docPrzez żołądek do serca,
download 
Reklamacja Transkrypt
Przez żołądek do serca,
medycynA W praktyce Przez żołądek do serca, czyli dieta na zdrowe serce n Główny winowajca – cholesterol mgr Justyna Marszałkowska Centrum Dietetyczne ProLinea ul. Schroegera 82 pok. 6a 01-828 Warszawa www.e‑prolinea.pl Choroby układu krążenia zajmują nie chlubne pierwsze miejsce na liście przyczyn umieralności. Są one powodem niemal 50% zgonów w Polsce! Co trzeci zgon sercowo ‑naczyniowy wśród mężczyzn i prawie co dziesiąty wśród kobiet następuje przed wcześnie, tj. przed osiągnięciem przecięt nego wieku życia. Szacuje się, że te przera żające statystki będę się pogarszać przynaj mniej przez najbliższych 20 lat. Wszystkiemu winien jest nasz styl życia, stres, pośpiech, niezdrowa dieta, dania typu fast food coraz częściej goszczące w naszym menu oraz minimalna aktywność fizyczna. A przecież tak niewiele potrzeba, by zmienić te zatrwa żające statystyki! 14 MEDYCYNA I PASJE KWIECIEŃ 2010 Cholesterol to związek chemiczny nale żący do tłuszczów. Materiałem wyjściowym do syntezy cholesterolu jest aktywny kwas octowy (produkt rozpadu kwasów tłuszczo wych i innych związków). Jego odpowiedni poziom jest niezbędny dla organizmu, nato miast zbyt wysoki stwarza niebezpieczeń stwo i prowadzi do rozwoju chorób układu krążenia. Cholesterol stanowi składnik strukturalny wszystkich błon komórkowych ludzi i zwierząt i jest konieczny dla wielu pro cesów zachodzących w organizmie, między innymi dla syntezy hormonów płciowych, kortykosteroidów, kwasów żółciowych oraz witaminy D3. Cholesterol egzogenny znaj duje się w zjadanych przez nas pokarmach, a cholesterol endogenny jest syntetyzowany przez organizm. Cholesterol endogenny stanowi 60‑80% całkowitego cholesterolu krążącego we krwi, wytwarza go głównie wątroba. Cholesterol ma zarówno pozytywny, jak i negatywny wpływ na zdrowie, wyróżniamy bowiem dwa jego typy o zupełnie odmien nych właściwościach. Pierwszy z nich to HDL (high density lipoproteins), czyli lipo proteiny o dużej gęstości mające działanie ochronne. Wysysają one nadmiar chole sterolu z tkanek (m.in. z naczyń krwiono śnych) i przenoszą go do wątroby, w której ulega degradacji, a następnie zostaje wyda lony z organizmu wraz z żółcią. Jest to tzw. „dobry” cholesterol. Wyniki badań epide miologicznych pokazują, że właściwa zawar tość cholesterolu HDL zmniejsza ryzyko wystąpienia miażdżycy. Im wyższe stężenie HDL we krwi, tym większe wydalanie nad miaru cholesterolu. Drugi rodzaj cholesterolu to LDL (low density lipoproteins), czyli lipoproteiny o małej gęstości. Rola LDL polega na prze noszeniu cholesterolu z wątroby do tkanek, między innymi do nabłonka naczyń tętni czych, w których odkłada się on, stopniowo tworząc blaszkę miażdżycową. Jest to tak zwany „zły” cholesterol. Utleniony LDL to główny prekursor procesu aterogenezy, co oznacza, że prowadzi on bezpośrednio do powstania zmian miażdżycowych. n Przyczyny podwyższonego poziomu cholesterolu Stres, zła dieta i brak ruchu to główne przyczyny podwyższonego cholesterolu w organizmie, jednak najczęściej jego wysoki poziom wiąże się bezpośrednio ze stosowa niem niewłaściwej diety. To właśnie niepra widłowy styl życia i złe nawyki żywieniowe, które polegają na zbyt obfitym żywieniu, wywołały w Polsce „epidemię” chorób spo wodowanych miażdżycą tętnic. Pod poję ciem niewłaściwej diety należy rozumieć: n Skutki podwyższonego cholesterolu Nadmiar cholesterolu w organizmie czło wieka jest groźny zarówno dla zdrowia, jak i życia. Zaburzenia przemiany materii pole gające na wzroście stężenia cholesterolu to hiperlipidemia. Polega ona na odkładaniu się złogów cholesterolu w tętnicach, doprowa dzając do ich zwężenia, co powoduje niemoż ność dostarczenia do serca odpowiedniej ilo ści krwi i tlenu. Stąd już blisko do miażdżycy – podstępnej choroby naczyń krwionośnych. We wczesnych stadiach choroby nie obser wuje się żadnych specyficznych objawów. W miarę postępowania zmian zniszczone lub częściowo zablokowane naczynia mogą powodować szereg skutków niebezpiecz nych dla życia. W zależności od lokalizacji i stopnia zniszczenia tętnic miażdżyca może doprowadzić do zaburzenia pracy narzą dów, np. mózgu czy nerek. Jeśli jednocze śnie występują inne schorzenia, może mieć to fatalne skutki, np. przy współistniejącym nadciśnieniu tętniczym istnieje ryzyko do udaru. Do czynników ryzyka rozwoju miaż dżycy zaliczamy: 1.Niewłaściwą dietę (bogatą w tłuszcze nasycone, cholesterol, słodycze). 