Żydzi - problem prawdziwego Polaka. Antysemityzm - Pol-Int

Pol-Int
SAMMELBAND
Żydzi - problem prawdziwego Polaka: Antysemityzm, ksenofobia i stereotypy narodowe
po raz trzeci
Beitrag vom: 15.06.2016
Rezension von Dr. Przemysław Paweł Grzybowski
Redaktionell betreut von M.A. Andrzej Klimczuk
Przedłożone do recenzji opracowanie stanowi pokłosie reprezentatywnego badania ankietowego opinii i postaw
antysemickich Polaków, realizowanego przez zespół pod kierunkiem Ireneusza Krzemińskiego, w ramach grantu
Narodowego Centrum Nauki (nr projektu 2011/01/B/HS6/01957). W skład zespołu badawczego wchodzili m.in.
autorzy poszczególnych rozdziałów w tym tomie: Rafał Duluk, Jowita Wiśniewska, Adrian Dominik Wójcik;
Krzysztof Chomicki, Marcin Jóźko, Wojciech Ogrodnik, Dominik Wasilewski i Jerzy Bartkowski. Przeprowadzone
przez nich badania i opracowany z nich raport wpisują się w nurt refleksji nad postawami wobec Innych i
Obcych, szczególnie istotny w warunkach pogłębiającego się procesu zróżnicowania kulturowego w
perspektywach jednostkowej, narodowej, jak i międzynarodowej, któremu towarzyszy wzrost ksenofobii oraz
coraz większa popularność skrajnie konserwatywnych idei narodowych oraz ruchów społecznych osadzonych w
nacjonalizmach.
Wartość tej publikacji, wykraczająca poza kwestie merytoryczne i formalne, wynika z faktu, że mamy do
czynienia z efektem pracy młodego zespołu badaczy pod kierunkiem doświadczonego mistrza. Czytelnik nawet
niezbyt zainteresowany przedstawioną tu problematyką ma okazję zetknięcia się z warsztatem naukowym
zespołu oraz poznaniem działań i temperamentów jego poszczególnych członków. Kierownik naukowy projektu,
jako mistrz zadowolony z wkładu pracy swych podopiecznych, w kilku znaczących zdaniach przedstawia ich we
„Wstępie" jako równoprawnych uczestników procesu badawczego w poszczególnych fazach. Jakże piękną, choć
niestety lekceważoną (a niekiedy świadomie ignorowaną), praktyką akademicką jest przedstawianie przez
mistrza podwładnych mu współpracowników oraz wspólnej drogi osiągania końcowego efektu w postaci
publikacji pod jego redakcją.
Zawarty w poszczególnych rozdziałach książki szczegółowy raport z badań zakończonych w 2012 roku,
nawiązuje do rozbudowanego projektu zrealizowanego w okresie dwudziestu lat transformacji ustrojowej w
Polsce, w etapach kończących się odpowiednio w latach 1992, 2002 i 2012. Badania te zostały oparte o te same
założenia oraz narzędzie badawcze opracowane w 1992 roku. Miały na celu weryfikację tezy głoszącej, że „(...) w
Polsce przejawy antysemityzmu, szczególnie nowoczesnego, jak nazywamy wrogość do Żydów uzasadnianą
ideologią antysemicką, stanowią składnik ogólniejszej orientacji mentalnej" (s.8). Założenia metodologiczne
projektu badawczego zostały szczegółowo przedstawione przez jego kierownika naukowego w rozdziale
„Uwarunkowania i przemiany postaw antysemickich" (s. 21-59).
Powyższa teza tylko bardzo ogólnie sugeruje złożoną i wielowątkową problematykę badań osadzonych w
rzeczywistości społeczno-politycznej współczesnej Polski. W poszczególnych rozdziałach opracowania, autorzy
podejmują zagadnienia będące nie tylko wyrazem akademickich zainteresowań członków zespołu badawczego,
ale także stanowiące powracające tematy w debacie publicznej, toczącej się w sferze publicystyki i na salonach
politycznych. Do takich zagadnień należą m.in. rola Kościoła katolickiego w kształtowaniu się narodowej
tożsamości oraz mentalności i postaw antysemickich jego wyznawców; społeczne reperkusje mordu w
Jedwabnem rozpatrywane w odniesieniu do publikacji Jana Tomasza Grossa „Sąsiedzi"; relacje polskożydowskie postrzegane jako możliwy efekt instrumentalizacji historii i edukacji o podłożu antysemickim;
stereotypy narodowe oraz Inni i Obcy w oczach Polaków; i współczesne akty przemocy wobec cudzoziemców
postrzegane jako konsekwencja popularności skrajnych ideologii. Całość zamyka interesujące studium
preferencji Polaków dotyczące obecności Żydów w sferze publicznej i zajmowania przez nich eksponowanych
stanowisk.
