internet jako narzędzie prowadzenia badań społecznych

internet jako narzędzie prowadzenia badań społecznych

Acta Innovations, ISSN 2300-­‐5599, nr 9, 2013 INTERNET JAKO NARZĘDZIE PROWADZENIA BADAŃ SPOŁECZNYCH Monika Staniszewska Centrum Badań i Innowacji Pro-­‐Akademia ul. Piotrkowska 238, 90-­‐360 Łódź, [email protected] Streszczenie Zwiększająca się dostępność technologii informacyjno-­‐komunikacyjnych wpływa na metodologię badań spo-­‐
łecznych. Badacze coraz częściej wykorzystują Internet w prowadzonych przez siebie badaniach. Badania internetowe mogą być prowadzone przy użyciu różnych technik, m.in.: ankiet internetowych, wywiadów indy-­‐
widualnych i zogniskowanych wywiadów grupowych, obserwacji, analizy treści. Nowe medium niesie ze sobą nie tylko możliwości, ale także ograniczenia. Słowa kluczowe badania internetowe, komunikacja zapośredniczona, CAWI, metodologia badań społecznych Wstęp Wzrost liczby osób korzystających z Internetu oraz jego wpływ na życie społeczne budzi zainteresowanie wśród badaczy społecznych. Wiele badań koncentruje się na Internecie jako nowym narzędziu komunikacji, analizie zostaje poddana społeczna przestrzeń Internetu czy relacje tworzone w sieci oraz jego wpływ na życie ludzi. Internet staje się podmiotem badania. Internet otwiera także nowe możliwości w prowadzeniu badań społecznych, zmieniając czy też modyfikując tradycyjną metodologię. Istniejące już techniki badawcze zostają przeniesione do Internetu (np. zogniskowane wywiady grupowe), ale także zostają wprowadzone nowe techniki (np. ankieta internetowa CAWI – Computer-­‐
Assisted Web Interview). Internet staje się narzędziem prowadzenia badań. Przy wykorzystaniu Internetu moż-­‐
na prowadzić badania wykorzystujące różne techniki: § Ankieta internetowa -­‐ (CAWI – Computer-­‐Assisted Web Interview) : − Zamieszczana na stronach www, − Rozsyłana mailowo, − W formie PopUp’ów; § Wywiad indywidualny i grupowy (fokus); § Obserwacja; § Analiza treści. Dużą popularnością cieszą się ankiety internetowe, które mogą być rozsyłane do respondentów drogą mailową (zarówno w treści listu, jak i jako załącznik), mogą być także zamieszczane na stronach www lub za pomocą PopUp’ ów (dodatkowo wyskakujących okienek). Internet jest także używany w badaniach jakościowych: obserwacji (np. społeczności internetowych skoncen-­‐
trowanych wokół forów tematycznych czy dyskusyjnych), zogniskowanych wywiadach grupowych czy indywidualnych wywiadów pogłębionych. Internet pozostaje także cennym źródłem informacji, tekstów, danych, treści wykorzystywanych do przeprowa-­‐
dzania analiz treści. Podział badań internetowych Poza podziałem na badania ilościowe i jakościowe, badania internetowe można podzielić także ze względu na kryterium świadomości udziału w badaniu respondentów oraz ze względu na kryterium czasu [1]. Nie wszystkie badania prowadzone w Internecie wymagają świadomości uczestników co do udziału w nich. W badaniach realizowanych za pomocą ankiet czy wywiadów mówimy o świadomym uczestnictwie. Natomiast wykorzystując techniki obserwacji badani nie muszą mieć świadomości udziału w badaniu. 51 Acta Innovations, ISSN 2300-­‐5599, nr 9, 2013 Warto także zwrócić uwagę na fakt, iż badania w Internecie mogą mieć charakter synchroniczny i asynchroniczny. Niektóre badania realizowane są w czasie rzeczywistym wymagając od respondenta obecno-­‐
