pierwsze, pilotażowe badanie nt. kobiet w kinie

Jestem reżyserem,
ale i kobietą.
To jest superkombinacja.
Małgorzata Szumowska,
odbierając Srebrnego Niedźwiedzia
podczas 65. Festiwalu Filmowego w Berlinie
Raport ten stanowi wstęp do analizy pozycji kobiet we współczesnej polskiej kinematografii, ze szczególnym uwzględnieniem pozycji reżyserek
oraz ich udziału w produkcjach dofinansowanych przez Polski Instytut
Sztuki Filmowej.
Raport obejmuje lata 2006-2015, czyli dekadę, której początek wyznacza
wejście w życie Ustawy o kinematografii z 2005 roku, a zamyka 2015 roku,
podsumowanie działalności PISF.
Raport jest odpowiedzią na zainteresowanie wyrażone przez środowiska
kobiece w kraju oraz instytucje ponadnarodowe na szczeblu europejskim,
monitorujące równość płci w przemyśle filmowym, takie jak EWA (European Women Audiovisual Network)1 oraz EURIMAGES, który to fundusz
wpisał dążenie do równości płci w przemyśle filmowym do swoich strategicznych celów na lata 2016-20172.
1
2
http://www.ewawomen.com
http://www.coe.int/t/dg4/eurimages/Source/GenderBrochure.pdf
2
—1—
INICJATYWY NA RZECZ RÓWNOŚCI PŁCI W BRANŻY FILMOWEJ W POLSCE
Na pozycję kobiet w kinematografii danego państwa wpływają rozmaite
czynniki kulturowe, społeczne, technologiczne, ekonomiczne, polityczne i historyczne, w wymiarze globalnym i lokalnym. Na wstępnym etapie
badań rozpoznaje się ich pozycję przez konsultacje środowiskowe (debaty)
oraz badania ilościowe, które pozwalają uzmysłowić sobie poziom ich reprezentacji w różnych obszarach aktywności filmowej.
Na raport składają się wyniki badań prowadzonych w następujących obszarach kinematografii w Polsce:
1. Inicjatywy na rzecz równości płci w branży filmowej w Polsce
2. Kobiety w strukturze zawodowej filmowców polskich
3. Struktura rodzajowa produkcji filmowej w Polsce w latach 20062015 a udział reżyserek
4. Kobiety w podziale funduszy PISF w programie operacyjnym
Produkcja filmowa w latach 2012-2015
Dane wykorzystane w obliczeniach pochodzą z podsumowań udostępnianych corocznie online przez PISF oraz z bazy danych filmpolski.pl prowadzonej przez PWSFTviT w Łodzi.
Instytucja kinematograficzna we współczesnej Polsce funkcjonuje od dekady według zasad określonych w Ustawie o kinematografii z 30 czerwca
2005 roku, przy kluczowym wsparciu powołanego wówczas Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej. Dokument ustawowy nie odnosi się do kwestii płci.
Zgodnie z art. 6 PISF wspiera młodych twórców i chroni zawody filmowe, ale
ustawa nie zawiera zapisów na rzecz wspierania innych grup niż debiutanci.
Argumentem przemawiającym za mocną pozycją kobiet w polskiej kinematografii, był wybór Agnieszki Odorowicz na dyrektorkę PISF. W czasie podwójnej kadencji doprowadziła do znaczącego wzrostu produkcji filmowej
w Polsce i powrotu widzów do kin na polskie filmy, jej zasługi dla kinematografii są więc niepodważalne. Pojawiające się incydentalnie pomówienia
o solidarność z kobietami-filmowcami wywoływały jej irytację i skłaniały
do zachowania neutralnego stosunku do polityki gender3. Przez dziesięć lat
pracy Instytutu oraz funkcjonowania Polski w filmowych strukturach Unii
Europejskiej pod tym względem nic się nie zmieniło. Nowo wybrana dyrektor Magdalena Sroka u progu kadencji zapowiedziała, że będzie „ślepa na
płeć”4. Taka postawa w powszechnym odbiorze w Polsce równa się przyjęciu kryteriów jakościowych i korzystnie wpływa na wizerunek decydentki
jako osoby neutralnej światopoglądowo i kompetentnej.
3
Anna Serdiukow, Zawód: producentka, „Kino” 2014, nr 3, s. 6-8.
