pobierz

Komercyjne wykorzystywanie
seksualne dzieci
Pytania i odpowiedzi
Broszura informacyjna
ECPAT International
ECPAT International (End Child Prostitution Child Pornography & Trafficking of Children
for Sexual Purposes) to sieć organizacji pozarządowych podejmujących działania w celu
wyeliminowania problemu dziecięcej prostytucji, dziecięcej pornografii i handlu dziećmi
do celów komercyjnego wykorzystywania seksualnego. ECPAT International dąży do nawiązania współpracy z przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego i stworzenia szerokiego
ruchu społecznego na rzecz praw dzieci do ochrony przed komercyjnym wykorzystywaniem
seksualnym. ECPAT to światowy lider na polu walki ze zjawiskiem wykorzystywania dzieci
do pracy w seks-biznesie. Fundacja Dzieci Niczyje koordynuje Polską Koalicję przeciwko
Komercyjnemu Wykorzystywaniu Seksualnemu Dzieci.
Więcej informacji na stronach www.ecpat.net oraz www.dzieciofiaryhandlu.fdn.pl.
Komercyjne wykorzystywanie seksualne dzieci
Pytania i odpowiedzi
Broszura informacyjna, ECPAT International
Copyright © 2001, ECPAT International.
2 wydanie, 2002
3 wydanie, 2006
4 wydanie, 2008
Copyright © 2011, ECPAT International, Fundacja Dzieci Niczyje
Opracowanie wersji angielskiej: Manida Naebklang
Skład: Lucksavee Chantaratchada
Tłumaczenie i opracowanie wersji polskiej: Agnieszka Popławska
Redakcja: Beata Ostrowska
Opracowanie graficzne i skład wersji polskiej: Katarzyna Dippel
Komercyjne wykorzystywanie
seksualne dzieci
Pytania i odpowiedzi
Broszura informacyjna
ECPAT International
SPIS TREŚCI
Jak definiujemy „dziecko”? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Czym jest komercyjne wykorzystywanie seksualne dzieci? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Wykorzystywanie dzieci w prostytucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Wykorzystywanie dzieci do produkcji pornografii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Handel dziećmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Turystyka seksualna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Małżeństwa dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Jaka jest różnica między wykorzystywaniem seksualnym dzieci
a wykorzystywaniem seksualnym dzieci w celach komercyjnych? . . . . . . . . . . . . . 18
Kto wykorzystuje seksualnie dzieci? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Jakie są skutki komercyjnego wykorzystywania seksualnego dzieci? . . . . . . . . . . . 22
Co sprawia, że ​​dzieci są szczególnie zagrożone
komercyjnym wykorzystywaniem seksualnym? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Jaka jest skala komercyjnego wykorzystywania seksualnego? . . . . . . . . . . . . . . . 27
Jakie działania są podejmowane
w celu zwalczania komercyjnego seksualnego wykorzystywania dzieci? . . . . . . . . 28
JAK DEFINIUJEMY „DZIECKO”?
Artykuł 1. Konwencji o Prawach Dziecka
Organizacji Narodów Zjednoczonych
definiuje „dziecko” jako „każdą istotę
ludzką w wieku poniżej 18. lat, chyba
że zgodnie z prawem […] uzyska ono
wcześniej pełnoletność”. 18. rok życia
został ustanowiony jako górna granica dzieciństwa przez międzynarodową
społeczność organizacji zajmujących się
prawami dziecka. Jednakże w niektórych
krajach, zgodnie z prawem lokalnym,
dzieci uznaje się za pełnoletnie przed
osiągnięciem tego wieku.
Jednym z najbardziej bezpośrednich
skutków ustanawiania niskiego wieku
pełnoletności jest wyłączenie osób mało-
letnich ze specjalnej ochrony przysługującej dzieciom. W tym przypadku ochrona
dzieci przed wykorzystaniem seksualnym
i powiązanymi z nim innymi formami
wykorzystywania staje się trudniejsza,
np. w sytuacji przekraczania przez dzieci
granic międzypaństwowych, ponieważ
w zależności od tego, na terytorium jakiego
państwa znajdują się w danej chwili, mogą
ich dotyczyć inne regulacje ochronne.
Wiek, od którego dopuszczalne są dobrowolne kontakty seksualne (z ang. age of
sexual consent), różni się w zależności od
kraju, a nawet wewnątrz poszczególnych
krajów (od 12. do 18. roku życia). Granica wiekowa może również zależeć od płci
3
dziecka – jest niekiedy wyższa dla chłopców niż dla dziewcząt (w przypadkach,
gdy ustawodawstwo nie zapewnia równych
praw obu płciom).
W krajach, gdzie wiek ten jest niski, dzieci
mogą być bardziej narażone na wykorzystanie. Dzieje się to szczególnie w sytuacji,
4
Polska
Przed ukończeniem 18. lat, małoletni
może uzyskać pełnoletność przez zawarcie małżeństwa. Zgodnie z art. 10 KRiO
jest to możliwe za zgodą sądu opiekuńczego w przypadku kobiety, która ukończyła 16 lat, gdy z okoliczności wynika,
że zawarcie małżeństwa będzie zgodne
z dobrem założonej rodziny. Nabytej
w ten sposób pełnoletności nie można
następnie utracić w razie unieważnienia
małżeństwa (art. 10 kc) czy rozwodu.
gdy brakuje przepisów prawnych zakazujących wykorzystywania dzieci w prostytucji
i pornografii. Dlatego też kraje przyzwalające na kontakty seksualne osób małoletnich powinny odpowiednio ustanowić
tę granicę wieku oraz zapewnić wszystkim
dzieciom pełną ochronę przed wykorzystywaniem seksualnym.
CZYM JEST KOMERCYJNE
WYKORZYSTYWANIE SEKSUALNE DZIECI?
Na komercyjne wykorzystywanie seksualne
dzieci (z ang. commercial sexual exploitation of children) składają się przestępstwa
zagrażające ich fizycznej i psychospołecznej integralności. Deklaracja i Plan
Działań przeciwko Seksualnemu Wykorzystywaniu Dzieci w Celach Komercyjnych1
są przełomowym narzędziem definiującym
zjawisko jako pogwałcenie podstawowych
praw dziecka, które zakłada wykorzystanie
seksualne dziecka przez osobę dorosłą
przy zaistnieniu finansowej lub innej formy
wynagrodzenia dla dziecka lub osób trzecich. Komercyjne wykorzystywanie seksualne stanowi formę zniewolenia i przemocy
wobec dzieci. Jest współczesną formą
niewolnictwa, gdzie dziecko traktuje się jak
obiekt seksualny i handlowy.
Najpowszechniej występującymi i powiązanymi formami komercyjnego wykorzysty-
wania seksualnego dzieci są prostytucja,
pornografia oraz handel dziećmi w celach
seksualnych. Inne formy obejmują dziecięcą turystykę seksualną, a w niektórych
przypadkach małżeństwa dzieci. Dzieci
mogą być również wykorzystywane w inny,
mniej oczywisty sposób (np. mogą być
zmuszane do kontaktów seksualnych przez
„pracodawcę” przy okazji wykonywania
prac domowych).
W zwalczaniu problemu komercyjnego
wykorzystywania seksualnego dzieci ważne
jest stosowanie odpowiednich środków
karnych, ale równie duże znaczenie ma
przeciwdziałanie zachowaniom, przekonaniom i postawom generującym i utrzymującym to zapotrzebowanie. Jednocześnie
należy podkreślić, że komercyjne wykorzystywanie seksualne dotyczy nie tylko
dziewcząt, ale także dużej liczby chłopców.