ści i udziału w badaniu w ściśle określonym momencie czasowym (np. wywiad). Inne dają możliwości udziału w nich w dowolnym momencie czasowym, dając tym samym respondentowi większą elastyczność i swobodę (np. ankieta online). Komunikacja zapośredniczona przez komputer versus komunikacja face–to–face Coraz większa liczba osób posiadająca dostęp do Internetu sprzyja rozwojowi badań wykorzystujących to me-­‐
dium. Jak wynika z danych prezentowanych w „Diagnozie społecznej 2011. Warunki i jakość życia Polaków” [2] w 2011 roku 61,1 % gospodarstw domowych posiadało dostęp do Internetu. Jednak nie wszystkie osoby posia-­‐
dające w domu dostęp do Internetu korzystają z niego. Dotyczy to zwłaszcza osób starszych, gorzej wykształconych. Ponadto warto zwrócić także uwagę na fakt, iż umiejętności korzystania z komputera i Internetu są zróżnicowane wśród różnych grup społecznych. Komunikacja w Internecie w zasadniczy sposób różni się od komunikacji twarzą w twarz [3]. Wpływa na to brak bezpośredniego kontaktu z partnerami interakcji oraz poczucie anonimowości. Komunikacja zapośredniczona jest mniej osobista (ograniczona możliwość przekazywania komunikatów niewerbalnych) oraz stwarza poczucie anonimowości. Ponadto opiera się w znaczniej mierze na tekście pisanym. Charakteryzuje się także wolniej-­‐
szym tempem wymiany informacji (wpływ na ten fakt mają szybkość pisania i czytania). Gdy pod rozwagę zostaje poddana komunikacja warto również zwrócić uwagę na tzw. „rozhamowanie zacho-­‐
wań” -­‐ w Internecie ludzie zachowują się w taki sposób, w jaki nie zachowaliby się w rzeczywistości (agresja werbalna, wojna na obelgi, samoodkrywanie). W badaniach z wykorzystaniem komputerów ludzie są bardziej skłonni do ujawniania treści intymnych i związanych z drażliwymi tematami, gdyż: § Mają poczucie anonimowości (w tym wizualnej); § Są skupieni na własnych postawach i emocjach; § Sam akt pisania sprzyja zwierzeniom. Poczucie anonimowości jakie daje Internet (niekiedy złudne) oraz znikoma kontrola badacza nad procesem badania mogą sprzyjać nadużyciom i prowadzić do dylematu dotyczącego wiarygodności uzyskanych wyników. Ponadto badacz pozbawiony jest możliwości obserwacji sygnałów pozawerbalnych, które są szczególnie istotne w przypadku badań jakościowych. Trudności w badaniach internetowych Prócz wspomnianych powyżej ograniczeń wynikających z charakteru komunikacji zapośredniczonej badania internetowe wiążą się także z trudnościami w kwestii doboru próby, stopnia jej realizacji oraz kontrolą nad czynnikami zewnętrznymi. Dobór próby Jednym z najpoważniejszych zarzutów wysuwanych pod adresem badań internetowych jest brak reprezenta-­‐
tywności próby badawczej. Zarówno badania reprezentatywne dla populacji Polski, jak i badania reprezentatywne dla ogółu Internatów nie są możliwe. Badanie reprezentatywne dla mieszkańców Polski nie jest możliwe, gdyż nie wszyscy Polacy mają dostęp do Internetu, a podęto ci, którzy z niego korzystają wyróż-­‐
niają się na tle całej populacji ze względu na cechy demograficzne i społeczne. Z Internetu częściej korzystają ludzie młodzi, lepiej wykształceni, zamieszkujący w większych miejscowościach. Ponadto nie jest możliwe prze-­‐
prowadzenie badań reprezentatywnych dla wszystkich użytkowników Internetu, ponieważ nie istnieje ich spis, zatem brak jest operatu losowania. Badania reprezentatywne są możliwe dla ściśle określonej populacji: gdy osoby należące do niej korzystają z Internetu oraz dostępny jest ich spis. Stąd badacz decydując się na przeprowadzenie badań reprezentatyw-­‐
