ingen tolerans för bristande tolerans nie ma

�
�≗����������
Polonia
Suecia
�������������
tidskriften för kultur och information
Kuśmirowski lurar döden
Kuśmirowski oszukuje
śmierć
| kwartalnik
kulturalno-informacyjny
ingen tolerans för
bristande tolerans
nie ma tolerancji
na brak tolerancji
Nuda zimą Vinterleda
W tym numerze piszemy o ucieczkach i buntach w przestrzeni
i w czasie rzeczywistych i artystycznych
I detta nummer skriver vi om flykt och uppror i tid och rum
verkliga och konstnärliga
powiadamy o dwóch brawurowych ucieczkach z niemieckich
obozów
i berättar om två våghalsiga flykter från tyska koncentrations
läger
ana åkansson w swoim felietonie szuka wyjaśnienia w czym
pomaga jej architekt ichał orowski dlaczego współcześni
olacy lubią mieszkać w zamknięciu za murami płotami i
strzeżeni przez strażników okąd oni uciekają
 sin krönika söker ana åkansson med hjälp av arkitekten
ichał orowski en förklaring till varför dagens polacker vill bo
isolerat bakom murar och stängsel skyddade av vakter art flyr
de
rtysta obert uśmirowski obecnie na wystawie w
onnierskonsthall usiłuje stworzyć czas kolisty żeby się nigdy
nie zestarzeć i nie umrzeć resztą wszyscy uczestnicy wystawy
mają chyba jakieś pretensje do czasu nosi ona tytuł rzeciwko
czasowi
onstnären obert uśmirowski just nu på onnierskonsthall
försöker skapa en cirkulär tid för att aldrig behöva åldras och dö
ör övrigt hyser nog alla utställningsdeltagare agg mot tiden efter
som den heter ot tiden
ztery kobietyartystki próbują kobiecymi środkami czyli
szyciem haftem i splotem zacieśnić więzy między krajami w tym
celu pływają promem – w październiku – w tę i spowrotem po
ałtyku i to nie w linii prostej
ym ucieczkom i buntom patronuje omnik olerancji w
erozolimie z którego pomysłodawcą ekscentrycznym milionerem
publikujemy obszerny wywiad zaraz na początku numeru
ięgamy do historii i przeplatamy ją z najnowszymi nurtami w
sztuce aka jest nasza propozycja na jesieńzimę imą chłopi nie
mają nic do roboty więc wymyślają sztukę iesław yśliwski
– wybitny polski pisarz z tzw nurtu wiejskiego dowodzi że
pozbawieni wszelkich praw obywatelskich i wyłączeni – do 
w – z narodu chłopi nie zaprzątają sobie głowy narodowymi
lokalnymi sprawami lecz rozmawiają bezpośrednio z niwersum
rzed wojną najbardziej awangardowe kierunki w polskiej
literaturze i sztuce tworzone były przez przesadzone do miasta
chłopskie dzieci i ydów eraz ydów prawie nie ma dopóki nie
wrócą cała nadzieja w chłopach ✽
yra kvinnliga konstnärer försöker med kvinnliga medel det
vill säga genom att sy brodera och fläta stärka banden mellan våra
länder därför åker de färja – i oktober – fram och tillbaka över
stersjön men inte alls efter någon rak linje
essa flykter och uppror beskyddas av oleransmonumentet i
erusalem i publicerar en omfattande intervju med upphovsman
nen en excentrisk miljonär i början av detta nummer
i går tillbaka till historien och flätar den samman med de se
naste riktningarna inom konsten å ser vårt erbjudande ut för hös
ten och vintern å vintern har inte bönderna något att göra så de
tänker ut konst iesław yśliwski framstående polsk författare
ur den så kallade lantliga riktningen visar att bönderna som ända
fram till talet var berövade alla medborgerliga rättigheter och
uteslutna ur nationen inte bryr sina huvudet med nationella lokala
angelägenheter utan samtalar direkt med niversum öre andra
världskriget skapades de mest avantgardistiska och kosmopolitiska
riktningarna inom polsk litteratur och konst av bondbarn som
flyttat in till städerna och av judar u finns inga judar kvar och så
länge de inte återvänder står allt vårt hopp till bönderna ✽
Tam kultywowało się ceremonie pogrzebowe, w skład których wchodził
pobyt zmarłego w domu trzy dni, w otwartej trumnie na stole, tam się jadało
ze zmarłym. Tak było w Lublinie, Sandomierzu, Przemyślu. Czytaj str. 
Där månade man om olika begravningsceremonier och bland annat ingick
att den döde under tre dagar vistades i hemmet i en öppen kista på ett bord
– man åt med den döde. Så var det i Lublin, Sandomierz och Przemyśl.Se sid.
Foto: Joanna Ocias
Suecia Polonia 
Innehåll / Spis treści





Eftersom jag ändå lever | samtal med Aleksander Gudzowaty
Przy okazji własnego życia | rozmowa z Aleksandrem Gudzowatym

Robert Kuśmirowskis lurar döden
Robert Kuśmirowski oszukuje śmierć
General Anders kringvandrande Polen | Paweł Jaworski
Polska Wędrowna generała Andersa | Paweł Jaworski
Michal Lisinskis flykt från fångläger |
Michała Lisińskiego ucieczka z łagru |
Rymning från Norge
Ucieczka z Norwegii
Józef Lewandowski
Józef Lewandowski
| ur memoarer av Michał Lisinski
| z pamiętników Michała Lisińskiego
Vi presenterar Polen för Sverige och Sverige för Polen | ett samtal med Jan Warchoł, vd för Polferries
Przedstawiamy Polskę Szwecji a Szwecję Polsce | rozmowa z J.Warchołem, Prezesem Zarządu PŻB SA Polferries
ihop över havet
 SySy ihop
– zszywanie przez morze
till friheten
 Flykt
Ucieczka do wolności

