Wplyw telewizji

Wpływ telewizji na psychikę i postawy dzieci i młodzieży w kontekście potrzeb
emocjonalnych dzieci i ich zdrowia psychicznego
Zdrowie emocjonalne jest to dobre samopoczucie psychiczne i moralne,
umiejętność racjonalnego myślenia oraz nawiązywania i utrzymywania dobrych relacji z
ludźmi
i
budowania
szczęśliwych
i
trwałych
związków
intymnych.
(wg Daniela Golemana, autora książki „Inteligencja emocjonalna)
Gdyby przyjrzeć się tej definicji zdrowia emocjonalnego, można by zadać sobie
pytania, jak możemy rozpoznać w środowisku rodzinnym i szkolnym (rówieśniczym), że
nasze dziecko jest zdrowe emocjonalnie? I co wpływa na to, że dziecko tak, a nie inaczej
przeżywa siebie i świat, wchodzi w satysfakcjonujące relacje rówieśnicze, nabywa lub nie
różne kompetencje społeczne, utrzymuje je w oparciu o powszechnie obowiązujące normy
i zasady, a w konsekwencji ma lepsze lub gorsze samopoczucie psychiczne i moralne?
I jeszcze na koniec: jaki wpływ na rozwój dziecka i zaspokajanie jego potrzeb psychicznych
może mieć telewizja i korzystanie z komputera i internetu?
Prawidłowe zaspokajanie potrzeb emocjonalnych dziecka wpływa na rozwój jego
psychiki, kształtuje odporność na sytuacje trudne i niepowodzenia, przygotowujemy je do
radzenia sobie z trudnościami, wpływa na prawidłowe kształtowanie się osobowości. Główną
potrzebą emocjonalną dziecka jest potrzeba bezwarunkowej miłości rodziców, która w
dużym stopniu zaspokaja jego pozostałe potrzeby emocjonalne, takie jak:

potrzeba bezpieczeństwa - fizycznego i emocjonalnego

potrzeba więzi i przynależności

potrzeba akceptacji

potrzeba otrzymywania zachęty i wsparcia

potrzeba bycia ważnym, docenianym i podziwianym

potrzeba szacunku (poszanowania godności)