2. Cukrzycę. 3. Nadciśnienie tętnicze. 4. Otyłość. 5. Palenie papierosów. 6. Małą aktywność fizyczną. 7. Zaawansowany wiek. n Czego unikać, co jeść, czyli o diecie hipolipemicznej Leczenie dietetyczne ma na celu obniże nie podwyższonego poziomu cholesterolu. Jednocześnie należy utrzymać taki sposób odżywiania, który jest urozmaicony i zbilan sowany pod względem odżywczym. To, czy pacjentowi uda się obniżyć poziom choleste rolu dzięki stosowanej diecie, zależy m.in. od jego wiedzy o składzie pożywienia, umiejęt ności przestrzegania zaleceń dietetycznych oraz chęci utrzymania nowych nawyków żywieniowych przez dłuższy czas – dieta powinna towarzyszyć pacjentowi nieustan nie. Jedyną drogą prowadzącą do poprawy wyników uzyskiwanych przez chorych jest upewnienie się, że rozpoznają oni pokarmy wysokotłuszczowe i bogate w choleste rol oraz wiedzą, jak zastępować je zdrow szym zamiennikiem. Dieta oraz styl życia powinny być ustawione dwutorowo. Po pierwsze powinniśmy starać się zmniejszyć poziom cholesterolu LDL, po drugie należy zwiększyć poziom cholesterolu HDL. Oba te czynniki są szczególnie istotne. Badania dowodzą, że obniżenie stężenia cholesterolu HDL o 4 mg% zwiększa częstość występo wania choroby niedokrwiennej serca nawet o 10%. Zalecenia dotyczące żywienia należy dopasować indywidualnie do każdego pacjenta. U chorych z otyłością trzeba ogra niczyć wartość energetyczną diety w celu normalizacji masy ciała. Już samo to zwy kle wystarcza, aby zmniejszyć stężenie lipi dów w surowicy i zwiększyć stężenie chole sterolu HDL. Drugim krokiem jest obniże nie zawartości tłuszczów ogółem do poni żej 30% energii, w tym nasycone kwasy tłuszczowe powinny stanowić 6‑7% energii, jednonienasycone kwasy tłuszczowe 10‑15% energii, a wielonienasycone kwasy tłusz czowe 8% energii (omega‑6: 7%, omega‑3: 3%). Zawartość cholesterolu w diecie musi być mniejsza niż 300 mg dziennie. Wiele badań dowodzi, że obniżenie stężenia cho lesterolu całkowitego we krwi o 1% zmniej sza zapadalność na chorobę niedokrwienną serca o 2%. Wszystkie tłuszcze ogółem powinny pokrywać nie więcej niż 30% i nie mniej niż 15% dobowego zapotrzebowania energe tycznego. W związku z tym należy przede wszystkim zredukować spożycie tłuszczów zwierzęcych (nasyconych). Wyeliminować trzeba także tłuszcze typu smalec, słonina oraz ograniczyć tzw. niewidoczne tłuszcze pochodzenia zwierzęcego, które znajdują się głównie w czerwonym mięsie i jego prze tworach, a także w pieczywie cukierniczym, żółtych serach i pełnotłustych produktach MEDYCYNA I PASJE KWIECIEŃ 2010 15 medycynA W praktyce 1. Dietę o zbyt dużej wartości energe tycznej. 2. Zawartość tłuszczów w całodzien nym menu przekraczająca 30% dziennego zapotrzebowania kalorycznego. 3. Udział tłuszczów pochodzenia zwie rzęcego (nasycone) powyżej 15% dziennego zapotrzebowania kalorycznego. 4. Spożywanie ponad 300 mg choleste rolu na dobę. 5. Zawartość cukrów prostych powyżej 10% dziennego zapotrzebowania kalorycz nego. 6. Niedobór miedzi, żelaza, chromu, selenu, potasu i magnezu. 