1 Deklaracja i Plan Działań zostały przyjęte przez rządy 122 krajów podczas Pierwszego Światowego Kongresu Przeciwko
Komercyjnemu Wykorzystywaniu Seksualnemu Dzieci w Sztokholmie w 1996 roku, także przez rząd polski.
5
WYKORZYSTYWANIE DZIECI W PROSTYTUCJI
6
Protokół fakultatywny do Konwencji
o prawach dziecka w sprawie handlu
dziećmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej
pornografii z 2000 roku definiuje termin
„prostytucja dziecięca” jako „wykorzystywanie dzieci w czynnościach
seksualnych za wynagrodzeniem lub
jakąkolwiek rekompensatą w innej
formie”. To zjawisko ma miejsce, gdy
jakaś osoba odnosi korzyści z sytuacji,
w której dziecko jest udostępniane
w celach seksualnych. Dzieci mogą być
kontrolowane przez pośrednika zarządzającego i nadzorującego transakcję
lub sprawcę bezpośredniego wykorzystania. Dzieci są również wykorzystywane
w prostytucji, gdy angażują się w kontakty seksualne w celu zaspokojenia swoich
podstawowych potrzeb np. jedzenia,
schronienia czy bezpieczeństwa lub za
korzyści np. drobne pieniądze, ubrania.
Do wykorzystywania może dochodzić
w różnych miejscach np. w domach
publicznych, agencjach towarzyskich,
barach, klubach, prywatnych mieszkaniach, hotelach czy na ulicy.
Dziecko, ze względu na swój wiek,
nie podejmuje świadomego wyboru
o zaangażowaniu w prostytucję w celu
zapewniania sobie środków do przeżycia
lub uzyskania dodatkowych korzyści. Pod
wpływem różnych okoliczności, presji
znajomych, kolegów czy społeczeństwa
znajduje się w sytuacjach, w których dorośli nadużywają jego wrażliwości i niewinności. W tym kontekście takie określenia
jak „dziecięca prostytutka” lub „pracownik
oferujący usługi seksualne” nie odzwierciedlają rzeczywistości, ponieważ sugerują,
że dziecko mniej lub bardziej świadomie
decyduje się na świadczenie usług seksualnych. Tymczasem, to dorośli generują
problem „prostytucji dziecięcej” przez zapotrzebowanie na dzieci jako obiekty seksualne, nadużywając swojej władzy i dążąc
do czerpania korzyści. Dlatego dzieci są
ofiarami przemocy, a nie pracownikami oferującymi usługi seksualne.
Komercyjne wykorzystywanie dzieci
w prostytucji jest problemem globalnym,
ściśle powiązanym z pornografią dziecięcą
i handlem dziećmi w celach seksualnych.
Zarówno lokalni, jak i zagraniczni sprawcy
tworzą zapotrzebowanie na kontakty
seksualne z dziećmi. Problem lokalnego
zapotrzebowania często nie jest dostrzegany. Sprawcom zagranicznym poświęca
się natomiast znacznie więcej uwagi.
Polska
Polskie prawo nie definiuje pojęcia „prostytucja dziecięca”. Świadczenie usług seksualnych za wynagrodzeniem przez osoby małoletnie nie
jest w Polsce zagrożone sankcją karną. Jednakże jest okolicznością
świadczącą o demoralizacji (ustawa z dnia 26 października 1982 r.
o postępowaniu w sprawach nieletnich). Po ujawnieniu faktu prostytuowania się przez osobę nieletnią, policja powiadamia sąd rodzinny,
który może wobec nieletniego zastosować odpowiednie środki wychowawcze, m.in. zobowiązać go do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym,
terapeutycznym lub szkoleniowym, zastosować nadzór kuratora, orzec
umieszczenie w rodzinie zastępczej, w młodzieżowym ośrodku wychowawczym lub socjoterapii.
7
Kontakt seksualny z małoletnim poniżej 15. roku życia jest w Polsce zabroniony (art. 200 § 1 kk). W przypadku młodzieży w wieku 15–17 lat,
obecnie karane jest „doprowadzenie” małoletniego do komercyjnego
kontaktu seksualnego (art. 199 kk), ale samo „korzystanie” z jego usług
już nie. Kontakt seksualny nie jest definiowany jako przestępstwo, jeśli
odbywa się za „obopólną zgodą” lub to małoletni go inicjuje.
W Polsce – zgodnie z art. 204 kk – karane jest sutenerstwo (czerpanie
korzyści majątkowej z uprawiania prostytucji przez małoletniego), stręczycielstwo (nakłanianie małoletniego do uprawiania prostytucji w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej), kuplerstwo (ułatwianie małoletniemu
uprawiania prostytucji w celu osiągnięcia korzyści majątkowej).
8
Media częściej koncentrują się na udziale
cudzoziemców w turystyce seksualnej.
Popyt zagraniczny kreowany jest nie tylko
przez turystów, ale również przez personel
wojskowy czy pracowników organizacji
humanitarnych, którzy wykorzystują dzieci
w zamian za zapewnienie im bezpieczeństwa czy środków materialnych do przeżycia. Zorganizowana turystyka seksualna,
np. w Azji Środkowej i Ameryce Południowej, wiąże się ze wzrostem zainteresowania seksualnymi kontaktami z dziećmi.
YKORZYSTYWANIE DZIECI DO PRODUKCJI
W
PORNOGRAFII
Protokół fakultatywny definiuje pornografię
dziecięcą jako „jakiekolwiek pokazywanie (…) dziecka uczestniczącego
w rzeczywistych lub symulowanych (…)
czynnościach seksualnych lub też jakiekolwiek pokazywanie organów płciowych w celach przede wszystkim seksualnych”. Do pornografii dziecięcej można
zaliczyć fotografie, wizerunki, rysunki, filmy
czy teksty, rozpowszechniane między innymi
za pośrednictwem publikacji, telefonów komórkowych, płyt, dysków czy plików.
Pornografia dziecięca jest formą wyzysku
dzieci, które mogą zostać przymuszone,
również w wyniku oszustwa, do angażowania się w czynności seksualne mające na
celu jej produkcję. Pornograficzne wizerunki mogą również powstawać w procesie wykorzystywania seksualnego dziecka
(np. w prostytucji) bez jego wiedzy, a następnie być rozpowszechniane czy sprzedawane. Odbiorcy pornografii dziecięcej
przyczyniają się do wyzyskiwania dzieci,
ponieważ ich zapotrzebowanie na tego
typu materiały napędza dalszą produkcję.
Materiały pornograficzne mogą następnie
służyć do zastraszania lub szantażowania
dzieci, które zostały wykorzystywane przy
ich produkcji.
W przypadku identyfikacji dzieci przedstawionych w materiałach pornograficznych
często okazuje się, że sprawca jest osobą
blisko związaną z dzieckiem lub jego
opiekunem. Wykorzystaniem do produkcji
pornografii zagrożone są również dzieci
żyjące na ulicy, dzieci wykorzystywane
w prostytucji i dzieci – ofiary handlu.
Rynek pornograficzny jest w znacznym stopniu opanowany przez grupy przestępcze.
Pornografia dziecięca przyczynia się do
propagowania przyzwolenia na kontakty
seksualne z dziećmi. Bez względu na to,
czy materiały pornograficzne zawierają
rzeczywiste czy symulowane wizerunki
dzieci, tworzą zapotrzebowanie na seksualne wykorzystywanie dzieci i są ściśle
powiązane z wykorzystywaniem małoletnich w prostytucji, turystyce seksualnej
oraz handlem w celach seksualnych.
