Andrzej Banachowicz - Akademia Morska w Gdyni

Andrzej Banachowicz - Akademia Morska w Gdyni

PRACE WYDZIAŁU NAWIGACYJNEGO
nr 17
2005
AKADEMII MORSKIEJ W GDYNI
MAREK KOSTĘPSKI
Katedra Manewrowania Statkiem
MORSKIE ZASTOSOWANIA
INFORMACYJNYCH GIS
GEOGRAFICZNYCH
SYSTEMÓW
WPROWADZENIE
Głównym celem niniejszego artykułu jest przedstawienie problematyki
związanej z dziedziną morskich geograficznych systemów informacyjnych.
Stanowi on próbę przybliżenia istotnych zagadnień związanych z systemami
GIS i ich aktualnymi zastosowaniami, w szczególności w obszarach mórz i
oceanów.
1. TECHNOLOGIA GIS
Pod koniec drugiej połowy XX wieku nastąpił niespotykany dotąd w
historii postęp technologiczny. Przełomowe wynalazki i rewolucyjne odkrycia
naukowców z wielu dziedzin stały się przyczyną zasadniczych zmian, zarówno
w pozyskiwaniu, przetwarzaniu, przesyłaniu, jak i wykorzystywaniu informacji
przestrzennych. Zasadniczy wpływ miało pojawienie się urządzeń obliczeniowych, komputerów, które pozwoliły na gromadzenie dużych ilości
informacji oraz łatwe i szybkie ich przetwarzanie. To właśnie rozwojowi
informatyki zawdzięczamy powstanie Geograficznych Systemów Informacyjnych, GIS, czyli systemów wykorzystujących komputery do szeroko pojętego
zarządzania informacjami dotyczącymi obiektów i zjawisk zlokalizowanych w
przestrzeni geograficznej [4].
GIS to nie tylko dziedzina nauki i techniki, ale również nowy sposób
obserwacji i rozumienia otaczającego nas świata. Technologia GIS tworzy
nowe kierunki i możliwości poznania złożonych relacji pomiędzy tymi
zjawiskami i procesami, które dotychczas były dostępne tylko dla wąsko
wyspecjalizowanych zespołów ekspertów dyscyplin przyrodniczych, technicznych oraz społeczno-ekonomicznych [1].
26
Ponad 70% powierzchni Ziemi stanowią oceany i morza, które wraz
z dnem morskim są najsłabiej poznanymi częściami globu. Obszar wszechoceanu jest głównym czynnikiem determinującym kształtowanie klimatu oraz
cyrkulację materii powstającej w wyniku procesów naturalnych i antropogennych w przyrodzie. Potrzeba opanowania metod penetracji i poznawania
środowiska morskiego, zarówno w skali globalnej jak i regionalnej, stała się
głównym czynnikiem wdrażania programów związanych z GIS. Względy
ekonomiczne i możliwości spożytkowania zasobów kryjących się pod
powierzchnią wody sprawiły, że zostały one wpisane jako priorytetowe
programy wielu organizacji międzynarodowych takich jak FAO (Food and
Agriculture Organization) – Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa Narodów
Zjednoczonych czy ICES (International Commision for the Exploration of Sea)
– Międzynarodowy Komitet Badania Morza. W rezultacie, zagadnienia
eksploracji i monitoringu mórz i oceanów stanowią dziś przedmiot badań
takich dziedzin jak: oceanografia, hydroakustyka, ochrona środowiska,
ekologia, biologia, czy chemia morza, ale także badań nad technologiami
informatyczno-telekomunikacyjnymi czy informacyjnymi.
