Rola Europejskiego Banku Inwestycyjnego w
Transkrypt
Rola Europejskiego Banku Inwestycyjnego w
Rola Europejskiego Banku Inwestycyjnego w rozwoju Zewnętrzne mandaty EBI W 2008 roku Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) udzielił poza Unią Europejską (UE) pożyczek na łączną kwotę 6,1 miliarda Euro. EBI to główna unijna instytucja finansowa podejmująca działania na całym świecie w imieniu UE oraz jej państw członkowskich – udziałowców EBI. Zasady finansowania przyznawanego przez EBI dla państw rozwijających się określone są w dokumentach unijnych dla poszczególnych regionów działalności banku. Mandaty przyznawane są bankowi przez Radę Unii Europejskiej w dwóch głównych celach: aby określić priorytety wsparcia udzielanego przez EBI oraz aby zapewnić gwarancje wspólnotowe dla pożyczek udzielanych przez bank poza UE. Gwarancje te mają na celu zabezpieczenie EBI na wypadek potencjalnych strat na bardziej ryzykownych rynkach. Dla pożyczek w regionie Afryki, Karaibów oraz Pacyfiku (AKP) mandat EBI opiera się o Porozumienie z Cotonou (ang. Cotonou Agreement), natomiast pożyczki dla Azji, Ameryki Łacińskiej, krajów przedakcesyjnych oraz graniczących z UE (region Morza Śródziemnego, Europa Wschodnia, Południowy Kaukaz oraz Rosja) opierają się o mandat zewnętrzny przyznany przez Radę Unii Europejskiej w grudniu 2006 na okres 2007 – 2013. Mandat ten zawiera wspólnotowe gwarancje na sumę 27.8 miliarda Euro, w porównaniu z 20.7 miliarda na okres 2000 – 2006. EBI w państwach AKP Porozumienie z Cotonou, zawarte w roku 2000, reguluje zasady przyznawania pożyczek przez EBI 79 państwom AKP na inwestycje sektora prywatnego w infrastrukturę drogową, wodną, energetyczną oraz telekomunikacyjną. EBI udziela pożyczek z własnych środków finansowych. Ponadto, w coraz większym stopniu zarządza unijnymi środkami budżetowymi ulokowanymi w Europejskim Funduszu Rozwoju. Jest to fundusz utworzony ze środków przekazanych przez poszczególne państwa członkowskie i zarządzany przez Komisję Europejską. W ramach Porozumienia z Cotonou EBI zarządza również Funduszem Inwestycyjnym Cotonou – instrumentem obarczonym ryzykiem inwestycyjnym utworzonym w czerwcu 2003. W latach 2003 – 2007 fundusz ten udostępnił 3,924 miliarda Euro. Dalsze 3,5 miliarda Euro zostało zarezerwowane na lata 2008 – 2013. ”Counter Balance - Wyzwanie dla Europejskiego Banku Inwestycyjnego” to kampania realizowana przez europejskie organizacje pozarządowe mająca na celu włączenie Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) w program rozwojowy Unii Europejskiej, który obejmuje likwidację ubóstwa, promocję zrównoważonego rozwoju oraz osiągnięcie Milenijnych Celów Rozwoju (z ang. MDGs). Niniejsza broszura jest częścią pakietu informacyjnego kampanii. Porozumienie z Cotonou zobowiązuje EBI do podejmowania działań na rzecz „zmniejszenia, a w rezultacie zlikwidowania ubóstwa, w zgodzie z zasadą zrównoważonego rozwoju oraz stopniowej integracji państw AKP do gospodarki światowej”. Wymaga to między innymi poszanowania praw człowieka, stosowania zasad demokratycznych oraz prawa, a także dążenia do utrzymania stabilnego środowiska politycznego oraz zrównoważonego i sprawiedliwego rozwoju i wykorzystania zasobów produkcyjnych. EBI i inne państwa Południa oraz kraje sąsiadujące Porozumienie z Cotonou wyraźnie umiejscawia działania EBI w ramach unijnej polityki rozwoju. Sprawy mają się jednak inaczej dla pozostałych regionów. Obecny mandat EBI na udzielanie pożyczek poza UE (od 2006) określa odmienne