nych przy użyciu Internetu powinien je adresować do ściśle określonej grupie osób, populacji, której granice są określone i która korzysta z Internetu (np. badanie zarejestrowanych użytkowników serwisu internetowego). Losowy dobór próby jest także możliwi w sytuacji, gdy badana populacja jest określona poza Internetem, ba-­‐
dacz może nawiązać z nimi kontakt (np. uzyskując listę mailingową) i przeprowadzić badanie w sieci. 52 Acta Innovations, ISSN 2300-­‐5599, nr 9, 2013 Jednakże nie wszystkie prowadzone badania muszą opierać się na losowym doborze próby. W badaniach jako-­‐
ściowych ważniejsze od reprezentatywności pozostaje spełnienie ściśle określonych kryteriów doboru celowe respondentów. Charakterystycznym dla badań internetowych pozostaje dobór ochotników [1]. Ochotnicy mogą być informowani o badaniu poprzez różne strony internetowe, na których zostaje zamieszczone zaproszenie. Innym sposobem rekrutacji ochotników jest rozsyłanie zaproszeń na fora, grupy dyskusyjne, czaty. Ta możli-­‐
wość daje większą szansę większej kontroli badacza nad dobieraną populacją. Prowadząc badania na ochotnikach należy pamiętać, iż są one niereprezentatywne, gdyż nie opierają się na losowym doborze próby. Kolejnym ograniczeniem jest specyfika osób biorących udział w badaniach – osoby te mają odmienny charakter, predyspozycje i różnią się od tych, którzy w badaniach udziału nie chcą brać. Stopień realizacji próby Kolejnym problemem związanym z badaniami Internetowymi jest niski poziom realizacji próby. Brak bezpo-­‐
średniego kontaktu z badaczem/ ankieterem oraz poczucie anonimowości w sieci sprzyjają odmowie wzięcia udziału w badaniu, gdyż nie wiąże się ona z żadnymi konsekwencjami czy kosztami. Kolejnymi przyczynami rezygnacji z udziału w badaniach są: brak czasu, brak zainteresowania tematyką badania, zmęczenie nadmierną ilością badań czy niski poziom motywacji. Aby zwiększyć poziom realizacji próby ważne jest odpowiednie, atrakcyjne zaplanowanie badania. Istotne zna-­‐
czenie ma zaproszenie do udziału w badaniu. Jego właściwe sformułowanie, interesująca forma graficzna i estetyczny wygląd mogą pozytywnie wpłynąć na motywację badanych. Informacja o badaniu powinna zawie-­‐
rać podstawowe dane, w tym: tematykę badania, nazwę wraz z danymi kontaktowymi nadawcy zaproszenia (badacza), przybliżony czas trwania badania, datę zakończenia badania (w przypadku badań asynchronicznych). Ponadto w zaproszeniu powinna być podkreślona wyjątkowość respondenta i jego znaczenia w badaniu. Trud-­‐
nym do rozstrzygnięcia pozostaje personalizacja zaproszeń – Batorski przywołując badania Portera Whitcomba [1] wskazuje, iż indywidualizacja próby nie ma żadnego wpływu na skłonność wzięcia udziału w badaniu. Jednakże warto by się nad tym elementem zastanowić, gdyż imienne zaproszenia z jednej strony mogą podkreslać wyjątkowość i ważność danego respondenta, jednakże z drugiej mogą wiązac się z utrata poczucia anonimowości. Na skłonność do wzięcia udziału w badaniu, prócz samego zaproszenia, może mieć czas jego dostarczenia. Najlepiej jest dostarczyć zaproszenie w momencie, w którym respondent ma czas wolny i od razu będzie mógł przystąpić do badania. Jednakże określenie najodpowiedniejszego momentu jest bardzo trudne i odmienne dla różnych populacji. Ważne jest także by przypomnienia rozsyłać do tych, którzy jeszcze nie wzięli udziału w badaniu lub je przerwali. Zając przywołując badania Crawfoeda [3] twierdzi, iż przypomnienia wysyłane co 2 dni są skuteczniejsze od tych rozsyłanych co 5 dni. Oczywistą formą wpływania na motywację badanych jest gratyfikacja. Może przyjmować ona fromę finansową, rzeczową