4
Mike Urbaniak, Magdalena Sroka, dyrektorka Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej: Jak człowiek robi w kulturze, to groźby śmierci na niego nie działają. http://weekend.gazeta.pl/weekend/1,152121,21014645,v.html
3
W ostatnich latach zawiązały się dwie organizacje zawodowe filmowców, w których kobiety odgrywają główną lub przewodnią rolę.
»»» W 2013 roku powstał Związek Zawodowy Reżyserów Polskich
„Gildia Reżyserów”. Zrzesza dziś łącznie 52 reżyserów, w tym 38
mężczyzn i 14 kobiet (27% ogółu). Zarząd II kadencji składa się
z 4 kobiet i 3 mężczyzn, wybranych jednogłośnie przez Walne Zgromadzenie Członków bez założenia parytetowego. Przewodniczy mu
Joanna Kos-Krauze, rolę honorowej przewodniczącej pełni Agnieszka
Holland, a funkcję dyrektora w wyniku konkursu pełni Magdalena
Lankosz. Przewodnia rola kobiet w związku wynika ich zdaniem
z przejęcia inicjatywy działań na rzecz całej grupy zawodowej.
»»» Z inicjatywy młodego pokolenia absolwentek Wydziału Radia i Telewizji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach w 2014 roku powstało
Stowarzyszenie Kobiet Filmowców. Stowarzyszenie w swych celach statutowych zakłada działanie na rzecz wyrównania szans zawodowych kobiet filmowców z mężczyznami filmowcami, dążenie
do integracji kobiet-filmowców różnych zawodów, do ustanowienia
minimalnych świadczeń społecznych zwłaszcza w okresie ciąży i macierzyństwa oraz wyrównanie płac i wspieranie karier kobiet filmowców5. Liczy obecnie 36 członkiń, z honorową członkinią Magdaleną
Łazarkiewicz, absolwentką WRiT UŚ.
SKF zainicjowało debaty na szczeblu krajowym i międzynarodowym poświęcone kwestiom kobiecym w kinematografii, z udziałem przedstawicielek różnych zawodów filmowych.
»»» 7 maja 2015 roku na temat pozycji kobiet w światowej kinematografii dyskutowały Leah Meyerhoff (reżyserka), Anka Sansal (scenarzystka), Ania Trzebiatowska (producentka, programerka), Monika
Lenczewska (operatorka), Kim Yuatni (programerka, krytyczka filmowa). Dyskusję zatytułowaną Does Cinema Have Gender? moderowała prof. UJ dr hab. Małgorzata Radkiewicz, badaczka gender w
kinematografii.
»»» 27 czerwca 2015 roku na Festiwalu Młodzi i Film w Koszalinie5
http://www.stokf.pl/Stowarzyszenie_Kobiet_Filmowcow/stokf_home_page.html
-Mielnie zorganizowano panel pt. Reżyserka – czy tylko pomieszczenie dla reżysera? Dyskutowały Katarzyna Klimkiewicz (reżyserka),
Maria Sadowska (reżyserka), Monika Talarczyk-Gubała (historyczka
kina), Agnieszka Wiśniewska (publicystka), Anka Wydra (producentka). Dyskusję moderował Adam Kruk (krytyk filmowy), Panelistki
wymieniły doświadczenia, wyniki badań i opinie. Wskazały na potrzebę edukacji równościowej, podniesienie kultury pracy na planie
oraz działania na rzecz usunięcia barier w dystrybucji filmów kobiet.
Niezależnie od debat zorganizowanych przez SKF odbyły się kolejne debaty:
»»» 6 kwietnia 2015 roku z inicjatywy Katarzyny Klimkiewicz (reżyserki) w ramach Script Fiesty (festiwalu scenariopisarstwa w Warszawskiej Szkole Filmowej w Warszawie) odbyła się debata Kobiety
filmowcy z udziałem Patrycji Nowak (scenarzystki), Weroniki Bilskiej
(operatorki) i Moniki Talarczyk-Gubały (historyczki kina). Dyskusja
oraz głosy z sali potwierdziły potrzebę badań branży filmowej pod
kątem celów polityki równościowej oraz zrzeszania się kobiet filmowców.
»»» 12 maja 2015 roku w ramach festiwali Doc Against Gravity w Warszawie odbyło się spotkanie inicjujące polską edycję programu DORIS, z udziałem założycielek programu ze Szwecji Anniki Hellström
i Lisy Lindén oraz szefową polskiej edycji Matą Berto.