Nanas krönika | Nana Håkansson
Nanafelieton | Nana Håkansson
Omslagsfoto/ Okładka: projekt pomnika Tolerancji w Jerozolimie prof. Czesława Dźwigaja.
Skiss till Toleransmonument i Jerusalem av Czeslaw Dzwigaj.
Prenumeration / Prenumerata
Vill du prenumerera på de följande  numren av Suecia Polonia så sätt in  SEK på
plusgiro -. Glöm inte ange namn och adress på inbetalnigskortet.
Jeśli chcesz zaprenumerować kolejne  numery Suecii Polonii wpłać  SEK na plusgiro
-. Nie zapomnij podać imienia, nazwiska i adresu.
I december  avtäckts ett toleransmonument i Jerusalem. Donator och upphovsman är Aleksander Gudzowaty.
W grudniu , w Jerozolimie, zostanie odsłonięty
pomnik tolerancji, którego pomysłodawcą i fundatorem
jest Aleksander Gudzowaty.
Eftersom jag ändå lever
ett samtal med
Aleksander Gudzowaty
Przy okazji własnego życia
rozmowa z
Aleksandrem Gudzowatym
Zbigniew Bidakowski: Czym jest tolerancja, dlaczego jest ona
taka ważna i czy rzeczywiście sądzi Pan, że jej brakuje. Są siły
na świecie, również w Polsce, dla których tolerancji jest za dużo,
jest nadmierna i one wolałyby więcej podporządkowania a nie
tolerancji.
Aleksander Gudzowaty lobalny świat jaki się teraz kształtuje
Zbigniew Bidakowski: Vad är tolerans, varför är den så viktig
och anser du verkligen att det saknas tolerans? Det finns krafter
i världen, även i Polen, som anser att det finns för mycket tolerans, att den är överdriven, och de skulle hellre se mer undergivenhet istället för tolerans.
Aleksander Gudzowaty: en globala värld som nu håller på
w jakimś sensie prowadzi do zagłady bo staje się agresywny lo
balizm polega na koncentracji i w tym świecie brakuje czegoś
co przyhamuje agresję czyli tolerancji auważył an na pewno
taką normę że politycy modelują świat dla siebie zapominając
o innych tworzyli swoją kastę poruszają się w kręgu swoich
spraw swoich awansów rzeba przypomnieć politykom że mają
ograniczone prawo moralne reprezentowania ludzi i prowadzenia
jednych przeciwko drugim  tym sensie nadrzędną rzeczą jest
tolerancja ona świadczy o moralnym standardzie ez tolerancji
pozostaje tylko konfrontacja  ta ma tylko jeden język spór
walkę o są same banały ale jak się teraz mówi etyka moralność
– to dla wszystkich to brzmi jak banał udzie się odzwyczaili od
dobrych sytuacji bo one są jakby rzadsze ie ma mody na porządne
zachowanie się w czym tolerancja jest tak pomocna  świecie tak
skonf liktowanym gdzie politycy tak napinają mięśnie są
tak bardzo męscy wolałbym żeby byli męscy na użytek domowy
a nie światowy – tolerancja jako wpojony wychowaniem model
zachowania jest niezbędna olityk niewykształcony do miłości
do ludzi tylko z wielkim ego jest groźny awet w religii temat ten
nie jest zdefiniowany czytelnie czywiście religia mówi o miłości
bliźniego ale spoglądając na historię widzimy że religia też nie
att ta form leder på något sätt till förintelse för den är aggressiv
lobalisering grundar sig på koncentration och det saknas något
i världen som bromsar aggressionen det vill säga tolerans u har
säkert själv lagt märke till att politikerna utformar en värld för
sig själva och glömmer andra e har skapat sin egen kast de rör
sig i en sfär av sina egna angelägenheter sina egna karriärer an
måste påminna politikerna om att de har begränsad moralisk rätt
att representera människor och att styra de ena mot de andra  så
måtto vittnar tolerans om hög moralisk standard tan tolerans
återstår bara konfrontation ch den har bara ett språk strid och
kamp et är rena plattityderna om man säger etik och moral
tycker alla att det låter som plattityder olk har vant sig av med
goda situationer för de är alltmer sällsynta tt korrekt uppträ
dande där tolerans är till sådan hjälp är inte på modet  en värld
så full av konflikter där politikerna spänner musklerna och är så
manliga skulle jag föredra att de var manliga för hemmabruk och
inte i världsliga sammanhang – tolerans som en modell inpräntad
i uppfostran för hur man ska uppföra sig är absolut nödvändig n
politiker som är obildad när det gäller kärlek till människor och
som bara har ett stort ego är farlig nte ens inom religionen är detta
ämne klart och tydligt definierat eligionen talat naturligt
4
Foto: Ignacy Skwarcan
vis om kärleken till nästan men om vi tar en titt på historien ser vi
att inte heller religionen har varit särskilt tolerant et behövs en
stor intellektuell rörelse som kräver tolerans anske ska vi börja
med barnen
była zbytnio tolerancyjna otrzebny jest wielki ruch intelektualny
dopominający się o tolerancję oże zacząć od dzieci
ZB: Och varför ett toleransmonument i Mellanöstern?
AG: ör det första därför att erusalem är närmast ud ärifrån
najlepiej widać i ludzi i oga  olsce słowo erozolima jest bardzo
nacechowane emocjonalnie rzez złośliwość historycznego losu
właśnie tam jest największy konflikt ikt nie chce koegzystować
w erozolimie wszyscy szarpią ją dla siebie na wyłączność szyscy
mają swoje racje emocjonalne racje historyczne ale to nie jest towar
na te czasy  miasto białe miasto miasto na wzgórzu jest piękne
i ma wciąż szanse na łączenie świata i stąd pomnik właśnie tam
 zresztą mnie brak tolerancji po prostu irytuje ie mam tole
rancji na brak tolerancji bo ten brak może doprowadzić w bliskim
czasie do globalnej katastrofy i boję się tego
ZB: A dlaczego pomnik tolerancji na Bliskim Wschodzie?
AG: o pierwsze dlatego że erozolima jest najbliżej oga tamtąd
syns både människor och ud bäst  olen är ordet erusalem
väldigt emotionellt laddat enom det historiska ödets grymhet
är det där den största konflikten finns ngen vill samexistera i
erusalem alla drar och sliter i staden för att ha den för sig själva
lla har sina moraliska orsaker sina historiska orsaker men den är
ingen handelsvara ch staden den vita staden staden på höjden
är vacker och har fortfarande en chans att ena världen och därför
ska monumentet stå just där
ch förresten bristen på tolerans irriterar mig helt enklet ag
har ingen tolerans för bristande tolerans för den bristen kan inom
kort leda till en global katastrof och det är något jag fruktar
ZB: Czy przeciwieństwem tolerancji jest fundamentalizm –
religijny albo jakikolwiek inny?
AG  ażda religia ma w sobie tolerancję i antytolerancję p na
patriotyzm wszyscy się bardzo chętnie powołują dyby była
tolerancja to patriotyzm jako mechanizm jednoczenia ludzi do
obrony nie byłby potrzebny rzecież patriotyzm powinien się też
manifestować w umiejętności pokojowej koegzystencji atriotyzm
w naszym pojęciu oznaczał jednak zawsze gotowość umierania
w obronie ojczyzny  dzisiaj nasi żołnierze giną za wolność waszą
i naszą w raku czy fganistanie atriotyzm należałoby jednak
przewartościować nie powinien polegać na umieraniu lecz być
ZB: Är religiös och all annan fundamentalism motsatsen till
tolerans?
AG: arje religion har tolerans och antitolerans inom sig ill exem
pel så åberopar alla gärna patriotism m det fanns tolerans skulle
vi inte behöva patriotism för att ena folk till försvar atriotism
borde ju också manifestera sig i förmågan till fredlig samexistens
en patriotism har enligt vår uppfattning alltid inneburit att man
ska vara redo att dö för sitt fosterland ch i dag dör våra solda
5
skierowany do życia o bezsensowne zabijanie z jakim mamy do
czynienia na liskim schodzie adna religia nie pozwala zabijać
a wszyscy się na religie ciągle powołują o oznacza że politycy
używają języka propagandowego a nie normalnego latego ja
się bardzo boję tych kast tego świata polityków adużywa się
słów skłaniając ludzi do nienawiści i walki olska jest dobrym
przykładem tego zjawiska olitycy raz przy władzy raz nie – to są
ciągle ci sami ludzie ak się odizolowali od społeczeństwa że nie
zajmują się już nim a o wartościach mówią tylko od święta albo
w kampanii wyborczej ardzo bym chciał by społeczeństwa się
zbuntowały przeciw marginalizowaniu wyższych wartości na rzecz
pustego patosu i wielkich nieprawdziwych słów o patriotyzmie
 co się dzieje na liskim schodzie zalew słów pełnych nie
nawiści dsłonięcie pomnika tolerancji odbędzie się w chara
kterystyczny sposób nie będzie tam zbyt wielu słów a bym
chciał żeby ten pomnik zadziałał na podświadomość ludzi ie
chcemy przemówień polityków ten pomnik ma być symbolem
bez patosu bez okolicznościowych deklaracji że kochamy ludzi
i kochamy świat rótka ceremonia zacznie się tak że na murawę
wokół pomnika wejdzie tysiąc dzieci jako symbol tego że to o nich
właśnie chodzi  samego odsłonięcia dokona dwójka dzieci
alestyńczyk i ydówka o będzie jak sygnał – to jest ten świat
który nadchodzi i o tym trzeba pamiętać olitycy muszą sobie zdać
sprawę że nie można od dzieci wymagać bohaterstwa i śmierci
 przecież one wciąż giną ie przekonałem ana
ter för er och vår frihet i rak och fganistan en patriotismen
borde omvärderas och inte handla om att dö utan syfta till liv
et meningslösa dödande som vi har att göra med i ellanöstern
 ngen religion tillåter dödande men alla åberopar hela tiden
religionen et innebär att politikerna använder ett propaganda
språk och inte något normalt språk ärför fruktar jag dessa kaster
denna politikervärld an missbrukar ord som får folk att hata och
strida olen är ett bra exempel på detta fenomen olitiker ibland
i maktposition ibland inte – det är hela tiden samma människor
e har isolerat sig så mycket från samhället att de inte längre ägnar
sig åt det och de talar om värden bara på högtidsdagar eller under
valkampanjer ag skulle gärna vilja att samhället satte sig upp mot
marginaliseringen av de högre värdena till förmån för tomt patos
och stora falska ord om patriotism
ch vad händer i ellanöstern n störtflod av hatfulla ord
onumentet kommer att avtäckas på ett karakteristiskt sätt inte
så många ord ag skulle vilja att monumentet påverkade männis
kors undermedvetna i vill inte ha några politikertal monumen
tet ska vara en symbol utan patos utan tillfälliga deklarationer om
att vi älskar människor och världen en korta ceremonin inleds
med att tusen barn kommer ut på gräsmattan runt monumentet
som en symbol för att det faktiskt är dem det handlar om ch
själva avtäckandet utförs av två barn en palestinskt och ett judiskt
et ska vara en signal – detta är den värld som nalkas och det måste
vi hålla i minnet olitikerna måste inse att man inte kan kräva
hjältemod och död av barn ch de dör ju hela tiden u verkar
inte så övertygad
ZB: Pomnik to jest bardzo piękna idea, ale czy nie byłoby jeszcze
lepiej, gdyby pomnik, poza swoją wartością symboliczną, miał
jeszcze użytkową, by był np. szpitalem, szkołą ...?
AG: o są takie trochę banały ważam że powinno się utrwalić
ZB: Ett monument är en mycketvacker idé men skulle det inte
vara bättre om monumentet förutom sitt symboliska värde
dessutom hade ett bruksvärde, att det exempelvis bestod av
ett sjukhus, en skola …?
AG: et är lite banalt ag anser att en symbol för tolerans ska vara
symbol tolerancji yskutowaliśmy długo o tym o symbolu
rozpołowionej kolumny – w niej w szczelinie wyrasta drzewo
oliwne które nie łączy tej kolumny czyli różnice pozostają ale na
końcu drzewa wyrasta złote ziarno tolerancji omnikszkoła ma
zbyt użyteczne funkcje by mogła być symbolem przemawiającym
do wszystkim o tak jak symbol religijny – nie może być zbyt
użytkowy
omnik będzie górował nad erozolimą będzie stał na wzgórzu
na neutralnym terytorium a już za dwa lata powstaje pomnik
tolerancji w owym orku 
beständig i har diskuterat detta länge symbolen med den halv
erade kolonnen – i den i en springa växer det upp ett olivträd som
inte förenar kolonnen det vill säga skillnaden består men i toppen
av trädet växer toleransens gyllene frö tt monument i form av en
skola har alltför nyttoinriktade funktioner för att kunna vara en
symbol som talar till alla et är som en religiös symbol – den får
inte vara för nyttobetonad
onumentet kommer att resa sig över erusalem den kommer
att stå på höjden på ett neutralt territorium och redan om två år
kommer det att finnas ett toleransmonument i ew ork 
ZB: czy też z Pańskim udziałem?
AG: ie to zdaje się olendrzy fundują go merykanom aczyna
się cały ruch i o to chodzi le nie o to by tworzyć nową religię
powoływać kapłanów tolerancji na wzór lóż różnych
ZB: Också det med din medverkan?
AG: ej det är nog holländarna som donerar det till amerika
nerna et är en hel rörelse som håller på att ta fart och det är vad
det handlar om en inte om att grunda en ny religion om att
utnämna toleranspräster
ZB: Mówił Pan wcześniej, że każda religia ma swoją porcję
fundamentalizmu. Pan na swoim terenie wybudował kaplicę
ekumeniczną, czyli wcielił ideę niemożliwą. Czy mógłby Pan
opowiedzieć o tym bliżej? Ta budowla musi zaspokajać jakieś
Pańskie osobiste potrzeby, stoi przecież na Pańskim prywatnym
terenie, nie jest publiczna, na pokaz.
AG: a kaplica to była potrzeba duchowa dtrutka na świat w
ZB: Du sa tidigare att alla religioner har sin dos fundamentalism.
Du har byggt ett eukemeniskt kapell på din mark, det vill säga
förverkligat en omöjlig idé. Kan du berätta lite mer om det? Bygget måste stilla ett personlig behov, det står ju på din privata
mark, det är inte för allmänheten, för syns skull.
AG: apellet var ett andligt behov tt motgift mot en värld där alla
którym wszyscy się nienawidzą prężą muskuły i walczą ój ojciec
zajmował się religioznawstwem iedy byłem młody dużo z nim
rozmawiałem i z tego skorzystałem więcej niż na uczelni  moim
domu panowała zawsze idea pokory przed wartościami wyższego
rzędu  właśnie dlatego dla uczczenia pamięci mojego ojca
hatar varandra spänner musklerna och strider in far sysslade
med religionsvetenskap är jag var ung talade jag mycket med
6
honom och av det har jag haft mer nytta än av högskolan  mitt
hem rådde alltid ödmjukhet inför högre värden ch just därför
för att hedra min fars minne har jag byggt ett eukemeniskt kapell
det blev förresten mycket vackert där olika religioner återges av
fönster med blyinfattat glas hinduism buddhism kristendom
judendom och islam ch när man går in i kapellet känner man
vördnad för något stort tämningen manar till moralisk ordning
till koncentration är finns frid ur många muslimer och judar
har inte varit hos mig  alla var fulla av vördnad vilket innebär
att det finns ett korn av värden som är gemensamt för alla ngen
tittade på någon annans symbol med avsky lla symboler väckte
vördnad
wybudowałem tę kaplicę ekumeniczną bardzo pięknie zresztą
wyszła w której różne nurty religijne oddane są przy pomocy
witraży hinduizm buddyzm chrześcijaństwo judaizm i islam
 jak się tam wchodzi do kaplicy to człowiekowi narzucony jest
jakiś szacunek przed czymś wielkim tmosfera przywołuje do
porządku moralnego skupienia am jest pokój le było tam u
mnie wyznawców islamu ilu było żydów  wszyscy byli pełni
szacunku co oznacza że jest jakieś wspólne dla wszystkich ziarno
wartości ikt nie spojrzał na drugi symbol nie swój z odrazą
szystkie budziły atencję
ZB: Wiem, że Pan pochodzi z Łodzi. Czy fakt, że urodził się Pan
w mieście czterech kultur miał jakieś znaczenie dla ukształtowania Pana? Miasto czterech kultur nie mogłoby istnieć bez
tolerancji. Czy stąd bierze się Pańskie zrozumienie dla konfliktu
izraelsko-palestyńskiego?
AG: ie to nie miało znaczenia o znaczy przy czterech łódzkich
ZB: Jag vet att du kommer från Lódz. Har det faktum att du föddes i en stad med fyra kulturer, den polska, ryska, tyska och den
judiska, format dig på något sätt? En stad med fyra kulturer
skulle inte kunna existera utan tolerans. Är det därifrån din förståelse för konflikten mellan Israel och Palestina kommer?
AG: ej det har inte haft någon betydelse et vill säga det
kulturach był inny wspólny mianownik mianowicie – powstanie
miasta atomiast moja tolerancja to jest świadomość że trzeba
się porządnie zachowywać to jest świadomość że trzeba szanować
odmienne obyczaje
fanns en annan gemensam nämnare för de fyra kulturerna i ódz
nämligen stadens tillkomst in tolerans däremot består av en
medvetenhet om att man måste bete sig korrekt en medvetenhet
om att man måste respektera andra seder och bruk
ZB: Tzn., w Łodzi czynnikiem łączącym był biznes ... ?
AG: yłącznie biznes ale biznes też rozwija na miły óg to też
jest wielki postęp  drugiej strony biznes był trochę agresywny
ale – powstało miasto hociaż wolałbym by miasto powstało
innym kosztem
 zresztą ja nie lubię miast ja lubię wieś  każdym dużym
mieście jest mi źle  na wsi cudownie a kocham drzewa mgły
pola kocham zwierzęta ieszkam ze zwierzętami am u siebie
daniele osły lamy czarne łabędzie białe gęsi piękne pawie coś
ze  sztuk psy i konie szyscy żyjemy razem i proszę sobie wyo
brazić nikt się ze sobą nie kłóci śmiech szyscy się lubimy o
oczywiście taki naiwny dziecinny przykład ale coś w tym jest
że można żyć w otoczeniu gdzie nawet ludzie lepiej się do siebie
odnoszą a po kaplicy ekumenicznej każdy jest jak brat
ZB: Så den gemensamma nämnaren i Lódz var business …?
AG: nbart business men även business är för uds skull utveck
lande det är också ett stort framsteg  andra sidan var det en lite
aggressiv business men – en stad uppstod ast jag hade hellre sett
att staden uppstod till ett annat pris
örresten tycker jag inte om städer jag tycker om landsbygden
ag mår dåligt i alla stora städer ch förträffligt på landet ag
älskar träd dimma fält jag älskar djur ag bor med djur ag har
dovhjortar åsnor lamor svarta svanar vita gäss vackra påfåglar
kanske en tjugo stycken hundar och hästar lla lever vi tillsam
mans och kan du tänka dig inga bråkar med varandra skratt i
tycker alla om varandra et är förstås ett naivt barnsligt exempel
men det ligger något i det att man kan leva i en miljö där till och
med människor uppför sig bättre mot varandra och efter det eu
keminiska kapellet är alla som bröder
ZB: Czy uważa Pan, że na ludziach, którzy mają ponadprzeciętną
siłę ekonomiczną spoczywa obowiązek robienia czegoś dla
innych – bezinteresownie.
AG: bowiązek ma każdy chociaż od ludzi z pieniędzmi należy
ZB: Anser du att det finns en plikt för människor med mer än
genomsnittliga ekonomiska tillgångar att göra något för andra
– något oegennyttigt?
AG: lla har en plikt men av människor med pengar bör man
oczekiwać czegoś więcej ale to nie może być obowiązek tylko
dobra wola tenczas to ma sens o inaczej to wygląda na oku
pywanie się wobec reszty świata o nie ma sensu
förvänta sig något mer men det får inte vara en plikt utan god vilja
örst då har det någon mening nnars är det som att köpa sig fri
gentemot resten av världen et tjänar inget till
ZB: W Izraelu, czy w ogóle – na Bliskim Wschodzie, zajmuje
się Pan także innymi rzeczami, jest Pan np. członkiem Rady
Gubernatorów Centrum dla Pokoju Szimona Peresa ...
AG:  i an sądzi że zaprosili mnie tam dlatego że mam pieniądze
ZB: I Israel, eller i Mellanöstern över huvud taget, sysslar du
även med andra saker, du är bland annat medlem i Shimon
Peres fredscenter …
AG: ch du tror att jag blev inbjuden för att jag har pengar ag
a prowadzę działalność charytatywną ale muszę anu powiedzieć
prawie nikt o tym nie wie bo ja uważam że jeśli się daje pieniądze
to tak żeby nie upokarzać ten co płaci innym nie może się tym
reklamować o po prostu po ludzku nie wypada amy dużo
takich programów o których nikt nie wie np bardzo prestiżową
fundację dla młodzieży
bedriver välgörenhet men jag måste säga att nästan ingen vet om
det för jag anser att om man ger pengar så ska man inte förödmjuka
någon den som betalar till någon får inte göra reklam för sig et
passar sig inte och är helt enkelt inte anständigt ag har många så
dana projekt som ingen vet om till exempel en mycket prestigefull
stiftelse för ungdomar 
ZB: I nie chce Pan o tym opowiedzieć?
AG: ważam że stworzono taką brzydką manierę składek na
7
nieszczęścia awet organizacje międzynarodowe tak robią epatują
nieszczęściem makabrą  moim zdaniem to powinno wyglądać
inaczej eśli chce się prowadzić działalność dobroczynną to robi
się to z obowiązku wewnętrznego  trzeba to robić dyskretnie ie
może być tak że się idzie na bal charytatywny i wydaje na stroje
więcej niż daje potrzebującym
o co mnie cieszy daje osobistą satysfakcję to patronat nad
kademią uzyczną w etlejem w której uczą się arabskie dzieci
z rodzin chrześcijańskich
rzeżyłem tam kiedyś straszną historię o wizycie w szkole
odjechaliśmy nad granicę pilnowaną przez uzbrojonych żołnierzy
a nauczycielka muzyki wsiadła w samochód i pojechała za
nami  teraz jest taka scena stoimy na granicy i nagle zbliża się
pędem ona my widząc co się dzieje wyskakujemy z samochodu
i krzyczymy do żołnierza żeby nie strzelał a on miał obowiązek
strzelać bo przecież każdy może mieć na sobie jakiś ładunek
szystko się dobrze skończyło a ona chciała po prostu jeszcze raz
nam podziękować yliśmy spoceni ze strachu o przejechaniu
granicy mieliśmy taką refleksję jak to źle świadczy o naszym
świecie że tak się zachowujemy że dochodzi do takich okropnych
sytuacji gdy człowieka chcemy przywitać kulami
ZB: Och du vill inte berätta om det?
AG: ag anser att man har skapas en ful sed med insamlingar till
olycksöden ill och med internationella organisationer gör det de
förstummar oss med elände och det makabra nligt mig borde det
se annorlunda ut m man vill bedriva välgörande verksamhet så
gör man det av en inre plikt ch man måste göra det diskret et
får inte vara så att man går på välgöremhetsbal och lägger ner mer
på kläderna än man ger de behövande
et som gläder mig och ger mig personlig tillfredställelse är att
hjälpa usikakademien i etlehem där arabiska barn från kristna
familjer studerar
n gång upplevde jag en hemsk historia där fter att ha besökt
skolan åkte vi mot gränsen bevakade av beväpnade soldater n
musiklärarinnan satte sig i en bil och följde efter oss änk dig föl
jande scen vi står vid gränsen och plötsligt kommer hon åkande i
flygande fläng och när vi som ser vad som händer hoppar vi ur bilen
och skriker åt soldaten att inte skjuta men det var hans plikt att
skjuta för alla kan ju ha en laddning på sig llt slutade väl hon ville
helt enkelt tacka oss ännu en gång i var genomsvettiga av rädsla
fter att ha passerat gränsen kom vi fram till att det vittnar illa
om vår värld att vi uppför oss på det viset att det inträffar sådana
hemska situationer där vi vill hälsa en människa med kulor
ZB: Ale dlaczego tak jest właśnie w ziemi świętej?
AG: o tam jest granica bo ta ziemia święta dla każdego ma swoją
ZB: Men varför är det så just i det heliga landet?
AG  ör att där finns en gräns för att alla har sin egen definition
definicję o nie jest wspólna ziemia tylko każdy uważa że jest
jego – jakiś społeczny egoizm rzeba sobie jednak zdać sprawę że
każdy z tych egoizmów historycznie jest związany z tą ziemią ale
tak się zapętliły te sprawy że trzeba znaleźć rozsądny sposób na
współżycie  takim sposobem w erozolimie jest tolerancja
a wspomagam budowę budynku centrum pokoju które powstaje
w affie oś co mnie popycha w tamte strony to ogromny sza
cunek dla eresa ardzo mnie ucieszyło kiedy został prezyden
tem eres wyprzedza świat zważywszy na sytuację w jakiej się
znajduje rodzony w olsce żyje tam w zraelu i potrafił wyłączyć
się zignorować falę zła na tyle żeby myśleć o pokoju
oim marzeniem jest by w każdej stolicy świata powstał
pomnik tolerancji  erozolimy wystosujemy stosowny apel
hciałbym chociaż nie wiem jak to zrobić aby taki pomnik stanął
w hinach przed olimpiadą
av det heliga landet et är ingen plats för alla utan var och en
anser att det är just deras – ett slags samhällelig egoism en man
måste inse att alla typer av egoism är historiskt förbundna med
den platsen men allt har blivit så invecklat att man måste hitta
ett förnuftigt sätt att leva tillsammans  erusalem är tolerans ett
sådant sätt
ag stödjer byggandet av ett fredscenter som ska uppstå i affa
ågot som har lett mig i den riktningen är min stora vördnad för
eres et gladde mig verkligen när han blev president eres fö
regår världen med hänsyn till den situation i vilken han befinner
sig an är född i olen men lever där i srael och han klarar av
att dra sig tillbaka och ignorera vågen av ondska till den grad att
han kan tänka på fred
et är min dröm att det ska finnas ett toleransmonument i
varje huvudstad i världen i vänder oss till dem med en lämplig
uppmaning från erusalem ag vet inte hur det skulle gå till men
jag skulle vilja att man reser ett sådant monument i ina innan
olympiaden
ZB:Czy chciałby Pan brać w tym udział?
AG:a nie chcę brać udziału w niczym ja chcę by ta idea rozmna
żała się sama a tego nie robię dla sławy z pychy tylko tak
po prostu przy okazji swojego życia a nawet nie zapraszam
polityków na odsłonięcie pomnika to znaczy będzie ich oczywiście
kilku ednak klucz jest prywatny jeśli chodzi o zaproszenia chcę
żeby tam była inteligencja która ostatnio w olsce zeszła trochę
do podziemia
ZB: Skulle du vilja vara delaktig i det?
AG: ag vill inte vara delaktig i något jag vill att idén ska spridas av
sig själv ag gör det inte för ära och berömmelse av högmod utan
helt enkelt för att jag lever ag bjuder inte ens in politiker till av
täckandet av statyn ja några kommer naturligtvis en motiven
när det gäller inbjudningarna är privata jag vill att intelligentian
som på sista tiden nästan gått under jorden i olen ska komma
ZB: Dziękuję za rozmowę.
ZB: Tack för samtalet.
8
Polska Wędrowna
generała Andersa
General Anders
kringvandrande Polen
Paweł Jaworski
Gen. Władysaw Anders
„Któregoś słonecznego ranka pociąg wjechał na stację kole
jową w łma cie rzejechaliśmy już ponad  kilometrów
aciekawiony wyjrzałem przez okno i ujrzałem stojącego
zaledwie kilka metrów od mojego wagonu podoficera polskiej
kawalerii brany był w nieskazitelny angielski zielony mundur
z królewskim polskim orłem na czapce ak szalony wybiegłem
z wagonu serce waliło mi z radości  końcu miałem dowód że
ojsko olskie naprawdę tu istnieje ie mogłem się powstrzymać
i wyściskałem ułana ak jeden z olaków zwolnionych z więzień
i łagrów na terenie osji wspominał przybycie na miejsce two
rzenia armii pod dowództwem generała ładysława ndersa
ygłodzeni schorowani ubrani w łachmany ze szmatami na
nogach zamiast butów mieli na nieludzkiej ziemi – jak nazwał
ówczesną osję malarz eseista i więzień sowieckich obozów ózef
zapski – powrócić do normalnego życia bo nders dążył do tego
aby powstała namiastka olski na obcej ziemi jak mówił aby było
normalnie niezależnie czy w osji czy potem w ranie raku
alestynie na koniec we łoszech
”En solig morgon kom tåget in på järnvägs
stationen i lmata i hade färdats mer än   km ag tittade
nyfiket ut genom fönstret och fick syn på ett underbefäl i polska
kavalleriet som stod några meter från min vagn an var klädd i
oklanderlig engelsk grön uniform med den kungliga polska örnen
på mössan ag sprang som galen ut ur vagnen hjärtat bultade av
glädje ag hade till slut fått bevis på att olska armén verkligen
fanns här ag kunde inte behärska mig och omfamnade ulanen
å minns en av alla de polacker som befriades ur fängelser och
läger i ovjetunionen hur han kom fram till den plats där general
ładysław nders armé bildades tsvultna tärda av sjukdom
klädda i trasor och med lindor om fötterna istället för skor skulle de
återvända till ett normalt liv i det armé bildades tsvultna tärda
av sjukdom klädda i trasor och med lindor om fötterna istället
för skor skulle de återvända till ett normalt liv i det ns yssland
nders strävade nämligen efter att det skulle skapas ett substitut
för olen i varje främmande land så att det blir normalt som han
sade oavsett om det var i ovjetunionen eller senare i ran rak
alestina eller slutligen i talien
 istocie wojsko polskie powstające w osji okazało się ratun
kiem dla tysięcy obywateli polskich nie tylko mężczyzn w różnym
wieku ale również i kobiet i dzieci deportowanych na wschód
przez władze sowieckie i siłą rzeczy nie spełniało roli wyłącznie
jednostki wojskowej udzie ci widzieli w aczelnym odzu
gen ikorskim swego wybawiciela ponieważ dzięki układowi
polskosowieckiemu z  lipca  r znów przebywali wśród
swoich i cieszyli się wolnością nders był jednym z nich też
doświadczył upokorzeń i fizycznego znęcania w czasie więziennych
przesłuchań latego mu ufali i jak stwierdził jeden z weteranów
po śmierci generała w  roku gdyby kazał nam skoczyć w
ogień to byśmy skoczyli
 själva verket blev den polska armé som bildades i ovjetunionen
räddningen för tusentals polska medborgare inte bara för män i
olika åldrar utan även för kvinnor och barn som deporterats öst
erut av de sovjetiska makthavarna och för vilka armén av naturliga
skäl inte enbart spelade rollen som truppförband essa människor
såg överbefälhavare general ładysław ikorski som sin räddare
eftersom de tack vare ett polsksovjetiskt avtal från den  juli 
återigen var bland de sina och kunde njuta av friheten nders var
en av dem han hade också fått uppleva förödmjukelser och fysisk
misshandel under fängelseförhör ärför litade de på honom om
en av veteranerna efter generalens död  konstaterade m han
hade sagt åt oss att hoppa rakt in i elden så hade vi gjort det
Kiedy w  r stale formowana armia została ewakuowana
do ranu i dalej na liski schód jej żołnierze uważali że ich
dowódca gen nders podjął jedyną możliwą decyzję uzasadnioną
psychologicznie olacy pozostając w osji walczyliby u boku
swych niedawnych oprawców ednak główny powód ewakuacji
był inny sowieccy gospodarze stworzyli fatalne warunki bytowe
i szkoleniowe a rozwój polskich sił stopniowo stawał się sprawą
coraz bardziej problematyczną – racje żywnościowe były skąpe
När armén evakuerades till ran och vidare till ellanös
tern ansåg soldaterna att deras befäl general nders fattat det enda
möjliga beslutet och att det var psykologiskt motiverat polacker
som stannade i ovjetunionen skulle bli tvungna att strida sida
vid sida med sina forna bödlar uvudskälet till evakueringen var
emellertid ett annat levnadsförhållanden och utbildningsvillkor
under de sovjetiska värdarna var hemska och att utveckla de
polska
9
i brakowało broni olacy coraz bardziej naciskali na talina by
wyjaśnił gdzie podziało się kilkanaście tysięcy polskich oficerów
internowanych we wrześniu  r i ta kwestia potęgowała na
pięcie w stosunkach między rządem polskim i sowieckim opiero
w kwietniu  r okazało się że niemal wszyscy z rozkazu talina
zostali zamordowani w kilku miejscach zagłady których symbolem
stał się atyń tedy żołnierze kobiety i dzieci w sumie 
tysięcy ludzi wyprowadzonych przez gen ndersa z osji czuli
się uratowani przez niego od niechybnej śmierci
styrkorna blev gradvis alltmer komplicerat – livsmedelsranso
nerna var knappt tilltagna och det saknades vapen olackerna
pressade talin alltmer att förklara var de drygt tio tusen polska
officerare som internerats i september  tagit vägen och frågan
ökade spänningarna mellan den polska och den sovjetiska reger
ingen örst i april  visade det sig att så gott som alla på talins
order hade mördats på olika platser för vilka atyn blev en sym
bol å kände de soldater kvinnor och barn allt som allt  
människor som general nders förde ut ur ovjetunionen att han
räddade dem undan en säker död
Ale kochali go nie tylko z tego powodu ale także za to jaki
był za obce wojsku poczucie demokratyzmu za to że zawsze
okazywał szacunek każdemu żołnierzowi niezależnie od tego czy
był wysokim oficerem czy zwykłym szeregowcem nany pisarz
i eseista ustaw erlingrudziński zachował w swej pamięci
epizod z bitwy pod onte assino gdy nders pierwszy oddał
honory jemu zwykłemu szeregowcowi  orpusu dostarcza
jącemu amunicję na pierwszą linię
Men det var inte bara av den anledningen de älskade honom
utan även för den han var för hans demokratikänsla för att han
alltid visade respekt för varje soldat oavsett om han var en hög
officer eller en vanlig menig soldat en kände författaren och es
säisten ustaw erlingrudziński har i minnet bevarat en episod
från slaget vid onte assino när nders gjorde honör för honom
en vanlig menig soldat ur  kåren som levererade ammunition till
första linjen
śród sformowanych jednostek szybko podjęto pracę wydaw
niczą ponieważ nders uważał że brak polskiej prasy i książek był
przez olaków odczuwany równie dotkliwie jak głód i choroby
ajważniejszym czasopismem olskich ił brojnych w  stał
się tygodnik rzeł iały óźniej nders wspominał że sam
wybrał tę nazwę jako symbol olski walczącej o swą wolność
i niepodległość symbol jednoczący wtedy i dziś wszystkich
obywateli zeczypospolitej bez względu na ich wyznanie czy
narodowość enerał przywiązywał dużą wagę do działalności
wydawniczej i oświatowej dwołując się do doświadczeń po
wrześniu  r gdy
iemcy i wiązek
owiecki zaczęły reali
zować postanowienia
paktu
 ibbentrop
ołotow tłumaczył
otalizmy
imperia
listyczne dążąc do znisz
czenia naszego narodu
uderzyły też przede
wszystkim w ośrodki
myśli polskiej i podjęły
walkę
ze
słowem
polskim zyniły to
różnymi sposobami bądź przez eksterminację myśli polskiej i
polskiego słowa drukowanego bądź przez fałszowanie mowy
naszej przez nadawanie słowom naszym odmiennej treści nieraz
całkowicie sprzecznej z dotychczasowymi pojęciami rasa polska
towarzyszyła żołnierzom gen ndersa przez cały ich szlak bojowy
aż do północnych łoch
land förbanden som formerades satte man snabbt igång med
utgivningsarbete för ndes ansåg att för polackerna var avsak
naden av polsk press och polska böcker lika kännbar som hunger
och sjukdomar ita örnen blev den viktigaste tidskriften för de
polska väpnade styrkorna i ovjetunionen enare nämnde nders
att han själv hade valt namnet som en symbol för olen som käm
par för frihet och självständighet en symbol som då och idag enar
alla polska medborgare oavsett trosbekännelse och nationalitet
eneralen fäste stor vikt vid utgivning av utbildningsmaterial
an åberopade erfarenheterna efter september  när ysk
land och ovjetunionen började genomföra besluten i olotov
ibbentroppakten och förklarade mperialistiska diktaturer
som strävar efter att förstöra vår nation har framför allt attackerat
olika hemvister för den polska tanken och tagit upp kampen med
det polska ordet et har de gjort på olika sätt antingen genom att
förinta den polska tanken och det polska tryckta ordet eller genom
att förfalska vårt tal genom att ge våra ord ett annat innehåll
ibland helt motsatt de begrepp som hittills varit rådande eneral
nders soldater hade tillgång till polsk press under hela sin väg
ända till norra talien