priorytety dla poszczególnych regionów, skupiając się na różnorakich celach, w tym promowaniu bezpośrednich inwestycji zagranicznych UE. W ramach Europejskiej Polityki Sąsiedztwa (EPS) EBI został upoważniony do rozszerzenia działalności pożyczkowej do łącznej sumy 12,4 miliarda Euro. Pożyczki mogą być udzielane między innymi państwom Południowego Kaukazu (nie były objęte poprzednim mandatem) oraz Rosji (w przypadku tego kraju poprzedni mandat ograniczał się do projektu ochrony środowiska w Sankt Petersburgu). W rejonie Azji oraz Ameryki Łacińskiej w latach 2007 – 2013 EBI dysponować będzie łączną sumą 3,8 miliarda Euro. Jest to znacznie większa kwota na pożyczki w tych dwóch regionach niż przewidziane w poprzednim mandacie 2,480 miliarda Euro na lata Rola Europejskiego Banku Inwestycyjnego w rozwoju 2000 – 2006. Cele unijnego mandatu dla państw Azji oraz Ameryki Łacińskiej obejmują współpracę gospodarczą poprzez unijne bezpośrednie inwestycje zagraniczne, ochronę środowiska – w tym ograniczanie zmian klimatycznych – oraz projekty, które przyczyniają się do bezpieczeństwa energetycznego UE. W listopadzie 2008 roku, Rada uznała, że pięć krajów Azji Środkowej1 może zostać beneficjentami pożyczek EBI, pomimo iż Parlament Europejski zgłosił zastrzeżenia co do rozwoju demokracji oraz przestrzegania prawa w tych krajach. W regionie śródziemnomorskim EBI stopniowo staje się największym pożyczkodawcą – w ramach EPS przewidziano 8,7 miliarda Euro na lata 2007 – 2013 na pożyczki dla państw w tym obszarze. W ramach Instrumentu Eurośródziemnomorskiego Partnerstwa i Inwestycji (IEPI, 2002) oraz Rozszerzonego IEPI (2003) 44 procent z 1,354 miliarda Euro pożyczek udzielonych w ramach IEPI w roku 2006 wsparło sektor energetyczny. Wsparcie dla sektora prywatnego oraz inwestycje infrastrukturalne pozostaną priorytetem finansowym w krajach basenu Morza Śródziemnego. Działania rozwojowe EBI W latach 2003 – 2008 Fundusz Inwestycyjny EBI zaangażowany był w 139 projektów w państwach AKP. Działania EBI związane z udzielaniem pożyczek w krajach rozwijających się zostały skrytykowane zarówno przez parlamentarzystów jak i organizacje społeczne w UE oraz państwach Globalnego Południa. Zwracano uwagę na brak jasnych i prawnie obowiązujących standardów i procedur w obszarze społecznym, środowiskowym oraz rozwojowym, a także niewystarczające wsparcie dla wdrażania zrównoważonego rozwoju w regionach objętych działalnością banku. Działania finansowane przez EBI w państwach rozwijających się są znacznie słabiej udokumentowane niż podobne działania wspierane przez inne instytucje finansowe jak np. Bank Światowy czy regionalne banki rozwojowe, np. Azjatycki Bank Rozwoju. Biorąc pod uwagę znaczne zaangażowanie EBI w krajach rozwijających się w ramach różnorakich mandatów, martwi fakt, że bank ten posiada bardzo słabe możliwości aby dokładniej analizować wspierane przez siebie projekty, nie wspominając o monitoringu w trakcie ich wdrażania. Ponadto, w przypadku większości pożyczek udzielanych przez EBI do wiadomości publicznej przekazywane 1 Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan, Uzbekistan. są jedynie bardzo ograniczone informacje. Kontrakty finansowe określające obowiązki promotora projektu pozostają poufne, co uniemożliwia publiczną kontrolę nad projektem a także niezależną ocenę stopnia, w jakim dany projekt przyczynia się do walki z ubóstwem oraz wdrażania zrównoważonego rozwoju w państwach korzystających z pożyczek EBI. Ponadto, EBI w dalszym ciągu wspiera