chociaż nieosiągnięcie porozumienia wielostronnego może skłaniać do wniosków o zwiększeniu atrakcyjności porozumień dwustronnych/regionalnych, to jednak brak wypracowanych nowych zasad na forum WTO skłania część państw rozwijających się, w tym wiele państw AKP, do wstrzymania się z podejmowaniem nowych, być może mniej korzystnych, zobowiązań w układach bilateralnych. Wspomniane procesy na poziomie światowym, w połączeniu z poważnymi trudnościami w wypracowaniu wspólnego stanowiska przez państwa AKP na poziomie regionalnym i brakiem jakiejkolwiek nowej daty granicznej ustalonej przez strony dla osiągnięcia porozumienia, sprawiają, że w najbliższym czasie nie należy oczekiwać zakończenia rokowań. Zasady handlu z poszczególnymi państwami AKP uległy pewnej standaryzacji i upodobnieniu (GSP, EBA) do zasad stosowanych wobec pozostałych państw rozwijających się. Wiele wskazuje też na to, że kraje te nie są wyraźnie zainteresowane dalszymi negocjacjami. Potwierdza to także zaprezentowana niedawno propozycja KE podejmująca próbę zarówno zmotywowania, jak i uporządkowania kwestii zasad handlu z państwami AKP, które mimo wcześniejszych zapewnień nie podpisują i nie ratyfikują wynegocjowanych umów o charakterze przejściowym. W tym kontekście pierwotne założenie o wynegocjowaniu pełnych UPG na poziomie regionalnym wydaje się niemożliwe. Stawia to pod znakiem zapytania także istnienie samej grupy AKP, która od 2008 r. nie stanowi już, mimo ważności umowy z Kotonu do 2020 r., jednolitej i wyjątkowej pod względem zasad traktowania grupy państw w systemie handlowym Unii Europejskiej. * Dr Grzegorz Mazur, adiunkt w Katedrze Europeistyki Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu. 1 Grupa państw AKP, występująca formalnie pod tą nazwą, została powołana 6 czerwca 1975 r. na podstawie „Porozumienia z Georgetown”. Utworzyły ją państwa, które trzy miesiące wcześniej przystąpiły do konwencji Lome I podpisanej z EWG. W skład tej grupy w momencie jej utworzenia wchodziło 46 krajów. Z czasem liczba państw zwiększyła się do 79. 2 Umowa o partnerstwie między członkami grupy państw Afryki, Karaibów i Pacyfiku, z jednej strony, a Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi, z drugiej strony, podpisana w Kotonu 23 czerwca 2000 r., zmieniona po raz pierwszy w Luksemburgu 25 czerwca 2005 r. 3 Stowarzyszenie miało zostać formalnie potwierdzone po uzyskaniu przez konkretne kraje i obszary zamorskie statusu państwa niepodległego, co w przypadku tych państw i terytoriów nastąpiło na początku dekady lat 60. 4 Szerzej na ten temat: T. Bartoszewicz, Zewnętrzna polityka gospodarcza EWG, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 1977 oraz L. Ciamaga, Czy trzecia droga dla Trzeciego Świata? Współpraca AKP – EWG, Książka i Wiedza, Warszawa 1986. 25 5 Fundusz ten został utworzony już w 1958 r. jako Funduszu Rozwoju Krajów i Terytoriów Zamorskich. Począwszy od konwencji Jaunde I (1963 r.) nosi on nazwę Europejskiego Fundusz Rozwoju i jest do dzisiaj pozabudżetowym instrumentem wsparcia powołanym wyłącznie do finansowania pomocy dla tej grup państw. Obecnie wydatkowane są środki z X EFR przewidzianego na lata 2008-2013 (22,682 mld euro). 6 E.R. Grilli, The European Community and the Developing Countries, Cambridge University Press, Cambridge 1994, s. 158-161. 7 European Commission, Green Paper on Relations between the European Union and the ACP countries on the Eve of the 21st Century – Challenges and Options for a New Partnership, COM (96), 570 final, 20.11.1996, s. 1-3. 8 Preferencje handlowe dla krajów rozwijających się muszą być bowiem „powszechne, niewzajemne i niedyskryminacyjne”, por. GATT, Decision of 28 November 1979 (L/4903) - Differential and more favourable treatment, reciprocity and fuller participation of developing countries.. W 1994 r. Wspólnota uzyskała zgodę członków GATT na odstępstwo od tych zasad do czasu wygaśnięcia umowy z Lome IV. 9 Szerzej m.in.: O. Babarinde, The changing environment of ACP-EU relations, [w:] The European Union and the Developing Countries. The Cotonou Agreement, O. Babarinde (red.), G. Faber (red.), Martinus Nijhoff Publishers, Leiden/Boston 2005. 10 13 maja 2003 r. do grupy państw AKP dołączył Timor Wschodni, stając się (16.05.2003 r.) jednocześnie 78. ze strony AKP sygnatariuszem umowy z Kotonu. 11 Okres obowiązywania umowy liczony jest od 1 marca 2000 r. 12 Art. 8, Umowa o partnerstwie z Kotonu. 13 J.R. Goulongana, Together we must take up the challenges of the Cotonou Agreement, The Courier. The Magazine of Africa – Caribbean – Pacific & European Union cooperation and relations, September 2000, s. 5. 14 S. Dearden, C.M. Salama, The new ACP Partnership Agreement, Journal of International Development, Vol. 14, No. 6, 2002, s. 908. 15 KE argumentowała, że przedłużenie przyznanego w 2001 r. na konferencji w Dausze przez członków WTO odstępstwa, zezwalającego na przedłużenie do końca 2007 r. preferencyjnego traktowania państw AKP na mocy umowy z Kotonu (“Decision on waiver for EU-ACP Partnership Agreement”, WT/MIN(01)/15, 14.11.2001), nie będzie możliwe z uwagi na brak zgody pozostałych państw rozwijających się (waiver wymaga akceptacji 3/4 członków WTO). 16 J. Huber, The Past, Present and Future ACP-EC Trade Regime and the WTO, “European Journal of International Law”, Vol. 11, No. 2, 2000, s. 434. 17 M. Gasiorek, L. A. Winters, What Role for the EPAs in the Caribbean?, The World Economy, Vol. 27, No. 9, 2004, s. 13371338. 18 Kraje AKP naciskały, aby negocjacje en bloc trwały aż do 2004 r., kiedy to Wspólnota dokonać miała przeglądu swojego powszechnego systemu preferencji (GSP). Chęć maksymalnego wydłużenia pierwszej fazy negocjacji opierała się na założeniu przewagi negocjacyjnej państw AKP występujących jako jednolita grupa. Z kolei KE chciała ograniczyć wstępną fazę negocjacji do trzech miesięcy. Ostatecznie fazę negocjacji z państwami AKP en bloc przedłużono do końca września 2003 r. Źródło: D. Kivumbi, J. S. Nalunga, The Economic Partnership Agreements. Implications and way forward. A case for Uganda, Southern and Eastern African Trade Information and Negotiations Institute, 2004, s. 12. 26 19 Określenie „zasadniczo cały handel” stosowane w międzynarodowej polityce handlowej (art. XXIV GATT z 1994 r.) nie jest ściśle określone. W przypadku UPG Komisja Europejska zaproponowała, że wielkość ta powinna wynosić ok. 90% wartości obrotów handlowych. 20 L.E. Hinkle, M. Schiff, Economic Partnership Agreements Between Sub-Saharan Africa and the EU: A Development Perspective, The World Economy, Vol. 27, No. 9, 2004, s. 1321. 21 M. Meyn, Economic Partnership Agreements: A ‘Historic Step’ Towards a ‘Partnership of Equals’?, Development Policy Review, Vol. 26, No. 5, 2008, s. 515-516. 22 Szerzej m. in.: T. Ito, B. Onguglo, How to make EPAs WTO compatible? Reforming the rules on regional trade agreements, “Discussion Paper”, ECDPM 2003, No. 40, s. 20. 23 Wielkość ta jest średnią arytmetyczną poziomu liberalizacji po stronie UE (100% z uwzględnieniem okresów przejściowych na import ryżu i cukru) i państw AKP (80% w odniesieniu do taryf celnych, jak i wartości notowanego importu). 24 Commission of the European Union, An Impact Study of the EU-ACP Economic Partnership Agreements (EPAs) in the Six ACP Regions, 2008. 25 Por. np. Ch. Tidiane Dièye, V. Hanson, MFN provisions in EPAs: a threat to South-South trade?, “Trade Negotiations Insight”, 2008, Vol. 7. No 2. 26 Za „znaczącą gospodarkę handlową” uznaje się kraj, którego udział w światowym eksporcie przekracza 1%; w przypadku grupy państw próg ten jest ustalony na poziomie 1,5%. (art. 19 (4) UE-CARIFORUM UPG). 27 Umowa została ostatecznie zaakceptowana 17 grudnia 2007 r., a podpisana 15 października 2008 r. 28 A.P. Gonzales, CARIFORUM’s decision to sign the EPA, „Trade Negotiations Insights”, ECDPM, 2008, Vol. 7, No. 8, 2008, s. 2-3. 29 Kraje te obawiały się, że z uwagi na swój poziom rozwoju gospodarczego będą mogły korzystać jedynie ze standardowych rozwiązań w ramach GSP, co pogorszyłoby dla nich warunki dostępu do rynku UE w stosunku do zasad obowiązujących do 31 grudnia 2007 r. 30 Inicjatywa EBA (Everything but Arms) została wprowadzona w życie decyzją rozporządzenia Rady z 28 lutego 2001 r. Na jej mocy kraje te zostały objęte szczególnie preferencyjnymi warunkami dostępu do wspólnotowego rynku. Inicjatywa EBA zakłada nieograniczony ilościowo i bezcłowy dostęp dla niemal wszystkich towarów eksportowanych do UE przez kraje najsłabiej rozwinięte. Wyłączeniu podlega tylko broń i amunicja, wcześniej z bezcłowego dostępu wyłączone były także banany (do 2006 r.) oraz ryż i cukier (do 2009 r.). 31 W przypadku najsłabiej rozwiniętych państw zasady dostępu do rynku nie uległy znacznemu pogorszeniu. Wyjątkiem są mniej korzystne reguły ustalania zasad pochodzenia. 32 GSP plus jest podsystemem powszechnego systemu preferencji, w ramach którego wybrane kraje otrzymują dodatkowe preferencje celne w dostępie do rynku UE w zamian za ratyfikację i wprowadzanie w życie zgodnie z przepisami wykonawczymi 27 międzynarodowych konwencji dotyczących praw człowieka i praw pracowniczych, ochrony środowiska oraz zasad rządzenia. System GSP plus jest wyrazem wprowadzanego w różnych formach od połowy lat 90. modelu pozytywnej motywacji w stosunku do krajów rozwijających się. 33 S. Bilal, C. Stevens (red.), The Interim Economic Partnership Agreements between the EU and African States: contents, challenges and prospects, Policy Management Report 17, ECDPM, Maastricht 2009, s. 15, 41-42. Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 34 Przejściowe UPG zostały zawarte w wielu przypadkach z państwami, a nie z całymi regionami, z którymi od początku prowadzono negocjacje. 35 S. Bilal, Economic Partnership Agreements: to be or not to be?, [w:] Updating Economic Partnership Agreements to Today’s Global Challenges, E. Jones (red.), D. F. Martí (red.), The German Marshall Fund of the United States, Economic Policy Paper Series, Washington 2009, No. 09, s. 33. 36 S. Bilal, Economic Partnership Agreements…, op. cit., s. 33-35. 37 South African Customs Union – Południowo-afrykańska Unia Celna. 38 A. Walker, The EC-SADC EPA: The Moment of Truth for Regional Integration, Trade Negotiations Insights, ECDPM, Vol. 8, No. 6, 2009, s. 1. 39 Economic Community of West African States – Wspólnota Gospodarcza Krajów Afryki Zachodniej. 40 Rada UE zabezpieczyła preferencyjny dostęp do rynku Wspólnoty (DFQF) dla produktów pochodzących z państw AKP, które parafowały przejściowe lub pełne umowy o partnerstwie gospodarczym na mocy rozporządzenia (Rozporządzenie Rady (WE) nr 1528/2007 z 20 grudnia 2007 r.). 41 European Commission, Proposal for a Regulation of the European Parliament and of the Council amending Annex I to Council Regulation (EC) No 1528/2007 as regards the exclusion of a number of countries from the list of regions or states which have concluded negotiations, COM(2011) 598 final, 2011/0260 (COD), Brussels, 30.9.2011. 42 Prawdopodobnie z rozwiązań powszechnego systemu preferencji nie będą mogły skorzystać dwa kraje z tej grupy – Botswana i Namibia – ze względu na zakwalifikowanie ich do krajów o średnim-wyższym poziomie dochodu (tzw. upper middle-income countries). n GOSPODARKA I FINANSE DEBT REORGANISATION AND EMU LEAVING CONSEQUENCES Janusz Sawicki* Debt management in the European Monetary Union (EMU) has always been a difficult matter. Although the criteria and Growth Pact (SGP) should be the mechanism used to manage public debt through deficit control, the effectiveness of that instrument when set into practice turned out to be poor1.The limited efficacy of debt management was not a surprise, as EMU has never been the optimal currency area (OCA) and has been more of a political than economic experiment. However, with hindsight it appears that the current EMU debt problems are the result of poor public debt governance as well as the lack of efficient supervision of the monetary financial institutions. Deficient debt management resulted in the dramatic increase of debt and the explosion of the amount of the intertwined financial instruments. The monthly analysis of the changes of the stock of securities and loans of the individual sectors confirms that up to the beginning of the financial crisis in 2007 the private sector was a far more dynamic debtor than the public one. Although level of the debt sustainability varied drastically between eurozone countries from the very beginning of the EMU, the financial markets perceived EMU, from the risk point of view, as one homogenous region. The conduct based upon this approach was fully supported with the implicit belief in collective credit responsibility. As the sovereign debts of developed countries were officially risk free and in the eurozone no currency risk was present, the whole area was prone to capital Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 import (although of a different structure). Thus propensity for living on credit was common for the public as well as private sectors2. When the debt crisis began decision makers decided to set off the bailout actions in order to allow non-performing sovereign securities to move out of the EMU banking system balance sheet e.g. through socialising part of this debt through the ECB, transferring sovereign debt into treasury balance sheets or state controlled banks such as KfW or CDC and/or dispersing the debt over broader range of the private portfolio3. All these plans arranged by the governments of the eurozone are actively supported by the ECB4 for different reasons. In spite of the bailout action (including the October decisions), market confidence remained poor and sovereign bonds spreads have been rising in other European countries, accompanied by the climbing costs of insurance against sovereign debt losses. As a result PIIGS banks were shunned by the international markets amid counterparty credit risk fears and had to increase their borrowing from the ECB5. The ECB started to supply liquidity to the EMU banking system from the beginning of the financial crisis using sovereign and corporate securities as collateral. Until August 2011, the ECB bought in the secondary market about 120-130 billion euros of badly performing PIIGS securities, and at the same time supported the liquidity of the banking system in the debt laden countries (by buying corporate bonds)6. From 21 December 2007 to 21 October 2011, the stock of securities of the euroarea residents denominated in euro increased in the ECB balance sheets from 97 billion euros to 567 billion euros7. This practice is in effect sort-off quantitative easing (QE), although the ECB argues that it sterilises these purchases by replacing overnight deposits with the central bank with one-week term deposits (which constitutes eligible collateral for borrowing from 27 the Eurosystem). The ECB primary statutory objective is price stability and the support of other economic activities of the EU unless it interferes with price stability8. Thus the ECB justifies its activity stressing that it acts on the basis of its financial stability mandate, addressing dysfunctional markets, and not out of concern for sovereign liquidity or even solvency. Whatever is the present reason of the ECB action further development of the debt situation in the EMU will call for extension of the ECB quantitative easing action. The legal considerations are not as far the most difficult problem for the ECB, which actively acts as a crisis manager. The requirements of successive crises (the financial crisis 2008 and the EMU debt crisis 2010) made the ECB step in and increasingly use its role as the lender of last resort. However, the ECB’s responsibility for monetary policy is not backed up by the supervision of the banking systems which is kept in the hands of national organisations9. Furthermore the supervisors seem to have lost track of the relations between rising notional amount of financial instruments and the real economy. Increasing integration of the financial system in EMU with the home country control and host country responsibility principles makes it difficult for the ECB consistently to decide, particularly in the crisis situation, which part of the European financial system should be rescued as being only illiquid and which should be restructured using home country taxpayers money10. In the current environment, this places the ECB and the rating agencies in a difficult role since between them they decide which assets, particularly, which sovereign’s debts, are eligible for rediscount in the Eurosystem. That makes it difficult to calculate the real costs of bailout and possible bail-in or the economic repercussions of the change of the structure of EMU. Furthermore, that observation is important for the future activity of EMU. Regardless of the final outcome of the final debt reorganisation, as long as the EMU is not converted into a fiscal union, the world markets will currently hardly treat the EMU as a homogenous area. That could create new problems when the in-house rate of interest of the ESCB varies from the costs incurred by the individual countries with the record of unsustainable fiscal position. National banks of all EMU countries will enjoy the access to the liquidity of the ESCB at the price established by the ECB. However, in the peripheral countries, costs of debt on the world market will be higher than the costs the national banks can propose. That would create natural pressure for “crowding out” private creditors by the public sectors. Since the ECB cannot control credit development in individual countries, debt management will stay in national hands. There is a potential risk that debt imbalances will develop in the future. To avoid that problem fundamental changes relating to the supervision of the financial institutions11 within the EMU are required. 