7. Niedobór witamin antyoksydacyj nych A, C, E, B6, B12 oraz kwasu foliowego 8. Niedobór błonnika w diecie. Do grupy ryzyka związanego z podwyż szonym stężeniem cholesterolu we krwi należą: mężczyźni, osoby w podeszłym wieku, osoby nieaktywne fizycznie, stosu jące wysokoenergetyczną dietę oraz osoby palące papierosy. medycynA W praktyce mlecznych. Należy unikać masła, twardych margaryn, pełnotłustego mleka, tłustego drobiu, ciast, zabielaczy do kawy, produk tów zawierających uwodornione oleje, oleju palmowego i kokosowego. W wielu różnych badaniach wykazano dodatni związek pomiędzy wielkością spo życia nasyconych kwasów tłuszczowych a stężeniem cholesterolu w surowicy. Zbyt duża podaż tych kwasów wywiera nieko rzystny wpływ na organizm poprzez zwięk szenie stężenia cholesterolu całkowitego i wydłużenie czasu trwania lipemii popo siłkowej. Prowadzi to z kolei do zwiększe nia stężenia frakcji LDL w surowicy, która działa aterogennie. Liczne badania dowo dzą, że najskuteczniejszym sposobem obni żenia stężenia cholesterolu we krwi jest ogra niczenie spożycia nie tylko cholesterolu, ale przede wszystkim nasyconych kwasów tłusz czowych. Dlatego też ilość spożycia nasyco nych kwasów tłuszczowych powinna być niższa niż 6‑7%. Głównym źródłem tłusz czów nasyconych w pożywieniu są tłuste kawałki mięsa, skóra drobiu, wyroby mięsne, takie jak kiełbasy i kotlety, pełne mleko i peł notłusty nabiał, jak sery i śmietana, masło, słonina, olej kokosowy, olej palmowy, ciasta, ciastka, herbatniki, słodycze i wyroby cze koladowe. Kwasy tłuszczowe wielonienasycone możemy podzielić na dwie grupy – ome ga‑3 oraz omega‑6. Są one szczególnie ważne z punktu widzenia fizjologii żywienia, ponie waż zaliczają się do niezbędnych nienasyco nych kwasów tłuszczowych. Oznacza to, że Tabela 1. Źródła cholesterolu, NNKT, kwasów omega‑3 i omega‑6 (wartości podane w gramach) Produkt Cholesterol Mleko w proszku 109 Śmietanka 30% tłuszczu 106 Ser Rokpol 99 Jajo kurze całe 600 Żółtko jaja kurzego 1790 Mózg wieprzowy 2500 Wątroba drobiowa 380 Pasztet pieczony 370 Węgorz świeży 164 Śledź oleju Masło NNKT 7,5 248 64,4 Margaryna 28 Soja, nasiona suche 11,3 127 Orzechy włoskie 41 Migdały 11 Słonecznik Sernik 16 Kwasy omega‑3 4,2 Olej słonecznikowy Makaron 4‑jajeczny Kwasy omega‑6 28,8 356 Sardynki w sosie pomidorowym (całe, po odsączeniu) 1,4 Śledź atlantycki, marynowany 1,2 Tuńczyk biały w sosie własnym 0,7 Krewetki 0,2 MEDYCYNA I PASJE KWIECIEŃ 2010 nie podlegają syntezie w organizmie, zatem musimy je dostarczyć wraz z pożywieniem. Ich rola w organizmie jest niezwykle istotna. Pełnią one przede wszystkim rolę struktu ralną, stanowiąc niezbędny składnik budul cowy mitochondriów i fosfolipidów. Biorą także udział w regulacji ważnych czynności fizjologicznych – zwiększają przepływ krwi przez naczynia wieńcowe, transportują skład niki odżywcze. Kwasy te warunkują prawi dłowy wzrost dzieci i młodzieży oraz są pre kursorami niektórych związków biologicznie czynnych (np. prostaglandyn i prostacyklin). Ich korzystne działanie przeciwmiażdżycowe polega między innymi na zmniejszeniu stęże nia triglicerydów w surowicy krwi i hamowa niu powstawania zakrzepów, mają one rów nież łagodne działanie hipotensyjne i obni żające stężenie cholesterolu. Wielonienasycone kwasy omega‑3 wystę pują w rybach, skorupiakach, tofu, migda łach, orzechach włoskich, jak również w nie których olejach roślinnych, takich jak olej lniany, arachidowy i rzepakowy. Zalecane jest spożywanie około 1‑2 g czystych kwa sów na dobę. Większość z nas spożywa ich zdecydowanie za mało. Z kolei wieloniena sycone kwasy omega‑6 występują w oleju kukurydzianym, słonecznikowym, sojowym oraz w wysokogatunkowych miękkich mar garynach. Ich korzystne działanie przeciw miażdżycowe polega na zmniejszaniu stę żenia cholesterolu całkowitego oraz frak cji LDL w surowicy. Podobnie jak omega‑3, mają także łagodny wpływ hipotensyjny. Co ważne, wielonienasycone kwasy tłusz czowe niezwykle łatwo ulegają utlenieniu, przez co tracą swoje właściwości biologiczne i mogą stać się szkodliwe! Z tego względu nie należy używać ich do smażenia, tylko spo żywać na surowo, np. jako dodatek do sała tek i surówek. Innymi dobrymi tłuszczami są jednonienasycone kwasy tłuszczowe, które występują w oliwie z oliwek, oleju z orzesz ków ziemnych, awokado oraz bezcukrowym oleju rzepakowym. Ich korzystne działanie
