Niedoskonała konkurencja Typ: PDF File Rozmiar

Transkrypt

Niedoskonała konkurencja
Wprowadzenie
W przypadku większości rynków trudno jest mówić o istnieniu doskonałej konkurencji,
czyli rynku, na którym istnieje wielu sprzedawców oferujących identyczny produkt i na którym
istnieje swoboda wejścia na dany rynek i wyjścia z niego. Rynki konkurencyjnie niedoskonałe
mogą się różnić pod względem tych dwóch czynników oraz poziomu ich natężenia. Na większości rynków nie ma identycznych produktów, ale istnieje wiele towarów znacznie do siebie
zbliżonych, czyli tzw. bliskich substytutów. Wejście na wiele rynków jest trudne ze względu
na wysokie koszty kapitałowe oraz silną konkurencję ze strony uznanych sprzedawców znanych
i szeroko reklamowanych marek. Wiele ważnych rynków zdominowanych jest przez kilka
potężnych firm, a nie przez wielu drobnych sprzedawców. Na przykład: wśród amerykańskich
producentów pojazdów mechanicznych, płatków śniadaniowych, gumy do żucia, papierosów,
kopiarek i maszyn do szycia, 4 największe firmy mają ponad siedemdziesięciopięcioprocentowy
udział w sprzedaży ogółem firm amerykańskich w tych sektorach. Na wielu rynkach lokalnych
często jest tylko kilka konkurujących firm, nawet jeśli na poziomie regionalnym lub krajowym
firm tych jest znacznie więcej. Na przykład, choć w dużym mieście może być wiele firm handlujących paliwem, z prawdziwą konkurencją mamy do czynienia zaledwie między kilkoma takimi
firmami w danej okolicy. Dlatego bardzo ważne jest, by uczniowie zrozumieli podstawowe cechy
rynków doskonale i niedoskonale konkurencyjnych oraz konsekwencje ich istnienia:
1. Firmy na rynku niedoskonale konkurencyjnym są zwykle wzajemnie od siebie zależne,
tak że działanie jednej ma olbrzymi wpływ na warunki ekonomiczne innych konkurencyjnych firm.
2. Wielkie firmy konkurujące między sobą często unikają konkurencji cenowej obawiając się
reakcji konkurentów i dostrzegając wspólny interes w utrzymaniu cen powyżej poziomu,
który utrzymywałby się, gdybyśmy mieli do czynienia z konkurencją doskonałą.
3. Zarówno wielkie, jak i małe firmy na rynku niedoskonale konkurencyjnym zwracają
szczególną uwagę na istnienie konkurencji innej niż cenowa, zwłaszcza konkurencji
w reklamach, które uwypuklają rzeczywiste lub wymyślone różnice w jakości dóbr
i usług oferowanych konsumentom.
4. Na rynkach zdominowanych przez kilku gigantów, istnieją silne tendencje do wprowadzenia „zmowy cenowej”, choć w krajach takich jak USA, gdzie praktyki te są nielegalne,
zmowy takie muszą być dobrze zakamuflowane.
Konkurencja między drobnymi firmami wytwarzającymi identyczny produkt jest pożądana,
ponieważ powoduje spadek cen dla konsumentów oraz bardziej efektywne wykorzystanie
ograniczonych zasobów. Niedoskonała konkurencja prowadzi zwykle do wzrostu cen i spadku
produkcji. Niekiedy jednak te negatywne skutki mogą być rekompensowane, gdyż wielkie
firmy potrafią wykorzystać ekonomie skali, które powodują zmniejszenie kosztów produkcji
Narodowy Bank Polski
2
i obniżenie cen. Są oczywiste dowody na to, że konsumenci wolą mieć większy wybór
produktów, co związane jest z istnieniem w pewnym stopniu niedoskonałej konkurencji.
Ocena jakiegokolwiek konkretnego niedoskonale konkurencyjnego rynku wiąże się z dokładnym
wyważeniem tych kosztów i korzyści. Publiczne działania powinny, bez wątpienia, zmierzać
do wyeliminowania zbyt wielkiej koncentracji siły rynkowej i skandalicznych przypadków
zmowy między firmami, by zapewnić efektywny poziom konkurencyjności. Jednak działania
te nie powinny być nastawione na rozdrabnianie wielkich firm tylko dlatego, że dany rynek nie
jest doskonale konkurencyjny.
Pojęcia

Struktura konkurencji i rynku,

Wzajemne zależności wywołane niedoskonałą konkurencją,

Konkurencja inna niż cenowa,

Zmowa,

Polityka antytrustowa i regulacje dotyczące naturalnych monopoli.
Myśl przewodnia
Konkurencja wśród sprzedawców powoduje obniżenie kosztów i cen oraz zachęca producentów
do produkowania większej ilości tego, czego konsumenci chcą i co są w stanie kupić.
Fakty wyjściowe
Sprzedawcy konkurują między sobą pod względem cen, jakości produktu, obsługi klienta,
różnorodności i oryginalności produktu, atrakcyjności form i sposobów reklamowania.
Poziom konkurencji na danym rynku kształtowany jest przez liczbę kupujących i sprzedających
na tym rynku.
Na poziom konkurencji w przemyśle wpływ ma swoboda wejścia nowych producentów
do danego sektora gospodarki lub przemysłu.
Zmowy pomiędzy kupującymi lub sprzedającymi ograniczają poziom konkurencji. Zmowa
jest mniej prawdopodobna na rynkach, gdzie jest wielu sprzedających i kupujących.
3
Cele

Uczniowie definiują rynki doskonale i niedoskonale konkurencyjne,

Uczniowie oceniają znaczenie konkurencji innej niż cenowa na rynkach niedoskonale
konkurencyjnych,