28 The inevitable debt reduction As for now, bailout contains everything: debt rollover, bond buybacks, debt swaps with lengthening maturities, and slightly reduced funding costs. And all this does not solve the problem of fiscal sustainability within the eurozone. It is not surprising as the decision makers pretend to believe that Greece (after 50% private debt reduction), Portugal and Ireland (so far12) can and will close the debt target primary gap measured by the difference between the current primary fiscal balance and the primary fiscal balance required to reach debt-to-GDP ratio accepted by the markets13. Upon that assumption Greece, Portugal and Ireland can technically be bailed out in the coming years with the declared resources, assuming that economies five times bigger than PIG, i.e. Italy and Spain, are not activity forced by the market to join the bailout club. The decision to bailout a debt laden country makes economic sense if the country can grow out of debt within the budget dedicated to that action by creditors or because creditors and debtors agree to buy time so as to prepare their financial systems and public opinion for a further, more decisive step - deeper debt reorganisation - bail-in. It is worth noting that when the policy-makers decided upon the second bailout, the IMF had already made its calculation about the fiscal sustainability of the developed countries (IMF, Fiscal Monitor 2011). From that assessment it appears that advanced economies can gradually reduce their debt to the level of 60% of GDP only when the average cyclically adjusted primary balances between 2010 and 2020 are positive at the level of around 8% (assuming that adjusted interest rates are not negative, i.e. amounts to zero up to one per cent). If we add the aging component (pension and health care expenditures) to this projection these requirements go up to about 12%. For certain countries like Ireland, Greece and Spain, the numbers are decidedly bigger. Primary deficits depend on the possibilities of implementing difficult structural socio-economic changes. But that does not suffice. Growth adjusted interest rate level decides on the primary balances proportionally14 to the debt level. If the austerity measures reduce GDP growth, the bailout action in order to be successful must evolve into a reduction mechanism - i.e. the level of the implicit interest (charged on the bailout money) should be smaller than the nominal growth rate. In other words, if structural changes (and not only fiscal policy) in the debt laden countries cause recession, and the financial markets continue to differentiate the risk of individual EMU economies according to the probability of default15, debt reduction is inevitable. It can take two different forms via contractual debt reorganisation or through leaving the eurozone. In April 2011, the IMF calculated that in order to be in position to sustain debt growth between 2010-2020 the indebted countries must achieve the adjustments amounting to: in Greece 10.5%, in Ireland 12.4%, in Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 Portugal 6.4% in Spain 8.2% and in Italy 3.2%����������� (IMF, Fiscal Monitor 2011). Referring to the required adjustment measures implied by the IMF and remembering the simple arithmetic of the debt dynamics16 the chances of success of the present bailout action are little. If we exclude stock-flow adjustments that have only a one-off impact on the debt, we can see that the country needs a primary surplus whenever the interest rate exceeds the rate of nominal GDP growth (i.e. ΔDt = 0) when PBt = (yt - it )*Dt-1). When that is the case, the larger the initial debt ratio, the larger the primary surplus required. The above IMF figures refer to the gross debt, and adjustments are reported to projected nominal GDP levels. What’s more, the figures were calculated assuming that the rate-growth difference up to 2015 will amount to zero and one percentage point after. This assumption is crucial for at least two reasons. First is the time necessary to recover from the recession. Haldane17 pointed out that crossing over certain level of indebtedness18 holds growth and adds pressure to the output gaps level. In addition, the possibility of a world second dip, in other words the uncertainty concerning the recovery path results in rising wedge between interest and GDP growth. The structural changes, necessary if countries in trouble are not only to manage the present debt crisis but successfully participate in the further EMU convergence, need time19. But the belt-tightening policy can result in growing output gaps. In August 2011 Centre for Economic and Business Research (CEBR) made the forecast saying “The combination of austerity packages, exports held back by the overall value of the euro and the structural impact of low tech exports facing massive competition from East Asia means that the prospects for growth for Southern Europe in the eurozone are bleak. The forecasts show average growth between 2011-15 in Italy of 1.2%, in Spain 1.0%, Portugal 0.6% and Greece - 0.5%.”20. The World Bank’s projection for the eurozone says that the real GDP growth could be at the level around 1.8-1.9% p.a. If those estimates are right then the interest rate-growth differences will be below zero, which adds to the required primary balance improvements or as we already suggested to concessionary conditions of bailout funds. The IMF calculated (IMF, Fiscal Monitor 2011) the difference between the interest rate and the GDP growth for advanced economies to be on average at the level of minus 0.4 in 2011-2016 (but for G-7 only -0.1 which means that for peripheral countries the differential could be bigger). There is additional uncertainty, the unknown fact about market response what debt-to-GDP ratio would be accepted by markets and how that would translate into the risk margin then offered. Another important feature relates to the share of the stock of debt (credits and securities) in the GDP of the EMU countries. The ratio varies from two to four, which gives an idea about the level of the difficulty of deleveraging in the situation where credit impulse is significant. MacKinsey documented that in the all examined cases the real GDP growth was significantly slower in the first 2-3 years of deleveraging21. Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 If the probability that PIGS will not be able to grow out of their debt within 2.5 years (until the middle of 2013) is greater than 50%, then an orderly action for debt reduction is necessary as the amount and structure of sovereign debt securities already circulating in the markets could cause damage to the real economy igniting recession in the whole European Union. The 50% Greek debt reduction announcement confirms that line of thought. The Default Debt reduction is the result of the credit evens defined by the ISDA22. If the credit event was confirmed it could put in motion derivative contracts (e.g. CDS). Although Greek’s CDS net notional value is only 5 billion USD (Spain 18.2 billion, Italy 24.4 billion USD23) Greek default, as defined by ISDA, could provoke contagion problems. It is worth remembering that the gross notional for Italy was (20 October ) 306 billion USD, for Spain 169,7 billion USD etc. and there is no clearing house which can overnight bring these figure to the net value. But Greek default could explode in different ways. The most immediate threat could come through the banking system. At present, Greek banks are entirely dependent on the ECB for their funding, as they have bled deposits and can no longer access interbank funding markets (the same holds for Irish and Portuguese banks and to some extent for Spanish banks). Greece has no independent national central bank. Greek commercial banks obtain most of their short-term funding from the ECB using mainly sovereign debt as collateral. When the value of the collateral declines in the secondary market, the mark-to-market triggers margin calls. If their funding is exacerbated by the withdrawal of deposits, whatever the purpose and the reason for the run, the solvency of the national deposit insurance scheme is shattered. Given the reliance on ECB funding of the Greek banking system, it is possible that the loss of eligibility precipitates the discussion of departure. Or, if the ECB, trapped in a “lost game”, is forced to stop liberalisation, the possibility of default has to be considered as government collateral deteriorates. In order to prevent unexpected credit event the ECB is bound to supply liquidity to the EMU financial structure. So the ECB inflates its portfolio as do Treasuries of the main EFSF donors with subsequent tranches delivered to the beneficiaries. As long as there is no dramatic increase in the cost of credit of non-public sectors the economy can operate but will deleverage itself with the accelerating speed. Given the steep losses on Greek government bonds held by foreign and domestic banks, they are probably less prone to expand credit. It also seems likely that these losses are not going to be fully recognised until an official default makes the “haircuts” on Greek government bonds permanent. The real problem within the bailout period is that markets are acting upon expecta29 tions of debt reduction either through agreement or through leaving the EMU. At a certain moment when the majority of public debt is socialised either through the ECB or through Treasury books, Paris Club type debt reduction is possible24. That scenario requires time and commitment on both sides. But even if the bailout scenario ends up with the deep debt reduction when the divergent yields reflecting now the market’s perception of the risk of default continue after the debt reduction the Greek economy cannot grow without the concerted foreign assistance. The reason is simple: if deleveraging is not to slow GDP growth, overall productivity in the indebted economy must rise. That would require deep structural changes in the sensu largo labour market (fiscal devaluation25) as well as the new inflow of foreign direct investments. It wasn’t so long ago that the IMF argued it cannot lend to Greece because, according to Article V of its Articles of Agreement, it can only lend to countries with balance-of-payment difficulties and Greece or any other individual member of the EA no longer has a balance of payments – only the European Area as a whole does. It is also hardly possible that the European Investment Bank or European Union structural funds could be committed entirely to Greece, Portugal or Ireland, in their present legal structure and with their level of funds endowment. That means that if EMU decision makers want to hold the monetary area together using debt reorganisation mechanisms it is only a first step. As is obvious from the past, orderly debt reorganisation must envisage the assistance measures, which will help the indebted country to recover. At the moment, the only mechanism which should in place in the future is the EMS, which in order to be success must be much bigger than the projected 500 billion euros and should be structured as a kind of internal development fund. It is also clear that if the EMS funds are not transferred from all the EU national budgets, the EMS must rely on the guaranties of the eurozone countries. When all European countries do not consent to the new fiscal obligations needed to endow the EMS, a “two speed” European Union is possible. After debt reorganisation if a country does not have adequate foreign assistance the stiff EMU rules make it difficult for the country to recover thus creating the incentive to leave and regain its monetary independence. The construction of that new EMU debt management rules is also essential in order to prevent repetitions of the problems, which caused the present crisis. After the adjustments required to restore competitiveness are introduced in the troubled country, the financial system, as it is structured now, could once again expand credit and fiduciary media and ignite another boom. The access to the EMS funds could then be conditioned upon the ECB approval and could form a safety net against rigidity of the new mechanism of public debt management when declining business cycle triggers automatic stabilisers. That of course signifies the necessity of the new European Union regulations including debt management rules far 30 beyond those now proposed in the modification of the SGP (Commission 2011). Leaving EMU With hindsight it is obvious that the members of the monetary union facing unsustainable debt levels must lower their debt load. Otherwise the monetary union will be shattered by the crisis or become a sort of the transfer union. Deleveraging can come about through debt reorganisation agreements with the creditors or by leaving the union. Arranged debt reduction is reasonable if the defaulter can get the assistance of the Union or/and the international organisations after debt reorganisation in order to restore growth. If no support mechanism is possible, there is no incentive for both sides to maintain the status quo after debt reduction. As it is, another solution is leaving the EMU, which is now an officially available option. The change of EMU structure (in the form of some withdrawal or expulsion - both legally complicated) could be treated as a way of reducing the debt burden and regaining the monetary authority (at the same time abandoning foreign exchange stability and introducing restricted capital flows). The decision will depend on the evaluation of the economic and political costs triggered by each decision. Because of the intertwined financial relations, financial instrument complexity, interconnectedness and opacity, economic costs are difficult to assess and the political costs are not measurable. On top of that there is no symmetry between policy-makers of the troubled countries and the governments offering assistance. Both sides could adhere to the different cost-benefits judgments. There is no zero-sum game. A country can leave the monetary union26: a) upon agreement - after public negotiations; b) by unilateral decision - after the failure of negotiations; c) by expulsion - overnight or at the period of negotiation. Referring to (a) above, the recently approved new version of the EU Treaty includes procedures for a voluntary exit from the Union in Article 5027. The Council is to produce guidelines on the basis of which a withdrawal agreement is to be negotiated with the Member State; the Council, acting by a qualified majority and after obtaining the consent of the European Parliament, will conclude the agreement on behalf of the EU. But it is worth noting that any withdrawal from the EMU would, according to certain legal opinions, lead automatically to an exit from the EU. This is important as it has far-reaching implications: leaving the EMU is not only the issue of competitiveness and monetary policy independence; it also implies losing political weight and potentially the benefits of EU (not just EMU) membership. Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 Also, the withdrawal must in principle be agreed upon with the other members and cannot happen overnight, reducing the benefits of regaining monetary independence. Indeed, the new Article 50 states that the member state would cease to be bound by the Treaty when an agreement is reached or two years after notification. Referring to (b) above, after failing to negotiate debt reorganisation and additional financial assistance, a unilateral decision to leave the EMU could be taken. In that situation, the government deciding to leave might introduce capital controls and currency conversion abruptly, shutting the door on remaining banks depositors, effectively confiscating and destroying a large part of deposits and savings as it was in Argentina’s case in 200128. To protect the banks the government might be inclined to use a confiscatory deflation on depositors and savers. Before a sudden debtor’s action its NCB can start to buy its sovereign debt. If the ECB shuts access to TARGET for the defaulting country’s NCB, the NCB in question will effectively have to circulate only its own currency (distinguishable by the law of denomination). If TARGET is closed, many foreign obligations held overseas would default. It would inflict collateral damage on other economies and on the ESCB. Realistically, therefore, ‘leaving the EMU’ and inflicting a (massive, widespread) default are inseparable. Referring to (c) above, the closest that the EU law comes to recognising the right of expulsion is Article 7(2) and (3) of the Treaty on European Union (TEU), allowing the Council to temporarily suspend some of member state’s rights (including its voting rights in the Council) for a ‘serious and persistent breach by a Member State of the principles mentioned in Article 6(1)’ of the TEU. As long as a member state fails to comply with the decision taken in accordance with paragraph 9, the Council may decide to apply or, as the case may be, intensify one or more of the administrative measures29. Whatever is the legal conduct of the expulsion the consequences could be similar to unilaterally leaving the European Union. The leaving the EMU country has to establish a new currency and its numéraire, refunding NCB capital and reserves and re-establish monetary sovereignty, which are rather simple issues. However, such a country would have to worry about more substantial economic consequences. Global capital markets would be nervous about this country choose to pursue an inflationary policy or/ and a policy of exchange-rate depreciation. This could make international investors withhold funds from a departing country and raise substantially the interest rate on its national debt. If the departure from the EMU is not instantaneous, European banks will probably face effectively limitless demand to concentrate deposits in the jurisdiction of the strong currency. In the private sector, market rates will provide a disincentive to this, but central banks cannot post market rates according to the jurisdiction, in which Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 they operate. They are restricted to the ECB-mandated rates. The central bank of the country leaving EMU would be open, with no defence at its disposal, to recycling sums possibly amounting to a significant fraction of the total EMU-16 money supply. Net flows are settled through TARGET as intra-Eurosystem assets and liabilities. The banking system is therefore able, without limit, to deposit funds in the central bank of the strong currency country in a contract denominated in that jurisdiction30. The resulting drain is met by banks in other jurisdictions at the Marginal Lending Rate. So long as speculation requires borrowing in one centre and depositing in another, hikes in the Minimum Lending Rate could be effective, but that hardly stops the drain. Therefore the balance sheet of country, which leaves the EMU, grows, on the one hand, providing assets or liabilities that its counterparties seek; on the other hand, recycling the flows through the ESCB under the “European” law. That process will destroy the NCB and the financial structure of a country which leaves regardless of the fact, whether the departure from the EMU is agreed or not. After leaving the union there is necessity of introducing a new currency using one of the theoretical possibilities: by introducing a new single currency in the departing country, by creating a dual currency system when a leaving country introduces a new currency to circulate parallel with euro, by creating of a dual euro system-dividing the EMU into separate unions of strong and weak currencies. An obvious choice would be to start by exchanging “new money” for one euro and then leave