»»» 22 września 2016 roku na Festiwalu Filmów Fabularnych w Gdyni
odbyła się debata pod matronatem ELLE Kobiety w kinie – jak się
przebić w męskim świecie, poprzedzona polemiką w Internecie, na
stronach Krytyki Politycznej i na FB między Moniką Talarczyk-Gubałą, badaczką kina kobiet a Michałem Oleszczykiem, dyrektorem artystycznym FF w Gdyni na temat nieobecności filmów reżyserek
w Konkursie Głównym. Debatę prowadziła Anna Serdiukow, a wzięły
w niej udział: Agnieszka Wiśniewska (publicystka), reżyserki Kinga
Dębska, Katarzyna Klimkiewicz, Anna Kazejak, producentka Magdalena Kamińska, krytyczka Małgorzata Sadowska. Poruszono kwestię
edukacji kobiet w zawodach reżysera i producenta, języka krytyki
filmowej recenzującej twórczość kobiet, kultury pracy na planie filmowym oraz niedostatecznego udziału kobiet-filmowców w podziale
4
środków finansowych PISF na produkcję filmową. W debatę włączył
się rzecznik PISF, Rafał Jankowski. W rezultacie następnego dnia na
konferencji prasowej PISF ogłoszono wprowadzenie do regulaminu
programu operacyjnego Produkcja od 2017 roku zapisu zobowiązującego liderów komisji do włączenia do jej prac przynajmniej jednej
kobiety-filmowca.
Działania na rzecz równości płci w kulturze i przemyśle filmowym mają
w globalnym Hollywood swoje ikony, takie jako Meryl Streep (Hollywood,
Berlin), Geena Davis (See Jane), Patricia Arquette (Gala Oscarów), Emma
Watson (He For She) czy Julia Roberts (Cannes). Trudno wskazać równie
spektakularne i nagłośnione przed media wystąpienia polskich kobiet filmowców. Niemniej niektóre z nich skorzystały z szansy na zwrócenie uwagi
publicznej na problematykę równouprawnienia:
»»» Małgorzata Szumowska, odbierając Srebrnego Niedźwiedzia za reżyserię filmu Body/Ciało na 65. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie w 2015 roku powiedziała: Jestem reżyserem,
ale i kobietą. To jest super kombinacja!
»»» Renata Czarnkowska-Listoś, odbierając Złote Lwy za produkcję filmu Jestem mordercą na 41. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych
w Gdyni w 2016 roku wezwała do solidarności między kobietami-filmowcami: Każda kobieta powinna podbijać sukces drugiej.
»»» Beata Walentowska, odbierając nagrodę na najlepszy montaż w filmie Zjednoczone stany miłości, nawiązała do czarnych protestów:
Nagrodę dedykuje wszystkim kobietom mieszkającym w Polsce. Mam
nadzieję, że doczekamy takiego czasu, kiedy będziemy mogli same decydować o swoim ciele.
»»» Małgorzata Sadowska, odbierając Nagrodę PISF 2016 za krytykę filmową, wezwała młode autorki do większej aktywności: Dziewczyny
do piór!
5
WNIOSKI
Ani Stowarzyszenie Filmowców Polskich, ani Ustawa o kinematografii
z 2005 roku, ani działalność statutowa PISF nie zabezpieczają interesów kobiet-filmowców jako grup niedoreprezentowanych w różnych
dziedzinach aktywności filmowej, stąd inicjatywa zawiązania Stowarzyszenia Kobiet Filmowców i przewodnia rola kobiet w Gildii Reżyserów.
Publiczne debaty przekładają się na większą integrację środowiska, wymianę opinii i zaczynają skutecznie oddziaływać na decydentów polityki kulturalnej w zakresie kinematografii.
Niedostateczna liczba reżyserek uniemożliwia ich proporcjonalną do
mężczyzn reprezentację w komisjach selekcyjnych, gdyż zamyka im
tym samym w perspektywie roku (PISF, Gdynia) możliwość składania wniosków o dofinansowanie lub zgłaszanie filmów do konkursów.