Uczniowie wyjaśniają tendencje do zmowy cenowej obecne na rynkach niedoskonale
konkurencyjnych,

Uczniowie oceniają wpływ działań rządu na rynek niedoskonale konkurencyjny.
Opis lekcji
Celem wielu zadań wykorzystanych w tej lekcji jest analiza:
1. decyzji związanych z popytem i polityką cenową, przed jakimi stają firmy funkcjonujące
na rynkach niedoskonale konkurencyjnych,
2. wzajemnych zależności w sytuacjach, gdzie działania jednej firmy mają olbrzymi wpływ
na jej konkurentów na danym rynku,
3. tendencji wśród firm, między którymi istnieją formalne lub nieformalne porozumienia
dotyczące cen, do przystępowania do zmowy i oszukiwania w ramach tego typu układu,
4. decyzji publicznych w sprawie łączenia firm, gdy nie ma jasności, czy dane
połączenie zmniejszy czy zwiększy efektywną konkurencję w sektorze już i tak silnie
zcentralizowanym.
Materiały

Zadanie 1: „Rynki doskonale i niedoskonale konkurencyjne” – po jednym egzemplarzu
dla każdego ucznia.

Zadanie 2: „Dylemat więźniów” – po jednym egzemplarzu dla każdego ucznia.

Zadanie 3: „Pojedynek stacji benzynowych”– po jednym egzemplarzu dla każdego
ucznia.

Zadanie 4: „To dotyczy nas wszystkich”– po jednym egzemplarzu dla każdego ucznia.

Zadanie 5: „Przypadek linii lotniczych: Czy duży znaczy lepszy?”– po jednym
egzemplarzu dla każdego ucznia.

Karty kupna i sprzedaży oraz tabele wyników dla uczniów i jedno zestawienie wyników
dla całej klasy „Klasowy rynek ropy naftowej”.