Współczesne systemy GIS mają charakter interdyscyplinarny, łącząc ze
sobą różnorodność wprowadzanych danych, ale także możliwości ich analizy i
przetwarzania. Najczęściej zastosowania morskie systemów GIS wprowadzane
są na ogromną skalę, obejmując zwykle swym zasięgiem cały wszechocean
i obszary lądowe, a także warstwę atmosfery i skorupę ziemską. Najlepszym
tego przykładem są nawigacyjne systemy informacyjne ECDIS, wdrażane i
standaryzowane na poziomie globalnym przez takie instytucje jak: IMO
(International Maritime Organization) – Międzynarodowa Organizacja Morska,
IHO (International Hydrographic Organization) – Międzynarodowa Organizacja
Hydrograficzna i IEC (International Electrotechnical Commission) – Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna. Upowszechnienie elektronicznych map
morskich stało się wydarzeniem, które nie tylko nadało nową jakość w ich
wykorzystywaniu, lecz również wydatnie zmieniło sposób prowadzenia
nawigacji oraz poprawiło warunki i bezpieczeństwo żeglugi.
2. DEFINICJA GIS
Ogólnych definicji technologii, pod którą kryje się skrót GIS, istnieje
kilkadziesiąt, dlatego też autor wybrał tę, która najszerzej ukazuje znaczenie
systemu.
Geograficznym Systemem Informacyjnym GIS nazywamy zespół podsystemów, programów pozwalających na integrację, przetwarzanie i analizę
oraz prezentację danych tabelarycznych i graficznych powiązanych lokalizacją
w przestrzeni [7].
27
3. EMENTY SYSTEMU GIS ORAZ ICH ZASTOSOWANIA
•
•
•
•
Do elementów systemu GIS należą:
baza danych (data),
sprzęt komputerowy (hardware),
oprogramowanie (software),
ludzie (people).
W bazach danych znajdują się informacje o obiektach będących
przedmiotem zainteresowania. Informację tę stanowią wszystkie zjawiska
występujące na Ziemi, mające odniesienie przestrzenne (drogi, budynki, rzeki,
morza, porty, granice). Wszystkie dane zawarte w bazach danych muszą być
zorientowane względem położenia na Ziemi (georeferencing).
W systemach GIS można wyróżnić bazy danych:
• graficznych (dane odnoszące się do współrzędnych elementów map,
wektorowe lub rastrowe),
• niegraficznych, tekstowych (atrybuty, nazwy, opisy obiektów, tabele).
W celu realizacji zadań gromadzenia danych w GIS stosuje się różne modele
baz danych:
• arkusze (tabele),
• relacyjne bazy danych,
• hierarchiczne bazy danych,
• sieciowe bazy danych,
• obiektowe bazy danych.
Współcześnie najczęściej stosowane są relacyjne bazy danych, które coraz
powszechniej zastępuje się obiektowymi bazami danych [9].
Sprzęt komputerowy to jednostka centralna, tzn. komputer, oraz
urządzenia peryferyjne, takie jak monitor, klawiatura, drukarki, skanery,
plotery i inne (rys. 1).
Oprogramowanie GIS wykonuje szereg różnorodnych funkcji takich jak:
• zapisywanie danych wejściowych,
• składanie warstw danych,
• generalizacja map,
• modelowanie obiektów rzeczywistych,
• obsługa i zarządzanie danymi.
28
Rys. 1. Przykłady urządzeń peryferyjnych wykorzystywanych w systemach GIS [3
morskie aplikacje GIS
administracja centralna
i lokalna
działalność gospodarcza
wojsko
zarządzanie
infrastrukturą
badania i edukacja
działalność
kartograficzna
GIS
poszukiwanie
i wydobywanie dóbr
naturalnych
transport
planowanie
przestrzenne
organizacje
międzynarodowe
służba zdrowia
i bezpieczeństwo
ochrona środowiska
naturalnego
ratownictwo
Rys. 2. Ogólne zastosowania geograficznych systemów informacyjnych [3
Aby sprostać stawianym wymaganiom, systemy GIS tworzone są
najczęściej poprzez integrowanie modułowych podsystemów, z których
najważniejsze są:
• System Wspomagający Rysowanie lub Projektowanie (Computer Aided
Drafting and Design – CAD),
29
• System Zarządzania Bazą Danych (Database Management System –
DBMS),
• System Przetwarzania Obrazów Cyfrowych (Image Processing Software –
IPS),
• System Tworzenia Narzędzi i Aplikacji Użytkownika.