—2—
KOBIETY W STRUKTURZE ZAWODOWEJ FILMOWCÓW POLSKICH
2.1. STOWARZYSZENIE FILMOWCÓW POLSKICH
W Stowarzyszeniu Filmowców Polskich, najstarszej, bo założonej w 1966
roku i najliczniejszej organizacji społecznej zrzeszającej ludzi kina w Polsce,
kobiety-przedstawicielki różnych zawodów filmowych stanowią niewiele ponad 1/3 członków. SFP liczy 1500 osób, w tym 995 mężczyzn i 505 kobiet. Prezesem SFP jest od lat Jacek Bromski (obecnie 5 kadencja), a nowo wybranymi
wiceprezesami Dariusz Gajewski i Karolina Bielawska, reżyserka młodego
pokolenia (ur. 1978), dokumentalistka. Bielawska w wywiadzie dla „Magazynu Filmowego SFP” oświadczyła, że jej priorytetem będzie działalność na
rzecz młodych filmowców. „Nie jestem za parytetami przy selekcji filmów na
festiwale filmowe, czy przy podejmowaniu decyzji o dofinansowaniu projektów. Uważam, że jedynym kryterium, który powinien o tym decydować
jest wartość artystyczna projektu, a nie płeć autora. Faktem jest jednak, że w
zawodzie filmowca sytuacja kobiet jest dużo trudniejsza. Kobiety wykonują
6
taką samą pracę jak mężczyźni, a dostają mniejsze wynagrodzenie i trudniej
im się przebić. Często reżyserzy mający mniejsze doświadczenie niż kobiety
dostają więcej ofert pracy tylko dlatego, że są mężczyznami. Pokutuje stereotyp, że kobieta nie da rady, bo jest wrażliwa i delikatna. Dlatego kobiety powinny o tym mówić i walczyć o swoje prawa w filmie, aby szanse były równe
dla każdego" (wypowiedź autoryzowana).
Przeciwnikiem parytetów i zwolennikiem wartości artystycznej jako decydującego kryterium w selekcji i werdyktach festiwalowych jest także prezes SFP, Jacek Bromski. W podsumowaniu Festiwalu Filmów Fabularnych w
Gdyni br. deklarował: „Niepisane środowiskowe porozumienie zakłada też, że
jedynym kryterium festiwalowej selekcji jest kryterium artystyczne. Dzięki
temu, od lat gdyński festiwal skutecznie broni się przed szaleństwem parytetów, kwot czy punktów za pochodzenie, stojąc niewzruszenie na straży jakości naszej kinematografii. Chcę wierzyć w to, że w kolejnych latach zasada ta
zostanie zachowana (…)”6.
2.2. STOWARZYSZENIE FILM 1,2
Stowarzyszenie Film 1,2 zrzesza debiutantów, którzy mają w swoim
dorobku pierwszy film, po drugim filmie przechodzą w stan członka honorowego. To organizacja pozarządowa powołana z inicjatywy młodych
filmowców w 2005 roku, zanim Studio Munka uruchomiło w 2008 roku
ścieżkę dla debiutantów. Pierwszym prezesem SF 1,2 był Sławomir Fabicki
(reżyser). Później funkcję tę pełniły m.in. reżyserki Katarzyna Klimkiewicz
i Agata Marciniak obok Sebastiana Buttnego czy Kuby Mikurdy.
SF 1,2 liczy obecnie 248 członków, w tym 103 kobiety, przedstawicielki
różnych zawodów filmowych, czyli 41 % zrzeszonych.
WNIOSKI
Uprzywilejowanie wybranej grupy społecznej filmowcom starszego
pokolenia przywodzi na myśl tzw. punkty za pochodzenie, nadające przywileje edukacyjne dzieciom chłopów i robotników w Polsce
6
Jacek Bromski, Wstęp, „Magazyn Filmowy SFP” 2016, nr 9, s. 2.
7
Ludowej. Wszelkie działania na rzecz wsparcia grup niedoreprezentowanych kojarzą się negatywnie ze względu na wypaczenia polityki
równościowej w poprzednim ustroju, w którym elity partyjne korzystały z dostępu do rozmaitych dóbr i przywilejów kosztem grup, których wsparcie deklarowano oficjalnie w propagandzie. Strategiczne
cele UE w zakresie urealnienia równości płci w różnych sferach życia
społecznego traktowane są z dystansem.
W organizacji zrzeszającej filmowców młodego pokolenia kobiety stanowią o 10% większą część niż w stowarzyszeniu gromadzącym wszystkie pokolenia filmowców.