Kilka różnych marek znanych napojów w kilku różnych smakach (cola, pomarańczowy,
cytrynowy); kilka szarf do zawiązania oczu, papierowe kubki, woreczek lodu.
4
Przebieg lekcji
1.
Wyjaśnij, że na tej lekcji przyjrzycie się przyczynom i skutkom niedoskonałej konkurencji
oraz strategiom stosowanym najczęściej przez firmy funkcjonujące na rynkach niedoskonale
konkurencyjnych.
2.
Rozdaj uczniom Zadanie 1. Po omówieniu podstawowych cech rynków doskonale
i niedoskonale konkurencyjnych poproś uczniów, by odpowiedzieli na pytania.
Zadania 1:
Pamiętając o cechach rynków doskonale i niedoskonale konkurencyjnych, wyobraź sobie,
że jesteś sprzedawcą na każdym z opisanych poniżej rynków. Wyjaśnij jak, twoim zdaniem,
zmieniłby się twój poziom sprzedaży po podniesieniu lub obniżeniu cen. W jakim stopniu
zmieniłaby się sprzedaż i dlaczego?
A. Rolnik uprawiający pszenicę (rynek produktów rolniczych jest chyba najlepszym
przykładem niedoskonałej konkurencji – z wyjątkiem tych jego fragmentów, gdzie mamy
do
czynienia
z
cenami
regulowanymi
przez
państwo.
Jeśli podniesiesz cenę powyżej ceny rynkowej, twoja sprzedaż będzie równa zeru, gdyż
zainteresowani kupnem pszenicy mogą kupić identyczny towar po cenie rynkowej
od wielu innych sprzedających. Jeśli obniżysz cenę, twoja sprzedaż nie wzrośnie. Możesz
sprzedać wszystko po cenie rynkowej, obniżanie ceny poniżej poziomu ceny rynkowej
nie ma więc sensu).
B. Lokalny dostawca energii elektrycznej (mamy tu przykład naturalnego monopolu
– najbardziej drastycznej formy niedoskonałej konkurencji. Na rynku nie ma produktów
zastępczych i jest tylko jeden dostawca. Jeśli podniesiesz ceny, sprzedaż spadnie, ale
raczej nieznacznie, gdyż popyt na elektryczność nie jest elastyczny. Podobnie, gdy obniżysz ceny, wzrost sprzedaży będzie minimalny).
C. Amerykański producent samochodów (jest to przykład oligopolu – rynku zdominowanego przez kilku wielkich sprzedawców. Rynek taki charakteryzuje się olbrzymim
poziomem wzajemnej zależności. Jeśli podniesiesz ceny, możesz spowodować znaczy
spadek sprzedaży, jeśli twoi konkurenci pozostawią swoje ceny na poprzednim pozio-
5
mie, ponieważ wielu konsumentów uważa różne marki samochodów za bliskie substytuty. Jeśli obniżysz ceny, możesz przejąć część sprzedaży konkurentów, pod warunkiem
że oni pozostawią ceny na poprzednim poziomie. Jeśli jednak zrównają oni swoje ceny
z twoimi, twój wzrost sprzedaży będzie nieznaczny. Nie możesz być pewien, jakie skutki
przyniesie podwyższenie lub obniżenie cen, ponieważ zależą one od decyzji innych
sprzedawców na tym rynku).
D. Kwiaciarnia (na tym rynku, podobnie jak na rynku producentów samochodów, jest
wiele bliskich substytutów, a więc zmiana ceny w jednej kwiaciarni ma wpływ
na poziom sprzedaży w innych. Jednak w odróżnieniu od przemysłu samochodowego,
w przypadku kwiatów, w miastach jest o wiele więcej miejsc, gdzie można je kupić.
Niedoskonała konkurencja na rynkach kwiatowych i innych rynkach sprzedaży detalicznej są przykładem struktury rynku zwanej przez ekonomistów konkurencją monopolistyczną. Na tych rynkach podniesienie cen powoduje spadek sprzedaży, a ich obniżenie
– wzrost. Jednak rzeczywisty poziom sprzedaży zależy od tego, ilu sprzedawców jest
na danym rynku; od zakresu, w jakim klienci uważają produkty i usługi towarzyszące
różnych sklepów za bliskie substytuty i jak wrażliwi są klienci na zmiany cen).
3.
Jeśli
nie
wykorzystałeś
zadania
„Klasowy
rynek
ropy
naftowej”,
by
zilustrować
zjawisko „czyszczenia” rynku oraz cenę równowagi i ilość, czy też zmiany popytu
i
podaży,
przeprowadź
grę
rynkową,
by
ustalić
konkurencyjną
cenę rynkową i ilość. Jeśli wykorzystałeś już to ćwiczenie, albo przypomnij uczniom, jaka była
konkurencyjna cena rynkowa i ilość (używając kart kupna i sprzedaży), albo zrób
ćwiczenie jeszcze raz, wykorzystując karty kupna i sprzedaży i ustal cenę rynkową baryłki ropy
na poziomie 34 dolarów.
4.
Przeprowadź jeszcze raz ćwiczenie „Klasowy rynek ropy naftowej” używając kart kupna
i sprzedaży, jednak tym razem przeprowadź tylko jedną rundę, z udziałem tylko
czterech sprzedawców. By sprzedawcy nie mieli ze sobą kontaktu, każdy z nich zajmuje jeden
kąt sali („obszaru handlowego”). Uczniom wolno prowadzić transakcje tylko z przypisanego
im miejsca. Przy pomocy jednej karty kupujący i sprzedający mogą przeprowadzić tylko jedną
transakcję, by przeprowadzić następną muszą sporządzić nową kartę. Prowadź zestawienie
wyników
dla
całej
klasy,
przerwij
ćwiczenie,
gdy
zostanie
ustalona
nowa cena rynkowa (zwykle potrzeba na to 5 – 10 minut).
6
5.
Teraz zbierz czwórkę sprzedających na środku, wyjaśnij, że drugą rundę transakcji będą
prowadzić stojąc obok siebie. Daj im kilka minut na opracowanie wspólnej strategii. Możesz
też poprosić ich, by omówili strategię poza klasą, podczas gdy ty z pozostałymi uczniami
przedyskutujesz cenę rynkową i strukturę rynku z rundy 1. Gdy sprzedający ustalą wspólną
strategię przeprowadź drugą rundę i przerwij ją, gdy zostanie ustalona cena rynkowa, co widać
na klasowym zestawieniu wyników.
6.
Omów zadanie, zwracając uwagę na fakt, że gdy zmniejszyła się liczba sprzedających, rynek stał
się mniej konkurencyjny, cena równowagi spadła, a ilość wzrosła, mimo iż liczba kart sprzedaży
(reprezentujących koszty produkcji i sprzedaży ropy) nie zmieniła się. Podaż spadła (krzywa
przesunęła się na wykresie na lewo), gdyż zmniejszyła się liczba sprzedających. To właśnie
miało miejsce na światowym rynku ropy naftowej w latach 70., gdy z rynku doskonale
konkurencyjnego zmienił się on w rynek niedoskonale konkurencyjny. Ograniczenia produkcji