Administracja centralna i lokalna – wykorzystywane przez urzędy administracji państwowej na szczeblu centralnym czy lokalnym jako narzędzie do
zarządzania gruntami, nieruchomościami, akwenami do planowania przestrzennego czy podejmowania decyzji prawnych, administracyjnych, lokalizacyjnych, statystycznych.
Działalność gospodarcza – wizualizacja zjawisk demograficznych, znalezienie
optymalnej lokalizacji, badania rynkowe, planowanie kampanii reklamowych.
Zarządzanie infrastrukturą – zarządzanie zasobami sieci przesyłowych takich
jak: rurociągi gazowe, wodociągi, kanalizacja, sieć energetyczna, telekomunikacja, drogi, koleje.
Działalność kartograficzna – sporządzanie i publikowanie map przez ośrodki
geodezyjno-kartograficzne.
Poszukiwanie i wydobywanie dóbr naturalnych – szczególnie ropy, gazu i
cennych minerałów na podstawie analizy zdjęć satelitarnych, lotniczych itp.
Ratownictwo – do szybkiej lokalizacji miejsca wypadku, pożaru i określenia
stref zagrożeń.
Służba zdrowia i bezpieczeństwo – kontrolowanie rozprzestrzeniania się
chorób czy analiza zagrożeń przestępczością.
Ochrona środowiska naturalnego – przeprowadzanie analiz, prognoz krótkoi długoterminowych zmian zachodzących w środowisku naturalnym.
Transport – optymalizacja tras podróży, znajdowanie najkrótszej drogi między
zadanymi punktami, planowanie nowych rozwiązań komunikacyjnych,
śledzenie ruchu pojazdów.
Planowanie przestrzenne – wydawanie decyzji dotyczących zagospodarowania przestrzennego terenów.
Badania i edukacja – tworzenie światowych baz danych, prowadzenie badań
w czasie rzeczywistym „na odległość” w takich kierunkach, jak: geologia,
meteorologia, oceanografia, sejsmologia, archeologia, architektura.
Wojsko i organizacje międzynarodowe – systemy logistyczne ONZ, FAO,
UNESCO.
Inne zastosowania – wszystkie inne dziedziny związane z danymi
przestrzennymi, np. rolnictwo, turystyka, agroturystyka, leśnictwo.
30
badania w morskiej
geologii i geofizyce
monitoring i badania
oceanograficzne
ECDIS
MORSKIE
APLIKACJE GIS
geomorfologia
wybrzeża
ratownictwo morskie
mapowanie
podwodnych obiektów
badanie tektoniki
ziemskiej
zarządzanie
rybołówstwem
Rys. 3. Przykładowe morskie aplikacje GIS [3]
Monitoring i badania oceanograficzne (rysunek 3):
• monitoring fauny i flory morskiej: lokalizacja występowania organizmów
•
•
•
•
•
•
żywych i ich migracji, klasyfikacja roślinności morskiej,
badanie zagrożeń środowiska morskiego,
pomiary hydrograficzne, ocena i klasyfikacja typu osadów dennych, ich
erozji itp.,
pomiary geodezyjne: mapy morskie, batymetria, ECDIS, mapy 2D, 3D,
pomiary interwencyjne: detekcja i mapowanie obiektów podwodnych np.
statków, wraków, min,
ratownictwo morskie,
ocena stanu obiektów dla potrzeb oceanotechniki: kontrola rurociągów,
kabli, inspekcja defektów urządzeń podwodnych itp.
Geomorfologia wybrzeża – tworzenie modeli dostarczających informacji
na temat:
• rozpoznawania typu dna morskiego i przestrzennego zobrazowywania warstw
geologicznych,
• struktury temperaturowej wody na przestrzeni powierzchniowej i głębokościowej,
• form dna tworzonych przez fale w strefie przybrzeżnej,
• profili głębokościowych uwzględniających predykcję pływów,
• składu osadów i ich zmienności w przestrzeni i czasie np. warstw zasolenia,
• czasowej zmiany w morfologii przybrzeżnych form lądowych.