Reżyserki stanowią 27-30% ogółu reżyserów, różnica pokoleniowa jest
procentowo niewielka, ale zaczynają przewodzić grupom zawodowym. Wykazują chęć samoorganizacji bądź działania na rzecz całego
środowiska, zwłaszcza w kwestiach praktyki wykonywania zawodu
i ochrony socjalnej, zachowują ostrożność wobec polityki równościowej.
Przewaga w zawodzie kierowniczki produkcji/producentki: z 41%
w grupie wielopokoleniowej do 60% w grupie debiutantów. W Sekcji
Młodych Krajowej Izby Producentów Audiowizualnych producentki
stanowią aż 68%. Kobiety wykorzystały szanse, jakie zrodziła transformacja ustrojowa kinematografii państwowej w kinematografię
instytucji kultury i podmiotów prywatnych: otwarcie na rynek zachodni, profesjonalizacja zawodu producenta i kierownika produkcji,
niekonwencjonalne metody pozyskiwania środków przed media
i kontakty festiwalowe, nowe kompetencje komunikacyjne (język angielski, nowe media). Odnotowano znaczącą przewagę kandydatek
w rekrutacji na studia producenckie w szkołach państwowej i prywatnych oraz w gronie przyjętych.
Odnotowano znaczący skok liczby kobiet w zawodzie operatora, z 8%
w grupie SFP do 25% w grupie młodych filmowców. Na korzyść autorek zdjęć działa przełom cyfrowy, zaawansowane technologie nie
wymagają już siły fizycznej lecz pracy intelektualnej. Z drugiej strony na niższych szczeblach pionów produkcyjnych równouprawnienie
pojmowane jest nadal jako równość niezależna od fizycznych możliwości kobiet, niejako w odwecie za roszczenia równościowe środowisk kobiecych7.
Sfeminizowany zawód montażystki (tendencja światowa), wzrost 10%
między pokoleniami, starsze pokolenia przesiadły się ze stołu montażowego do cyfrowej edycji8, młode od początku operowały w nowej
technologii.
7
Anna Bielak, Blisko ciała. Rozmowa z Katarzyną Szczerbą, dwutygodnik 2016,
nr 192, http://www.dwutygodnik.com/artykul/6691-projekt-film-blisko-ciala.html
8
Anna Bielak, Tempo i poezja. Rozmowa z Agnieszką Bojanowską, dwutygodnik
2016, nr 189 http://www.dwutygodnik.com/artykul/6637-projekt-film-tempo-i-poezja.
html
8
—3—
STRUKTURA RODZAJOWA PRODUKCJI FILMOWEJ W POLSCE
W LATACH 2006-2015 A UDZIAŁ REŻYSEREK
W ciągu tzw. dekady PISF wyprodukowano blisko 3 700 filmów, z czego
niewiele ponad tysiąc wyreżyserowały kobiety (28%).
WNIOSKI
Udział w reżyserii filmów fabularnych krótkometrażowych, dokumentalnych i animowanych jest proporcjonalny do ich udziału w grupie
reżyserów, natomiast znacząco niższy w reżyserii pełnometrażowych
filmów fabularnych. Pełny metraż w fabule to najbardziej spektakularna forma produkcji, największe wyzwanie organizacyjne i finansowe, które przekłada się na kwestie prestiżu w środowisku, zaufanie
kolejnych producentów i dystrybutorów oraz uznanie w oczach widzów. W stosunku do liczby filmów wyreżyserowanych przez kobiety
w latach poprzedzających tzw. dekadę PISF odnotowano 4% wzrost,
w porównaniu z ich udziałem w produkcji fabularnej w okresie państwowej kinematografii PRL to także korzystniejszy wynik, z 5% do
1989 roku, 8% w pierwszych latach XXI wieku, do 12% w ostatnich
10 latach.
Reżyserki młodego pokolenia korzystają ze ścieżek debiutu, m.in. od
2008 roku w Studiu Munka: w fabule (24%), dokumencie (37%) i
animacji (33%). Realizują etiudy studenckie nagradzane na festiwalach krajowych i zagranicznych. Barierę stanowi najpierw pierwszy
pełnometrażowy film fabularny9, potem trzeci lub czwarty film, który umocniłby ich pozycję w gronie reżyserów o uznanym dorobku i
przełożyłby się na większą sprawczość w środowisku10.