lub symboliczną (np. podziękowanie, wyniki badań). Mogą być one przyznawane wszystkim, którzy wzięli udział w badaniu lub określonej grupie. Niewątpliwie gratyfikacje materialne mają istotne znaczenie w badaniach, które angażują respondentów, wymagają od nich poświęcenia dużej ilości czasu. Gratyfikacje symboliczne powinny być adresowane do wszystkich uczestników badania i wynika ona ze standardów prowadzenia badań. Informacja o gratyfikacji umieszczona w zaproszeniu do badania mogą mieć pozytywny wpływ na realizację próby. Jednak wiążą się także z wątpliwościami dotyczącymi m.in. motywacji respondentów (czy respondent przede wszystkim chciał udzielić rzetelnych i szczerych odpowiedzi, czy też głównym motywem działań była chęć zdobycia nagrody). Ponadto gratyfikacje materialne mogą niszczyć wewnętrzną motywację respondentów do udziału w badaniach. Rezygnacja w trakcie badania Badania internetowe, w porównaniu z badaniami prowadzonymi w tradycyjny sposób, jest znacznie łatwiej przerwać. Rezygnacja z udziału w trakcie badania nie jest obarczona bezpośrednią odmową badaczowi. Anoni-­‐
mowe środowisko Internetu sprzyja rezygnacjom. Stąd ważnym elementem jest nie tylko zachęcenie do udziału w badaniu, ale także podtrzymywanie motywacji respondentów trakcie jego trwania. Aby minimalizować odse-­‐
tek respondentów rezygnujących w trakcie badania należy konstruować badania tak, by nie były one czasochłonne. Ważny jest także poziom jego trudności oraz kolejność zadawanych pytań. W przypadku badań 53 Acta Innovations, ISSN 2300-­‐5599, nr 9, 2013 typu CAWI pasek postępu, informujący o tym jaką część badania respondent już zrealizował, może mieć także pozytywny wpływ. Należy pamiętać by badanie koncentrowało się na jednym temacie, było stosunkowo krót-­‐
kie, nie zawierało zbyt skomplikowanych pytań. Istotne znaczenie ma także atrakcyjna forma narzędzia badawczego. Kontrola czynników zewnętrznych Brak kontroli nad czynnikami zewnętrznymi (brak standaryzacji sytuacji badania) jest kolejnym elementem stanowiącym trudność w prowadzeniu badań z wykorzystaniem Internetu. W trakcie badania badacz nie ma wpływu na standaryzację sytuacji badania. Nie może kontrolować okoliczności w jakich respondenci uczestniczą w badaniu (np. miejsca jego realizacji, obecności osób trzecich czy potencjalnych czynników zakłócających czy wpływających destruktywnie). Ponadto badacz nie ma także kontroli nad aspektami technicznymi (rodzajem sprzętu, oprogramowaniem, szybkością Internetu). Czynniki te mogą mieć istotne znaczenie w trakcie prowadzenia badań, mogą zakłócić ich wyniki czy znacznie na nie wpłynąć. W takiej sytuacji narzędzie badawcze powinno być przetestowane na róż-­‐
nych przeglądarkach internetowych. Należy zwrócić także uwagę na różny poziom umiejętności korzystania z komputera i Internetu respondentów. W powyższych przypadkach postulowana jest taka konstrukcja narzędzia badawczego, która nie będzie wymagała zbyt wygórowanych wymogów sprzętowych oraz kompetencji respon-­‐
dentów. Podczas prowadzenia badań przez Internet należy mieć także świadomość ograniczonej kontroli nad tożsamo-­‐
ścią osób badanych. Badacz w wielu sytuacjach (np. w trakcie realizacji badań typu CAWI) nie jest w stanie określić czy respondent odpowiadający na zadane pytania, jest tym za kogo się podaje (np. nie można określić podstawowych cech demograficznych takich jak wiek czy płeć). Zalety badań internetowych Badania internetowe, prócz wyżej opisanych trudności, mają także wiele zalet. Przede wszystkim jest to rela-­‐