... i april  visade det sig att så
gott som alla på Stalins
order hade mördats på
olika platser, för vilka
Katyn blev en symbol.
land rekryterna som räddats ur sovjetiska läger fanns ukrai
nare vitryssar och judar krainarna som av de sovjetiska makt
havarna betraktades som sovjetiska medborgare hemlighöll sin
ortodoxa religion för att komma med i den polska armén nders
förstod de komplicerade nationella problemen fter att de lämnat
yssland kunde de ändra informationen i sina personakter till den
korrekta  ellanöstern gav den polska arméns utbildningstjänst
ut en bönbok på ukrainska n del judiska rekryter stötte på anti
semitiska yttringar men nders var medveten om dessa företeelser
och försökte stävja dem an underströk alltid att det inte får fin
nas någon skillnad i hur soldater i den polska armén behandlas
är många judar deserterade i alestina förbjöd han gendarmeriet
att åtala dem då han ansåg att judarna borde få välja mellan loja
liteten mot olen och kampen om srael n del judar lämnade de
polska leden i alestina men idag kan man på begravningsplatsen
under onte assino hitta även judiska gravar bredvid katolska
ryskortodoxa och grekortodoxa
śród rekrutów uratowanych z sowieckich obozów znaleźli
się kraińcy iałorusini i ydzi kraińcy traktowani przez
władze sowieckie jako obywatele sowieccy zatajali wyznanie
prawosławne aby dostać się do polskiej armii nders rozumiał
te skomplikowane zagadnienia narodowościowe o opuszczeniu
osji bez przeszkód mogli zmieniać informacje w swych aktach
personalnych na prawdziwe a liskim schodzie służby oświa
towe polskiego wojska wydały modlitewnik w języku ukraińskim
iektórzy rekruci pochodzenia żydowskiego spotkali
10
en polska armén i ovjetunionen blev ett utbildningscentrum
i bred bemärkelse rigivna landsförvisade polacker och före detta
lägerfångar fann inte bara en räddning undan svältdöden inte
bara kunde de försöka
rekryteras de kunde
även skaffa eller kom
plettera en utbildning
land nykomlingarna
fanns barn mellan åtta
och sexton år de flesta
var föräldralösa som
omfattades av särskild
omsorg arnhem och
allmänna skolor där
de yngsta kunde lära
sig att läsa och skriva
uppstod i anslutning
till armén et rådde brist på allt inte bara på lärare och läroböcker
utan även papper skrivhäften pennor och svarta tavlor saknades
arnen skrev med pinnar i sanden fter denna primitiva inled
ning utvecklades utbildningssystemet när armén hade evakuerats
till ellanöstern och senare i talien nte sällan fick de nu vuxna
ungdomarna bedriva studier i läroverk gymnasier och yrkesskolor
 slutet av kriget gick flera tusen elever i  kårens skolor

... w kwietniu
 r. okazało
się, że niemal wszyscy
z rozkazu Stalina
zostali zamordowani
w kilku miejscach zagłady, których symbolem stał się Katyń.
Anders ville att åtminstone en tillstymmelse till polskt kultu
rellt liv skulle återupplivas tack vare armén onstnärer förberedde
teaterföreställningar och konserter äddade lärare skrev texter
om de länder där polska förband var stationerade en framför
allt blev  kåren ett centrum för studier över ödet för de polacker
som deporterats från olens östra gränstrakter och spritts ut över
hela ulagarkipelagen
eneral nders huvudsakliga uppgick var att på förhållandevis
kort tid skapa en modern armé kapabel att strida med de senaste
tekniska landvinningarna och teoretiska kunskaperna om taktik
och strategier för att bedriva krigföring – erfarenheter som an
dra världskriget hade gett olska ulaner bytte ut hästarna mot
stridsvagnar och infanteristerna fick bepansrade bilar  kåren gav
under general nders befäl prov på sina militära färdigheter under
det italienska fälttåget  och  ramhållas bör dock att de
militära aspekterna av skapandet av  kåren liksom kårens senare
militära förehavanden bara är en del av dess historia
en tidigare nämnde ózef zapski framhöll långt senare det
ovanliga i den gemenskap som skapades av polacker som släppts
ut sovjetiska läger  en tid då det i olen inte fanns ett enda uni
versitet inte ett enda gymnasium som inte var underjordiskt inte
ett enda förlag när det rådde maximal nationell segregering med
fysisk utrotning av hela det judiska folket i vårt land borde general
nders försök att inom ramen för en exilarmé skapa en levande och
samtidigt mycket flexibel struktur i en liberal mångkulturell tradi
tion leva kvar i vårt minne som ett testamente för framtiden❋
11
się z przejawami antysemityzmu ale nders świadom tych
zjawisk starał się je niwelować awsze podkreślał że nie może
być żadnej różnicy w traktowaniu żołnierzy armii polskiej dy
wielu ydów zdezerterowało w alestynie zakazał żandarmerii
ich ścigania uważając że ydzi powinni mieć wybór – między
lojalnością wobec olski i walką o zrael zęść ydów opuściła
w alestynie polskie szeregi ale dziś na cmentarzu pod onte
assino można dojrzeć obok grobów katolickich prawosławnych
greckokatolickich także groby żydowskie
olskie wojsko w osji stało się ośrodkiem edukacyjnym w szero
kim tego słowa znaczeniu yli zesłańcy i łagiernicy w miejscach
formowania znajdowali nie tylko ratunek od śmierci głodowej nie
tylko mogli starać się o zaciągnięcie w szeregi wojska ale także
mogli zdobyć lub uzupełnić wykształcenie śród przybyszów
znajdowały się dzieci w wieku od  do  lat większość z nich to
były sieroty które otoczono szczególną opieką rzy armii po
wstały sierocińce i szkoły powszechne gdzie najmłodsi uczyli
się czytać i pisać rakowało wszystkiego nie tylko nauczycieli
i podręczników ale i papieru zeszytów ołówków tablic zieci
pisały patyczkami na piasku o tych prymitywnych początkach
system oświatowy rozwinięto po ewakuacji na liski schód
i później we łoszech ierzadko dorosła już młodzież pobierała
nauki w gimnazjach liceach i szkołach zawodowych od koniec
wojny do szkół przy  orpusie uczęszczało kilka tysięcy uczniów
Anders pragnął, by dzięki armii odrodziły się przynajmniej
zalążki polskiego życia kulturalnego rtyści którzy przybyli
do wojska przygotowywali przedstawienia teatralne i koncerty
muzyczne ratowani naukowcy pisali rozprawy o krajach w któ
rych stacjonowały polskie oddziały  przede wszystkim  orpus
stał się ośrodkiem studiów nad losami olaków deportowanych
z resów schodnich i rozsianych po całym rchipelagu ułag
odstawowym zadaniem gen ndersa było zorganizowanie
w szybkim stosunkowo czasie nowoczesnego wojska które było
by w stanie walczyć przy wykorzystaniu najnowszych osiągnięć
techniki militarnej i teoretycznej wiedzy o taktyce i strategii
prowadzenia wojny jaką dały doświadczenia  wojny światowej
olscy ułani przesiedli się z koni na czołgi piechurzy otrzymali
samochody opancerzone  orpus dowodzony przez gen ndersa
dowiódł swych umiejętności militarnych w kampanii włoskiej
 i  roku ednak trzeba podkreślić że militarne aspekty
tworzenia a potem działania  orpusu są tylko częścią jego
historii
spomniany już wcześniej ózef zapski po latach podkreślił
wyjątkowość wspólnoty stworzonej przez olaków wypuszczonych
z sowieckich łagrów  czasie kiedy w olsce nie było ani jednego
uniwersytetu ani jednej jawnej szkoły średniej ani jednego
wydawniwa kiedy panowała maksymalna segregacja narodowa
z wytępieniem fizycznym całego narodu żydowskiego na naszej
ziemi – próba generała ndersa stworzenia w ramach wojska na
obczyźnie struktury społecznej żywej mocnej i giętkiej zarazem
w tradycji liberalnej społeczności wielonarodowej – powinna
pozostać w naszej pamięci jako testament na przyszłość❋
Michała Lisińskiego ucieczka z łagru
Michal Lisinskis flykt från fångläger
Józef Lewandowski
Michała Lisińskiego (-) poznałem w  roku tuż
po osiedleniu się w tockholmie wracał na siebie uwagę gdyż był
jedną z barwniejszych i ciekawszych osobowości polskiej kolonii
nikliwy analityk polskich spraw prawnik czynny w wywiadzie
podczas  wojny światowej uczestnik ruchu oporu trzykrotny
więzień niemieckich łagrów przedstawiciel  na zwecję dzien
nikarz olnej uropy pisarz działacz socjalistyczny – to wyliczenie
nie wyczerpuje zresztą wszystkich jego czynności i zainteresowań
ył przy tym człowiekiem skromnym nigdy się nie chwalił i mimo
że stykałem się z nim często czasem nawet codziennie mało
o jego przygodach wiedziałem zanim nie otrzymałem od niego
wspomnień obejmujących koleje losu od dzieciństwa w zarnym
unajcu po zakończenie  wojny światowej apisane w 
roku do dziś spoczywają w maszynopisie zkoda bo są ciekawe
jako materiał etnograficzny i ważne jako źródło do dziejów tajnych
działań polskich podczas wojny
laczego nie zostały wydane rzede wszystkim sam isiński
nie zabiegał o to ekst – mówił mi przekazując maszynopis
– był zamierzony wyłącznie jako pamiątka dla synów nie był
więc redagowany stąd grzechy właściwe brudnopisom a więc
powtórzenia literówki zdania nie zawsze zgrabne isiński był
polskim pisarzem ale ten tekst pisał po szwedzku czyli w języku
którego nie był zbytnio pewny la szwedzkiej publiczności
wspomnienia są chyba zbyt egzotyczne a dla polskiej publiczności
niedostępne ze względu na język o i – co chyba rozstrzygające
– nie znalazł się żaden chętny wydawca zkoda bo są pasjonującą
lekturą
 obszernego maszynopisu liczącego  stron wybrałem frag
ment o ucieczce do zwecji z niemieckiego obozu koncentra
cyjnego za kołem podbiegunowym w okupowanej orwegii
zwedzki tekst publikuję bez większych ingerencji liczę że talent
narracyjny isińskiego przeważy nad językowymi uchybieniami
polskie tłumaczenia jest jak tylko można wierne oryginałowi
isiński przekazując mi maszynopis dał mi wolną rękę w publi
kowaniu całości jak i fragmentów co potwierdziła również
dowa pani arbro isiński
Jag lärde känna Michal isinski (-)  strax efter
att han bosatt sig i tockholm an gick inte att missa och var en av
de intressantaste och mer färgstarka personligheterna i den polska
emigrantkolonin n initierad analytiker av polska förhållanden
aktiv i underrättelsetjänsten under andra världskriget motstånds
man trefaldigt internerad i tyska läger svensk representant för
den polska antikommunistiska organisationen  journalist
vid adio ree uropé författare socialistisk aktivist – och den
upprepningen är på intet sätt uttömmande ärtill en blygsam
person som aldrig skröt om egna bedrifter och trots att vi sågs ofta
– tidvis dagligen – visste jag mycket lite om hans äventyr tills jag
fick hans minnesanteckningar som beskrev hans öde från barndo
men i zarny unajec till slutet av andra världskriget essa skrevs
 och ligger outgivna till dags datum vilket är synd eftersom
det är ett intressant etnografiskt material och en viktig källa till
kunskap om olens underrättelseverksamhet under kriget
arför har de blivit liggande i skrivbordslådan ör det första
ansträngde sig isinski inte själv att få dem utgivna exten – be
rättade han när han gav mig manuset – var skriven för hans söner
den var inte ens redigerad och drogs med åkommor som kän
netecknar ett första utkast upprepningar omkastade bokstäver
otympliga meningar isinski var en polsk författare men de här
anteckningarna skrev han på svenska – ett språk som han inte var
lika stilsäker på u är hans minnen otillgängliga för polacker och
troligtvis alltför främmande rent tematiskt för svenska läsare ch
ingen förläggare har visat intresse ilket är synd eftersom det är
en fascinerande läsning
et urval jag har gjort ur det  sidor långa manuskriptet be
skriver hans flykt från ett tyskt koncentrationsläger norr om polcir
keln i det ockuperade orge ag publicerar den svenska texten utan
större ingrepp och litar på att isinskis berättarförmåga överväger
eventuella språkliga blemmor en polska översättningen följer
originalet är isinski överräckte sina minnesanteckningar gav
han mig tillstånd att publicera helheten eller valda utdrag enna
tillåtelse bekräftas av hans änka arbro isinski
ytowany poniżej fragment poprzedzony jest opisem jak przy
padkowy kontakt z olakami wcielonymi do niemieckich
oddziałów pracy – organizacji odta spowodował że isiński
uzyskał mapę terenu co znacznie ułatwiło mu pierwsze kroki na
wolności
v
ragmentet nedan föregås av en beskrivning om hur han tillfäl
ligt kommer i kontakt med polacker som satts i tvångsarbete av
tyskarna – inom odts organisation – och på så sätt kommer över
kartor som underlättar hans första stapplande steg på fri fot v
12
Ucieczka z Norwegii
Rymning från Norge
z pamiętników Michała Lisińskiego
ur memoarer av Michał Lisinski
W
N
każdym bądź razie mam mapę ak wymknąć się z obo
zu rudny problem ie rozmawiałem z nikim na ten
temat za wyjątkiem kilku ogólnych słów zamienionych
z atą ladanovićiem współwięzień ugosłowianin do którego
miałem duże zaufanie usiałem czekać aż w górach stopnieje
śnieg o którym wiedziałem że jest głęboki i leży do czerwca
 międzyczasie kazano mi się spotkać z kilkoma niemieckimi
komisjami przybyłymi dla specjalnych zadań amiętam jedną
składającą się z dwóch lekarzy  wierdzili że takich chorób jak
nasze nie ma gdzie indziej ak gdyby był to powód do chwały
u hade jag i alla fall kartan en hur skulle man komma
ur lägret et var en stor fråga ag talade inte med nå
gon om detta nämnde bara i allmänna ordalag för ata
lavadanovic för jag hade djup förtroende för honom ag måste
vänta tills snön i ällen försvann för det har jag fått veta att den
var ganska djup och låg länge kanske till juli nder tiden fick
jag i uppdrag några kommisioner av tyskar som kom till lägret
vilka hade speciella uppdrag ag kommer ihåg en som bestod av
två läkarebåda från  e påstod att sådana sjukdomar som vi
hade det fanns inte någon annanstans om om det var något att
skryta med
bserwowałem wszelkie przejawy życia w obozie a zwłaszcza
momenty gdy wartownicy na wieżyczkach zmniejszają czujność
kazało się że czynią to w niedziele gdy w obozie były przed
stawienia amatorskie ak by to nie było ponure to oglądano te
przedstawienia i nie myślano o drutach kolczastych 
ag observerade alla detaljer i lägret i synnerhet när vakterna
på tornen hade minsta uppmärksamhet fästade på taggtråden om
kring lägret ch det har visat sig att det var ppå söndagarna när
man i lägret ordnade en föreställning ur tråkig den än var då
tittade han på föreställningen och tänkte inte på tråden
ostanowiłem więc uciec w jakąś niedzielę po południu atem
tam nie ma nocy całą dobę jest widno rzyzwyczaiłem się do
myśli że tak właśnie powinienem uciec
 ag bestämde redan då att jag skall rymma på söndag efer
middg ör det fanns ingen natt där på sommaren allt var ljust hela
tiden ag vande mig till den tanken så att jag var nästan säker på
att min rymning skulle utföras så
tóregoś wieczoru koło godziny dziesiątej nadeszła potężna
burza ilne grzmoty następowały jeden za drugim wiał silny wiatr
zrobiło się ciemno tylko wytężając wzrok można było coś widzieć
auważyłem że wartownik zszedł z wieżyczki i wciągnął na górę
leżące opodal drzwi i postawił je tak by chroniły go od deszczu
i wichury  ten sposób mimowoli spowodował że nie mógł
użyć u bez usunięcia drzwi decydowałem się natychmiast
ymknęłem się z baraku przemknąłem się koło następnego
leżącego blisko drutów sprawdziłem że nikogo przy nich nie ma
przeczekałem zmianę warty a gdy wiatr i deszcz przybrały na sile
przemknęłem się do drutów i zaczęłem ich sprawdzanie cześniej
już skradłem z warsztatów obcęgi próbowałem nimi ciąć drut
więc byłem przekonany że mi się uda
ills en kväll omkring klockan tio såg jag plötsligt ett stort
oväder komma äftiga åskskurar avlöste varandra vinden blåste
kraftigt det mörknade så mycket att man om man ansträngde sig
ch då såg jag vakten som klättrade ned från tornet och tog upp
en dörr som låg där och bar upp den an ställde den för att den
skulle skydda honom mot regnet och blåsten en det resulterade
också i att om han skulle vända maskingeväret som var monterat
på tornet åt det hållet där dörren stod var han tvungen att först
ta bort dörren å bestämde jag mig plötsligt ag smög mig ur
barracken kröp under nästa som låg närmare taggtråden obser
verade att ingen var där avvaktade tills vaktombyte ägde rum och
när blåsten och regnet tog i smög jag till taggtråden och började
undersöka den ag hade tidigare stulit en tång från verkstaden att
klippa tråden med det hade jag försökt tidigare och var säker på
att det komer att gå bra
u jednak napotkałem na pierwsze niepowodzenia bcęgi nie
brały drutu kazało się że druty były stalowe bardzo oporne
na cięcie apiąłem się do ostateczności i z wielkim wysiłkiem
przecięłem jeden drut eby się wydostać trzeba było przeciąć ich
mnóstwo
ch då stötte jag på mitt första motgång ången ville inte
klippa taggtråden et har visat sig att den var av stål och mycket
motståndskraftig ag ansträngde mig till det yttersta och enbart
med stort möda lyckades jag klippa sönder en tråd men det behöv
des massor med klipp för att kunna rymma
decydowałem że muszę wykorzystać szansę eżałem przy
drutach i cięłem co sił rwało to prawie dwie godziny  pewnej
chwili zdało mi się że winna właśnie nastąpić zmiana warty
13
yłem już gotów z pierwszymi drutami miałem tylko kilka do
pokonania zbliżałem się do celu ale byłem zmuszony znów kryć się
pod ścianą baraku imo że nie miałem zegarka miałem bardzo
wyostrzony zmysł czasu czułem czas z dokładnością niemal do
minuty rzyszła zmiana warty wartownicy przeszli się wzdłuż
drutów ale niczego nie zauważyli resztą dlaczego miałoby
wartownikom przyjść do głowy obserwowanie terenu skoro
padało i wiało
ak tylko wartownik wszedł na wieżyczkę i skrył się za drzwiami
wróciłem do cięcia drutów