Kartowanie dna morskiego i podwodnych ruchów Ziemi:
• tworzenie dwu- i trójwymiarowych modeli dna morskiego i jego rzeźby,
• tworzenie pionowych przekrojów dna,
• określanie wielkości podpowierzchniowych ruchów mas Ziemi,
• szacowanie stabilności zboczy i ich wpływu na kształtowanie krajobrazu
dna morskiego na szelfach kontynentalnych,
• szacowanie wielkości globalnego transportu osadów.
Zarządzanie rybołówstwem:
31
•
•
•
•
•
•
•
•
•
kontrola i ochrona rybołówstwa,
monitorowanie statków rybackich,
pomiary ilościowe ryb i kontrola ich migracji,
tworzenie modeli ilustrujących rozmieszczenie morskiej flory i fauny oraz
hydrologii środowiska oceanicznego,
planowanie i ocena produktywności morskich zasobów biomasy,
badanie zależności i związków mających wpływ na zmiany biomasy, tzn.
żywych zasobów morskich w przestrzeni i czasie – tworzenie funkcjonalnych czterowymiarowych (4-D) baz danych,
szacowanie wielkości zanieczyszczeń, monitorowanie źródeł zanieczyszczeń w celu ochrony ekosystemów morskich,
ocena wpływu antropologicznej działalności na rozwój środowiska
morskiego,
planowanie tworzenia sztucznych środowisk wodnych dla celów
gospodarczo-ekonomicznych w rejonach płytkowodnych.
W kolejnej części artykułu zostaną omówione przykładowe morskie
projekty badań wykorzystujące w technologię GIS. Autor zdecydował się na
przybliżenie
dwóch programów, których charakter badań jest
interdyscyplinarny i wprowadzony w skali globalnej.
4. BADANIA WYKORZYSTUJĄCE TECHNOLOGIĘ GIS
W tej części artykułu zostaną omówione trzy projekty badań,
wykorzystujące technologię GIS. Na wybór przez autora opisanych niżej
programów miał wpływ zarówno ich interdyscyplinarny charakter, jak i
wprowadzenie ich na poziomie globalnym.
Program RIDGE został powołany dla zbadania i zrozumienia geofizycznych, geochemicznych i geobiologicznych aspektów dna morskiego w skali
globalnej [14].
Najważniejsze osiągnięcia programu RIDGE w ostatnim dziesięcioleciu to:
• zbadanie i odwzorowanie nieznanych dotąd obszarów grzbietów oceanicznych,
• zobrazowanie struktury płaszcza ziemskiego za pomocą sondowania
wydobywającej się magmy, przy zastosowaniu geofizycznych i geochemicznych urządzeń i technik,
• rejestrowanie i udokumentowanie podwodnych erupcji wulkanicznych oraz
ruchów płyt tektonicznych wraz ze zjawiskami im towarzyszącymi,
• odkrycie i udokumentowanie aktywnych wulkanicznych, hydrotermalnych i
biologicznych systemów w rejonach badań,
32
• odkrycie i scharakteryzowanie makro- i mikrobiologicznych społeczności
występujących w głębinach morskich.
Program GOOS (The Global Ocean Observing System) został powołany
do przeprowadzenia obserwacji, opracowania predykcji i analizowania
globalnego klimatu oceanu na podstawie gromadzenia i opisywania stanów
hydrometeorologicznych akwenów mórz i oceanów [15].
Główne zadania i osiągnięcia GOOS to:
• stworzenie ogólnoświatowej bazy ciągłych hydrometeorologicznych
obserwacji oceanów,
• rozwinięcie i wprowadzenie skoordynowanej strategii zbierania, nabywania
i wymiany danych hydrometeorologicznych,
• ułatwienie dostępu do korzystania z baz danych w zakresie ochrony
środowiska czy usług hydrometeorologicznych i oceanograficznych,
• skoordynowanie trwających programów w GOOS i zapewnienie ich
integracji w zakresie globalnej obserwacji i środowiskowych strategiach
zarządzania,
• prowadzenie badań klimatologicznych w skali ogólnoświatowej, w
szczególności z uwzględnieniem stref przybrzeżnych,
• badanie zasobów biologicznych mórz i oceanów,
• monitoring zanieczyszczeń na obszarach morskich,
• bezpieczeństwo i ochrona mórz i oceanów.