tywnie tani i szybki sposób zbierania danych do analizy. W niektórych przypadkach wymaga zakupu kosztownego oprogramowania umożliwiającego prowadzenie badań, aczkolwiek jest to wydatek jednokrotny. Nie wymaga angażowania dodatkowych osób do sporządzania transkrypcji wywiadów czy kodowania ankiet. Ponadto pozwala uniknąć błędów związanych z kodowaniem, transkrypcją, a także wpływu ankietera. Wyniki tych badań są dostępne w krótkim czasie, zostają podane w formie cyfrowej, gotowej do przeprowadzania analiz. Internet daje także możliwość dotarcia do szerokiej populacji, jednostek trudno dostępnych, rozproszo-­‐
nych geograficznie. Asynchroniczne badania internetowe stwarzają również dogodne możliwości dla respondentów – oni sami mogą zdecydować, w którym momencie wziąć udział w badaniu. Ponadto Internet daje możliwość wykorzystania materiałów audiowizualnych, prezentacji obrazów, dźwięków. Internetowe zogniskowane wywiady grupowe Zogniskowane wywiady grupowe (FGI – Focus Group Interview), zwane także fokusami, są techniką wykorzy-­‐
stywaną w badaniach jakościowych. Polegają na wspólnej dyskusji grupy uczestników wywiadu na zadany z góry temat. W trakcie wywiadu grupowego stawiane są pytania badawcze o charakterze eksploracyjnym, próby wyjaśniania i zrozumienia zjawisk, motywacji, postaw, zachowań, bez intencji wyrażania badanej rzeczywistości w sposób liczbowy i czysto opisowy. Uczestnicy dyskusji wzajemnie się stymulują, inspirują oraz prowokują do wyrażania opinii i konstruowania pomysłów. Dynamika grupy może doprowadzić do ujawnienia takich aspek-­‐
tów badanego zagadnienia, których badacz nie przewidział i które nie pojawiłyby się w wywiadach jednostkowych. Dyskusja kierowana jest przez moderatora, który posługuje się wcześniej opracowanym scena-­‐
riuszem. Grupa badawcza liczy ok. 7–12 osób i jest dobierana celowo. Wraz z rozwojem Internetu powstała możliwość prowadzenia FGI na odległość. Internetowe fokusy opierają się w znacznej mierze na tych samych podstawach co tradycyjne: przeprowadzone są w podobnie licznych grupach (choć niektórzy badacze postulują, by grupy te były mniej liczne), stymulowane są przez moderatora, nastawio-­‐
ne są na eksplorację problemu, opierają się na doborze celowym. Internetowe fokusy uważane są za szczególnie użyteczne w badaniu kwestii trudnych, intymnych, drażliwych (np. seksualność, religijność, zdro-­‐
wie), których zgłębienie byłoby znacznie trudniejsze podczas interakcji typu face–to–face. Ze względu na fakt, iż 54 Acta Innovations, ISSN 2300-­‐5599, nr 9, 2013 swym zasięgiem mogą objąć szeroki obszar geograficzny, wykorzystywane są także do prowadzenia badań międzykulturowych [4]. Mogą być również stosowane w badaniach marketingowych, wizerunkowych. Tak jak w przypadku innych technik badań internetowych, także i FGI może być prowadzone synchronicznie (w czasie realnym, gdy wszyscy uczestnicy biorą w nim udział w tym samym czasie, a moderator na bieżąco zadaje pytania) oraz asynchronicznie (dyskusja jest rozciągnięta w czasie, odbywa się w określonych ramach czasowych – np. kilku dni, tygodni – a uczestnicy wyrażają swoje opinie w dogodnym dla siebie momencie). Zogniskowane wywiady grupowe prowadzone przez Internet wymagają od uczestników określonych kompetencji komputerowych, w szczególności szybkiego czytania i pisania na klawiaturze. Jest to tym bardziej istotne podczas FGI prowadzonych w czasie rzeczywistym. Wszyscy uczestnicy widzą wzajemnie swoje wypowiedzi oraz wypowiedzi