Raport 4 - Dojrzała przedsiębiorczość

Dojrzała przedsiębiorczość –
innowacyjny model
preinkubacji przedsiębiorczej osób 50+
Raport z badań przedsiębiorców 50+
Sopot, maj 2012
SPIS TREŚCI
1.
Informacje na temat badania ...................................................................................................................... 3
2.
Najważniejsze wyniki ................................................................................................................................... 4
3.
Charakterystyka badanych .......................................................................................................................... 5
4.
Okoliczności podejmowania decyzji o założeniu działalności ..................................................................... 6
5.
Obawy przed rozpoczęciem własnej działalności ........................................................................................ 7
6.
Problemy związane z zakładaniem własnej działalności ............................................................................. 8
7.
Przygotowanie do prowadzenia własnej działalności ................................................................................. 9
7.1 Posiadane kwalifikacje............................................................................................................................... 9
7.2 Dotychczasowe doświadczenia zawodowe ............................................................................................... 9
7.3 Cechy i kompetencje ............................................................................................................................... 10
7.4 Przygotowanie do rozpoczęcia działalności ............................................................................................ 10
8.
Ocena prowadzonej działalności ............................................................................................................... 12
8.1 Ogólna ocena ........................................................................................................................................... 12
8.2 Ocena siebie jako właściciela .................................................................................................................. 13
8.3 Zalety i wady prowadzenia własnej działalności ..................................................................................... 13
8.4 Ponowna decyzja ..................................................................................................................................... 14
9.
Dojrzała przedsiębiorczość ........................................................................................................................ 15
9.1 Zakładanie własnej działalności przez osoby 50+ .................................................................................... 15
9.2 Elementy niezbędne do osiągnięcia sukcesu........................................................................................... 15
9.3 Niezbędne wsparcie ................................................................................................................................ 16
9.4 Dojrzali przedsiębiorcy w województwie pomorskim ............................................................................. 16
Aneks - scenariusz IDI ........................................................................................................................................ 18
2
1. Informacje na temat badania
Badanie, którego wyniki prezentowane są w niniejszym raporcie, zostało zrealizowane na zlecenie Instytutu
Badań nad Gospodarką Rynkową w ramach projektu „Dojrzała przedsiębiorczość – innowacyjny model
preinkubacji przedsiębiorczej osób 50+” współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu
Społecznego.
W ramach niniejszego etapu badania przeprowadzono 10 Indywidualnych Wywiadów Pogłębionych z
przedsiębiorcami, którzy założyli własną działalność gospodarczą po 50 roku życia.
3
2. Najważniejsze wyniki
Jednym z najważniejszych wniosków płynących z badania wśród dojrzałych przedsiębiorców jest ich
motywacja do zakładania działalności gospodarczej. Większość badanych zdecydowała się podjąć to
wyzwanie, ponieważ czuli, że jest to ich ostatnia szansa na aktywność zawodową w tym wieku. Dla
jednych praca jest koniecznością ze względów finansowych, dla innych – wewnętrzną potrzebą kontaktu z
ludźmi i własnego rozwoju. Można zauważyć, że większą satysfakcję z prowadzonej działalności wykazuje ta
druga grupa.
Analizując motywację osób 50+ do zakładania własnej działalności, należy brać pod uwagę sytuację życiową
przedsiębiorcy. W tym wieku każdy z nich ma bogate i zróżnicowane doświadczenia, które wpływają na
chęć podjęcia działalności, ale również na jej późniejszy sukces.
Na podstawie wypowiedzi respondentów wnioskować można, że dzięki uczestnictwu w programach
dedykowanych dojrzałej przedsiębiorczości poczuli się w pełni przygotowani do założenia własnej firmy.
Jednocześnie ich obecna sytuacja wskazuje, że nawet tak szeroki wachlarz szkoleń i doradztwa nie
przygotował w pełni osób 50+ do aktywnego i skutecznego zdobywania klientów. To właśnie ten element
prowadzenia firmy stanowi dla nich największą trudność.
Respondenci bardzo pozytywnie wypowiadają się na temat otrzymanego wsparcia, ale szczególnie dużo
uwagi przykładają do pomocy o charakterze psychologicznym. Można odnieść wrażenie, że właśnie to
wsparcie istotnie wpłynęło na ich gotowość do otwarcia własnej firmy. Z drugiej strony widać, że
kilkumiesięczna praca nad poczuciem własnej wartości może okazać się niewystarczająca już na etapie
prowadzenia firmy. Przedsiębiorcy mają nie tylko trudności w sprzedaniu swoich produktów, ale nawet w
adekwatnej wycenie swojej pracy. Mają poczucie, że sam fakt, że ktoś chce skorzystać z ich usług, powinien
im wystarczać.
Trzeba również podkreślić wagę wsparcia finansowego. Badani przyznają, że tylko dzięki comiesięcznym
dotacjom byli w stanie przetrwać na rynku pierwszy rok. Przedsiębiorcy nie zdecydowaliby się także na
inwestycje we własny biznes, gdyby nie dotacja przyznana na początku jego prowadzenia. Osoby w tym
wieku z dużymi obawami podchodzą do inwestowania życiowych oszczędności w niepewną działalność.
Nawet gdyby inwestycja miała się zwrócić, to zapewne w zbyt długiej perspektywie czasowej.
Dalszy rozwój firm prowadzonych przez dojrzałych przedsiębiorców wydaje się niepewny. Oni sami nie
zawsze wierzą w swój sukces. Rozwijanie działalności wymaga planowania, którego brakuje wielu
respondentom. Dla nich własna firma to po prostu miejsce pracy, sposób na przeżycie tu i teraz, najlepiej
do czasu emerytury. Trzeba jednak zauważyć, że pojedyncze osoby potrafią elastycznie dostosowywać się do
zmieniającego się rynku i starają się rozwijać nowatorskie pomysły.
Respondenci są dość zgodni w ocenie zalet prowadzenia własnej firmy. Najważniejszą dla nich jest elastyczny
czas pracy oraz niezależność. Jednak pozytywy w dużym stopniu przyćmiewa brak poczucia bezpieczeństwa
i stabilizacji.
4
3. Charakterystyka badanych
Wszyscy respondenci, zgodnie z założeniami badania, założyli działalność gospodarczą po 50 roku życia.
Większość z nich skorzystała z różnego rodzaju dotacji na ten cel. Badani prowadzą swoje firmy stosunkowo
niedługo: od 1 do 3 lat. Tylko jedna z osób ma dłuższe, 10-letnie doświadczenie.
Badane osoby prowadzą swoje firmy w sektorze usługowym w następujących branżach:








pośrednictwo nieruchomościami,
zarządzanie nieruchomościami,
organizacja procesu inwestycyjnego,
doradztwo osobiste i personalne,
opieka nad dziećmi,
krawiectwo,
gastronomia,
handel.
Większość respondentów kieruje swoje usługi do klientów indywidualnych. Koncentrują się na rynku
lokalnym: trójmiejskim, niekiedy tylko w ramach kilku dzielnic miasta, czasem również na terenie
sąsiadujących z Trójmiastem gmin.
Respondenci, którzy prowadzą swoją działalność od około roku, mają bardzo nieliczną bazę klientów. Jedna z
osób pracuje w dużym stopniu na zasadzie samozatrudnienia.
5
4. Okoliczności podejmowania decyzji o założeniu działalności
Korzenie decyzji o podjęciu własnej działalności gospodarczej u wszystkich badanych osób są takie same –
bezrobocie. Wszyscy mniej lub bardziej aktywnie starali się początkowo znaleźć pracę na etat. Niektórzy
szybko z tych planów zrezygnowali, zdając sobie sprawę, że mają na to bardzo małe szanse.
Jedną z ważniejszych motywacji założenia własnej działalności była chęć i potrzeba aktywności, kontaktów z
ludźmi, rozwoju – wszystko można osiągnąć pracując zawodowo. Te osoby, którym nie udało się znaleźć
stałego zatrudnienia, zdecydowały się właśnie na założenie własnej firmy.
Nie czuję się osobą, która mogłaby spocząć na laurach i nie pracować, bo jeszcze mam tyle sił, chęci, ochoty.
Jestem aktywną osobą. I po prostu chęć pracy, chęć uczestniczenia w życiu społecznym, chęć współpracy z
ludźmi.
W przypadku kobiet historie prowadzące do otwarcia własnej firmy są niekiedy jeszcze bardziej
skomplikowane i wiążą się z trudnymi sytuacjami życiowymi: chorobami, które przerwały pracę zawodową,
rozwodami, po których straciły źródło dochodów czy wyprowadzką dorosłych dzieci, która wpłynęła na
osamotnienie. Trzeba zauważyć, że sytuacja osobista przedsiębiorców w ogromnym stopniu zadecydowała o
takiej, a nie innej decyzji.
Prowadziłam z mężem działalność. Może bardziej mąż, ja nie byłam zainteresowana tym. No i później po
rozstaniu z mężem zostałam bez pracy i w takiej trudnej sytuacji. Udało mi się na rok zatrudnić w szkole, ja
jestem pedagogiem z wykształcenia, ale to było tylko zastępstwo.
Wielu respondentów podkreśla, że własna działalność gospodarcza nie była ich wyborem. Była koniecznością
- ostatnią możliwością aktywności zawodowej, która dla większości oznacza przede wszystkim źródło
dochodów, dla niektórych – osobiste spełnienie. Tylko jedna z osób traktuje swoją działalność od początku
jako własną ambicję. Inni zwracają uwagę, że nigdy nie marzyli o zostaniu „businessmanem” czy
„businesswoman”. Można nawet dostrzec dystans do takiego wizerunku osoby prowadzącej działalność
gospodarczą. Dla nich własna firma miała być przede wszystkim stworzeniem sobie miejsca pracy.
Chyba tylko czysto finansowe [powody]. Ja nie miałam jakichś aspiracji. Tym bardziej, że jestem domatorką.
Dla większości badanych kluczowym impulsem do podjęcia własnej działalności gospodarczej była zupełnie
przypadkowa informacja o możliwych dotacjach. To był ten moment, w którym myślenie badanych o swojej
przyszłości zmieniło kierunek – zaczęli rozważać otwarcie własnej firmy.
Nie bez znaczenia okazały się także namowy bliskich, którzy w większym stopniu niż sami przedsiębiorcy
wierzyli w ich siły i możliwości.
Mąż mnie właściwie zmobilizował. Ja mówię: „Daj mi spokój. Ja i tak nie przejdę.”. (…) Bardzo zdopingował
mnie: „Weź przestań, dlaczego masz nie przejść? Jakaś jesteś nieinteligentna? Dlaczego byś miała nie
przejść? Przecież tam są osoby w Twoim wieku.
6
5. Obawy przed rozpoczęciem własnej działalności
Część respondentów deklaruje, że nie mieli żadnych obaw przed założeniem działalności gospodarczej. Jedni
motywują taką postawę bogatym i trudnym doświadczeniem życiowym, które oduczyło ich lęku. Inni mieli
już wtedy pewne możliwości zaistnienia na rynku lub liczyli na wsparcie w postaci comiesięcznych dotacji
przez pierwszy rok.
Wie pani, ja jestem taką osobą, która już tak wiele przeżyła jakichś ciosów w życiu i raczej się nie boję, nie
lękam się niczego.
Osoby, które przyznały się do obaw, mówiły przede wszystkim o:

ryzyku finansowym i braku przychodów,

opłatach, w szczególności wysokim ZUSie (po 2 latach),

sytuacji na rynku: lokalnym, branżowym,

kwestiach rozliczeń, księgowości, na której się nie znali,

ciężkiej pracy, na którą brakowało im już sił i ochoty po wielu przepracowanych latach,

długiej przerwie w pracy zawodowej (wpływ na jakość merytoryczną pracy i poczucie własnej
wartości).
Bałam się przede wszystkim, bo jak się ma taką przerwę… Wszyscy się rozwijali, zazdrościłam
koleżankom, że pracują na komputerach, w normalnych biurach.
7
6. Problemy związane z zakładaniem własnej działalności
Jeśli chodzi o sam proces zakładania działalności gospodarczej, badani twierdzą, że nie sprawił im on żadnych
trudności. Z jednej strony mieli wsparcie ze strony organizacji, które im udzielały dotacji, z drugiej – obecnie
procedura zakładania firmy jest bardzo mało kłopotliwa, wszystko odbywa się w jednym miejscu.
Było to dość proste, bo w początkowej fazie tego projektu prowadziła nas Fundacja Gospodarcza do
momentu założenia.
Początki prowadzenia firmy były natomiast o tyle trudne, że wiązały się z koniecznością zdobycia klientów.
Jest to problem, z którym wszystkie firmy borykają się cały czas i nie potrafią sobie z nim poradzić.
8
7. Przygotowanie do prowadzenia własnej działalności
7.1 Posiadane kwalifikacje
Większość przedsiębiorców ocenia swoje kwalifikacje jako wystarczające, choć widać, że nie przywiązują do
nich aż tak dużej wagi jak do doświadczenia: zawodowego i życiowego. Zdają sobie też sprawę, że kończyli
szkoły dawno i to może działać na ich niekorzyść w porównaniu do młodych przedsiębiorców.
Badani mają zwykle wykształcenie w kierunku przynajmniej zbliżonym do wykonywanej obecnie działalności.
Twierdzą zresztą, że jest to bardzo ważne, aby znać się na dziedzinie, w której chce się prowadzić działalność.
Osoby zajmujące się nieruchomościami posiadają odpowiednie licencje.
U kilku kobiet zauważyć można silną potrzebę wiedzy i dokształcania się. Uczestniczyły w różnorodnych
kursach, niekiedy studiach podyplomowych.
Ja cały czas się rozwijałam i starałam się rozwijać, bo i studia podyplomowe skończyłam i zdałam egzamin z
języka angielskiego.
7.2 Dotychczasowe doświadczenia zawodowe
Aż połowa badanych osób prowadziła w przeszłości własną działalność gospodarczą. Zwykle ich finał był
nieudany (między innymi ze względu na bardzo wysoki ZUS), jednak niektórzy zauważają pozytywny wpływ
na obecną działalność. Mają dzięki temu świadomość, jak trudno jest prowadzić skutecznie własną firmę, ile
trzeba w nią włożyć pracy i jak ciężko pozyskać klientów. Dzięki temu nie poddadzą się tak szybko, zrażeni
niepowodzeniami.
Respondenci mają jednocześnie bogate doświadczenia zawodowe, jeśli chodzi o pracę na etacie. Kilkukrotnie
zmieniali miejsce pracy, co tylko wzbogaciło ich doświadczenia. Większość badanych pracowała w branżach
podobnych do tej, którą obecnie się zajmują.
Byłam zatrudniona w wielu zakładach, gdzie szyłam i dosłownie od bielizny do kurtek. I dla mnie nie ma
żadnych problemów, jeżeli chodzi o takie sprawy techniczne.
Ja bardzo lubię dzieci i lubię pracę z dziećmi, więc wymyśliłam sobie, że i tak chciałabym być w tym, co
robiłam całe życie. Najgorsze jest to, jak człowiek chce się zupełnie przekwalifikować, myślę, że to jest trudne.
Badani podkreślają, że bardzo przydatne w obecnej działalności jest ich bogate doświadczenie nie tyle
zawodowe, co życiowe.
9
7.3 Cechy i kompetencje
Wśród cech i kompetencji, które pomocne są w prowadzeniu własnej firmy przez badane osoby, dominują
umiejętności interpersonalne: komunikatywność, dobre relacje z ludźmi, otwartość, umiejętność słuchania.
Zdaniem respondentów to cechy kluczowe podczas prowadzenia działalności, szczególnie w obszarze obsługi
klienta.
Jestem taką osobą kontaktową, to znaczy umiem rozmawiać z klientem. Drugie, (…) klientka przychodzi z
jakimś pomysłem i ja ją słucham. Narzekają klientki, że krawcowe po prostu robią swoje. Ja staram się
wyobrazić to, co klienta wymyśli.
Część badanych twierdzi, że cechuje ich odwaga i skłonność do ryzyka, które pomogły podjąć decyzję o
założeniu własnej firmy.
Jestem chyba dosyć odważna, bo się na coś takiego zdecydowałam. (…) Ja musiałam szukać tej
przebojowości, którą miałam w sobie kiedyś, a gdzieś tam zatraciłam.
Inne cechy/kompetencje respondentów, które ich zdaniem przydają im się w prowadzeniu działalności to:
chęć pracy, pasja, opanowanie, siła przekonywania, wiedza merytoryczna, asertywność, empatia.
Ja myślę, że jestem człowiekiem dość spokojnym, opanowanym, który nie daje się łatwo wyprowadzić z
równowagi.
Warto zauważyć, że badani nie byli w stanie wskazać zbyt wielu własnych cech, które ułatwiałyby im
prowadzenie działalności. Koncentrowali się na kompetencjach miękkich i wynikających z doświadczenia
życiowego, a nie zawodowego. Może to potwierdzać wciąż jeszcze dość niskie poczucie własnej wartości
badanych osób oraz przekonanie o swojej przeciętności.
7.4 Przygotowanie do rozpoczęcia działalności
Jak wspomniano wcześniej, większość badanych osób, zakładając własną działalność, skorzystało z różnego
rodzaju programów, na które składało się między innymi wsparcie finansowe i merytoryczne. Dlatego też
respondenci przywołują je jako swój sposób na przygotowanie się do otwarcia działalności. Badani
wspominają o:





uzyskaniu pomocy w przygotowaniu biznes planu,
szkoleniu związanym z kwestiami prawno-formalnymi,
szkoleniu księgowemu,
spotkania z trenerem przedsiębiorczości,
wsparciu psychologicznemu i spotkaniom z innymi dojrzałymi przedsiębiorcami.
Warto zwrócić uwagę na ważność ostatniego z elementów, który mocno podkreślały badane osoby. Wielu z
nich podchodziło do zakładania własnej działalności z rezerwą, lękiem, niepewnością. Wsparcie
10
psychologiczne, głównie pod kątem budowania poczucia własnej wartości, bardzo im pomogło. Nie bez
znaczenia było także uświadomienie sobie, że właściciel firmy nie musi być „alfą i omegą” – ma możliwość
pewne prace zlecać innymi wykonawcom. Również późniejsze spotkania warsztatowe z innymi uczestnikami
projektu, wymiana doświadczeń i wzajemne wsparcie było dla nich bardzo cenne.
Były te szkolenia motywacyjne, że „weź się w garść” i „więcej odwagi”. (…) Wiadomo, że ludzka psychika jest,
jaka jest.
Akurat pani trener przedsiębiorczości, która miała z nami zajęcia z tego projektu, jest taką osobą prężną,
silną osobowością. Sama jej osobowość dobrze wpływa, bo działa mobilizująco.
Większość badanych z wielkim entuzjazmem wypowiada się o szkoleniach, w których brali udział (szczególnie
podopieczni Fundacji Gospodarczej z Gdyni). Tylko pojedyncze osoby uznały, że dodatkowe przygotowanie
było zbędne. Były to osoby albo już wcześniej wysoko merytorycznie przygotowane, albo planujące zlecanie
na zewnątrz danej części biznesu (zwykle księgowości).
W pewnym sensie odświeżenie wiedzy w dziedzinie księgowości z tym, że ja w ogóle nie zamierzałem i nie
zamierzam pogłębiać tej wiedzy. (…) księgowość mi robi zewnętrzna firma, bo oni są specjalistami i ja w
ogóle nie chcę na to czasu tracić.
Tylko jedna z badanych osób przyznała, że przed podjęciem własnej działalności przeprowadziła analizę
rynku i dostępnych na nim produktów.
Respondenci mówią również o innych czynnikach, które ułatwiły im start na rynku. Należały do nich:








doświadczenie zawodowe i życiowe (omówione w pkt. 7.2),
sieć kontaktów zawodowych (z poprzedniego miejsca pracy),
Ja myślę, że również te kontakty personalne, to znaczy z poprzedniej pracy miałem dobre kontakty
personalne, zresztą nadal mam.
wsparcie finansowe (dotacja) i własne oszczędności,
dostęp do taniego / bezpłatnego lokalu – zwykle we własnym mieszkaniu,
własny samochód,
umiejętność obsługi komputera i Internetu,
dobry pomysł na działalność / dobry produkt do sprzedaży,
dobra lokalizacja punktu.
11
8. Ocena prowadzonej działalności
8.1 Ogólna ocena
Respondenci bardzo ostrożnie oceniają swoje firmy. Wielu przyznaje, że działalność idzie im ciężko.
Podstawowym problemem jest brak klientów, który może się wiązać z nieumiejętnością ich pozyskiwania, a
także z brakiem środków na skuteczną reklamę. Ta grupa respondentów ma poczucie, że przetrwali tylko
dzięki wsparciu finansowemu przez pierwszy rok, niskiemu ZUSowi lub oparciu się na obsługiwaniu
znajomych. Pojedyncze osoby oceniają swój biznes bardziej pozytywnie, zwykle opisując jego sytuację jako
stabilną. Są to firmy, które zdobyły pierwsze, nieliczne grono klientów, dzięki któremu mogą się utrzymać.
Jeszcze teraz mi brakuje środków na reklamę, bo ja chciałbym się reklamować w różnych portalach.
Natomiast to są konkretne pieniądze i w tym momencie mnie nie stać.
Dopóki będzie mały zysk do składki emerytalnej, to człowiek będzie ciągnął. A jak nie to trzeba będzie się
zatrudnić u kogoś i zamknąć to wszystko. Pewności nie mam, jak to będzie.
Poza trudnościami w pozyskaniu klientów, do innych problemów respondentów zaliczyć można przede
wszystkim brak płynności finansowej (spowodowany m.in. brakiem płatności ze strony odbiorców) oraz
nieumiejętność wyceny swojej własnej pracy (związana z niskim poczuciem własnej wartości). Pojedyncze
osoby wspominają również o trudnościach w obsłudze Internetu, niepoważnym traktowaniu małych firm ze
strony większych kontrahentów, a także problemach zdrowotnych.
Pytani o uzyskiwane zarobki, badani są zgodni – nie są one satysfakcjonujące. Część przyznaje, że nie
uzyskuje żadnych zysków, ich działalność generuje na razie tylko koszty. Firmy w nieco lepszej sytuacji
pozwalają właścicielowi zarobić najniższą pensję krajową. Jeśli nawet uzyskiwane zyski są wyższe, nie są
adekwatne do wkładu pracy, który w niektórych przypadkach sięga kilkunastu godzin na dobę.
Oceniłabym, że jest to taka działalność na przeżycie, że tak powiem, że po prostu w momencie jak pracuję,
jak mam zlecenia, to mogę żyć.
Generalnie pozytywnie oceniam swoją działalność czy swoją osobę, natomiast nie jest to przełożenie na
wynik finansowy i tu są te problemy, i biorąc to pod uwagę, to nie jestem zadowolony.
Żadna z badanych osób nie zatrudnia obecnie pracownika. Pojedyncze osoby korzystają z doraźnej pomocy,
jednak jest to albo zlecenie, albo współpraca zupełnie niezalegalizowana. Respondenci są zgodni, że w
obecnej sytuacji nie stać ich na legalne zatrudnienie pracownika, szczególnie jeśli mają trudność w
utrzymaniu samych siebie. Natomiast barierą przed zatrudnieniem pracowników w przyszłości jest wysoki
ZUS.
Respondenci dość nieśmiało mówią o rozwoju swoich firm. Większość liczy na wzrost firmy, choć nie do
końca jest pewna, czy będzie to możliwe. Widać, że badane osoby nie wykazują szczególnej aktywności w
rozwijaniu swoich firm, aktualnie skupione są na przetrwaniu w obecnym kształcie. Przewidywany rozwój
jest raczej wyczekiwanym marzeniem niż realizowanym planem. Głównym hamulcem jest dla respondentów
obawa przed podjęciem ryzyka finansowego. Uważają, że inwestycje nie zdążą się zwrócić w krótkiej
12
perspektywie czasowej, o jakiej myślą osoby 50+ (do emerytury). Inne ograniczenia rozwoju firm dojrzałych
przedsiębiorców to silna konkurencja, brak środków na reklamę oraz wysoki ZUS (wkrótce).
8.2 Ocena siebie jako właściciela
Respondenci dość pozytywnie, choć nadal skromnie, oceniają samych siebie jako właścicieli małych firm.
Dostrzegają, że radzą sobie coraz lepiej. Nie mają poczucia, że wiek im przeszkadza. Jeśli nawet, to
rekompensuje to w innych obszarach. Z jednej strony dojrzałość wiąże się z mniejszą energią i kondycją
fizyczną, z drugiej – daje doświadczenie i umiejętność obsługi klientów z podobnej grupy wiekowej.
Może gdybym była jeszcze trochę zdrowsza i silniejsza, bo mam kręgosłup schorowany, to by mi było jeszcze
łatwiej.
8.3 Zalety i wady prowadzenia własnej działalności
Respondenci są całkowicie zgodni, co do zalet, jakie ma, z ich punktów widzenia, prowadzenie działalności
gospodarczej. Jest to ich zdaniem:
 elastyczny czas pracy
Człowiek nie musi codziennie w rutynowy sposób wstawać, iść do pracy, wracać późno wieczorem.
(…) Jeżeli mam ochotę i mogę sobie tak zorganizować czas, to idę rano na basen, co bardzo lubię, a
pracując, nie mogłabym.
 niezależność, brak nadzoru przełożonego
 decyzyjność
 satysfakcja
 możliwość realizowania własnej pasji
Spełniam swoje marzenia.
 samodzielność
 budowanie poczucia własnej wartości
 własny rozwój, zdobywanie wiedzy
 brak rutyny
Wady dostrzegane przez respondentów były nieco bardziej zróżnicowane. Wymieniano:
 brak poczucia bezpieczeństwa i stabilizacji
 stres, niepewność
13
Niepewność finansowa, czy zarobię na te wszystkie opłaty, na te wszystkie zobowiązania, które mam
i plus jeszcze na życie. I to są główne wady.
 ryzyko finansowe
 brak urlopu i zwolnień lekarskich
 pełna odpowiedzialność za firmę
Nie mam kogoś do pomocy, muszę wszystkiego się sama nauczyć.
 samotność.
8.4 Ponowna decyzja
Respondenci zgadzają się, że, będąc w podobnej sytuacji, jak w momencie podejmowania działalności,
postąpiliby w ten sam sposób. Część przedsiębiorców twierdzi tak, ponieważ czuje się spełniona, szczęśliwa,
widzi własny rozwój. Dla innych to znów byłaby trudna decyzja wynikająca z braku innych możliwości
zatrudnienia. Większość badanych przyznaje, że nie zdecydowaliby się obecnie na rozpoczęcie własnej
działalności, gdyby mieli etat bądź gdyby nie otrzymali dotacji. Nie zaryzykowaliby własnych oszczędności.
Trzeba zauważyć, że po kilkunastu miesiącach lub kilku latach prowadzenia firmy, spojrzenie na tę decyzję
nie zmieniło się. Osoby 50+ z poważnymi wątpliwościami podejmowały się tego zadania i doświadczenie w
prowadzeniu firmy tego podejścia nie zmieniło.
Tak, absolutnie, ja jestem przeszczęśliwa teraz, naprawdę.
Przy wsparciu Fundacji Gospodarczej, tego projektu – tak. Z ulicy – nie. W ogóle nie ma, o czym mówić.
14
9. Dojrzała przedsiębiorczość
9.1 Zakładanie własnej działalności przez osoby 50+
Dojrzali przedsiębiorcy postrzegają zainteresowanie osób 50+ zakładaniem firmy przez pryzmat własnych
obaw i wątpliwości. Ich zdaniem osoby w tym wieku niechętnie podejmują się takiego wyzwania. Powodem
jest przede wszystkim strach. Obawiają się ryzyka finansowego. Brakuje im pewności siebie, uważają, że to
zbyt trudne zadanie. Zdają sobie sprawę z własnych niedostatków: nieznajomości języków obcych czy obsługi
komputera. Nie są też pewni swojej kondycji zdrowotnej.
Nowa działalność to jest zupełnie coś nowego. Trudno jest w tym wieku rozpoczynać nowe życie.
9.2 Elementy niezbędne do osiągnięcia sukcesu
Respondenci nie uważają, aby ich firmy osiągnęły sukces. Nawet ci bardziej optymistyczni mówią co najwyżej
o stabilnej sytuacji firmy. Potrafią jednak wskazać takie czynniki, które, ich zdaniem, są niezbędne do
osiągnięcia sukcesu. Należą do nich:






znajomość rynku oraz ludzi z branży,
wiedza i kompetencje w danej dziedzinie,
stopniowe wyrabianie sobie marki,
ciężka praca,
Lenistwo, to na pewno nic się nie uda. I jeżeli ktoś myśli, że będzie siedział z założonymi rekami i
krzyżówki rozwiązywał i to się będzie samo kręciło, to na pewno nie. Bo najpierw trzeba
zaangażować własną pracę, (…) własny czas. I czasami więcej niż 12 godzin.
atrakcyjny produkt,
skuteczna reklama.
Badani mówią też o kompetencjach i cechach samego przedsiębiorcy, które pomagają mu osiągnąć sukces:











upór, stanowczość, wytrwałość,
wiara w siebie,
odwaga,
przebojowość,
umiejętność organizacji,
obycie, wiedza o świecie,
elastyczność,
cierpliwość,
staranność,
odpowiedzialność,
kreatywność,
15









komunikatywność,
asertywność,
energia,
pomysłowość,
inicjatywa,
doświadczenie,
chęć nauki,
znajomość języków obcych,
zdrowie.
9.3 Niezbędne wsparcie
Na podstawie własnych doświadczeń badani oceniają, że dojrzałym przedsiębiorcom potrzebne jest wsparcie
na etapie przygotowania i rozpoczynania własnej działalności. Dzielą rodzaje wsparcia na:



finansowe – ich zdaniem absolutnie niezbędne, szczególnie dla osób dojrzałych, które albo nie mają
własnych oszczędności, albo baliby się je zaryzykować w tym wieku, kiedy trudno jest odrobić
ewentualne straty,
psychologiczne – bardzo potrzebne, zarówno w postaci kontaktów z psychologiem, jak i wsparcia
najbliższych oraz innych przedsiębiorców w podobnej sytuacji,
Wielu ludzi po prostu nie ma odwagi i charakter każdego człowieka jest taki, że się obawia i nie jest
pewny jutra. Więc potrzebne jest mu wsparcie.
merytoryczne – również ważne, choć dla niektórych mniej istotne, wiedzę merytoryczną można
zdobyć na inne sposoby (np. wyszukanie informacji w Internecie), można odnieść wrażenie, że
wsparcie merytoryczne jest potrzebne dla podniesienia wiary w siebie i odwagi.
9.4 Dojrzali przedsiębiorcy w województwie pomorskim
Oceniając województwo pomorskie, badani koncentrują się na znanym sobie Trójmieście. Domyślają się, że
możliwości prowadzenia biznesu są znacznie mniejsze w innym miejscowościach województwa. Samo
Trójmiasto oceniają bardzo pozytywnie jako miejsce otwarte na przedsiębiorców i stosunkowo bogate (rynki
zbytu). Podają przykłady inicjatyw skierowanych do przedsiębiorców, możliwości szkoleń oraz ułatwień
podczas zakładania działalności („jedno okienko”).
Tutaj jest duże skupisko rozmaitych firm, z którymi można współpracować. Nie ma u nas dużego bezrobocia,
w związku z tym, jeżeli ktoś prowadzi działalność gospodarczą, z której usług ludzie muszą korzystać, no to
ludzie muszą mieć na to pieniądze. A jeżeli pracują, to mogą korzystać, bo mają pieniądze.
16
Jedna z badanych osób porównuje Gdynię do gminy, w której dotychczas mieszkała. Zwraca uwagę na inny
aspekt różnic pomiędzy małym i dużym miastem. Przyznaje, że w poprzednim miejscu zamieszkania nie
miałaby takiej odwagi, nie pozwoliłaby sobie na tak bezpośrednie promowanie własnej działalności (np.
naklejka na samochodzie), bo obawiałaby się reakcji innych mieszkańców. Duże miasto pozwala na pełną
anonimowość, która sprzyja podejmowaniu wyzwań.
Nie wyobrażam sobie tam, gdzie mieszkałam, żebym miała na samochodzie napisane logo firmy. Bym się
krępowała, a tu jestem dumna, że mam.
17
Aneks - scenariusz IDI
1. Wstęp – 5 min

Przedstawienie się moderatora, agencji badawczej, poinformowanie o celu
badania, Zleceniodawcy, zapewnienie o poufności.

Moderator informuje respondenta, że badanie jest współfinansowane ze
środków Europejskiego Funduszu Społecznego.

Przedstawienie się respondenta: jak ma na imię, w jakim jest wieku, jaką
działalność prowadzi.
2. Prowadzona działalność – 10 min

Czym się zajmuje w ramach prowadzonej działalności? Moderator: dopytaj
o obszar (usługi, handel, produkcja) i branżę.

Od jak dawna prowadzi działalność?

Jakich
jego
firma
ma
odbiorców?
Moderator:
Dopytaj
o
klientów
indywidualnych, firmy różnej wielkości, instytucje. Dlaczego akurat tacy
klienci?

Czy firma bierze udział w przetargach? Jeśli nie: dlaczego? Jeśli tak: z
jakim skutkiem?

Czy firma zatrudnia pracowników? Jeśli nie: dlaczego? Jeśli tak: ilu? Od
jak dawna?

Na jakim obszarze terytorialnym prowadzi działalność? Dlaczego akurat
ten obszar?

Gdzie jest prowadzona działalność? Czy przedsiębiorca ma lokal, w
którym przyjmuje klientów? Czy prowadzi działalność mobilną? A może
przez Internet?
18
3. Początki działalności – 15 min

Kiedy i w jakich okolicznościach respondent zaczął myśleć o założeniu
działalności gospodarczej? Czy długo się nad tym zastanawiał? Czy miał
jakieś wątpliwości? Jakie?

Co go do tego skłoniło? Moderator: Dopytaj o wszystkie możliwe powody. Co
jeszcze? Który z motywów był najważniejszy?

Dlaczego zdecydował się na założenie działalności, będąc już wieku
dojrzałym?

Czego się obawiał w związku z założeniem działalności? Czego jeszcze? A
czego najbardziej? Moderator: Dopytaj o:

brak środków własnych na rozpoczęcie działalności,

brak doświadczenia w branży,

biurokracja,

trudna sytuacja gospodarcza,

trudność w docieraniu do potencjalnych klientów,

brak wiary we własne możliwości,

negatywna opinia osób trzecich, w sytuacji, gdyby działalność się nie
powiodła.