Program VENTS (National Oceanic and Atmospheric Administration –
NOAA) jest inicjatywą międzynarodową – powołany został do zbadania relacji
między geologiczną budową dna morskiego a działalnością wulkaniczną i jej
wpływem na globalne zmiany środowiskowe. Łączy ona naukowców z różnych
dyscyplin, jak: geofizyka, geologia, fizyka, oceanografia, chemia, biologia
głębinowa oraz badania flory i fauny oceanicznej [13] – (rys. 4).
Rys. 4. Główne zadania programu VENTS [1]
Główne cele programu VENTS:
• hydroakustyczny monitoring sejsmiczności oceanicznej,
33
• monitoring wielkich ssaków morskich (wielorybów),
• rozwijanie metod lokalizacji i rozplanowywania urządzeń monitoringu
hydrotermalnego,
• monitorowanie zmienności i rozwoju procesów hydrotermalnych, szczegól-
nie tych, które następują po podwodnych erupcjach wulkanicznych,
• badanie zależności między hydrotermalnymi, magmowymi i tektonicznymi
procesami wzdłuż systemu grzbietów oceanicznych,
• określenie i modelowanie rozprzestrzeniania się substancji (związków
chemicznych, pierwiastków, np. aluminium) w oceanach,
• modelowanie podwodnych erupcji wulkanicznych.
Źródła danych i informacji wykorzystywanych w morskich technologiach
GIS zostały przedstawione na rysunku 5.
Informacje środowiskowe programu VENTS oraz ich podział ze względu
na rodzaj danych i formę ich topologii przedstawia rysunek 6.
Źródła informacji
w morskich GIS
urządzenia
zdalnej akwizycji
akustyczne
model cyfrowy
podpowierzchniowe
wizualne
szerokopasmowe
echosondy
prądomierze
podwodne
inne instrumenty
zakotwiczone
jedno i wielowiązkowe
sonary boczne
człowiek
wizualne
oszacowywanie
przydenne oceaniczne
sejsmometry
fotografia 35mm
video
fotografia cyfrowa
elektromagnetyczne
statkowe urządzenia
pokładowe
holowane
magnetometry
satelitarne
lotnicze
Rys. 5. Źródła informacji wykorzystywanych w morskich technologiach GIS [12].
34
SKANERY
WIELOWIĄZKOWE
SKŁAD
CHEMICZNY
LĄDOWE OŚRODKI
SEJSMOLOGICZNE
PODWODNA
BATYMETRIA
WYSPECJALIZOWANE
ZDJĘCIA: TYPY LAWY,
OSADÓW, MORFOLOGIA
DNA, BIOLOGIA
INTEGRACJA
ANALIZA
KARTOWANIE
GIS
SEJSMICZNA
STRUKTURA
TRANSPONDERY
I URZĄDZENIA
LOKACYJNE
RODZAJ DANYCH:
OCEANOGRAFICZNE
MORSKIE OŚRODKI
VENT
URZĄDZENIA
NAWIGACYJNE
NA STATKACH
BADAWCZYCH
KAMERY CYFROWE
NA STATKACH
BADAWCZYCH
HYDROGRAFIA:
TEMPERATURA,
ZASOLENIE
HYDROFONY
SEJSMOLOGICZNE
TOPOLOGIA:
PUNKTY
GEOLOGICZNE
WEKTORY
GEOFIZYCZNE
POWIERZCHNIE
CHEMICZNE
OBJĘTOŚCI
Rys. 6. Graficzne przedstawienie danych środowiskowych programu VENTS [12].