Pozostał mi jeden
czy dwa druty,
gdy nagle wartownik
zaczął wrzeszczeć na
mnie, usiłując jednocześnie usunąć drzwi
i wycelować CKM. Nie
czekałem dłużej, rwąc
odzież i kalecząc skórę
rzuciłem się na druty.
ozostał mi jeden
czy dwa druty gdy
nagle wartownik zaczął
wrzeszczeć na mnie
usiłując jednocześnie
usunąć drzwi i wyce
lować  ie cze
kałem dłużej rwąc
odzież i kalecząc skórę
rzuciłem się na druty
dy wyprostowałem
się padł strzał kara
binowy
opiero
wtedy pomyślałem że
wartownik ma i ka
rabin
pudłował
iegłem w stronę lasu
chyba nie dalej niż piętnaście metrów znikłem z pola widzenia ie
sądziłem by wartownik nadal strzelał przecież mnie nie widział
ale strzelał na oślep
Wydostałem się z obozu. Jestem wolny.
iegłem na wschód  ale dotarłszy do strumienia brodziłem
kilkaset metrów po czym zmieniłem kierunek i poszedłem na
zachód lekroć nadarzała się ku temu okazja brodziłem w wodzie
by uniemożliwić znalezienie mojego tropu zybko oddaliłem
się od obozu  as był gęsty i trudno byłoby znaleźć mnie bez
pomocy psów le teraz nawet one by mnie nie znalazły
o niemal godzinnym biegu zwolniłem zaczęłem szybko iść
tak jednak by móc przyśpieszyć w razie potrzeby okół jednak
panował spokój
ak szedłem całą noc i cały następny dzień a wieczorem koło
jedynastej dotarłem do góry gdzie znalazłem wielki głaz za
którym zebrawszy trochę gałęzi rozpaliłem ognisko łonęło
prawie bez dymu rzy ognisku suszyłem odzież sztuka za sztuką
od brodzenia w wodzie wszystko mokre do ostatniej nitki  znów
szedłem cały dzień poczym zatrzymałem się na odpoczynek
rzeleżałem cały dzień wśród kamieni yłem dość daleko na za
chód i nieco na północ od obozu e szczytu góry widziałem halę
a dalej na północ nowy most przez rzekę ostanowiłem zbliżyć
się i zobaczyć czy nie ma na nim warty bserwowałem kilka
godzin ale nikogo nie zobaczyłem oło mostu znajdowała się
biała chałupka wyszła z niej kobieta decydowałem się pójść tam
by spróbować dostać nieco pożywienia
14
ag bestämde mig att jag måste ta chansen ag låg där vid tråden
och klippte så mycket jag orkade et gick nästan två timmar och
jag misstänkte att det blir vaktombyte igen ag var redan klar med
de första trådarna var på den yttersta och hade några klipp kvar
en jag var tvungen att gömma mig under barracken igen rots
att jag inte hade klocka var min känsla för tiden så utpräglad att
jag nästan på minuten hann komma under baracken aktombytet
kom det gick några män längs tråden men de observerade ingen
ting arför skulle de förresten komma på tanken att titta i marken
när det regnade och blåste kraftigt
ch bara män kommit upp i tornet och försvann bakom dörren
kom jag upp igen och började klippa
ag hade en eller två klipp kvar när plötsligt vakten började ryta
från tornet an tittade på mig och försökte ta bort dörren för att
rikta maskingeväret mot mig å väntade jag inte längre kastade
mig mot tråden rev sönder kläder och skinn men jag kom undan
genom tråden och när jag reste mig kom skott från vanligt gevär
örst då kom jag på tanken att han också hade det men han träffade
inte ag sprang mot skogen som kanske bara var meter från mig
och försvann å tänkte jag inte på att han kommer att skjuta igen
eftersom han inte såg mig men han sköt på måfå
Jag var ute ur lägret, fri.
ag sprang mot öster  men sedan kom jag till en bäck sprang
kanske flera hundra meter i den och när jag lämnade bäcken
ändrade jag riktning och vände mot väster ag utnyttjade varje
tillfälle att gå i vatten för att omöjliggöra för hundar att hitta mitt
spår ch snart var jag borta från lägret  kogen var tätt och der
skulle inte vara lätt att hitta mig i den om inte hundarna hjälpte
förföljarna en nu skulle de inte hitta mig
är jag hade sprungit nästan en timme började jag gå fort men
ändå så att jag kunde öka takten om det behövdes en allt var
lugnt
ag gick hela natten och hela dagen och på kvällen mot klockan
 kom jag upp i ällen hittade en jätte stor sten och bakom den
samlade jag några kvistar och tände på et brann nästan utan
rök id denna brasa torkade jag mina kläder plagg för plagg för
de var blöta av allt vadande i vatten edan förtsätte jag och gick
en hel dag till å stannade jag och bestämde mig för att göra en
paus ag låg bland stenarna en hel dag ag var betydligt västerut
från lägret något åt norr rån ällen kunde jag se ner i dalen och
långt borta i norr såg jag en bro över floden  ag bestämde mig
att titta närmare på den ille se om det fanns några vakter eller
inte fter några timmars observation kunde jag inte upptäcka
något en i närheten av bron fanns en liten vit stuga från vilken
en kvinna kom ut å bestämde jag mig för att gå dit och försöka
få lite mat
ag gick ne till stugan väntade att se om det fanns någon mera
där edan gick jag in är inne fanns tämligen ung kvinna som
verkade överraskad men inte skrämd att se mig ag försökt göra
mig förstådd men det var svårt för jag kunde inte norska ag förkla
rade så gott jag kunde och så mycket förstod hon att jag behövde
mat on log och tog mig sedan i handen och förde mig till ett
annat rum är i en liten säng låg hennes baby on såg lycklig ut
och det var skönt att se någon vara det edan gick hon in i ett annat
rum och kom därifrån med bröd och ett paket margarin ch när
jag bad om en kniv förstod hon och gav mig en vanlig bordskniv
som jag hade med mig ändå till verige
Jag tackade henne och gick över bron till andra sidan,
ag har vetat att det i ällen finns en mindre by där postmästaren
var nazist är jag efter en hel dags marsch upptäckte några hus
trodde jag att det var den byn en för att vara på säkra sidan
valde jag ut ett hus som låg sist nära skogen ag gick nära huset
observerade det och väntade om någon skulle komma ut
fter några timmar kom en ung man ut ag närmade mig ho
nom han var tydligen överraskad och tittade skarpt på mig ag
frågade honom om han talade tyska och det gjorde han åtminstone
något et var lättare att göra sig förstådd
ela svårigheten var att han inte ville tala med mig en när
han såg min förtvivlan sade han plötsligt att tyskarna varit i byn
i går förklädda till fångar begärde hjälp som de fick ch sedan
arresterades människor som hjälpte dem ärför sade han häftigt
att han tänkte inte tala med mig et hela verkade ologiskt men
jag förstod honom och försökte bevisa att jag var en äkta fånge från
lägret ag talade polska för att han skulle lyssna på det förklarade
var jag hade suttit visade på håret som var avklippt och han verkade
något lättad
edan sade han
plötsligt till mig
att han skall gå
med mig men
om jag tänkte
lura honom så
skulle han döda
mig ch så gav
vi oss iväg