9
Polska
W polskim prawie nie ma definicji pornografii dziecięcej. Nawet na własny użytek nie wolno
utrwalać, posiadać, przechowywać ani sprowadzać treści pornograficznych z użyciem dziecka,
które nie ukończyło 15. roku życia (art. 202 § 4 i § 4a kk), a także wykorzystujących wizerunek
małoletniego wytworzony graficzne – rysunek, grafika komputerowa itp. (art. 202 § 4b kk).
Zakazana jest produkcja, utrwalanie, sprowadzanie, przechowywanie lub posiadanie treści
pornograficznych z udziałem małoletniego do 18. roku życia w celu rozpowszechniania
oraz rozpowszechnianie lub publiczne prezentowanie treści pornograficznych z udziałem
małoletniego (art. 202 § 3 kk).
10
Nowe technologie oraz rozwój Internetu
tworzą coraz więcej możliwości dla sprawców, ponieważ ułatwiają rozpowszechnianie pornografii i działanie w ramach
zorganizowanych struktur. Osoby wyzyskujące dzieci przeszukują czaty i portale społecznościowe w celu ich zwabienia oraz
uwiedzenia. Stanowi to poważne zagrożenie dla dzieci korzystających z Internetu.
Wykorzystywanie grafiki komputerowej
umożliwia tworzenie obrazów z fragmentów różnych zdjęć. Niepornograficzne
zdjęcia dzieci mogą zostać przekształcone
w pornografię. Mogą także powstawać
pornograficzne wizerunki „wirtualnych
dzieci”. To rodzi nowe pytania i wątpliwości, np. czy może mieć miejsce przestęp-
stwo bez rzeczywistej ofiary. Jednak bez
względu na to, czy wizerunek dziecka jest
prawdziwy, pornografia dziecięca wywołuje zainteresowanie dzieckiem jako obiektem seksualnym i potrzebę nawiązywania
kontaktów seksualnych z dziećmi.
Globalna dystrybucja pornografii dziecięcej za pośrednictwem Internetu, bez ujednolicenia międzynarodowych przepisów
prawnych chroniących dzieci, utrudnia
krajowym organom ścigania osądzenie
sprawców2. Ponieważ Internet przekracza
granice państwowe, harmonizacja ustawodawstwa międzynarodowego, międzynarodowa współpraca policji oraz odpowiedzialność przemysłu IT są niezbędne
w celu wyeliminowania problemu.
2 Parlament Europejski planuje wprowadzenie Dyrektywy zobowiązującej Państwa Członkowskie do usuwania lub blokowania na
ich terytorium dostępu do stron internetowych zawierających lub rozpowszechniających treści pornograficzne z udziałem dzieci.
HANDEL DZIEĆMI
Definicja handlu dziećmi zawarta
jest w art. 3 Protokołu o zapobieganiu,
zwalczaniu oraz karaniu handlu ludźmi,
w szczególności kobietami i dziećmi, uzupełniającym Konwencję Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej
przestępczości zorganizowanej (2000):
(a) „handel ludźmi” oznacza werbowanie,
transport, przekazywanie, przechowywanie
lub przyjmowanie osób z zastosowaniem
gróźb lub użyciem siły lub też z wykorzystaniem innej formy przymusu, uprowadzenia,
oszustwa, wprowadzenia w błąd, nadużycia władzy lub wykorzystania słabości, wrę-
czenia lub przyjęcia płatności lub korzyści
dla uzyskania zgody osoby mającej kontrolę nad inną osobą, w celu wykorzystania.
Wykorzystanie obejmuje, jako minimum,
wykorzystanie prostytucji innych osób lub
inne formy wykorzystania seksualnego,
pracę lub usługi o charakterze przymusowym, niewolnictwo lub praktyki podobne
do niewolnictwa, zniewolenie albo usunięcie organów;
(b) zgoda ofiary handlu ludźmi na zamierzone wykorzystanie (…) nie ma znaczenia
(…);
Różnice między przemytem a handlem ludźmi
Handel ludźmi zawiera elementy przymusu, oszustwa, przemocy, a jego
celem jest wykorzystanie ofiary, przemyt natomiast dotyczy osób, które
wyraziły zgodę na transport do innego kraju, zwykle w poszukiwaniu
lepszych warunków życia. Zawierają one z przemytnikiem układ handlowy, w wyniku którego, za jego pośrednictwem (w zamian za korzyści dla
przemytnika) zmieniają kraj pobytu. Przemyt jest więc kwestią nielegalnej migracji, jest przestępstwem wobec państwa, podczas gdy handel
jest pogwałceniem praw człowieka.
11
(c) werbowanie, transport, przekazywanie,
przechowywanie lub przyjmowanie dziecka celem jego wykorzystania uznawane
jest za „handel ludźmi” nawet wówczas,
gdy nie obejmuje żadnej z metod, o której
mowa pod literą (a);
(d) „dziecko” oznacza osobę, która nie
ukończyła 18. roku życia.
12
Handel ludźmi, ułatwiony przez nieszczelne granice i zaawansowane technologie
komunikacyjne, przyjmuje coraz to nowe
formy. Dzieci mogą być sprzedawane wielokrotnie w różnych celach: seksualnych,
do pracy przymusowej, do żebractwa czy
jako dawcy organów. Są towarami w biznesie generującym miliardy dolarów.
Handel dziećmi jest zbrodnią niezależnie
od faktu użycia przez sprawcę siły, przymusu czy podstępu, ponieważ dzieci nie
mogą wyrazić świadomej zgody na
wykorzystanie. Działania mające na celu
zwalczanie handlu dziećmi powinny skupiać się na przyczynach zagrożenia dzieci
wykorzystaniem. Odpowiedzialność
ponoszą sprawcy, nie ofiary. Nie ma
dokładnych szacunków dotyczących liczby
dzieci — ofiar handlu. Jest to proceder
ukryty i brakuje ujednoliconych systemów
zbierania danych o ofiarach.
Handel ludźmi może mieć miejsce na
terenie jednego bądź wielu krajów. W
przypadku handlu międzynarodowego
ofiary często są straszone karą ze strony
organów ścigania za nielegalne przekroczenie granicy państwowej. Ofiary
znajdują się także w niekorzystnej sytuacji
z powodu nieznajomości prawa, kultury
i obcego języka. W przypadku handlu
wewnętrznego, najwięcej ofiar pochodzi
z obszarów wiejskich, a do wykorzystania
Polska
W polskim systemie prawnym nie występuje odrębna definicja „handlu
dziećmi”, natomiast na podstawie art. 115 § 22 kodeksu karnego definiującego handel ludźmi można uznać, że handlem dziećmi jest werbowanie, transportowanie, dostarczanie, przekazywanie, przechowywanie
lub przyjmowanie osoby małoletniej w celu jej wykorzystania. Wykorzystanie obejmuje różne formy: wykorzystanie seksualne (prostytucja,
pornografia), praca lub usługi o charakterze przymusowym, żebractwo,
niewolnictwo, pozyskanie komórek, tkanek lub narządów albo inne formy
poniżające godność człowieka. Zgoda ofiary nie jest czynnikiem wyłączającym odpowiedzialność sprawcy.
Polska jest krajem pochodzenia, przeznaczenia oraz tranzytowym.
13
dochodzi zazwyczaj w dużych aglomeracjach. Dzieci – ofiary handlu mogą
być przewożone również wewnątrz kraju
docelowego, aby poprzez zmianę miejsca
pobytu utrudnić ich identyfikację.