potrzeba poczucia dumy, osiągnięć i sukcesu

potrzeba stymulacji intelektualnej i wrażeń

potrzeba ekspresji, czyli wyrażenia swoich myśli i uczuć

potrzeba autonomii i samodzielnej eksploracji świata.
Dzisiejsze spotkanie nie wyczerpie tematu potrzeb psychicznych dzieci, sygnalnie wspomnę,
jak ważna jest świadomość zaspokajania podstawowych potrzeb
przez rodziców dla
utrzymywania i zapewniania rozwoju zdrowia psychicznego i zaspokajanie wybranych
potrzeb emocjonalnych dzieci.
1
Dziecko kochane bezwarunkowo, to dziecko akceptowane takim, jakim jest. Co to oznacza?
Dziecko kochane z tzw. dobrodziejstwem inwentarza - z wadami i zaletami. Czasem odkrycie
przez rodzica u siebie samego przyczyn mniejszej akceptacji przejawianych przez dziecko
trudności w zachowaniu, słabości, bądź innego od oczekiwanego wyglądu, czy
cech
charakteru może wymagać indywidualnej pracy z terapeutą. Co dzieje się z dzieckiem, gdy
rodzic, nawet nieświadomie odrzuca dziecko, lub warunkuje swą miłość? Np. stawia
wymagania, którym dziecku
trudno sprostać? Tym bardziej, gdy rodzeństwo ma
bezwarunkową miłość rodzica? W dziecku może rodzić się poczucie niskiej wartości, które
może w relacji z rówieśnikami skutkować podporządkowywaniem się lub pragnieniem
zaimponowania
rówieśnikom, przypodobania się im – podejmowaniem zachowań
ryzykownych np. niebezpiecznej jazdy na rowerze, gdy dziecko jest młodsze, czy też
organizowaniem niebezpiecznych zabaw po sięganie po środki psychoaktywne, czy
podejmowanie zachowań na pograniczu prawa, by zasłużyć na akceptację grupy itp.
Zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa, eliminuje lęki
dziecka. Dziecko czuje się
bezpiecznie w środowisku przewidywalnym dla niego, gdzie panują stałe zasady i porządek
oraz atmosfera oparta na wzajemnym zrozumieniu, zaufaniu, szacunku i akceptacji dziecka,
rodzice w sposób przemyślany stosują zasady w tym konsekwencje(nie kary), w jasny sposób
starają się okazywać swoje uczucia. Co może dziecku zakłócić potrzebę bezpieczeństwa?
Przewlekła choroba własna, rodzica lub bliskiego członka rodziny, bezrobocie lub trudna
sytuacja finansowa rodziny, rozłąka z mamą lub tatą w tym szczególnie wyjazd jednego lub
dwojga rodziców do pracy poza miejsce zamieszkania, szczególnie za granicę, rozwód
rodziców /zdrada/romans, choroba psychiczna/alkoholowa w rodzinie, przemoc, stosowanie
dotkliwych, upokarzających kar, przeprowadzka, narodziny rodzeństwa, śmierć bliskiej
osoby. Co sprzyja zaspokajaniu potrzeby bezpieczeństwu dziecka w rodzinie? Stałość i
przewidywalność, zasady, reguły. Rodzice, którzy radzą sobie z trudnościami bez włączania w
nie dzieci, ale także tłumaczący zmiany dzieciom, nie traktujący dzieci jak istoty nierozumne.
Potrzeba więzi i przynależności- realizowana jest w rodzinie, a następnie w grupie
rówieśniczej w szkole. Wiąże się z realizacją potrzeby bezpieczeństwa i akceptacji. Dziecko,
które pozostaje ze swoimi bliskimi w relacji - powiedzmy przedszkolak, uczeń młodszych
klas szkoły podstawowej: może rozmawiać, bawić się, zadawać pytania, wymieniać uwagi,
wykonywać wspólnie proste czynności, prace domowe, zadania- zaspokaja potrzebę więzi
i przynależności - podobnie ma się rzecz w klasie, w szkole w relacji do uczniów w klasie, do
wychowawcy, pedagoga, dyrektora, innych nauczycieli. Dostaje gesty miłości, czułości,
sympatii i jest wysyła. Co może zakłócać zaspokajanie tych potrzeb? Zbytnie skupienie
2
rodzica na pracy, na własnych sprawach, problemach i potrzebach. Stres, zapracowanie,
pośpiech. Brak umiejętności - rodzic nie potrafi spędzać twórczo czasu ze swoim dzieckiem,
szybko się irytuje, męczy, myśli, że inni mogą zrobić to lepiej- zająć się jego dzieckiem. Woli
powierzyć opiekę nad dzieckiem babci, cioci, opiekunce, lub instytucji, albo oddalić dziecko