9
Agnieszka Wiśniewska, Więcej Grzegorzów niż kobiet, „Dziennik Opinii KP”
3.07.2015 http://www.krytykapolityczna.pl/artykuly/film/20150703/mlodzi-i-filmwiecej-grzegorzow-niz-kobiet
10
Monika Talarczyk-Gubała, Gdynia kobiet, „Dziennik Opinii KP” 28.09.2016
http://www.krytykapolityczna.pl/artykuly/film/20160927/gdynia-kobiet
9
—4—
REŻYSERKI W PODZIALE FUNDUSZY PISF W PROGRAMIE OPERACYJNYM
PRODUKCJA FILMOWA W LATACH 2012-2015
Dane pochodzą z okresu 2012-2015, po wprowadzeniu nowego systemu
eksperckiego, bez lat 2006-2011, dla których nie ewidencjonowano wpływających wniosków z podziałem na komisje eksperckie.
PISF nie prowadził, jak dotychczas, oddzielnej polityki zmierzającej do
zwiększenia udziału kobiet w powstawaniu w Polsce filmów, np. poprzez
wprowadzenie preferencyjnych zapisów w obowiązujących Programach
Operacyjnych Instytutu. Wymagania, które muszą spełnić wnioskodawcy
oraz kryteria oceny złożonych projektów (artystyczne i ekonomiczne) od
początku były takie same dla wszystkich osób i podmiotów ubiegających
się o dofinansowanie Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej. Obecnie nie istnieją specjalne ścieżki dla reżyserek czy producentek. Zgodnie z informacją
rzecznika PISF, Rafała Jankowskiego, ogłoszoną 23 września 2016 r. w Gdyni, w regulaminie Programu Operacyjnego Produkcja Filmowa znajdzie się
od 1. sesji 2017 roku zapis zobowiązujący liderów komisji do włączania w jej
obrady na prawach członkini komisji przynajmniej jednej kobiety.
RADA PISF
Rada składa się z 11 członków, tworzą ją przedstawiciele twórców, producentów filmowych, związków zawodowych działających w kinematografii,
kin, dystrybutorów, nadawców, operatorów telewizji kablowych i platform
cyfrowych. Członków Rady Instytutu powołuje Minister Kultury. W Radzie
powołanej przez Minister Kultury Małgorzatę Omilanowską na lata 20142017 znalazły się Anka Wydra i Małgorzata Szumowska.
KOMISJE EKSPERCKIE PISF
Łączna liczba ekspertów ze wszystkich komisji w latach 2012-2015 to:
335, w tym 92 kobiet, czyli 27%. Funkcję liderek pełniły 21 razy. Pracowały najczęściej w komisjach jako jedyne przedstawicielki swojej płci. Sporadycznie do komisji filmów fabularnych, zgodnie z regulaminowym wymogiem przedstawiciela literackiego, zapraszano kobiety spoza ścisłego kręgu
filmowców-praktyków kina, jak Olga Tokarczuk czy Małgorzata Sadowska.
10
DANE
FABUŁY
Co 4 projekt fabularzysty i co 5 fabularzystki dostały dofinansowanie
DOKUMENTY
Co 3 projekt dokumentalisty i co 5 projekt dokumentalistki dostały dofinansowanie
ANIMACJE
Co 3 projekt animacji sygnowanej przez reżysera i co 5 przez reżyserkę
WNIOSKI
Wnioski o dofinansowanie projektów fabularnych sygnowanych przez
reżyserki stanowią zaledwie 18% ogółu złożonych wniosków. Warunkiem złożenia wniosków o dofinansowanie jest pozyskanie producenta. Prawdopodobnie pierwszą barierę kobiety napotykają na rynku.
Potencjalny producent z kolei bierze pod uwagę ostrożność dystrybutorów kinowych w stosunku do projektów pełnometrażowych fabuł
sygnowanych przez kobiety.
W grupie pozytywnie rozpatrzonych wniosków o dofinansowanie projekty fabularne sygnowane przez reżyserki stanowią 14%, ale niewiele więcej stanowią w ogóle złożonych wniosków – 18%.