Kraje, na terytorium których dochodzi
do procederu handlu dziećmi, można podzielić na kraje pochodzenia,
przeznaczenia i tranzytowe. Niektóre
kraje należą do wszystkich trzech kategorii. Szlaki przemytnicze zmieniają się
w zależności od lokalnych warunków
i czynników podaży i popytu. Nie jest
prawdą, że ofiary handlu są transportowane jedynie z krajów ubogich do
bogatszych: drogi przewożenia ofiar nie
są ściśle określone ani stałe.
TURYSTYKA SEKSUALNA
14
Turystyka seksualna jest formą komercyjnego wykorzystywania seksualnego przez
osoby podróżujące w celu angażowania
się w czynności seksualne z dziećmi.
Sprawcy zazwyczaj podróżują z krajów
bogatszych do uboższych, ale mogą też
przemieszczać się na terenie jednego
kraju. Turystyka seksualna bazuje na
nierównościach ekonomicznych i jest
powiązana z innymi formami komercyjnego wykorzystywania dzieci np. handlem
dziećmi w celach seksualnych lub wykorzystywaniem w prostytucji.
Nie ma jednego profilu turysty seksualnego, wyróżnia się wśród nich sprawców
preferencyjnych i sytuacyjnych. Sprawcy preferencyjni zaspokajają potrzeby
seksualne tylko z dziećmi; sytuacyjni z kolei wykorzystują dzieci nie tyle ze względu
na ich wiek, ale na łatwiejszą dostępność
w porównaniu z osobami dorosłymi.
Poczucie anonimowości w obcym kraju
sprzyja krzywdzącym zachowaniom
w stosunku do dzieci. Dodatkowo
sprawcy próbują usprawiedliwiać swoje
zachowanie, twierdząc, że w danym kraju
kontakty seksualne z dziećmi są powszechnie akceptowane lub że korzyści,
które w zamian za seks otrzymują dzieci,
pomagają im i ich społeczności.
Kraje docelowe dla turystyki seksualnej
mogą się zmieniać. Gdy ochrona dzieci przed wykorzystywaniem seksualnym
zwiększa się w jakimś kraju, turyści zmieniają cel podróży. Gdy np. Brazylia czy
Tajlandia ulepszyły mechanizmy ochrony
dzieci, turyści seksualni zaczęli przenosić
się do Ekwadoru, Kambodży, Wietnamu,
Indonezji czy innych krajów.
Sprawcy korzystają z bazy turystycznej
– hoteli, restauracji, ośrodków wypoczynkowych, dogodnych połączeń lotniczych.
Niektóre przedsiębiorstwa turystyczne
mogą pośrednio przyczyniać się do roz-
woju procederu np. w przypadku niezwracania uwagi na wykorzystywanie dzieci
na terenie hotelu. Przemysł turystyczny
odgrywa ogromną rolę w walce z turystyką seksualną.
Kodeks postępowania w sprawie ochrony dzieci przed komercyjnym wykorzystywaniem seksualnym w podróży i turystyce został opracowany w 1998 roku w Szwecji we
współpracy ze Światową Organizacją Turystyki ONZ.
Zobowiązuje on branżę turystyczną do:
1. Ustanowienia polityki korporacyjnej sprzeciwiającej się seksualnemu wykorzystywaniu dzieci;
2. K
ształcenia i szkolenia personelu zarówno w kraju pochodzenia, jak i krajach turystycznych;
3. Wprowadzenia w umowach z podwykonawcami klauzul potępiających
​​
seksualne wykorzystywanie dzieci;
4. Opracowania materiałów uwrażliwiających na problem (np. broszury, ulotki, filmy);
5. Informowania o problemie współpracowników w innych krajach;
6. Corocznego sprawozdawania na temat wdrażania powyższych zobowiązań.
15
MAŁŻEŃSTWA DZIECI
16
Małżeństwa dzieci (poniżej 18. lat), mogą
być formą komercyjnego wykorzystywania
seksualnego, gdy pod przykrywką zawarcia małżeństwa dochodzi do transakcji,
w której przyszły małżonek „kupuje”
dziecko (rodzina uzyskuje w zamian korzyści lub wsparcie), a następnie wykorzystuje je seksualnie. Chociaż takie małżeństwa dotyczą zarówno chłopców, jak
i dziewcząt, częściej zdarza się wydawanie
za mąż dziewczynek za znacznie starszych
od nich mężczyzn. W części zachodniej
i wschodniej Afryki oraz w Azji Południowej małżeństwa dzieci, które nie weszły
jeszcze w okres dojrzewania seksualnego,
nie należą do rzadkości. Z kolei małżeństwa wkrótce po okresie dojrzewania
dzieci są częste na Bliskim Wschodzie,
w Afryce Północnej i w niektórych częściach Azji. Takie wczesne małżeństwa
łamią prawa dziecka, szczególnie prawo
do edukacji, zdrowia i decydowania o sobie. W wielu przypadkach po wstąpieniu
w związek małżeński osoby niepełnoletnie
tracą status „dziecka”, a co za tym idzie,
ochronę obejmującą dzieci w danym
kraju. Korzystając z przyzwolenia na niski
wiek zawierania małżeństwa, sprawcy unikają oskarżenia o wykorzystywanie dzieci
w prostytucji.
Istnieje wiele powodów przyczyniających
się do zawierania małżeństw z dziećmi.
W niektórych krajach obawa przed zakażeniem HIV zachęca dorosłych do szukania młodszych partnerów. W przypadku
ubóstwa wczesne małżeństwo może być
sposobem na przetrwanie dziecka lub zapewnienie ochrony młodym dziewczynom:
np. w Albanii w rodzinach wiejskich córki
są zachęcane do wczesnego zamążpójścia, aby uniknąć porwań, podczas gdy
w północnej Ugandzie i Somalii rodziny
doprowadzają do ślubu córek z członkami
lokalnych grup przestępczych w zamian
za bezpieczeństwo reszty rodziny. Wiele
dzieci jest zmuszanych do małżeństwa
przez rodzinę, co nie pozostawia dziecku
prawa wyboru. „Małżeństwa” mogą być
wykorzystywane jako nagrody i zachęty
17
dla żołnierzy, a wiele dziewczyn staje się
następnie ofiarami przemocy. Ponadto,
wczesne małżeństwa często kończą się porzuceniem żony, co skutkuje jej ubóstwem
i zwiększa ryzyko, że aby zapewnić sobie
przetrwanie, będzie następnie zmuszona
do świadczenia usług seksualnych.
JAKA JEST RÓŻNICA MIĘDZY
WYKORZYSTYWANIEM SEKSUALNYM DZIECI
A WYKORZYSTYWANIEM SEKSUALNYM
DZIECI W CELACH KOMERCYJNYCH?
Oba rodzaje wykorzystywania łączy fakt manipulowania dzieckiem postrzeganym przez
sprawców jako obiekt seksualny. Zapobieganie tym dwóm rodzajom przemocy seksualnej
wobec dzieci wymaga odrębnego podejścia, choć istnieją wspólne płaszczyzny współpracy profesjonalistów.