it for the global currency markets to re-price. A country with a large initial trade deficit would expect to see its currency decline relative to the euro. If that causes a rise in the departing country’s price level, the nominal exchange rate would have to decline further to achieve a real adjustment. While the new currency could be enforced through imposed measures and particularly restrictive capital controls, it would likely isolate the country’s financial system, with significant costs for the economy. Whereas loose capital controls would imply potential capital flight and/or citizens holding on to their euro. Although individuals from a departing country continue to hold euros and leaving the EMU would not cause a loss of existing wealth, it is not certain that they would accept a replacement of the euro with a currency that is bound to be weaker. That would imply an increased capital control. Leaving the eurozone is one potential way to reduce debt. But leaving the EMU by expulsion or according to an agreement poses many more difficult questions. The first one relates to the denomination of obligations in euro, since euro would continue to exist as the lawful currency of the remaining members. The possibility of re-denomination would depend on the laws of contracts 31 and not on the nationality of borrowers. Obligations payable outside a withdrawing country or governed by a law other than the law of a state which leaves should stay in euro. Any country ‘leaving the EMU’ can only regain control of transactions under its own law. The key to ‘currency risk’ under the EMU is therefore the jurisdiction of the contract, not the nationality of any of the counterparts or the ‘original’ currency. It follows that any institution exposed to a possible break-up needs to monitor the legal system of its assets and liabilities as a risk variable. Legal implications for euro-denominated debt obligations under the domestic law (which could be the case for most government bonds) are simple - after the reintroduction of the new currency the bonds issued under e.g. Greek law will be denominated and repaid in the new currency. That is the first step of the debt reduction. The second depends on the position of the overseas debt holders. If the new currency depreciates, the level of “old debt” in the new currency rises. Depreciation of the new currency can increase the level of all total indebtedness denominated in the new currency even after creditors have agreed to reduce euro denominated debt. Consequently, the cost of debt denominated in the new currency could be higher than when denominated in euro even with the extra premium after the debt reduction. Using monetary sovereignty to re-denominate all existing domestic euro obligations to a new currency, entails facing overseas jurisdictional problems. In any case leaving the eurozone seems to be an expensive way of defaulting. Note that ‘leaving the EMU’ is still a credible threat for any sovereign country considering default, as the rest of the area has a stronger incentive to help prevent default due to the extra economic an political costs of doing so by the defaulter ‘leaving the EMU’ as a default mechanism. Countries can as well stay in the eurozone and default on the euro-denominated obligations31. ��������������������������������������������� After an orderly debt reduction, the defaulting country financial system, if country stays in EMU, is still supported by the ESCB. That is an important aspect since the financial institution and corporations will still have assets and liabilities denominated in euro on their books. A sovereign debt default would have an effect on the banking system and the NCB, but these would be limited, compared to the costs of ‘leaving the EMU’. 4 Article 18 of the Protocol on the Statutes of the ESCB and ECB states that the ECB and national central banks may “operate in financial markets by buying and selling outright (spot or forward) or under repurchase agreement and by lending or borrowing claims and marketable instruments.” 5 2011. FSB. Peer Review of Spain. ECB, Financial Stability Board, 6 ECB assets have risen by about 200 billion euros from January 2010. 7 ECB. ECB Eurosystem. 2011. http://www.ecb.int/press/pr/ wfs/2011/html/index.en.html. 8 P. De Grauwe, Economics of Monetary Union. Oxford: Oxford University Press, 2007. 9 T. Gromek, et al. Instytucjonalne organizacje nadzoru finansowego w krajach Unii Europejskiej, Warszawa: NBP, 2009. 10 P. De Grauwe, Economics of Monetary Union, op. cit. 11 The changes in the supervisory structure were carried out in January 2011 when European System of Financial Supervision was created - including European Systemic Risk Board – ESRB, European Supervisory Authorities – ESA and Joint Committee. 12 IMF(b). Global Financial Stability Report. 13 D. Hauner, et al. Ensuring Fiscal Sustainability in G-7 Countries. IMF Working Paper, IMF, 2007. 14 There is no seigniorage available for the individual country in monetary union. 15 Through CDS development or rating agencies decisions . 16 ΔDt = Dt-1*( it - yt ) + PBt + SFt where D is the debt-to-GDP ratio; i the average interest rate paid on the debt; y is nominal GDP growth; PB is the government primary balance (i.e. the deficit minus interest payments, expressed as a percentage of GDP); and SF is the so-called stock-flow adjustment (i.e. items that affect the debt but not the deficit, e.g., bank rescue packages, privatisations, change of the rates of foreign exchange, etc). 17 A.G. Haldane, Risk off, Bank of England, August 2011. 18 C. Reinhar, K. Rogoff, Growth in a Time of Debt. "American Economic Review",American Economic Association, vol. 100(2), 2010: pp. 573-78. 19 Required structural, fiscal, labour, legal convergence did not happen in the lasts 12 years. 20 CEBR. “Euro to break up – not this week but probably by 2013.” 20th June 2011. http://www.cebr.com/. 21 MacKinsey. Debt and deleveraging:the global credit bubble and its economic consequences. MacKinsey & Company, 2010. 22 �������������������������������������������������������������� Bankruptcy, obligation acceleration, obligation default, fail- ure to pay, repudiation/moratorium, restructuring; ISDA. 2011. http://www.isda.org/credit/docs/DC_Rules_(July-11_2011).pdf. 23 tur. * Dr Janusz Sawicki, Instytut Badań Rynku, Konsumcji i Koniunk1 P. De Grauwe, Economics of Monetary Union, Oxford, "Oxford University Press", 2007. 2 M. Lynn, Bust: Greece,the euro, and thesovereign debt crisis. New Jersey: John Wiley & Sons,Inc, 2011. 3 Bloomberg Business Week reports: (http://www.businessweek.com/news/2011-06-30/greek-default-spells-havoc-for-banks-ayear-after-bailout.html) “lenders reduced their risk tied to Greece by 30 percent to $136.3 billion last year by not renewing loans, writing down the value of debt and shifting it off their books” 32 ISDA(b). “ISDS CDS Marketplace.” 2011. http://www.isdacdsmarketplace.com/exposures_and_activity/ top_10_cds_positions. 24 J. Sawicki, “Debt in the eurozone - the sources and the possible consequences”, Warszawa: Seminaria Instytutu Ekonomicznego NBP, 2011. 25 Addressing Fiscal Challenges to Reduce Economic Risks, Fiscal Monitor, September 2011. 26 P. Athanassiou, Withdrawal and expulsion from the EU and EMU. "Legal Working Paper Series", ECB, 2009. 27 “Consolidated version of the treaty on European Union", Official Journal of the European Union, 2010. Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 28 Argentina was in an analogous situation to Greece prior to its default. It no longer had an independent monetary policy. The guaranteed convertibility of the peso at a one to one rate to the U.S. dollar enticed foreign creditors to lend far more money to Argentina’s government, at much lower interest rates, than it would otherwise have been able to borrow. 29 These are the requirements that the Member State in question publishes additional information specified by the Council; to invite the European Investment Bank to reconsider its lending policy towards the Member State concerned; to require that the Mem- ber State makes a non-interest-bearing deposit of an appropriate size with the Union until the excessive deficit has, in the view of the Council, been corrected; to impose fines of an appropriate size. 30 Credit Suisse. “Fixed Income Research.” 2010. http://www.credit-suisse.com/researchandanalytics. 31 Buiter, William, and Ebrahim Rahbari. 07 September 2010. http://www.nber.org/~wbuiter/Greece.pdf. n POLITYKA SPOŁECZNA TRANSNATIONAL UNIONISM IN EUROPE: RECENT PAST AND NEW TRENDS Domenico Buccella* Introduction In recent decades, economic integration has seen a worldwide dramatic pace of development both at regional and global levels. The European Union (EU) emerges as one of the major results of the ongoing process of international integration. A cornerstone of the European economic integration process was the completion of the Single Market Programme in 1992, which came into force on 1 January 1993. It resulted in the adoption of measures, such as the reduction of tariff barriers and the elimination of nontariff trade barriers, to create an integrated market for goods and services. The construction of the European Monetary Union (EMU), initiated in 1990 and ended with the introduction of the euro in 2002, has intensified economic integration among European countries by reducing trade costs and removing currency risks. The progresses both in the Financial Service Action Plan (FSAP) and the financial market integration contribute further to the process. All of these aspects of economic integration have clear consequences on the EU’s labour market outcomes (employment levels and wages) and their institutions. Product market integration and the enhanced transparency and comparability of prices across boundaries (at least in the countries adopting the single currency) are expected to make price competition stronger and reduce the margin of profits1. Thus, labour costs have become a key variable for improving competitiveness, along with wages, which are a significant component that may suffer pressure toward moderation. Financial market integration has enhanced the importance of private capital in the creation of employment, and wage moderation may Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 turn out to be a crucial aspect in the attractiveness of international business. By transferring the competence of the monetary policy to the European Central Bank (ECB), countries participating in the EMU gave up a number of adjustment mechanisms to avoid economic imbalances and shocks, notably the exchange rate instrument. Wage developments in the euro zone should mirror the single countries’ dynamics of productivity levels and labour market conditions. This reflects the need of flexibility to adjust to asymmetric shocks once these countries accept to enter into a monetary union. The ECB’s target policy of maintaining low inflation levels and a limited leeway for the use of fiscal policies due to the Stability Pact criteria2 further imposes a top limit on wage developments. Following the developments of integrating product and financial markets, key factors in European labour markets (namely trade unions) started taking into account a broader perspective in their negotiation strategies. European trade unions realised the bargaining process in every country was in connection to (and affected by) collective bargaining procedures and outcomes in other countries. As a consequence, trade unions have shown evidence of significant changes in the bargaining pattern. Fostered by the EU promoted processes and institutions, several unions have increasingly paid attention to the trans-nationalisation of their actions. Cross-border activities aimed at intensifying the degree of cooperation, mainly in non-binding forms such as the share of information to coordinate bargaining policies at every level of negotiations, gave rise to the so-called “Europeanisation” of collective bargaining. Some European Commission’s initiatives pose the basis for new challenges concerning organised labour strategies. The approval of the 1994 European Working Councils (EWC) directive (revised in 20093) has changed in many industrial sectors in Europe, mainly those with strong dominance of multinational enterprises (MNE), the level, at which collective bargaining occurs. The fifth enlargement of the EU towards Central and Eastern Europe countries (CEECs) in 2004 and 2007 resulted in an instantaneous increase in divergences among bargaining practices and the industrial relation regimes within the EU4. The present economic crisis, 33 which started at the end of 2008, has posed a direct correlation on trade unions in the face of new challenges as regards cross-border coordination5. In this context, trade unions are trying to develop new strategies and forms of cooperation. This work describes the coordination of collective bargaining at all levels, both adjusted and adapted in the European framework, giving an overview from the earlier initiatives to the most recent developments. The rest of this paper is organised as follows: Section 2 shortly describes the social dialogue at the European level; Section 3 describes the “Europeanisation” of the collective bargaining process; Section 4 depicts trends and prospects for transnational unionism and Section 5 brings the paper to its conclusion. The EU social dialogue The EU social dialogue represents the general framework where the Europeanisation of collective bargaining takes place. It defines a process of continuous interactions between the European social partners intended to produce agreements on the control of certain economic and social variables6. This is primarily a non-binding open form of policy coordination involving the social partners, namely labour unions and employers’ associations. It can be classified into two categories: first, the dialogue among social partners and other EU institutions (ECB, national governments and the EC), and second, the dialogue between labour unions and employers’ associations. The first category represents consultations in the context of legislative procedures at the EU level occurring in different organisations, committees, and technical and political working groups where social partners’ delegates and experts participate. The “macroeconomic dialogue” falls in this category. It is a confidence-building exercise related to monetary and budgetary policies, as well as wage developments between the ECB, the Council, the EC, and the European social partners, namely the European Trade Union Confederation (ETUC) for workers and the European Centre of Enterprises with Public Participation (CEEP), the European Union Association of Small and Medium Enterprises (UEAPME), and Business Europe for employers. Discussions are confidential and the parties act autonomously. However, the second category is a bipartite dialogue between the European representatives of employers and labour unions, occurring either at cross-industry level or industry level. Institutionalised in the Social Protocol of the Maastricht Treaty in 1993, and subsequently in the Amsterdam Treaty, it introduced a two-stage compulsory procedure giving the right of reference for advisability with direction and contents of the EC’s proposal for those organisations recognised to participate in consultations7. Therefore, social dialogue was enhanced by its role in the governance of employment and social affairs in the Lisbon Treaty. The European social dialogue’s normative also covers “soft issues” 34 in the field of social policy and minimum labour standards. Distributional issues, such as pay and working time, remained almost entirely within the competence of national collective bargaining. Today, European social partners also have the commitment to jointly monitor the implementation of the flexicurity principles (namely, compensation for decreasing job security due to increasing working flexibility by enhancing employment opportunities and social-security benefits), evaluating the role and involvement of the social partners, and drawing common conclusions8. The EU Social Protocol coverage ruled out wages and salaries explicitly. Currently, at cross-industry level, the Social Dialogue Committee has developed a forum for ongoing, independent, bipartite dialogue. It has technical working parties on macroeconomics, labour markets, education, and training. Recently, the industry level dialogue has been rapidly increasing. In fact, in 2006-2008, social partners of different sectors made numerous contributions in the form of declarations, joint texts, guidelines, policy orientations, procedural texts, and follow-up reports, covering a broad set of issues9. Trade unions’ initiatives in cross-border coordination: the “Europeanisation” of collective bargaining The Single Market Programme and the EMU represent two pillars of the EU’s integration process. The elimination of caveats to trade, competitive distortions in national product markets, and the transfer of monetary policy competencies to the ECB were the elements that affected collective bargaining outcomes. The fifth enlargement and the EU’s legislative initiatives also had effects on them. The enlargement toward the CEECs brought into the EU countries wages that had been significantly lower than those of the “old” EU-15. In addition, among the CEECs there are countries whose collective bargaining arrangements are different in respect to the “old” EU standard of sector-based multi-employer bargaining structures. The EU initiatives, such as the 1994 EWC directive, promote instruments that facilitate the conclusion of agreements at the company level, which is at the decentralised bargaining level. Trade unions observed that this context undermined the essential function of collective bargaining, namely to take wages and working conditions out of competition. Despite the differences among national bargaining systems, unions acknowledged their interconnections. However, a supranational European collective bargaining system seems to be unrealistic to emerge in the near future. Thus, since the 1990s, European unions have strengthened cross-border cooperation in bargaining policies to curb downward pressures on wages and labour costs (the “Europeanisation” of collective bargaining), and avoid competitive behaviour to increase the international competitiveness of their economies. In its place up to now, employers’ associations have been reluctant to make any move towards a European dimenWspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 sion of bargaining. This is so because companies (especially MNEs) prefer to maintain wage and working conditions as decentralised parameters, taking advantage of wage differentials among countries (and regions), and different national systems of industrial relations and labour market regulation for their competitive strategies10. As long as the European economic and institutional environment changes, trade unions can attempt to develop new strategies and forms of coordination. This is also occurring in the current economic crisis. The prospects of transnational unionism What have been the main changes in the unions’ transnational coordination policies in recent years? What are the prospects for the near future? Having achieved the Single Market Programme, unions recognised the need for a coordination strategy to avert the risks of social dumping, increasing wage divergences within Europe and downward pressure on wage and other labour standard levels. The first forms of international coordination took place at an interregional level, the Doorn Group. The participating unions concurred that, to preclude downward competition, they had “to achieve collective bargaining settlements that correspond to the sum of the evolution of prices and the increase in labour productivity” (the so-called “distributive margin”). Moreover, they had “to achieve both the strengthening of mass purchasing power and employment-creating measures, e.g. shorter work times, training, and better working conditions”11. Furthermore, at the European wide cross-industry, the ETUC tracked setting guidelines for a wagecoordination policy during national bargaining rounds in a technical way. These guidelines targeted macroeconomic variables such as inflation and other key issues, as the redistribution of labour productivity increases between workers and employers and other cost effective elements, allowing for specific national economic situations (ETUC 1999, 2000, 2001; Dufresne, 2002)12. The ETUC yearly provides the “guidelines for collective bargaining” to the confederate unions’ negotiators regarding the positions to maintain during the bargaining processes in different countries. With regard to flexicurity, the main ETUC proposals in the Social Dialogue are as follows: 1) to ensure robust job protection systems; 2) to undertake reforms by enlarging and complementing job protection with employment security; 3) to maintain stable and secure open-end contracts as the general form of employment at the centre of flexicurity; 4) to promote negotiated flexicurity by autonomous and representative social partners; 5) to improve social welfare systems by ensuring social benefits covering all forms of contracts and work; and 6) to make available the budgetary resources necessary to finance flexicurity13. In light of the economic crisis, the ETUC has asked to increase security for the most flexible workers and supports internal (company level) flexicurity14. Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 Following the ETUC, industry level initiatives by the European Industry Federations (EIFs) unions took place by focusing on a macroeconomic oriented “coordination approach.” Notably, the European Metalworkers’ Federation (EMF) based coordination on two key elements: 1) a joint commitment to European guidelines for national collective bargaining, and 2) the political determination of “EMF minimum standards.” The EMF stated, “the wage policy of trade unions in all countries must be to offset the rate of inflation, and ensure that workers’ incomes retain a balanced participation in productivity gains”15. The EMF develops cross-borders coordination by using communication technology as a tool to structure a permanent exchange of information and consultation process, achieved through a virtual network called EUCOB@N: the data here collected allow the EMF to monitor the collective bargaining outcomes in European metalworking. The aim is to prevent, or at least minimise, concessions during negotiations in terms of wages and working conditions by national unions and local works councils in response to transnational restructuring. Coordination activities also developed at an interregional level in the form of a pattern bargaining based on Germany, which has involved cooperation among unions of a given sector from neighbouring countries mainly in metalworking, with the German IG Metall playing a key role. Besides a steady alignment of trade unions’ demands to avoid downwards competition in collective bargaining, another objective was in the longrun, synchronisation in the timing of negotiations and the validity of the agreements16. Wages were not the sole subject of these activities, but they figured prominently in this coordination process17. However, several factors influenced the real effectiveness of cross-border coordination activities by the ETUC and the EIFs. Some scholars18 suppose that the ETUC and EIFs coordination activities did not end in the homogenisation of collective bargaining within Europe. As an alternative, a multilevel system took place with simultaneous convergence within companies and sectors between national systems, and divergences between companies and sectors within national systems19. Sector peculiarities, differences among European regions, different national bargaining traditions, as well as non-homogeneity at national and industry level, and union preferences concerning the policies towards cross-national cooperation, are all aspects that constitute critical obstacles to a fullyfledged Europeanisation of bargaining policies. In a peak organisation such as the ETUC, two other problems may affect cross-border coordination20. Firstly, agreements conceived within the ETUC are voluntary. Their implementation depends on the different national unions’ power, namely on their ability to ensure the respect of the centralised agreed decisions at lower levels (the “vertical coordination”21). This, in turn, affects the unions’ capability to enforce them. However, these differences in enforcement might be seen as means of gaining competitive advantages that will cause danger to the whole 35 agreement. Secondly, the ETUC members have voting rights in the decision bodies according to their size. Hence, larger unions may have sufficient power to influence the political line of the whole association. They may use negotiations to increase labour costs in other countries in order to protect their employees, imposing high organisational centralisation costs on weaker unions. Therefore, it is likely that weaker unions could reject the European coordination of collective bargaining and a transfer of power to the supranational organisation. Such problems already present in the ETUC may become more crucial after the last enlargement. In fact, Eastern unions are neither powerful in national contexts, given the high decentralised structure of bargaining and the lack of effective national associations, nor do they have a strong position with respect to their Western counterparts in the ETUC. The monetary union and financial market integration have also created the conditions for a higher mobility of capital, and together with EC initiatives, posed transnational trade unionism in the face of new challenges. The approval of the EWCs directive and the fifth enlargement toward the CEECs altered the level, at which collective bargaining took place. Moreover, the shock due to the economic crisis is an external element that plays a role in changing the collective bargaining level in Europe and challenging the effectiveness of cross-border coordination. The economic crisis hit most Member States in 2008 and early 2009. Social partners in many countries recognised the need for rapid action to defend employment and stimulate the economy. This concerted action by employers, trade unions, and governments, together with monetary and fiscal stimulus policies permitted to minimise job losses: employment dropped less dramatically than production22. On a national level, the social partners or the social partners and government, signed crisisrelated cross-industry agreements in eleven Member States: Belgium, the Netherlands, France, Spain, Poland, Estonia, Latvia, Lithuania, Bulgaria, the Czech Republic, and Slovakia. In six new Member States (Poland, Estonia, Latvia, Lithuania, the Czech Republic, and Slovakia), the social partners reached an agreement for the first time at national cross-industry level. In six Member States, crisisrelated cross-industry negotiations were unsuccessful: Hungary, Ireland, Luxembourg, Slovenia, and Finland. While the social partners were involved in crisis-related public policy measures in Luxembourg, Slovenia and Finland, national level social dialogue failed entirely in Hungary and Ireland23. Among the EIFs, the EMF suggested the coordination of the European collective bargaining policy is the trade unions’ means to protect the workers’ interests. In 2009, the EMF published a paper that underlines five crucial aspects of collective bargaining policy in the economic crisis. 1) An active wage policy with the objective of a strong increase in real wages and income. 2) Secure Employment Working time policy as an instrument to 36 secure employment. The instruments range from flexitime accounts, short-time work, part-time work, temporary unemployment, training and education provisions, including the reduction of standard working time. 3) Strengthening the European coordination of collective bargaining: avoidance of undercutting wages and rejection of wage reductions. 4) Strengthening European cooperation at company level. 5) Stabilising the lowest incomes by minimum wages24. The EWCs are the place where trade unions’ cross border cooperation in negotiation activities at the company level takes place. These durable bodies aim at providing for employees’ (not just trade union members) information and consultation limited to transnational issues. Matters should be considered transnational when they concern Community-scale undertakings and Community-scale groups of undertakings25. To date, since the Directive’s implementation in 1994, over 900 European Works Councils have been established, representing approximately one third of all companies concerned26. The wage and remuneration issues are outside the EWCs’ competencies. The workers’ representatives exploited their potential in coordinating activities at the company level in different ways, at least in terms of employment conditions and practices across countries. This is so because some basic procedural questions have not been entirely resolved27. According to the EWCs’ directive, one of the key responsibilities of these bodies is to cope with transnational restructuring. Several EWCs have been undertaking an active role during the economic crisis, showing a propensity to adopt joint positions on restructuring and, specifically, to organise or coordinate (often in collaboration with the EIFs) Europe-wide protests and actions. This has been occurring mainly in the manufacturing sector and predominantly in metalworking. Moreover, some EWCs have shown an increased ability to get involved at the national level, especially in terms of promoting information and consultation and negotiating over restructuring and relocation of production, as in the case of the Renault EWC in Spain in 2009. Industry level unions in the EIF, in particular the EMF, UNI Europa Graphical (UEG), and the European Public Services Union (EPSU), presented concerns to agree on a procedure aimed at ensuring that only trade union bodies have the mandate to negotiate transnational collective agreements, trying to avoid having the EWCs develop into an employee forum for these negotiations. They devised a procedure to receive the mandate in representing the whole workers’ side throughout company-wide transnational agreements. The EMF utilised this procedure with five MNE after its formulation (Areva, Schneider, Daimler-Chrysler, John Deere and ArcelorMittal)28, the EPSU used it in negotiations with Suez-Lyonnais des Eaux29. There are other examples of development in international trade union coordination. Nonetheless, the negotiation of European-level agreements among MNEs and workers’ representatives coping with crisis-related restructuring is lacking: notable exceptions are the agreeWspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 Table 1 Bargaining level in the enlarged EU Country Manufacturing Services Key level of collective bargaining MEB MEB SEB MEB MEB MEB MEB MEB MEB MEB MEB SEB SEB MEB MEB MEB SEB MEB MEB MEB MEB MEB MEB MEB MEB MEB MEB MEB MEB SEB MEB MEB MEB SEB Industry National (sets the framework) Industry and company Industry Industry Industry Industry - at both national and provincial level Industry (often within national framework) Industry and company National and company Industry and company (varies with sectors) Industry Company Industry Industry Industry - but much left to company negotiations Company MEB SEB SEB SEB SEB SEB SEB MEB MEB MEB SEB SEB None SEB MEB None SEB SEB MEB MEB Company Company Company Company Company Company Company Industry and company Industry and company Industry Western Countries Austria Belgium Cyprus Denmark Germany Greece Spain Finland France Ireland Italy Luxembourg Malta Netherlands Portugal Sweden United Kingdom CEECs Bulgaria Czech Republic Estonia Hungary Latvia Lithuania Poland Romania Slovakia Slovenia Source: Fulton, L. (2007), Worker representation in Europe. Labour Research Department, ETUI-REHS, Brussels; and Eurofound (2009). Table 2 Decentralisation of Bargaining indexes and EU enlargements (1985-2007) EU-12 EU-15 EU-27 1985-1994 1995-2003 2004-2007 0,409 0,09 0,471 0,14 1,3 0,7 1,5 0,6 3,1 1,2 3,4 1,1 1,5 0,8 1,6 0,7 Union centralization (0-1) Mean Standard deviation Sectoral bargaining (0-2) Mean Standard deviation Wage coordination (1-5) Mean Standard deviation Works Council (0-2) Mean Standard deviation 0,369 0,13 1,2 0,8 2,8 1,2 1,5 0,8 Source: European Commission (2009) based on ICTWSS database37. Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 37 ments between ArcelorMittal and the EMF, and General Motors Europe and its EWCs. At the sector and company levels, unions usually negotiate with management on crisis-response agreements for accepting pay-cuts and moderation, cost reduction programmes in favour of job security and employment guarantees, with the introduction of flexible and short working time and training, and ask for the termination of external outsourcing. Most of these agreements have been signed in manufacturing (metalwork and chemical industries) in Italy, Germany, France, Spain, Denmark, Sweden, the UK, Poland, and the Netherlands. Social partner agreements of this type have been comparatively few in central and south-eastern Europe30. Indeed, trade unions have recently developed new forms of cooperation, even if at the moment these activities are circumscribed. Original elements for the future of transnational cooperation, even in the presence of decentralised bargaining, are the practices embraced in Nordic multinational banks and their European affiliates. Unions have joint transnational agreements and instituted arbitration systems to handle potential company-level contentious by means of the cross-border works councils. Furthermore, in the Danske Bank, Danish trade unions received the mandate to negotiate on behalf of all employees working within the company31. The rather unique case of cross-border trade union merger between Nautilus UK and Nautilus NL in the maritime sector represents a new perspective in the trans-nationalisation of unions’ practices, which may affect the results of collective bargaining in those sectors with international integrated markets and high densities of MNEs32. However, at this stage of the European economic integration process, the prospect of further cross-border trade union mergers may replicate only in those countries and in those sectors, which do not exhibit excessive dissimilarities in the overall economic and labour market structures, as well as in trade unions and collective bargaining traditions. The fifth enlargement towards the CEECs added pressure as regards the adoption of a decentralised framework in Europe. In almost all the CEECs, the collective bargaining takes place at single-employer level, more decentralised than the standard multi-employer level (Table 1) in Western Europe33. Moreover, in recent years, MNEs across Europe adopted the practice of opting out of sectors and national agreements by leaving the employers’ associations of reference in favour of transnational company-based agreements34. This decentralisation process may be classified between organised decentralisation – an increase in the companylevel bargaining, which occurs within the framework of rules and standards fixed by industrial agreements – and disorganised decentralisation, namely the switch from a higher level of bargaining towards company bargaining35. The former is mainly the result from a more or less lasting shift from central-level to industry-level bargain38 ing in several countries, notably Denmark, Sweden, and Spain, while in the UK, and recently Germany, there has been a disorganised dimension of decentralisation36. However, the enlargement in the direction of CEECs, which have in general a more decentralised, singleemployer bargaining system (with the exception of Slovenia), can also be considered as a rapid process of disorganised decentralisation, deepening the decentralisation trend within the EU38. The figures of the European Commission confirm this trend (Table 2)39. Making use of the “centralisation index”40 to measure the ability of the trade unions in a given country to define and implement common policies, taking into account the levels, at which the bargaining occurs, these figures show an overall slight decentralisation trend. This was temporarily interrupted in 1995 when Austria, Finland, and Sweden, characterised by centralised bargaining and unions, entered the EU. Social pacts and framework agreements in several Member States (such as Spain, Slovenia, Ireland, Portugal, the Netherlands, and Greece after the mid-1990s) partly counterbalanced the general trend towards lower bargaining levels (from national to sector and from sector to company bargaining)41. However, the current economic and financial crisis is reinforcing and accelerating the long-term trend towards organised decentralisation. In fact, a remarkable characteristic arising in several agreements signed in response to the crisis in countries such as Finland, Germany, and Sweden (where bargaining mainly occurs at the industry level) is the provision, which transfers to, or enhances, competence for wage setting at the company level42. This also occurred in Italy in June 2011 where the main employer (as defined by the Confindustria) and the union confederations (CGIL, CISL, UIL) endorsed an agreement to derogate further industrylevel bargaining issues at the company level43. Thus, it seems that differences among the Western and CEECs’ collective bargaining systems are gradually lessening. Conclusion From the completion of the Single Market Programme in 1992 up to the current stage, European economic integration has broadly progressed. Reduction of trade barriers, the EMU, and further integration in financial markets testify how deeply interconnected European economies are. These radical transformations, together with changes in employers’ practices and some European institutions initiatives have had an unambiguous impact both on the EU’s labour market outcomes and their institutions. Rapid and continuous changes in the European economic structure pose the groundwork for new challenges concerning organised labour strategies at all times. Following product and financial markets integration, European trade unions have recognised the necessity of considering a cross-border viewpoint in negotiation strategies, without delay, in spite of the diversities in national Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 structures and traditions and organisational and procedural obstacles. Indeed, transnational coordination activities have arisen in different forms at every bargaining level. The progressive trend in decentralising negotiations has encouraged trade unions to develop coordination practices at the company level. The insight is that European unions make efforts at all times to adjust and adapt their strategies in collective bargaining, and find new forms of cooperation, confirming to some extent the principle that industrial relations follow the market structures. Transnational unionism at the company level is the new frontier for organised labour. Since national unions operate in almost all cross-border European employee representative bodies, it will be interesting to observe if they enhance coordination at this level, considering the challenges that individual companies may present, or if they fall into the temptation of the “song of the mermaids” of their national interests. However, the present economic and financial crisis represents an extraordinary test for the trade unions’ ability to coordinate activities cross-borders at every bargaining level. * The author thanks Ewa Kaliszuk and an anonymous Referee for their comments and suggestions, and Gabriella Della Valle who contributed to improve the style of this paper. Usual disclaimer applies. Please address correspondence to Domenico Buccella, Dipartimento di Economia Politica e Statistica, Piazza San Francesco, 7 – 53100 Siena, Italy; e-mail: [email protected]. 