To samo dotyczy liderów, choć jak wiadomo, liderzy komisji eksperckich
w poszczególnych priorytetach są wyłaniani w efekcie konsultacji środowiskowych PISF ze stowarzyszeniami i organizacjami skupiającymi filmowców. Dodatkowo, lider/liderka nie mogą oceniać projektów w kolejnym
roku w danym priorytecie, czyli np. Joanna Kos-Krauze jako liderka nie
może dwa razy z rzędu oceniać projektów w ramach developmentu filmów
fabularnych. Na tym też polega czasami problem: czasami brakuje już kandydatek na liderki komisji eksperckich, bo albo była w ubiegłym roku, albo
sama będzie ubiegać się o dofinansowanie w PISF, albo nie chce podjąć się
kierowania komisją z innych powodów.
W posiedzeniach liderów, podczas których są podejmowane decyzje
o dofinansowaniach, zawsze bierze udział, uczestniczy w dyskusji i procesie decyzyjnym dyrektor PISF. Obecnie Magda Sroka, wcześniej Agnieszka
Odorowicz.
Trwają prace nad nowym regulaminem pracy ekspertów uwzględniającym zapis zobowiązujący liderów komisji do włączenia co najmniej 1 kobiety-filmowca”.
Co 4. projekt fabularny sygnowany przez reżysera otrzymuje dofinansowanie, a co 5. sygnowany przez reżyserkę. System selekcji okazuje się
więc nie dużo bardziej, a jedynie nieco surowszy dla projektów fabuł
sygnowanych przez reżyserki.
Kobiety najaktywniejsze są w animacji, ich wnioski stanowią 36% złożonych, co 5 sygnowany przez reżyserkę uzyskuje dofinansowanie.
STANOWISKO RZECZNIKA PISF, RAFAŁA JANKOWSKIEGO
(WYPOWIEDŹ AUTORYZOWANA):
„W przypadku komisji eksperckich zachęcamy liderów i liderki (którzy,
co warto pamiętać, samodzielnie kompletują składy swoich komisji) do ich
zróżnicowania zarówno pod względem zawodów filmowych, jak i pod kątem płci.
11
ZALECENIA
Poniżej działania zalecane lub już wprowadzane w kinematografiach
prowadzących politykę równouprawnienia. Działania te realizowane są albo
przez instytucje kultury filmowej finansowane ze środków publicznych (np.
Szwedzki Instytut Filmowy), organizacje pozarządowe (Women in Film),
instytuty naukowe (Center For The Study of Women in Film&Television
przy San Diego University, Geena Davis Institute on Gender in Media).
Należałoby przedyskutować możliwość ich wprowadzenia w Polsce:
— analizy wizerunków kobiet na ekranie,
— stosowanie testu Bechdel w recenzjach filmowychi11,
— monitorowanie karier absolwentek studiów filmowych,
— badania ilościowe produkcji filmowej z podziałem na rodzaje i 5 kluczowych zawodów filmowych (reżyserka, producentka, scenarzystka,
operatorka, montażystka),
— badania jakościowe pośród przedstawicielek różnych zawodów filmowych,
— obserwacje na planach filmowych,
— warsztaty antydyskryminacyjne dla kobiet-filmowców,
— wprowadzenie do budżetowania produkcji filmowych kosztów opieki
nad dzieckiem,
— organizowanie master classes kobiet-filmowców, polskich i zagranicznych, w szkołach filmowych i na festiwalach,
— uwzględnienie w formularzach wniosków miernika zróżnicowania
płci obsady i ekipy filmowej,
— dowartościowanie dodatkowymi punktami projektów, które liczą połowę żeńskiej ekipy12,
— włączenie kobiet-filmowców w system ubezpieczenia społecznego na
okres ciąży i macierzyństwa.
11
Kinga Dunin, Test Bechdel. Apel do recenzentów „Dziennika Opinii KP”, „Dziennik Opinii KP” 1.04.2015 http://www.krytykapolityczna.pl/artykuly/film/20150401/
dunin-test-bechdel-apel-do-recenzentow-filmowych-do
12
Grzegorz Wójcik, Kino kobiet potrzebuje systemowych zmian, „Dziennik Opinii
KP” 27.10.2016 http://www.krytykapolityczna.pl/artykuly/film/20161027/kino-kobietpotrzebuje-systemowych-zmian
Raport przygotowany w listopadzie 2016 roku na zlecenie
Krytyki Politycznej przez dr hab. Monikę Talarczyk-Gubałę.
Skład i łamanie: Łukasz Dąbrowiecki
Raport nie jest przeznaczony do sprzedaży.
12