i wzrost cen ropy i produktów ropopochodnych wprowadziły kraje OPEC – najbardziej znany
obecnie przykład kartelu. Zmowa pomiędzy sprzedającymi, by podnieść ceny była bardziej
oczywista i efektywna w rundzie drugiej, gdy sprzedający mogli łatwo spotkać się, ustalić
wspólną strategię i łatwiej kontrolować poczynania innych sprzedających w czasie transakcji.
To spowodowało najprawdopodobniej jeszcze większy wzrost ceny i spadek sprzedaży.
7.
Zwróć uwagę uczniów na dramatyczny spadek cen ropy i gazu (z uwzględnieniem inflacji)
w latach 80. i niemal przez całe lata 90., a następnie, szczególnie w 2004 roku, na ich wzrost
wynikający z działania kilku czynników, takich jak: wzrost popytu w Stanach Zjednoczonych
i na całym świecie, ograniczenia przerobowe w rafineriach amerykańskich, zwiększone koszty
produkcji wynikające z surowszych norm dopuszczalnych zanieczyszczeń w niektórych
częściach Stanów Zjednoczonych, oraz wzmożony wysiłek krajów OPEC i innych producentów
ropy, by dalej ograniczać poziom wydobycia i podwyższyć ceny.
8.
Przedyskutuj zagadnienie, dlaczego firmy funkcjonujące na rynkach niedoskonale konkurencyjnych muszą podejmować decyzje dotyczące poziomu cen i produkcji w warunkach wzajemnej
zależności i przy znacznej niepewności, co do ich skutków.
Podstawową kwestią jest, że przy mniejszej liczbie sprzedających, gdy jedna firma zmienia
poziom cen i produkcji (konkurencja cenowa) lub gdy jakaś firma wprowadza na rynek
7
nowy produkt, rozpoczyna nową kampanie reklamową, przyjmuje inną strategię w zakresie
konkurencji (konkurencja inna niż cenowa), może to mieć wpływ na ceny, sprzedaż i najprawdopodobniej również na zyski innych firm oferujących podobny produkt. Zapowiedz, że teraz
uczniowie zajmą się analizą przypadku wzajemnej zależności w podejmowaniu decyzji, które
pozornie wydają się mieć niewiele wspólnego z ekonomią. Później uczniowie zobaczą, jak firmy
funkcjonujące na rynkach niedoskonale konkurencyjnych stają w obliczu identycznych sytuacji.
9.
Rozdaj Zadanie 2, „Dylemat więźniów”. Daj uczniom czas na przeczytanie zadania. By upewnić
się, czy uczniowie zrozumieli spytaj, jakie korzyści mogą odnieść więźniowie?
10.
Uczniowie odpowiadają na pytania od A do D w Zadaniu 2. Omów ich odpowiedzi. Uczeń,
który mówi: „Ja bym się nie przyznał i odsiedział rok” najprawdopodobniej nie rozumie sytuacji.
Dla Moe i Curly z osobna, przyznanie się jest najlepszym wyjściem – gwarantuje im to najniższy
wyrok, bez względu na to, co zrobi drugi z przestępców. Jeśli jednak obaj przestępcy mogą się
umówić czy współpracować, łączna długość wyroku więzienia dla obu będzie najmniejsza,
jeśli żaden z nich się nie przyzna. Ani Curly, ani Moe nie powinni się przyznać tylko wtedy, jeśli
obaj są pewni, że ten drugi też się nie przyzna, lub też jeśli obawiają się że w przypadku
przyznania ten drugi (lub „jego ludzie”) zemści się na nim. Pamiętać należy, że obaj doskonale
zdają sobie sprawę, że mają do czynienia z przestępcą!
A. 1. Co byś zrobił na miejscu Curly, gdybyś spodziewał się, że Moe się przyzna. Dlaczego?
(Curly powinien się przyznać, bo jeśli się nie przyzna grozi mu 10 lat więzienia, a jeśli się
przyzna – tylko 5.).
2. Co byś zrobił na miejscu Curly, gdybyś spodziewał się, że Moe się nie przyzna.
Dlaczego? (Curly i tak powinien się przyznać, bo jeśli się nie przyzna grozi mu 1 rok
więzienia, natomiast jeśli się przyzna – tylko 3 miesiące.).
B. 1. Co byś zrobił na miejscu Moe, gdybyś spodziewał się, że Curly się przyzna. Dlaczego?
2. Co byś zrobił na miejscu Moe, gdybyś spodziewał się, że Curly się nie przyzna.
Dlaczego? (Odpowiedzi są tu identyczne jak w punkcie 1. Dlatego ewentualne korzyści
powinny skłonić obu złodziei do przyznania się, choć oznacza to, że obaj spędzą
w więzieniu po 5 lat, podczas gdy w przypadku, gdyby obaj się nie przyznali, byłby
to zaledwie rok.).
C. Co ty byś zrobił na miejscu Curly lub Moe? Czy oprócz długości wyroku więzienia
powinniśmy wziąć pod uwagę inne czynniki? (Curly i Moe powinni rozważyć
następujące możliwości:
8
1. Przyznać się, bo wtedy otrzymają niższy wyrok, bez względu na to, czy druga osoba
przyzna się, czy nie. Poza tym, jeśli się przyznają, grozi im co najwyżej 5 lat, jeśli
nie – 10.
2. Nie przyznawać się, jeśli są pewni, że wspólnik też się nie przyzna. W ten sposób
obaj spędzą w więzieniu minimalny wyrok – najwyżej 2 lata, gdy tymczasem,
w przypadku, jeśli obaj się przyznają – 10, lub 10 lat i 3 miesiące, jeśli jeden z nich się
przyzna, a drugi nie.
3. Nie przyznawać się z obawy, że jeśli jeden się przyzna, a drugi nie, on lub ktoś z jego
ludzi zrobi krzywdę pierwszemu lub jego rodzinie.
D. W jakich warunkach Moe i Curly nie przyznaliby się?
(Jak to już zostało wyjaśnione w podpunkcie C, Curly i Moe nie przyznają się albo
dlatego, że mają całkowite zaufanie do wspólnika, albo z obawy przed zemstą. Pierwsza
możliwość jest bardziej prawdopodobna, jeśli Moe i Curly są wspólnikami od dawna
i chcą nimi pozostać w przyszłości.).
11.
Aby zilustrować sytuację podobną do „Dylematu więźniów” zaistniałą w środowisku działań
gospodarczych rozdaj uczniom Zadanie 3. Daj im czas na odpowiedzi na pytania od A do C
samodzielnie lub w grupach. Ćwiczenie to ma za zadanie pomóc uczniom lepiej zrozumieć
wzajemne zależności pomiędzy firmami funkcjonującymi w warunkach niedoskonałej
konkurencji. Mamy tu do czynienia z problemem podobnym do „Dylematu więźniów”, bo choć
obie firmy zwiększą zyski, jeśli będą współpracować i podwyższą ceny, to każda z osobna
dostrzega korzyści, jakie mogłoby przynieść obniżenie cen, bez względu na to, jaką cenę,
ich zdaniem, ustali konkurencja.