Jag hade en eller
två klipp kvar när
plötsligt vakten började
ryta från tornet. Han tittade på mig och försökte
ta bort dörren för att
rikta maskingeväret mot
mig. Då väntade jag inte
längre, kastade mig mot
tråden, rev sönder kläder
och skinn, men jag kom
et var en
underbar
väg
han valde elt
utanför de van
liga inte ett spår
av människor
fanns och vi gick
genom buskar
högt uppe på
ället där jämnt
nya perspektiv
öppnade sig för oss ill sist efter några timmar visade han mig
på en älltopp långt borta och sade att jag skulle gå i riktning mot
den och sedan till vänster an skakade hand med mig nu helt
övertygad om att jag var en äkta fänge
undan, genom tråden.
ag var ensam omkring mig var ett hav av äll det syntes ingen
ting annat och det var tydligt att någon måste vara mästare för att
kunna upptäcka mig ag gick raskt men utan att skynda mig
15
szedłem w dół poczekałem by się upewnić że nie ma tam
nikogo więcej szedłem do chałupki astałem młodą kobietą
zaskoczoną moim widokiem ale bynajmniej nie przestraszoną
róbowałem porozumieć się ale szło to z trudem nie znałem przecież
norweskiegołumaczyłem jak mogłem że potrzebuję jedzenia a to
ona zrozumiała śmiechnęła się wzięła za rękę i zaprowadziła do
drugiej izby am w łóżeczku leżało jej niemowlę idać było że
jest szczęśliwa  to było piękne widzieć kogoś szczęśliwego óźniej
weszła do innego pomieszczenia przyniosła mi chleb i paczkę
margaryny rozumiała gdy poprosiłem ją o nóż i dała mi taki
zwykły stołowy który miałem ze sobą aż do zwecji
Podziękowałem jej i przeszedłem na drugą stronę mostu.
iedziałem że w górach jest jakaś wioska i że tamtejszy poczmistrz
jest nazistą dy po całodziennym marszu zobaczyłem kilka
domów byłem pewny że to właśnie ona y jednak upewnić
się skupiłem uwagę na jednym z domów na odludziu koło lasu
bliżyłem się i patrzyłem czy ktoś zeń wyjdzie o paru godzinach
pojawił się młody mężczyzna ył wyraźnie zaskoczony  spoglądał
na mnie nieufnie pytałem go czy mówi po niemiecku ówił
na tyle przynajmniej by się porozumieć
roblemem było że nie chciał ze mną mówić dy dostrzegł
jednak moją rozpacz powiedział niespodziewanie że poprzedniego
dnia przebrani za więźniów iemcy byli we wsi i prosili o pomoc
dy ją dostali aresztowali tych co jej udzielili latego też
powiedział mi ostro że nie zamierza ze mną rozmawiać
szystko to było nielogiczne ale rozumiałem go więc usi
łowałem mu dowieść że jestem autentycznym więźniem ucie
kinierem z obozu ówiłem po polsku by usłyszał że nie jestem
iemcem wyjaśniałem że siedziałem wskazywałem na ogoloną
głowę rochę go to rozluźniło
agle powiedział że pójdzie ze mną ale zamorduje mnie jeśli
go oszukam uszyliśmy w drogę
ybrana przezeń droga była wspaniała całkowicie odrębna
bez ludzkich śladów zliśmy wśród górskich krzewów gdzie
ciągle przed nami odkrywały się nowe perspektywy o kilku
godzinach drogi przewodnik wskazał mi odległy szczyt i kazał iść
w tym kierunku a później na lewo ścisnął mi rękę zupełnie już
przekonany że jestem prawdziwym zbiegiem
yłem sam w przestrzeni górskiej nic poza nią nie było  wie
działem że dla wyśledzenia mnie trzeba byłoby prawdziwego
mistrzostwa zedłem szybko ale tak by sycić się pełnym
majestatem natury ył koniec czerwca lub pierwsze dni lipca więc
górska przyroda była całkowicie pogrążona w zieleni
y nie tracić orientacji postanowiłem iść prosto o ile tylko teren
na to pozwalał becnie zdaję sobie sprawę że przekroczyłem
szwedzką granicę niedaleko ulitelma apotkałem na słupy grani
czne na których z jednej strony widniało że to orwegia a na
drogiej – zwecja rzedtem jednak droga wiodła przez liczne
głębokie potoki w górę i w dół ich pokonanie wcale nie było
łatwe
yślę że granicę przekroczyłem dopiero na czwarty lub piąty
dzień uż zjadłem całą żywność jaką miałem ze sobą ierzyłem
jednak że w zwecji napotkam na ludzi i że dostanę jedzenie
kręciłem na południe wiedząc że są tam jeziora a w ich pobliżu
osiedla apończyków
otarłem do dużego jeziora obszedłem je dotarłem do nastę
pnego yło to piątego lub szóstego dnia ie widziałem ani jed
nego człowieka orzej że przy jeziorach były chmury koma
rów doprowadzające mnie do rozpaczy zedłem w stałej asyście
rojów a moja ogolona głowa była ich wymarzonym żerowiskiem
kręciłem głowę bluzą ale to nie wiele pomagało komary i tak
znajdowały dojścia do tego stopnia że spuchła mi głowa
krążałem jeziora skręcałem wielokrotnie ale nic się nie
działo iedziałem że muszę szukać apończyków gdyż poza
nimi na przestrzeni wielu mil nie ma tu żywego ducha óźniej
dowiedziałem się że odległości między osiedlami mogą tu wynosić
nawet  km
a siódmy czy ósmy dzień bez napotkania kogokolwiek myś
lałem że już wszystko przepadło yczerpany do ostateczności
położyłem się na brzegu i zastanawiałem się czy jednak nie
powinienem wrócić do orwegii i tam szukać pomocy omary
nie dawały mi spać ale i tak zapadałem w drzemkę
budził mnie nagle hałas łodzi motorowej poglądam na jezioro
i widzę łódź z dwoma osobami edna sterowała druga oglądała
teren odniosłem się i zaczełem krzyczeć co sił ni jednak mnie
nie słyszeli chyba hałas motoru zagłuszał mój krzyk inęli bez
zwrócenia na mnie uwagi
amyśliwszy się doszedłem do wniosku że skoro jezioro się
kończy przy norweskiej granicy to muszą jednak zawrócić
rzygotowałem się na ich powrót azbierałem trochę suchych
gałęzi ułożyłem w stos by zapalić gdy się znowu pojawią djęłem
kalesony i koszulę niby to białe powiesiłem je na żerdzi iadłem
i czekałem
zeczywiście po kilku godzinach znów usłyszałem warkot sil
nika ozpaliłem ognisko i zaczęłem machać żerdzią z moim
odzieniem ilnik się zatrzymał by po chwili znów się włączyć
a łódź skręciła w moją stronę iedzieli w niej dwaj apończycy
zięli mnie ze sobą ale nie umieliśmy się porozumieć v
alszy ciąg przygód ichała isińskiego na szwedzkiej ziemi
po uratowaniu go przez apończyków w następnym numerze
pracował i przełożył ózef ewandowski
16
och beundrade naturen som bredde ut sig i sin vackraste skrud
et var i slutet på juni eller början på juli och hela ällvärlden
började bli grön enom dalgångar och upp igen kom jag till sist
nära älltoppen och vände till vänster ör att inte tappa oriente
ringen bestämde jag mig för att gå ungefär rakt så länge terrängen
skulle tillåta detta
ag förstår nu att jag gick över gränsen i närheten av ulitelma
ag träffade på gränsstenar där det på ena sidan av stenen var inhug
get att det var orge och på den andra att det var verige nnan
dess hade vägen gått över otaliga bäckar och upp och ner an var
tvungen att söka sig till det bästa övergångstället 
ag tror att det var på den ärde eller femte dagen jag kom över
gränsen å hade jag ätit upp all mat jag hade med mig ag trodde
att jag skulle träffa människor och få mat i verige
ag vände nu söderut för att jag visste att där fanns sjöar och
vid dem lappar ag kom till en stor sjö kringgick den och kom på
andra et var på den femte eller sjätte dagen tan att upptäcka
en människa et värsta var att vid sjöarna fanns det mygg och
de gjorde mig tokig ag gick jämnt i en svärm av mygg och mitt
rakade huvud var en härligt byte för dem ag blev nästan tokig
lindade min jacka om huvudet men det hjälpte inte mycket e
hittade dit ändå och mitt huvud bara svullnade
ag gick runt omkring dessa sjöar vände flera gånger men ingen
ting hände ag visste att jag måste hitta lappar där för sedan fanns
det inte människor på flera mil 
är den sjunde eller åttonde dagen gick och jag inte upptäckte
någon trodde jag att allt var ute ag var helt utmattad lade mig
vid stranden och började undra om jag inte borde vända tillbaka
till orge och försöka få någon hjälp där ag kunde inte sova p g
a myggen men slumrade till då och då
ag vaknade plötsligt och hörde en motorbåt komma ag tittade
på sjön och där gick den med två människor i en ene styrde den
andre tittade sig omkring
ag reste mig och började skrika så högt jag kunde men de hörde
mig inte förmodligen var motorbullret högre än mitt skrik e
åkte förbi utan att observera mig
en jag började tänka att eftersom denna sjö gick mot norska
gränsen nästan in i orge så måste de vända och komma tillbaka
ag förberedde mig för deras återkomst ag samlade torra grenar
och gjorde en stor hög av dem för att tända på när de kom ch
jag tog av mig kalsonger och skjorta som skulle föreställa vita och
hängde dem på en stång ch satt och väntade
fter några timmar hörde jag motorbuller igen å tände jag på
den stora brasan och började vifta med stången som kalsongerna
och skjorta hängde på otorn stannade och så gick den igen bå
ten vände och kom åt mitt håll et var lappar i den e tog mig
med vi kunde inte prata med varandra v
Przedstawiamy Polskę Szwecji
a Szwecję Polsce
rozmowa z Janem Warchołem,
Prezesem Zarządu Polskiej Żeglugi Bałtyckiej SA - Polferries
Vi presenterar Polen för Sverige
och Sverige för Polen
ett samtal med Jan Warchoł, vd för Polferries
Zbigniew Bidakowski: został Pan Prezesem Zarządu w  roku.
Czym różni się Pańskie zarządzanie firmą od zarządzania poprzednika? Z czego jest Pan najbardziej zadowolony?
Jan Warchoł: becnie obsługujemy  pasażerskiego rynku połą
Zbigniew Bidakowski: Du blev vd år . På vilket sätt skiljer
sig ditt sätt att sköta företaget från din företrädares? Vad är du
mest nöjd med?
Jan Warchoł: ör närvarande betjänar vi   av passagerar
e czynniki i brak właściwej restrukturyzacji spowodowały że
firma zaczęła chylić się ku upadkowi romów było dużo jednak
nie posiadały one dostatecznej ilości miejsca dla wzrastającej liczby
samochodów ciężarowych  to było decydującym czynnikiem
wpływającym na sytuację ekonomiczną przedsiębiorstwa praw
dzie  nigdy nie było typowym przewoźnikiem lorowym jednak
rynek jest nieubłagany rzewozy pasażerskie są oczywiście bardzo
ważne le jeśli przewozy pasażerskie są sezonowe to frachtowe
essa faktorer och bristen på lämplig omorganisering ledde till
att rederiet råkade i förfall ärjor fanns det gott om men de hade
inte tillräckligt många platser för det växande antalet lastbilar ch
det var en avgörande faktor som påverkade företagets ekonomiska
situation olferries har aldrig varit någon typisk transportör av
lastbilar men det är ändå en nödvändig marknad assagerartra
fiken är naturligtvis mycket viktig en om passagerartrafiken är
säsongsbetonad så visar godsfrakten en tendens att vara stabil un
der hela året i måste dock komma ihåg att det inte finns några
czeń między olską a kandynawią ączymy z olską dwie stolice
skandynawskie ajważniejszą rzeczą jest chyba to że załoga uwie
rzyła w siebie uwierzyła że może być lepiej o w momencie kiedy
przyszedłem do irmy nie było dobrze pójrzmy więc trochę
wstecz chociaż ja wolę patrzeć w przyszłość zamiast oglądać się za
siebie bo ten kto się ogląda za siebie – nie rozwija się ajstarsza
firma skandynawska w branży morskiej liczy sobie  lat tena –
 lat a my mamy  lat czyli mamy mniej doświadczenia i cały czas
uczymy się  ciągu  lat istnienia  jako firmy państwowej
która powstała w  roku a skomercjalizowano ją w  r moż
na wyróżnić różne etapy funkcjonowania lepsze i gorsze  latach
tych był zastój bo nie było możliwości podróżowania a w la
tach tych powstały warunki dla rozwoju lecz niestety zdarzyły
się też poważne błędy nietrafne decyzje ardzo poważnym błę
dem było wyjście z stad ostawiliśmy w ten sposób własny rynek
który sami stworzyliśmy ie do końca przemyślaną inwestycją była
bardzo kosztowna przebudowa promu omerania rom oprócz
dostosowania do wymogów konwencyjnych i zamiany wystroju
nie zwiększył parametrów eksploatacyjnych które pozwoliłyby
na wzrost zysków ak wspomniałem trzeba było dostosować
jednostkę do standardów skandynawskich ale można to było
zrobić mniejszym kosztem tak jak to odbyło się w przypadku
ilesii yjście z stad i przeniesienie się do almo połączyło się
z zakupem oomeranga szybkiego promu który nie sprawdzał
się na nowej dłuższej trasie
17
marknaden för förbindelser mellan olen och kandinavien i
förbinder två skandinaviska huvudstäder med olen en viktigast
saken är nog att besättningen har börjat tro på sig själv och på att
det kan bli bättre ör när jag kom till rederiet var det inte bra åt
oss se tillbaka lite fast jag hellre ser framåt istället för bakåt den
som ser bakåt utvecklas inte et äldsta skandinaviska färjerederiet
har funnits i  år tena – i  år och vi i  år vi har med andra
ord mindre erfarenhet och lär oss hela tiden olferries bildades
 som ett statligt rederi och blev aktiebolag  och under 
år som statligt rederi kan man urskilja olika sätt att vara verksam
bättre och sämre nder talet var det stagnation eftersom det
inte fanns några möjligheter att resa och under talet fanns det
förutsättningar för utveckling men tyvärr begicks även allvarliga
misstag och olyckliga beslut fattades tt lämna stad var ett stort
misstag i lämnade vår egen marknad som vi själva skapat en
mycket kostsamma ombyggnaden av färjan omerania var en
inte helt genomtänkt investering ärjan förutom att den anpas
sades till konventionella krav och fick en annan inredning fick inte
större exploateringsmöjligheter och vinstökningen uteblev om
jag nämnt var det nödvändigt att anpassa skeppet till skandinavisk
standard men man hade kunnat göra det till en lägre kostnad som
man gjorde med färjan ilesia lytten från stad till almö
kombinerades med inköpet av färjan oomerang en snabbfärja
som inte dög för den nya längre rutten
viktiga och mindre viktiga kunder idag står passagerarna för 
 av vår omsättning och godsfrakten för  
et mest grundläggande verkar ha varit att de anställda överty
gades om att det fortfarande gick att förvandla olferries till ett
företag som framgångsrikt kan konkurrera med andra stora fär
jerederier på marknaden aturligtvis har det bara varit möjligt
tack vare besättningens rika erfarenhet an måste ge människor
rätt verktyg det vill säga bra fartyg och visa hur man bör anpassa
sig till marknadens krav hur andra gör och sedan konsekvent ge
nomföra de mål man föresatt sig i behövde inte vänta länge på
resultatet i lyckades snabbt göra företaget skuldfritt vi sålde en
del av egendomen färjeterminalen i winoujście vi sålde en över
enskommelse med bankerna och inom ett år var vi kvitt skulderna
amtidigt lyckades vi övertyga bankerna om att de borde stödja
detta företag som återigen visar vitalitet att tro på det och bevilja
krediter å kunde vi köpa kandynawiaoch awel och nyli
gen satte vi altivia i trafik lla dessa färjor är byggda i verige
det är också mycket viktigt ärjorna har genomgått grundliga
renoveringar och moderniseringar på tocznia emontowa e
noveringsvarvet  i dansk som därmed har en stor förtjänst i att
våra färjor har anpassats till marknadens behov keppen har klas
sats av viktiga aktörer i sammanhanget såsom et orske eritas
samt ermanischer loyd och uppfyller alla krav som finns för
stersjön
e som direkt skapar vår huvudprodukt är naturligtvis besätt
ningen en jag har från första början försökt övertyga folk om
att alla anställda både de till havs och de på land är viktiga och
ömsesidigt beroende av varandra öretaget har en ordentligt ut
byggd organisation vi har fyra skepp en färjeterminal i dansk
ett färjekontor i winoujście sex resebyråer ett bolag i verige
olferries  och en hamn i ołobrzeg
ZB: Vad berömmer besättningen dig för?
JW: erömmer de mig et jag skulle uppskatta mest är trovärdig
het ag har ansträngt mig för att de anställda ska känna mig som
en människa som står vid sitt ord esättningens arbetsvillkor har
också tveklöst förbättrats under min tid är jag kom till företaget
hade de anställda inte fått lön på sju månader en jag betonar
det är inte bara min förtjänst  dessa tider i ett företag av den här
storleken betyder en enstaka chef ingenting om han inte har bra
kompetenta medarbetare vid sin sida
ZB: Varför har företaget ännu inte privatiserats?
JW: varet är mycket enkelt på grund av att det i vårt företag
finns vissa tillgångar som inte kan privatiseras et är hamnen
i ołobrzeg och terminalen i dansk som lyder under lagen om
föreskrifter för hamnar och färjelägen  teorin skulle vi naturligt
vis kunna sälja ut dessa tillgångar det vill säga sälja till ett annat
subjekt som är avhängigt statskassan jag tänker på hamnstyrelser
och då kan företaget privatiseras
ZB: Och på vilket sätt är det annorlunda att styra ett statligt
företag än ett privat?
JW: nte på något sätt et här är ett bolag som styrs enligt samma
principer och procedurer som ett privat et enda som skiljer oss åt
är att ägaren är statskassan medan bolagets styrelse och organ dess
plikter och lagar är desamma som i ett privat företag
18
wykazują tendencje ustabilizowaną przez cały rok amiętajmy
jednak że nie ma ważniejszych i mniej ważnych klientów dziś
pasażerowie odpowiadają za  naszych obrotów a przewozy
frachtowe za 
ajistotniejszym wydaje mi się fakt przekonania pracowników
że można jeszcze przekształcić olferries w firmę która będzie
z powodzeniem rywalizowała na rynku z innymi potężnymi
przewoźnikami czywiście możliwym było to jedynie dzięki
bogatemu doświadczenia załogi rzeba tylko dać ludziom odpo
wiednie narzędzia czyli dobre statki i pokazać jak należy dosto
sować się do wymogów rynku jak to robią inni i realizować
konsekwentnie założone cele a efekty nie trzeba było długo
czekać zybko udało nam się oddłużyć firmę sprzedaliśmy część
majątku tj bazę promową w winoujściu sprzedaliśmy statek
oomerang dokonaliśmy min restrukturyzacji finansowej
czyli zawarliśmy ugody z bankami i w ciągu roku pozbyliśmy
się długów ednocześnie udało nam się przekonać banki że
firmę która znowu wykazuje żywotność należy wesprzeć a ściśle
mówiąc uwierzyć w nią i udzielić kredytów upiliśmy wtedy
kandynawię awela ostatnio wprowadziliśmy altivię
szystkie te promy są zbudowane w zwecji to jest też bardzo
ważne romy przeszły gruntowne remonty i modernizacje w toczni
emontowej w dańsku która tym samym położyła wielkie
zasługi w dostosowaniu naszych promów do potrzeb rynku tatki
są klasyfikowane przez poważnych klasyfikatorów takich jak et
orske eritas oraz ermanischer loyd i spełniają wszystkie
standardy wymagane na ałtyku
i którzy bezpośrednio wytwarzają nasz główny produkt to są
oczywiście załogi pływające le od początku staram się przekonać
ludzi że wszyscy pracownicy zarówno morscy jak i lądowi są
ważni i współzależni od siebie irma jest znacznie rozbudowana
organizacyjnie mamy cztery statki bazę promową w dańsku
biuro promowe w winoujściu  biur podróży spółkę w zwecji
olferries  i port ołobrzeg
ZB: Za co Pana załoga chwali?
JW:  chwali o co ja bym sobie najbardziej cenił to wiary
godność tarałem się by pracownicy poznali mnie jako czło
wieka który dotrzymuje słowa arunki pracy załogi też się
niewątpliwie poprawiły za moich czasów iedy przyszedłem
do firmy pracownicy mieli niepłacone pobory przez  miesięcy
odkreślam jednak to nie jest wyłącznie moja zasługa  dzi
siejszych czasach w firmie tej wielkości co nasza pojedynczy
menadżer nic nie znaczy jeśli nie ma przy sobie bardzo dobrych
kompetentnych współpracowników
ZB: Dlaczego firma nie została dotąd sprywatyzowana?
JW: dpowiedź jest bardzo prosta ze względu na to że w naszej
firmie są pewne aktywa które nie mogą ulec sprywatyzowaniu
ą to port w ołobrzegu i baza w dańsku które podlegają prze
pisom ustawy o portach i przystaniach morskich czywiście teo
retycznie zakładając możemy te aktywa upłynnić tzn sprzedać
innym podmiotom zależnym od karbu aństwa mam tu na
myśli zarządy portów i wtedy firma może zostać wystawiona do
prywatyzacji
ZB: A czym się różni zarządzanie firmą państwową od zarządzania prywatną?
JW: iczym o jest spółka z takimi samymi zasadami zarzą
ZB: Men medför inte det faktum att statskassan är bolagets
ägare vissa förpliktelser, till exempel att bolaget måste främja
Polen, vilket man inte kan kräva av ett privat bolag?
JW: arje bolag statligt eller privat måste främja sitt land tt stort
dzania i procedurami jak prywatna óżnimy się tylko tym że właś
cicielem jest karb aństwa zaś zarząd i organa spółki obowiązki
i prawa są takie same jak w firmie prywatnej
företag som verkar på den internationella marknaden främjar av
naturliga skäl sitt land ch inte minst ett företag som vårt – som
verkar på turistmarknaden teg för steg presenterar vi olen för
verige ch i viss mån är det vårt företags mission att vara ambas
sadör för olen
ZB: Ale czy fakt, że właścicielem spółki jest Skarb Państwa nie
narzuca spółce pewnych zobowiązań, np. takich, że spółka musi
brać udział w promocji kraju, czego nie można narzucić spółce
prywatnej.
JW: ażda spółka państwowa czy prywatna musi brać udział w pro
en märk väl att vi även agerar i motsatt riktning ag gästade
nyligen den svenska ambassadören och fick ett vackert brev där
han tackade för att vi främjar verige i olen ch det stämmer
vi marknadsför oss som experter inom turism i verige orge och
anmark kandinavien håller på att bli mycket populärt i olen
ch det kommer att bli ännu mer populärt i takt med att polska
plånböcker blir tjockare
mocji kraju uża firma operująca na rynku międzynarodowym
i siłą rzeczy promuje kraj  firma taka jak nasza – pracująca
na rynku usług turystycznych – tym bardziej ałymi krokami
przedstawiamy olskę zwecji  funkcja w pewnym sensie amba
sadora olski jest misją naszego przedsiębiorstwa
le proszę zwrócić uwagę działamy też w odwrotnym kie
runku ościłem niedawno mbasadora zwecji dostałem od
niego piękny list z podziękowaniami za to że promujemy w olsce
zwecję  to prawda my się reklamujemy jako eksperci w usługach
turystycznych w zwecji orwegii i anii kandynawia staje sie
w olsce bardzo modna  będzie coraz bardziej modna w miarę
zwiększania się zasobności polskich portfeli
ZB: Hur känner ni av konkurrensen på Östersjön, på vilket sätt
vill ni skilja er från era konkurrenter?
JW: olferries har gått en lång väg rån att ha haft monopol på
resor till och från olen för trettio år sedan för att på talet bli
aktieägare på marknaden och utsättas för konkurrens av kandi
navien och olen och slutligen på tjugohundratalet inte bara ha
konkurrens av olika färjerederier utan även av billiga flygbolag och
till och med vanliga flygbolag som prismässigt erbjuder allt mer
attraktiva tjänster
ZB: Jak firma odczuwa konkurencję na Bałtyku, czyli jak chce
odróżnić się od konkurencji?
JW: oferries przeszła długą drogę d monopolisty w ruchu do
n gång i tiden hade man per definition rätt till allt dag har
man inte rätt till något man måste anstränga sig för allt kämpa
ag tror att polacker och i synnerhet den yngre generationen länge
har varit redo att acceptera marknadsekonomi och uropa
i z olski którym była  lat temu poprzez firmę w latach 
tych kiedy staliśmy się udziałowcem w rynku i kiedy pojawiła
się konkurencja skandynawska i polska po sytuację w  w
kiedy mamy już nie tylko konkurencję promową ale też tanie
linie lotnicze i nawet zwykłe linie które świadczą coraz bardziej
atrakcyjne cenowo usługi
å sträckan ynäshamn–dansk märker vi av denna konkurrens
svackan uppgår till ca  i det segment som avser passagerare utan
bil å mycket tar de billiga flygbolagen ifrån oss en hela markna
den ökar kraftigt så generellt känner vi också av en tillväxt
iedyś wszystko z definicji się należało zisiaj nic się nie
należy o wszystko trzeba zabiegać wywalczyć yślę że olacy
a szczególnie młode pokolenie byli już dawno gotowi do przyjęcia
gospodarki rynkowej do uropy
i skiljer oss däremot från våra konkurrenter genom att ha
god mat erbjuda polsk gästfrihet och hjärtlighet och trygghet
i måste anpassa våra färjor till väldigt olika passagerare kräsna
turister som reser till det dyra exklusiva kandinavien och en pas
sagerare med mindre krav som reser dit för att arbeta et finns
också väldigt specifika konferenspassagerare
a linii ynäshamn  dańsk odczuwamy konkurencję spadki
wynoszą ok  w segmencie przewozów pasażerów pieszych tyle
zabierają nam tanie linie lotnicze le cały rynek dynamicznie się
zwiększa a więc generalnie my też odczuwamy wzrosty
ZB: Finns det något kulturellt utbud på färjan, eller information om kulturevenemang som man kan ta del av efter att man
lämnat färjan?
JW: i bemödar oss om att det ska finnas edan idag gör vi i viss
atomiast od konkurencji odróżniamy się dobrym jedzeniem
polską gościnnością i serdecznością poczuciem bezpieczeństwa
asze promy musimy dostosować do pasażerów bardzo różno
rodnych turystów wyrafinowanych jadących do drogiej eksklu
zywnej kandynawii i pasażera o mniejszych wymaganiach
który jedzie do pracy ą też bardzo specyficzni pasażerowie
konferencyjni
mån reklam för kulturella arrangemang på fastlandet i sponsrar
även polsk kultur till exempel genom att erbjuda gratis resor åt
musik och teatergrupper och andra och för deras utrustning å
var det under olenåret och under olenveckan i isby bland har
vi konserter och teaterföreställningar på färjan m kulturevene
mang i arszawa informerar vi i den tidning som distribueras på
färjan arszawa på svenska
ZB: Czy jest na promie oferta kulturalna albo informacja o kulturalnych wydarzeniach zaraz po opuszczeniu promu?
JW: taramy się o to uż dziś w pewnym stopniu promujemy na
promie imprezy kulturalne na lądzie ulturę polską również
ZB: Skulle inte biografen på färjan kunna ha ett mer ambitiöst pro
19
Foto: Polfferies
gram? Till exempel skulle en föreställning ägnas åt polsk film.
JW: et var en värdefull synpunkt en ska vi ta i beaktande
ZB: Stödjer ni, i egenskap av ett stort företag, kulturen på hemmaplan, det vill säga i Kołobrzeg?
JW: aturligtvis et senaste exemplet är erbertiada en årlig
festival till minne av poeten bigniew erbert och en festival
tillägnad musikern acek aczmarski om regel ansluter vi oss på
initiativ från staden och kulturella institutioner ästa år ska bli
ett år tillägnat bigniew erbert ch det kommer inte bara att
märkas i ołobrzeg utan även på våra färjor
ołobrzeg är en väldigt intressant stad ftersom det är en kurort
kommer det många intressanta människor dit de berikar stadens
kulturella liv och det stödjer vi
ZB: Men gör ni någon reklam i de länder med vilka ni har färjeförbindelser?
JW: et är svårare huvudsakligen på grund av kostnaderna en
vi planerar att göra det om inte annat så genom internet e öppna
dagarna på färjorna är anspråkslös men effektiv reklam ist hade
vi sådana på kandynawia å presenterade vi polsk kultur men
även polsk mat ationalköket är ju också kultur
ack för samtalet
sponsorujemy np oferując bezpłatne przewozy zespołów muzy
cznych teatralnych i innych przewóz ich sprzętu itd ak było
podczas roku polskiego czy polskich tygodni w isby iekiedy
na promie odbywają się koncerty przedstawienia teatralne  wyda
rzeniach kulturalnych w arszawie informujemy w gazecie dys
trybuowanej na promach arszawa på venska
ZB: A czy kino promowe nie mogłoby mieć bardziej ambitnego
programu. Np. jeden seans mógłby być poświęcony filmowi
polskiemu.
JW: waga jest bardzo cenna rzemyślimy to
ZB: A czy Państwo na swoim terenie, czyli w Kołobrzegu jesteście, jako wielka firma, mecenasem kultury?
JW: czywiście statni przykład to erbertiada czy festiwal
acka aczmarskiego  reguły włączamy się w inicjatywy miasta
i instytucji kulturalnych rzyszły rok będzie rokiem erberta 
będzie to widoczne nie tylko w ołobrzegu ale i na naszych
promach
 ołobrzeg jest bardzo ciekawym miastem rzyjeżdża tu
jako do kurortu wielu interesujących ludzi oni animują życie
kulturalne miasta a my to wspieramy
ZB: A czy istnieje PR w krajach partnerskich, z którymi utrzymujecie połączenie?
JW: o jest trudniejsze głównie ze względu na koszty lanujemy
jednak zaistnieć i tam chociażby poprzez internet kromnym ale
skutecznym em są dni otwarte na promach ostatnio był taki na
kandynawii rezentujemy na nim ofertę kulturalną naszego
kraju ale również kulinarną arodowa kuchnia to przecież też
kultura
ziękuję bardzo za rozmowę
20
„Przeciwko czasowi” nazywa się wystawa w Bonnierskonsthall ( września –  listopada );
Kuśmirowski prezentuje na niej swoją instalację „Krypta”.
”Mot tiden” heter en utställning på Bonnierskonsthall som pågår från  september
till  november . Där kan Robert Kusmirowskis installation ”Kryptan” ses.
Robert Kuśmirowskis lurar döden
Robert Kuśmirowski
oszukuje śmierć
Robert Kusmirowski, The Crypt [Kryptan], . Courtesy of the artist and Johnen Galerie.
21
Fråga: Vilken är bakgrunden till sinnesstämningarna i dina
arbeten som visas på Bonniers Konsthall och varför har du valt
detta ämne?
Svar: ag försöker själv hitta ett svar på vilka djupt liggande
Pytanie: Jakie są źródła tematyki i nastroju Pańskich prac, takich
jak prezentowana na wystawie w galerii Bonnier.
Odpowiedź: róbuję sam sobie odpowiedzieć jakie są najgłębiej
leżące sytuacje które mogły wpłynąć na moją sztukę i myślę
że jest to chodzenie na poranki hodziłem na poranki a tam
kronika filmowa była serwowana dzieciakom przed kreskówkami
amiętam obraz leżącego konia który padł z wyczerpania czy
z choroby tłum się zbiegł błyskawicznie go rozkroił i rozszedl się
zostawiając gołe kości i jakieś ochłapy  drugi obraz z tej samej
kroniki babcia podchodzi do beczki i zajada smołę dla mnie w czar
nobiałym filmie wyobrażałem sobie że to jest smoła nigdy nie
przypuszczałem że marmoladę można przechowywać w takich
wielkich beczkach jak smołę to była resztka marmolady wysyłanej
na front amiętam kroniki powojenne radzieckie a potem jeszcze
obrazy śmierci a właściciwie nawet nie śmierci tylko anatomii
wiwisekcji ludzkiego ciała
situationer som kan ha påverkat min konst och jag tror att det
var matinéerna ag brukade som barn gå på matinéer och före
de tecknade filmerna visades journalfilm ag minns en bild av
en häst som fallit ihop av utmattning eller av sjukdom folk kom
springande från alla håll de styckade blixtsnabbt hästen och när
de skingrades fanns bara ben och några köttslamsor kvar ch
en annan bild från samma journalfilm en gumma som går fram
till en tunna och kalasar på tjära det var en svartvit film och jag
föreställde mig att det var tjära jag hade aldrig kunnat tro att man
förvarade marmelad i så stora tunnor som tjära det var rester av
den marmelad som skickats till fronten ag minns journalfilmer
efter kriget sovjetiska och så bilder av döden eller egentligen inte
av döden utan av anatomi en vivisektion av en människokropp
P: Czy w dzieciństwie był Pan świadkiem sytuacji ekstremalnych: biedy, bliskiego obcowania ze śmiercią?
O:  sytuacjami ekstremalnymi spotykałem się w moich domach
F: Har du bevittnat extrema situationer i barndomen, såsom fattigdom, eller vistats i dödens närhet?
S: ag har stött på extrema situationer i mina hem jag menar då min
mówię o rodzinie ze strony ojca i ze strony mamy am kultywo
wało się ceremonie pogrzebowe w skład których wchodził pobyt
zmarłego w domu trzy dni w otwartej trumnie na stole tam się
jadało ze zmarłym ak było w ublinie andomierzu rzemyślu
tamtąd pochodziła moja mama a ojciec z odzi
familj på pappas och mammas sida är månade man om olika
begravningsceremonier och bland annat ingick att den döde under
tre dagar vistades i hemmet i en öppen kista på ett bord – man åt
med den döde å var det i ublin andomierz och rzemyśl in
mor kom därifrån och min far var från ódź
e ceremoniały to było pożegnanie zmarłego i pogodzenie się
ze śmiercią la dziecka było to bardzo silne przeżycie  po po
grzebaniu była stypa – ostateczne pożegnanie zmarłego
essa ceremonier var ett avsked från den döde och en förlikning
med döden ör ett barn var det en mycket stark upplevelse ch
efter begravningen var det gravöl essa ceremonier var ett avsked
från den döde och en förlikning med döden ör ett barn var det en
mycket stark upplevelse ch efter begravningen var det gravöl
P: A dlaczego Pan kładzie do trumny samego siebie, za życia?
O: o jest próba zakończenia mojego żywota w tym roku kończę
 lata en wiek to jest próg obrze jest coś zmienić zacząć nową
drogę ierwszy etap to jest właśnie tu w ztokholmie – zobaczyć
się w przyszłości spróbować odczytać jej sens nabrać rutyny w sto
sunku do tego przykrego ale nieuniknionego wydarzenia w przy
szłości że jednak kiedyś zakończę ten żywot rugi etap to będzie
przejście do maszyny odmładzającej ędę miał trymowaną brodę
troszeczkę się postarzeję mam po prostu wyglądać jak  latek
a po wyjściu z maszyny odmładzającej po  minutach mam
wyglądać jak latek czyli będę znowu na początku swojej drogi
artystycznej przy pierwszej wystawie  ta pierwsza wystawa to
był zbiór dokumentów realistycznie zrobione dokumenty wysta
wione w dwunastu ramkach czyli dokumenty podrobione – ale
wyprodukowane jak prawdziwe nawet papier był postarzony
iperrealista nie postarza papieru on maluje papier jeśli mu to
potrzebne e dokumenty to były autentyczne obiekty – imitacje
o maszynie odmładzającej nie będę świadomy że już zrobiłem
ileś tam wystaw tylko będę chciał wykonać tę pierwszą ak jakby
czas zatoczył koło o moją ideą jest też przeanalizowanie zasad
kopiowania powielania powtarzania żeby wykazać że w tym też
jest dużo nowych wartości i sensów
F: Varför lägger du dig levande i en kista?
S: et är ett försök att avsluta mitt liv  år fyllerjag  år en
åldern är en tröskel et är bra att förändra något börja en ny
bana örsta etappen är just här i tockholm – att se mig själv i
framtiden försöka tyda dess mening skaffa mig rutin i förhållande
till denna beklagliga men oundvikliga händelse i framtiden att
jag någon gång måste avsluta detta liv nder den andra etappen
går jag över till en föryngringsmaskin ag kommer att ha välansat
skägg ha åldrats litegrann helt enkelt se ut som en fyrtiofemår
ing och när jag kommer ut ur föryngringsmaskinen efter trettio
minuter kommer jag att se ut som en tjugofemåring det vill säga
återigen vara i början av min konstnärliga bana vid tiden för min
första utställning ch den första utställningen var en samling
dokument realistiskt gjorda dokument som ställdes ut i tolv ramar
det vill säga förfalskade dokument – men framställda som äkta till
och med pappret hade gjorts äldre n hyperrealist gör inte pappret
äldre han målar pappret om han behöver essa dokument var
autentiska objekt – imitationer
fter föryngringsmaskinen kommer jag inte att vara medveten
om att jag redan har haft flera utställningar jag kommer att vilja
genomföra den första om om tiden hade beskrivit en cirkel ör
min idé är också att analysera principerna för kopiering stencile
ring upprepning för att visa att det finns många nya värden och
meningar i det
a jestem jednak jakby oryginałem bo przecież na tej wystawie
pierwszej jeśli ją zrobię jeszcze raz to ktoś powie obert ale ty
przecież już taką rzecz zrobiłeś rowadzę w ten sposób taką grę
żeby wciąż powtarzać sytuacje nie po to jednak by były iden
tyczne am nadzieję natrafić na nową gałązkę z tego drzewa
22
P: A projekt izraelski, z pieczeniem chleba, czy też należy do
planu?
O: ędzie on wyglądał tak wchodzimy do pewnej przestrzeni
i widzimy tam kawałek chleba z solą óźniej się okaże czym jest
ta sól i ten chleb a razie przechodzimy dalej są większe kawałki
są ćwiartki połówki całe bochny później półki pełne chleba
i w końcu dochodzimy do miejsca wyrabiania tego chleba do
pomieszczenia gdzie jest piec chlebowy ierwsze wrażenie to jest
– krematorium iec chlebowy był pierwszy dy konstruowano
krematorium stał się wzorem – nie wiem dlaczego
rzez dwa miesiące będę tam wypiekał chleb ędę robił wszy
stko nosił węgiel i piekł chleb czyli będę pracował w materii
ciemnej i jasnej
utaj dochodzi drugi wątek czyli drugi artysta – an ryka
którego praca od lat polega na rozprowadzaniu drobin z ciasta
z mąki on je gdzieś układa robi z nich obiekty motywy a potem
te drobinki podpisuje – każdą podpisuje czyli nadaje jej numer
prowadzi ewidencję drobin zisiaj doszedł do  milionów est to
przybliżona liczba ofiar holocaustu ego zapraszam do projektu
Foto: Joanna Ocias
e drobinki posłużą nam jako budulec  chlebie będzie ich ok
  bo chleb by nie wyrósł gdyby ich było więcej
ól będzie z potu ludzkiego ykonałem kiedyś jazdę wyczy
nową rowerem na czas echałem nim godzinę ztym że rower
był przytwierdzony do podłoża tałem w miejscu o się nazywa
w języku sportowym jazda godzinna na czas ierzy się jaki
dystans kolarz przejechał przez tę godzinę ę możliwość miałem
zabraną kazuje się że przez godzinę mogę wyprodukować
drobinkę soli na kieliszku byłoby to na grubość paznokcia a sól
będzie w pewnym sensie symbolem ludzkiej pracy bezsensownej
przymusowej jak w obozie a sól pozwoli widzowi odczuć czym
jest praca przymusowa a sól ten chleb będzie w muzeum
izraelskim
P: Jak doszło do powstania tego projektu?
O: a zwartym iennale w erlinie w  pokazywałem
agon który kojarzy się z drugą wojną służący do deportacji
ludzi ył umieszczony w żydowskiej szkole dla dziewcząt zrael
czycy przyjechali później do olski żeby rozmawiać ze mną na te
mat pokazania tego wagonu w zraelu a jednak nie lubię wysta
wiać dwa razy tego samego i zaproponowałem pieczenie chleba
na co się zgodzili a wystawa będzie częścią jeśli można tak
powiedzieć imprez oku olskiego w zraelu w  ponsorem
projektu są strona polska i izraelska
P: Był Pan w Szwecji już przedtem, jakie ma Pan wrażenia,
doświadczenia, osiągnięcia?
O:   miałem pokaz na argach ztuki w ztokholmie otem
brałem też udział w wystawach w öteborgu i w meå  olsce
jestem związany z alerią oksal która pilotuje moje projekty
oza tym z galeriami w olonii i w owym orku obiłem duży
projekt w pobliżu an rancisco
P: Czy Pan identyfikuje się z jakimś nurtem w sztuce?
O: ikt mnie jeszcze do żadnego nurtu nie przyczepił ówią
o
23
en jag är som ett original för på den där första utställningen
om jag gör den en gång till kommer någon att säga en obert
du har ju redan gjort det där et blir som ett spel att hela tiden
upprepa situationer men inte för att de ska vara identiska ag hop
pas påträffa en ny gren på samma träd
F: Och det israeliska projektet, med brödbaket, hör det också
till planen?
S: et kommer att se ut så här vi kommer in i ett utrymme och
ser en bit bröd och lite salt enare visar det sig vad det där saltet
och brödet är för något n så länge går vi vidare där finns större
bitar det finns ärdedels limpor halvor hela limpor sedan hyllor
fulla med bröd och till slut kommer vi fram till platsen där brödet
görs till den lokal där brödugnen finns örsta intrycket det är
– ett krematorium rödugnen fanns först är man konstruerade
krematorier var den prototypen – jag vet inte varför
nder två månader ska jag grädda bröd där ag kommer att
göra allt bära kol och grädda bröd det vill säga arbeta med mörk
och ljus materia
är kommer den andra tråden det vill säga den andra konst
nären an ryka vars arbete sedan många år går ut på att sprida
ut små partiklar av deg och mjöl han sätter ihop dem någonstans
gör objekt motiv av dem och sedan signerar han dem – han sig
nerar var och en det vill säga ger dem ett nummer han för register
över partiklarna dag har han sex miljoner et är ett tal som
närmar sig antalet offer för örintelsen onom ska jag bjuda in
till projektet
essa små partiklar kommer att tjänstgöra som byggnadsma
terial  brödet kommer det att finnas ca  av dem för brödet
skulle inte jäsa om det fanns mer
altet ska bestå av människosvett ag gjorde en gång ett cykel
lopp på tid ag cyklade i en timme men cykeln satt fast i golvet
ag stod på samma plats å sportspråk kallas det entimmeslopp
på tid an mäter hur långt tävlingscyklisten åker på en timme
en möjligheten var jag fråntagen et visade sig att jag under en
timme kunde producera lite salt i ett glas skulle det ha varit av en
nagels tjocklek altet ska viss mån symbolisera mänskligt arbete
det meningslösa tvångsarbetet som i ett läger altet och brödet
kommer att finnas på ett israeliskt museum
mnie ztukmistrz z ublina genialny imitator ktoś mnie porów
nał do oudiniego dlatego że robię to wszystko naprawdę to nie
są makiety
P: No i Houdini też kiedyś kazał zakopać się w grobie, zakuty
w łańcuchy, po czym się uwolnił.
O: a sam czuję że moja praca jest podobna do techniki muzyka
am na myśli improwizację a improwizuję ale w moich pracach
tego właściwie nie widać
Z
F: Hur har det projektet uppstått?
S: å ärde biennalen i erlin  visade jag ärnvägsvagn
som förknippas med andra världskriget och där den användes
till att deportera människor en var placerad på en judisk flick
skola sraelerna åkte senare till olen för att tala med mig om att
visa järnvägsvagnen i srael en jag tycker inte om att ställa ut
samma sak två gånger och föreslog brödbaket vilket de gick med
på en utställningen kommer att bli en del om man kan säga så
av evenemangen under olenåret i srael  en polska och den
israeliska sidan är sponsorer för projektet
ozmawial bigniew idakowski
Galeria Foksal
Galeria Foksal istnieje od  roku. Utworzyli ją artyści:
Zbigniew Gostomski, Tadeusz Kantor, Edward Krasiński,
Roman Owidzki, Henryk Stażewski oraz krytycy sztuki:
Wiesław Borowski, Anka Ptaszkowska i Mariusz Tchorek. Galeria jest niekomercyjną instytucją wystawienniczo-badawczą.
Galeria była miejscem wielu wydarzeń artystycznych, m. in.
happeningów Tadeusza Kantora, wystaw i instalacji, których
autorami byli m. in. Henryk Stażewski, Zbigniew Gostomski,
Edward Krasiński, a zza granicy: Robert Barry, Lars Englund,
Christian Boltanski, Anette Messager, Lawrence Weiner, Michael
Craig-Martin, Arnulf Rainer, Victor Burgin.
F: Du har varit i Sverige tidigare, vad har du för intryck, erfarenheter, framgångar?
S: r  hade jag en uppvisning på onstmässan edan del
tog jag också i utställningar i öteborg och meå  olen är jag
knuten till alleri oksal som visar mina projekt essutom till
gallerier i öln och ew ork ag har gjort ett stort projekt i an
rancisco
F: Identifierar du dig med någon konstriktning?
S: ngen har ännu kopplat mig till någon riktning an kallar
mig rollkonstnären från ublin så heter en berömd roman av
saac ashevis inger en genialisk imitatör någon har jämfört
mig med oudini eftersom jag gör allt på riktigt jag använder
inga modeller
F: Houdini lät också gräva ner sig i en grav, inlindad i kedjor,
varefter han tog sig loss.
S: jälv känner jag att mitt arbete liknar den teknik en musiker
använder ag menar då improvisationen ag improviserar fast i
mina arbeten märks det egentligen inte Z
Galleri Foksal
Galleri Foksal har funnits sedan  och skapades av konstnärer som Zbigniew Gostomski, Tadeusz Kantor, Edward
Krasiński, Roman Owidzki och Henryk Stażewski samt konstkritikerna Wiesław Borowski, Anka Ptaszkowska och Mariusz
Tchorek. Galleriet är en ickekommersiell institution för utställningar och forskning.
Galleriet har varit platsen för många konsthändelser, bland
annat Tadeusz Kantors happenings och utställningar och installationer av bland andra Henryk Stażewski, Zbigniew Gostomski, Edward Krasiński, och från utlandet Robert Barry, Lars Englund, Christian Boltanski, Anette Messager, Lawrence Weiner,
Michael Craig-Martin, Arnulf Rainer, Victor Burgin.
Polska Statens Turistbyrå
Villagatan 2, 114 32 Stockholm
Tel: 08-21 60 75
fax: 08-21 04 65
e-mail: [email protected]
www.tourpol.com
24
 i  października , na trasie Karlskrona – Gdynia i z powrotem, staraniem Stena Line, Polskiego Instytutu i wojwództwa
Blekinge odbył się Rejs Sztuki. Promem „Stena Baltica” popłynęły cztery artystki: Julita Wójcik, Małgorzata Markiewicz, Helene
Hortlund i Annika Ekdahl, które zamieniły statek w pływającą galerię sztuki.
Den  och  oktober  ägde en konstresa, arrangerad av Stena Line, Polska institutet och Blekinge län, rum på
färjan ”Stena Baltica”. Fyra konstnärer, Julita Wójcik, Małgorzata Markiewicz, Helene Hortlund och Annika Ekdahl
förvandlade färjan till ett flytande konstgalleri.
Sy ihop – zszywanie przez morze
Sy ihop över havet
oto olska nstitutet
Pętla na morzu
utorką najbardziej konceptualnego pomysłu w rejsie sztuki była
ulita ójcik która nakłoniła kapitana statku do zrobienia
na środku ałtyku pętli yglądała ona tak
ożna ją interpretować następująco jako napisany na
wodzie symbol zadzierzgniętych więzów między zwecją
a olską więzów kulturalnych ludzkich przyjacielskich
ulita ójcik jako osoba skromna odżegnuje się od takich
górnolotnych odczytań twierdząc że chciała po prostu
urozmaicić nudną linię prostą po jakiej normalnie idą statki  że
wyrysowana przez kapitanaperformera na wodzie figura przypomina
dystynkcję oficerską marynarki wojennej to jeszcze lepiej
ztery artystki – dwie z olski i dwie ze zwecji – podczas jed
nego październikowego rejsu promem tena altica przekształciły
go w pływającą galerię sztuki ulita ójcik której monumentalny
projekt przywodzący na myśl terenowe kompozycje hristo
tylko
En ögla till havs
ör den mest kreativa idén på konstresan står ulita ójcik som
förmått färjans kapten att göra en ögla mitt på stersjön et
såg ut så här
an kan tolka den som en symbol skriven på vattnet för
de band som knutits mellan verige och olen kulturella och
mänskliga band liksom vänskapsband ulita ójcik som är
en anspråkslös person tar avstånd från sådana högtravande
tolkningar och hävdar att hon helt enkelt ville bryta den trå
kiga raka linje som färjan vanligvis följer ch att figuren som
kaptenenartisten ritar på vattnet påminner om gradbeteckningen
för en officer i marinen gör inte saken sämre
nder en kryssning i oktober omvandlade de fyra konstnä
rerna – två från olen och två från verige – tena altica till
ett flytande konstgalleri ulita ójcik vars storskaliga projekt
påminde om hristos kompositioner om än mer flyktigt och
fångade åskådarens fantasi visade dessutom en virkad stuga som
en symbol för
oto olska nstitutet
oto olska nstitutet
drömmen om hemtrevnad n del av hennes verk gick att
köpa t ex virkade akrylkläder som får flaskor att likna pudlar
elene ortlund hade virkat en kätting av tyg som hon lät löpa
längs färjans däck ag vet inte så mycket om olen sade hon jag
har varit där två gånger jag träffade intressanta konstnärer och jag
vet att jag kommer att återvända
ałgorzata arkiewicz öppnade en syateljé i en av hytterna as
sagerarna kunde komma och få sina kläder konstnärligt fulländade
eller be att få något uppsytt av de tyger konstnären tillhandahöll
 några andra hytter ställde ałgorzata arkiewicz ut sina gobe
länger i form av överkast – broderade gestalter ensamma eller i par
inbjöd till sänggående
tställningen som bestod av ovan nämnda konstverk instal
lationer performance samt videofilmer av ulita ójcik var ett
test på hur en tämligen slumpmässig publik det vill säga färjepas
sagerare skulle reagera på den
ärmast kontakt med publiken förefaller nnika kdahl ha
fått eller rättare sagt hennes installation å ett stort bord i en
av konferenssalarna hade hon lagt ut en duk som hon broderat
assagerarna fick slå sig ner och sy sina egna mönster texter och
figurer på duken
ela aktionen är rikt dokumenterad i form av fotografier tt
fragment av dokumentationen presenteras här intill urator för
det flytande galleriet är orun kstrand och idén är enastående
äldigt lyckosamt var också valet av organisatörer ett privat fö
retag tena ine en statlig institution olska institutet och en
förvaltning lekinge län
onstresan ska upprepas i april  ör att dokumentera
öglan till havs kommer man då att använda en helikopter å
kommer också en riktig landsättning av de polska konstnärerna
att äga rum i lekinge som under våren öppnar sina museer gal
lerier och publika utrymmen för dem i kommer att informera
våra läsare mer om detta och hoppas att landsättningen även når
huvudstaden Z
bigniew idakowski
Artikeln, i likhet med „Joseph Conrads år” i föregående
nummer av SP, publiceras i samarbete med Polska Institutet.
bardziej ulotny zawładnął wyobraźnią widzów pokazała poza nim
wydziergany szydełkiem domek jako symbol marzeń o domowym
cieple iektóre jej dzieła można było kupić wyszydełkowane z akrylu
ubranka na butelki nadające im kształt pudli
elene ortlund plotła ze kawałków materiału łańcuch który
przewijała przez pokłady promu ie wiem zbyt wiele o olsce
– powiedziała – byłam tam dwa razy spotkałam fascynujących
artystów i wiem że będę tam wracać
ałgorzata arkiewicz w jednej z kabin otworzyła pracownię
poprawki krawieckie asażerowie mogli przyjść ze swoją odzieżą
do artystycznego udoskonalenia albo mogli poprosić o uszycie
czegoś z materiałów posiadanych przez artystkę  kilku innych
kabinach ałgorzata arkiewicz wystawiła swoje gobeliny w for
mie narzut na tapczany haftowane postacie pojedyncze lub pary
zachęcały do położenia się
ystawa składająca się z ww dzieł instalacji i performances oraz
filmów wideo zrealizowanych przez ulitę ójcik była testem jak
zareaguje na nie dość przypadkowa publiczność czyli pasażerowie
promu
 najbliższy kontakt z publicznością weszła jak się wydaje
nnika kdahl czy ściśle mówiąc jej instalacja a wielkim stole
w jednej z sal konferencyjnych rozłożyła obrus który haftowała
asażerowie przysiadali się i wyszywali swoje wzory napisy i figury
ała akcja była bogato fotograficznie dokumentowana frag
menty tej dokumentacji prezentujemy obok uratorem pływającej
galerii jest orun kstrand i jest to pomysł znakomity ardzo
szczęśliwy wydaje się też zestaw organizatorów prywatna firma
tena ine państwowa instytucja nstytut olski i samorząd
województwo lekinge
ejs artystyczny zostanie powtórzony w kwietniu  r o
dokumentacji morskiej pętli zostanie wtedy użyty helikopter
ędzie to też czas istnego desantu polskich artystów na lekinge
które wiosną otwiera dla nich swoje muzea galerie i publiczną
przestrzeń ędziemy meldować o tym naszym czytelnikom
amy nadzieję że desant z czasem dotrze i do stolicy Z
bigniew idakowski
Powyższy artykuł, podobnie jak „Rok Conrada” w poprzednim
numerze SP, publikujemy we współpracy z Instytutem Polskim.
oto olska nstitutet
oto olska nstitutet
Zbigniew Bidakowski
Ucieczka do wolności
Flykt till friheten
Foto: ur filmen ”Flyktingen”/ z filmu „Uciekinier"