5. SYSTEMY INFORMACYJNE NA STATKU MORSKIM
ECDIS, tzn. System Zobrazowania Elektronicznej Mapy i Informacji
Nawigacyjnej, oznacza nawigacyjny system informacyjny, który wraz z odpowiednimi urządzeniami rezerwowymi może być uznany za odpowiadający
aktualnym mapom wymaganym przez prawidło V/27 Konwencji SOLAS 1974
umożliwia on wyświetlanie wybranych informacji z systemowej elektronicznej
mapy nawigacyjnej SENC wraz z informacją pozycyjną pochodzącą z
nawigacyjnych czujników pomiarowych oraz wyświetlanie dodatkowych
informacji związanych z nawigacją, wspierając nawigatora w planowaniu i
kontroli trasy [9, 10].
ECDIS jest – jak na razie – jedynym systemem w technologii GIS
wprowadzonym, standaryzowanym i ujednoliconym na poziomie globalnym,
tworzonym w ramach organizacji międzynarodowych i uznanym przez
administracje morskie. Informacje systemu nawigacyjnego ECDIS przechowywane są w relacyjnych bazach danych wektorowych, co pozwala na
skuteczną i szybką wymianę danych. Z punktu widzenia nawigatora
wprowadzenie systemu ECDIS zwiększa bezpieczeństwo, a przez to także
poczucie komfortu w realizowaniu zadań związanych z podróżą statku
wytyczonymi trasami.
35
Najważniejszą cechą map elektronicznych jest to, że pozwalają
obserwować na bieżąco nie tylko aktualną pozycję, ale również stwierdzać
istnienie zagrożeń dla statku, ludzi czy ładunku (rys. 7).
Rys. 7. Fragment mapy podejścia do Singapuru – Singapore Strait and Eastern Approaches No 2403.
Zadeklarowana: izobata bezpieczeństwa (Safety Contour) 20 m i głębokości bezpieczne
(Safety Depth) 21m metrów. Mapa elektroniczna prezentowana w systemie
ECDIS NaviSailor firmy Transas Marine, Symulator Katedry Nawigacji,
Akademia Morska w Gdyni [5]
Światowy Morski System Powiadamiania o Niebezpieczeństwie i
Zapewnienia Bezpieczeństwa GMDSS (Global Maritime Distress and Safety
System) to system, w którym na statku przychodzą informacje dotyczące
ostrzeżeń nawigacyjnych, meteorologicznych, czy dotyczących akcji
poszukiwania i ratowania (SAR operations). Jest on łączony z systemem map
elektronicznych. W połączeniu ECDIS z GMDSS aktualizacja danych
elektronicznych map nawigacyjnych będzie odbywała się w zależności od
możliwości systemu GMDSS, a zwłaszcza jego części kosmicznej, tzn.
INMARSAT (morskiego systemu radiokomunikacji satelitarnej). Proponuje się
wykorzystanie systemu INMARSAT EGC, przekazującego informacje dla
statków w ramach systemu Safety Net [10].
Przyszłością, która powoli staje się rzeczywistością, jest zastosowanie
ekspertowych systemów map elektronicznych do nawigacji w trudnych
akwenach (np. podejściach do portu), w czasie nawigacji z pilotem na
pokładzie. Takim systemem może być pilotażowy program wprowadzany w
36
Los Angeles (USA) pod nazwą Pilot Mate. Jest to narzędzie wykorzystywane
przez pilotów, będące pomocą we wprowadzaniu statków do portów. Celem
programu jest stworzenie takich urządzeń, by port objęty tym systemem mógł
funkcjonować nawet podczas bardzo niekorzystnych warunków hydrometeorologicznych (gęstej mgły, intensywnych opadów). System ten operuje w
ramach VTS i AIS [8]. Może zostać uruchomiony na statku w przeciągu kilku
minut od wejścia na pokład.
Postęp technologiczny umożliwia już teraz szybkie prowadzenie prac
sondażowych sondami wielowiązkowymi dużej dokładności – MBES (Multi
Beam Echo Sounder). Otrzymane dzięki temu informacje pozwalają na
trójwymiarową wizualizację danych w układzie (x,y,z) oraz na uzyskanie
szczegółowego numerycznego modelu terenu DTM (Digital Terrain Model).