moderatora na ekranach komputerów, po wcześniejszym zalogowaniu się na wyznaczonej platformie przeznaczonej do realizacji badania. Taki sposób komunikacji odbiera szanse na obserwację mowy ciała oraz może grozić niepogłębionymi, niepełnymi odpowiedziami. Obecny rozwój technologii audio – wideo umożliwia przejście od internetowych fokusów opartych o komunikację pisemna do internetowych fokusów pozwalających na rozmowę wraz z obrazem z kamery internetowej. Jednakże taka rewolucja pociąga za sobą kolejne trudności wynikające między innymi z utraty poczucia anonimowości. Badania fokusowe asynchroniczne stważają większe możliwości, niż badania synchroniczne, zaistnienia burzy mózgów i powstania efektu synergii, gdyż uczestnicy mają więcej czasu na wzajemne poznanie się, zbudowanie odpowiedniej atmosfert sprzyjającej pogłębionej dyskusji [4]. Zogniskowane wywiady grupowe przeprowadzane przez Internet dają także możliwość prezentacji plików graficznych, filmów, odsyłania do określonych stron www, pracy techniką collage. Jednakże, tak jak inne techniki badań internetowych, nie są wolne od wad typowych dla badań opartych o komunikację zapośredniczoną. CAWI -­‐ Computer-­‐assisted web interview Rozwój nowych technologii zrewolucjonizował badania sondażowe. Umożliwił prowadzenie badań telefonicznych wspomaganych komputerowo (CATI – Computer-­‐assisted telephone interview) czy wywiadów osobistych wspomaganych komputerowo (CAPI – Computer-­‐assisted personal interview). Rozwój Internetu dał możliwość prowadzenia badań typu CAWI – wywiadów internetowych, w których pytania ankietowe przekazy-­‐
wane są za pośrednictwem sieci. Zasadniczą cechą odróżniającą tradycyjne badania internetowe (PAPI – Paper and pencil interview) czy badania typu CATI od badań internetowych jest obecność ankietera. Zarówno w badaniach opartych na bezpośrednim kontakcie z respondentem, jak i w badaniach telefonicznych bardzo istotną rolę odgrywa ankieter. Natomiast w badaniach internetowych (jak również w ankiecie pocztowej) ankieter nie występuje. Może mieć to zarówno pozytywne, jak i negatywne konsekwencje. Z jednej strony eliminowany jest wpływ ankietera oraz potencjalne błędy przez niego popełniane (np. niewłaściwy sposób czy kolejność zadawanych pytań, fałszerstwa). Z drugiej strony respondentowi jest „łatwiej” odrzucić zaproszenie do udziału w badaniu lub przerwać je, gdyż nie pocią-­‐
ga to za sobą konieczności zakomunikowania takiej decyzji drugiemu człowiekowi. Zakup kosztownego oprogramowania do prowadzenia badań techniką CAWI nie jest konieczny. Obecnie funk-­‐
cjonują portale internetowe (np. www.ankietka.pl), które umożliwiają prowadzenie ankiet on-­‐line nawet bezpłatnie. Oczywiście nieodpłatna opcja zawiera ograniczenia techniczne i funkcjonalne. Ale za relatywnie niewielką opłatą (maksymalnie 300 PLN miesięcznie) portal stwarza zdecydowanie więcej możliwości rozwoju ankiety internetowej. Badania internetowe typu CAWI pozwalają także zredukować koszty związane z kodowaniem ankiet. Zebrane wyniki automatycznie zapisywane są w bazie danych, a niektóre programy umożliwiają ich eksport do progra-­‐
mów przeznaczonych do statystycznej analizy danych (np. SPSS). Ponadto można uzyskać inne dane dotyczące procesu wypełniania ankiet, między innymi czas odpowiadania na pytania, moment przerwania wywiadu. Jadwiga Przewłocka [5], przywołując między innymi dane Polskiego Towarzystwa Badaczy Rynku i Opinii, wnioskuje iż sondaże internetowe będą rozwijały się dynamicznie w najbliższych latach. 55 Acta Innovations, ISSN 2300-­‐5599, nr 9, 2013 Podsumowanie Niewątpliwie rozwój Internetu znacząco wpłynął na techniki prowadzenia badań. Jednakże nie należy zapomi-­‐