Seksualne wykorzystywanie dziecka
18
Seksualne wykorzystywanie dziecka
(z ang. child sexual abuse) to aktywność
seksualna z udziałem dziecka podjęta
przez dorosłego, nastolatka lub inne
dziecko, gdy sprawca ma przewagę
wiekową, fizyczną lub intelektualną
nad swoją ofiarą. Sprawcami są często
osoby bliskie jak np. rodzic, rodzeństwo
czy osoby sprawujące jakąś formę opieki
nad dzieckiem, a tym samym wykorzystujące jego zaufanie i traktujące dziecko
jak obiekt zaspokajający potrzeby seksualne. Do wykorzystywania często dochodzi w wyniku użycia siły, gróźb, przekupstwa, oszustwa lub pod presją. Przemoc
seksualna nie ogranicza się do kontaktu
cielesnego między sprawcą a dzieckiem, może wiązać się z podglądaniem
nagiego dziecka lub zachęcaniem czy
zmuszaniem dzieci do angażowania się
w czynności seksualne z innymi dziećmi,
podczas gdy sprawca to obserwuje lub
filmuje. Nowym zjawiskiem jest „uwodzenie” (z ang. grooming) dzieci przez
Internet przy korzystaniu z czatów
i serwisów społecznościowych. Internet
nasila zorganizowany charakter procederu poprzez wymianę pornografii
dziecięcej i dzielenie się informacjami
o ofiarach.
Komercyjne seksualne wykorzystywanie dziecka
W przypadku komercyjnego wykorzystywania seksualnego (z ang. commercial
sexual exploitation of children) dziecko
staje się nie tylko obiektem seksualnym, ale także handlowym. Komercyjne
wykorzystywanie seksualne definiuje się
jako wykorzystanie seksualne dziecka
w zamian za środki pieniężne, towary lub
inne korzyści otrzymywane przez dziecko
lub osobę trzecią. Stanowi to naruszenie
praw dziecka, a kluczowym elementem
jest fakt zaistnienia transakcji, w której
jedna lub więcej stron czerpią różnego
rodzaju korzyści. Należy podkreślić, że
komercyjne wykorzystywanie seksualne
może występować w zamian za udzielenie dziecku schronienia, umożliwienia uczęszczania do szkoły, uzyskania
lepszych stopni czy awansu w pracy
– w takim wypadku dziecko jest ofiarą
manipulacji ze strony osoby, wykorzystującej swoją przewagę.
19
Istnieją sytuacje, które trudno jednoznacznie zaklasyfikować, np. pornografia może być
produkowana zarówno w celach niekomercyjnych, jak i komercyjnych. Pornografia
dziecięca, nawet niestworzona do celów komercyjnych, może następnie pojawić się
w nielegalnej sprzedaży.
Misją ECPAT International jest zwalczanie i przeciwdziałanie komercyjnemu wykorzystywaniu seksualnemu dzieci, choć wiele krajowych koalicji ECPAT podejmuje również
działania przeciwko seksualnemu wykorzystywaniu dzieci w celach niekomercyjnych, aby
jak najlepiej rozwinąć współpracę na wspólnych płaszczyznach oddziaływania.
KTO WYKORZYSTUJE SEKSUALNIE DZIECI?
Sprawcy przestępstw seksualnych wobec
dzieci pochodzą z różnych środowisk.
Mogą to być zarówno osoby heteroseksualne, jak i homoseksualne, a chociaż przeważająca większość z nich to mężczyźni,
część sprawców stanowią również kobiety.
20
Sprawcy, niesłusznie, są powszechnie
uważani za pedofilów. Pedofilia oznacza
pociąg seksualny wobec dzieci, które
nie wstąpiły jeszcze w okres dojrzewania
płciowego. Wielu pedofilów nie realizuje
swoich fantazji i nie doprowadza do seksualnego wykorzystania dzieci, natomiast
inni sprawcy mogą wykorzystywać dziecko
ze względu na nadarzającą się okazję.
W związku z powyższym, bardziej precyzyjne jest określenie „sprawca przestępstw
seksualnych wobec dzieci”.
Sprawców preferencyjnych jest mniej
niż sytuacyjnych, ale potencjalnie mogą
wykorzystać większą liczbę dzieci. Rozróżnia się kilka podstawowych schematów
zachowań sprawców:
• Uwodziciele poświęcają dzieciom dużo
uwagi, czasu i kupują im prezenty; aby
zapobiec ujawnieniu mogą stosować
groźby, szantaż i przemoc wobec ofiar.
• Przestępcy introwertyczni mają trudność
w nawiązywaniu bliższych relacji z dziećmi. Ograniczają się do minimum kontaktu, a ich ofiarami najczęściej zostają
nieznane im lub bardzo małe dzieci.
• Najrzadziej spotykani są sprawcy sadystyczni, którzy oprócz zainteresowania
seksualnego dziećmi, czerpią przyjemność z zadawania bólu, mogą stosować
przemoc, porwać dziecko lub posunąć
się do zabójstwa ofiary.
W niektórych sytuacjach rozróżnienie
między sprawcami preferencyjnymi
a sytuacyjnymi jest płynne. Seks jest niekiedy postrzegany jako środek do zdobycia
władzy i kontroli nad ofiarami, w wielu
regionach świata wykorzystywanie młodych
i niedoświadczonych partnerów jest traktowane jako wyznacznik męskości, a dziewczęta po osiągnięciu dojrzałości płciowej
nie są uważane za dzieci, którym należy się
szczególna ochrona.
Zapotrzebowanie na kontakty seksualne
z dziećmi generują sprawcy, ale wiele
osób pośrednio przyczynia się do wykorzystywania małoletnich: członkowie rodziny,
lokalne władze, sektor prywatny czy zorganizowane grupy przestępcze. Niektórzy
rodzice świadomie sprzedają swoje dzieci
właścicielom domów publicznych lub
handlarzom ludźmi. Osoby znane dziecku
mogą działać w imieniu handlarzy. Władze i organizacje lokalne przyczyniają się
do wykorzystywania dzieci, gdy są świadome faktu werbowania ofiar na swoim
terenie, ale ignorują go w zamian za
udział w zyskach. Zorganizowane grupy przestępcze także biorą udział w tym
procederze, który generuje znaczne zyski
– tworzą międzynarodowe sieci, ułatwiają
werbowanie, transport i wykorzystywanie
ofiar. Organizacje przestępcze zastraszają
ofiary handlu ludźmi lub stosują wobec
nich przemoc, mogą zastraszać również
osoby próbujące walczyć z tym procederem. Nielegalne zyski służą finansowaniu
innych działań przestępczych.
21
JAKIE SĄ SKUTKI KOMERCYJNEGO
WYKORZYSTYWANIA SEKSUALNEGO DZIECI?
22
Wszystkie formy komercyjnego wykorzystywania seksualnego poważnie naruszają
prawo dziecka do szczęśliwego dzieciństwa
w warunkach respektujących jego godność. Doświadczenie krzywdzenia może
spowodować poważne, długotrwałe,
a nawet zagrażające życiu skutki dla rozwoju fizycznego, psychicznego, duchowego, emocjonalnego i społecznego dziecka.
Skutki wykorzystania mogą być różne
i zależą od cech indywidualnych dzieci,
a także od czasu trwania i formy wykorzystywania. Dzieci wykorzystywane seksualnie
są narażone na ryzyko zarażenia wirusem
HIV i innymi chorobami przenoszonymi
drogą płciową oraz na brak możliwości
otrzymania odpowiedniej opieki medycznej.
Są również narażone na przemoc fizyczną,
a przy próbie ucieczki lub sprzeciwu, mogą
zostać pobite lub zabite. Psychologiczne
skutki takich doświadczeń mogą się
utrzymywać do końca życia. W przypadku
zdjęć pornograficznych, obawa przed
ujawnieniem wizerunku jest traumatycznym
przypomnieniem o wykorzystaniu.