do drugiego pokoju, przed telewizor lub komputer….
Jak niezaspokojenie lub przeszkody w zaspokojeniu potrzeb emocjonalnych dziecka mogą
wpływać na prawidłowy rozwój psychiczny dziecka, a w odległej konsekwencji dla
umiejętności współżycia społecznego i przestrzegania zasad?
Może się wydawać odległym od tematyki zaspokajania potrzeb dzieci i zdrowia
emocjonalnego dzieci powiązanie jej z wpływem na zdrowie psychiczne nadmiernego
oglądania TV i użytkowania komputera. Jednak tak nie jest.
„Rodzicom1 czasem brak świadomości i wiedzy na temat skutków nadmiernego
oglądania telewizji przez dzieci oraz oglądania programów nieodpowiednich dla ich wieku.
Telewizja niszczy ważne elementy dzieciństwa, m.in. poczucie bezpieczeństwa i optymizmu.
Skupiając się na tematach przerażających i szokujących, tworzy „syndrom złego świata”.
Lansuje wzorce cynizmu, bezwzględności, pogardy; demoralizuje i uczy zachowań
agresywnych. Dobre i edukacyjne treści często giną w zalewie bezwartościowej i szkodliwej
produkcji telewizyjnej.
Przeciętnie dzieci spędzają 20 godzin tygodniowo przed ekranem. Niektóre nawet 40 i
więcej. Do 18 roku życia dziecko obejrzy 8 tys. morderstw i 100 tys. aktów przemocy.
Skutki nadmiernego oglądania telewizji przez dzieci:
1. Nadpobudliwość i trudności z koncentracją (b. szybki potok obrazów – często kilka
obrazów w jednej sekundzie!!! - uszkadza zdolność skupiania uwagi; bombardowane
dźwiękiem i szybko zmieniającym się obrazem mózgi nie są wstanie nadążyć za akcją z
linearnym myśleniem, są natomiast poddane potężnej sensorycznej i emocjonalnej
1
Poniższy fragment pochodzi ze strony http://www.iumw.pl/wplyw-telewizji-na-dzieci.html Opracowanie:
Fundacja „ABCXXI – Program Zdrowia Emocjonalnego”, inicjator kampanii
społecznej „Cała Polska czyta dzieciom”, na podstawie źródeł amerykańskich m.in.: Col. Dave Grossman & Gloria de Gaetano – “Stop
Teaching Our Kids to Kill”, Jane M. Healy, Ph.D – “Endangered Minds”, Jim Trelease – “Reading-Aloud Handbook”, Michael & Diane
Medved – “Saving Childhood”, Joanne Cantor, Ph.D - “Mommy, I am scared” oraz materiałów Amerykańskiej Akademii Pediatrów
(American Academy of Pediatrics)
3
stymulacji); nadmierne oglądanie telewizji zmienia strukturę mózgu dziecka
2. Brak umiejętności językowych – głównym narzędziem telewizji jest obraz, nie słowo
3. Nieumiejętność myślenia i rozwiązywania problemów (język i zdolność koncentracji to
główne narzędzia myślenia)
4. Zanik wyobraźni
5. Nieumiejętność przewidywania konsekwencji - w telewizji ważne jest tu i teraz
6. Lenistwo umysłowe, nawyk biernej i bezkrytycznej konsumpcji produktów masowej
kultury
7. Obniżenie wyników w nauce
8. Postawa życiowa: niecierpliwość, potrzeba ciągłej zewnętrznej stymulacji i rozrywki,
szybkie popadanie w nudę, oczekiwanie gratyfikacji bez wysiłku (rozdawanie nagród, łatwe
konkursy)
9. Niezadowolenie z własnego wyglądu prowadzące do zaburzeń w jedzeniu lub depresji
(nierealistyczne, a często niezdrowe –osiągane poprzez anoreksję lub sterydy - standardy
urody lansowane przez media)
10. Niezadowolenie z dotychczas posiadanych rzeczy (podsycane celowo przez reklamy)
11. Zanik wrażliwości, znieczulenie na cudzy ból i krzywdę w realnym życiu
12. Lęk, niepokój, nieufność, pesymizm lub cynizm, demoralizacja, agresja
13. Ograniczenie kontaktów z rówieśnikami, pogorszenie stosunków z członkami rodziny
14. Obniżenie umiejętności społecznych i wskaźników inteligencji emocjonalnej
15. Brak czasu i chęci na inne zajęcia (sport, czytanie, własną twórczość, rozmowy itd)
16. U chłopców skłonność do postawy macho, agresji i pogardy dla kobiet, u dziewcząt
cynizm, apatia lub agresja, przyzwolenie na bycie traktowaną jako obiekt fizycznego
pożądania