A. Mac rozważa możliwość podniesienia ceny, gdyż spodziewa się, że ludzie mimo
wszystko, kupią podobną ilość paliwa. Uważa, że mimo niewielkiego spadku sprzedaży,
odrobinę wyższa cena i tak przyniesie mu większe zyski. Co doradziłbyś Macowi?
Uzasadnij swoją odpowiedź. (Mac nie powinien podwyższać ceny. Mac ma rację,
że popyt na paliwo nie jest elastyczny, jeśli jednak on podniesie ceny, a Charlie nie,
spadek sprzedaży, jaki odczuje Mac, będzie znaczny.).
B. Charlie rozważa obniżenie ceny, bo spodziewa się, że w ten sposób przejmie część
sprzedaży Maca. Jego zdaniem, niewielki spadek wpływów za każdy litr paliwa zwróci
się
z
nawiązką
dzięki
wzrostowi
sprzedaży
spowodowanemu
niższą
ceną.
Co doradziłbyś Charliemu? Uzasadnij swoją odpowiedź.
(Charlie nie powinien obniżać ceny. Ma wprawdzie rację, że dzięki obniżeniu ceny
przejąłby część sprzedaży od Maca, ale tylko wtedy, jeśli Mac także nie obniżyłby ceny.
Tymczasem Mac może obniżyć cenę bardziej niż Charlie Ostatecznie, każdy z nich
zanotuje niewielki wzrost sprzedaży przy niższej cenie, co spowoduje mniejsze zyski.).
9
C. Jakie inne działania mogą podjąć Charlie i Mac, by zwiększyć dochodowość swoich firm?
(Mogą próbować zwiększyć sprzedaż dzięki reklamie lub poprawieniu jakości usług,
dbaniu o czystość toalet, darmowej kawie, mapom czy innym drobnym prezentom.
Jednak również takie działania wiążą się z kosztami i mogą być naśladowane przez
konkurencję).
Z indywidualnego punktu widzenia zarówno Mac, jak i Charlie spodziewają się, że obniżenie
ceny zwiększy sprzedaż, bez względu na to, co zrobi konkurent. Jednak obaj odniosą największe
korzyści, jeśli umówią się i ustalą wspólną, stosunkową wysoką cenę (zauważ jednak, że cena
ta nie może być zbyt wysoka, bo zawsze istnieje zagrożenie, że w okolicy powstanie nowa stacja
benzynowa. Należy też uwzględnić ceny paliwa na stacjach benzynowych na pobliskiej
autostradzie międzystanowej). Wzajemne porozumienie cenowe wykorzystuje fakt, że popyt
na paliwo jest mało elastyczny oraz zmniejsza ryzyko obniżenia cen przez konkurencję.
Na szczęście w USA takie porozumienia są nielegalne. Jednak zmowa może być trudna
do wykrycia i udowodnienia, gdy ma ona formę cichego porozumienia pomiędzy firmami.
Omawiając najważniejsze kwestie poruszone w tym zadaniu, wyjaśnij, że na rynkach niedoskonale konkurencyjnych ceny są bardziej stabilne niż na rynkach doskonale konkurencyjnych.
Jednym z powodów jest olbrzymia niepewność wynikająca z wzajemnej zależności pomiędzy
konkurującymi firmami. W niektórych przypadkach częsta zmiana cen jest po prostu niepraktyczna. Na przykład, często trzeba by od nowa drukować i rozprowadzać katalogi i menu,
co wiąże się z określonymi kosztami.
12.
Rozdaj uczniom Zadanie 4. W zadaniu tym uczniowie indywidualnie lub w 10 niewielkich
grupach podejmują decyzje cenowe. Z tabeli jasno wynika, że zyski firmy zależą od działań
podejmowanych przez innych.
13.
Poproś uczniów, by przeczytali Zadanie 4 i, bez porozumienia z innymi uczniami lub grupami,
zdecydowali, czy należy wprowadzić podwyżkę.
14.
Zbierz zadanie 4 i policz odpowiedzi „tak” i „nie”. Ogłoś wyniki. (Jeśli odpowiedzi jest więcej
niż 10, można wykorzystać tabelę z Zadania 4 w następujący sposób: jeśli połowa uczniów
zdecyduje się na podwyżkę, należy przyjąć dane dla 5 firm; jeśli 70% podniesie cenę – należy
przyjąć wynik dla 7 firm itd.) Podsumowując to zadanie podkreśl, że zmowa może przynieść
sprzedającym znaczne korzyści na rynku o niedoskonałej konkurencji, choć dotrzymanie tego
10
typu umów jest trudne. Tu znów można posłużyć się przykładem krajów OPEC i ich działań
w zakresie ustalania cen i limitów wydobycia w latach 80. i 90. Podobnie jak inne kartele
w przeszłości, zrzeszeni w OPEC mają równie silną motywację do „dogadywania się”
w kwestiach podnoszenia cen i zysków, jak do oszukiwania partnerów w tych zmowach,
zaniżając potajemnie ceny i w ten sposób podwyższając własny poziom sprzedaży powyżej
limitu przyznanego przez kartel.
15.
By zwrócić uwagę uczniów na znaczenie konkurencji na polu innym niż cenowe, poproś
uczniów o przygotowanie list ich ulubionych marek napojów, dżinsów, samochodów i obuwia
sportowego. Poproś ich o wymienienie cech, które decydują o tym, że dana marka jest „wyjątkowa” i spytaj, ile byliby skłonni dopłacić do ceny konkurencyjnej marki, by otrzymać towar
o wymienionych przez siebie cechach. Oszacuj, jaką wartość ma dla producenta danej marki
dbanie o lojalność klientów. Zasugeruj, że wartość tę można z grubsza ustalić mnożąc różnicę
w cenie, jaką uczniowie skłonni są dopłacić, przez liczbę sztuk sprzedanych każdego roku, minus
koszty reklamy i inne koszty związane z dbaniem o lojalność wobec marki oraz o to, by się
wyróżniała i była łatwo rozpoznawalna.
16.
Spytaj uczniów, jaki wpływ na ich wybory mają następujące czynniki: a) kampanie reklamowe
ich ulubionych produktów oraz b) popularność tych produktów wśród ich przyjaciół i kolegów.
Aby sprawdzić, czy różnice w preferencjach są rzeczywiste, czy są skutkiem ulegania perswazji,
przeprowadź test – z zawiązanymi oczami uczniowie wśród 3 lub 4 podobnych napojów
gazowanych różnych marek, rozpoznają swój ulubiony.
17.
Rozdaj uczniom Zadanie 5, by zilustrować, jakie działania dotyczące niedoskonałej konkurencji
podejmuje państwo. Celem analizy przypadku jest uświadomienie uczniom, jak trudno jest
dostrzec wiele przejawów polityki antytrustowej, by w ten sposób wykluczyć zmowę
i ograniczyć siłę rynkową danej firmy. Zapytaj uczniów o ich zdanie na temat analizowanego
przypadku, przedyskutuj ich odpowiedzi, podkreślając następujące kwestie:

Przemysł lotniczy jest przykładem rynku o niedoskonałej konkurencji, działania jednego
ze sprzedających zdecydowanie wpływają na inne firmy na rynku.

Budowanie lojalności wobec marki wiąże się z wysokimi kosztami reklamowymi,
specjalnymi ofertami dla stałych pasażerów (frequent-flyer) oraz danymi o bezpieczeństwie i niezawodności. Stanowi to poważną barierę dla firm chcących wejść na ten rynek,
podobnie jak koszty związane z transportem lotniczym, koszty pracy wysoko wykwalifi-
11
kowanych pracowników (pilotów, mechaników itp.) skomputeryzowanego systemu
sprzedaży biletów lotniczych i systemu rezerwacji.

W zasadzie, w gospodarce rynkowej, właściciele zasobów mają prawo wykorzystywać
je w dowolny sposób. Jednak ważną rolą, jaką w gospodarce rynkowej spełnia państwo,
jest dbanie o zdrową konkurencję. Dlatego w pewnych warunkach, państwo ogranicza
prawa własności, w tym zabrania łączenia dużych firm w tych sektorach przemysłu,
gdzie i tak koncentracja jest już znaczna.

Często zdarza się, że im więcej jest firm na rynku, tym silniejsza panuje konkurencja,
co prowadzi do obniżenia cen i wzrostu produkcji. Jest jednak wiele rynków, które
są „z natury” niedoskonałe. Wielki nie musi znaczyć zły, jeśli konieczne jest prowadzenie
działań na wielką skalę, by w ten sposób zminimalizować koszty produkcji. Dzieje się tak
zwłaszcza wtedy, gdy niektórym konkurentom łatwo jest wejść na rynki z których
czerpie się zyski ekonomiczne. Należy zwrócić uwagę na fakt, że linie lotnicze mogą bez
problemu zmienić trasę lotu swoich samolotów i skierować je do innych miast, chyba
że na danym lotnisku brak jest miejsca dla dodatkowego przewoźnika. Z drugiej zaś
strony, w przypadkach ekstremalnych, jak monopole naturalne – w tym dostarczanie
takich dóbr publicznych, jak elektryczność, usługi wodociągowe i kanalizacyjne – gdzie
nawet istnienie dwóch firm dostarczających tego typu usługi byłoby zbyt drogie,
najczęściej kontrolę nad takimi firmami przejmuje rząd lub przynajmniej reguluje poziom
cen i/lub zysków firm prywatnych.
Analizowany przypadek linii lotniczych nie jest wcale taki oczywisty. Najistotniejszą kwestią
sporną między analizującymi go będzie pytanie, czy ich zdaniem, obie firmy zdołają przetrwać
bez połączenia się w jedną. Równie istotny jest fakt, że obecnie obie firmy funkcjonują w zasadzie
na różnych rynkach (w różnych miastach).
Zakończenie
Powtórz najważniejsze cechy firm funkcjonujących w warunkach niedoskonałej konkurencji
wymienionych we wprowadzeniu do lekcji oraz wnioski, o których tam mowa.
Sprawdzenie wiadomości
1. Poproś uczniów o komentarz do poniższego stwierdzenia, w formie krótkiego wypracowania
(1 – 2 strony).
„Największy postęp w ostatnim wieku dokonał się na rynkach, które są lub były rynkami
niedoskonale konkurencyjnymi. Postęp ten wiązał się z wprowadzaniem nowych produktów
i obniżaniem cen produktów o ugruntowanej pozycji. Dla wszystkich korzystniej byłoby,
12
gdyby rząd zrezygnował ze sztucznego utrzymywania konkurencji na rynkach i pozwolił
na powstawanie monopoli, a nawet oligopoli, jeśli takie są prawa rynku. Tak dzieje się już
w wielu krajach, a firmy z tych krajów w ostatnich dekadach bardzo skutecznie konkurują
z firmami amerykańskimi.”
Lub
2. Poproś uczniów o przeczytanie materiałów na temat przypadku polityki antytrustowej
z ostatniego okresu, na przykład przypadek Microsoft. Możesz poradzić im, by odwiedzili stronę
internetową: http://www.usdoj.gov/atr/cases/ms_index.htm.
Część uczniów przyjmie rolę adwokatów i ekonomistów popierających wniesienie sprawy
antytrustowej przed Departamentem Sprawiedliwości, inni będą pełnić rolę ekonomistów
i adwokatów firmy lub firm oskarżonych w sprawie.
13
Zadanie 1
Rynki doskonale i niedoskonale konkurencyjne
Rynek doskonale konkurencyjny to taki rynek, na którym wielu sprzedawców oferuje identyczne
produkty i gdzie istnieje swoboda wejścia i wyjścia. Na takim rynku sprzedawcy nie mają
kontroli nad cenami swoich produktów, muszą przyjąć cenę rynkową, po której mogą sprzedać
taką ilość towaru, jaką uznają za stosowną.
Jeśli powyższe warunki nie są spełnione, mamy do czynienia z rynkiem niedoskonale konkurencyjnym. Rynki takie dzieli się na kilka rodzajów, w zależności od: 1) liczby sprzedawców,
2) rodzaju oferowanych produktów (szczególnie dostępności bliskich substytutów), 3) swobody
wejścia na rynek.
Pamiętając o cechach rynków doskonale i niedoskonale konkurencyjnych, wyobraź sobie,
że jesteś sprzedawcą na każdym z opisanych poniżej rynków. Wyjaśnij jak, twoim zdaniem,
zmieniłby się twój poziom sprzedaży po podniesieniu lub obniżeniu cen. W jakim stopniu