nać o ograniczeniach jakie wiążą się z wykorzystywaniem nowo powstałych możliwości. Badania internetowe, na dzień dzisiejszy, właściwie nie mogą być wykorzystywane do prowadzenia badań reprezentatywnych (np. na populacji ogólnopolskiej czy Internautów). Należy także pamiętać o innych ograniczeniach, które zostały opisa-­‐
ne w niniejszym artykule. Przeniesienie badań do sieci oraz łatwy dostęp do oprogramowania umożliwiającego ich prowadzenie zdecy-­‐
dowanie rozszerzyło krąg osób czy instytucji, które mogą je przeprowadzać. Ta demokratyzacja ujawnia kolejny dylemat związany z badaniami społecznymi – kompetencje osób projektujących i prowadzących badania, a co zatem idzie ich jakości. Wraz z rozwojem technologii ułatwiających prowadzenie badań wzrosła także ich liczba. Użytkownicy Internetu niemal codziennie zapraszani są do wzięcia udziału w ankietach o różnorodnej tematy-­‐
ce. Bardzo często są to badania marketingowe, badania rynku, preferencji konsumenckich projektowane przez przedsiębiorstwa i charakteryzują się zróżnicowaną wartością badawczą. Koniecznym wydaje się prowadzenie dalszych badań mających na celu wyeliminowanie lub redukcję ograniczeń jakie w chwili obecnej wiążą się z badaniami internetowymi. Ważne jest też rozpowszechnianie dobrych prak-­‐
tyk w zakresie metodologii badań prowadzonych przy wykorzystaniu Internetu. Bibliografia [1] Batorski D., Olcoń-­‐Kubicka M., Prowadzenie badań przez Internet -­‐ podstawowe zagadnienia metodologiczne. Studia Socjologiczne. 2006, 3. [2] Czapiński J., Panek T., Diagnoza społeczna 2011. Warunki i jakość życia Polaków. 2011. [3] Zając J., Komunikacja zapośredniczona przez komputer (CMC) oraz jej implikacje dla badań w internecie. 2007. [4] Olcoń-­‐Kubicka M., Zogniskowane wywiady grupowe online -­‐ charakterystyka techniki badawczej. 2006. [5] Przewłocka J., CAWI – specyfika, wykorzystanie, perspektywy rozwoju. [aut. książki] Haber Agnieszka i Szałaj Maciej. Ewaluacja wobec wyzwań stojących przed sektorem finansów publicznych. Warszawa : Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, 2009. [6] Babbie E., Badania społeczne w praktyce. Warszawa : Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. [7] Zając J., Batorski D.. Metody zwiększania zwrotności w badaniach internetowych. [aut. książki] Haber Agnieszka i Maciej Szałaj. Ewaluacja wobec wyzwań stojących przed sektorem finansów publicznych. Warszawa : Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, 2009. [8] Frankfort-­‐Nachmias C., Nachmias D., Metody badawcze w naukach społecznych. Poznań : Wydawnictwo Zysk i S-­‐ka, 2001. [9] Zając J., Batorski D., Jak skłonić do udziału w badaniach internetowych: zwiększanie realizacji próby. Psychologia Społeczna. 2007, 3. 56 Acta Innovations, ISSN 2300-­‐5599, nr 9, 2013 THE INTERNET AS A TOOL FOR CONDUCTING SOCIAL RESEARCH Abstract The increasing availability of information and communications technology (ICT) affects the methodology of social research. Researchers increasingly use the Internet to conduct the research. The Internet research can be conducted using a variety of techniques, including: online surveys, individual interviews and focus group interviews, observation, content analysis. New medium carries out not only possibilities, but also drawbacks. Key words Internet research, mediated communication 57