kontrowersyjne projekty infrastrukturalne oraz w sektorze wydobywczym. Przykład może stanowić tama Bujagali – projekt, którego zasadność od wielu lat kwestionują organizacje z Ugandy oraz społeczność międzynarodowa ze względu na brak ochrony rybołówstwa i turystyki w regionie, potencjalne ryzyko jakie ten projekt niesie dla Jeziora Wiktorii oraz fakt, że pomimo jego wdrożenia, większość ludności Ugandy i tak nie będzie miała dostępu do energii po przystępnych cenach. Ponadto, jego realizacja została opóźniona ze względu na korupcję występującą w Ugandzie. Pomimo tego, w roku 2007 EBI zatwierdził 92 miliony Euro pożyczki dla tego projektu. W tym samym roku EBI zatwierdził 100 milionów Euro pożyczki dla projektu wydobywczego Tenke Fungurume w Demokratycznej Republice Konga (DRK). Jest to jedno z największych złóż miedzi i kobaltu. Amerykańska spółka Freeport McMoRan (wcześniej Phelps Dodge) oraz kanadyjska firma Tenke Mining posiadają większościowe udziały w projekcie. Projekt wdrażany jest na podstawie kontraktu pomiędzy rządem oraz konsorcjum wydobywczym. Jest to jeden z 60 kontraktów podpisanych przez rząd przejściowy podczas wojny w DRK. Kontrakty te są obecnie analizowane przez międzyministerialną komisję w Kinszasie. Podejrzewa się, że kontrakty zostały przygotowane w sposób nieprawidłowy, przy braku przejrzystości, niezgłoszonym konflikcie interesów, wątpliwych płatnościach oraz na warunkach wysoce niekorzystnych dla rządu DRK. Jednocześnie, finansowanie dużych projektów wydobywczych nie podlega żadnemu z priorytetów zdefiniowanych przez UE dla współpracy z DRK. Projekt ten nie przyczynia się również do osiągnięcia celów Porozumienia z Kotonu (zmniejszenie ubóstwa oraz propagowanie zrównoważonego rozwoju), gdyż wydobywanie zasobów mineralnych jest już samo w sobie niezrównoważone. Średniookresowy przegląd zewnętrznego mandatu EBI Mandat EBI na udzielanie pożyczek wszystkim krajom spoza UE, bez państw akcesyjnych oraz regionu AKP, poddawany jest obecnie przeglądowi przez panel Rola Europejskiego Banku Inwestycyjnego w rozwoju ekspertów. Przegląd średniookresowy, wprowadzony ostatnią decyzją Rady w wyniku rozbieżnych poglądów wśród państw członkowskich co do roli EBI, jest postrzegany jako ważny krok dla przyszłości banku – wyniki spodziewane są w czerwcu 2010. Organizacje społeczne apelowały do Komisji Europejskiej, EBI oraz państw członkowskich aby rozszerzyć zakres przeglądu, tak aby nie był on tylko technicznym ćwiczeniem, ale aby możliwa była również ocena skuteczności EBI jako narzędzia pomocy UE państwom rozwijającym się. Decyzja ta została wydana w odpowiedzi na wielokrotne prośby Parlamentu Europejskiego aby móc współuczestniczyć w przyznawaniu EBI mandatu do udzielania pożyczek poza UE. Decyzja ETS stanowi historyczny krok naprzód na drodze do pełnego zrozumienia i zaakceptowania, że EBI swymi działaniami w rejonie Azji, Ameryki Łacińskiej, w krajach przedakcesyjnych oraz państwach sąsiadujących powinno promować cele wspólnotowej polityki rozwojowej. Wyniki tego przeglądu będą miały bezpośredni wpływ na kształt przyszłego systemu finansowego UE. Na rok 2010 przewidziany jest również przegląd działalności pożyczkowej EBI w krajach AKP w ramach Porozumienia z Kotonu. Jednakże, w związku z wyborami do Parlamentu Europejskiego, które odbyły się w czerwcu 2009, obecny mandat został przedłużony do 31 października 2011r. Komisja Europejska powinna przedłożyć Parlamentowi wstępną propozycję w zakresie odnowy mandatu do 30 kwietnia 