zmieniłaby się sprzedaż i dlaczego?
A. Rolnik uprawiający pszenicę
Podnieść cenę
Obniżyć cenę
B. Lokalny dostawca energii elektrycznej
Podnieść cenę
Obniżyć cenę
C. Amerykański producent samochodów
Podnieść cenę
Obniżyć cenę
D. Kwiaciarnia
Podnieść cenę
Obniżyć cenę
14
Zadanie 2
Dylemat więźniów
Curly i Moe są złodziejami. Złapano ich podczas próby kradzieży części samochodowych
i osadzono w miejskim areszcie. Prokurator okręgowy jest zadowolona, że udało jej się wreszcie
złapać Curly i Moe na gorącym uczynku. Pani prokurator wie, że Curly i Moe mają na koncie
wiele innych przestępstw, które popełnili w ostatnim roku. Prokurator wie, że to właśnie Curly
i Moe popełnili te przestępstwa, ale nie ma dowodów, które mogłaby przedstawić w sądzie.
Pani prokurator postanawia nakłonić Curly i/lub Moe do przyznania się, proponując im pewien
układ. W rozmowie z każdym z nich z osobna mówi: „Mam przeciwko wam obu dość dowodów,
by wysłać was na rok do więzienia. Jeśli jednak przyznasz się do pozostałych włamań, za które
grozi 10 lat, ty dostaniesz tylko 3 miesiące, a twój wspólnik odsiedzi 10 lat. Jeśli obaj się
przyznacie do pozostałych włamań, dostaniecie po 5 lat więzienia.”
Kwestia, czy konstytucyjne prawa Curly i Moe zostały tu złamane oraz czy rzeczywiście
odsiedzieliby te wyroki, gdyby zostali skazani, jest dla nas bez znaczenia. Są to ważne i interesujące kwestie, ale my nie będziemy się nimi zajmować. Rozważ 4 poniższe propozycje:
1. Jeśli Curly się przyzna, a Moe nie, Curly dostanie 3 miesiące więzienia, a Moe 10 lat.
2. Jeśli Moe się przyzna, a Curly nie, Moe dostanie 3 miesiące więzienia, a Curly 10 lat.
3. Jeśli obaj się przyznają, obaj dostaną po 5 lat więzienia.
4. Jeśli obaj się nie przyznają, obaj pójdą do więzienia na rok.
Teraz odpowiedz na pytania
A. 1. Co zrobiłbyś na miejscu Curly, gdybyś spodziewał się, że Moe się przyzna. Dlaczego?
2. Co zrobiłbyś na miejscu Curly, gdybyś spodziewał się, że Moe się nie przyzna.
Dlaczego?
B. 1. Co zrobiłbyś na miejscu Moe, gdybyś spodziewał się, że Curly się przyzna. Dlaczego?
2. Co zrobiłbyś na miejscu Moe, gdybyś spodziewał się, że Curly się nie przyzna.
Dlaczego?
C. Co zrobiłbyś na miejscu Curly lub Moe? Czy oprócz długości wyroku więzienia
powinniśmy wziąć pod uwagę inne czynniki?
D. W jakich warunkach Curly i Moe nie przyznaliby się?
15
Zadanie 3
Pojedynek stacji benzynowych
Mac i Charlie są właścicielami dwóch różnych stacji benzynowych, położnych po przeciwnych
stronach ulicy, na skraju miasta, w pobliżu autostrady międzystanowej. W miasteczku nie
ma innych stacji benzynowych. Obecnie obaj sprzedają paliwo po takiej samej cenie wywieszonej
na wielkiej tablicy przy wjeździe na stację.
A. Mac rozważa możliwość podniesienia ceny, gdyż spodziewa się, że ludzie, mimo to kupią
podobną ilość paliwa. Uważa, że mimo niewielkiego spadku sprzedaży, odrobinę wyższa cena
i tak przyniesie mu większe zyski. Co doradziłbyś Macowi? Uzasadnij swoją odpowiedź.
B. Charlie rozważa obniżenie ceny, bo spodziewa się, że w ten sposób przejmie część sprzedaży
Maca. Jego zdaniem, niewielki spadek wpływów za każdy litr paliwa zwróci się z nawiązką
dzięki wzrostowi sprzedaży spowodowanemu niższą ceną. Co doradziłbyś Charliemu?
Uzasadnij swoją odpowiedź.
C. Jakie inne działania mogą podjąć Charlie i Mac, by zwiększyć dochodowość swoich firm?
Zadanie 4
To dotyczy nas wszystkich…
Wyobraź sobie, że jesteś przedstawicielem jednego z 10 największych w kraju producentów
napojów bezalkoholowych i uczestniczysz w zebraniu Amerykańskiego Stowarzyszenia
Producentów Napojów Bezalkoholowych. Podczas sesji popołudniowej ekonomista zatrudniany
przez Stowarzyszenie przedstawia dane wskazujące, że przy obecnych cenach, popyt
na wszystkie napoje bezalkoholowe (bez względu na markę) jest nieelastyczny. Oznacza to,
że po obniżeniu cen, konsumenci kupowaliby więcej napojów, ale wzrost sprzedaży byłby
nieznaczny. Gdyby ceny wzrosły, konsumenci kupią mniej napojów, ale spadek sprzedaży
będzie stosunkowo mały. Z danych zaprezentowanych przez ekonomistę wynika, że gdyby
wszyscy producenci podnieśli ceny o 15%, zyski każdego z nich zwiększyłyby się o 12%. Każda
firma sprzedałaby nieco mniej napojów, ale za to po wyższej cenie. Zgłoszono więc wniosek,
którego nie ujęto w protokole (przecież nikt z zebranych nie chce, by Departament Sprawiedliwości oskarżył ich o nielegalne ustalanie cen), by każda firma podniosła ceny o 15%. Nieoficjalny
wniosek przechodzi jednogłośnie.
16
Po powrocie z zebrania musisz zdecydować, czy wydać decyzję o podwyższeniu cen, czy nie.