17. Uzależnienie jak od narkotyku (potrzebne coraz większe i mocniejsze dawki wrażeń)
18. Zaburzenia w rozwoju fizycznym – z powodu długotrwałego unieruchomienia przed
ekranem, braku ruchu, ćwiczeń równowagi i manualnych
19. Krótkowzroczność (patrzenie na dwuwymiarowa płaszczyznę ekranu jest szczególnie
niekorzystne dla małych dzieci, których oko jest przystosowane do widzenia
trójwymiarowego).
Podobne konsekwencje wywołuje nadmierne korzystanie z komputera
Skutki oglądania PRZEMOCY w telewizji:
4
Brutalne i przerażające programy telewizyjne mają krótko i długookresowe skutki -od lęków i
fobii, po stosowanie przemocy i okrucieństwo w realnym życiu. Silny związek pomiędzy
ilością oglądanej telewizji w wieku dziecięcym, a agresją i kryminalną działalnością w
wieku dojrzałym oraz skłonnością do maltretowania własnych dzieci. Programy dla
dzieci, zwłaszcza kreskówki, zawierają znacznie więcej przemocy niż programy dla dorosłych
i ilość ta z roku na rok wzrasta!
Amerykańska Akademia Pediatrów zaleca rodzicom, by dzieci do 2 roku życia w ogóle
nie oglądały telewizji, a dzieci starsze i nastolatki, by nie korzystały dłużej niż 1-2 godz.
dziennie z telewizji i komputera - łącznie.
W setkach badań naukowych przeprowadzonych w USA udowodniono, że przemoc na
ekranie prowadzi do wzrostu agresji w realnym życiu. 7-11% dzieci naśladuje agresję
ekranową, 30% znieczula się na przemoc, u wielu rodzi ona lęk. Gry komputerowe,
których tematyką jest zabijanie, uczą zabijania. Są to symulatory zbliżone do tych,
które służą do szkolenia żołnierzy oraz agentów FBI. Ciągła stymulacja seksualna, często
skojarzona z przemocą (w filmach grach komputerowych i reklamach), wyzwala fantazje
seksualne, nierzadko o zabarwieniu agresywnym, odpowiedzialne za wiele przestępstw na
tle seksualnym (gwałtów, morderstw).
Od 1950 roku w USA przeprowadzono ponad 3500 badań na temat wpływu TV na wzrost
przemocy w społeczeństwie. Potwierdzają one ścisły związek między ekranową i realną
przemocą. Badania przeprowadzone w reżimie epidemiologicznym przez Lekarza Naczelnego
USA udowodniły, że telewizja jest głównym czynnikiem odpowiedzialnym za wzrost
przemocy i przestępczości w Stanach Zjednoczonych.
Badania międzynarodowe potwierdzają bezpośredni wpływ przemocy „fabrykowanej” przez
media na ilość przemocy w realnym życiu.”
Co zatem mogą robić rodzice, by wspierać dzieci, zaspokajać ich potrzeby, rozwijać,
a w konsekwencji zapobiegać trudnościom ze skupieniem uwagi, rozproszeniem nadmiernej
agresywności, trudnościami z przestrzeganiem zasad, trudnościami z wchodzeniem w dobre,
bliskie koleżeńskie relacje, podtrzymywaniem relacji, pozyskiwaniem akceptacji, dobrą.
adekwatną samooceną? Czy można w zdrowy sposób uczyć dzieci korzystania z telewizji
i internetu, tak
by dziecko zaspokajało podstawowe potrzeby emocjonalne w świecie
realnym, z realnymi osobami, a nie w świecie wyimaginowanym, odrealnionym, fikcyjnym?.
Proponuję:
5
 Wspólne oglądanie bajek, rozmowę z dzieckiem o postaciach, fabule bajki,
przeżyciach dziecka związanych z bajką/filmem,
 Wykorzystanie bajek w celach terapeutycznych: układanie historii, których bohaterem
staje się dziecko przypominające „nasze” dziecko, przeżywające historię, która
umożliwi naszemu dziecku doświadczenie emocji, uzewnętrznienie ich w bezpieczny
sposób, (przeżywa je Ptyś, Balbinka, Lolek)
 Zachęcanie dziecka do zabawy inspirowanej oglądaną wcześniej wspólnie bajką,
programem telewizyjnym (rysowanie, budowanie, tworzenie z resztek jakiś
materiałów, tzw. wytwory własne)
 Stawianie granic czasowych w oglądaniu TV„ od - do”
 Unikanie wstawiania telewizora i komputera do pokoju dziecka
 Stosowanie pochwał, najlepiej opisowych, wyrażanie akceptacji,
 Powierzanie zadań dziecku na miarę jego możliwości, co pozwoli dziecku na