Z badań przeprowadzonych przez zespół pod kierunkiem Ireneusza Krzemińskiego wynika, że w polskim
społeczeństwie od lat trwale zakorzenione są negatywne postawy wobec osób pochodzenia żydowskiego.
Związana z nimi ksenofobia i antysemityzm stanowią zjawisko stale obecne w sferze publicznej, w której
zwłaszcza stereotypy narodowe decydują o skali i treściach dialogu nie tylko polsko-żydowskiego, ale także
dialogu poszczególnych środowisk narodu polskiego, różniących się preferowanymi podstawami
światopoglądowymi oraz poziomem otwartości na Inność i Obcość - nie tylko w kontekście żydowskim. Autorzy
poszczególnych części raportu z badań, szczegółowo charakteryzują wyraziste typy osobowe podmiotów
uczestniczących w poddawanych analizie zjawiskach i procesach. Uczynienie jedną ze zmiennych wieku
badanych sprawia, że publikacja ta może być traktowana jako podstawa refleksji futurologicznej o
perspektywach sytuacji społecznej w zakresie postaw antysemickich i nie tylko.
Autorzy podejmują także wątki związane z polityką i działalnością publiczną instytucji (m.in. Kościoła
katolickiego), z głosem których przedstawicieli postawy antysemickie są ściśle związane. Przedstawione
konkluzje z poszczególnych fragmentów badania sytuowane są na tle podobnych projektów badawczych (np.
Centrum Badania Opinii Społecznej), dzięki temu raport ten zyskał nie tylko walor historyczny, ale także
porównawczy – nie do przecenienia w przypadku badań o tak dużym znaczeniu społecznym.
Mimo posługiwania się przez autorów naukowymi kategoriami pojęciowymi, osadzenia ich badań w określonym
paradygmacie i przyjęciu formuły publikacji, która z pewnością znajdzie uznanie w środowisku akademickim
(m.in. gdy chodzi o przejrzyste tabele i wykresy, w których przedstawiono elementy analiz statystycznych),
„Żydzi – problem prawdziwego Polaka..." to także lektura dla doświadczonego czytelnika zainteresowanego
debatą publiczną na temat antysemityzmu. Ukazuje się bowiem w szczególnym momencie dziejowym Polski i ze
względu na przedstawione w niej zagadnienia z pewnością nie pozostanie bez echa. Oto bowiem w 2015 roku
po raz pierwszy od zmiany ustroju w 1989 roku, w Polsce doszli do władzy uzyskując większość w parlamencie
oraz obejmując najważniejsze urzędy przedstawiciele prawicy, którzy wielokrotnie milczeli wobec antysemickich
zajść, czy wręcz sympatyzowali z ich inspiratorami – brak reakcji i słów potępienia choćby tylko w środkach
masowego komunikowania jest w takich wypadkach wymowny i jednoznaczny. Konkluzja z badań zespołu
Ireneusza Krzemińskiego z pewnością nie zachwyci tych właśnie zwolenników „narodowej polityki historycznej".
Tym bardziej interesujące może być śledzenie przejawów recepcji tej książki w sferze publicznej oraz ich
ewentualnych następstw, zarówno w formie recenzji (naukowych i publicystycznych), jak dyskusji w mediach –
lub ich braku.
Mimo tak dokładnego, wręcz perfekcyjnego dopracowanego materiału pod względem redakcyjnym, czytelnik
książki stwierdzi z pewnością brak listy bibliografii. Oczywiście odesłania do cytowanych źródeł zostały zawarte
w przypisach, jednak w publikacji o tak „gorącej" problematyce, a więc mającej prócz naukowego potencjalny
charakter edukacyjny, brak ten jest szczególnie dotkliwy.
Z przekonaniem rekomenduję lekturę książki zespołu Ireneusza Krzemińskiego zarówno naukowcom
zainteresowanym zagadnieniami zróżnicowania kulturowego, uczestnikom dyskursu społecznego o tożsamości
narodowej w dobie globalizacji, jak i wywodzącym się spoza kręgów naukowych pasjonatom dobrej lektury,
która nie pozostawia czytelnika obojętnym.
���
Zitierweise:
Dr. Przemysław Paweł Grzybowski: Rezension zu: Ireneusz Krzemiński (red.): Żydzi - problem prawdziwego
Polaka. Antysemityzm, ksenofobia i stereotypy narodowe po raz trzeci, 2015, in: https://www.polint.org/de/node/4022#r4504.
https://www.pol-int.org/de/node/4022?j5Q6rewycZ5HtUDXTWpx7UZE=1&r=4504