azimierz iechowski znalazł się w święcimiu jako
jeden z pierwszych więźniów z numerem obozowym 
wa lata później zorganizował razem z trójką kolegów
brawurową ucieczkę jak z filmu akcji typu ylko dla orłów
miałkowie uciekli przebrani w niemieckie mundury z bronią
w ręku gazikiem zastępcy komendanta obozu igdy nie zostali
schwytani le po wojnie iechowski który po ucieczce wstąpił
do podziemnej rmii rajowej wpadł w ręce komunistów którzy
zafundowali mu  lat więzienia  po wyjściu z więzienia przez
kilkadziesiąt lat życia nie dostawał paszportu
„Uciekinier”, film Marka omasza awłowskiego częściowo
inscenizowany dokument został pokazany w venska ilmhuset
i wywołał burzliwą dyskusję iewiarygodna historia ucieczki
z uschwitzu i późniejsze dramatyczne koleje losu bohatera dały
asumpt zgromadzonym do zastanowienia się nad różnicą w doświad
czeniach historycznych – jednostkowych i zbiorowych – między
olakami a zwedami
anel dyskusyjny składał się po połowie z olaków i zwedów
yskusja potoczyła się żwawiej gdy w swoje ręce ujęła ją ika
arsson jedyna uczestniczka panelu która nie potrzebowała
tłumacza bo mówi po polsku róbowała tłumaczyć szwedzkiej
części publiczności że porozumienie z olakami jest skrajnie
trudne bo olacy nie ufają władzy i będą raczej konspirować i ucie
kać niż współpracować z nią czego zwedzi właśnie nie są w stanie
pojąć gdyż sami od kilkuset lat mają władzę która nie usiłuje
ich oszukać wykorzystać lub unicestwić ale przeciwnie – stara się
działać w ich interesie
Los Kazimierza Piechowskiego jest losem archetypowym
jest losem człowieka który na własnej skórze doświadczył dwóch
wielkich plag  w nazizmu i komunizmu co jest doświadczeniem
nieznanym zachodnim uropejczykom niektórych dotknął tylko
nazizm a zwedów nie dotknęło nic
rzy okazji dotknięto innego tematu wrażliwości olaków na
używanie niewłaściwych ich zdaniem określeń polskie obozy
koncentracyjne itp ak wiadomo ostatnio została zmieniona za
zgodą  oficjalna nazwa obozumuzeum w święcimiu
na yły niemiecki nazistowski obóz uschwitz irkenau
ie świadczy to o polskiej histerii lecz o zrozumiałym sprzeciwie
wobec mieszania ofiar z oprawcami
 dyskusji padł ciekawy i charakterystyczny głos z sali pana
iktora ajntrauba który sprzeciwił się sumarycznemu obwi
nianiu niemieckich uczonych np z niwersytetu umboldta
w erlinie o naukowe i moralne przygotowywanie gruntu dla
szaleństw itlera i olocaustu en sam mówca podziękował
azimierzowi iechowskiemu niezłomności postawy i odwagi
świadka
nders jemdahl jeden z obecnych w panelu przedstawicieli
stowarzyszenia  – upplysning om kommunismen ☛str
27