2010. Decyzja Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości 6 listopada 2008 Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS) podjął ważną decyzję anulującą zewnętrzny mandat EBI przyznany bankowi przez Radę Unii Europejskiej w roku 2006. ETS zobowiązał Radę do podjęcia nowej decyzji w oparciu o inne ramy prawne w przeciągu 12 miesięcy od wydania wyroku i włączenia Parlamentu Europejskiego do procesu decyzyjnego. Działania EBI na świecie Pożyczki udzielane przez EBI w krajach UE Pożyczki udzielane przez EBI poza UE Kraje, co do których Rada będzie każdorazowo decydować czy kwalifikują się do ubiegania się o pożyczkę z EBI z gwarancjami Wspólnoty Pożyczki EBI w latach 2007 – 2013, w milionach Euro: Kraje przedakcesyjne – 8700; Kraje basenu Morza Śródziemnego – 8700; Europa Wschodnia, Południowy Kaukaz i Rosja – 3700; Południowa Afryka – 900; Azja – 1000; Ameryka Łacińska – 2800. W sumie: 27,8 miliarda Euro, w porównaniu z 20,7 miliarda Euro w latach 2000 – 2006. Źródło: Decyzja Rady Europejskiej z 12.12.2006, 16058/06. Dostępna na: http://register.consilium.europa.eu/pdf/en/06/st16/st16058.en06.pdf Unijna strategia wsparcia państw rozwijających się w walce z kryzysem Biorąc pod uwagę obecny kryzys finansowy oraz nowe lub poddane przeglądowi strategie unijne pomocy państwom rozwijającym się, pozycja EBI najprawdopodobniej będzie w nadchodzących latach jeszcze silniejsza. Komisja Europejska wyjaśniła już w swoim pakiecie komunikacyjnym dotyczącym finansowania rozwoju, publikowanym corocznie w kwietniu, że EBI może stać się podstawowym narzędziem do reagowania na nowe wyzwania, które pojawiły się na skutek kryzysu ekonomicznego i finansowego. Dziesięć na 28 działań przewidzianych w komunikacie Komisji „Wsparcie krajów rozwijających się w pokonywaniu kryzysu” dotyczy EBI. Komisja prosi EBI między innymi o szybsze wydatkowanie środków w krajach rozwijających się oraz o zastosowanie swoich instrumentów pożyczkowych w celu promowania prywatnych inwestycji i handlu zagranicznego. Jest to poniekąd niezwykłe, gdyż Komisja posiada ograniczony wpływ na EBI ze względu na fakt, że państwa członkowskie same reprezentują się w ciałach zarządzających bankiem. Jasne jest jednak, że Komisji brak lepszych alternatyw dla finansowania antycyklicznego. Istnieje duża różnica zdań co do roli EBI zarówno między Komisją Europejską i państwami członkowskimi jak i między poszczególnymi państwami członkowskimi UE. Ambitne plany Komisji aby wzmocnić rolę EBI w finansowaniu działań rozwojowych zostały w dużej mierze odrzucone przez państwa członkowskie Rola Europejskiego Banku Inwestycyjnego w rozwoju podczas majowego spotkania Rady ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych. Używając niezobowiązujących sformułowań, Rada Unii Europejskiej stwierdziła, że „mile widziane” byłoby gdyby EBI działał szybciej i elastyczniej przy udzielaniu pożyczek w sektorze finansowym i infrastrukturalnym oraz gdyby udzielał również finansowania małym i średnim przedsiębiorstwom – choć tylko z własnych zasobów kapitałowych. Jednocześnie Rada podkreśliła, że wprowadzenie bardziej elastycznych procedur wdrożeniowych mających na celu wcześniejszą koncentrację pomocy, w tym wsparcie budżetów, nie może zagrażać jakości działań pożyczkowych EBI. Ponadto, Rada pozytywnie odniosła się do planów Komisji aby wzmocnić i zreformować Fundusz Powierniczy UE na rzecz Infrastruktury w Afryce oraz aby zasilić go 200 milionami Euro na lata 2009 – 2010. Rada zachęciła również państwa członkowskie