Rehabilitacja dzieci – ofiar jest złożonym
i trudnym procesem. Dzieci, które zostały
wykorzystywane, zwykle odczuwają wstyd,
mają głębokie poczucie winy oraz obniżoną samoocenę. Niektóre tracą zaufanie
do ludzi, inne doświadczają koszmarów
nocnych, bezsenności, poczucia niemożności decydowania o własnym losie,
popadają w depresję. Ich reakcje są podobne do reakcji ofiar tortur. Aby poradzić
sobie z traumą, niektóre dzieci podejmują
próby samobójcze lub wpadają w uzależnienia. Wiele dzieci – ofiar ma trudność
w reintegracji ze społeczeństwem.
CO SPRAWIA, ŻE ​​DZIECI SĄ
SZCZEGÓLNIE ZAGROŻONE KOMERCYJNYM
WYKORZYSTYWANIEM SEKSUALNYM?
Problem komercyjnego wykorzystywania seksualnego dzieci zmienia się pod wpływem
globalizacji i rozwoju nowych technologii, stawiając przed profesjonalistami nowe wyzwania. Można jednak wyodrębnić pewne czynniki ryzyka sprawiające, że dzieci są szczególnie narażone na komercyjne wykorzystywanie seksualne:
Społeczne przyzwolenie
Do społecznych norm bezpośrednio lub
pośrednio ułatwiających komercyjne
wykorzystywanie dzieci zaliczyć można
różne koncepcje dzieciństwa oraz seksualności i rozwoju dziecka, specyficzne dla
danego kraju.
Krzywdzące praktyki kulturowe
Wiele praktyk kulturowych, religijnych
i zwyczajów sprawia, że dzieci są szczególnie narażone na wykorzystywanie seksualne. W Ghanie bardzo młode dziewczęta
(poniżej 10 lat) umieszczane są w lokalnym
sanktuarium, by odpokutować za przestępstwa rzekomo popełnione przez członka
rodziny. Stają się własnością zakonnika i są
zmuszone do świadczenia usług seksualnych oraz wykonywania różnych prac.
Dyskryminacja ze względu na pochodzenie
Mniejszości etniczne są szczególnie narażone na różne formy wykorzystania z powodu
niskiego statusu społecznego. Np. dzieciom
z plemion górskich w północnej Tajlandii
odmawia się przyznania tajskiego obywatelstwa, co ogranicza ich dostęp do edukacji, rynku pracy, odpowiedniego standardu
świadczeń socjalnych i bezpieczeństwa.
23
Nieodpowiedzialne zachowania seksualne i mity
Wielu mężczyzn za dowód męskości uważa pozbawienie kobiety dziewictwa. Funkcjonują również mity dotyczące kontaktów
seksualnych z dziewicą lub z dzieckiem.
W wielu krajach Azji i Afryki istnieje przekonanie, że taka partnerka nie będzie za-
każona wirusem HIV i innymi chorobami
przenoszonymi drogą płciową, a kontakty
seksualne z małoletnimi odmładzają,
zwiększają popęd seksualny, zapobiegają
chorobom, a nawet przynoszą szczęście
i sukces w życiu zawodowym.
Ubóstwo
24
Ubóstwo ogranicza szanse na zapewnienie bezpiecznego środowiska rozwoju
dziecka, jednak nie jest bezpośrednią
przyczyną zagrożenia problemem.
Wiele dzieci z ubogich rodzin nie doświadcza problemu komercyjnego wykorzystywania seksualnego, a ofiarami wykorzystania mogą zostać również dzieci, których
potrzeby ekonomiczne są zapewnione.
Krzywdzenie i zaniedbywanie dziecka
Wykorzystywanie seksualne, przemoc i zaniedbanie dzieci przez rodziców, rodzinę
lub inne osoby świadczą o braku odpowiedniej ochrony i opieki.
Dzieci są szczególnie podatne na wykorzystanie podczas ucieczek z domu lub
instytucji opiekuńczo-wychowawczych.
Sytuacje konfliktowe, kryzysowe i katastrofy
Osłabienie społecznych struktur wsparcia
i rozbicie rodziny mogą być również efektem sytuacji kryzysowych. Chaos podczas
konfliktów czy przymus nagłej ewakuacji mogą doprowadzić do rozdzielenia
opiekunów z dziećmi, które bez opieki
są szczególnie narażone na wykorzystanie. Istnieją doniesienia o przypadkach
wykorzystywania seksualnego dzieci przez
żołnierzy sił pokojowych ONZ np. w Demokratycznej Republice Konga w zamian
za żywność lub niewielkie sumy pieniędzy.
Życie i praca na ulicy
Problem dzieci ulicy dotyczy większości
miast na całym świecie. Dzieci pozbawione opieki i ochrony rodziców lub innych
dorosłych mogą być zmuszane i wykorzystywane do prostytucji.
HIV i AIDS
Wiele dzieci na świecie jest zakażonych
HIV lub zostało osieroconych z powodu
AIDS. Po utracie dorosłych, dzieci obar-
czone obowiązkiem opieki nad innymi
członkami rodziny, są szczególnie narażone na wykorzystywanie seksualne.
25
Konsumpcjonizm
W wielu krajach rozwiniętych młodzi
ludzie ulegają presji posiadania nowych
dóbr materialnych i próbują podnieść
swój standard życia. Pod wpływem rówieśników czy chęci przynależności do grupy
angażują się w oferowanie usług seksualnych za pieniądze lub inne korzyści. Dzieci
te często doświadczają różnych trudności
związanych np. z rozwodem rodziców,
śmiercią bliskiej osoby czy presją rówieśniczą. Tendencja do ignorowania przyczyn
takich postaw i niepostrzegania dzieci
jako ofiar, lecz osób świadomie podejmujących decyzje, prowadzi do zobojętnienia
na potrzebę zapewnienia im odpowiedniej
opieki i ochrony.
Adopcja
Adopcja jest formą ochrony dzieci pozbawionych rodziny. Powinna być końcowym
wynikiem profesjonalnie prowadzonego
postępowania w celu zapewnienia dziecku
najlepszych warunków rozwoju. Pod pojęciem „adopcji” może jednak kryć się bezprawne przeniesienie władzy nad dzieckiem
w celu wykorzystania, w tym seksualnego.
Nieodpowiednie prawo i korupcja
26
W wielu krajach brakuje kompleksowych norm prawnych w odniesieniu do
przestępstw popełnianych wobec dzieci.
Przejawia się to w nieskutecznym ściganiu sprawców, a co za tym idzie, w ich
poczuciu bezkarności. Dzieciom nie jest
udzielana wystarczająca pomoc w trakcie rehabilitacji. W niektórych krajach,
korupcja wśród funkcjonariuszy może
być poważną przeszkodą w zwalczaniu
komercyjnego wykorzystywania seksualnego dzieci. Zdarza się, że handlarze przekupują niektórych urzędników,
oferując im bezpłatne usługi w domach
publicznych w zamian za obietnicę zachowania milczenia.
Technologie informacyjne i komunikacyjne
Dzieci korzystające z mediów czy Internetu
są narażone na wykorzystanie, jednak również dzieci, które nie mają do nich dostępu,
mogą być zagrożone uwieńczeniem ich wizerunku na zdjęciach lub w filmach pornograficznych. Rodzaje przemocy wobec dzieci
i wykorzystania seksualnego przy użyciu
technologii informacyjno-komunikacyjnych:
•p
rodukcja i dystrybucja materiałów przedstawiających wykorzystywanie seksualne,
• uwodzenie przez Internet w celu wykorzystania seksualnego,
• udostępnianie materiałów mogących powodować szkody psychiczne i emocjonalne,
• nękanie i zastraszanie, w tym znęcanie
się (z ang. bullying).