azimierz iechowski kom till uschwitz som en av de första
fångarna med nummer  vå år senare organiserade
han tillsammans med tre andra fångar en våghalsig flykt
precis som i en aionfilm e flydde i vicekommendantens jeep
djärvt utklädda i tyska uniformer och med vapen i hand e blev
aldrig infångade en efter kriget hamnade iechowski som efter
flykten tog värvning i underjordiska emarmén rmia rajowa
i händerna på kommunisterna som bjöd honom på tio års fängelse
ch efter att han släppt ur fängelset fick han inget pass på flera
decennier
Marek Tomasz Pawłowskis film lyktingen en delvis
iscensatt dokumentär visades på venska filminstitutet och
väckte livlig diskussion en osannolika historien om flykten från
uschwitz och huvudpersonens senare dramatiska öden gav de
församlade anledning att fundera över skillnaden i svenskars och
polackers historiska erfarenheter – både för enskilda individer och
hela kollektiv
aneldiskussionen bestod av hälften polacker och hälften svens
kar iskussionen blev livlig när ika arsson som var den enda
deltagaren i panelen som inte behövde tolk eftersom hon talar
polska tog till orda on försökte förklara för den svenska delen av
publiken att det är extremt svårt att komma överens med polacker
eftersom de inte litar på makthavarna och hellre konspirerar och
flyr än samarbetar vilket svenskar inte är i stånd att förstå då de själva
sedan flera hundra år har haft makthavare som inte försöker lura
utnyttja eller förinta dem utan tvärtom – agerar i deras intresse
Kazimierz Piechowskis öde är ett arketypiskt öde ödet för
en man som på sin egen hud fått känna på talets två stora
förbannelser nazismen och kommunismen tt öde helt okänt för
västeuropéer n del har drabbats av enbart nazism men svenskar
drabbades inteav någotdera
id samma tillfälle tog man upp ett annat ämne polackers käns
lighet för användandet av i deras ögon felaktiga benämningar
tex polska koncentrationsläger om bekant har det officiella
namnet på koncentrationslägret och museet i uschwitz nyligen
ändrats i samförstånd med  till före detta tyska nazistiska
koncentrationslägret uschwitz irkenau et vittnar inte om
polsk hysteri utan om ett fullt förståeligt motstånd mot att offer
och förövare blandas samman
nder diskussionen hördes en intressant och karaktäristisk röst
från salen tillhörande iktor ajntraub som motsatte sig att man
utan vidare anklagar tyska forskare tex från umboldtuniver
sitetet i erlin för att vetenskaplig och moraliskt ha berett mark
för itlers vansinne och för örintelsen amma talare tackade
azimierz iechowski för hans ståndaktiga hållning och hans
mod som vittne
nders jemdal en av representanterna för  pplysning
om kommunismen satt med i panelen och han beto ☛sid
Nanas krönika
Nanafelieton
Inhägnade Ogrodzeni