1 J. E. Dølvik, (2000), Economic and Monetary Union: Implications for Industrial Relations and Collective Bargaining in Europe, "Discussion Paper DWP", 2000.01.04, ETUI, Brussels. Doorn Initiative (1998), “The Doorn Declaration, Joint Declaration adopted by the Belgian, Dutch, German and Luxembourg trade unions”, Doorn, 5 September 1998. 2 J.E. Dølvik, (2000), ibidem; A. Martin (1999), Wage Bargaining Under the EMU: Europeanization, Re-Nationalization or Americanization, "Discussion Paper DWP", 99.01.03, ETUI, Brussels. 3 European Council (1994), Council Directive 94/45/EC of 22 September 1994 on the establishment of a European Works Council or a procedure in Community-scale undertakings and Community-scale groups of undertakings for the purposes of informing and consulting employees, OJ EU L 254 of 30.9.1994; Directive 2009/38/EC of the European Parliament and of the Council of 6 May 2009 on the establishment of a European Works Council or a procedure in Community-scale undertakings and Community-scale groups of undertakings for the purposes of informing and consulting employees, OJ EU L 122 of 16.5.2009. 4 European Commission (2009), Industrial Relations in Europe, 2008, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg. 5 European Commission (2011), Industrial Relations in Europe, 2010, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg. 6 European Commission (2009), op. cit. 7 Consultation is defined as a process of discussion and debate, usually distinguished from collective bargaining and negotiation in that it does not imply a process of bargaining, compromise and joint agreement. European Commission (2002), Industrial Relations Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 in Europe, 2002, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg. 8 European Commission (2011), op. cit. 9 European Commission (2009), op. cit. 10 V. Glassner, P. Pochet (2011), Why trade unions seek to coordinate wages and collective bargaining in the Eurozone: past developments and future prospects, European Trade Union Institute Working Paper, March 2011. 11 The Doorn Initiative (1998). 12 European Trade Union Confederation (ETUC) (1999), Towards a European System of Industrial Relations, Resolution adopted by the IXth Statutory Congress of the European Trade Union Confederation, Helsinki, 29 June-2 July 1999; ETUC (2000), Recommendation on the Co-ordination of Collective Bargaining, adopted by the Executive Committee, 13-14 December 2000; ETUC (2001), Recommendation on the Co-ordination of Collective Bargaining, adopted by the Executive Committee, 14 December 2001; Dufresne, A. (2002), Wage Co-ordination in Europe: Roots and Routes, "Wage Policy in the Eurozone", ed. Philippe Pochet, Brussels, P.I.E.-Peter Lang, pp. 79-109. 13 ETUC (2007), “Commission’s Communication on Towards Common Principles of Flexicurity: More and Better Jobs through Flexibility and Security, ETUC’s position adopted by the ETUC Executive Committee of 17-18 October 2007. 14 ETUC (2009), ETUC resolution on a European Recovery Programme. Saving jobs from depression and deflation, defending wages, collective bargaining and Pensions. 15 European Metalworkers’ Federation (EMF) (2001), Collective Bargaining with the Euro, Resolution adopted at the 3rd EMF Collective Bargaining Conference on 9/10 December 1998, Collective Bargaining under the Euro. Experiences from the European metal Industry, eds. T. Schulten and R. Bispinck, ETUI, Brussels. 16 J. |E. Dølvik (2000), op. cit.; Traxler, F. (2002), European Monetary Union and Collective Bargaining, "ICPS Working Paper" n. 207, Universitat Autònoma de Barcelona. 17 EIROnline (1997), “New IG Metall initiative to improve trade union cooperation in Europe”, available online at: http://www.eurofound.europa.eu/eiro/1997/07/inbrief/ de9707223n.htm; EIROnline (1999), “The Europeanisation of collective bargaining”, available online at: http://www.eurofound. europa.eu/eiro/1999/07/study/tn9907201s.htm; Schulten, T. (2003), “Europeanisation of collective bargaining: trade union initiatives for the transnational co-ordination of collective bargaining”, in Industrial relations and European integration, eds. Keller, B., Platzer H-W., Ashgate, Aldershot, 112-36; Traxler, F., Brandl, B., Glassner, V., Ludvig, A. (2008), “Can Cross-Border Bargaining Coordination Work? Analytical Reflections and Evidence from the Metal Industry in Germany and Austria”, European Journal of Industrial Relations, Vol.14, No. 2, pp. 17-237; Traxler, F., Brandl, B. (2009), “Towards Europeanization of Wage Policy: Germany and the Nordic Countries”, European Union Politics, Vol. 10, No. 2, pp. 177–201. 18 E. Mermet and R. Hoffmann (2001), European Trade Union Strategies on Europeanisation of Collective Bargaining – an Overview in: Collective Bargaining under the Euro. Experiences from the European metal Industry, eds. Schulten, T. and Bispinck, R., ETUI, Brussels, pp. 37-60. 19 P. Marginson, K. Sisson (2001), European dimensions to collective bargaining: new symmetries within an asymmetric process?, Paper for the 6th European IIRA Congress (Oslo, 25-29th June, 2001), Industrial Research Unit, University of Warwick; Marginson, P., Sisson, K. (2002), European Integration and Industrial Relations: a case of convergence and divergence?”, “Journal of Common Market Studies”, Vol. 40,No. 4, pp. 671-692. 39 20 D. Sadowsky, O. Ludewig, F. Turk (2003), “Europeanization of Collective Bargaining”, in International Handbook of Trade Unions, eds. J. T. Addison and C. Schnabel, Edward Elgar Publishing Ltd., Cheltenam. 21 F. Traxler (2002), op. cit. 22 European Commission (2011), op. cit. 23 Ibidem. 31 EIROnline (2009), “Cross-border cooperation at company level in banking sector”, available online at: http://www.eurofound.europa.eu/eiro/2009/07/articles/ dk0907041i.htm 32 J. Gennard (2009), A new emerging trend? Cross border trade union mergers, “Employee Relations” Vol. 31, No. 1, pp. 5-8. 24 Social Europe, (2010), European Collective Bargaining Coordination in the Metal and Electronic Industries during the Economic Crisis, December 3, 2010. 25 Subsequently, in March 2002, the European Council and Parliament adopted the Directive 2002/14/EC establishing a general framework for informing and consulting employees at the national level, which applies also to firms employing at least 50 employees. This was necessary as the previous EWC Directive did not cover many MNEs plants. European Council and European Parliament (2002), “Directive 2002/14/EC of the European Parliament and of the Council of 11 March 2002 establishing a general framework for informing and consulting employees in the European Community - Joint declaration of the European Parliament, the Council and the Commission on employee representation”, OJ EU L 80, 23.3.2002. 26 European Trade Union Institute (ETUI) (2011), EWC database, March 2011. 27 European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions (Eurofound) (2006), European Work Councils and transnational restructuring, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg. 28 Eurofound (2009), Multinational companies and collective bargaining, available online at http://www.eurofound.europa.eu/ eiro/studies/tn0904049s/tn0904049s.htm; J. Gennard (2008), Negotiations at multinational company level?, “Employee Relations”, Vol. 30, No. 2, 100-103; J. Gennard (2009), Development of transnational collective bargaining in Europe, “Employee Relations”, Vol. 31, No. 4, pp. 341-346. 29 K. Papadakis (2010). “Transnational company agreements on enterprise restructuring”, Dialogue in Brief No. 2 (July). ILO Geneva. 30 33 European Commission (2011), op. cit. 34 Eurofound (2009), op. cit. 35 F. Traxler (1995), Farewell to labour market associations? Organised versus disorganised decentralisation as a map for industrial relations, in C. Crouch and F. Traxler (eds.), Organised industrial relations in Europe: what future?, Aldershot: Avebury. 36 F. Traxler (2002), op. cit.; M. Marginson, K. Sisson, J. Arrowsmith, (2003), Between decentralisation and Europeanisation: sectoral bargaining in four countries and two sectors, “European Journal of Industrial Relations”, Vol. 9, No. 2, pp. 163–87; Du Caju et al., (2008), Institutional features of wage bargaining in 23 European countries, the US and Japan, “IZA DiscussionPaper” No. 3867, Bonn: IZA; Keune, M. (2009), Wage moderation, decentralisation of collective bargaining and low pay, in Wages and wage bargaining in Europe Developments since the mid-1990s”, ETUI, Brussels, pp. 7-27; European Commission (2011), op. cit. 37 J. Visser (2008), Institutional Characteristics of Trade Unions, Wage Setting, State Intervention and Social Pacts (ICTWSS), an international database, Amsterdam Institute for Advanced Labour Studies (AIAS), Amsterdam. 38 European Commission (2011), op. cit.. 39 European Commission (2009), op. cit. 40 T. Iversen (1999), Contested economic institutions - The politics of macroeconomics and wage bargaining in advanced democracies, “Cambridge University Press”, Mass., Cambridge. 41 M. Keune (2009), op. cit. 42 European Commission (2011), op. cit. 43 Il Sole24Ore (2011), Contratti: accordo unitario tra Confindustria e i sindacati, 28 giugno 2011. n European Commission (2011), op. cit. WAŻNE DLA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH CO NOWEGO W PRAWIE UNII I DOKUMENTACH KE? BEZPIECZEŃSTWO ŻYWNOŚCI 3) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 914/2011 z 13 września 2011 r. zmieniające rozporządzenie (UE) nr 605/2010 ustanawiające warunki dotyczące zdrowia zwierząt i zdrowia publicznego oraz wydawania świadectw weterynaryjnych przy wprowadzaniu do Unii Europejskiej mleka surowego i przetworów mlecznych przeznaczonych do spożycia przez ludzi. DzUrz UE L 237 z 14.09.2011 r. 4) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 931/2011 z 19 września 2011 r. w sprawie wymogów dotyczących możliwości śledzenia ustanowionych rozporządzeniem (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady w odnie- BADANIA I INNOWACJE 1) Komunikat Komisji do PE, Rady, EKE-S i KR. Partnerstwo na rzecz badań naukowych i innowacji. KOM(2011)572 wersja ostateczna. Bruksela, 21.09.2011 r. 2) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/77/UE z 27 września 2011 r. dotycząca zmiany dyrektywy 2006/116/WE w sprawie czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych. DzUrz UE L 265 z 11.10.2011 r. 40 Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 sieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego. DzUrz UE L 242 z 20.09.2011 r. 5) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 961/2011 z 27 września 2011 r. wprowadzające specjalne warunki regulujące przywóz paszy i żywności pochodzących lub wysyłanych z Japonii w następstwie wypadku w elektrowni jądrowej Fukushima i uchylające rozporządzenie (UE) nr 297/2011. DzUrz UE L 252 z 28.09.2011 r. BUDŻET 6) Sprawozdanie Komisji dla PE i Rady w sprawie gwarancji pokrytych przez budżet ogólny. Stan na 31 grudnia 2010 r. KOM(2011)528 wersja ostateczna. Bruksela, 31.08.2011 r. 7) Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/535/UE z 6 lipca 2011 r. w sprawie uruchomienia Funduszu Solidarności Unii Europejskiej zgodnie z pkt 26 Porozumienia międzyinstytucjonalnego z 17 maja 2006 r. pomiędzy Parlamentem Europejskim, Radą i Komisją w sprawie dyscypliny budżetowej i należytego zarządzania finansami. DzUrz UE L 236 z 13.09.2011 r. 8) Decyzja Parlamentu Europejskiego 2011/548/UE, Euratom z 10 maja 2011 r. w sprawie udzielenia absolutorium z wykonania budżetu ogólnego Unii Europejskiej za rok budżetowy 2009, sekcja I – Parlament Europejski. DzUrz UE L 250 z 27.09.2011 r. 9) Decyzja Parlamentu Europejskiego 2011/549/UE z 10 maja 2011 r. w sprawie udzielenia absolutorium z wykonania budżetu ogólnego Unii Europejskiej za rok budżetowy 2009, sekcja II – Rada. DzUrz UE L 250 z 27.09.2011 r. 10) Decyzja Parlamentu Europejskiego 2011/540/UE, Euratom z 10 maja 2011 r. w sprawie udzielenia absolutorium z wykonania budżetu ogólnego Unii Europejskiej za rok budżetowy 2009, sekcja III – Komisja. DzUrz UE L 250 z 27.09.2011 r. 11) Decyzja 2011/624/UE, Euratom. Ostateczne przyjęcie budżetu korygującego nr 3 Unii Europejskiej na rok budżetowy 2011. DzUrz UE L 251 z 27.09.2011 r. EDUKACJA, KSZTAŁCENIE, MŁODZIEŻ 12) Sprawozdanie Komisji dla PE, Rady, EKE-S i KR. Końcowa ocena realizacji wieloletniego programu wspólnotowego mającego na celu zwiększenie dostępności, użyteczności i wykorzystania zasobów cyfrowych w Europie. KOM(2011)548 wersja ostateczna. Bruksela, 9.09.2011 r. 13) Komunikat Komisji do PE,Rady, EKE-S i KR. Działania na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia - plan modernizacji europejskich systemów szkolnictwa wyższego. KOM(2011)567 wersja ostateczna. Bruksela, 20.09.2011 r. HANDEL ZEWNĘTRZNY 14) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 844/2011 z 23 sierpnia 2011 r. zatwierdzające przedwywozowe kontrole pszenicy i mąki pszennej przeprowadzane przez Kanadę w odniesieniu do obecności ochratoksyny A. DzUrz UE L 218 z 24.08.2011 r. 15) Rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) nr 871/2011 z 26 sierpnia 2011 r. w sprawie zakończenia przeglądu wygaśnięcia i częściowego przeglądu okresowego środków antydumpingowych w zakresie przywozu niektórych Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 zamknięć włazów pochodzących z Chińskiej Republiki Ludowej oraz uchylenia tych środków. DzUrz UE L 227 z 2.09.2011 r. 16) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 898/2011 z 7 września 2011 r. zmieniające rozporządzenie (UE) nr 543/2011 w zakresie wartości progowych dla dodatkowych należności celnych za pomidory. DzUrz UE L 231 z 8.09.2011 r. 17) Rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) nr 905/2011 z 1 września 2011 r. w sprawie zakończenia częściowego przeglądu okresowego dotyczącego środków antydumpingowych stosowanych w przywozie określonego politereftalanu etylenu (PET) pochodzącego z Indii. DzUrz UE L 232 z 9.09.2011 r. 18) Rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) nr 906/2011 z 2 września 2011 r. w sprawie zmiany rozporządzenia (WE) nr 193/2007 nakładającego ostateczne cło wyrównawcze na przywóz politereftalanów etylenu pochodzących z Indii oraz w sprawie zmiany rozporządzenia (WE) nr 192/2007 nakładającego ostateczne cło antydumpingowe na przywóz niektórych politereftalanów etylenu pochodzących między innymi z Indii. DzUrz UE L 232 z 9.09.2011 r. 19) Rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) nr 907/2011 z 6 września 2011 r. zmieniające rozporządzenie wykonawcze (UE) nr 1105/2010 nakładające ostateczne cło antydumpingowe i stanowiące o ostatecznym pobraniu cła tymczasowego nałożonego na przywóz przędzy o dużej wytrzymałości na rozciąganie, z poliestrów, pochodzącej z Chińskiej Republiki Ludowej, i kończące postępowanie dotyczące przywozu przędzy o dużej wytrzymałości na rozciąganie, z poliestrów, pochodzącej z Republiki Korei i Tajwanu. DzUrz UE L 232 z 9.09.2011 r. 20) Rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) nr 917/2011 z 12 września 2011 r. nakładające ostateczne cło antydumpingowe i stanowiące o ostatecznym pobraniu tymczasowego cła nałożonego na przywóz płytek ceramicznych pochodzących z Chińskiej Republiki Ludowej. DzUrz UE L 238 z 15.09.2011 r. 21) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 969/2011 z 29 września 2011 r. w sprawie wszczęcia przeglądu rozporządzenia wykonawczego Rady (UE) nr 400/2010 (rozszerzającego ostateczne cło antydumpingowe nałożone rozporządzeniem (WE) nr 1858/2005 na przywóz stalowych lin i kabli pochodzących między innymi z Chińskiej Republiki Ludowej, na przywóz stalowych lin i kabli wysyłanych z Republiki Korei (zgłoszonych lub niezgłoszonych jako pochodzące z Republiki Korei) w celu ustalenia możliwości przyznania wyłączenia od tych środków jednemu koreańskiemu eksporterowi, w sprawie uchylenia cła antydumpingowego w odniesieniu do towarów przywożonych przez tego eksportera oraz w sprawie objęcia rejestracją towarów przywożonych przez tego eksportera. DzUrz UE L 254 z 30.09.2011 r. 22) Decyzja Komisji 2011/642/UE z 29 września 2011 r. w sprawie zakończenia postępowania antydumpingowego dotyczącego przywozu niektórych systemów elektrod grafitowych pochodzących