JAKA JEST SKALA KOMERCYJNEGO
WYKORZYSTYWANIA SEKSUALNEGO?
Komercyjne wykorzystywanie seksualne
dzieci ma miejsce zarówno w krajach
rozwijających się, jak i rozwiniętych. Wciąż
brakuje skutecznego sposobu pozyskiwania danych na temat liczby dzieci –
ofiar. Ponadto, ze względu na nielegalny
charakter tego procederu, jest on w dużej
mierze niewidoczny, co sprawia, że jego
rzeczywisty zasięg jest trudny do oszacowania. W niektórych regionach, gdzie jest
to temat tabu, np. w Azji Środkowej, na
Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej,
brakuje jakichkolwiek statystyk.
Próby rozwiązania problemu komercyjnego wykorzystywania seksualnego
dzieci pojawiły się stosunkowo niedawno. W nielicznych regionach, w których
przeprowadzono badania, uzyskane
dane często nie są jednoznaczne oraz
nie obejmują rzeczywistej skali przypadków, rzadko wskazują na formy wykorzystywania (komercyjne wykorzystywanie
seksualne, praca przymusowa, żebractwo itp.) oraz nie są podzielone na wiek
czy płeć dzieci – ofiar.
Polska
W Polsce oficjalne dane dotyczące komercyjnego wykorzystywania (pornografia, prostytucja, handel dziećmi) mówią o paruset pokrzywdzonych
osobach poniżej 18. roku życia rocznie. Z badań naukowych wynika jednak, że w związku z trudnością w identyfikacji ofiar, dane te nie odzwierciedlają rzeczywistej skali zjawiska.
27
JAKIE DZIAŁANIA SĄ PODEJMOWANE
W CELU ZWALCZANIA KOMERCYJNEGO
SEKSUALNEGO WYKORZYSTYWANIA DZIECI?
28
Na całym świecie podejmowane są
wysiłki mające na celu zwiększenie ochrony
dzieci przed krzywdzeniem i zapobieżenie
komercyjnemu wykorzystywaniu seksualnemu dzieci. Konwencje międzynarodowe
i protokoły fakultatywne zapewniają ochronę dzieci przed tego rodzaju wykorzystywaniem, a państwa, które je ratyfikowały,
są zobowiązane do przestrzegania tych
przepisów. W wielu krajach opracowane
zostały strategie i plany działań zapobiegające problemowi, a lokalne organizacje
realizują szereg projektów mających
na celu ochronę dzieci przed komercyjnym
wykorzystywaniem seksualnym. Na pierwszym Światowym Kongresie w Sztokholmie
w 1996 roku uczestnicy reprezentujący
rządy, organizacje pozarządowe i międzynarodowe oraz inne zainteresowane strony
zobowiązali się do działania w ramach globalnego partnerstwa przeciwko komercyjnemu wykorzystywaniu seksualnemu dzieci
oraz do aktywnego poszukiwania sposobów
przeciwdziałania i zwalczania problemu.
Sztokholmski Plan Działań przeciwko Komercyjnemu Wykorzystywaniu Seksualnemu Dzieci,
przyjęty w 1996 roku, zobowiązuje państwa i międzynarodowe oraz pozarządowe organizacje do ochrony dzieci przed wszelkimi formami komercyjnego wykorzystywania seksualnego
poprzez wzmocnienie współpracy na rzecz eliminacji tego zjawiska, przyjęcie odpowiednich
aktów prawnych chroniących dzieci i kryminalizujących krzywdzące je zachowania, monitoring przypadków komercyjnego wykorzystywania seksualnego dzieci, wprowadzenie programów profilaktycznych dla dzieci zagrożonych wykorzystaniem oraz rehabilitacyjnych dla ofiar.
Kraje uczestniczące w Kongresie, w tym Polska, zobowiązały się do stworzenia Narodowego Planu Przeciwdziałania Komercyjnemu Wykorzystywaniu Dzieci. W Polsce do momentu
wydania niniejszej publikacji ten plan nie powstał.
Polska
W Polsce od 2007 roku działa Koalicja na Rzecz Przyjaznego Przesłuchiwania Dzieci,
do której należą instytucje prowadzące przesłuchania małych świadków (prokuratury, sądy)
oraz prowadzące pokoje przesłuchań dziecięcych (policja, placówki pomocowe, organizacje
pozarządowe i in.), a także profesjonaliści, uczestniczący w procedurach prawnych z udziałem
dzieci. Celem Koalicji jest zapewnienie ochrony w postępowaniu karnym dzieciom – ofiarom
przestępstw poprzez zmianę praktyki przesłuchiwania dzieci: tworzenie przyjaznych pokoi przesłuchań oraz wsparcie dziecka i jego opiekunów, a także podnoszenie kompetencji profesjonalistów (sędziów, prokuratorów, policjantów, biegłych sądowych) uczestniczących w interwencji prawnej i przesłuchaniach dzieci oraz pomagających dzieciom – ofiarom przestępstw.
Artykuł 34 Konwencji o Prawach
Dziecka, która weszła w życie 2 września
1990 roku, zobowiązuje Państwa-Strony do ochrony dzieci przed wszelkimi
formami wykorzystywania seksualnego
i do przeciwdziałania nakłanianiu lub
zmuszaniu dziecka do jakichkolwiek
czynności seksualnych; wykorzystywaniu
dzieci do prostytucji lub innych nielegalnych praktyk seksualnych oraz w materiałach pornograficznych. Artykuł 35 wzywa
Państwa-Strony do podjęcia kroków na
rzecz przeciwdziałania uprowadzeniom,
sprzedaży bądź handlowi dziećmi.
Protokół fakultatywny w sprawie
handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji
i dziecięcej pornografii jest w całości
poświęcony kwestii komercyjnego wyko-
rzystywania seksualnego dzieci. Protokół o zapobieganiu, zwalczaniu oraz
karaniu za handel ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi, z 2000 roku
uzupełnia Konwencję Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej
przestępczości zorganizowanej i łączy
w sobie tradycyjne środki zwalczania
przestępczości w celu prowadzenia
dochodzenia, ścigania i karania osób
odpowiedzialnych za handel dziećmi.
Wzywa do podejmowania działań prewencyjnych, w tym edukacyjno-informacyjnych skierowanych do potencjalnych
ofiar oraz urzędników i opinii publicznej,
a także nasilenia współpracy sądowej,
wzajemnej pomocy w sprawach o ekstradycję oraz ochrony świadków na płaszczyźnie międzynarodowej.
29
Rola stróżów prawa
30
Pomimo ratyfikowanych aktów międzynarodowych, lokalne władze napotykają
na różnorodne przeszkody w trakcie prowadzenia śledztwa i ścigania przestępstw
popełnionych zarówno w kraju, jak i za
granicą. Skuteczność w zbieraniu dowodów i zeznań zależy od możliwości nawiązania kontaktu z zagranicznymi jednostkami policji, a różnice językowe, kulturowe
oraz wynikające z podejścia do komercyjnego wykorzystywania seksualnego dzieci
powodują wiele trudności we współpracy
międzynarodowej. Rządy starają się
zapobiegać zjawisku turystyki seksualnej,
stosując eksterytorialne prawodawstwo
ustanawiające zakaz wjazdu dla przestępców skazanych za wykorzystywanie seksualne dzieci i/lub prowadzą kampanie
informacyjno-edukacyjne. Niestety, nadal
zbyt mało krajów aktywnie przeciwdziała
problemowi turystyki seksualnej.