olsce większość nowobudowanych mieszkań i domów
leży w zamkniętych osiedlach chronionych przez straż
ników i otoczonych wysokim płotem jawisko fascynuje
socjologów i specjalistów od rodkowej i schodniej uropy raz
fascynuje zwedów jak mnie na przykład laczego olacy lubią być
zamknięci
– ziwne prawda estem zamknięty ale jednak czuję się wolny
ponieważ czuję się tutaj bezpieczny mówi mój polski znajomy arek
norowski
arek  lata jest przedsiębiorcą i mieszka w tak zwanej zamkniętej
dzielnicy gated community na peryferiach arszawy odobnie
jak wielu innych młodych olaków mieszkał u swoich rodziców do
trzydziestki
– ył już najwyższy czas na rozpoczęcie własnego życia i znalazłem
właśnie miejsce które mi się podoba opowiada arek przy szklance
piwa w kuchni
podobał mu się widok z okna z pokojusalonu piękny las za płotem
arek z początku nie zwracał wcale uwagi że jego mieszkanie znajduje
się na ogrodzonym osiedlu ak jak wszystkie nowe mieszkania przecież
tłumaczy
ierze się to stąd mówi że kradnie się tu więcej niż gdzie indziej  po
wodu złodziei czuje się bezpieczniejszy za ogrodzeniem
aprawdę myślisz że w olsce kradnie się więcej pytam wzburzona
politycznie poprawna zwedka
ak arek tak myśli le mówi że to nie polega na tym że ludzie są tu
gorsi niż gdzie indziej ezrobocie jest wysokie i dlatego mówi arek
ardzo sobie ceni iż nie musi niepokoić się o swoje rzeczy chodzi
do garażu i wie że jego samochód będzie tam stał ie potrzebuje się
martwić jeśli zostawił auto nie zamknięte łodzieje mogą udać się gdzie
indziej
a kilka lat arek chce przenieść się do willi i przypuszcza że również
willa będzie znajdować się za ogrodzeniem
dwiedzam naczelnego architekta arszawy ichała orowskiego
u niego w biurze żeby wysłuchać jego wersji dlaczego olacy ogradzają
swoje domy
orowski uważa zdaje się że moje pytanie jest dziwne
– o żaden problem że są tutaj zamknięte osiedla mieszkaniowe
mówi ichał orowski dźwięcznym sztokholmskim jako że mieszkał
w zwecji  lat
– ego nie powiedziałam dziwiłam się tylko że jest ich tak dużo
tłumaczę
ozumiem to mógłby być może problem gdyby było ich więcej
 arszawie jest mniej więcej  tys mieszkań i najwyżej jakiś procent
znajduje się w zamkniętych osiedlach
ie ichał orowski zdecydowanie nie uważa by ten nowy polski
trend w budowniwie mieszkaniowym był czymś o czym warto mówić
 zwecji mamy przecież szyfrowe zamki do klatek schodowych to jest
to samo uważa
28

olen ligger de flesta nybygga lägenheter och hus i slutna bostadsom
råden omringade av vakter och höga stängsel enomenet fascinerar
sociologer och forskare i entral och steuropakunskap ch sven
skar som mig för den delen arför gillar egentligen polackerna att vara
inlåsta
et är konstigt eller hur ag är instängd men ändå känner jag mig fri
eftersom jag kan känna mig säker här säger min polska bekant arek
norowski
arek  år är egenföretagare och bor i en så kallat slutet bostadskvar
ter en gated community i utkanten av arszawa iksom många andra
unga polacker bodde han hemma hos sina föräldrar tills han var trettio
– et var hög tid att jag startade mitt eget liv och så hittade jag det
här stället som jag gillade berättar arek över en öl hemma vid hans
köksbord
an föll för utsikten från vardagsrumsfönstret den vackra skogen ut
anför stängslet arek tänkte först inte ens på att hans lägenhet låg i ett
inhägnat område lla nya lägenheter gör ju det förklarar arek
an säger att det beror på att folk stjäl mer här än på andra ställen å
grund av tjuvarna känner han sig säkrare innanför stängslet
ror du verkligen att folk stjäl mer i olen frågar jag den politiskt
korrekta svensken upprört
a det tror arek en han säger att det inte beror på att folk här är
sämre människor än någon annanstans rbetslösheten är hög det är
därför säger arek
an säger att han uppskattar att inte behöver oroa sig över sina ägode
lar tt han kan gå till sitt garage och veta att hans bil kommer att finnas
där an behöver inte bry sig om han råkar lämna den olåst juvarna får
söka sig någon annanstans
m några år vill arek flytta till villa och han tror att även den villan
kommer att vara innanför ett stängsel
ag besöker arszawas stadsarkitekt ichal orowski på hans kontor
för att höra hans version av varför polackerna hägnar in sina bostäder
an verkar tycka att min fråga är konstig
– et är inget problem att det finns slutna bostadsområden här säger
ichal orowski på klingande stockholmska eftersom han har bott i
verige i  år
– et sa jag inte jag undrade bara hur många det var förklarar jag
– ag vet men det hade kunnat vara ett problem om det fanns fler av
dem  arszawa finns det ungefär   lägenheter och högst någon
procent ligger i slutna bostadskvarter
ej ichal orowski verkar inte tycka att den nya polska bostads
trenden är så mycket att snacka om  verige har vi ju portkoder det är
ungefär samma sak tycker han
en det är ändå så att det finns fler slutna bostadsområden i olen än
på andra ställen i uropa ichal har en teori till varför ngefär 
procent av arszawa är återuppbyggt efter andra världskriget och byggna
tionen har som i de flesta länder – bombade under kriget eller inte – skett
etappvis et handlar till största del om fristående byggnader
Nanas krönika
Nanafelieton
på fält precis som i till exempel tockholmsförorterna ägersten och
inkeby  många av dessa områden i olen har användandet av marken
mellan husen varit kaotiskt arker blev till parkeringsplatser och gränsen
mellan det privata rummet och gatan suddades i princip ut
fter kommunismens fall  tror ichal att polackerna har haft ett
starkt behov av att dra en gräns mellan det privata och det offentliga ett
behov som kanske inte är lika stort i länder som inte har ett kommunis
tisk förflutet et är därför säger han som många väljer att bo i slutna
bostadsområden eller i villor med höga stängsel runt omkring
ag berättar för ichal att en kille som jag träffat trodde att förkla
ringen låg i att media rapporterar mer om kriminalitet nu än vad de
gjorde under kommunisttiden tt folk är räddare helt enkelt et tycker
ichael är fullständiga dumheter
ichal tycker att medias inflytande är överdrivet
– et finns mer brottslighet nu än förr speciellt var det så i början av
talet amhället är friare staten har mindre kontroll och straffen är
mildare aturligtvis måste tidningarna skriva om det men det har inget
att göra med att folk vill bo i slutna bostadsområden
ej framförallt handlar det om att folk vill avskärma sig från resten
av samhället upprepar ichael ch om folk väljer att bo i ett slutet
bostadsområde på grund av rädslan för tjuvar tror han att det är sina fina
bilar de bryr sig om och inget annat
ur som helst tycker du inte att det är ett problem att folk väljer att bo
isolerade från den övriga befolkningen idrar inte det till segregation
tt rika människor bor i rikemansgetton avskilda från vanligt folk frågar
jag lite försynt
u har jag trampat på en öm tå igen ichal tycker att jag överdriver
som kallar de inhägnade områdena för rikemansgetton an konsta
terar att här liksom i resten av världen bor folk som är rikare bättre än
andra
ichael berättar för mig som inte vet hur det fungerar att i olen säljs
nya lägenheter som tomma skal en som köper lägenheten måste själv
inreda med golv kök och toaletter et betyder att människor med olika
ekonomiska bakgrunder ofta bor grannar  de äldre husen på arszawas
bästa adresser så äger kommunen ungefär tre lägenheter i varje byggnad
där vem som helst kan få flytta in
– kej det är ju jättebra utbrister jag
– et tycker du ja med dina svenska värderingar olackerna tycker
inte det
ch där någonstans tror jag att kärnan till varför gated communities
finns i olen och inte i verige ligger Y
Nana Håkansson bor i Göteborg. Jobbar på Sveriges Radio och som
skrivande frilansjournalist.
Nana Håkansson mieszka w Göteborgu. Pracuje w Szwedzkim Radiu
i pisze jako frilanser.
29
le jednak w olsce jest więcej zamkniętych osiedli niż gdzie indziej
w uropie ichał orowski ma teorię dlaczego -  arszawy
mniej więcej była odbudowana po drugiej wojnie światowej a odbudowa
szła jak w większości krajów – bombardowanych w czasie wojny czy nie –
etapami hodzi tu przede wszystkim o wolnostojące budynki w szczerym
polu jak np w sztokholmskich przedmieściach ägersten lub inkeby
 olsce wykorzystanie ziemi między budynkami na takich obszarach
było bardzo często chaotyczne arki zmieniały się w parkingi i granica
między prywatną przestrzenią a ulicą została właściwie zatarta
o upadku komunizmu w  roku twierdzi orowski olacy
odczuwali silną potrzebę odgraniczenia prywatnego od publicznego
potrzebę która być może nie jest równie silna w krajach bez
komunistycznej przeszłości łaśnie dlatego mówi on tak wielu wybiera
mieszkanie w zamkniętych osiedlach albo w willach otoczonych wysokim
płotem
ówię orowskiemu że mój znajomy sądzi iż wyjaśnieniem tej
tendencji są medialne doniesienia na temat przestępczości znacznie
obszerniejsze niż w czasach komunistycznych udzie po prostu bardziej
się boją orowski uważa że są to kompletne bzdury
waża że wpływ mediów jest wyolbrzymiony
– becnie jest więcej przestępczości niż kiedyś było tak szczególnie na
początku lat  tych połeczeństwo jest wolne państwo ma mniejszą
kontrolę i kary są łagodniejsze czywiście gazety muszą o tym pisać ale
to nie ma nic wspólnego z tym że ludzie chcą mieszkać w zamkniętych
osiedlach
ie przede wszystkim chodzi o to że ludzie chcą odgrodzić się
od reszty społeczeństwa powtarza orowski  jeśli ludzie wybierają
mieszkanie w zamkniętym osiedlu to chyba tylko z troski o swoje ele
ganckie samochody nic innego
szystko jedno czy nie myśli an jednak że to jest problem kiedy
ludzie chcą mieszkać odgrodzeni od innych zy nie przyczynia się to do
segregacji e bogaci mieszkają w bogatych gettach odcięci od zwykłych
ludzi pytam nieśmiało
 znowu nadepnęłam na bolący palec orowski uważa że przesadzam
nazywając ogrodzone osiedla gettami bogatych auważa że tutaj
podobnie jak w reszcie świata bogaci ludzie ludzie mieszkają po prostu
lepiej od innych
orowski opowiada mi niezorientowanej że w olsce sprzedaje się nowe
mieszkania jak puste skorupy upujący mieszkanie sam musi wyposażyć
je w podłogę kuchnię i toalety znacza to że ludzie o różnym poziomie
zamożności sąsiadują ze sobą  starszych domach pod najlepszymi
warszawskimi adresami gmina jest właścicielem średnio trzech mieszkań
w każdym budynku i każdy może się tam wprowadzić
– ch to znakomicie wykrzykuję
– y tak uważasz ze swoimi szwedzkimi wartościami olakom to się
nie podoba
dzieś tutaj leży przyczyna że gated communities są w olsce a nie
ma ich w zwecji Y
Flykt till friheten/Ucieczka do wolności
Suecia Polonia
fort. från sid. / c.d. ze str. 
nr ()/
iedza o komunizmie podkreślił
☛ wielką
wagę edukacji w społeczeństwie
szwedzkim na temat nazizmu i komunizmu
dukacja sterowana przez państwo czy też
przez niezależne stowarzyszenia jest dla
szwedzkiego społeczeństwa wobec braku
własnych doświadczeń jedynym sposobem
na głębsze zrozumienie i odczucie co
działo się w uropie przez większą część
 w  tym kontekście wartość filmu
ciekinier daleko wykracza poza – bardzo
zresztą udaną – kreację artystyczną
istoria ucieczki z obozu azimierza
iechowskiego i towarzyszy zawiera też
pewien mało wyeksponowany tragiczny
wątek a pozór ma on znaczenie wyłą
cznie lokalne hodzi o dalsze losy ucieki
nierów ie samego iechowskiego en
po kilkudziesięciu latach odmawiania przez
władzę komunistyczną paszportu doczekał
się wolnej olski w której wolność pod
różowania jest oczywistością i może rea
lizować swoją pasję zwiedzania świata
eden z jego kolegów został jeszcze w czasie
wojny zastrzelony przez rmię rajową
podejrzany o kolaborację z okupantami
tmosfera ciągłego zagrożenia rodziła
nieraz sytuacje niedających się zwery
fikować wszechpodejrzeń bezpodstawnych
oskarżeń pogrążania w paranoicznej prze
mocy o jest najtrudniejsze do pojęcia
dla człowieka nigdy nie poddanego
takiemu ciśnieniu  jednak bez próby
zrozumienia sami pogrążamy się w czymś
równie mrocznym – rzekomej moralnej
wyższości
ilm traf ił do zwecji z inicjaty w y
niezmordowanego eo antora szefa
i założyciela iędzynarodowego entrum
ultury nternationellt ulturforum
i przewodniczącego ady edakcyjnej
uecii olonii który od lat zasila szwedzką
debatę ważnym głosem w sprawach
olocaustu praw człowieka i godności
ludzkiej aździernikowy pokaz i spotkanie
z bohaterem filmu i reżyserem w ilmhuset
zorganizował nstytut olski we współ
pracy z iędzynarodowym entrum
ultury i wspomnianym wyżej  u

”Suecia Polonia” utges av Föreningen Forum
Suecia-Polonia/„Suecia Polonia” jest pismem
wydawanym przez Stowarzyszenie Forum
Suecia-Polonia
Foto: ur filmen ”Flyktingen”/ z filmu „Uciekinier"
nade vikten av undervisning om nazism
och kommunism i det svenska samhället
tatsstyrd undervisning eller genom obero
ende föreningar är ett sätt att bättre förstå
och inse vad som hände i uropa under
större delen av talet  det samman
hanget har filmen lyktingen ett värde
som vida överskrider det för övrigt mycket
lyckade konstnärliga framförandet
istorien om azimierz iechowskis och
hans kamraters flykt från koncentrationslä
gret innehåller också ett tragiskt inslag som
inte lyftes fram så mycket och som till synes
endast har lokal betydelse et handlar
om flyktingarnas vidare öden nte själva
iechowskis öde an fick efter att under
flera decennier ha nekats pass av maktha
varna uppleva ett fritt olen där friheten att
resa är självklar och han kunde förverkliga
sin dröm att se världen n av hans kam
rater blev skjuten under kriget av emar
mén misstänkt för att ha samarbetet med
ockupanterna en ständigt överhängande
faran skapade ibland situationer som inte
gick att verifiera bortom alla misstankar
grundlösa anklagelser och våld präglat av
paranoia et är väldigt svårt att begripa för
en människa som aldrig varit utsatt för ett
sådant tryck ch ändå om vi inte försöker
förstå fastnar vi något lika dystert – förment
moralisk överlägsenhet
ilmen har kommit till verige på initiativ
av den oförtröttlige eo antor ordförande
för nternationellt ulturforum som han
också har grundat tillika ordförande för
uecia olonias redaktionsråd an har i
många år varit en viktig röst i den svenska
debatten om örintelsen mänskliga rätt
tigheter och mänsklig värdighet ilmvis
ningen i oktober och mötet med filmens
huvudperson och regissör på ilminstitutet
organiserades av olska institutet i samar
bete med nternationellt kulturforum och
ovan nämnda  u


Ansvarig utgivare/ Wydawca odpowiedzialny:
Zbigniew Bidakowski
Redaktör/Redaktor:
Zbigniew Bidakowski
Översättning/Tłumaczenia: Stefan
Ingvarsson, Lisa Mendoza Åsberg
Grafisk form/Opracowanie graficzne:
Anna Bidakowska
Foto: Anna Bidakowska, Johnen Galerie,
Joanna Ocias, Polska Institutet, Ignacy
Skwarcan
Adress/Adres:”Suecia Polonia”,
Himlabacken ,   Solna
Tel/fax:+-()-  ,
+-()  
e-mail: [email protected]
Alla inbetalningar till Plusgiro/
Wszystkie wpłaty na Plusgiro:
194 626-8
Föreningen Forum Suecia-Polonia
Redaktionen tar inget ansvar för innehåll
i annonser, återsänder inte obeställd
materiall och har inga möjligheter att svara
på alla insända brev. Vi förbehåller oss
rätter att förkorta och redigera texter samt
ändra rubriker/ Redakcja nie odpowiada
za treść ogłoszeń, nie zwraca materiałów
nie zamówionych i nie ma możliwości
odpowiadania na wszystkie nadsyłane listy.
Zastrzegamy sobie prawo skracania i adiustacji
tekstów oraz zmiany ich tytułów.
 -
◆
/ :
/:
 , , 
   
/ , 
   

/:
  ,  
, 
    , 
 /  ,
  
 ,   
 ,   .
    
/,  
   
 , 
  ,
   /
 „”  
 ,   ,
/ , 
 . ,    
 /  
   
sy ihop konstresa
18-19 oktober 2007
����� ������������������������������������������������
�
�
�
� � �