budowanie niezależności, dobrej, adekwatnej samooceny, zdobywania osiągnięć i
sukcesów, a w środowisku szkolnym dziecko może chętniej będzie podejmowało
takie wyzwania jak występy na szkolnych uroczystościach, ustne wypowiedzi na
lekcjach, zadania na forum grupy,
 Kontrolowanie czasu i treści, a także tego gdzie loguje się dziecko- mało który rodzic
wie, że na FB może zarejestrować się dziecko powyżej 13 roku życia.
 Wyszukiwanie programów w kanałach tematycznych, które mogą być edukacyjne
 Warto samemu mieć pasję i nią zarażać
Zalecenia dotyczące korzystania z Internetu:
1. Odkrywaj Internet razem z dzieckiem. Bądź pierwszą osobą, która zapozna dziecko z
Internetem. Jeśli Twoje dziecko sprawniej niż Ty porusza się po Sieci, nie zrażaj się – poproś,
by było Twoim przewodnikiem po wirtualnym świecie.
2. Naucz dziecko podstawowych zasad bezpieczeństwa w Internecie.
3. Rozmawiaj z dziećmi o ryzyku umawiania się na spotkania z osobami poznanymi w Sieci.
Dorośli powinni zrozumieć, że dzięki Internetowi dzieci mogą nawiązywać przyjaźnie.
Jednakże spotykanie się z nieznajomymi poznanymi w Sieci może okazać się bardzo
niebezpieczne. Dzieci muszą mieć świadomość, że mogą spotykać się z nieznajomymi
wyłącznie w towarzystwie przyjaciół, dorosłych i zawsze po uzyskanej zgodzie rodziców.
4. Naucz swoje dziecko ostrożności przy podawaniu swoich prywatnych danych. Dostęp do
wielu stron internetowych przeznaczonych dla najmłodszych wymaga podania prywatnych
danych. Ważne jest, aby dziecko wiedziało, że podając takie informacje, zawsze musi zapytać
6
o zgodę swoich rodziców.
5. Naucz dziecko krytycznego podejścia do informacji przeczytanych w Sieci. Naucz dziecko,
że trzeba weryfikować znalezione w Internecie treści, korzystając z innych dostępnych źródeł
(encyklopedie, książki, słowniki).
6. Bądź wyrozumiały dla swojego dziecka. Zdarza się, że dzieci przypadkowo znajdują się na
stronach adresowanych do dorosłych. Bywa, że w obawie przed karą lub krytyką, boją się do
tego przyznać. Ważne jest, żeby dziecko Ci ufało i mówiło o tego typu sytuacjach; by
wiedziało, że zawsze kiedy poczuje się niezręcznie, coś je zawstydzi lub przestraszy, może się
do Ciebie zwrócić.
7. Zapoznaj dziecko z NETYKIETĄ – Kodeksem Dobrego Zachowania w Internecie.
Przypominaj dziecku o zasadach dobrego wychowania. W każdej dziedzinie naszego życia,
podobnie więc w Internecie obowiązują takie reguły: powinno się być miłym, używać
odpowiedniego słownictwa itp.
8. Poznaj sposoby korzystania z Internetu przez Twoje dziecko. Przyglądnij się jak Twoje
dziecko korzysta z Internetu, jakie strony lubi oglądać i jak zachowuje się w Sieci. Staraj się
poznać znajomych, z którymi dziecko koresponduje za pośrednictwem Internetu.
9.. Pamiętaj, że pozytywne strony Internetu przeważają nad jego negatywnymi stronami.
Internet jest doskonałym źródłem wiedzy, jak również dostarczycielem rozrywki. Pozwól
swojemu dziecku w świadomy i bezpieczny sposób w pełni korzystać z oferowanego przez
Sieć bogactwa.
Dziecko przed komputerem, czy telewizorem, to często dziecko obok rodzica. Także
rodzic przed telewizorem lub komputerem, to rodzic obok dziecka.
Zaspokajanie potrzeb emocjonalnych dzieje się w relacji, czyli wtedy, gdy rodzic i dziecko są
ze sobą, „nawzajem”.
Rodzic „nie nakarmiony”- taki, który jako dziecko nie doświadczył poczucia
bezpieczeństwa, akceptacji, wsparcia, miał zaburzoną więź, niezaspokojoną lub
niedostatecznie zaspokojona potrzebę przynależności, może mieć trudność w zapewnianiu
bezpieczeństwa dziecku i budowaniu dobrej relacji z dzieckiem. Warto poddać tę kwestie
refleksji i w razie potrzeby skorzystać w porady, czy konsultacji psychologicznej.
Bucze, 06.05.2014, opracowanie Agnieszka Skołyszewska
7
8