Czy jego obawy były uzasadnione? Które z nich?

Jakie
problemy
napotkał
podczas
zakładania
działalności
i
rozpoczynania pracy? Jak sobie z nimi poradził?

Jakie były jego kwalifikacje w momencie podejmowania działalności? Czy
ma poczucie, że były wystarczające?

A jakie były jego doświadczenia zawodowe? Jaki był jego staż pracy? Na
jakich stanowiskach? Czy miał doświadczenia zawodowe w kierunku, w
którym prowadzi działalność? Czy doświadczenia były wystarczające?

Czy posiadał wtedy własny lokal do prowadzenia działalności? Jeśli nie,
jak sobie z tym poradził?

W jaki sposób przygotowywał się do podjęcia działalności?

Czy korzystał z czyjegoś wsparcia (np. doradców zawodowych)? Jak
ocenia tę pomoc? W czym była przydatna, a w czym nie? Czego mu
zabrakło?

Czy
podnosił
kwalifikacje,
szkolenia? Jakie?
19
zdobywał
uprawnienia,
ukończył

Jak obecnie ocenia to przygotowanie? Czy było wystarczające? Czy, gdyby
mógł je powtórzyć, zrobiłby to inaczej? W jaki sposób?

Gdyby
miał
doradzić
innej
osobie
w
wieku
50+
odpowiednie
przygotowanie do własnej działalności, to co by zasugerował? Czy uważa,
że taka osoba powinna przejść dodatkowe szkolenia? Jakie?

Jak myśli, jakie kompetencje osobiste pomogły mu w założeniu własnej
działalności?

Co, poza wspomnianymi już elementami, szczególnie pomogło mu w
rozpoczęciu
własnej
działalności
finansowe?
20
–
jakie
warunki
organizacyjne,
4. Ocena obecnej działalności – 15 min

Jak oceniłby aktualnie swoją firmę? Jak sobie radzi na rynku? Jaka jest
jej sytuacja? Czy jest stabilna?

Z jakimi problemami boryka się obecnie, prowadząc działalność? Jak
sobie z nimi radzi? Co/kto mu w nich pomaga? Czy potrzebuje pomocy?

Jak ocenia siebie jako właściciela firmy? Jak sobie radzi z prowadzeniem
działalności? Czy uważa, że wiek mu w tym pomaga czy przeszkadza?
Czy, gdyby był młodszy, lepiej by sobie radził czy gorzej?

Czy uważa, że jego firma się rozwija? W jakim tempie? Jak ocenia to
tempo?

Co pomaga rozwijać się jego firmie? A co hamuje rozwój? Jak on sam
podchodzi do rozwoju swojej firmy? Chce ją rozwijać, czy woli pozostać na
obecnym poziomie?

Czy planuje zatrudnić nowych pracowników w najbliższym czasie?
Dlaczego?

Co jest niezbędne, aby mała firma osiągnęła sukces na rynku?

Czy jego firma, jego zdaniem, osiągnęła sukces? Jakie czynniki się do tego
przyczyniły?

Czy zarobki, które uzyskuje z działalności go satysfakcjonują? Czy uważa,
że są wystarczające? Czy są adekwatne do wkładu pracy, jaką musi
wykonać?

Czy musiał kiedyś zawiesić działalność gospodarczą? Z jakich powodów?
5. Przedsiębiorcy 50+ na rynku – 10 min

Czy, jego zdaniem, osoby w wieku 50+ chętnie podejmują się założenia
działalności gospodarczej? Dlaczego?

Czy osobom w wieku 50+ łatwo jest założyć działalność? A czy łatwo jest ją
prowadzić?

Jak uważa, czy zakładanie własnej firmy przez osoby w wieku 50+ to
dobry pomysł?

Jakie kompetencje są szczególnie przydatne, jego zdaniem, w zakładaniu
własnej działalności?
21

Czy
osoba
rozpoczynająca
działalność
po
50
roku
życia
powinna
odznaczać się jakimiś szczególnymi cechami? Jakimi? Dlaczego?

Jak myśli, czy osoby w wieku 50+ planujące rozpoczęcie działalności
gospodarczej potrzebują jakiegoś wsparcia? Jakiego?

Jak ocenia województwo pomorskie jako miejsce prowadzenia działalności
gospodarczej? Jak myśli, czy jest to łatwiejsze czy trudniejsze niż w innych
województwach?
A
jak
w
naszym
województwie
czują
się
dojrzali
przedsiębiorcy?
6. Podsumowanie – 5 min

Jakie
są,
jego
zdaniem,
główne
zalety
prowadzenia
działalności
gospodarczej? A w przypadku osób 50+ jak to wygląda?

Jakie
są,
jego
zdaniem,
główne
wady
prowadzenia
działalności
gospodarczej? A w przypadku osób 50+ jak to wygląda?

Czy, gdyby mógłby jeszcze raz podjąć tę decyzję, zdecydowałby się znów na
rozpoczęcie własnej działalności? Dlaczego?
22