do wpłat na rzecz funduszu. EBI a skuteczność pomocy Unia Europejska podpisała szereg dokumentów dotyczących skuteczności pomocy, np. Deklarację Paryską w sprawie Skuteczności Pomocy w roku 2005 oraz Plan Działania z Akry w roku 2008. To głównie państwa członkowskie UE poruszają temat skuteczności pomocy na arenie międzynarodowej chcąc zapewnić, że oficjalna pomoc rozwojowa ma rzeczywisty pozytywny wpływ na rozwój oraz, że jest ona wydatkowana zgodnie z przeznaczeniem, tzn. na walkę z ubóstwem. Powyższe ustalenia dotyczące pomocy rozwojowej zakładają również szereg reform. Ich główne cele to: zwiększenie możliwości państw rozwijających się w zakresie przygotowywania i wdrażania ich własnych polityk rozwojowych, dostosowanie interwencji państw udzielających pomocy do strategii i systemów rozwojowych państw ją otrzymujących, ujednolicenie procedur różnych instytucji i agencji udzielających pomocy w celu zredukowania obszarów nachodzących na siebie, tak aby nie trzeba było powielać tych samych działań oraz aby zwiększyć rezultaty pomocy oraz wykorzystanie pomocy w jak największym zakresie. Obecnie EBI prowadzi swoje działania w dużej mierze poza ustaleniami dotyczącymi skuteczności pomocy i nie podejmuje większych wysiłków aby się do nich dostosować. Ponieważ mandat EBI obejmuje zarówno wspieranie rozwoju w biednych krajach, jak i promowanie inwestycji zagranicznych firm europejskich, to pomoc udzielana przez ten bank jest w gruncie rzeczy pomocą wiązaną. Według Komitetu ds. Pomocy Rozwojowej Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, stosowanie pomocy wiązanej obniża efektywność kosztową nawet o 30 procent. Pilna potrzeba zmian Przy tak wielu różnorakich rolach i mandatach, pozycja EBI w polityce rozwojowej wyraźnie się wzmacnia. Dlatego też zarówno EBI jak i jego udziałowcy powinni podjąć działania adekwatne do coraz większej odpowiedzialności jaka spoczywa na tej instytucji. Należy zreformować stosowany przez EBI przestarzały model rozwojowy, który opiera się o wzrost i generowanie przychodów, ignorując jednocześnie najbiedniejsze społeczności świata, a dostarczając korzyści jedynie wybranym. W świetle obecnego kryzysu żywnościowego i klimatycznego potrzeba fundamentalnych zmian w podejściu do zrównoważonego rozwoju jest niezaprzeczalna. Jeśli EBI chce być siłą sprawczą tych zmian, to sam musi przejść znaczną reformę. Instytucja ta została utworzona 50 lat temu dla celów odmiennych niż pomoc rozwojowa w państwach poza UE. Przy obecnej strukturze organizacyjnej oraz zasadach działania, EBI nie będzie w stanie propagować zrównoważonego rozwoju w tych państwach. Parlament Europejski posiada obecnie możliwości dodatkowego wpływu na EBI i powinien ich użyć aby doprowadzić do dialogu, który jest niezbędny dla wprowadzenia powyższych zmian. Kampania „Counter Balance – Wyzwanie dla Europejskiego Banku Inwestycyjnego” jest prowadzona przez: CEE Bankwatch Network (Europa Środkowa i Wschodnia); Both ENDS (Holandia); Bretton Woods Project (Wielka Brytania); Campagna per la Riforma della Banca Mondiale (Włochy); Les Amis de la Terre (Francja); urgewald (Niemcy); Weed (Niemcy) Kontakt: [email protected] www.counterbalance-eib.org Wydrukowano na papierze z recyklingu. Bruksela, Grudzień 2009 Niniejsza publikacja została przygotowana przy wsparciu finansowym Unii Europejskiej. Wyłączną odpowiedzialność za treść publikacji ponosi CEE Bankwatch Network i w żadnym wypadku nie może być ona traktowana jako odzwierciedlenie stanowiska Unii Europejskiej.