Istnieje potrzeba prowadzenia szkoleń
mających na celu zwiększanie świadomości funkcjonariuszy w zakresie komercyjnego wykorzystywania seksualnego dzieci.
Intensywne szkolenia organów ścigania
zostały przeprowadzone w niektórych
obszarach współpracy z organizacjami
takimi jak Interpol, Międzynarodowa
Organizacja Pracy czy UNICEF.
Prawnicy, sędziowie i politycy również
mogą przyczynić się do promowania
najlepszego interesu dziecka,
np. poprzez stosowanie przyjaznych
dzieciom procedur prawnych, szczególnie, że proces rehabilitacji dzieci – ofiar
rozpoczyna się w momencie pierwszego
kontaktu z zaufaną osobą dorosłą: zwykle
jest to funkcjonariusz policji. W wielu
krajach funkcjonują specjalne jednostki
przyjazne dzieciom, a ich funkcjonariusze
uczestniczą w szkoleniach i warsztatach.
Dla dzieci – ofiar handlu proces powrotu
do kraju pochodzenia może być traumatyczny. Dzieci są niekiedy traktowane jak
przestępcy zarówno w kraju, do którego
zostały dostarczone przez handlarzy, jak
i już po powrocie do własnego kraju. Mogą
one być również podatne na powtórną wiktymizację, jeśli nie otrzymają odpowiedniej
opieki i ochrony. Konieczne jest zastosowanie uwzględniającej najlepszy interes dziecka polityki imigracyjnej oraz odpowiedniej
rehabilitacji, reintegracji przy zapewnieniu
dzieciom długotrwałej ochrony.
Rola sektora prywatnego
Sektor prywatny, a szczególnie branża
turystyczna, jest kluczowym partnerem
w zapobieganiu komercyjnemu seksualnemu
wykorzystywaniu dzieci. Należy uwrażliwiać
pracowników i turystów na problem poprzez
rozpowszechnianie ulotek i plakatów, wyświetlanie filmów edukacyjnych np. na pokładach
samolotów, promowanie Kodeksu postępowania w sprawie ochrony dzieci przed
komercyjnym wykorzystywaniem seksualnym
w podróży i turystyce czy edukowanie personelu na temat sposobów identyfikacji ofiar
i postępowania wobec turystów seksualnych.
Firmy oferujące usługi informacyjno-technologiczne mają do odegrania równie
ważną rolę w zapobieganiu seksualnemu
wykorzystywaniu dzieci poprzez stosowa-
nie Kodeksów postępowania, odmawianie umieszczania na serwerach stron
z pornografią dziecięcą czy współpracę
z organami ścigania. W niektórych
krajach dostawcy usług internetowych
opracowali własne kodeksy postępowania
w celu określenia stanowiska dot. nielegalnych treści w Internecie. Przemysł IT
może również podejmować działania
w celu zapewnienia bezpieczeństwa dzieciom poprzez stosowanie oprogramowania filtrującego. Ponieważ Internet nie jest
ograniczony przez granice państwowe,
zharmonizowane ustawodawstwo, międzynarodowa współpraca policji oraz odpowiedzialność przemysłu IT są niezbędne
w celu rozwiązania problemu komercyjnego wykorzystywania seksualnego dzieci.
Działalność organizacji pozarządowych
Organizacje pozarządowe pełnią szczególną rolę w zapewnianiu ochrony i opieki
dzieciom zagrożonym komercyjnym wykorzystywaniem seksualnym oraz w podnoszeniu świadomości społecznej. Pełnią ważną
rolę w zgłaszaniu podejrzeń o popełnieniu
przestępstwa organom ścigania, wywieraniu
presji na rządy w celu przyjęcia i wprowadzenia odpowiednich przepisów i rozwiązań
mających na celu ochronę dzieci.
Uczestnictwo dzieci i młodzieży
Młodzi ludzie mogą aktywnie przeciwdziałać komercyjnemu wykorzystywaniu,
w charakterze rówieśniczych doradców
dla innych dzieci i młodzieży.
31
Terapia przestępców
Wspólną cechą sprawców przestępstw
seksualnych wobec dzieci jest zniekształcenie przekonań i postaw, postrzeganie dzieci jako jednostek ponoszących
przynajmniej częściową odpowiedzialność
oraz bagatelizowanie skutków wykorzy-
stania. W toku leczenia konfrontuje się
ich zniekształcenia poznawcze i wspiera
rozwój empatii wobec dzieci. Taka terapia
może przyczynić się do zapobieżenia
popełnienia przez sprawcę kolejnego
przestępstwa.
Wspólna odpowiedzialność
32
Istnieje wiele sposobów zaangażowania
w zwalczanie problemu komercyjnego wykorzystywania seksualnego dzieci: nauczyciele mogą wprowadzać tę tematykę jako
element programu nauczania w szkołach;
wolontariusze mogą monitorować miejsca
publiczne (np. bary, agencje towarzyskie);
linie lotnicze mogą wyświetlać filmy przestrzegające podróżnych o konsekwencjach
seksualnego wykorzystywania dzieci w krajach docelowych; dziennikarze i wydawcy
mogą odmawiać pisania i publikowania
sensacyjnych artykułów ujawniających tożsamość dziecka – ofiary; organizacje pozarządowe i religijne mogą zapewnić ofertę
edukacyjno-informacyjną i pomocową dla
dzieci zagrożonych komercyjnym wykorzystywaniem seksualnym czy prowadzić szkolenia dla profesjonalistów. W wielu krajach
organizacje pozarządowe we współpracy
z władzami zakładają infolinie i tworzą
portale internetowe, gdzie można zgłaszać
przypadki komercyjnego wykorzystywania
seksualnego dzieci i uzyskać pomoc.
Polska
Polska Koalicja przeciwko Komercyjnemu Wykorzystywaniu Seksualnemu Dzieci, koordynowana przez Fundację Dzieci Niczyje, od 2009 roku jest stowarzyszona w międzynarodowej
organizacji ECPAT International. Koalicja stanowi grupę nieformalnie ze sobą powiązanych
organizacji działających na rzecz ochrony praw dzieci – ofiar różnych form komercyjnego
wykorzystywania seksualnego lub dzieci zagrożonych tym problemem. Celem Koalicji jest
jednoczenie zasobów i kompetencji, wymiana doświadczeń w celu podnoszenia efektywności
pracy i rozszerzania zakresu oddziaływania oraz podejmowanie wspólnych inicjatyw, służących poprawie systemu ochrony dzieci przed komercyjnym wykorzystywaniem seksualnym.
Komercyjne wykorzystywanie seksualne dzieci
Pytania i odpowiedzi
Broszura Informacyjna ECPAT International
Publikacja jest dostępna w innych językach na stronie: www.ecpat.net
Fundacja Dzieci Niczyje
ul. Walecznych 59
03-926 Warszawa
Tel: + 48 22 616 02 68
Fax: + 48 22 616 03 14
Email: [email protected]
Strona internetowa: www.fdn.pl
ECPAT International
3287 Phayathai Road
Ratchathewi, Bangkok
10400 TAJLANDIA
Tel: +662 215 33 88, 662 611 0972
Fax: +662 215 82 72
Email: [email protected] l [email protected]
Strona internetowa: www.ecpat.net