z Chińskiej Republiki Ludowej. DzUrz UE L 254 z 30.09.2011 r. 23) Wniosek. Rozporządzenie wykonawcze Rady nakładające ostateczne cło antydumpingowe na przywóz rowerów pochodzących z Chińskiej Republiki Ludowej w następstwie przeglądu wygaśnięcia na podstawie art. 11 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 1225/2009. KOM(2011)544 wersja ostateczna. Bruksela, 7.09.2011 r. 41 24) Wniosek. Rozporządzenie Rady nakładające ostateczne cło antydumpingowe na przywóz ręcznych wózków paletowych oraz ich zasadniczych części pochodzących z Chińskiej Republiki Ludowej, rozszerzone na przywóz ręcznych wózków paletowych oraz ich zasadniczych części wysyłanych z Tajlandii, zgłoszonych lub niezgłoszonych jako pochodzące z Tajlandii, w następstwie przeglądu wygaśnięcia na podstawie art. 11 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 1225/2009. KOM(2011)554 wersja ostateczna. Bruksela, 13.09.2011 r. 33) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 954/2011 z 14 września 2011 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 w sprawie współpracy między organami krajowymi odpowiedzialnymi za egzekwowanie przepisów prawa w zakresie ochrony konsumentów. DzUrz UE L 259 z 4.10.2011 r. 25) Rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) nr 990/2011 z 3 października 2011 r. nakładające ostateczne cło antydumpingowe na przywóz rowerów pochodzących z Chińskiej Republiki Ludowej w następstwie przeglądu wygaśnięcia na podstawie art. 11 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 1225/2009. DzUrz UE L 261 z 6.10.2011 r. 34) Sprawozdanie Komisji dla PE, Rady, EKE-S i KR. Śródokresowa ocena programu Fiscalis 2013. KOM(2011)538 wersja ostateczna. Bruksela, 5.09.2011 r. 26) Rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) nr 1008/2011 z 10 października 2011 r. nakładające ostateczne cło antydumpingowe na przywóz ręcznych wózków paletowych oraz ich zasadniczych części pochodzących z Chińskiej Republiki Ludowej, rozszerzone na przywóz ręcznych wózków paletowych oraz ich zasadniczych części wysyłanych z Tajlandii, zgłoszonych lub niezgłoszonych jako pochodzące z Tajlandii, w następstwie przeglądu wygaśnięcia na podstawie art. 11 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 1225/2009. DzUrz UE L 268 z 13.10.2011 r. 27) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1043/2011 z 19 października 2011 r. nakładające tymczasowe cło antydumpingowe na przywóz kwasu szczawiowego pochodzącego z Indii i Chińskiej Republiki Ludowej. DzUrz UE L 275 z 20.10.2011 r. 28) Wniosek Rozporządzenie wykonawcze Rady nakładające ostateczne cło antydumpingowe i stanowiące o ostatecznym pobraniu tymczasowego cła nałożonego na przywóz niektórych alkoholi tłuszczowych i ich mieszanek, pochodzących z Indii, Indonezji i Malezji. KOM(2011)644 wersja ostateczna. Bruksela, 14.10.2011 r. KONKURENCJA 29) Decyzja Przewodniczącego Komisji Europejskiej 2011/695/UE z 13 października 2011 r. w sprawie funkcji i zakresu uprawnień urzędnika przeprowadzającego spotkanie wyjaśniające w niektórych postępowaniach z zakresu konkurencji. DzUrz UE L 275 z 20.10.2011 r. 30) Komunikat Komisji do PE, Rady, EKS-E i KR. Polityka przemysłowa - poprawa konkurencyjności. KOM(2011)642 wersja ostateczna. Bruksela, 14.10.2011 r. PODATKI POLITYKA AUDIOWIZUALNA I MEDIA 35) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/77/UE z 27 września 2011 r. dotycząca zmiany dyrektywy 2006/116/WE w sprawie czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych. DzUrz UE L 265 z 11.10.2011 r. POLITYKA ZAGRANICZNA I BEZPIECZEŃSTWA 36) Decyzja wykonawcza Komisji 2011/636/UE z 21 września 2011 r. określająca datę uruchomienia Wizowego Systemu Informacyjnego (VIS) w regionie pierwszym. DzUrz UE L 249 z 27.09.2011 r. 37) Komunikat Komisji do PE, Rady, EKE-S i KR o współpracy w dziedzinie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych w ramach partnerstwa wschodniego. KOM(2011)564 wersja ostateczna. Bruksela, 26.09.2011 r. 38) Decyzja Rady 2011/701/WPZiB z 21 października 2011 r. w sprawie zmiany decyzji 2011/430/WPZiB w celu aktualizacji wykazu osób, grup i podmiotów objętych art. 2, 3 i 4 wspólnego stanowiska 2001/931/WPZiB w sprawie zastosowania szczególnych środków w celu zwalczania terroryzmu. DzUrz UE L 277 z 22.10.2011 r. 39) Rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) nr 1063/2011 z 21 października 2011 r. dotyczące wykonania art. 2 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 2580/2001 w sprawie szczególnych środków restrykcyjnych skierowanych przeciwko niektórym osobom i podmiotom mających na celu zwalczanie terroryzmu. DzUrz UE L 277 z 22.10.2011 r. ROLNICTWO KONSUMENCI 31) Sprawozdanie Komisji dla PE, Rady i EKE-S Czwarte sprawozdanie na temat stosowania dyrektywy Rady w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących odpowiedzialności za produkty wadliwe (85/374/EWG z dnia 25 lipca 1985 r., zmienionej dyrektywą 1999/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 10 maja 1999 r.). KOM(2011)547 wersja ostateczna. Bruksela, 8.09.2011 r. 32) Wniosek. Dyrektywa Rady ustanawiająca podstawowe normy bezpieczeństwa w celu ochrony przed zagrożeniami wynikającymi z narażenia na działanie promieniowania jonizującego. KOM(2011)593 wersja ostateczna. Bruksela, 29.09.2011 r. 42 40) Wniosek. Rozporządzenie PE i Rady zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1760/2000 w odniesieniu do elektronicznej identyfikacji bydła i skreślające przepisy dotyczące dobrowolnego etykietowania wołowiny. KOM(2011)525 wersja ostateczna. Bruksela, 30.08.2011 r. 41) Wniosek. Dyrektywa PE i Rady zmieniająca dyrektywę Rady 64/432/EWG w odniesieniu do komputerowych baz danych stanowiących część sieci nadzoru w państwach członkowskich. KOM(2011)524 wersja ostateczna. Bruksela, 30.08.2011 r. 42) Wniosek. Rozporządzenie PE i Rady w sprawie definicji, opisu, prezentacji, etykietowania i ochrony oznaczeń geograficznych aromatyzowanych produktów sektora wina. KOM(2011)530 wersja ostateczna. Bruksela, 31.08.2011 r. Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 43) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 909/2011 z 8 września 2011 r. ustanawiające formę i treść informacji rachunkowych, które należy przedłożyć Komisji do celów rozliczenia rachunków EFRG i EFRROW, jak również w celu monitorowania i prognozowania. DzUrz UE L 234 z 10.09.2011 r. 44) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 926/2011 z 12 września 2011 r. do celów decyzji Rady 2009/470/ WE w odniesieniu do pomocy finansowej Unii dla laboratoriów referencyjnych UE ds. pasz i żywności oraz w sektorze zdrowia zwierząt. DzUrz UE L 241 z 17.09.2011 r. 45) Decyzja wykonawcza Komisji 2011/546/UE z 16 września 2011 r. uchylająca decyzję wykonawczą 2011/508/UE dotyczącą niektórych środków ochronnych w związku z klasycznym pomorem świń na Litwie. DzUrz UE L 241 z 17.09.2011 r. 46) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 996/2011 z 7 października 2011 r. zmieniające rozporządzenia (WE) nr 657/2008, (WE) nr 1276/2008 i rozporządzenie wykonawcze (UE) nr 543/2011 w zakresie zobowiązań dotyczących przekazywania informacji w ramach wspólnej organizacji rynków rolnych. DzUrz UE L 264 z 8.10.2011 r. 47) Decyzja wykonawcza Komisji 2011/689/UE z 14 października 2011 r. wyłączająca z finansowania Unii Europejskiej niektóre wydatki poniesione przez państwa członkowskie z tytułu Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR), Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji (EFRG) oraz Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW). DzUrz UE L 270 z 15.10.2011 r. 48) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 1036/2011 z 17 października 2011 r. ustalające stopy procentowe, które mają być stosowane do obliczania kosztów finansowania środków interwencyjnych obejmujących skup, składowanie i zbyt zapasów na rok budżetowy 2012 EFRG. DzUrz UE L 271 z 18.10.2011 r. ROZSZERZENIE 49) Sprawozdanie Komisji dla PE, Rady i EKE-S: Sprawozdanie roczne na 2010 r. w sprawie pomocy finansowej na rozszerzenie (IPA, PHARE, CARDS, Instrument pomocy przedakcesyjnej dla Turcji, Środki przejściowe). KOM(2011)647 wersja ostateczna. Bruksela, 11.10.2011 r. 50) Komunikat Komisji do PE i Rady: Instrument pomocy przedakcesyjnej (IPA) zmienione wieloletnie orientacyjne ramy finansowe na lata 2012-2013. KOM(2011)641 wersja ostateczna. Bruksela, 12.10.2011 r. 51) Opinia Komisji w sprawie wniosku Republiki Chorwacji o przystąpienie do Unii Europejskiej. KOM(2011)667 wersja ostateczna. Bruksela, 12.10.2011 r. RYBOŁÓWSTWO I GOSPODARKA MORSKA 52) Wniosek. Rozporządzenie Rady ustalające uprawnienia do połowów na 2012 rok dla pewnych stad ryb i grup stad ryb, stosowane na wodach Morza Bałtyckiego. KOM(2011)562 wersja ostateczna. Bruksela, 15.09.2011 r. 53) Wniosek. Rozporządzenie Rady ustalające uprawnienia do połowów dla statków Unii na 2012 rok w odniesieniu do pewnych stad ryb i grup stad ryb, które nie są przedmiotem negocjacji ani umów międzynarodowych. KOM(2011)586 wersja ostateczna. Bruksela, 26.09.2011 r. Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 54) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 1016/2011 z 23 września 2011 r. w sprawie wprowadzenia odliczeń od kwot połowowych w roku 2011 dla niektórych stad z powodu przełowienia tych stad w poprzednim roku. DzUrz UE L 270 z 15.10.2011 r. 55) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 1021/2011 z 14 października 2011 r. w sprawie wprowadzenia odliczeń od kwot połowowych w roku 2011 dla niektórych stad z powodu przełowienia innych stad w poprzednim roku. DzUrz UE L 270 z 15.10.2011 r. RYNEK WEWNĘTRZNY 56) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 839/2011 z 22 sierpnia 2011 r. zmieniające rozporządzenie (UE) nr 222/2011 ustanawiające nadzwyczajne środki w odniesieniu do udostępniania pozakwotowego cukru i izoglukozy na rynku Unii z zastosowaniem obniżonej opłaty za przekroczenie kwoty krajowej w roku gospodarczym 2010/2011. DzUrz UE L 216 z 23.08.2011 r. 57) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 852/2011 z 24 sierpnia 2011 r. zmieniające rozporządzenie (UE) nr 397/2010 w odniesieniu do limitu ilościowego dla wywozu pozakwotowej izoglukozy na okres do końca roku gospodarczego 2010/2011. DzUrz UE L 219 z 25.08.2011 r. 58) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 830/2011 z 27 lipca 2011 r. ustanawiające na 2011 r. „wykaz Prodcom” – listę produktów przemysłowych zgodnie z rozporządzeniem Rady (EWG) nr 3924/91. DzUrz UE L 224 z 30.08.2011 r. 59) Wniosek. Rozporządzenie PE i Rady w sprawie współpracy administracyjnej za pośrednictwem systemu wymiany informacji na rynku wewnętrznym („rozporządzenie w sprawie IMI”). KOM(2011)522 wersja ostateczna. Bruksela, 29.08.2011 r. 60) Regulamin nr 16 Europejskiej Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych – Jednolite przepisy dotyczące homologacji: I. pasów bezpieczeństwa, urządzeń przytrzymujących, urządzeń przytrzymujących dla dzieci oraz urządzeń przytrzymujących ISOFIX dla dzieci przeznaczonych dla osób znajdujących się w pojazdach silnikowych – II. pojazdów wyposażonych w pasy bezpieczeństwa, urządzenia przypominające o zapięciu pasów, urządzenia przytrzymujące, urządzenia przytrzymujące dla dzieci oraz urządzenia przytrzymujące ISOFIX dla dzieci. DzUrz UE L 233 z 9.09.2011 r. 61) Regulamin nr 44 Europejskiej Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych (EKG/ONZ) – Jednolite przepisy dotyczące homologacji urządzeń przytrzymujących dla dzieci przebywających w pojazdach o napędzie silnikowym („urządzenia przytrzymujące dla dzieci”). DzUrz UE L 233 z 9.09.2011 r. 62) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 957/2011 z 26 września 2011 r. zmieniające rozporządzenie (UE) nr 1272/2009 w zakresie zakupu i sprzedaży masła i odtłuszczonego mleka w proszku. DzUrz UE L 249 z 27.09.2011 r. 63) Sprawozdanie Komisji dla PE i Rady. Roczne sprawozdanie z postępu uzyskanego przez wspólne przedsiębiorstwa na rzecz realizacji wspólnych inicjatyw technologicznych w 2009 r. KOM(2011)557 wersja ostateczna. Bruksela, 14.09.2011 r. 64) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 981/2011 z 30 września 2011 r. rejestrujące w rejestrze chronionych nazw pochodzenia i chronionych oznaczeń geograficz- 43 nych nazwę [Jabłka grójeckie (CHOG)]. DzUrz UE L 260 z 5.10.2011 r. SPRAWIEDLIWOŚĆ, WOLNOŚĆ I BEZPIECZEŃSTWO 65) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 1044/2011 z 19 października 2011 r. rejestrujące w rejestrze gwarantowanych tradycyjnych specjalności nazwę [Kabanosy (GTS)]. DzUrz UE L 275 z 20.10.2011 r. 75) Decyzja Rady 2011/518/WPZiB z 25 sierpnia 2011 r. w sprawie mianowania Specjalnego Przedstawiciela Unii Europejskiej w Regionie Kaukazu Południowego i ds. Kryzysu w Gruzji. DzUrz UE L 221 z 27.08.2011 r. 66) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 1073/2011 z 20 października 2011 r. rejestrujące w rejestrze chronionych nazw pochodzenia i chronionych oznaczeń geograficznych nazwę [Fasola Piękny Jaś z Doliny Dunajca / Fasola z Doliny Dunajca (ChNP)]. DzUrz UE L 278 z 25.10.2011 r. 76) Wniosek. Rozporządzenie PE i Rady zmieniające rozporządzenie (WE) nr 810/2009 z 13 lipca 2009 r. ustanawiające wspólnotowy kodeks wizowy (kodeks wizowy). KOM(2011)516 wersja ostateczna. Bruksela, 30.08.2011 r. 67) Decyzja Komisji 2011/667/UE z 10 października 2011 r. w sprawie sposobów skoordynowanego stosowania zasad dotyczących egzekwowania odnośnie do satelitarnych usług komunikacji ruchomej (MSS) zgodnie z art. 9 ust. 3 decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady nr 626/2008/WE. DzUrz UE L 265 z 11.10.2011 r. 68) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1007/2011 z 27 września 2011 r. w sprawie nazewnictwa włókien tekstylnych oraz etykietowania i oznakowywania składu surowcowego wyrobów włókienniczych, a także uchylenia dyrektywy Rady 73/44/EWG oraz dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady 96/73/WE i 2008/121/WE. DzUrz UE L 272 z 18.10.2011 r. 69) Zalecenie Komisji 2011/696/UE z 18 października 2011 r. dotyczące definicji nanomateriału. DzUrz UE L 275 z 20.10.2011 r. 70) Wniosek. Decyzja Rady zezwalająca na wprowadzenie do obrotu na mocy rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady produktów zawierających genetycznie zmodyfikowaną bawełnę 281-24-236x3006210-23 (DAS-24236-5xDAS-21Ø23-5), składających się z niej lub z niej wyprodukowanych. KOM(2011)620 wersja ostateczna. Bruksela, 12.10.2011 r. 71) Wniosek. Decyzja Rady zezwalająca na wprowadzenie do obrotu na mocy rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady produktów zawierających genetycznie zmodyfikowaną kukurydzę Bt11xMIR604 (SYN-BTØ11-1xSYN-IR6Ø4-5), składających się z niej lub z niej wyprodukowanych. KOM(2011)622 wersja ostateczna. Bruksela, 12.10.2011 r. 72) Wniosek. Decyzja Rady zezwalająca na wprowadzenie do obrotu na mocy rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady produktów zawierających genetycznie zmodyfikowaną kukurydzę MIR604xGA21 (SYN-IR6Ø4-5xMON-ØØØ21-9), składających się z niej lub z niej wyprodukowanych. KOM(2011)623 wersja ostateczna. Bruksela, 12.10.2011 r. 73) Wniosek. Decyzja Rady zezwalająca na wprowadzenie do obrotu na mocy rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady produktów zawierających genetycznie zmodyfikowaną kukurydzę Bt11xMIR604xGA21 (SYN-BTØ11-1xSYN-IR6Ø4-5xMON-ØØØ21-9), składających się z niej lub z niej wyprodukowanych. KOM(2011)621 wersja ostateczna. Bruksela, 12.10.2011 r. SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE 74) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 937/2011 z 21 września 2011 r. w sprawie wykonania rozporządzenia (WE) nr 808/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącego statystyk Wspólnoty w sprawie społeczeństwa informacyjnego. DzUrz UE L 245 z 22.09.2011 r. 44 77) Sprawozdanie Komisji dla PE, Rady, EKE-S i KR. Śródokresowa ocena programu Cła 2013. KOM(2011)537 wersja ostateczna. Bruksela, 5.09.2011 r. 78) Sprawozdanie Komisji dla PE i Rady. Sprawozdanie roczne dla Parlamentu Europejskiego i Rady z działalności jednostki centralnej systemu Eurodac w 2010 r. KOM(2011)549 wersja ostateczna. Bruksela, 12.09.2011 r. 79) Komunikat Komisji do PE, Rady, EKE-S i KR. Ład Schengen - wzmocnienie obszaru bez kontroli na granicach wewnętrznych. KOM(2011)561 wersja ostateczna. Bruksela, 16.09.2011 r. 80) Wniosek. Rozporządzenie PE i Rady zmieniające rozporządzenie (WE) nr 562/2006 w celu ustanowienia wspólnych zasad dotyczących tymczasowego przywrócenia w wyjątkowych okolicznościach kontroli granicznej na granicach wewnętrznych. KOM(2011)560 wersja ostateczna. Bruksela, 16.09.2011 r. 81) Komunikat Komisji do PE, Rady, EKE-S i KR w kierunku polityki kryminalnej UE: Zapewnienie skutecznej realizacji polityki UE poprzez prawo karne. KOM(2011)573 wersja ostateczna. Bruksela, 20.09.2011 r. 82) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 977/2011 z 3 października 2011 r. zmieniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 810/2009 ustanawiające wspólnotowy kodeks wizowy. DzUrz UE L 258 z 4.10.2011 r. SPRAWY GOSPODARCZE I WALUTOWE 83) Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego 2011/509/UE z 30 czerwca 2011 r. zmieniające wytyczne EBC/2008/8 w sprawie zbierania danych dotyczących euro oraz działania Systemu Informacji Walutowej 2 (EBC/2011/9). DzUrz UE L 217 z 23.08.2011 r. 84) Komunikat Komisji. Plan działania na rzecz stabilności i wzrostu. KOM(2011)669 wersja ostateczna. Bruksela, 12.10.2011 r. 85) Wniosek. Decyzja Rady ustalająca wysokość wkładów wpłacanych przez państwa członkowskie na rzecz Europejskiego Funduszu Rozwoju (3. rata za 2011 r.). KOM(2011)661 wersja ostateczna. Bruksela, 18.10.2011 r. SPRAWY INSTYTUCJONALNE 86) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 842/2011 z 19 sierpnia 2011 r. ustanawiające standardowe formularze do publikacji ogłoszeń w dziedzinie zamówień publicznych i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1564/2005. DzUrz UE L 222 z 27.08.2011 r. 87) Komunikat Komisji do PE, Rady, EKE-S i KR. Plan działania na rzecz zasobooszczędnej Europy. KOM(2011)571 wersja ostateczna. Bruksela, 20.09.2011 r. Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 88) Decyzja Rady 2011/660/UE z 3 października 2011 r. w sprawie mianowania do Komitetu Regionów sześciu członków z Polski i sześciu zastępców członków z Polski. DzUrz UE L 263 z 7.10.2011 r. 89) Decyzja Rady Gubernatorów z 12 maja 2010 r. dotycząca zmiany Regulaminu wewnętrznego Europejskiego Banku Inwestycyjnego w związku z wejściem w życie Traktatu z Lizbony i nowego Statutu Banku. DzUrz UE L 266 z 11.10.2011 r. ŚRODOWISKO 90) Komunikat Komisji do PE, Rady, EKE-S i KR. Szósty wspólnotowy program działań w zakresie środowiska naturalnego. Ocena końcowa. KOM(2011)531 wersja ostateczna. Bruksela, 31.08.2011 r. 91) Decyzja Komisji 2011/540/UE z 18 sierpnia 2011 r. w sprawie zmiany decyzji 2007/589/WE w zakresie włączenia wytycznych dotyczących monitorowania i sprawozdawczości w odniesieniu do emisji gazów cieplarnianych wynikających z nowych działań i nowych gazów. DzUrz UE L 244 z 21.09.2011 r. 92) Decyzja wykonawcza Komisji 2011/632/UE z 21 września 2011 r. ustanawiająca kwestionariusz do zastosowania w sprawozdaniu z wykonania dyrektywy 2000/76/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie spalania odpadów. DzUrz UE L 247 z 24.09.2011 r. 93) Decyzja Komisji 2011/638/UE z 26 września 2011 r. dotycząca wzorców porównawczych do celów bezpłatnego przydziału uprawnień do emisji gazów cieplarnianych operatorom statków powietrznych na podstawie art. 3e dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady. DzUrz UE L 252 z 28.09.2011 r. 94) Sprawozdanie Komisji w sprawie stosowania, skutków i odpowiedniości rozporządzenia w sprawie niektórych fluorowanych gazów cieplarnianych (rozporządzenie (WE) nr 842/2006). KOM(2011)581 wersja ostateczna. Bruksela, 26.09.2011 r. 95) Wniosek. Dyrektywa Rady ustanawiająca podstawowe normy bezpieczeństwa w celu ochrony przed zagrożeniami wynikającymi z narażenia na działanie promieniowania jonizującego. KOM(2011)593 wersja ostateczna. Bruksela, 29.09.2011 r. 96) Sprawozdanie Komisji dla PE i Rady: Postęp w realizacji celów z Kioto (wymagane na mocy art. 5 decyzji nr 280/2004/WE Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącej mechanizmu monitorowania emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie oraz wykonania protokołu z Kioto). KOM(2011)624 wersja ostateczna. Bruksela, 7.10.2011 r. STOSUNKI ZEWNĘTRZNE 97) Informacja dotycząca wejścia w życie Umowy w formie protokołu między Unią Europejską a Jordańskim Królestwem Haszymidzkim ustanawiającego mechanizm rozstrzygania sporów mający zastosowanie do sporów dotyczących postanowień handlowych Układu eurośródziemnomorskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Jordańskim Królestwem Haszymidzkim, z drugiej strony. DzUrz UE L 226 z 1.09.2011 r. 98) Decyzja Rady 2011/523/UE z 2 września 2011 r. częściowo zawieszająca stosowanie Umowy o współpracy mię- Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 dzy Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Syryjską Republiką Arabską. DzUrz UE L 228 z 3.09.2011 r. 99) Powiadomienie o wejściu w życie Umowy między Unią Europejską a Konfederacją Szwajcarską ustanawiającej zasady i warunki uczestnictwa Konfederacji Szwajcarskiej w programie „Młodzież w działaniu” oraz w programie działań w zakresie uczenia się przez całe życie (20072013). DzUrz UE L 234 z 10.09.2011 r. 100) Decyzja Rady 2011/620/UE z 12 lipca 2011 r. w sprawie podpisania w imieniu Unii Umowy między Unią Europejską a Gruzją w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych produktów rolnych i środków spożywczych. DzUrz UE L 243 z 21.09.2011 r. 101) Komunikat Komisji do PE, Rady, EKE-S i KR. Propozycja wspólnego stanowiska UE na 4. Forum Wysokiego Szczebla w sprawie skuteczności pomocy (PUSAN). KOM(2011)541 wersja ostateczna, Bruksela. 7.09.2011 r. 102) Wniosek. Decyzja Rady zmieniająca decyzję Rady i przedstawicieli rządów państw członkowskich Unii Europejskiej zebranych w Radzie, w sprawie podpisania i tymczasowego stosowania porozumienia w formie wymiany listów między Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi z jednej strony, a Federacją Rosyjską z drugiej strony, dotyczącego „Uzgodnionych zasad modernizacji istniejącego systemu korzystania z tras transsyberyjskich” oraz ustanowienia przez państwa członkowskie mechanizmu wyrównawczego. KOM(2011)545 wersja ostateczna. Bruksela, 13.09.2011 r. 103) Wniosek. Decyzja Rady w sprawie zawarcia Umowy o handlu między Unią Europejską a Kolumbią i Peru. KOM(2011)569 wersja ostateczna. Bruksela, 22.09.2011 r. 104) Wniosek. Decyzja Rady w sprawie stanowiska, jakie ma zająć Unia Europejska w ramach Komitetu ds. Handlu ustanowionego w Umowie o wolnym handlu między Unią Europejską i jej państwami członkowskimi, z jednej strony, a Republiką Korei, z drugiej strony, w odniesieniu do przyjęcia regulaminu wewnętrznego Komitetu ds. Handlu oraz sporządzenia listy 15 osób mających pełnić rolę arbitra. KOM(2011)592 wersja ostateczna. Bruksela, 28.09.2011 r. 105) Decyzja Rady 2011/634/UE z 17 maja 2011 r. w sprawie podpisania w imieniu Unii Europejskiej i tymczasowego stosowania Międzynarodowego porozumienia w sprawie kakao z 2010 r. DzUrz UE L 259 z 4.10.2011 r. 106) Decyzja Rady 2011/694/UE z 26 września 2011 r. w sprawie zawarcia Umowy między Unią Europejską a rządem Federacyjnej Republiki Brazylii dotyczącej bezpieczeństwa lotnictwa cywilnego. DzUrz UE L 273 z 19.10.2011 r. 107) Decyzja nr 2/2011 Wspólnego Komitetu UE-Szwajcaria 2011/702/UE utworzonego na mocy art. 14 Umowy między Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi, z jednej strony, a Konfederacją Szwajcarską, z drugiej strony, w sprawie swobodnego przepływu osób z 30 września 2011 r. zastępująca załącznik III (Wzajemne uznawanie kwalifikacji zawodowych) do tej umowy. DzUrz UE L 277 z 22.10.2011 r. 108) Wniosek. Rozporządzenie PE i Rady w sprawie wprowadzenia w życie dwustronnej klauzuli ochronnej i mechanizmu stabilizacyjnego dotyczącego bananów, zawartych w Umowie o handlu między Unią Europejską a Kolumbią i Peru. KOM(2011)600 wersja ostateczna. Bruksela, 3.10.2011 r. 109) Wniosek. Rozporządzenie PE i Rady w sprawie wprowadzenia w życie dwustronnej klauzuli ochronnej i mechanizmu stabilizacyjnego dotyczącego bananów do Umowy ustanawiającej stowarzyszenie między Unią Europejską 45 i jej Państwami Członkowskimi, z jednej strony, a Ameryką Centralną, z drugiej strony. KOM(2011)599 wersja ostateczna. Bruksela, 3.10.2011 r. 110) Wniosek. Decyzja Rady w sprawie stanowiska Unii Europejskiej wobec przyjęcia decyzji Komisji Mieszanej ustanowionej na mocy Konwencji z 20 maja 1987 r. o wspólnej procedurze tranzytowej oraz decyzji Komisji Mieszanej ustanowionej na mocy Konwencji z 20 maja 1987 r. o uproszczeniu formalności w obrocie towarowym (SAD) w sprawie zaproszenia Chorwacji i Turcji do przystąpienia do tych Konwencji. KOM(2011)640 wersja ostateczna. Bruksela, 13.10.2011 r. TRANSPORT 111) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 859/2011 z 25 sierpnia 2011 r. zmieniające rozporządzenie (UE) nr 185/2010 ustanawiające szczegółowe środki w celu wprowadzenia w życie wspólnych podstawowych norm ochrony lotnictwa cywilnego. DzUrz UE L 220 z 26.08.2011 r. 112) Decyzja Rady 2011/530/UE z 31 marca 2011 r. w sprawie podpisania w imieniu Unii i tymczasowego stosowania Porozumienia o współpracy między Unią Europejską a Organizacją Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego określającego ogólne ramy zacieśnionej współpracy. DzUrz UE L 232 z 9.09.2011 r. 113) Decyzja Rady 2011/531/UE z 16 czerwca 2011 r. dotycząca stanowiska, jakie ma zająć Unia Europejska w ramach Wspólnego Komitetu UE-ICAO w sprawie decyzji o przyjęciu załącznika dotyczącego bezpieczeństwa lotniczego do Porozumienia o współpracy między Unią Europejską a Organizacją Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego określającego ogólne ramy zacieśnionej współpracy. DzUrz UE L 232 z 9.09.2011 r. 121) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 1035/2011 z 17 października 2011 r. ustanawiające wspólne wymogi dotyczące zapewniania służb żeglugi powietrznej oraz zmieniające rozporządzenia (WE) nr 482/2008 i (UE) nr 691/2010. DzUrz UE L 271 z 18.10.2011 r. ZATRUDNIENIE I SPRAWY SPOŁECZNE 122) Sprawozdanie Komisji dla PE i Rady z działalności Europejskiego Funduszu Dostosowania do Globalizacji (EFG) w 2010 r. KOM(2011)466 wersja ostateczna. Bruksela, 22.08.2011 r. 123) Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 940/2011/UE z 14 września 2011 r. w sprawie Europejskiego Roku Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej (2012). DzUrz UE L 246 z 23.09.2011 r. (S.K. – na podstawie Dzienników Urzędowych UE i dokumentów KE przeznaczonych dla innych instytucji UE – KOM) n CO NOWEGO W PRAWIE POLSKIM? UMOWY MIĘDZYNARODOWE 1) Oświadczenie Rządowe z 28 marca 2011 r. w sprawie związania Rzeczypospolitej Polskiej Porozumieniem (MP 2011, nr 74, poz. 737) między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białorusi o współpracy w dziedzinie ochrony środowiska, podpisanym w Białowieży 12 września 2009 r. MP 2011, nr 74, poz. 738. Ogłoszono 24.08.2011 r. 2) Oświadczenie Rządowe z 18 lutego 2011 r. w sprawie związania Rzeczypospolitej Polskiej Porozumieniem (MP 2011, nr 74, poz. 739) między Rzecząpospolitą Polską a Czarnogórą o uregulowaniu dwustronnych stosunków traktatowych, zawartym w Podgoricy 23 kwietnia 2009 r. MP 2011, nr 74, poz. 740. Ogłoszono 24.08.2011 r. 3) Oświadczenie rządowe z 6 lipca 2011 r. w sprawie związania Rzeczypospolitej Polskiej Memorandum (MP 2011, nr 81, poz. 812) o Porozumieniu między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Radą Europy w sprawie Biura Rady Europy w Warszawie i jego statusu prawnego, podpisanym w Strasburgu 14 czerwca 2011 r. MP 2011, nr 81, poz. 813. Ogłoszono 7.09.2011 r. 4) Oświadczenie rządowe z 13 lipca 2011 r. o związaniu Rzeczypospolitej Polskiej Porozumieniem (MP 2011, nr 81, poz. 816) między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Chińskiej Republiki Ludowej w sprawie zmiany Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Chińskiej Republiki Ludowej o współpracy finansowej, sporządzonej w Warszawie 29 września 2000 r., podpisanym w Pekinie 12 stycznia 2011 r. MP 2011, nr 81, poz. 817. Ogłoszono 7.09.2011 r. 5) Oświadczenie rządowe z 13 lipca 2011 r. w sprawie związania Rzeczypospolitej Polskiej Memorandum of Understanding (MP 2011, nr 81, poz. 820) wdrażania Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospo- 114) Dyrektywa Komisji 2011/75/UE z 2 września 2011 r. zmieniająca dyrektywę Rady 96/98/WE w sprawie wyposażenia statków. DzUrz UE L 239 z 15.09.2011 r. 115) Decyzja Rady 2011/547/UE z 12 września 2011 r. w sprawie uruchomienia w Rumunii zautomatyzowanej wymiany danych rejestracyjnych pojazdów. DzUrz UE L 242 z 20.09.2011 r. 116) Zalecenie Komisji 2011/622/UE z 20 września 2011 r. w sprawie procedury służącej wykazaniu poziomu zgodności istniejących linii kolejowych z podstawowymi parametrami przyjętymi w technicznych specyfikacjach interoperacyjności. DzUrz UE L 243 z 21.09.2011 r. 117) Decyzja wykonawcza Komisji 2011/633/UE z 15 września 2011 r. w sprawie wspólnych specyfikacji rejestru infrastruktury kolejowej. DzUrz UE L 256 z 1.10.2011 r. 118) Decyzja wykonawcza Komisji 2011/665/UE z 4 października 2011 r. w sprawie europejskiego rejestru typów pojazdów kolejowych dopuszczonych do eksploatacji. DzUrz UE L 264 z 8.10.2011 r. 119) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/76/UE z 27 września 2011 r. zmieniająca dyrektywę 1999/62/ WE w sprawie pobierania opłat za użytkowanie niektórych typów infrastruktury przez pojazdy ciężarowe. DzUrz UE L 269 z 14.10.2011 r. 120) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 1034/2011 z 17 października 2011 r. w sprawie nadzoru nad bezpieczeństwem w zarządzaniu ruchem lotniczym i służbach żeglugi powietrznej oraz zmieniające rozporządzenie (UE) nr 691/2010. DzUrz UE L 271 z 18.10.2011 r. 46 Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 darczego na lata 2009—2014 pomiędzy Islandią, Księstwem Liechtensteinu i Królestwem Norwegii a Rzecząpospolitą Polską. MP 2011, nr 81, poz. 821. Ogłoszono 7.09.2011 r. 6) Oświadczenie rządowe z 28 czerwca 2011 r. w sprawie związania Rzeczypospolitej Polskiej Memorandum of Understanding (MP 2011, nr 81, poz.822) wdrażania Norweskiego Mechanizmu Finansowego na lata 2009-2014 pomiędzy Królestwem Norwegii a Rzecząpospolitą Polską. MP 2011, nr 81, poz. 823. Ogłoszono 7.09.2011 r. 7) Oświadczenie rządowe z 27 lipca 2011 r. w sprawie związania Rzeczypospolitej Polskiej Umową (MP 2011, nr 81, poz. 824) między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacji Rosyjskiej o transporcie morskim, podpisaną w Warszawie 6 grudnia 2010 r. MP 2011, nr 81, poz. 825. Ogłoszono 7.09.2011 r. 8) Oświadczenie rządowe z 18 sierpnia 2011 r. w sprawie związania Rzeczypospolitej Polskiej Planem Współpracy do Umowy (MP 2011, nr 85, poz. 885) między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Państwa Izrael o współpracy w dziedzinie zdrowia i medycyny na lata 2011-2015, podpisanym w Jerozolimie 24 lutego 2011 r. MP 2011, nr 85, poz. 886. Ogłoszono 20.09.2011 r. 9) Oświadczenie rządowe z 29 sierpnia 2011 r. w sprawie związania Rzeczypospolitej Polskiej Memorandum o współpracy (MP 2011, nr 92, poz. 949) w dziedzinie weterynarii między Ministrem Rolnictwa i Rozwoju Wsi Rzeczypospolitej Polskiej a Ministerstwem Rolnictwa Republiki Azerbejdżanu, podpisanym w Baku 25 lipca 2011 r. MP 2011, nr 92, poz. 950. Ogłoszono 18.10.2011 r. 10) Oświadczenie Rządowe z 11 maja 2011 r. w sprawie mocy obowiązującej Umowy (DzU 2011, nr 172, poz. 1024) między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Gabinetem Ministrów Ukrainy, sporządzona w Warszawie 25 listopada 2009 r., o zmianie Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Gabinetem Ministrów Ukrainy o współpracy przy dokonywaniu kontroli osób, towarów i środków transportu przekraczających polsko-ukraińską granicę państwową, podpisanej w Kijowie 25 czerwca 2001 r. DzU 2011, nr 172, poz. 1025. Ogłoszono 19.08.2011 r. 11) Ustawa z 29 czerwca 2011 r. o ratyfikacji Umowy między Rzecząpospolitą Polską a Wyspą Man o wymianie informacji w sprawach podatkowych oraz Protokołu do tej Umowy, podpisanych w Londynie 7 marca 2011 r. DzU 2011, nr 178, poz. 1056. Weszła w życie 13.09.2011 r. 15) Oświadczenie rządowe z 30 czerwca 2011 r. w sprawie mocy obowiązującej Protokołu (DzU 2011, nr 180, poz. 1074) w sprawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko do Konwencji o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym, sporządzonego w Kijowie 21 maja 2003 r. DzU 2011, nr 180, poz. 1075. Ogłoszono 31.08.2011 r. 16) Oświadczenie rządowe z 31 maja 2011 r. w sprawie związania Rzeczypospolitej Polskiej Porozumieniem (DzU 2011, nr 180, poz. 1078) między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Federalnej Niemiec o sporządzeniu nowej wersji załączników A i B do Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Federalnej Niemiec o budowie i utrzymaniu granicznych obiektów mostowych w Rzeczypospolitej Polskiej zlokalizowanych w ciągu dróg publicznych poza siecią dróg krajowych, w Republice Federalnej Niemiec w ciągu dróg publicznych poza siecią dróg federalnych, podpisanej we Frankfurcie nad Odrą 21 listopada 2000 r., zawartym 10 grudnia 2010 r. DzU 2011, nr 180, poz. 1079. Ogłoszono 31.08.2011 r. 17) Ustawa z 29 lipca 2011 r. o ratyfikacji Protokołu między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Malty o zmianie Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Malty w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu, sporządzonej w La Valetta 7 stycznia 1994 r., podpisanego w Warszawie 6 kwietnia 2011 r. DzU 2011, nr 187, poz. 1115. Weszła w życie 23.09.2011 r. 18) Ustawa z 31 sierpnia 2011 r. o ratyfikacji Układu o Stabilizacji i Stowarzyszeniu między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Republiką Serbii, z drugiej strony, sporządzonego w Luksemburgu 29 kwietnia 2008 r. DzU 2011, nr 224, poz. 1339. Weszła w życie 4.11.2011 r. 19) Ustawa z 31 sierpnia 2011 r. o ratyfikacji Konwencji w sprawie scentralizowanej odprawy celnej dotyczącej podziału krajowych kosztów poboru, które są zatrzymywane, gdy tradycyjne zasoby własne są udostępniane budżetowi UE, sporządzonej w Brukseli 10 marca 2009 r. DzU 2011, nr 222, poz. 1325. Weszła w życie 2.11.2011 r. CŁA I PODATKI 12) Ustawa z 29 czerwca 2011 r. o ratyfikacji Umowy między Rzecząpospolitą Polską a Wyspą Man w sprawie unikania podwójnego opodatkowania niektórych kategorii dochodów osób fizycznych, podpisanej w Londynie 7 marca 2011 r. DzU 2011, nr 178, poz. 1057. Weszła w życie 13.09.2011 r. 20) Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 29 lipca 2011 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o podatku od towarów i usług. DzU 2011, nr 177. poz. 1054. Ogłoszono 26.08.2011 r. (Tekst jednolity nie obejmuje art. 139-145 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług). 13) Oświadczenie rządowe z 29 czerwca 2011 r. w sprawie mocy obowiązującej sporządzonego w Paryżu 27 maja 2010 r. Protokołu (DzU 2011, nr 180, poz. 1071) zmieniającego Konwencję o wzajemnej pomocy administracyjnej w sprawach podatkowych, sporządzoną w Strasburgu 25 stycznia 1988 r. DzU 2011, nr 180, poz. 1072. Ogłoszono 31.08.2011 r. 21) Rozporządzenie Ministra Finansów z 20 września 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług. DzU 2011, nr 198, poz. 1174. Weszło w życie 22.09.2011 r. 14) Oświadczenie rządowe z 29 czerwca 2011 r. w sprawie zmiany zakresu obowiązywania Konwencji o międzynarodowym przewozie kolejami (COTIF), sporządzonej w Bernie 9 maja 1980 r., poprzez niestosowanie do 31 grudnia 2011 r. jej załączników E, F oraz G. DzU 2011, nr 180, poz. 1073. Ogłoszono 31.08.2011 r. Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 ROLNICTWO 22) Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 24 sierpnia 2011 r. w sprawie wykazu dokumentów potwierdzających kwalifikacje do wykonywania zawodu lekarza weterynarii przez obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej. MP 2011, nr 83, poz. 855. Ogłoszono 14.09.2011 r. 47 23) Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 6 października 2011 r. w sprawie zmiany Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. MP 2011, nr 96, poz. 971. Ogłoszono 27.10.2011 r. 24) Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 12 października 2011 r. w sprawie wysokości wykorzystanego krajowego limitu skumulowanej kwoty pomocy de minimis w rolnictwie lub rybołówstwie. MP 2011, nr 96, poz. 972. Ogłoszono 27.10.2011 r. 25) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 17 sierpnia 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. DzU 2011, nr 172, poz. 1027. Weszło w życie 3.09.2011 r. 26) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 10 sierpnia 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków, jakie powinny spełniać jednostki organizacyjne, którym można powierzyć wykonywanie czynności kontrolnych w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. DzU 2011, nr 175, poz. 1044. Weszło w życie 9.09.2011 r. 27) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 24 sierpnia 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania oraz wypłaty pomocy finansowej w ramach działania „Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. DzU 2011, nr 186, poz. 1104. Weszło w życie 21.09.2011 r. 28) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 5 września 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. DzU 2011, nr 191, poz. 1138. Weszło w życie 28.09.2011 r. 29) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 9 września 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie podziału środków Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. DzU 2011, nr 191, poz. 1139. Weszło w życie 13.09.2011 r. 30) Ustawa z 28 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz o zmianie niektórych innych ustaw. DzU 2011, nr 205, poz. 1202. Weszła w życie 14.10.2011 r. 31) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 27 września 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Ułatwianie startu młodym rolnikom” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. DzU 2011, nr 209, poz. 1247. Weszło w życie 3.10.2011 r. 32) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 7 października 2011 r. w sprawie sposobu i warunków wykorzystania kwoty połowowej szprota pozostałej do odłowienia z ogólnej kwoty połowowej tego gatunku w 2011 r. DzU 2011, nr 213, poz. 1267. Weszło w życie 7.10.2011 r. nych dla Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 2007-2013. MP 2011, nr 75, poz. 744. Ogłoszono 25.08.2011 r. 34) Komunikat Ministra Rozwoju Regionalnego z 25 sierpnia 2011 r. w sprawie listy projektów indywidualnych dla Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007-2013. MP 2011, nr 86, poz. 902. Ogłoszono 23.09.2011 r. 35) Komunikat Ministra Rozwoju Regionalnego z 31 sierpnia 2011 r. o zmianach wprowadzonych do Szczegółowego opisu priorytetów Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. MP 2011, nr 86, poz. 903. Ogłoszono 23.09.2011 r. 36) Komunikat Ministra Rozwoju Regionalnego z 7 września 2011 r. w sprawie zmienionej listy projektów indywidualnych dla Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, 2007-2013. MP 2011, nr 86, poz. 904. Ogłoszono 23.09.2011 r. 37) Komunikat Ministra Rozwoju Regionalnego z 20 września 2011 r. w sprawie zmienionych wytycznych Ministra Rozwoju Regionalnego w zakresie sprawozdawczości. MP 2011, nr 87, poz. 919. Ogłoszono 30.09.2011 r. 38) Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego z 13 września 2011 r. w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej na rozwój instrumentów inżynierii finansowej w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 2007-2013. DzU 2011, nr 210, poz. 1255. Weszło w życie 4.10.2011 r. 39) Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego z 13 września 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 2007-2013. DzU 2011, nr 210, poz. 1256. Weszło w życie 4.10.2011 r. INNE 40) Komunikat Ministra Gospodarki z 18 sierpnia 2011 r. o podjęciu przez Radę Ministrów uchwały w sprawie przyjęcia programu rozwoju pod nazwą „Program wspierania inwestycji o istotnym znaczeniu dla gospodarki polskiej na lata 2011-2020”. MP 2011, nr 82, poz. 834. Ogłoszono 13.09.2011 r. 41) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 26 lipca 2011 r. w sprawie sposobu obliczania danych podanych we wniosku o wydanie świadectwa pochodzenia z kogeneracji oraz szczegółowego zakresu obowiązku uzyskania i przedstawienia do umorzenia tych świadectw, uiszczania opłaty zastępczej i obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w wysokosprawnej kogeneracji. DzU 2011, nr 176, poz. 1052. Weszło w życie 10.10.2011 r. 42) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 29 września 2011 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania poręczeń jako pomocy de minimis. DzU 2011, nr 221, poz. 1315. Wchodzi w życie 18.11.2011 r. POLITYKA REGIONALNA 43) Rozporządzenie Rady Ministrów z 26 września 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowego trybu działania i organizacji Komitetu Polityki Ubezpieczeń Eksportowych. DzU 2011, nr 214, poz. 1268. Weszło w życie 25.10.2011 r. 33) Komunikat Ministra Rozwoju Regionalnego z 1 sierpnia 2011 r. w sprawie zmienionej listy projektów indywidual- 44) Ustawa z 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy — Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw. DzU 2011, nr 205, poz. 1208. Weszła w życie 30.10.2011 r. 48 Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 45) Ustawa z 31 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o europejskich radach zakładowych. DzU 2011, nr 213, poz. 1265. Weszła w życie 22.10.2011 r. 46) Uchwała Rady Polityki Pieniężnej z 23 sierpnia 2011 r. w sprawie ustalenia założeń polityki pieniężnej na rok 2012. MP 2011, nr 82, poz. 828. Wchodzi w życie 1.01.2012 r. 47) Obwieszczenie Ministra Środowiska z 31 sierpnia 2011 r. w sprawie maksymalnych stawek opłat produktowych na rok 2012. MP 2011, nr 83, poz. 856. Ogłoszono 14.09.2011 r. 48) Obwieszczenie Ministra Środowiska z 26 września 2011 r. w sprawie wysokości stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok 2012. MP 2011, nr 94, poz. 958. Ogłoszono 24.10.2011 r. 49) Obwieszczenie Prezesa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego z 22 lipca 2011 r. w sprawie wykazu norm zharmonizowanych. MP 2011, nr 76, poz. 746. Ogłoszono 29.08.2011 r. 50) Komunikat nr 9/2011/(DOKE) Prezesa Zarządu Banku Gospodarstwa Krajowego z 9 września 2011 r. w sprawie stałych stóp procentowych — stóp CIRR (stóp referencyjnych oprocentowania rynkowego) dla poszczególnych walut, ogłaszanych okresowo przez Sekretariat Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). MP 2011, nr 83, poz. 857. Ogłoszono 14.09.2011 r. 51) Komunikat nr 10/2011/(DOKE) Prezesa Zarządu Banku Gospodarstwa Krajowego z 12 października 2011 r. w sprawie stałych stóp procentowych — stóp CIRR (stóp referencyjnych oprocentowania rynkowego) dla poszczególnych walut, ogłaszanych okresowo przez Sekretariat Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). MP 2011, nr 91, poz. 948. Ogłoszono 13.10.2011 r. 52) Rozporządzenie Ministra Środowiska z 27 września 2011 r. w sprawie procentowego udziału uprawnień do emisji, jakie w okresie rozliczeniowym rozpoczynającym się od dnia 1 stycznia 2013 r. mogą zostać przyznane instalacjom objętym systemem handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. DzU 2011, nr 203, poz. 1194. Weszło w życie 27.09.2011 r. 53) Ustawa z 31 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy — Prawo ochrony środowiska. DzU 2011, nr 224, poz. 1341. Weszła w życie 4.11.2011 r. 54) Rozporządzenie Ministra Środowiska z 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym. DzU 2011, nr 210, poz. 1260. Wchodzi w życie 5.04.2012 r. 55) Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 5 października 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wniosków i dokumentów w sprawach prawa pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywateli Unii Europejskiej i członków ich rodzin. DzU 2011, nr 229, poz. 1369. Weszło w życie 2.11.2011 r. 56) Ustawa z 16 września 2011 r. o wymianie informacji z organami ścigania państw członkowskich Unii Europejskiej. DzU 2011, nr 230, poz. 1371. Wchodzi w życie 1.01.2012 r. (S.K. – na podstawie Dziennika Ustaw i Monitora Polskiego) n STRESZCZENIA ARTYKUŁÓW W JĘZYKU POLSKIM I ANGIELSKIM Warunki realizacji programu polskiego przewodnictwa w Radzie UE Conditions of Implementation of the Programme of Polish Presidency in the EU Council Marzenna Błaszczuk-Zawiła Od 1 lipca 2011 r. Polska, korzystając z kompetencji przyznanych jej jako krajowi przewodniczącemu Radzie Unii Europejskiej, przystąpiła do realizacji programu przewodnictwa w Radzie. W artykule omówiono czynniki, które mogą utrudnić realizację polskich planów, takie jak sytuacja polityczna i gospodarcza w Unii i jej otoczeniu, różnice w podejściu do niektórych zagadnień między Polską a innymi państwami członkowskimi, proces kształtowania się nowej równowagi instytucjonalnej po wejściu w życie Traktatu z Lizbony, a także słabości polskiej administracji. Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 Since 1 July 2011, Poland has engaged in implementation of the Programme of Polish Presidency of the Council of European Union, benefiting from competences granted thereto as the country presiding the Council. In her article, the author has discussed the factors that may hamper implementation of the Polish plans, such as the political and economic situation in the Union and its environment, differences in the approach to some issues between Poland and other member states, the process of formation of a new institutional balance upon adoption of the Treaty of Lisbon as well as weaknesses of the Polish administration. 49 Rosja – Unia Europejska: problemy współpracy a nowe porozumienie Marcin Kaczmarski Kształt oraz treść stosunków między Rosją a Unią Europejską ewoluują wraz z postępami integracji w Unii i częściowym odzyskaniem przez Rosję pozycji mocarstwowej, utraconej w wyniku rozpadu ZSRR. Mimo iż Rosja kultywuje relacje z wybranymi państwami członkowskimi Unii, usiłując poprzez stosunki dwustronne polepszyć swoje położenie, to obejmowanie integracją europejską kolejnych dziedzin (jak np. energetyki) powoduje stały wzrost znaczenia kontaktów wielostronnych. Istniejące między Rosją i UE instytucje nie zapewniły jednak pogłębiania relacji dwustronnych i sposobem na intensyfikację współpracy stawało się wprowadzenie do dialogu nowej idei. Jedną z nich było nowe porozumienie o partnerstwie strategicznym. Wobec wolnego tempa jego negocjowania, Rosja coraz częściej zaczęła podnosić kwestię ruchu bezwizowego i uregulowania kwestii energetycznych. Najnowszą inicjatywą stał się program „partnerstwa na rzecz modernizacji”, które stało się dominującą formą współpracy, zaś negocjacje nad nowym układem toczą się niejako w cieniu. Wydaje się jednak, że niezależnie od wyniku rozmów tzw. PCA 2 nie przyniesie jakościowej zmiany w relacjach dwustronnych. Strony w różny sposób rozumieją jego znaczenie oraz zakres. Ponadto, zasadnicze punkty sporne nie dotyczą bezpośrednio układu, ale fundamentalnych zasad współpracy i nawet jego wynegocjowanie (nie mówiąc o wymaganej ratyfikacji przez 27 krajów unijnych i Rosję) nie zdoła ich rozwiązać. Russia – the European Union: Problems of Cooperation and a New Agreement The form and merits of the Russian-EU relationship have evolved along with the European integration and Russia’s partial restoration of its great power status. Although Russia has focused on bilateral relations with particular member states, the broadening of integration within the EU (e.g. in the sphere of energy) makes the relationship at the EU level more and more important. The existing institutions have not fulfilled the task of deepening of the Russian-EU relationship and both parties have attempted to accelerate the pace of cooperation by way of introducing new ideas. One of them has been a new agreement on strategic partnership (the so-called PCA 2). Due to the slow process of negotiations, however, Russia has put new issues, of visa-free regime and regulation of energy cooperation rules. The newest idea is ‘Partnership for modernisation’ that has become a dominant form of cooperation, the ongoing negotiations over PCA 2 notwithstanding. It seems that even the 50 conclusion of a new treaty is not going to result in the qualitative change of relationship. Both Russia and the EU have different notions of the new treaty. Furthermore, the main sticking points have no direct relation to the treaty – they concern the fundamental rules of cooperation. Umowy Unii Europejskiej z krajami AKP o partnerstwie gospodarczym – nowy wymiar relacji czy niedokończona koncepcja? Grzegorz Mazur Relacje EWG/UE z krajami AKP sięgają samego początku integracji europejskiej, będąc niejako naturalnym następstwem kolonialnej przeszłości wielu państw europejskich. Rozpoczynając formalną współpracę na podstawie traktatu rzymskiego, poprzez zawierane na przestrzeni lat kolejne umowy, obydwie strony doszły do kolejnego ważnego momentu w kształtowaniu wzajemnych relacji, jakim było podpisanie w 2000 r. Umowy o partnerstwie z Kotonu. Jednym z fundamentalnych założeń nowego porozumienia było wynegocjowanie umów o partnerstwie gospodarczym (UPG) na poziomie poszczególnych regionów AKP, które począwszy od 1.01.2008 r. miały stać się prawną podstawą współpracy gospodarczo-handlowej. Wiele kwestii spornych, które wyniknęły podczas toczących się negocjacji (tempo i zakres liberalizacji, stosowanie KNU, handel usługami, „kwestie singapurskie”) uniemożliwiło osiągnięcie porozumienia w założonym czasie. Spośród regionów jedynie państwa Karaibów podpisały z UE pełną UPG w założonym czasie. Wiele innych państw AKP, które pierwotnie parafowały treść przejściowych UPG w dalszym ciągu ich nie podpisało lub nie ratyfikowało. W tej sytuacji (wrzesień 2011 r.) Komisja Europejska przedstawiła nową propozycję, która ma uporządkować pozostający w zawieszeniu od prawie 4 lat układ. Wydaje się prawdopodobne, że w obliczu obecnej sytuacji na świecie (kryzys gospodarczy oraz problemy z zakończeniem rundy dauhańskiej) wynegocjowanie pełnych UPG ze wszystkimi regionami AKP będzie trudne i odległe w czasie. The EU Economic Partnership Agreements with ACP Countries – a New Dimension or an Uncompleted Concept? The EU-ACP relations have a long historical perspective relating to the legacy of colonialism. The evolution of the relations, starting formally with the Treaty of Rome, is currently at another milestone. In 2000, a new agreeWspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 ment was concluded - the Cotonou Partnership Agreement - that is a legal basis of relations between the EU and ACP countries until 2020. Parallel the parties started negotiations on the Economic Partnership Agreements (EPAs) in regional configuration that should, according to primary assumptions, create between the partners a free trade area in the future perspective. The preliminary deadline for concluding the EPAs (1 January 2008) has not been achieved. Many contentious issues that occurred and were highlighted during the long negotiation process (pace and scope of trade liberalisation, MFN clause, trade in services, “Singapore issues”) have made impossible to achieve a final agreement. Among the seven ACP regions that negotiate the EPAs only the Caribbean region has concluded and signed so far a full regional Economic Partnership Agreement. There are still even problems with signing and ratifying interim EPAs by those countries, which preliminary initialled the agreements. The current global processes (economic crisis and problems with concluding DDA) make the process of negotiations more difficult than ever. Reorganizacja długu a konsekwencje wyjścia z EUW Janusz Sawicki Refinansowanie długu krajów peryferyjnych, które zostało rozpoczęte decyzjami z 2010 roku, pomimo przeprowadzonych zmian i uzupełnień, nie powoduje spodziewanych skutków. Jest w związku z tym wysoce prawdopodobne, gdy warunki reorganizacji długu zostaną odrzucone przez kraje niewypłacalne (formalnie czy też przez rynek), że będziemy świadkami „właściwego” procesu bail-in. Będzie to autentyczny test odpornościowy zarówno dla zaangażowanych banków, jak i decydentów oraz regulatorów. Greckie default pokaże także, które gospodarki są w stanie samodzielnie wspierać system finansowy, a które muszą polegać na mechanizmach transferowych. Formalnie ogłoszona niewypłacalność spowoduje też zwolnienie płatności z CDS i pokaże prawdziwą wielkość strat po obu stronach Atlantykustrat, które w końcu i tak będą musiały zostać pokryte z pieniędzy podatnika. Grecka upadłość spowoduje też niewypłacalność greckich banków, odcinając kraj od zewnętrznego zasilania. Skutki upadłości pokażą więc także koszty łamania wcześniej dobrowolnie przyjmowanych zasad (moral hazard). Wydaje się też, że jest to obecnie jedyna efektywna droga prowadząca do usprawnienia funkcjonowania strefy euro. Z drugiej strony, jeżeli politycznie wspierany mechanizm reorganizacji długu (częściowej redukcji i refinansowania) zawiedzie z powodu złej konstrukcji czy też z powodu braku środków, to może zapoczątkować rozpad strefy euro. Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011 Debt Reorganisation and EMU Leaving Consequences The bail-out mechanism invented in May 2010 and having been implemented with some alterations since then seems to fail. It is therefore possible that the real default caused by the political rejection of the bail-out conditions could force the “proper” bail-in. That will create the real stress test for the banking community and the real test for the decision makers and their regulators. Greece default (especially disorderly conducted) will also show, which governments can support their own banking systems and which have to rely on the euro transfer mechanisms. That will also trigger credit default swaps (and will test the illusory faith that the derivatives were invented to diminish the risk exposure) and crystallise losses across the European and American banking system - the permanently growing losses, which one day will have to be paid in that or another way (but always by taxpayers). At the same time, Greece and its banks would be insolvent with the immediately imposed austerity if Greece is cut off entirely from external funding sources. But that default conducted as a result of the rejection of certain economic conditions will illustrate the genuine moral hazard consequences for all parties playing against the rules accepted before. And in fact could be at present the only efficient way to improve the functioning of the eurozone. On the other hand, if the bail-out (as implemented by now) fails as a result of its poor financial structure or/and lack of resources, that will denote the EMU slow but complete disruption. Międzynarodowe uzwiązkowienie – niedawna przeszłość i nowe tendencje Domenico Buccella W artykule przestawiono szeroki przekrój działań europejskich związków zawodowych od czasu powstania Programu Jednolitego Rynku do chwili obecnej. Pokazano, jak działania te rozwinęły się w wyniku przemian strukturalnych zachodzących w procesie integracji gospodarczej w Unii Europejskiej. Przedstawiony obraz sugeruje, że mimo występujących problemów proceduralnych i różnic na poziomie narodowym, europejskie związki zawodowe próbują dostosowywać swoją działalność koordynacyjną, zgodnie z zasadą, że stosunki przemysłowe kształtują się pod wpływem struktury rynkowej. 51 Transnational Unionism in Europe: Recent Past and New Trends The paper provides a broad perspective of the European labour unions’ transnational coordination activities from the completion of the Single Market Programme until the recent date. It describes how these activities developed as a result of the structural transformations occurred in the economic integration process of the European Union. The picture seems to suggest that, even though many procedural problems and national diversities are present, European labour unions attempt to adjust their coordination activities according to the rule that industrial relations follow the market structures. 52 Wspólnoty Europejskie Nr 5 (210) 2011