Trójwymiarowe nautyczne mapy cyfrowe 3DNC (Three Dimensional
Nautical Chart) będą najprawdopodobniej następnym krokiem wizualizacji
danych i rozwoju map elektronicznych, które pokazują trójwymiarowy obraz
dna morskiego. Istnieją również próby modelowania kształtu dna morskiego za
pomocą sztucznych sieci neuronowych. Kolejnym krokiem będzie dynamizacja
treści map i przedstawianie kształtu izobat w funkcji czasu, tzw. mapy
czterowymiarowe – 4D [10].
Główne zadania stojące przed ECDIS w najbliższej przyszłości to:
• opracowanie podstaw prawnych przez administracje krajowe w celu pełnego
wdrożenia systemów ECDIS,
• rozwój struktur topologicznych baz danych, szczególnie w kierunku danych
3-D i obszarów szczególnie trudnych nawigacyjnie,
• przyspieszenie prac nad sprawnym przesyłaniem aktualizacji map elektronicznych szczególnie systemem satelitarnym,
• dalsza integracja urządzeń i podsystemów wchodzących w skład systemu
ECDIS, wizualizacja danych AIS, ARPA,
• tworzenie nowych regionalnych ośrodków baz danych,
• rozwój technicznej i prawno-administracyjnej infrastruktury ogólnoświatowej bazy danych map nawigacyjnych WEND (World Wide Electronic
Navigational Database).
6. PODSUMOWANIE
Reasumując: Systemy GIS odgrywają dużą rolę w zrozumieniu świata,
stają się coraz bardziej powszechne i użyteczne. W środowisku morskim
powstają nowe bardziej skomplikowane i rozbudowane programy wykorzystujące technologię GIS pozwalającą eksploratorom, szczególnie nawigatorom,
lepiej i skuteczniej wykorzystywać zdobycze współczesnej nauki.
37
LITERATURA
1. JURDZIŃSKI M., WEINTRIT A., Mapa elektroniczna w nawigacji morskiej, skrypt WSM,
Gdynia 1992.
2. KRAAK M. J., ORMELING F., Kartografia: wizualizacja danych przestrzennych, PWN,
Warszawa 1998.
3. KOSTĘPSKI M., Morskie zastosowania Geograficznych Systemów Informacyjnych, praca
magisterska, pod opieką promotora Adama Weintrita, Katedra Nawigacji, Akademia Morska,
Gdyni 2004.
4. LONGLEY P. A., GOODCHILD M. F., MAGUIRE D. J., RHIND D.W., Geographic
Information Systems and Science, John Wiley & Sons, Ltd, Chichster, England 2001.
5. MYRDA G., GIS czyli mapa w komputerze, Helion, Gliwice 1997.
6. STEPNOWSKI A., Systemy akustycznego monitoringu środowiska morskiego, GTN, Gdańsk
2001.
7. URBAŃSKI J., Zrozumieć GIS analiza informacji przestrzennej, Warszawa 1997.
8. VISO J., Portable Pilot Unit, Pioneering use in US waters, Seaways, The International Journal of
The Nautical Institute, November 2003.
9. WEINTRIT A., Elektroniczna mapa nawigacyjna, Wprowadzenie do nawigacyjnych systemów
informacyjnych ECDIS, WSM, Gdynia 1997.
10. WEINTRIT A., DZIULA P., MORGAŚ W., Obsługa i wykorzystanie systemu ECDIS.
Przewodnik do ćwiczeń na symulatorze, Akademia Morska, Gdynia 2004.
11. WEINTRIT A., Modelowy kurs IAMU obsługi i wykorzystania systemu ECDIS,
http://ecdis.am.gdynia.pl/iamu/, 2004
12. WRIGHT D. J., BARTLETT D. J., Marine and Coastal Geographical Information Systems,
Philadelphia, USA 1999.
13. http://www.pmel.noaa.gov/vents/, odczyt – kwiecień 2004.
14. http://ridge2000.bio.psu.edu/NewR2kSite/AboutRidge/aboutRidge2000.html, odczyt – kwiecień
2004.
15. http://www.gos.udel.edu/ios/GOOS_ios.htm, odczyt – kwiecień 2004.
38