Znasz się trochę na ekonomii i zdajesz sobie sprawę, że skutki, jakie podwyżka wywrze na zyski
firmy, zależą od tego, ile z pozostałych firm rzeczywiście podniesie ceny, zgodnie z nieformalnymi ustaleniami.
Poniższa tabela ilustruje, jak zmienią się twoje zyski, w zależności od sytuacji. W jakiej sytuacji
zdecydowałbyś się na podwyższenie cen?
Tabela nr 1: Kształtowanie się zysków.
Liczba firm, które
podniosły ceny
Liczba firm, które
nie podniosły cen
Procentowa zmiana
w zyskach firm, które
podniosły ceny
Procentowa zmiana
w zyskach firm, które
nie podniosły cen
10
0
+15
---
9
1
+12
+100
8
2
+9
+75
7
3
+6
+50
6
4
+2
+30
5
5
0
+18
4
6
-5
+10
3
7
-15
+6
2
8
-30
+4
1
9
-50
+2
0
10
---
0
17
__________ Tak, podniósłbym ceny.
__________ Nie, nie podniósłbym cen.
Uzasadnij swoją decyzję _____________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
Zadanie 5
Przypadek linii lotniczych: Czy duży znaczy lepszy?
Wyobraź sobie, że od dzisiejszego dnia minęło 10 lat, i że zostałeś zatrudniony jako konsultant
ekonomiczny w Wydziale Antytrustowym Departamentu Sprawiedliwości. Masz przestudiować
następujący przypadek. Wykorzystaj swoją wiedzę na temat rynków oraz informacje dotyczące
tego konkretnego przypadku i zaproponuj działania, jakie powinien podjąć asystent prokuratora
generalnego odpowiedzialny za sprawy antytrustowe.
Dwie stosunkowo młode linie lotnicze Gigantic Airways i Nationwide Airlines ogłosiły,
że planują połączenie. Poniżej znajdują się dane dotyczące udziału największych amerykańskich
przewoźników lotniczych w sprzedaży biletów w ciągu ostatnich kilku latach.
Tabela 2. Udział w sprzedaży biletów największych amerykańskich linii lotniczych
Nazwa linii lotniczych
Udział w sprzedaży biletów
United
17%
American
15%
Delta
14%
Gigantic
11%
Northwest
10%
18
Nationwide
9%
Southwest
8%
pozostali
16%
W ostatnich pięciu latach na rynku przewozów lotniczych nastąpiła znaczna koncentracja, gdyż
drobniejsi przewoźnicy wypadają z rynku lub łączą się z większymi liniami. Zwróć uwagę,
że udział w sprzedaży biletów 4 największych przewoźników wynosi 57%.
Argumenty przeciwko połączeniu:
Część prawników w Departamencie Sprawiedliwości uważa, że należy sprzeciwić się temu połączeniu. Ich zdaniem, połączenie czwartej i szóstej co do wielkości firmy lotniczej będzie prowadzić do pogłębiania się, niezdrowej ich zdaniem, tendencji do powstawania wielkich linii lotniczych, koncentracji sprzedaży i osłabienia konkurencji. Nowo powstała linia byłaby największym
przewoźnikiem lotniczym w kraju, a jej udział w sprzedaży byłby większy niż udział obecnego
lidera na tym rynku. Agresywna polityka reklamowa prowadzona przez największe linie stanowi poważną barierę dla potencjalnych nowych konkurentów, którzy chcieliby wejść na ten rynek.
Argumenty za połączeniem:
Prawnicy firm planujących połączenie złożyli wyjaśnienia, w których twierdzą, że połączenie nie
będzie miało materialnego wpływu na konkurencję w tym sektorze. Gigantic Airlines oferuje
głównie loty na długich trasach (z wybrzeża wschodniego na zachodnie), przy użyciu wielkich
samolotów. Nationawide Airlines specjalizuje się w lotach na krótszych trasach, przy użyciu
mniejszych samolotów, opierając się na koncepcji węzłów komunikacyjnych. Obecnie tylko
4 miasta obsługiwane są jednocześnie przez obie linie. Ponadto firmowi prawnicy twierdzą,
że na dłuższą metę, jeśli nie dojdzie do połączenia, żadna z tych linii nie przetrwa, gdyż konkurencja w tym sektorze jest zbyt silna. Powstała wskutek połączenia firma dysponowałaby
znacznym budżetem na reklamę oraz mogłaby dokonać znaczących oszczędności w obsłudze
rezerwacji i sprzedaży biletów. Prawnicy twierdzą, że w razie bankructwa którejś z tych dwóch
firm, jej udział w sprzedaży przejmą 3 czołowe linie lotnicze, co spowoduje jeszcze większą
koncentrację na tym rynku. Argumentują oni, że jeden poważny konkurent na rynku jest lepszy
niż dwie mniejsze firmy, które prędzej czy później z tego rynku wypadną.
19
Pytanie: Czy Departament Sprawiedliwości powinien zgodzić się na planowane połączenie linii
lotniczych, czy nie? Jaka jest twoja opinia na ten temat? Uzasadnij swoje stanowisko.
__________Poprzeć połączenie.
__________Przeciwstawić się połączeniu.
Dlaczego?__________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
20
www.nbp.pl

Niedoskonała konkurencja Typ: PDF File Rozmiar

Transkrypt

Podobne dokumenty

Lp. Sołectwo Konkurencja I Przeciąganie liny Konkurencja II

Uzupełnij brakujące litery

Lekcja 12. Temat: Klasyfikowanie rynków Rynek jest to ogół

„Lublin na sportowo”

Fryzjerstwo Damskie